9th Grade Indian TB

SC
ER
T
TE
LA
NG
AN
A
$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T ø£fi≤s¡‘êï\T
1. $T<Ó› sêeTT\T :
❈ $<ë´s¡Tú˝≤sê! ‘=$Tà<√‘·s¡>∑‹ ~«rj·TuÛ≤wü ‘Ó\T>∑Tyê#·ø£+˝À mì$T~ bÕsƒê\T ñHêïsTT.
A
Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À ˇ>∑TZø£<∏ä≈£î ∫s¡THêe÷>± ì*∫q $T<Ó›sêeTT\T sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢
❈ Á|ü‹ bÕsƒ¡+ ªu§eTàqT #·÷&É+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ ˝Ò<ë ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ nH˚ n+X¯+‘√ Vü≤qTe÷Jù|≥˝À »ìà+#ê&ÉT. n‘·ìøÏ ∫qï‘·q+ qT+&˚ bÕ≥+fÒ ÁbÕD+. ø£fi\¯ +fÒ e\¢e÷*q
yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. á Á|üX¯ï\ Ä<Ûës¡+>± ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À #·]Ã+#·&É+˝À bÕ˝§ZHê*.
AN
n_Ûe÷q+. ‘êqT #·÷dæq ø£fi≤s¡÷bÕ\˝À ø=ìï e÷s¡TŒ\T #˚s¡TŒ\T kı+‘·+>± #˚düTø=H˚yê&ÉT.
❈ bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+, bÕsƒ¡úÛ≤>∑ $esê\T, ø£$ |ü]#·j·T+˝Àì $esê\T #·~$ ns¡ú+ #˚düTø√yê*. kÕ<Ûqä ‘√ n_Ûqj·T+‘√ ø=‘·bÔ ˛ø£&\É qT #·÷|æ+#˚yê&ÉT. m\¢eTàø£<,ä∏ eT\¢eTàø£<,ä∏ u≤\Hê>∑eTàø£<,ä∏
❈ ª$<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·q\Tμ nH˚ >∑&˝ç Àì n+XÊ\qT #·<Tä e+&ç. yê{Ï Á|üø±s¡+ #˚j÷· *. n{≤¢>π |ü<ë\≈£î nsêú\T |ü⁄düøÔ +£ kÕs¡+>∑<Ûäs¡, <˚dæ+>∑T sêEø£<∏ä e+{Ï$ Á|ü<ä]Ù+∫ \ø£å˝≤~ Áù|ø£å≈£î\ eTqïq\T bı+<ë&ÉT.
∫es¡ ñqï |ü<ä$C≤„q+ / ì|òüT+≥Te⁄qT #·÷dæ ‘Ó\TdüTø=+&ç. 1939 ` 2010 eT<ÛäéT<Ûä´˝À #·ø£ÿì Vü‰kÕ´ìï |ü+&ç+#˚yê&ÉT. <˚X¯$<˚XÊ˝À¢ y˚\ø=~› Á|ü<äs¡Ùq*#êÃ&ÉT. |ü˝…¢
qT+&ç &Û©ç ¢ es¡≈î£ |ü\T Á|üX+¯ dü\T, düHêàHê\T bı+<ë&ÉT. $<˚XÊ\ >ös¡e dü‘êÿsê\≈£î bÕÁ‘·T&ÓH’ ê&ÉT.
❈
NG
MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï eT÷&ÉT ˝Ò<ë Hê\T>∑T s√E\T uÀ~ÛkÕÔs¡T. Ç+<äTø£qT>∑TD+>± bÕsƒêìï
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ªVü≤+düμ nyês¡T¶‘√, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+ ªø£fi≤|ü⁄s¡kÕÿs¡+μ‘√ dü‘·ÿ]+#êsTT. sêJyé
$uÛÑõ+∫ s√eTHé n+¬ø\˝À (I, II, III) dü÷∫+#ês¡T.
Á|ü‹uÛ≤ |ü⁄s¡kÕÿsêìï n+<äTø=Hêï&ÉT.
❈ bÕsƒ+¡ ‘·sT¡ yê‘· ªÇ$#˚jT· +&çμ nH˚ ù|s¡T‘√ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. Ç$ ªne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äqμ, ªe´ø°øÔ s£ D¡ ` düè»Hê‘·àø£‘μ· , 2. q≥sê» sêeTø£èwüí :
ªuÛ≤cÕ+XÊ\Tμ, ªuÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈î£ |º ìü μ nH˚ù|s¡T‘√ ñHêïsTT. M{Ï˝Àì Á|üXï¯ \≈£î düe÷<ÛëHê\T MTπs kı+‘·+>± Hê≥´ø£fi¯≈£î ‘·q J$‘êìï n+øÏ+‘·+ #˚dæq düTÁ|üdæ<äΔ Hê{≤´#ês¡T´\T q≥sê» sêeTø£èwüí.
Ä˝À∫+∫ sêj·÷*. m{Ïº |ü]dæú‘·T˝À¢ ¬>’fi¯ófl, düº&ûyÓT{°]j·Tfi¯ófl, ø£«X¯ÃHé u≤´+≈£î\T, MT ùdïVæ≤‘·T\ H√≥T ãT≈£îÿ\˝À Hê{≤´#ês¡T´&ÉT, s¡#·sTT‘· nsTTq sêeTø£èwüí ôV’≤<äsêu≤<äT˝À dæús¡|ü&Ü¶&ÉT. ∫qïHê{Ï qT+&˚
LA
#·÷dæ sêj·T≈£L&É<äT. Hê≥´ø£fi¯ô|’ eT≈£îÿeqT ô|+#·Tø=qï áj·Tq m+<äs√ >∑Ts¡Te⁄\HêÁX¯sTT+∫ ø£fi≤s¡Vü≤kÕ´\qT
❈ ªne>±Vü≤q`Á|ü‹düŒ+<äqμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\T MT˝À e÷{≤¢&˚ kÕeTsêú´ìï, #·~$ ns¡+ú #˚dTü ø=H˚ kÕeTsêú´ìï ô|+bı+~+#·&+É ‘Ó\TdüTø=Hêï&ÉT. kÕ<Ûqä #˚XÊ&ÉT. 18 dü+ˆˆ\ ej·TdüT˝ÀH˚ áj·Tì∫Ãq Hê≥´ Á|ü<sä Ù¡ q≈£î yÓT∫Ã
ø√dü+ ñ<˚›•+∫q$. M{Ï˝À n|ü]∫‘· >∑<ë´ìï #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T&É+‘√ bÕ≥T bÕsƒêìï #·~$ ns¡ú+ 31`03`1923 eTsêsƒê Á|üuÛÑT‘·«+ ªq≥sê»μ _s¡T<äT‘√ dü‘·ÿ]+∫+~. |ü]o\q, |ü]XÀ<ÛäHê <äèwæº>∑\ áj·Tq
#˚düTø√e&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq nuÛ≤´kÕ\T+{≤sTT. M{Ïì MTs¡T #·~$ Äs¡ú+#˚düTø=ì kı+‘·+>± sêj·T+&ç. 07`06`2011 400 dü+ˆˆ Hê{Ï Ä+Á<ÛäHê{≤´ìï, 700 dü+ˆˆ\Hê{Ï ø±ø£rj·TT\ ù|]DÏ •e‘ê+&Éyêìï
TE
❈ ªe´ø°øÔ s£ D¡ düè»Hê‘·àø£‘μ· nH˚ nuÛ≤´dü+˝À Ä˝À∫+∫ »yêãT\T sêùd˝≤ Á|üXï¯ \T+{≤sTT. nfÒ¢ düè»Hê‘·àø£ e´ø°øÔ s£ D¡ ˝À |ü⁄qs¡T<ä]Δ +#ê&ÉT. m+<ä]ø√ •ø£Då ì#êÃ&ÉT. <˚X$¯ <˚XÊ\˝À mH√ï Á|ü<sä Ù¡ q*#êÃ&ÉT. ∫+<äT j·Tø£>å ±q+, ‘·ô|Œ≥>∑Tfi¯ófl,
Ç∫Ãq n+XÊ\qT kı+‘·+>± sêj·T&ÜìøÏ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· +&ç. M{Ï >∑T]+∫ sêj·T&ÜìøÏ ‘·s>¡ ‹∑ ˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TTì‘√ Ms¡Hê≥´+ ÁbÕ#·Ts¡´+˝ÀøÏ sêe&ÜìøÏ ø£èwæ#˚XÊ&ÉT. <ë<ë|ü⁄ 40 Á>∑+<∏ë\T sêXÊ&ÉT. |ü<äàl, ø£fi≤Á|ü|üPs¡í, sê»`\ø°Î
|ü⁄s¡kÕÿsê\T n‘·ìøÏ \_Û+#êsTT.
#·]Ã+#·+&ç.
3. ø±|ü⁄sê»j·T´ :
❈ ªuÛ≤cÕ+XÊ\μ˝À Ç∫Ãq |ü<äC≤\+ nuÛ≤´kÕ\qT #˚j·T&ÜìøÏ ì|òüT+≥Te⁄qT, |ü⁄düÔø£+ ∫es¡ Ç∫Ãq |ü<ä$C≤„q+ nH˚
T ∫Á‘·ø£fi≤s¡+>∑+˝À ‘·q ∫Á‘êìøÏ XÊX¯«‘· kÕúq+ ø£*Œ+#·T≈£îqï ø±|ü⁄sê»j·T´ dæ~Δù|≥ õ˝≤¢˝Àì
n+XÊ\qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø=+&ç. yê´ø£s¡D≤+XÊ\˝À Ç∫Ãq ñ<ëVü≤s¡D\T #·~$ ns¡ú+#˚düTø√yê*. bÕs¡T|ü*¢yê&É˝À »ìà+#ê&ÉT. dü«j·T+ø£èwæ‘√, ìs¡+‘·s¡ kÕ<Ûäq‘√ n+‘·sê®rj·T ∫Á‘·ø±s¡T&ç>±
❈ Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À Ç∫Ãq ÁbÕC…≈£îº |üqT\qT MTπs kı+‘·+>± #˚j·T+&ç. Ç+<äTø√dü+ bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìøÏ yÓfi¯fl&É+, m~>±&ÉT. ‘Ó\+>±D J$‘êìï Á|ü‹_+_+#˚ y˚˝≤~ ∫Á‘ê\T n‘·ì ≈£î+#Ó qT+&ç yÓ\Te&Ü¶sTT.
ER
|ü⁄düÔø±\T #·<äTe&É+ n\yê≥T #˚düTø√yê*. Ç+<äTø√dü+ m{≤¢ #˚j·÷˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TTìï n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç. >√|æø± uÀHê\T, ã‘·Tø£eTà ∫Á‘ê\T Äj·Tq≈£î K+&Ü+‘·s¡ U≤´‹ì ‘Ó∫Ãô|{≤ºsTT. $<˚o |üÁ‹ø£˝À¢
❈ |üØø£å˝Àì Á|üX¯ï |üÁ‘·+˝À Á|üX¯ï\T |ü⁄düÔø£+˝Àì ñqï$ ñqï≥T¢>± sêe⁄. á dü«uÛ≤eeTTqï Á|üX¯ï\T ekÕÔsTT. ø±ã{Ïº áj·Tq ∫Á‘ê\T <äsÙ¡ q$TkÕÔsTT. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêh Á|üuTÑÛ ‘·«+ ªs¡»‘·|Áü ‘·+μ‘√, ª∫Á‘·øfi£ ≤ Á|ü|Pü s¡μí
Á|ü‹ bÕsƒ+¡ ˝À Ç∫Ãq Á|üXï¯ \≈£î MTπs kı+‘·+>± »yêãT\T sêj·T&É+ nuÛ≤´dü+ #˚ùdHÔ ˚ |üØø£˝å À¢ u≤>± sêj·T>∑\T>∑T‘ês¡T. 06`04`1925 |ü⁄sk¡ Õÿs¡+‘√ >ös¡$+∫+~. uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ ªd”ìj·TsY ô|˝ò Àwæ|μt ‘√, nœ\ uÛ≤s¡‘· \*‘· ø£fi≤dü$T‹
n˝≤ ø±≈£î+&Ü |ü⁄düÔø£+˝Àì yê{Ïì ã{°º|ü≥º&É+, #·÷dæsêj·T&É+ n\yê≥T #˚düT≈£î+fÒ Çã“+~ |ü&ÉT‘ês¡T. 20`08`2012 ªø£fi≤$uÛÑ÷wüDYμ _s¡T<äT‘√ dü‘·ÿ]+#êsTT.
SC
❈ á |ü⁄düÔø£+ <ë«sê MTs¡T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\>∑T]+∫ $esê\T ñHêïsTT. á $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚Tdü]øÏ 4. ∫+<äT m\¢eTà :
MTs¡T @y˚T$T kÕ~Û+#·>∑\>±˝À $esê\T ñHêïsTT. yê{Ïì #·<äTe+&ç. m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT bÕsƒê\T |üPs¡ÔsTTq ø=B› yê{Ï ∫+<äTø£fi¯ ù|s¡T #Ó|üŒ>±H˚ #·|üq düTŒ¤]+#˚~ ∫+<äT\ m\¢eTà. ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ uÀ<ÛäHé
Ä<Ûës¡+>± MTs¡T @y˚T$T #˚j·T>∑\s√ MT >∑T]+∫ MTs¡T ‘Ó\TdüTø=+&ç. eT+&É\+ ne÷›|üPsY˝À »ìà+∫+~. ø£fi≤s¡÷bÕH˚ï ‘·q Ç+{Ïù|s¡T>± e÷s¡TÃø=qï áyÓT yÓTT<ä{Ï
❈ ˇø£ bÕsƒêìøÏ düTe÷s¡T 10 |”]j·Tfi¯ófl nedüse¡ Te⁄‘êsTT. bÕsƒ+¡ eTT+<äTqï $wüj÷· \‘√bÕ≥T bÕsƒ+¡ ˝Àì $wüj÷· \qT ù|s¡T düs¡dü«‹. Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT˝ÀH˚ u≤\ø£èwüßíì y˚wü+‘√ s¡+>∑ Á|üy˚X¯+ #˚dæ+~.
‘ê‘·>±πs ‘=*>∑Ts¡Te⁄. s¡+uÛÑ, d”‘·, \øÏÎ, kÕ$Á‹ e+{Ï y˚cÕ\T <Ûä]+#˚~. nedüsêìïã{Ïº
uÀ~Û+#·&ÜìøÏ düTe÷s¡T 5 |”]j·Tfi¯ófl nedüs¡eTÚ‘êsTT. ˇø=ÿø£ÿ nuÛ≤´kÕìï düTe÷s¡T 1 |”]j·T&é #=|üq uÀ~ÛkÕÔs¡T.
|ü⁄s¡TwübÕÁ‘·\qT ≈£L&Ü b˛wæ+#˚~. <ë<ë|ü⁄ 56 ø£<\ä∏ qT j·Tø£>å ±Hê\T>± Á|ü<]ä Ù+∫+~. áyÓT≈£î
ø±ã{Ïº nuÛ≤´kÕ\T uÀ~ÛdüTÔqï|ü&ÉT C≤Á>∑‘·Ô>± $ì bÕsƒ¡XÊ\˝ÀH˚ nuÛ≤´dü+ #˚j·T+&ç. 1923 ` 2005 >=|üŒ C≤„|üø£X¯øÏÔ ñ+&˚~. ‘êqT y˚ùd bÕÁ‘·\ e÷≥\qT ˇø£ÿkÕ] $+fÒ eTs¡∫b˛j˚T~ø±<äT.
❈ MTs¡T eTÚq+>± $+fÒ dü]b˛<äT. ‘·|Œü ìdü]>± ns¡+ú ø±ì $wüj÷· \ >∑T]+∫ m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT ñbÕ<Ûë´j·TT\qT n&ÉT>∑+&ç, ‘Ó\T>∑THê≥H˚ ø±≈£î+&Ü eTVü‰sêh ÁbÕ+‘·+˝À q÷´&Ûç©¢˝Àq÷ Á|ü<äs¡Ùq*∫Ã+~. J$‘·+˝À mìï ø£cÕº\T m<äT¬s’Hê
Á|ü•ï+#·+&ç. MT uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT n_Ûeè~Δ |üs¡#·Tø=+&ç. ∫+<äTø£fi¯qT e÷Á‘·+ e<ä\˝Ò<äT. ‘·q ø£fi≤s¡+>∑ ùde≈£î >∑T]Ô+|ü⁄>± ªVü≤+düμ |ü⁄s¡kÕÿsêìï n+<äTø=+~.
yÓHÓï\ ` 4
A
‘Ó\T>∑T yê#·ø£+ (~«rj·TuÛ≤wü)
‘=$Tà<√ ‘·s¡>∑‹
AN
dü+bÕ<ä≈£eT+&É*
Ä#ês¡´ mHé.>√|æ, |üPs¡« ñ|ü≈£î\|ü‹, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<äT.
Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´, ‘Ó\T>∑TXÊK, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
NG
&Üˆˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\, es¡+>∑˝Ÿ.
&Üˆˆ mdt. s¡|òüTT, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
<˚X¯|ü‹ lìyêdt, ø£$, >±j·T≈£î&ÉT, Á|ü‘˚´ø±~Ûø±], eTTKéT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
düeTq«j·T+, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
LA
&Üˆˆ m+.s¡e÷<˚$ düTes¡í $Hêj·Tø˘,
ñ|üHê´dü≈î£ sê\T, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ ø√`Ä]¶H˚≥sY,
uÛ≤cÕ$uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ÁbÕ.bÕ., ø£Hêï\, eT+<∏äì (eT+),
ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D. ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
TE
∫Á‘ê\T, eTTK∫Á‘·+ : 1) ≈£L¬sfi¯¢ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. ≈£îπsà&ÉT, q\¢>=+&É õ˝≤¢.

2) ≈£L¬sfi¯¢ sê|òüTyê#ê], Á&ÜsTT+>¥ e÷düºsY, õ.|ü.ñ.bÕ., eT˝≤ÿ|üPsY,
#Í≥T|üŒ˝Ÿ (eT+), q\¢>=+&É õ˝≤¢.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹
T
mdt. »>∑Hêï<∏ä ¬s&ç¶ ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄ _. düT<Ûëø£sY

dü+#ê\≈£î\T, Ábıô|òdüsY, $<ë´Á|üD≤[ø£, dü+#ê\≈£î\T,
ER
sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ $uÛ≤>∑+, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+

‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
SC
$<äé\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

$qj·T+‘√ yÓT\>±* Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ë*
ªªHê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MDμμ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é
(i)
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
© Government of Telangana, Hyderabad
AN
First Published 2016
New Impression 2017, 2018, 2019
NG
All rights reserved
No part of this publication may be reproduced,

stored in a retrieval system, or transmitted, in any
form or by any means without the prior permission in
writing of the publisher, nor be otherwise circulated in
LA
any form of binding or cover other than that in which
it is published and without a similar condition including
this condition being imposed on the subsequent
purchaser.
The copy right holder of this book is the Director of
TE
School Education, Hyderabad, Telangana.
This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

T
Title Page 200 G.S.M. White Art Card

ER
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

SC
Printed in India
at the Telangana Govt.Text Book Press,
Mint Compound, Hyderabad,
Telangana.
( ii )
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
eTT+<äTe÷≥
A
Ä˝À∫+#·&É+, e´ø°Ôø£]+#·&É+ nH˚ Á|ü<Ûëq ñ<˚›XÊ\‘√ uÛ≤cÕyê#·ø±\ s¡÷|üø£\Œq »]–+~. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT
qT+&ç e÷‘·èuÛ≤wüqT, m*yÓT+≥Ø kÕúsTT qT+&ç ~«rj·TuÛ≤wüqT nuÛÑ´dæ+#·&Üìï Á‹uÛ≤cÕdü÷Á‘·+ ìπs›•düTÔqï~.
~«rj·TuÛ≤wü>± ‘Ó\T>∑T˝À |æ\¢\T #·<äTe&É+, sêj·T&É+ nH˚ ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕeTsêú´\‘√bÕ≥T uÛ≤wü>∑T]+∫q ÁbÕ<∏ä$Tø£
AN
ne>±Vü≤q‘√ ‘=$Tà<äe‘·s¡>∑‹˝ÀøÏ Á|üy˚•kÕÔs¡T. á ‘·s¡>∑‹ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ |æ\¢˝À¢ $qï<ëìï >∑T]+∫, #·~$q<ëìï
>∑T]+∫ Ä˝À∫+∫ Á|ü‹düŒ+~+#·&É+ $X‚¢wæ+#·&É+ e+{Ï kÕeTsêú´\T eè~Δ#Ó+<ë*. eéVü‰s¡+˝À ñqï eTÚœø£, *œ‘·
uÛ≤cÕs¡÷bÕ\qT / Á|üÁøÏj·T\qT ns¡ú+#˚düTø=ì dü+<äs√“¤∫‘·+>± $ìjÓ÷–+#·>∑\>±*. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+|ü≥¢ ÄdüøÏÔì
ô|+#·Tø=ì, ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ kÂ+<äsê´ìï XË’*ì, ø£e⁄\qT, s¡#·sTT‘·\qT n_Ûq+~+#·>∑\>±*. |üsƒ¡q+ ˇø£ n\yê≥T>±
e÷s¡TÃø=ì ñqï‘· e´øÏÔ‘ê«ìï, ñ‘·ÔeT yÓ’Ks¡T\qT ô|+bı+~+#·Tø√yê*. 2014 pHé 2e ‘˚Bq ‘Ó\+>±Dsêh+
NG
Ä$s¡“¤$+∫+~. ‘Ó\+>±D˝Àì kÕVæ≤‘·´+, #·]Á‘·, dü+düÿ è‹ Á|ü‹_+_+#˚˝≤ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT e÷sêÃ*‡q nedüs¡+
@s¡Œ&ç+~. M{Ïì <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì á ~«rj·T uÛ≤cÕ yê#·ø±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ C≤„q|ü]~Ûì $düÔ è‘·|sü #¡ ê*. n+<äTø√düyT˚ Ç+<äT˝À ÁbÕNq, Ä<ÛTä ìø£ kÕVæ≤‘ê´\ qT+&ç bÕsƒê´+XÊ\qT
m+|æø£ #˚XÊs¡T. mì$T<äe ‘·s>¡ ‹∑ es¡≈î£ |æ\\¢ T bı+~q uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\T, $X‚w¢ Dü ≤‘·àø£ <Û√s¡D,Ï düè»Hê‘·àø£‘\· ‘√bÕ≥T
$_Ûqï Ø‘·T˝À¢ e´ø°øÔ s£ D¡ kÕeTs¡´ú + ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ M\T>± q÷‘·q bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T. HÓ‹’ ø£ $\Te\T,
LA
|üs√|üø±s¡+, <˚X¯uÛÑøÏÔ, e´øÏÔ‘·«+, kÕe÷õø£ ÁX‚j·TdüT‡, dü÷Œ¤]Ô, e´øÏÔ‘·« $ø±dü+, uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫ yÓTT<ä˝…’q Ç‹eè‘êÔ\
Ä<Ûës¡+>± bÕsƒê´+XÊ\qT m+|æø£#˚XÊs¡T. bÕsƒê´+XÊ\T |ü<ë´\T, π>j·T+ / bÕ≥, Ä‘·àø£<∏ä, yê´dü+, ø£<∏ä, e#·qø£$‘·,
ª#·<äTe+&ç`‘Ó\TdüTø=+&çμ yÓTT<ä˝…’q Á|üÁøÏj·T˝À¢ ñHêïsTT.
Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäqø£qT>∑TD+>± ªÇ$ #˚j·T+&çμ o]¸ø£‘√ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. Ç$ Ä˝À∫+#·&É+,
Á|ü‹düŒ+~#·&É+, n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|üŒ&É+, ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚¢wæ+#·&É+, $_Ûqï Ø‘·T˝À¢ Ä˝À∫+#·&É+, ‘ê]ÿø£+>±
TE
$e]+#·&+É , nq«sTT+#·&+É , düè»Hê‘·àø£+>±, Á|üX+¯ kÕ‘·àø£+>± e´ø°øÔ ]£ +#˚ dü«uÛ≤yêìï ø£*– ñHêïsTT. yê´ø£sD¡ ≤+XÊ*ï
düT\uÛÑ+>± ns¡ú+#˚düTø√&ÜìøÏ M\T>± ñ<ëVü≤s¡D\‘√ $es¡D≤‘·àø£+>± bı+<äT|ü]#ês¡T. |æ\¢\T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ |ü]~Ûì
<ë{Ï H˚s¡TÃø√e&É+ø√dü+ ÁbÕC…≈£îº|üqT\T #˚sêÃs¡T. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï ns¡ú+#˚düTø√e&ÜìøÏ dü+<äs√“¤∫‘·+>± |ü<ë\
nsêú\T ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ ∫es¡ ª|ü<ä$C≤„q+μ ù|s¡T‘√ ì|òüT+≥Te⁄qT #˚sêÃs¡T.
ñbÕ<Ûë´j·TT\T k˛bÕqÁø£eT+ Á|üø±s¡+ bÕsƒ¡úÀ<Ûäq »s¡|ü&ÜìøÏ M\T>± bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷\qT ≈£LsêÃs¡T. >∑<ä´,
|ü<´ä bÕsƒê\T yπ̊s«s¡T>± Çe«≈£î+&Ü bÕsƒê\ dü«uÛ≤e+, ì&ç$ Ä<Ûës¡+>± es¡Tdü Áø£eT+˝À neTsêÃs¡T. uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT\T
T
bÕsƒê´+X¯+ eTT+<äTqï n+XÊ\‘√ uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T ÁbÕs¡+_Û+∫ ‘·sê«‘· bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï #·s¡Ã\T,
Á|ü‹#·s¡Ã\ <ë«sê ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. bÕsƒê´+X¯+˝Àì C≤rj·÷\T, |ü<äã+<Ûë\T, eTTKýÓTÆq dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\T,
ER
dü+|òTü ≥q\ >∑T]+∫ ˝À‘Óq’ #·sÃ¡ <ë«sê ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. $eTs¡ÙHê‘·àø£ <äèø£Œ<∏ëìï ô|+bı+~+|üCj Ò ÷· *. ‘·sT¡ yê‘·
ªÇ$ #˚j·T+&çμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\ô|’ kÕ<Ûäq #˚sTT+#ê*. uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq˝À bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ ñbÕ<Ûë´j·TT&çøÏ ˇø£
düVü≤ø±] e÷Á‘·y˚T. |üsêeTs¡Ù Á>∑+<∏ë\qT, bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï ‘êqT $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥÷ |æ\¢\T
$ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.
á yê#·ø£+ s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï dü+bÕ<äø£eT+&É* düuÛÑT´\T, $wüj·Tì|ü⁄DT\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T,
SC
∫Á‘·ø±s¡T\‘√bÕ≥T, dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T n+<äCÒdæq yês¡+<ä]ø° <Ûäqýê<ë\T. á yê#·ø£+ |æ\¢˝À¢ uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫øÏ,

kÕVæ≤‘ê´_Û˝≤wü≈£î, uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq≈£î <√Vü≤<ä|ü&ç ñ‘·ÔeT yÓ’K] ø£*Zq e´≈£îÔ\T>± m<ä>∑&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì
Ä•düTÔHêï+.
‘˚~ : 30`04`2016 dü+#ê\≈£î\T

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
( iii )
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T
A
♦ á yê#·ø±ìï düeTs¡ú+>± $ìjÓ÷–+#·&ÜìøÏ ªªeTT+<äTe÷≥, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\qTμμ
‘·|üŒìdü]>± #·<äTyê*.
AN
♦ ª$<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·q\qTμ eTT+<äT>± MTs¡T #·<Tä e+&ç. yê{Ïì MT $<ë´s¡T\ú ‘√ #·~$+#·+&ç. yê]øÏ n$ ns¡yú TÓ HÆ êjÓ÷
˝Ò<√ |ü]o*+#·+&ç.
♦ á yê#·ø±ìï 105 ø±˝≤+XÊ\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì s¡÷bı+~+#ês¡T.
♦ dü>∑≥Tq ˇø=ÿø£ÿ bÕsƒêìøÏ 12 ø±˝≤+XÊ\T nedüs¡eTe⁄‘êsTT.
♦ M{Ï˝À ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+#·+&ç, H˚|ü<∏ä´+ / ñ<˚›X¯+, ø£$|ü]#·j·T+, $<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q˝À¢ Ç∫Ãq ns¡údü+Á>∑Vü≤D
NG
ø£è‘ê´\μ≈£î ø£*|æ ¬s+&ÉT ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*.
♦ bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·]Ã+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·T+ ì&ç$ì ã{Ïº 2 qT+&ç 3 ø±˝≤+XÊ\
es¡≈£î πø{≤sTT+#·Tø√yê*.
♦ ªÇ$#˚j·T+&çμ˝À Ç∫Ãq nuÛ≤´kÕ\≈£î $T>∑‘ê 5 ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À Ç∫Ãq ªu§eTàqT #·÷&É+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ / ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ nH˚
n+XÊ\T ñqTàFø£s¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q$. M{Ïì |üP]Ô ‘·s¡>∑‹ ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦
LA
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+ / H˚|ü<∏ä´+, bÕsƒ¡úÛ≤>∑ $esê\T, ø£$|ü]#·j·T+˝Àì n+XÊ\qT |æ\¢\‘√ #·~$+∫ #·]Ã+#ê*.
♦ ª$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\Tμ˝Àì ns¡ú dü+Á>∑Vü≤D ø£è‘ê´\qT e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘ê´\T>± ìs¡«Væ≤+#ê*. Ç+<äTø√dü+ ‘·s¡>∑‹
>∑~˝À ‘·|üŒìdü]>± ì|òüT+≥Te⁄\qT n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*.
♦ bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·T+ |ü≥¢ $<ë´s¡Tú\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ #·sêÃ|ü<äΔ‹, Á|üXÀï‘·Ôs¡ |ü<äΔ‹, ø£<∏ëø£<∏äq+, Á|ü<äs¡ÙHê
|ü<äΔ‹, Hê≥ø°ø£s¡D e+{Ï |ü<äΔ‘·T\qT Äj·÷bÕsƒê\ dü«uÛ≤yêìïã{Ïº ñ|üjÓ÷–+#ê*.
TE
♦ bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#·&eÉ T+fÒ $wüj÷· ìï $e]+#·&+É e÷Á‘·yT˚ ø±<äT. <ë+{À¢ì $\Te\qT, ø£$ Vü≤è<äj÷· ìï, n+‘·sêsêúìï
$<ë´s¡Tú\T ns¡ú+ #˚düTø=H˚˝≤ #·÷&Ü*. Ç+<äTø√dü+ Ä˝À∫+|üCÒùd Á|üX¯ï\T n&É>±*. |ü<äã+<Ûë\T, C≤rj·÷\T,
Ä˝À#·Hê‘·àø£, dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\|ü≥¢ #·s¡Ã<ë«sê, Á|ü•ï+#·&É+ <ë«sê $<ë´s¡Tú˝Ò ne>±Vü≤q bı+<˚˝≤ #˚j·÷*.
$<ë´s¡Tú\ n_ÛÁbÕj·÷\qT #Ó|æŒ+#·&É+, düeTø±©q n+XÊ\‘√ nq«sTT+#·&É+, ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚¢wæ+#·&É+ e+{Ï$
#˚j÷· *.
♦ ªÇ$#˚j·T+&çμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\T $<ë´s¡Tú\ uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q$. M{Ïì $<ë´s¡Tú˝Ò
T
kı+‘·+>± #˚ùd˝≤ #·÷&Ü*.

♦ ˇø=ÿø£ÿ nuÛ≤´kÕìøÏ ˇø£ ø±˝≤+X¯+ #=|üq πø{≤sTT+#ês¡T. ø±ã{Ïº Äj·÷ ø±˝≤+XÊ\˝À $<ë´s¡Tú\T yê{Ïì m˝≤
ER
sêj·÷˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. $<ë´s¡Tú\T sêdæq n+XÊ\qT |ü]o*+∫ dü]~<ë›*.

♦ |ü<√ ‘·s¡>∑‹ yê]¸ø£ |üØø£å\T uÀs¡T¶ |üØø£å ø±ã{Ïº $<ë´s¡Tú\T kı+‘·+>± sêj·T&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. m{Ïº |ü]dæú‘·T˝À¢
¬>’fi¯ófl, düº&ûyÓT{°]j·Tfi¯ófl, Á|üX¯ï\ u≤´+≈£î\T e+{Ï$ #·÷dæ sêj·T&Üìï |üP]Ô>± ìs√~Û+#ê*. m+<äTø£+fÒ |üØø£å˝À
|ü⁄düÔø£+˝Àì Á|üX¯ï\T ñqï$ ñqï≥T¢>±H˚ sêe⁄. Ç˝≤+{Ï dü«uÛ≤e+ ø£*–q Á|üX¯ï\T ekÕÔsTT. bÕsƒ¡+˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT
kı+‘·+>± sêj·T>∑*Zq $<ë´s¡Tú\T e÷Á‘·y˚T M{ÏøÏ düe÷<ÛëHê\T sêj·T>∑\T>∑T‘ês¡T.
♦
SC
ªne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äqμ nuÛ≤´dü+˝À Ç∫Ãq ª$q&É+ ` e÷{≤¢&É&É+μ ø√dü+ Ç∫Ãq Á|üX¯ï\qT |üP]Ô ‘·s¡>∑‹
ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*. ª#·<Tä e&É+ ` ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìμøÏ ñ<˚•› +∫q nuÛ≤´kÕ\qT e´øÏ>Ô ‘∑ · ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
bÕsƒ¡+ #·~$ »yêãT\T sêj·÷*‡q Á|üX¯ï\qT Ç+{Ï|üì>± Çyê«*.
♦ ªe´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·μ nuÛ≤´dü+˝Àì Á|üXï¯ \T d”«j·Ts¡#q· , düè»Hê‘·àø£‘,· Á|üX+¯ dü kÕeTsêú´\≈£î dü+ã+~Û+∫q$.
M{Ï˝À \|òüTTdüe÷<Ûëq Á|üX¯ï\qT bÕsƒ¡+ uÀ~Û+#˚≥|ü&˚ Ç+{Ï|üì>± Çyê«*. yê´düs¡÷|ü düe÷<Ûëq Á|üX¯ï\≈£î
»yêãT\T sêj·T&ÜìøÏ |üP]Ô ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À #·s¡Ã ìs¡«Væ≤+#ê*. Ä ‘·sê«‘· e´øÏÔ>∑‘·+>± sêsTT+#ê*. yê{Ïì
#·~$+#ê*. $<ë´s¡T\ú T sêdæq düe÷<ÛëHê\T $wüjT· +, uÛ≤yê\T, yêø±´\T, |ü<ë\T, nø£så <¡ √cÕ\ |üs+¡ >± dü]#˚j÷· *.
( iv )
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
♦ düè»Hê‘·àø£‘≈· î£ dü+ã+~Û+∫q Á|üXï¯ \≈£î $<ë´s¡T\ú T düe÷<ÛëHê\T sêj·T&ÜìøÏ ‘·–q ñ<ëVü≤s¡D*∫Ã ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#ê*. »≥¢˝À sêj·TeTHê*. M{Ïì Á|ü<ä]Ù+|üCÒdæ #·s¡Ã<ë«sê dü]~<ë›*. Ä ‘·s¡yê‘· M{Ïì Ç+{Ï|üì>±
A
Ç∫Ã e´øÏÔ>∑‘·+>± sêj·TeTHê*.
♦ ÁbÕC…≈£îº |üqT\>∑T]+∫ eTT+<äT>± dü÷#·q*yê«*. ¬s+&ÉT, eT÷&ÉT s√E\ düeTj·T+ Çyê«*. ‘·s¡yê‘· $<ë´s¡Tú\T
AN
sêdæq yê{Ïì dü]~~› Á|ü<ä]Ù+|üCÒj·÷*.
♦ bÕsƒ¡+ |üP]Ô ø±e&ÉeT+fÒ ªu§eTàqT #·÷&É+&çμ / ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ nH˚ ñqTàFø£s¡D n+X¯+‘√
yÓTT<ä\Tø=ì bÕsƒ+¡ ∫es¡ Ç∫Ãq dü÷øÏeÔ s¡≈î£ nìï n+XÊ\qT Á|üD≤[ø±ã<ä+Δ >± ìs¡«Væ≤+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É .
Ç+<äTø£qT>∑TD+>± ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘·j·÷s¡Tø±yê*.
♦ Ç+<äTø√dü+ ñbÕ<Ûë´j·TT\T yê]¸ø£, bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
♦ yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£˝À øÏ+~ n+XÊ\T+{≤sTT.
NG
1) ‘·s¡>∑‹ 2) düu…®≈£îº 3) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´
4) $<ë´dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
5) e÷kÕ\yêØ>± bÕsƒê\ $uÛÑ»q
e÷dü+ nedüs¡yÓTÆq ìs¡«Væ≤+#ê*‡q
uÀ~Û+#˚ bÕsƒ¡+ nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\T
ù|s¡T eqs¡T\T / kÕeTÁ– ø±s¡´Áø£e÷\T / dæ.dæ.Ç.
LA
6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T 7) Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TTì dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T
♦ ˇø£ bÕsƒêìï <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£qT øÏ+~ $<Ûä+>± s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
TE
1) bÕsƒ¡+ ù|s¡T 2) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´ 3) bÕsƒ¡+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T

4) ø±˝≤+XÊ\ yêØ>± $uÛÑ»q
ø±˝≤+X¯+ dü+K´ uÀ<ÛäHê+X¯+ uÀ<Ûäq eP´Vü≤+ kÕeTÁ– eT÷˝≤´+ø£q+
T
5) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç ‘·j·÷Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£s¡D 6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T

♦ Á|ü‹ø±˝≤+X¯+˝À uÛ≤cÕuÀ<ÛäqqT øÏ+~ k˛bÕHê\ Á|üø±s¡+ ìs¡«Væ≤+#ê*. n$`
ER
I. ñb˛<ëÈ‘·+ : |ü\ø£]+|ü⁄, ñqTàFø£s¡D, o]¸ø± Á|üø£≥q, ñ<˚›X¯+, ø£$|ü]#·j·T+ ˝Ò<ë |ü\ø£]+|ü⁄, |ü⁄qX¯Ãs¡D
II. bÕsƒê´+X¯uÀ<Ûäq #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q : $<ë´s¡Tú\ u≤Vü≤´ |üsƒ¡q+, ñbÕ<Ûë´j·TT\T Ä<äs¡Ù |üsƒ¡q+, eTÚq|üsƒ¡q+,
ns¡údü+Á>∑Vü≤D+, bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q, kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq.
III. $<ë´s¡T\
ú ne>±Vü≤q ` |ü]o\q— IV. eT÷˝≤´+ø£q+.
♦ uÛ≤cÕuÀ<Ûqä qT bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\πø |ü]$T‘·+ #˚jT· sê<äT. bÕsƒX¡ Ê\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï, n+‘·sê®˝≤ìï (Ç+≥¬sï{Ÿ), y˚T>∑CH’… \é T,
yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, u≤\kÕVæ≤‘·´+ e+{Ï$ ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ #·÷&Ü*.
SC
♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À $<ë´s¡T\ú T ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&É+, Á|ü•ï+#˚ yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.

♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq ì|òüT+≥Te⁄\T, ø£e⁄\ J$‘·#·]Á‘·\T, <äèX¯´ÁX¯eD
kÕeTÁ– e+{Ï$ düeT≈£Ls¡TÃø=ì $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ bÕsƒ¡XÊ\˝À uÛ≤cÕ_Ûeè~ΔøÏ <√Vü≤<ä|ü&˚ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, uÛ≤cÕy˚Tfi≤\T, uÛ≤c˛‘·‡yê\T, u≤\ø£$düy˚Tàfi¯Hê\T, eø£Ô è‘·«,
yê´düs¡#·q b˛{°\T, yê]¸ø√‘·‡yê\T e+{Ï$ ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ $<ë´s¡T\ú T sêdæq düè»Hê‘·àø£ n+XÊ\qT dü+ø£\q+ #˚dæ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|ü<ä]Ù+#ê*.
(v)
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
C≤rj·T ^‘·+
A
e+<˚e÷‘·s¡+ - s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY
AN
- ã+øÏ+#·+Á<ä #Û·≥Ø® »q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
e+<˚e÷‘·s¡+, e+<˚e÷‘·s¡+ |ü+C≤ã dæ+<Ûé >∑T»sê‘· eTsêsƒê,
düT»˝≤+ düT|òü˝≤+ eT\j·T» o‘·˝≤+ Á<ë$&É ñ‘·ÿfi¯ e+>± !
NG
düdü´XÊéT˝≤+ e÷‘·s¡+— e+<˚e÷‘·s¡+ $+<Ûä´ Væ≤e÷#·\ j·Te≠Hê >∑+>±,
X¯óÁuÛÑCÀ´‘ê‡ ï |ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+ ñ#·Ã¤\ »\~Û ‘·s¡+>± !
|òü⁄\¢≈£îdüT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+ ‘·e X¯óuÛÑHêy˚T C≤π> !
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+ ‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷π> !
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s¡+ e+<˚e÷‘·s¡+.
LA >±ùV≤ ‘·e »j·T >±<∏ë !
»q>∑D eT+>∑fi¯<ëj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
»j·TùV≤ ! »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ !
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤ !
TE
Á|ü‹»„
- ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄
T
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê e÷‘·èuÛÑ÷$T.
uÛ≤s¡rj·≠\+<äs¡÷ Hê düVü≤À<äs¡T\T.
ER
H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.

düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ$<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.
BìøÏ ns¡Ω‘· bı+<ä&ÜìøÏ düs¡«<ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.
Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT*ï, ñbÕ<Ûë´j·TT*ï, ô|<ä›\+<ä]ï >ös¡$kÕÔqT.
SC
Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.

»+‘·Te⁄\|ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.
Hê <˚X¯+|ü{¢, Hê Á|ü»\|ü{¢, ùdyêìs¡‹ ø£*– ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚düTÔHêïqT.
yê] ÁX‚jÓ÷_Ûeè<äTΔ˝Ò Hê Äq+<ëìøÏ e∂\+.
( vi )
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T
AN
düTes¡í $Hêj·Tø˘, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ø£+<ë&Ó’ s¡+>∑sêE, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T,
ÁbÕ.bÕ., ø£Hêï\, eT+<∏äì, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢. õ.|ü.ñ.bÕ., s¡+>±|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
NG
#·Áø£es¡TÔ\ lìyêdt, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, >±E\ s¡M+<äsY, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T,
õ.|ü.ñ.bÕ., #·s¡¢|ü*¢, |üs¡ø±\ (eT+), es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢. Á|ü.ñ.bÕ., ø±sêâq>∑&É¶, ø£Ø+q>∑sY.
|ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T, m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

LA
õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢. Á|ü.ñ.bÕsƒ¡XÊ\, Væ≤e÷j·T‘Y q>∑sY,
dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥, ôV’≤<äsêu≤<é.
TE
>∑÷&É÷s¡T nì‘·, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T, düHê bòÕ‹e÷, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,

õ.|ü.ñ.bÕ., N≥÷s¡T, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢. m+.mdt.ÁøÏj˚T{Ïyé dü÷ÿ˝Ÿ, eT\ø˘ù|≥, ôV’≤<äsêu≤<äT.
&Üˆˆ >∑≥Tº Á‹y˚DÏ, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, y=C

sa\ X¯s¡‘Y u≤ãT, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T,
õ.|ü.ñ.bÕ., #Óq÷ïsY, Ä~˝≤u≤<äT. Á|ü.ñ.bÕ., sêCŸuÛÑeHé bÕsƒ¡XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<äT.
T
ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), ¬ø.¬ø.yÓ+ø£≥X¯s¡à, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

ER
õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, yÓT<äø˘ õ˝≤¢. Á|ü.ñ.bÕ., yÓTT>∑˝Ÿ|ü⁄s¡`1, ôV’≤<äsêu≤<äT

SC
&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T &çC…’ì+>¥ : Á|ü‹eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.
( vii )
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
$<ë´dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
A
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
B+{À¢ $q&É+ ` e÷{≤¢&É&É+— <Ûësêfi¯+>± #·~$, ns¡ú+#˚düTø=ì, e´ø°Ôø£]+#·&É+ nH˚ kÕeTsêú´\T+{≤sTT. M{Ï˝À $<ë´s¡Tú\T
AN
øÏ+~ n+XÊ\qT #˚j·T>∑\>±*.
z $qï, #·~$q n+XÊ\qT ns¡ú+ #˚düTø√yê*. ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT e´ø£Ô|üs¡#·>∑\>±*.
z ‘·eT düŒ+<äq\qT #Ó|üŒ>∑\>±*. ø±s¡D≤\qT $e]+#·>∑\>±*.
z |ü<ä´ uÛ≤yê\T, bÕsƒ¡úÛ≤>∑ kÕsê+XÊ\T, kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\>±*.
NG
z uÛ≤yê\≈£î ‘·–q |ü<ä´bÕ<ë\qT, π>j·TbÕ<ë\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*. o]¸ø£ dü÷∫+#·>∑\>±*.
z #·~$q n+X¯+˝Àì ø°\ø±+XÊ\qT, ø°\ø£|ü<ë\qT sêj·T>∑\>±*.
z ‘ês¡Te÷¬s’q |ü<ä´bÕ<ë\qT, π>j·T |ü+≈£îÔ\qT dü]#˚dæ sêj·T>∑\>±*.
z n|ü]∫‘· >∑<ä´+ ˝Ò<ë |ü<ä´+ ˝Ò<ë ø£$‘·qT #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T>∑\>±*. Á|üX¯ï\T ≈£L&Ü
‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\>±*. LA
z bÕsƒ¡+˝À #·Tø£ÿ>∑Ts¡TÔqï |ü<ë´\qT #·~$, ns¡ú+ #˚düTø=ì uÛ≤yê\T sêj·T>∑\>±*.
II. e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
B+{À¢ d”«j·Ts¡#·q, düè»Hê‘·àø£‘·, Á|üX¯+dü kÕeTsêú´\T+{≤sTT. M{Ï˝À $<ë´s¡Tú\T øÏ+~$ #˚j·T>∑\>±*.
z ªπ>j·Tμ kÕsê+XÊ\T sêj·T>∑\>±*.
TE
z n_ÛÁbÕj·÷\qT sêj·T>∑\>±*. ø±s¡D≤\T $e]+#·>∑\>±*.

z s¡#·sTT‘· n_ÛÁbÕj·÷ìï Á>∑Væ≤+∫ $e]+#·>∑\>±*.
z yê´dü+, b˛düºs¡T ‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\>±*. π>j·÷ìï bı&ç–+#·>∑\>±*. ø£<∏ä, ÄVü‰«q|üÁ‹ø£, ˝ÒK, dü+uÛ≤wüD, dü«>∑‘·+
e+{Ï$ sêj·T>∑\>±*.
III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
T
Ç~ |ü<äC≤\+, yê´ø£s¡D≤+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫q~. øÏ+~ ‘·s¡>∑‘·T˝À¢ H˚s¡TÃ≈£îqïyê{Ï‘√bÕ≥T $<ë´s¡Tú\T øÏ+~$ #˚j·T>∑\>±*.

z
ER
|ü<ë\≈£î nsêú\T, |üsê´j·T |ü<ë\qT sêj·T>∑\>±*.

z Ç∫Ãq |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T>∑\>±*.
z Á|üø£è‹øÏ $ø£è‹|ü<ë\T, $ø£è‹øÏ Á|üø£è‹|ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.
z <Ó’q+~q J$‘·+˝À dü+<äs√“¤∫‘·+>± dü¬s’q |ü<ë\qT $ìjÓ÷–+#·>∑\>±*.
z uÛ≤cÕuÛ≤>±\T, $uÛÑ≈£îÔ\T, ÁøÏj·T\T, düe÷|üø£, ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T\T, ø±˝≤\T e+{Ï$ >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
SC
z dü+~Û |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*. yê{Ïì $&ÉBj·T&É+, ø£\T|ü&É+ #˚j·T>∑\>±*.

IV. ÁbÕC…≈£îº|üqT\T
z Ç$ $$<Ûä kÕeTsêú´\ düe÷Vü‰s¡+, $$<Ûä kÕeTsêú´\qT dü+<äs√“¤∫‘·+>± $ìjÓ÷–+#˚ X¯øÏÔì $<ë´s¡Tú\≈£î ø£*–kÕÔsTT.
ø£<∏ä\T, |ü<ë´\T, π>j·÷\T, ø£$‘·\T, Á|üeTTKe´≈£îÔ\ $esê\T, dü+|òüT≥q\T, <äs¡Ù˙j·T düú˝≤\ ∫Á‘ê\T yÓTT<ä\sTTq$
ùdø£]+∫ ìy˚~ø£\T sêdæ Á|ü<ä]Ù+#ê*. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À |ü<äC≤\+ Ä<Ûës¡+>± u≤\ ì|òüT+≥Te⁄qT ‘·j·÷s¡T#˚j·÷*.
( viii )
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
$wüj·Tdü÷∫ø£
AN
9e ‘·s¡>∑‹
bÕsƒê´+XÊ\T
NG
Áø£.dü+. bÕsƒ+¡ ù|s¡T ø£$/s¡#s· TT‘· Ç‹eè‘·+Ô Á|üÁøÏj·T e÷dü+ |ü⁄≥
1. ÄDÏeTT‘ê´\T qqïj·T, ‹ø£ÿq, mi¿q, HÓ’‹ø£ $\Te\T |ü<ä´+ pHé 2

ø=i$ >√|üsêE
LA
2. ñ&ÉT‘êuÛÑøÏÔ ` |üs√|üø±s¡ãT~Δ ø£<∏ä p˝…’ 12
3. C≤‹>ös¡e+ &Üˆˆdæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶ <˚X¯uÛÑøÏÔ bÕ≥ Ä>∑wüßº 24

TE
4. Vü‰dü´Á|üeè‹Ô ùV≤eT\‘ê \eD+ e´øÏÔ‘·«+ yê´dü+ ôdô|º+ãsY 34
5. ÁbÕs¡úq eTVü≤à<é ≈£î© ≈£î‘·TuŸ cÕ kÕe÷õø£ ÁX‚j·TdüT‡ e#·qø£$‘· nø√ºãsY 46

T
6. Hê >∑T]+∫ düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T dü÷Œ¤]Ô Ä‘·àø£<∏ä qe+ãsY 53

ER
7. eT+∫ #Ó&É¶\T ø±fiÀõ Hêsêj·TDsêe⁄ e´øÏÔ‘·« $ø±dü+ e#·qø£$‘· &çôd+ãsY 67
8. >∑ØuÀDÏí m+._.d”‘êsêe÷sêe⁄ kÕe÷õø£dŒü èVü≤ dü«>∑‘·+ »qe] 75

SC
|ü<ä$C≤„q+ ` 85`88
‘Ó‘Ó\\+>±D
+>±DÁ|Á|uü uü TÑÛ TÑÛ ‘·‘·«+#˚
«+#˚ñ∫‘·
ñ∫‘·|ü|ü++|æ|æDD° 2019`20
° 2018`19 1
1. ÄDÏ eTT‘ê´\T
A
AN
` qqïj·T, ‹ø£ÿq, mi¿q, ø=i$ >√|üsêE
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç
NG
♦ dü‘·éTTH˚ |ü\Tø£e˝…qT.
♦ #Ó&ÉT #˚j·Tsê<äT.
♦ <˚X¯eTTqT Áù|$T+#·e˝…qT.
LA
♦ Ç‘·s¡T\qT >ös¡$+#·e˝…qT.
TE
T
ER
Á|üX¯ï\T
1. u§eTà˝À me¬ses¡THêïs¡T.
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
SC
2. |æ\¢yê&ÉT @$T #·<äTe⁄‘·THêï&ÉT? ÁbÕNq ø£e⁄\T sêdæq ø±yê´\˝À nH˚ø£ ˙‹|ü<ë´\T

ñHêïsTT. n{≤¢+{Ï ˙‹|ü<ë´\qT yê{Ï˝Àì $\Te\qT,
3. Ç˝≤+{Ï yê{Ïì @eT+{≤s¡T? $<ë´s¡Tú\≈£î ‘Ó*j·T#Ó|üŒ≥y˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
4. MT≈£î ‘Ó*dæq ˇø£ ˙‹ yêø£´+ #Ó|üŒ+&ç.
2 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

bÕsƒ¡úÛ≤>∑ $esê\T
A
á bÕsƒ¡+ |ü<ä´ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. #Û·+<√ã<äΔyÓTÆq s¡#·q≈£î ª|ü<ä´+μ nì
AN
ù|s¡T. á |ü<ë´\T qqïj·T, ‹ø£ÿq, mi¿q\T sêdæq ªeTVü‰uÛ≤s¡‘e· TTμ qT+&ç nfÒ¢
ø=i$ >√|üsêE sêdæq ªdæ+Vü‰düq <ë«Á‹+•ø£μ qT+&ç rdüTø√ã&çHêsTT.
NG
ø£$ |ü]#·j·T+
á bÕsƒ¡+˝Àì yÓTT<ä{Ï |ü<ä´+ qqïj·T sêdæq Ä+Á<ÛäeTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝Àì~.
Ä+Á<Ûeä TVü‰uÛ≤s¡‘+· ˝Àì yÓTT<ä{Ï s¬ +&ÉTqïs¡ |üsê«\qT Ç‘·&TÉ sêXÊ&ÉT. áj·Tq
LA
sê»sê»qπs+Á<äTì ÄkÕúqø£$ ªÄ+Á<ÛäX¯ã› ∫+‘êeTDÏμ áj·Tq sêdæq eTs√
(}Vü‰∫Á‘·+) Á>∑+<∏ä+.
11e X¯‘êã›+
á bÕsƒ+¡ ˝Àì s¬ +&√ |ü<´ä + ‹ø£ÿq k˛eTj·÷õ sêdæq Ä+Á<Ûeä TVü‰uÛ≤s¡‘+· ˝Àì~.
TE
Ä+Á<Ûeä TVü‰uÛ≤s¡‘+· ˝À 3e |üs«¡ + qT+&ç 18e |üs«¡ + es¡≈î£ áj·Tq sêXÊ&ÉT.

áj·Tq HÓ\÷¢s¡TqT |ü]bÕ*+∫q eTqTeTdæ~Δ ÄkÕúqø£$. ªìs¡«#·H√‘·Ôs¡
(}Vü‰∫Á‘·+) sêe÷j·TD+μ áj·Tq sêdæq eTs√ Á>∑+<∏ä+.
13e X¯‘êã›+
á bÕsƒ+¡ ˝Àì eT÷&√ |ü<´ä + mi¿q sêdæq Ä+Á<Ûeä TVü‰uÛ≤s¡‘+· ˝Àì~. qqïj·T
T
sêdæq ns¡D´|üs¡«+˝Àì $T–*q uÛ≤>±ìï mi¿q |üP]Ô#˚XÊ&ÉT. áj·Tq

Áb˛\j·Ty˚e÷¬s&ç¶ ÄkÕúqø£$ ªñ‘·sÔ ¡ Vü≤]e+X¯eTTμ áj·Tq sêdæq eTs√ Á>∑+<∏+ä .
ER
(}Vü‰∫Á‘·+)
14e X¯‘êã›+
á bÕsƒ+¡ ˝Àì Hê\T>∑T, ◊<äT, Äs¡T |ü<ë´\T ø=i$ >√|üsêE sêdæq ªdæ+Vü‰düq
<ë«Á‹+•ø£μ nH˚ ø£<ë∏ ø±e´+˝Àì~. áj·Tq |ü*ø¢ =+&É dü+kÕúHêìï bÕ*+∫q
SC
eTVü‰sêE sêD≤eT\¢q ÄkÕúq|ü+&ç‘·T&ÉT.

(}Vü‰∫Á‘·+)
15e X¯‘êã›+
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 3

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
A
♦ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
AN
♦ MT {°#·sY #·~y˚ |ü<ë´\qT ÁX¯<äΔ>± $q+&ç. MTs¡÷ #·<äTe+&ç.
♦ MT {°#·sY #Óù|Œ |ü<ä´ ‘ê‘·Œsê´\qT $q+&ç. u§eTà\ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·÷\‘√ b˛\TÃø=+&ç.
♦ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. Ç+‘·es¡≈£î MTs¡T ‘Ó\TdüTø=qï $wüj·÷\T bÕsƒ¡+˝À ñHêïjÓ÷ ˝Òy√ #Ó|üŒ+&ç.
♦
NG
bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç. Ä |ü<ë\≈£î |ü<ä|ü{Ïºø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄
#·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYqT n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.
LA
I
✿1. ø£+ : |ü\TeTiT X¯|ü<∏ä+ãT\T, q+

TE
»*j·TTqT, q_Ûyê<äeTTqT, kÕeTÁ|æj·T uÛ≤
wü\T, $T<∏ë´ $qj·T+ãT\T"
>∑\j·T$ <äTwüº dü«uÛ≤e ø±|ü⁄s¡Twüß\≈£îHé
` qqïj·T— eTVü‰uÛ≤s¡‘·+
T
✿2. ø£+ : <ÛäqeTTqT, $<ä´j·TT, e+X¯+

ãTqT, <äTs¡à‘·T\≈£î eT<ä+ãT" u§q]+#·TqT, dü
ER
»®qT˝…’q yê]ø£&É"≈£îe
j·TTqT, $qj·TeTT, ì$j·T‘Ó#·TÃ qTØ«Hê<∏ë!
` ‹ø£ÿq— eTVü‰uÛ≤s¡‘·+
SC
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. #Ó&É¶yê] dü«uÛ≤e+ m{≤¢ ñ+≥T+~?
2. #Ó&É¶yê]øÏ >∑sê«ìï ø£*Z+#˚$ @$?
4 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

II
A
✿3. ø£+ : X¯s¡D+ãì e∫Ãq ;Û
ø£s¡ X¯Á‘·Te⁄ qsTTq" Á;‹">± e>∑e\j·TTHé
AN
>∑s¡TD≤|üs¡T\ ‘Ói+–~—
sTTs¡e⁄>∑ dü]>±e⁄ Bìπø <Ûäs¡à+ãT˝Ÿ
` mi¿q— eTVü‰uÛ≤s¡‘·+
NG
✿4. Ä.yÓ. : <ëq<Ûäs¡àeTT\≈£î ã÷qø£ ‘·qbı≥º
ìqT|ü⁄ø=q <ä\+#·T »qT&Ó |üX¯óe⁄
LA |üdüs¡yÓTÆq yÓTiT>∑T ã+&çsT÷&ÉT#·T <äTqTï
q+‘· ø£+f… >∑wüßº&É+Á&ÉT ãT<ÛäT\T
` ø=i$ >√|üsêE— dæ+Vü‰düq <ë«Á‹+•ø£
TE
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. <äj·T>∑\yês¡T @+ #˚kÕÔs¡T?
2. <ëq<Ûäsêà\T m+<äT≈£î #˚kÕÔs¡T? @y˚T$T <ëq+
#˚j·Te#·TÃ?
T
ER
III
✿5. ø£+ : <ÛäqeTTq≈£î <ëqeTTqT <ä|ü

eTTq ø±#ês¡eTTqT sê»éTTq ø±»„j·TT J
SC
eqeTTq≈£î j·TX¯eTT $<ä´≈£î

$qj·T+ãTqT ˙‘·T\≈£î $y˚ø£eTT |òü\eTT˝Ÿ.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 5

✿6.
A
ø£+ : |üs¡uÛÑ÷$TøÏ »qT#√ <ä
düÿs¡T\≈£î q>∑|ü&É<äT Áy˚>∑T>± <Ó#·Ã≥ HÓ
AN
e«]HÓ’q Væ≤‘·T\ CÒj·TTqT
<Ûäs¡˝À eTiÏ $<äúÀ\ <ÛäqeTT\T >∑\y˚
NG
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. ª<ëq+ #˚j·Tì <Ûäq+ e´s¡ú+μ m+<äT≈£î?
2. ª$<ä´ >=|üŒ<Ûäq+μ m{À¢ #Ó|üŒ+&ç.
LA ‘ê‘·Œsê´\T
1. e÷{Ïe÷{ÏøÏ ˇ≥T¢ ô|≥Tºø√e&É+, nsTTq<ëìø° ø±ì<ëìø° <ä+&Ü\T ô|≥º&+É , qeTkÕÿs¡+ #˚jT· &É+, ‘·q
eTqdüT˝À ˝Ò≈£îHêï m<äT{Ï yêìøÏ q#˚Ã e÷≥\T e÷{≤¢&É&É+, <=+>∑$qj·÷\qT Á|ü<ä]Ù+#·&É+ `
TE
Çe˙ï #Ó&É¶yêfi¯fl \ø£åD≤\T.

2. z eTVü‰sêC≤! <Ûäq+, $<ä´, e+X¯+ nH˚~ #Ó&É¶yêfi¯fl≈£î >∑sê«ìï ø£*–kÕÔsTT. Ç<˚ eT+∫ yê]øÏ >∑s¡«+
˝Ò≈£î+&Ü #˚dæ $qj·÷ìï ô|+bı+~kÕÔsTT.
3. m+‘· uÛÑj·T+ø£s¡ X¯Á‘·TyÓ’Hê X¯s¡DTø√] eùdÔ Áù|eT‘√ ø±bÕ&Ü*. <äj·T>∑\yês¡T Ç{≤¢π>#˚kÕÔs¡T. @
<Ûäsêà\T BìøÏ kÕ{Ïsêe⁄.
T
4. <ëq<Ûäsêà\T #˚j·Tø£, ‘·q Äø£* rs¡TÃø√e&ÜìøÏ e÷Á‘·y˚T Ä˝À∫+#˚ eTìùw |üX¯óe⁄. ìC≤ìøÏ |üX¯óy˚
ER
yÓTs¡T>∑T. m+<äTø£+fÒ |üX¯óe⁄ ã+&ç˝≤>∑T‘·T+~. bı\+ <äTqTï‘·T+~. eTìwæ Ä e÷Á‘·+ ø£wüº+≈£L&Ü

˝Ò≈£î+&Ü ‘·q bı≥º ì+|ü⁄ø√yê\ì #·÷kÕÔ&ÉT.
5. <ÛäqeTT+fÒ <ëìøÏ |òü\+ <ëq+ #˚j·T&Éy˚T nfÒ¢ ‘·|üdüT‡≈£î |òü\+ eT+∫q&Ée&çø£. sêC≤´~Ûø±sêìøÏ |òü\+
düÁø£eTyÓTÆq |ü]bÕ\q. Áã‘·T≈£î≈£î |òü\+ ø°]Ôì dü+bÕ~+#·T≥. $<ä´≈£î |òü\+ $qj·÷ìï ø£*–ñ+&ÉT≥.
SC
˙‹øÏ |òü\+ $y˚ø£+‘√ Á>∑Væ≤+#·&Éy˚T.

6. y˚πs ÁbÕ+‘ê\≈£î b˛j˚T≥|ü&ÉT <=+>∑˝…e¬s’Hê m‘·TÔø=ì b˛<ëeTqT≈£îHêï, $<ä´ nH˚ <Ûäq+ ø£fi¯fl≈£î
ø£q|ü&É<äT. n‹X¯sTT+∫q yê]ì ≈£L&Ü eTq y˚T\Tø√πsyê]>± #˚düTÔ+~. n{≤¢+{Ï $<ä´≈£î düe÷qyÓTÆq
<Ûäq+ ˝Àø£+˝ÀH˚ ˝Ò<äT.
6 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ç$ #˚j·T+&ç
A
AN
I ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT #Ó|üŒ+&ç.
NG
1) á bÕsƒ¡+ <ë«sê MTs¡T ‘Ó\TdüT≈£îqï eT+∫ $wüj·÷\qT #Ó|üŒ+&ç.
2) |ü<ë´\qT #·<äTe+&ç. yê{Ï uÛ≤yê\qT #Ó|üŒ+&ç.
<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+
n) øÏ+~ |ü<ä´bÕ<ë\T / yêø±´\T @ |ü<ë´˝À¢ e#êÃjÓ÷ #Ó|üŒ+&ç.
LA
1) kÕeTÁ|æj·T uÛ≤wü\T, $T<∏ë´ $qj·T+ãT\T >∑\j·T$.
2) ø£s¡TD≤|üs¡T\ ‘Ói+–~.
3) $<ä´≈£î $qj·T+ãTqT.
TE
4) me«]HÓ’q Væ≤‘·T\CÒj·TTqT.
Ä) øÏ+~ |ü<´ä bÕ<ë˝À¢ |ü<ë\T ‘ês¡Te÷s¡T nj·÷´sTT. yê{Ïì Áø£eT+˝À ñ+∫ sêj·T+&ç.
ã÷qø£ <ëq<Ûäs¡àeTT\≈£î ‘·q bı≥º
»qT&Ó |üX¯óe⁄ <ä\+#·T ìqT|ü⁄ø=qï
T
yÓTiT>∑T |üdüs¡yÓTÆq <äTqTï ã+&çsT÷&ÉT#·T

ãT<ÛäT\T q+‘·ø£+f… >∑wüßº&É+Á&ÉT
ER
Ç) øÏ+~ n|ü]∫‘· |ü<ë´ìï #·<äTe+&ç.

n\TŒ&Ó|ü⁄&ÉT |ü\T≈£î Hê&É+ãs¡eTT>±qT
dü»®qT+&ÉT |ü\T≈£î #·\¢>±qT
ø£+#·TÁyÓ÷>∑Tq≥T¢ ø£qø£+ãT ÁyÓ÷>∑THê
SC
$X¯«<ë_ÛsêeT! $qTs¡y˚eT!
ô|’ |ü<ä´bÕ<ä+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ U≤∞\qT |üP]+#·+&ç.
1) Ä&É+ãs¡eTT>± |ü*πøyê&ÉT .
2) dü»®qT&ÉT (eT+∫yê&ÉT) >± e÷{≤¢&ÉT‘ê&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 7

3) ø£+#·T, ø£qø±˝À¢ m≈£îÿe X¯ã›+ #˚ùd~ .
A
4) ô|’ |ü<ä´+˝À ø£qø£+‘√ b˛\Ãã&çqyê&ÉT .
5) á |ü<ä´+ X¯‘·ø£+ ˝Àì~.
AN
II e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
d”«j·Ts¡#q·
NG
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
1) #Ó&É¶yêfi¯flqT m{≤¢ >∑T]Ô+#·e#·TÃ?
2) #Ó&É¶yêfi¯fl≈£î >∑s¡«+ y˚{Ïe\¢ ø£\T>∑T‘·T+~? m+<äT≈£î?
3) ª<=+>∑\≈£î <=s¡ø£ì <Ûäq+ $<ä´!μ m{≤¢>√ $e]+#·+&ç?
LA
4) |üX¯óe⁄ø£+f… V”≤qT&ÉT mes¡T? m+<äT≈£î?
Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
TE
1) eTq+ ì‘·´J$‘·+˝À bÕ{Ï+#·e\dæq mH√ï eT+∫ $wüj·÷\T X¯‘·ø£ |ü<ë´˝À¢ ñ+{≤sTT. m{≤¢>√
$e]+#·+&ç.
düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
1) MT bÕsƒ¡XÊ\˝À »s¡T>∑uÀj˚T |ü<ë´\ b˛{° ø±s¡´Áø£eT+˝À Ç‘·s¡ bÕsƒ¡XÊ\\ $<ë´s¡Tú\qT ÄVü‰«ìdü÷Ô
T
ˇø£ ÄVü‰«q |üÁ‘·+ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.

ER
III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
n) øÏ+~ |ü<ë\≈£î dü¬s’q |üsê´j·T |ü<ë\T >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
SC
1) X¯|ü<∏äeTT `
m) Äq, ‘êq _) ˇ≥Tº, Á|ü‹»„ dæ) s¡<∏äeTT, |ü<∏äeTT &ç) ˇ≥Tº, _≥Tº
8 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

2) n_Ûyê<äeTT `
A
m) e+<äqeTT, #·+<äqeTT _) dü+kÕÿs¡+, |ü]cÕÿs¡+
dæ) qeTkÕÿs¡+, e+<äq+ &ç) n+<ä+, #·+<ä+
AN
3) dü»®qT\T `
m) dü‘·TŒs¡Twüß\T, eT+∫yês¡T _) eT+∫yês¡T, #Ó&É¶yês¡T
dæ) Ç#·TÃyês¡T, eT+∫yês¡T &ç) ‘Ó#·TÃyês¡T, #Ó&É¶yês¡T
NG
4) ãT<ÛäT\T `
m) |ü+&ç‘·T\T, bÕeTs¡T\T _) $<ë«+düT\T, nC≤„qT\T
dæ) $<ë«+düT\T, |ü+&ç‘·T\T &ç) bÕeTs¡T\T, yêeTqT\T
5) ‘·düÿs¡T&ÉT `
LA
m) #√s¡T&ÉT, Ms¡T&ÉT _) #√s¡T&ÉT, <=+>∑ dæ) #√s¡T&ÉT, BÛs¡T&ÉT &ç) <=+>∑, <=s¡
Ä) øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq Á|üø£è‹ |ü<ë\≈£î $ø£è‘·T\T sêj·T+&ç.
TE
1) $<ä´ ˝Òìyê&çì $+‘· |üX¯óe⁄ n+{≤s¡T.

2) ‘·q bı≥º e÷Á‘·y˚T ì+|ü⁄ø√yê\ì Ä˝À∫+#˚yê&ÉT |üX¯óe⁄.
3) lsêeTT&ÉT ‘·+Á&ç Ä»„ Á|üø±s¡+ n&Ée⁄\≈£î yÓfi≤fl&ÉT.
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
T
n) øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq |ü<ë\T @ uÛ≤cÕ uÛ≤>±˝À >∑T]Ô+#·+&ç.

ER
1) s¡V”≤+ ôV’≤<äsêu≤<äT≈£î yÓfi≤fl&ÉT.

2) ÄyÓT ã&çøÏ yÓ[fl+~.
3) eT<ÛäT bÕsƒ¡XÊ\≈£î yÓfi¯ó‘·THêï&ÉT.
SC
4) ≈£îø£ÿ $XÊ«dü+ >∑\ »+‘·Te⁄.

5) n~ ø=ã“] #Ó≥Tº.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 9

$X‚wüD+
øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. ^‘· ^dæq |ü<ë\qT |ü]o*+#·+&ç.
A
1) bÕ\|æ≥º n+<ä+>± ñqï~.
AN
2) H˚qT C≤‘·s¡˝À mÁs¡ì >±E\T ø=HêïqT.
3) y˚|øü ±j·T #˚<Tä >± ñ+≥T+~.
4) düHê eT+∫ $<ë´]úì.
5) dü+»jYT y˚>+∑ >± |üsT¡ >¬ ‘·T‘Ô ê&ÉT.
NG
ô|’ yêø±´˝À¢ ªn+<ä+>±, mÁs¡ì, #˚<Tä >±, eT+∫, y˚>+∑ >±μ nH˚ |ü<ë\THêïsTTø£<ë! Ç$ Äj·÷ edüTeÔ ⁄\≈£î
dü+ã+~Û+∫q >∑TD≤\qT ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT. Ç˝≤ >∑TD≤\qT ‘Ó*ù| |ü<ë\qT ª$X‚wDü eTT\Tμ n+{≤s¡T.
Ä) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. $X‚wüD≤\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
1) @qT>∑T ô|<ä› »+‘·Te⁄.
2) ‘ê{Ï #Ó≥Tº bı&Ée⁄>± ñ+≥T+~.
LA
3) ∫\Tø£ n+<äyÓTÆq |üøÏå.
4) ø±≥Tø£ q\¢>± ñ+≥T+~.
TE
5) |ü⁄* Á≈£Ls¡ »+‘·Te⁄.
uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

T
♦ bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+ qT+&ç eTT>∑TZs¡T ˝Ò<ë q\T>∑Ts¡T X¯‘·ø£ ø£e⁄\ düe÷#êsêìï yê]
X¯‘ø· ±˝À¢+∫ ˇø£ |ü<ë´ìï, <ëì uÛ≤yêìï ùdø£]+∫ sêj·T+&ç. ‘·s>¡ ‹∑ ˝À #·~$ $ì|æ+#·+&ç.
ER
eT+∫ e÷≥\T m+‘√ eT+~ #ÓbÕÔs¡T.

SC
ø±ì yê{Ïì ø=+‘·eT+<˚ Ä#·]+∫

dü÷øÏÔ #·÷|ü⁄‘ês¡T.
yê]H˚ ˝Àø£eTT eTVü‰‘·Tà\T>± ø°]ÔdüTÔ+~.
10 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

#·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç
A
düTÁ>± VüQeTj·T÷Hé $Tsê®
AN
eTTdæ+¢ Åd\Ô” $<ä´ ø√dü+, kÕ+düÿ è‹ø±_Ûeè~Δ ø√dü+ J$‘·eT+‘ê yÓ∫Ã+∫q uÒ>+∑ düTÁ>± VüQeTj·TTHé $Tsê®
eT+∫ ø£esTTÁ‹, s¡#·sTTÁ‹. áyÓT ôV’≤<äsêu≤<äT˝À »ìà+∫+~. dü÷|ò” kÕ+Á|ü<ëj·÷ìøÏ, ≥Øÿ C≤‹øÏ #Ó+~q
ÄyÓT ‘·+Á&ç ìC≤+ ôd’q´+˝À yÓ’<äT´ì>± |üì#˚ùdyê&ÉT. düTÁ>± ∫qï‘·q+˝À Ç+{À¢H˚ |ü]¸j·THé, ñs¡÷› uÛ≤wü\T
H˚sT¡ Ã≈£îqï~. |ü<ì›Ó $T<˚fifl¯ ej·TdüT˝À düjT· ´<é VüQeTj·T÷Hé $Tsê®‘√ ÄyÓT≈£î $yêVü≤yÓT+Æ ~. |üHïÓ +&˚fifl¯ ej·TdüTqT+#˚
NG
ÄyÓT C≤rj·TuÛ≤yê\yÓ’|ü⁄ Äø£]¸‘·Tsê\sTT´+~. ‘·q≈£î m+‘· e´‹πsø£‘·, mìï Ä≥+ø±\T m<äT¬s’Hê ì\ã&ç, Åd”Ô\
Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+, Åd”Ô\T >ös¡e+>±, Ä‘·à$XÊ«dü+‘√ ã‹πø |ü]dæú‘·T\T ø£*Œ+#·≥+ ø√dü+ ÄyÓT ˇø£ eTVæ≤fi≤
ø±s¡´ø£s>Ô¡ ± |üì#˚d+æ ~. ‘·jT· ú≤ uÒ>+∑ ÁbÕs¡+_Û+∫q ªn+EeTHé`@`KyêrHéμ nH˚ dü+dü≈ú î£ ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚d+æ ~.
á dü+düú m+<äs√ ñ|üHê´dü≈î£ \q÷, dü+|òTü ùde≈£î\q÷ |æ*|æ+∫ kÕ+|òTæ ø£ <äTsê#êsê\≈£î e´‹πsø£+>± ñ|üHê´kÕ\T
LA
@sêŒ≥T#˚dæ+~. uÒ>∑+ düTÁ>± Ç≥Te+{Ï dü+düú\qT eTÁ<ëdüT, &Ûç©¢, Ws¡+>±u≤<äT\˝À ≈£L&Ü ÁbÕs¡+_Û+∫+~. á
dü+düú˝À¢ eTVæ≤fi¯\≈£î eè‹Ô $<ä´\qT H˚πsŒyês¡T. 1919˝À áyÓT u≤*ø£\ø√dü+ ¬s+&ÉT bÕsƒ¡XÊ\\qT HÓ\ø=*Œ+~.
Ä dü+e‘·‡s¡+˝ÀH˚ Væ≤+<ä÷ Åd”Ô\T @sêŒ≥T #˚düT≈£îqï dü+|òüT+˝À, ˇπø ˇø£ Væ≤+<ä÷j˚T‘·s¡ Åd”Ô>± düTÁ>± ñHêïs¡T.
ÄyÓT ‘·q $<˚o |üs¡´≥HêqTuÛÑyê\qT Äs¡T |ü⁄düÔø±\T>± Á|ü#·T]+∫+~. ◊<äT qe\\T ≈£L&Ü sêdæ+~.
TE
eTTw”sY`@`ìXÊ«Hé (Åd”Ô\ e÷s¡Z<ä]Ù), n˝ŸìkÕ (Åd”Ô), CÒãTìïkÕ (Åd”Ô s¡‘·ï+) nH˚ |üÁ‹ø£\≈£î dü+bÕ<ä≈£îsê*>±
ñqï~. ÄyÓT ªVü≤j·Tμ nH˚ ø£\+ù|s¡T‘√ ø£$‘·«+ sêùd~. ÄyÓT ‘·q s¡#·q˝À¢ Væ≤+<ä÷ eTTdæ¢+ ◊ø£´‘·qT, dü«<˚o
edüTeÔ ⁄\T yê&Ü\H˚ Á|ü#êsê˙ï, C≤rj·T $X¯«$<ë´\j·÷\ kÕú|qü , e÷‘·èuÛ≤wü˝À $<ëúÀ<Ûqä e+{Ï $wüj÷· \qT
m≈£îÿe>± Á|ükÕÔ$+#˚~. ÄyÓT kÕVæ≤‘·´ø£èwæøÏ ôV’≤<äsêu≤<äT˝Àì Á|üeTTKT\+<äs¡÷ ø£*dæ ã+>±s¡T |ü‘·ø±ìï
ãVüAø£]+#ês¡T. ÄyÓT ôV’≤<äsêu≤<é f…ø˘º ‡ ãTø˘ ø£$T{°˝À >ös¡e düuÛÑT´sê\T>±, sêj·T˝Ÿ @dæj·÷{Ïø˘ kıôd’{°
T
düuÛÑT´\T>± ñHêïs¡T. n*|òüTsY eTTdæ¢+ ø£fi≤XÊ\ kÕú|üq ø√dü+ ÄyÓT $sêfi≤\T edü÷\T #˚dæ+~.
ÄyÓT ‘·q ÄdæÔ˝À m≈£îÿe uÛ≤>∑+ ‘êqT HÓ\ø=*Œq ªeT<äsYkÕ`m`dübòÕ<ë]j·÷μ nH˚ u≤*ø£\ bÕsƒ¡XÊ\≈£î
ER
Ç∫Ã+~. n~ Á|üdTü ‘Ô +· Á|üuTÑÛ ‘·« düV‰ü j·T+‘√ q&ç#˚ ñs¡÷› bÕsƒX¡ Ê\>± ñ+~. <ëì˝À 1400 eT+~ ;<ä u≤*ø£\T
#·<äTe⁄≈£î+≥THêïs¡T. eT÷d”q~ es¡<ä\ dü+<äs¡“¤+>± ÄyÓT mH√ï düVü‰j·T ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{Ïº es¡<äu≤~Û‘·T\qT
Ä<äT≈£îqï~. ÄyÓT ‘·q J$‘·ø±\+˝À Á|ü|ü+#·+˝Àì düTÁ|üdæ<äΔ e´≈£îÔ˝…+<ä]‘√H√ ùdïVü≤+ #˚dæ+~. \+&ÉHé
yÓ[flq|ü⁄&ÉT Á_{°wt sêDÏì ø£\TdüT≈£îì sêj·T˝Ÿ >±¬s¶Hé bÕØºøÏ Vü‰»¬s’+~. dæ«≥®sê¢+&é yÓ[flq|ü⁄&ÉT |ü<ä$ø√˝ÀŒsTTq
SC
≥ØÿdüT˝≤ÔHé s¬ +&Ée nãT›˝Ÿ eTJ<é≈î£ n‹~∏>± ñHêïs¡T. s¡M+Á<äHê<∏ä sƒê>∑÷sY, düs√»˙ Hêj·TT&ÉT e+{Ï ùdïVæ≤‘·T\T
ôV’≤<äsêu≤<äT˝À düTÁ>± Ä‹<∏ä´+ d”«ø£]+#ês¡T. uÒ>∑+ düTÁ>± Ä>±U≤Hé bÕ´˝…dt≈£î yÓ[fl >±+BÛ˙, ø£dü÷Ôsê“q÷
dü+<ä]Ù+∫+~. sêh+˝À, <˚X+¯ ˝À, n+‘·sê®rj·T+>± ‘·q |ü]~Û $dü]Ô +#·T≈£î+≥÷ Åd\Ô” $ø±dü+ ø√dü+ ø£èwæ#d˚ qæ
uÒ>∑+ düTÁ>± VüQeTj·T÷Hé $Tsê® Ä+Á<ÛäT\ #·]Á‘·˝À eTs¡Te˝Òì eTìwæ.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 11

A
2. ñ&ÉT‘êuÛÑøÏÔ
AN
NG
LA
TE
T
Á|üX¯ï\T bÕsƒ¡+ H˚|ü<∏ä´+ / ñ<˚›X¯+

ER
1. ô|’ u§eTà˝À MT≈£î me¬ses¡T sêeTT&ÉT d”‘q· T rdüTø=ìsêe&ÜìøÏ \+ø£≈î£ yÓfi≤fl*‡ e∫Ã+~. \+ø£≈î£
ø£ì|ædTü HÔ êïs¡T? yÓfi≤fl\+fÒ düeTTÁ<ä+ <ë{≤*. n+<äT≈£î <ëìô|’ yês¡~Û ì]à+#ê*. yês¡~Û
ìsêàD+˝À yêqs¡T\T ñ‘ê‡Vü≤+>± bÕ˝§ZHêïs¡T. Ä eTVü‰ø±s¡´+˝À H˚qT
2. yês¡T @+ #˚düTÔHêïs¡T? ôd’‘·+ n+≥÷ ˇø£ ñ&ÉT‘· bÕ˝§Z+~. Ä ñ&ÉT‘· ‘·q X¯øÏÔ kÕeTsêú´\qT
SC
3. yês¡T #˚ùd |üqT\ e\¢ me]øÏ n+#·Hê y˚düTø√≈£î+&Ü düVü‰j·T+ #˚j·÷\qï ø√]ø£‘√ yês¡~Û ìsêàD+˝À
y˚T\T »s¡T>∑T‘·T+~? bÕ˝§Z+~.
düV‰ü j·T+ #˚j÷· \H˚ ø√]πø ñ+fÒ ∫Hêï ô|<ë› nH˚ ‘˚&Ü˝Ò<ìä , düV‰ü j·T+
4. MTs¡ T me]øÏ , m|ü  &É T , @ me¬sH’ ê #˚jT· e#·Ãì, eT+∫ eTqdüT‡‘√ #˚ùd @ ø=+#Ó+ |üì nsTTHê >=|üŒ
dü+<äs¡“¤+˝À düVü‰j·T+ #˚XÊs¡T. |òü*‘êìï ÇdüTÔ+<äì ‘Ó*j·TC…|üŒ&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
12 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
AN
á bÕsƒ¡+ ªø£<∏äμ nH˚ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. á bÕsƒêìøÏ eT÷\+ >√qãT<ëΔ¬s&ç¶
sêdæq ªs¡+>∑Hê<∏ä sêe÷j·TD+μ. ‘Ó\T>∑T˝À e∫Ãq ‘=* sêe÷j·TD+ Ç~. 13e
X¯‘ê_›øÏ #Ó+~q ãT<ëΔs¬ &ç¶ Hê>∑søY s£ ÷¡ ï˝Ÿ õ˝≤¢ es¡eΔ ÷q|ü⁄sêìï sê»<Ûëì>± bÕ*+#ê&ÉT.
$<ë´s¡Tú\ kÂø£sê´s¡ú+ Bìì e#·q+˝À sêj·T&É+ »]–+~.
NG
LA
♦ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
♦ MT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT #Óù|Œ ø£<qä∏ T $q+&ç. u§eTà\ <ë«sê ‘Ó\TdüTø=qï $wüj÷· \qT ø£<‘ä∏ √ b˛\TÃø=+&ç.
♦
TE
bÕsƒêìï #·<äTe+&ç. Ç+‘·es¡≈£î MTs¡T ‘Ó\TdüTø=qï $wüj·÷\T bÕsƒ¡+˝À ñHêïjÓ÷ ˝Òy√ #Ó|üŒ+&ç.
♦ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
♦ Ä |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ïºø£ / ì|òüT+≥Te⁄ #·÷dæ ˝Ò<ë MT ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.
T
I
ER
düeTTÁ<ä+ n\¢ø£˝À¢\+>± ñ+~. ô|<ä› ô|<ä› n\\T m>∑dæ|ü&ÉT‘·THêïsTT. n\\ #·|ü&ÉT #Óe⁄\T ∫\T¢\T |ü&˚≥≥T¢
#˚dTü qÔ ï~. uÛj
Ñ T· +ø£sy¡ TÓ qÆ »\#·sê\T n≥÷ Ç≥÷ ‹s¡T>∑T‘·÷ #·÷ùdyê]øÏ >∑T+&Ó<&ä É |ü⁄{dºÏ Tü HÔ êïsTT. Çy˚M |ü{+ºÏ #·Tø√≈£î+&Ü
‘·eT|üì˝À eTTì–b˛j·÷s¡T yêqs¡ uÛÑ\÷¢ø£Ms¡T\T. Ä düeTTÁ<ä+ô|’ yês¡~Û ø£≥º&Éy˚T Ç|ü&ÉT yê]eTT+<äTqï @¬ø’ø£
\ø£å´+. yês¡~Û ø£&ç‘˚H˚ yêqs¡Ms¡T\‘√ lsêeTT&ÉT \+ø£ #˚s¡>∑\&ÉT. sêeDTìï »sTT+#·>∑\&ÉT. d”‘·eTàqT ‘˚>∑\&ÉT.
SC
ø±ì yês¡~Û ø£≥º&É+ n+‘· düT\uÛÑ+ ø±<äT. ø£~˝Ò düeTTÁ<ä+ô|’ yêqs¡ ôd’q´+ ø£<ä\&ÜìøÏ M\T>± dæús¡+>± ø£{≤º*. n~
≈£L&Ü q÷s¡T jÓ÷»Hê\ bı&Ée⁄˝À s¡÷|ü⁄~<äT›ø√yê*. }Væ≤ùdÔH˚ X¯Øs¡+ »\<ä]düTÔ+~. ø±ì }Vü≤˝À¢H˚ ≈£Ls¡TÃ+fÒ
@|ü˙ kÕ<Ûä´+ ø±<äT. n+<äTπø lsêeTTì Ä»„y˚Ts¡≈£î yês¡~Û ìsêàD≤ìøÏ q&ÉT+_–+#ês¡T yêqs¡ uÛÑ\÷¢ø£Ms¡T\T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 13

düeTTÁ<ä|ü⁄ n\\‘√ b˛{°|ü&ÉT‘·÷ yê] ñ‘ê‡Vü≤+ ñs¡ø£\T y˚düTÔqï~. ñ‘ê‡Vü≤+ eTT+<äT \ø£å´+ ∫qï<Ó’b˛‘·T+~.
#Ó≥¢qT ≈£Lø£{Ïy˚fi¯¢‘√ ô|ø£*+∫ uÛÑTC≤ì¬ø‘·TÔ≈£î+≥THêïs¡T ø=+<äs¡T. ô|<ä› ô|<ä› ã+&É\qT ã+‘·T˝≤¢>∑ |ü≥Tºø=düTÔHêïs¡T
A
eT]ø=+<äs¡T. ∫qï ∫qï ø=+&É\H˚ @ø£+>± m‘·TÔø=düTÔHêïs¡T Ç+ø=+<äs¡T. me] X¯øÏÔy˚Ts¡≈£î yês¡T bÕ≥T|ü&ÉT‘·THêïs¡T.
|üì<=+>∑˝…es¡÷ ˝Òs¡ø£ÿ&É. @ |üHÓ’Hê #˚j·T>∑*–q X¯øÏÔ ñ+&ç ≈£L&Ü #˚j·Tø£b˛e&É+ eTVü‰bÕ|ü+. #Ó≥÷¢ >∑T≥º\÷ sêfi¯ófl
AN
s¡|Œü \÷ rdüT≈£îe∫Ã düeTTÁ<ä+˝À |ü&d˚ Tü HÔ êïs¡T Ä Ms¡T\+‘ê. yê≥ìï{Ï˙ ˇø£ |ü<‹Δä ˝À neTπsÃ u≤<Û´ä ‘·qT HÓ‹ø¬Ô ‘·T≈Ô î£ Hêï&ÉT
q\T&ÉT. q\T&ÉT ìsêàD $<ä´˝À Ä]‘˚]qyê&ÉT. n+<äTπø yês¡~Û ìsêàD u≤<Ûä´‘·qT n‘·ìøÏ n|üŒC…bÕŒ&ÉT lsêeTT&ÉT.
ªªdüeTs¡Tú\ #˚‹˝À @|üHÓ’Hê dü|òü\eTÚ‘·T+~.μμ
II
NG
n\T|ü⁄ kı\T|ü⁄ ˝Ò≈£î+&Ü Mfi¯fl+‘ê ø£wüº|ü&É&Üìï ˇø£ ñ&ÉT‘· #·÷dæ+~. eTqdüT bı+–b˛sTT+~ <ëìøÏ. mH√ï
Ä˝À#·q\T <ëìï ì\Te˙j·T&É+˝Ò<äT. ªªeTT+<äTqï \ø£å ´+ #ê˝≤ ô|<ä›~. <Ûäsêàìï ì\u…≥º&ÜìøÏ ø£+ø£D+
ø£≥Tº≈£îqï lsêeTT&ç |üì Ç~. |üs¡eT |ü$Á‘·yÓTÆq~. yês¡~Û ø£≥º&ÜìøÏ n+<äs¡÷ ø£wüº|ü&ÉT‘·T+fÒ H˚qT
#˚‘·T\T eTT&ÉT#·Tø=ì ≈£Ls√Ãe&É+ u≤>±˝Ò<äT. á |üì ‘=+<äs¡>± |üP]Ôø±yê\+fÒ H˚qT ≈£L&Ü
LA
Ç+<äT˝À bÕ˝§ZHê*. M]øÏ ‘√&ÉT>± ì\Tyê*. H˚qT #˚j·T>∑*–q<ä+‘ê #˚j·÷*‡+<˚. ˇø£
eT+∫|üìøÏ n+<äs¡+ düVü≤ø£]+#ê*‡+<˚μμ nì >∑{Ïº>± ìs¡ísTT+#·Tø=qï~.
TE
T
ER
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. düeTTÁ<ä+ô|’ yês¡~Ûì m+<äTø√dü+
ø£&TÉ ‘·THêïs¡T?
2. m+‘· ãs¡Te⁄ HÓH’ ê yêqs¡T\T düT\uÛ+Ñ >±
SC
m‘·TøÔ s£ êe&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D+ @$T{Ï?

3. q\Tì >=|üŒ‘·q+ @$T{Ï?
4. ª}Vü≤˝À¢ ≈£Ls¡TÃ+fÒ @ |üì kÕ<Û´ä +ø±<äTμ
nH˚ yêø±´ìï ã{Ï º MTπ ø $T
ns¡eú TsTT´+~?
14 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

eTqdüT˝ÀH˚ lsêeTTìøÏ uÛÑøÏÔ‘√ qeTdüÿ]+∫+~. düeTTÁ<ä+˝ÀøÏ yÓ[fl eTTì–+~. <ëì X¯Øs¡eT+‘ê u≤>±
‘·&dç bæ ˛sTT+~. yÓ+≥H˚ ãj·T≥≈£î e∫Ã+~. ÇdüTø£˝À n≥÷ Ç≥÷ bısê¢&+ç ~. <ëì X¯ØsêìøÏ
A
ÇdüTø£ n+≥T≈£îqï~. |üs¡T>∑T |üs¡T>∑Tq q\T&ÉT ø£&ÉT‘·Tqï yês¡~Ûô|’øÏ e∫Ã+~. ‘·q
X¯ØsêìøÏ n+≥T≈£îqï ÇdüTø£qT nø£ÿ&É sê*Ã+~. eT∞fl düeTTÁ<ä+˝ÀøÏ |üsT¡ >∑Tô|{Ï+º ~.
AN
ÇdüTø£qT ‘Ó∫Ã yês¡~ôÛ |’ $<ä*Ã+~. ˙s¡~Û yês¡~Û eT<Û´ä kÕs¡~∏ ˝≤>± ñ&ÉT‘·
Á|üj·T‘·ï+ kÕ>∑T‘·÷H˚ ñqï~.
ñ&ÉT‘· ñ‘ê‡Vü‰ìï >∑eTì+#ê&ÉT lsêeTT&ÉT. ÄX¯Ãs¡´+, Äq+<ä+
n‘·ì eTqdüTqT ñøÏÿ]_øÏÿ] #˚XÊsTT. \ø£ÎDTDÏí |æ*∫ ñ&ÉT‘·qT
NG
#·÷|æ+#ê&ÉT. ªª\ø£ÎD≤! á ñ&ÉT‘·qT #·÷&ÉT, yês¡~Û ìsêàD+˝À
yêqs¡Ms¡T\‘√ b˛{°|ü&ÉT‘·Tqï~. yê] X¯øÏÔ eTT+<äT ‘·q X¯øÏÔ m+‘· nì
≈£L&Ü Ä˝À∫+#·&É+˝Ò<äT. ‘êqT ãT&ÉT‘·qH˚ Ä˝À#·q á ñ&ÉT‘·≈£î @ ø√XÊHê ˝Ò<äT.
LA
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 15

ªdü+ø£\ŒX¯øÏÔì $T+∫q X¯øÏÔ @B ˝Ò<äT. yês¡~Û ìsêàD+˝À ‘·qe+‘·T
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç kÕj·T+ n+~düTÔqï á ñ&ÉT‘·qT #·÷ùdÔ #ê˝≤ eTT#·ÃfÒdüTÔqï~μ nì
A
1. yês¡ ~ Û ìsêàD+˝À ‘êq÷ nHêï&ÉT.
bÕ˝§Z H ê\ì ñ&É T ‘· m+<ä T ≈£ î
AN
düTÁê⁄DÏí |æ*#ê&ÉT lsêeTT&ÉT. Ä ñ&ÉT‘·qT rdüT≈£îs¡eTàHêï&ÉT.
uÛ≤$+∫+~? düTÁê⁄&ÉT ñ&ÉT‘·qT ‘Ó∫Ã lsêeTTìøÏ#êÃ&ÉT. <ëìï m+‘√ yÓT#·TÃø=Hêï&ÉT
2. ñ&ÉT‘· yês¡~Û ìsêàD+˝À m˝≤ lsêeTT&ÉT. m+‘√ nqTsê>∑+‘√ m&ÉeT#˚‹˝ÀøÏ rdüTø=Hêï&ÉT. ≈£î&ç#‹˚ ‘√
bÕ˝§Zqï~? ñ&ÉT‘· M|ü⁄ô|’ ÄbÕ´j·T+>± <äTyê«&ÉT. lsêeTTì y˚* >∑Ts¡T‘·T\T eT÷&ÉT
ñ&ÉT‘· M|ü⁄ô|’ |ü&Ü¶sTT. lsêeTTì n_Ûq+<äq≈£î >∑Ts¡T>Ô ± n$ XÊX¯«‘·+>±
NG
3. ñ&ÉT‘· #˚ùd |üìì #·÷dæ lsêeTT&ÉT
ì*∫b˛j·÷sTT. eT+∫ì n_Ûq+~+#·&+É eTqdüTqïyêì \ø£Då +. ñ&ÉT‘·
m+<äT≈£î ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷&ÉT?
kÕj·T+ ∫qï<˚ ø±e#·TÃ. ø±ì m+<ä]ø√ Áù|s¡D. Ç<˚ J$‘·eT+fÒ.
4. ñ&ÉT‘· kÕj·÷ìøÏ lsêeTT&ÉT Ç∫Ãq n+<äTπø ªñ&ÉT‘êuÛÑøÏÔμ nqï C≤rj·T+ ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü˝À H˚{Ïø° yÓ\T>∑T\qT
XÊX¯«‘· n_Ûq+<äq @$T{Ï? $s¡õeTTà‘·÷H˚ ñ+~.
LA
Ç$ #˚j·T+&ç
TE
$ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
T
1) düVü‰j·T+ #˚j·T&É+ nH˚~ ˇø£ >=|üŒ >∑TD+. MTs¡T me]¬ø’Hê kÕj·T+ #˚XÊsê? n|ü&ÉT MTs¡T
bı+~q nqTuÛÑ÷‹‘√ bÕ≥T yê] düŒ+<äq\qT ‘Ó*j·TCÒj·T+&ç.
ER
2) ªñ&ÉT‘êuÛÑøÏÔμ ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.

n) øÏ+~ >∑<ë´ìï #·~$ o]¸ø£qT dü÷∫+#·+&ç.
SC
ñ&ÉT‘· ñ‘ê‡Vü‰ìï >∑eTì+#ê&ÉT lsêeTT&ÉT. ÄX¯Ãs¡´+, Äq+<ä+ n‘·ì eTqdüTqT ñøÏÿ] _øÏÿ] #˚XÊsTT.
\ø£ÎDTDÏí |æ*∫ ñ&ÉT‘·qT #·÷|æ+#ê&ÉT. ªª\ø£ÎD≤! á ñ&ÉT‘·qT #·÷&ÉT, yês¡~Û ìsêàD+˝À yêqs¡Ms¡T\‘√
b˛{°|ü&ÉT‘·Tqï~. yê] X¯øÏÔ eTT+<äT ‘·q X¯øÏÔ m+‘· nì ≈£L&Ü Ä˝À∫+#·&É+˝Ò<äT. ‘êqT ãT&ÉT‘·qH˚
Ä˝À#·q á ñ&ÉT‘·≈£î @ ø√XÊHê ˝Ò<äT. ªdü+ø£\ŒX¯øÏÔì $T+∫q X¯øÏÔ @B ˝Ò<äT. yês¡~Û ìsêàD+˝À
‘·qe+‘·T kÕj·T+ n+~düTÔqï á ñ&ÉT‘·qT #·÷ùdÔ #ê˝≤ eTT#·ÃfÒdüTÔqï~μ nì nHêï&ÉT.
16 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
Ä) øÏ+~ >∑<ë´ìï #·~$ 4 Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
A
ªªHê ù|s¡T ùwø˘ kÕ~ø˘ bÕcÕ. H˚qT KeTà+ |ü≥ºD+˝Àì s√≥Ø q>∑sY õ˝≤¢|ü]wü‘Y ñqï‘·bÕsƒ¡XÊ\˝À
‘=$Tà<√ ‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄#·THêïqT. ~e+>∑‘· e÷J sêh|ü‹ &Üˆˆ nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ Hê≈£î dü÷Œ¤]Ô. Äj·Tq
AN
|ü⁄düÔø±\T #·~$... ø£wüº|ü&ç |üì#˚j·T&É+, q\T>∑T]øÏ kÕj·TeT+~+#·&É+ H˚s¡TÃ≈£îHêïqT. ìs¡ø£åsêdüT´*ï ã&ç
u≤≥ |ü{Ïº+#ê*. Hê˝≤+{Ï Ç\T¢ ˝Òì yêfi¯ófl eTq <˚X¯+˝À #ê˝≤ eT+~ ñHêïs¡T. n+<äTπø ù|<ä]ø£
ìs¡÷à\q Hê ÄX¯jT· +. eTq+ @ kÕúsTT˝À ñHêïeTì ø±<äT. düe÷C≤ìøÏ eTq e+‘·T>± @+ #ÓjT· ´>∑\eTH˚<˚
Ä˝À∫kÕÔqT. #·<äTe⁄qT ìs¡¢ø£å´+ #Ój·T´≈£î+&Ü U≤∞ düeTj·÷˝À¢H˚ düe÷»ùde #˚düTÔ+{≤qT. Hê n_Ûs¡T∫...
NG
|ü⁄düÔø±\T #·<äTe&É+. >±+BÛJ, HÓÁVüA, uÛÑ>∑‘Ydæ+>¥, nãT›˝Ÿø£˝≤+ J$‘· #·]Á‘·\T #·<äTe⁄‘·T+{≤qT. u≤>±
#·<äTe⁄≈£îì ø£˝…ø£ºsY ø±yê\qï<˚ Hê \ø£å´+.μμ
1)
2) LA
3)
4)
TE
d”«j·Ts¡#q·
T

1) ªeT+∫|üìøÏ n+<äs¡+ düVü≤ø£]+#ê*μ ` düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
ER
2) yêqs¡T\T yês¡~Û ìsêàD+ ø=s¡≈£î @$T #˚XÊs√ ‘Ó\T|ü+&ç.

3) ñ&ÉT‘· #˚dæq kÕj·÷ìï ã{Ïº MTπs$T ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T?
4) ªdüeTs¡Tú\ #˚‹˝À @ |üHÓ’Hê dü|òü\eTÚ‘·T+~μ m{À¢ $e]+#·+&ç.
SC
Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

1) ªñ&ÉT‘· kÕj·T+μ #·]Á‘·˝À m+<äT≈£î ì*∫b˛sTT+<√ $e]+#·+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 17

A
1) øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. <ëì Ä<Ûës¡+>± ø£<∏äqT }Væ≤+∫ sêj·T+&ç.
AN
NG
LA
III uÛ≤cÕ+XÊ\T
TE
|ü<äC≤\+
n) øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\qT sêj·T+&ç.
1) ≈£Lø£{Ï y˚fió¯ fl :
T
2) n_Ûq+<äq :
ER
3) Áù|s¡D :
Ä) øÏ+~ |ü<ë\ es¡Tdü\qT #·<äTe+&ç. M{Ï Ä<Ûës¡+>± U≤∞˝À dü¬s’q |ü<ëìï sêj·T+&ç.
ñ<ë: ñ&ÉT‘·, düeTTÁ<ä+, ÇdüTø£, R $<ä\Ã&É+
1) yêqs¡T\T, sêfi¯ófl, yês¡~Û, R
SC
2) lsêeTT&ÉT, ñ&ÉT‘·M|ü⁄, ìeTs¡&É+, R

3) $<ë´s¡Tú\T, ÁX¯<äΔ, |üØø£å\T, R
4) Vü≤MT<äT, s¡+C≤qT, eTd”<äT, R
18 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
n) øÏ+~ yêø±´\˝Àì $X‚wüD≤\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
1) |ü+&ÉT>∑≈î£ ø=‘·ãÔ ≥º\T y˚dTü ≈£î+{≤s¡T.
AN
2) ‘√≥+‘ê |ü#·Ãì#Ó≥¢‘√ ì+&ç ñqï~.
3) neTàô|{Ïºq ‹j·T´ì bÕj·Tdü+ Ç+ø± ‹Hê\ì ñ+~.
4) ‘Ó\T>∑T |ü⁄düøÔ +£ n+<äyTÓ qÆ u§eTà\‘√ #·÷&ÉeTT#·Ã≥>± ñ+~.
5) >=|üŒ Vü≤è<äj·T+ ø£\yê]øÏ Á|ü|ü+#·eT+‘ê ˇπø ≈£î≥T+ã+.
Ä) øÏ+~ yêø±´˝À¢ì U≤∞\˝À dü¬s’q $uÛÑøÏÔ Á|ü‘·´j·÷\qT sêj·T+&ç.
NG
( \T, øÏ, >∑T]+∫, qT, e\q, #˚, ˝À )
1) yês¡~Û ø£≥º&Üìï n+<äs¡÷ ø£wüº|ü&ÉT‘·THêïs¡T.
2) ÇdüTø£ n≥÷ Ç≥÷ bısê¢&ç+~.
3) n‘·ì eTqdüT LAñøÏÿ] _øÏÿ] #˚XÊsTT.
4) yêqs¡T ô|<ä› ô|<ä› ã+&É\qT ã+‘·T˝≤¢>± |ü≥Tºø=düTÔHêïs¡T.
5) lsêeTTì ñ&ÉT‘· n_Ûq+<äq\T bı+~+~.
6) nHês√>∑´+ nH˚ø£ Çã“+<äT\T m<äTs¡e⁄‘êsTT.
7) Ä Áø°&Üø±s¡Tì Hê≈£î #ê˝≤ $wüj·÷\T ‘Ó\TdüT.
TE
uÛÑ÷‘·, es¡Ôe÷q, uÛÑ$wü´‘Y ø±˝≤\T

øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. ÁøÏj·÷|ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
1) Çø±“˝Ÿ ã+‹ Ä≥ Ä&ÉT‘·THêï&ÉT.
2) nì‘· bÕ≥ bÕ&ç+~.
3) neTà πs|ü⁄ ø=‘·Ô ã≥º\T ø=ì‘ÓdüTÔ+~.
T
4) ø√‹ ø=ã“] #Ó≥Tº m≈£îÿ‘·÷ ñqï~.

5) ã&ç qT+&ç |æ\¢\T $Vü‰s¡ j·÷Á‘·≈£î yÓfi≤fls¡T.
ER
6) ø£$‘· e#˚Ãyês¡+ }]øÏ b˛‘·T+~.

ô|’ yêø±´˝À¢ì ÁøÏj·÷|ü<ë\˝À »]–q |üì, »s¡T>∑T‘·Tqï |üì, »s¡T>∑uÀj˚T |üìì ‘Ó*ù|$ ñqï$. Ä
ÁøÏj·÷|ü<ë\qT øÏ+~ |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
»]–q |üì »s¡T>∑T‘·Tqï |üì »s¡>∑uÀj˚T |üì
SC
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 19

|ü{Ïºø£qT ì+bÕs¡T ø£<ë! Ä |ü<ë˝À¢ì ‘˚&ÜqT >∑eTì+#·+&ç. n$ @ ø±˝≤\qT #Ó|ü⁄‘·THêïsTT?
A
ªbÕ&ç+~, yÓfi≤fls¡T...μ á |ü<ë\T »]–b˛sTTq |üìì >∑T]+∫ ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT ø£<ë! Ç{≤¢ »]–b˛sTTq
|üìì >∑T]+∫ ‘Ó*|æ‘˚ <ëìì ªuÛÑ÷‘·ø±\+μ n+{≤s¡T.
AN
ªÄ&ÉT‘·THêï&ÉT, m≈£îÿ‘·÷ ñqï~μ á |ü<ë\T »s¡T>∑T‘·Tqï |üìì ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT ø£<ë! Ç{≤¢ »s¡T>∑T‘·Tqï
|üì >∑T]+∫ ‘Ó*|æ‘˚ <ëìì ªes¡Ôe÷q ø±\+μ n+{≤s¡T.
ª‘ÓdüTÔ+~, b˛‘·T+~...μ á |ü<ë\T »s¡>∑uÀj˚T |üìì ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT ø£<ë! Ç{≤¢ »s¡>∑uÀj˚T |üì
>∑T]+∫ ‘Ó*|æ‘˚ <ëìì ªuÛÑ$wü´‘Y ø±\+μ n+{≤s¡T.
NG
Ç) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. @ ø±\+˝À ñHêïjÓ÷ sêj·T+&ç.
1) Ä~‘·´ πs|ü⁄ ôV’≤<äsêu≤<äT yÓfi≤Ô&ÉT.
2) ^‘· dæìe÷ #·÷dæ+~.
3) dü$‘· bÕsƒ¡+ #·<äTe⁄‘·Tqï~.
4) Äj˚TcÕ ø£<∏ä sêdæ+~.
LA
5) s¡õj·÷ u§eTà\T ^düTÔqï~.
6) sêãsYº Ä≥\ b˛{°øÏ b˛‘ê&ÉT.
TE

♦ s√≥Ø / \j·THé‡ ø£¢uŸ\T düe÷»ùde˝À bÕ˝§Z+≥Tqï $<ÛëHêìï ‘Ó\TdüTø=ì ìy˚~ø£
sêj·T+&ç.
T
( ˝Ò<ë )
ER
ñ|üø±s¡+ / ùdïVü≤+ / <äj·T / düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô yÓTTˆˆ>∑T ˙‘·T\qT uÀ~Û+#˚ @<Ó’Hê ˇø£

ø£<∏äqT ùdø£]+∫ sêj·T+&ç. ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À #·~$ $ì|æ+#·+&ç.
SC
düVü≤ø±sêìøÏ ø±e\dæ+~ ¬s+&˚

dü÷øÏÔ ¬s+&ÉT nø£åsê\T ` eTq+
` C≤sY® m+.yÓ¬s’{°
20 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
$<ë´ e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î\T
AN
1. eTVü‰‘êà CÀ´rsêe⁄ |òüP˝Ò :
kÕs¡«Á‹ø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ |òüP˝Ò \ø£å´+. |òüP˝Ò <äèwæº˝À ≈£î\, eT‘·, *+>∑ uÒ<Ûë\T ˝Ò≈£î+&Ü Á|ü‹ e´øÏÔøÏ $<ä´qT
n+~+#·&Éy˚T kÕs¡«Á‹ø£ $<ä´. kÕe÷õø£ e÷s¡TŒ≈£î <√Vü≤<ä|ü&˚<˚ ndü˝…’q $<ä´ nì, düe÷»+˝Àì ndüe÷q‘·\qT,
nkÕ+|òæTø£ X¯≈£îÔ\qT ‘=\–+#·&É+˝À $<ä´ eTTKýÓTÆq Äj·TT<ÛäeTì Äj·Tq n_ÛÁbÕj·T+. bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£ (ø£]≈£î\yéT)
NG
ì‘·´+ m<äTs¡j˚T´ kÕe÷õø£ nedüsê\qT rπsÃ $<Ûä+>± ñ+&Ü*. |æ\¢\≈£î Á|ü‘·´ø£å nqTuÛÑyê\T ø£*Œ+#˚~>± ñ+&Ü*.
bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£˝À Äs√>∑´ $<ä´ uÛ≤>∑+>± ñ+&Ü*. $<ä´ C≤„q+‘√ bÕ≥T <˚X¯uÛÑøÏÔ, Ä‘·à>ös¡e+, düs¡«e÷qe kÂÁuÛ≤‘·è‘ê«ìï
ô|+#˚˝≤>± bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£\qT s¡÷bı+~+#ê\ì Äj·Tq Ä•+#ê&ÉT. dü«j·T+>± ñbÕ<Ûë´j·TT&Ó’q eTVü‰‘êà CÀ´rsêe⁄ |òüP˝…
Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° $<ä´ n+<ë\ì kÕs¡«Á‹ø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ø√dü+ ìs¡+‘·s¡+ ÁX¯$T+#ê&ÉT.
2. eTVü‰‘êà >±+BÛ :
$<ä´ C≤‹ ìsêàD+˝À ø°\ø£bÕÁ‘· b˛wædüTÔ+~ nH˚~ >±+BÛJ n_ÛÁbÕj·T+ $<ä´ n+fÒ πøe\+ #·<äTe&É+, sêj·T&É+
LA
(nø£åsêdü´‘·) e÷Á‘·y˚T ø±<äT. $<ä´ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£, Ä<Ûë´‹àø£ $ø±kÕìï ø£\T>∑CÒùd~. $<ä´ C≤„Hêìï dü+bÕ~+#·&ÜìøÏ
‘=*yÓT≥Tº. HÓ’‹ø£‘· ˝Òì C≤„q+ düe÷C≤ìøÏ Vü‰ìø£s¡+. ø±ã{Ïº HÓ’‹ø£ $\Te\‘√ ≈£L&çq C≤„q düeTTbÕs¡®q ñ+&Ü\ì
>±+BÛJ nHêï&ÉT. $<ä´ nH˚~ øπ e\+ ñbÕ~Ûø√düy÷Ó , ôVA<ëø√düy÷Ó H˚sπ Ã~ e÷Á‘·yT˚ ø±<äT $<ä´ e´øÏ˝Ô À düeTÁ>∑ eT÷]ÔeT‘·«
$ø±kÕìï ø£\T>∑CÒj·÷*. Ä+>∑¢+˝À $<ëúÀ<ÛäqqT >±+BÛJ e´‹πsøÏ+#ê&ÉT. n~ eTq<˚X¯+˝À eTqH˚ |üsêsTTyêfi¯flqT
#˚düTÔ+<äì Äj·Tq uÛ≤eq. e÷‘·èuÛ≤wü˝ÀH˚ $<ëúÛ≤´dü+ kÕ>±\ì nHêï&ÉT. $<ä´ô|’q ‘·q≈£îqï n_ÛÁbÕj·÷\ìï+{Ï˙
TE
Áø√&ûø£]+∫ 1937˝À qsT÷‘ê©yéT (uÒdæø˘ m&ÉT´πøwüHé)qT s¡÷bı+~+#ê&ÉT. n+<äT˝À #ê˝≤ neT÷\ýÓTÆq $wüj·÷\qT
‘Ó\T|ü⁄‘·÷ nø£åsê\‘√bÕfÒ |æ\¢\≈£î Vü‰dü´ø£fi¯\T, eè‹Ô $<ä´qT H˚sêŒ\ì dü÷∫+#ê&ÉT.
3. eTÚ˝≤Hê nãT˝Ÿ ø£˝≤+ ÄC≤<é :
$<ä´ nH˚~ $<ë´s¡Tú\˝À o\ ìsêàD+ >±$+#˚~>±, yê]˝À HÓ’‹ø£, kÕ+düÿ è‹ø£ $\Te\qT ô|+#˚~>± ñ+&Ü\ì
nãT˝Ÿ ø£˝≤+ ÄC≤<é n_ÛÁbÕj·T+. dü‘·´+, Hê´j·T+, düe÷q‘·«+, düVü≤ø±s¡+ (◊ø£eT‘·´+), eTsê´<ä, <ÛÓ’s¡´+, $qj·T+ nH˚
T
$\Te\T $ø£dæ+|üCÒùd˝≤, |æ\¢˝À¢ C≤rj·T düyÓTÆø£´‘· uÛ≤eqô|+#˚~>± $<ä´ ñ+&Ü\Hêï&ÉT. kÕs¡«Á‹ø£ m*yÓT+≥Ø $<ä´
<ë«sê ìs¡øså£ êdü´‘·qT s¡÷|ü⁄e÷bÕ\ì, ≈£î\, es¡,Z $eø£‘å ≈· î£ ‘êe⁄ ˝Ò≈î£ +&Ü n+<ä]ø° düe÷q $<ëéø±XÊ\qT n+~+#·&ÜìøÏ,
Á‹ uÛ≤cÕ dü÷Á‘· s¡÷|üø£\Œq, neT\T≈£î ø£èwæ#˚kÕs¡T (ø£]≈£î\yéT) bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ |æ\¢˝À¢ dü«‘·+Á‘· Ä˝À#·qqT Áb˛‘·‡Væ≤+#˚˝≤,
ER
$#·ø£åD C≤„Hêìï ô|+#˚~>± ñ+&Ü\Hêï&ÉT. |üØøå± $<Ûëq+ |æ\¢\ô|’q ˇ‹Ô&ç ô|+#˚˝≤ ñ+&Ésê<äì, nìï kÕúsTT\˝À
yê´j·÷eT $<ä´ ñ+&Ü\ì Äj·Tq n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶&ÉT.
4. &Üˆˆ _.ÄsY.n+uÒ&ÉÿsY :
kÕs¡«Á‹ø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ nH˚~ &Üˆˆ _.ÄsY.n+uÒ&ÉÿsY jÓTTø£ÿ dü«|üï+. m˝≤+{Ï uÛÒ<ë\≈£î, $eø£å≈£î ‘êe⁄ ˝Ò≈£î+&Ü
SC
Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° $<ä´ n+~+#ê\Hêï&ÉT. Äj·Tq H˚‘·è‘·«+˝À s¡∫+#·ã&çq sêC≤´+>∑+˝À Ä]ºø£˝Ÿ 45 Á|üø±s¡+ |æ\¢\+<äs¡÷
ã&ç˝À#˚] 14 dü+e‘·‡sê\T |üPs¡Ôj˚Tés¡≈£î yê]øÏ Á|üuÛÑT‘·«y˚T ñ∫‘· ìs¡“¤+<Ûä $<ä´qT n+~+#ê\ì #ÓbÕŒ&ÉT. <ëìï
Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=H˚ eTq+ ñ∫‘· ìs¡“¤+<Ûä $<ë´ Vü≤≈£îÿ #·{≤ºìï 2009˝À neT\T˝ÀøÏ ‘Ó#·TÃ≈£îHêï+. |æ\¢\T eT<Ûä´˝À ã&ç
e÷ìy˚j·T≈£L&É<äT. Á|ü»\qT HÓ’‹ø£ $\Te\‘√ dü+|òüTJ$>± e÷πsÃ<˚ ndü˝…’q $<ä´ n+{≤&ÉT &Üˆˆ _.ÄsY.n+uÒ&ÉÿsY.
nD>±]q, yÓqTø£ã&çq esêZ\ ø√dü+ ‘·q J$‘êìï <ës¡b˛dæq n+uÒ&ÉÿsY kÕe÷õø£ ndüe÷q‘·\T ‘=\>∑&ÜìøÏ n+<ä]ø°
$<ä´qT n+~+#·&Éy˚T e÷s¡Z+ nì #ÓbÕŒ&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 21

#·<äTe+&ç ` Äq+~+#·+&ç
A
düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô
AN
Ç‘·s¡T\≈£î kÕj·T|ü&˚ eTqdüÔ‘·«+ ñqïyê&ÉT sêe÷q+<äT&ÉT. Ä Á>±eT+˝À ñqï k˛eTT&ç‘√ n‘·ìøÏ
|ü]#·j·T+ ñ+~. k˛eTT&ÉT >∑T&ç¶yê&ÉT. ø±ã{Ïº k˛eTT&çøÏ kÕj·T|ü&Ü\qT≈£îHêï&ÉT. k˛eTT&ÉT n+>∑yÓ’ø£˝≤´ìï
n~Û>∑$T+∫ J$‘·+˝À dæús¡|ü&Ü\+fÒ @<Ó’Hê $<ä´ H˚]Œ+#·&É+ nedüs¡eTì Á>∑Væ≤+∫, ‘·q dü+bÕ<äq˝À
ø=+‘· Ks¡TÃ #˚dæ ˇø£ dü+^‘· $<ë«+düT&ç <ä>∑Zs¡ #˚]Œ+#ê&ÉT.
NG
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT <äj·÷eTj·TT&ÉT. k˛eTT&çøÏ ø£fi¯ófl Çe«˝Òø£b˛sTTHê >=+‘·T˝À e÷<ÛäTsê´ìï Ç#êÃ&ÉT.
ìs¡+‘·s¡kÕ<Ûäq‘√ k˛eTT&ÉT ø=~› ø±\+˝ÀH˚ >∑Ts¡Te⁄ eTqïq\qT bı+<ë&ÉT.
k˛eTT&ÉT sêe÷q+<äT&çøÏ ø£è‘·»„‘·\T #Ó|ü≈£î+≥÷ ªªyÓTT<ä≥ qTe⁄« kÕj·T|ü&É‘êq+fÒ m+‘√ ø=+‘·
&ÉãT“ Ç∫Ã ‘ê‘êÿ*ø£ kÕj·T+ #˚kÕÔeqT≈£îHêïqT. Ç˝≤ XÊX¯«‘·dü+|ü<ä n+<äCÒkÕÔeqTø√˝Ò<äT. ˙˝≤ Á|ü‹
LA
ˇø£ÿs¡÷ Ä˝À∫ùdÔ u≤>∑T+≥T+~. n+>∑yÓ’ø£\´+ ñqïyê]øÏ ‘ê‘êÿ*ø£ kÕj·T+>±ì, kÕqTuÛÑ÷‹>±ì ô|<ä›>±
ñ|üj÷Ó >∑|&ü <É Tä . Ä‘·àôdsÌú ´¡ + ô|+#˚ ˙ kÕj·T+ ø=+&É+‘· n+&Éμμ n+≥÷ sêe÷q+<äTDÏí Ä*+>∑q+ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT
k˛eTT&ÉT.
ªªHê eTqdüT‡≈£î |ü⁄{Ïqº ãT~Δ‘√ Hê≈£î #˚‘H· q’Ó +‘· kÕj·T+ #˚XÊqT. Ç+<äT˝À ø£è‘·»‘„ \· T #Ó|ü ø√yê*‡q+‘·
TE
>=|üŒ‘·q+ ˝Ò<Tä . Ç∫Ã |ü⁄#T· Ãø√e&ÉyT˚ e÷qe J$‘·+. sπ |ü{Ï s√E á dü+^‘êìï q\T>∑T]ø° H˚]Œ Á|ü‹uÛ≤e+‘·T*ï
yÓ*øÏ rkÕÔe⁄. á s√E H˚qT n+<äCÒdæq~ πs|ü⁄ qTe⁄« q\T>∑T]øÏ |ü+#·T‘êe⁄ Ç~ ì»+ ø£<ë!μμ n+≥÷ ‘·\
ì$Tsê&ÉT sêe÷q+<äT&ÉT.
sêe÷q+<äT&ç ÄbÕ´j·T‘·≈£î k˛eTT&ç ø£fi¯ófl #ÓeTsêÃsTT. ªªnHêï! qTe⁄« #Ó|æŒqfÒº á XÊX¯«‘· dü+|ü<äqT
T
q\T>∑T]øÏ |ü+#·T‘êqTμμ nHêï&ÉT k˛eTT&ÉT.

ªªá sê»´+˝À sêE>±s¡T ø£fi≤Á|æjT· T\T. n‘·ì <ä>sZ∑ ¡ ˙ Á|ü‹uÛÑ #·÷|æ+∫ dü+^‘· ø£fi≤XÊ\≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ
ER
ì<ÛäT\T düeT≈£Ls¡TÃ≈£î+<ë+μμ n+≥÷ nuÛÑj·T$T#êÃ&ÉT sêe÷q+<äT&ÉT.

k˛eTT&ç‘√ ø=~›s√E\ kÕyêdü+e\¢ sêe÷q+<äT&çøÏ ≈£L&Ü dü+^‘·+˝À Á|üy˚X¯+ ø£*–+~. k˛eTT&ç˝À
ˇ+≥]‘·q+ b˛>=fÒº+<äT≈£î sêe÷q+<äT&ÉT ‘·q≈£î r]ø£ <=]øÏq|ü&É˝≤¢ e∫Ã k˛eTT&ç‘√ dü+^‘· kÕ<Ûäq
#˚düTÔ+&˚yê&ÉT. ∫es¡≈£î sêe÷q+<äT≈£î ≈£L&Ü dü+^‘·+˝À ÁbÕMD´+ dü+bÕ~+#ê&ÉT.
SC
ˇø£s√Eq sêe÷q+<äT&ÉT k˛eTT&çï yÓ+≥ô|≥Tº≈£îì dü+^‘· Á|ü<äs¡Ùq Ç#˚Ã+<äT≈£î sêE>±] ø√≥≈£î

#˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. Á|üyX˚ ¯ <ë«s¡+ <ä>sZ∑ ¡ n&É+¶ ≈£î\T m<äTs¡j÷· ´sTT. sê»<äsÙ¡ q+ n+‘· ‘˚*ø£ ø±<äHêïs¡T ø±|ü˝≤<ës¡T\T.
22 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
ø±|ü˝≤ uÛÑ≥T\T \+#·+ Ä•düTÔqï≥Tº Á>∑Væ≤+∫q sêe÷q+<äT&ÉT sêE>±s¡T Ç#˚Ã ø±qTø£˝À¢ dü>∑+
eTT≥º#ÓãT‘êeTì ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃ≈£îHêï&ÉT.
AN
sêC≤kÕúq Á|üy˚X¯+ ø£*–+~. sêE>±] nqTeT‹‘√ dü+^‘· Á|ü‹uÛÑqT Á|ü<ä]Ù+#ês¡T. #·÷dæq yês¡+‘ê
#·|üŒ≥¢‘√ CÒCÒ\T |ü*ø±s¡T.
sêE dü+‘·è|æÔ #Ó+~ #Ós√ e+<ä ã+>±s¡T HêDÒ\T Ç<ä›]øÏ ãVüAø£]+#ê&ÉT.
sêe÷q+<äT&ÉT ‘·q yê{≤˝À j·÷uÛ…’ HêDÒ\qT ˝…øÏÿ+∫ sêE>±]øÏ ‹]– Çe«uÀj·÷&ÉT.
NG
sêe÷q+<äT&ç #·s¡´ sêE>±]ì nee÷ì+#˚≥Tº ñ+&É&É+‘√ sêE>±]øÏ ø√|ü+ e∫Ã+~. |üø£ÿH˚ ñqï
eT+Á‹ ø£\>∑CÒdüT≈£îì ªqTe⁄« #˚düTÔqï |üì @$T{Ï?μ nì ì\BkÕ&ÉT.
ªªø£å$T+#·+&ç! ì»+ #Ó|üŒeT+{≤sê? nã<äΔ+ #Ó|üŒeT+{≤sê?μμ nì <ÛÓ’s¡´+>± n&ç>±&ÉT sêe÷q+<äT&ÉT.
sêE>±]øÏ ø√|ü+ #·˝≤¢]+~. sêe÷q+<äT&ç #˚‘·˝À¢ @<√ Ä+‘·s¡´+ ñ+<äì Á>∑Væ≤+∫ ªªeTT+<äT nã<äΔ+
LA
#Ó|ü. n~ e÷≈£î düããT>± nì|æ+#·ø£b˛‘˚ MT ‘·\ ø√≥ >∑Te÷àìøÏ y˚˝≤&ÉT‘·T+~μμ ôV≤#·Ã]ø£>± #ÓbÕŒ&ÉT.
ªªnã<ä+Δ $q+&ç! y˚T$T<äs› +¡ >∑T&çy¶ êfi¯fleTH˚ kÕqTuÛ÷Ñ ‹‘√ #Ós√ e+<ä ã+>±s¡THêDÒ\T ø±qTø£>± Ç#êÃs¡T.
Hê≈£î ˇø£ ø£qTï ø£ì|æk˛Ô+~. Hê $TÁ‘·TìøÏ ¬s+&ÉT ø£fi¯Sfl ø£ì|æ+#·e⁄. n‘·ìøÏ e+<ä HêDÒ\T Ç∫Ãq|ü&ÉT
TE
Hê´j·T+>± j·÷uÛ…’ HêDÒ\T e÷Á‘·y˚T H˚qT rdüTø√yê*>± n+<äTπø ‹]– j·÷uÛ…’ HêDÒ\T MT≈£î n+~+∫+~μμ
nHêï&ÉT sêe÷q+<äT&ÉT.
sêE dü+‘·è|æÔ #Ó+<ë&ÉT. ªnsTT‘˚ á kÕ] ì»+ #Ó|üμ nHêï&ÉT sêE.
ªªMTs¡T q≥Hê kÕs¡«uÛÖeTT\T. >=|üŒ>± q{Ï+#·>∑\s¡T. n+<äT˝À Ç|ü&ÉT q{ÏdüTÔqï >∑T&ç¶yê&ç bÕÁ‘·
nyÓ÷|òüT+>± ñ+~. ‘√{Ï ø£fi≤ø±s¡T&çï Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ ø£fi≤ø±s¡T&ç>± Hê <Ûäs¡à+. n+<äTπø j·÷uÛ…’ HêDÒ\T
T
Áb˛‘ê‡Vü≤ø£ ãVüQeT‹>± Çe«#·÷|æ+~μμ nHêï&ÉT sêe÷q+<äT&ÉT.

ER
ˇø£ÿkÕ]>± sêE>±] eTTK ø£e[ø£\T e÷]b˛j·÷sTT. ªªH˚qT >∑T&ç¶yê&ç>± q{ÏdüTÔHêïHê! s¡TEy˚+{Ï?μμ

ø√|ü+‘√ n&ç>±&ÉT.
n|ü&ÉT ø±|ü˝≤ uÛÑ≥T\ \+#ê\ >∑T]+∫ ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô, ªªø√≥˝À »s¡T>∑T‘·Tqï n$˙‹ #·s¡´\qT
#·÷&É˝Òì $TeTà*ï >∑T&ç¶yê&ç>± n+#·Hê y˚j·T&É+˝À ‘·|ü˝Ò<äT>±! n<˚ s¡TEe⁄,μμ nHêï&ÉT sêe÷q+<äT&ÉT.
SC
n$˙‹ ã+&Üsêìï düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô‘√ ‘Ó*j·TCÒdæq sêe÷q+<äT&çì yÓT#·TÃø=Hêï&ÉT. eT]ìï ø±qTø£\‘√

Ä Ç<ä›]˙ dü‘·ÿ]+#ê&ÉT sêE>±s¡T.
Ä ø±qTø£\‘√ dü+^‘· ø£fi≤XÊ\ kÕú|üq≈£î |üPqT≈£îHêï&ÉT sêe÷q+<äT&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 23

3. C≤‹>ös¡e+
A
AN
` &Üˆˆ dæ.Hêsêj·TD ¬s&ç¶
NG
LA
TE
T
ER
Á|üX¯ï\T
1. ô|’ u§eTà˝À MTπs$T >∑eTì+#ês¡T?
<˚ X ¯ + ˝Àì Á|ü » \+<ä s ¡ ÷ ≈£ î \, eT‘·
2. Ms¡+<äs¡÷ me¬s’ ñ+{≤s¡T? uÛÒ<ë\Te÷ì ø£\dæ yÓT\dæ J$dü÷Ô eTq<˚X¯
SC
3. eTq <˚X¯+ @~? eTq*ï @eT+{≤s¡T? >ös¡yêìï ô|+#ê\ì ‘Ó*j·TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+

4. eTq C≤‹ @~? ñ<˚›X¯+.
24 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
á bÕsƒ¡+ ªbÕ≥μ nH˚ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~.
AN
bÕ&É&ÜìøÏ nqTe⁄>± ñ+&˚~ bÕ≥. á bÕ≥qT
&Üˆˆ dæ.Hêsêj·TD ¬s&ç¶ sêXÊ&ÉT.
NG
ø£$ |ü]#·j·T+
&Üˆˆ dæ.Hêsêj·TD s¬ &ç¶ sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢, Vü≤qTe÷õù|≥ Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT.
áj·Tq >=|üŒ ø£$, s¡#·sTT‘·, eø£Ô, kÕVæ≤r |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT.
LA
Hê>±s¡T®q kÕ>∑s¡+, ø£s¡÷Œs¡ edü+‘·sêj·T\T, eT<Ûä´ ‘·s¡>∑‹ eT+<äVü‰dü+,
Á|ü|ü+#·|ü<äT\T, ‘Ó\T>∑Tø£$‘· ` \j·÷‘·àø£‘· yÓTT<ä˝…’q 70øÏ ô|’>± s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT.
29`07`1931 mH√ï dæìe÷ bÕ≥\T sêXÊ&ÉT.
ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ ‘Ó\T>∑T XÊK˝À Ä#ês¡T´&ç>±, n~Ûø±s¡ uÛ≤cÕ dü+|òTü +
TE
n<Û´ä ≈£îå &ç>±, n+uÒ<ÿä sY kÕs¡«Á‹ø£ $X¯«$<ë´\j·÷ìø° ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·÷ìø° ñ|ü≈î£ \|ü‹ (yÓd’ t #ÛêHé‡\sY)>±
|üì#˚XÊ&ÉT. sê»´düuÛÑ düuÛÑT´&ç>± ùde\+~+#ê&ÉT. Ä+Á<Ûä kÕs¡dü«‘· |ü]wü‘·TÔ n<Ûä´≈£åî&ç>± ñHêï&ÉT. uÛ≤s¡‘·
Á|üuTÑÛ ‘·«+ qT+&ç ª|ü<àä uÛ÷Ñ wüDμY , >ös¡yêìï bı+<ë&ÉT. Äj·Tq kÕVæ≤‘·´ø£èwæøÏ C≤„q|”s¡ƒ |ü⁄s¡kÕÿs¡+ \_Û+∫+~.
T
ER
♦ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTàqT #·÷&É+&ç. <ëì >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

♦ MT {°#·sY bÕ&˚ bÕ≥qT $q+&ç. MTs¡÷ bÕ&É+&ç.
♦ MT {°#·sY #Óù|Œ bÕ≥ kÕsê+XÊìï $q+&ç. u§eTà <ë«sê ‘Ó\TdüTø=qï $wüj·÷\qT kÕsê+X¯+‘√
SC
b˛\TÃø=+&ç.
♦ bÕsƒêìï #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
♦ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ïºø£, ì|òüT+≥Te⁄ #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYqT n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 25

I
A
@ <˚X¯y˚T–Hê m+<äTø±*&çHê
@ |”sƒ¡yÓTøÏÿHê me«¬s<äT¬s’Hê Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
AN
bı>∑&Ésê ˙ ‘·*¢ uÛÑ÷$T uÛ≤s¡‹ì
ì\T|üsê ˙ C≤‹ ì+&ÉT >ös¡eeTT 1. sêj·TÁb˛\T @eTHêï&ÉT?
sêj·TÁb˛\Hêï&ÉT ÄHê&ÉT 2. á <˚ X ¯ + >=|ü Œ ‘· q +
n~ eT]∫b˛e<äT› @Hê&ÉT @$T{Ï?
NG
|ü⁄{Ïº+~ á eT{Ïº˝À d”‘· 3. Ç‘·s¡ <˚XÊ\ ø£+fÒ eTq
s¡÷|ü⁄ ø£{Ïº+~ ~e´ uÛÑ>∑eBZ‘· <˚X¯+ m+<äT≈£î >=|üŒ~?
y˚<ë\T yÓ\dæq <Ûäs¡DÏsê
z+ø±s¡ Hê<ë\T |ü*øÏq neìsê
mHÓïH=ï <˚XÊ\T ø£qTï‘Ós¡eì Hê&ÉT
$ø£dæ+#Ó eTq H˚\ $C≤„q øÏs¡D≤\T
LA @ <˚X¯..
TE
T
ER
SC
26 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

II
A
yÓHÓï\~ @ eT‘·eTTsê?
ø√øÏ\~ @ ≈£î\eTTsê?
AN
>±*øÏ @ uÛ≤wü ñ+~sê? Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
˙{ÏøÏ @ ÁbÕ+‘·eTT+~sê?
1. ≈£î\eT‘· uÛÒ<ë\T ˝Òì$
>±*ø°, ˙{Ïø°, ˝Òe⁄ uÛÒ<ë\T
@$?
eTqTwüß˝À¢ m+<äTø° ‘·>±<ë\T?
NG
2. me] uÀ<Ûäq\T
≈£î\eT‘· $uÛÒ<ë\T @ <˚X¯... eTs¡Ty=<äT›? me]
>ö‘·eT ãT<äTΔì uÀ<Ûä\T eTs¡y=<äT› e÷s¡Z+ $&Éy=<äT›?
>±+BÛ #·÷|æq e÷s¡Z+ $&Éy=<äT› 3. ◊ø£eT‘·´+ ø=s¡≈î£ eTq+
<˚«cÕ\ Nø£≥T¢ ‘=\–+#·T @+ #˚j·÷*?
ùdïVü≤BbÕ\T Ç+{Ï+≥ yÓ*–+#·T
LA
◊ø£eT‘·ý˚T C≤‹øÏ lsêeTs¡ø£å
n+<äTπø ìs¡+‘·s¡+ kÕ>±* Bø£å @ <˚X¯...
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 27

kÕsê+X¯+
A
ªªeTq+ Ç‘·s¡ <˚XÊ\≈£î yÓ[flHê, m+‘· ô|<ä› |ü<äe⁄\T #˚|ü{ÏºHê eTq <˚X¯+ >=|üŒ‘·Hêìï eTs¡∫b˛≈£L&É<äT.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ >∑T]+∫ m\¢|ü&É÷ ñqï‘·+>±H˚ e÷{≤¢&Ü*. Á|ü|ü+#·+ n+‘·{≤ eTq C≤‹ >ös¡yêìï ì\u…{≤º*μμ nì
AN
sêj·TÁb˛\T düTu≤“sêe⁄ ‘·q ø£$‘·˝À ‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT. Ä $wüj·÷ìï eTq+ m|üŒ{Ïø° eTs¡∫b˛e<äT›.
á H˚\ô|’ ñ‘·ÔeT Ç˝≤¢˝…’q ªd”‘·μ |ü⁄{Ïº+~. y˚<ë\T, uÛÑ>∑eBZ‘· e+{Ï >=|üŒ Á>∑+<∏ë\T yÓ*XÊsTT. nDTeDTe⁄Hê
z+ø±s¡+ |ü*øÏq <˚X+¯ eTq~. Á|ü|+ü #·eT+‘ê nC≤„q|ü⁄ Nø£≥˝¢ À ñqï|ü&ÉT eTq<˚X+¯ $C≤„qø±+‘·T\‘√ yÓ*–b˛sTT+~.
yÓHÓï\≈£î eT‘·eTTqï<ë? ø√øÏ\≈£î ≈£î\eTTqï<ë? >±*øÏ uÛ≤cÕuÛÒ<ä+ ñqï<ë? M≥ìï{Ïø° ˝Òì ≈£î\eT‘·ÁbÕ+‘·
NG
uÛ≤cÕuÛÒ<ë\T eTqTwüß\¬ø+<äT≈£î? yê{Ïì n&ÉT¶ô|≥Tºø=ì ø={≤¢&É≥+ m+<äT≈£î?
<˚«cÕìï $&ç∫ ùdïVü≤+>± J$+#·&+É H˚sT¡ Ãø√yê*. ◊ø£eT‘·ý˚T C≤‹øÏ øπ eå ÷ìï ø£*–düT+Ô ~. n+<äTøπ n+<äse¡ T÷
◊ø£eT‘·´ Bø£åqT rdüTø√yê*.
LA
Ç$ #˚j·T+&ç
TE
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
T
1) ªC≤‹>ös¡e+μ bÕ≥qT n_Ûqj·T+‘√ bÕ&É+&ç. bÕ≥ Ä<Ûës¡+>± eTq <˚X¯ >=|üŒ‘·q+ >∑T]+∫
e÷{≤¢&+É &ç.
ER
2) eTq<˚X¯+ >=|üŒ<äq+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

n) øÏ+~ π>j·T bÕ<ë\T ‘ês¡Te÷¬s’HêsTT. dü]#˚dæ sêj·T+&ç.
SC
ø√øÏ\~ @ ≈£î\eTTsê?
>±*øÏ @ uÛ≤wü ñ+~sê?
yÓHÓï\~ @ eT‘·eTTsê?
>±*ø°, ˙{Ïø° ˝Òe⁄ uÛÒ<ë\T
28 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

˙{ÏøÏ @ ÁbÕ+‘·eTT+~sê?
A
≈£î\ eT‘· $uÒ<Ûë\T
eTqTwüß˝À¢ m+<äTø° ‘·>±<ë\T?
AN
NG
LA
Ä) øÏ+~ π>j·÷ìï #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
ªªC≤rj·T düyÓTÆø£´‘· qe
Jeq $ø±kÕìøÏ sê#·u≤≥
TE
$$<Ûä eT‘ê\ ≈£î˝≤\ ◊ø£´‘·‘√

$\dæ˝Ò¢ |üPe⁄\ ‘√≥
C≤rj·T düyÓTÆø£´‘· e]Δ˝≤¢*
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Á|ü‹#√≥
uÛ≤s¡‘· C≤‹j·T+‘ê H=ø£ÿfÒqì
T
|ü*øÏ+#ê* j·T+<ä] H√≥.μμ

ER
` dü]ø=+&É »Hês¡›Hé sêE

Á|üX¯ï\T :
1) qeJeq $ø±kÕìøÏ sê#·u≤≥ @~?
2) uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À @$T e]Δ˝≤¢*?
SC
3) n+<ä] H√{≤ @$T |ü*øÏ+#ê*?

4) |üPe⁄\ ‘√≥‘√ ø£$ <˚ìì b˛˝≤Ã&ÉT?
5) ô|’ π>j·÷ìï mes¡T sêXÊs¡T?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 29

A
d”«j·Ts¡#q·
AN
1) C≤‹>ös¡e+ ì\ã&É≥+ n+fÒ @$T{Ï?
2) ªªùdïVü≤BbÕ\T Ç+{Ï+≥ yÓ*–+#·Tμμ nì ø£$ m+<äT≈£î nHêï&ÉT?
3) ª◊ø£eT‘·´+ ø=s¡≈£î kÕ>±* Bø£åμ Bìï düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
NG
4) dæ.Hêsêj·TD ¬s&ç¶ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
1) ªC≤‹>ös¡e+μ nqT π>j·T kÕsê+XÊìï kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
LA
n) øÏ+~ yê{Ï˝À @<Ó’Hê ˇø£ n+X¯+ MT<ä yê´dü+ sêj·T+&ç.
1) C≤rj·T düyÓTÆø£´‘·.
TE
2) _Ûqï‘·«+˝À @ø£‘«· +.
3) uÛ≤s¡‘·<˚X¯ >=|üŒ‘·q+.
III uÛ≤cÕ+XÊ\T
T
|ü<äC≤\+
ER
n) ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î |üsê´j·T |ü<ë\T sêj·T+&ç.

1) ô|<ä›yê]|ü≥¢ >ös¡eeTT‘√ yÓT\>±*.
2) á <Ûäs¡DÏô|’ mH√ï $+‘Ó’q $wüj·÷\T ñHêïsTT.
Ä) øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
SC
1) e÷s¡+Z :
2) ◊ø£eT‘·´+ :
3) Bø£å :
30 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ç) øÏ+~ |ü<ë\ es¡TdüqT #·<äTe+&ç. ˇø=ÿø£ÿ es¡Tdü˝À dü+ã+<Ûä+˝Òì |ü<ëìï >∑T]Ô+#·+&ç.
A
1) >±+BÛ, HÓÁVüA, b˛‘·q, e\¢uÛ≤jYT|üfÒ˝Ÿ
2) >ö‘·eT ãT<äTΔ&ÉT, eTVü≤eTà<é Á|üeø£Ô, sêe÷qTC≤#ês¡T´\T, nãT›˝Ÿø£˝≤+
AN
n) øÏ+~ yêø±´\T @ ø±˝≤ìï dü÷∫düTÔHêïjÓ÷ ‘Ó\T|ü+&ç.
1) s¡w<” é düsT¡ ≈£î\T ø=+{≤&ÉT.
NG
2) eT<ÛäT bÕ≥ bÕ&Ü&ÉT.
3) lqT ãC≤s¡T≈£î yÓfi≤fl&ÉT.
4) düT<Ûëø£sY u§eTà\T y˚düTÔHêï&ÉT.
5) ÁX¯eDY nyÓT]ø± yÓfi≤Ô&ÉT.
LA
6) »j·T ñ<√´>∑+ ø√dü+ Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔqï~.
düe÷|üø£ ÁøÏj·T
øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. ÁøÏj·T\qT |ü]o*+#·+&ç.
TE
ñeT ã&çøÏ yÓ[fl+~.

&˚$&é bò˛Hé #˚XÊ&ÉT.
>ödt ø±s¡T˝À ekÕÔ&ÉT.
T
Vü≤s¡“»Hé ã+‹ $dæsê&ÉT.

yÓ[fl+~, #˚XÊ&ÉT, ekÕÔ&TÉ , $dæsê&ÉT nqT |ü<ë\T <˚ìì dü÷∫düTHÔ êïsTT? |üì |üP]Ô nsTTq $wüj÷· ìï
ER
#Ó|ü⁄ÔHêïj·÷? ˝Òø£ ø±q≥Tº #Ó|ü⁄ÔHêïj·÷? |üì |üP]Ô nsTTq≥T¢ #Ó|ü⁄ÔHêïsTT. á $<Ûä+>± |üì |üP]Ô
nsTTq≥T¢ ‘Ó*ù| ÁøÏj·T\qT ªdüe÷|üø£ ÁøÏj·T\Tμ n+{≤s¡T.
ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T
øÏ+~ yêø±´\qT |ü]o*+#·+&ç.
SC
1) Á|üMDY n+<äyÓTÆq u§eTà\T ^dæ, Á|ü<ä]Ù+#ê&ÉT.

2) ˙s¡» n+>∑&çøÏ yÓ[fl, ≈£Ls¡>±j·T\T ø=qï~.
3) dü©e÷ ñ‘·Ôs¡+ sêdæ, b˛düTº&Éu≤“˝À y˚dæ+~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 31

ô|’ yêø±˝À¢ ª^dæ, yÓ[fl, sêdæμ nH˚ ÁøÏjT· \T m{≤¢ ñHêïsTT? |üì |üPs¡sÔ TTq $wüj÷· ìï #Ó|⁄ü ‘·THêïj·÷?
ª|üì |üP]Ôø±q≥T¢μ #Ó|ü⁄‘·THêïj·÷? Ç{≤¢ |üì |üP]Ôø±q≥T¢ ‘Ó*ù| ÁøÏj·T\qT ªndüe÷|üø£ ÁøÏj·T\Tμ
A
n+{≤s¡T.
AN
Ä) øÏ+~ yêø±´˝À¢ì ndüe÷|üø£ düe÷|üø£ ÁøÏj·T\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
1) e÷<Ûä$ >∑T&çøÏ yÓ[fl, <˚e⁄&çì <ä]Ù+#·T≈£îqï~.
2) dü+»jYT ‘Ó\T>∑T {°#·s¡T‘√ e÷{≤¢&ç, dü+<˚Vü‰\qT rs¡TÃø=Hêï&ÉT.
3) wüØ|òt ø£$‘·\T sêdæ, n#·TÃy˚sTT+∫, düe÷C≤ìøÏ n+~+#ê&ÉT.
NG
4) »Hês¡›Hé |ü⁄düÔø£düMTø£å sêdæ, ‘·s¡>∑‹˝À $ì|æ+#ê&ÉT.
5) πswüà u§eTà\ |ü⁄düÔø£+ #·÷dü÷Ô, d”‘êø√ø£ ∫\Tø£ u§eTà ^dæ+~.

LA
♦ MT e÷‘·èuÛ≤wü˝À eT]j·TT ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À <˚Xu¯ øÑÛ øÔÏ Ï dü+ã+~Û+∫q ø£˙dü+ s¬ +&ÉT bÕ≥\qT
ùdø£]+#·+&ç. yê{Ïì dü+ø£\q+>± ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
TE
ªª<˚XÊ_Ûeè~ΔøÏ ◊ø£´‘·, Áø£eT•ø£åD,

dü÷øÏÔ ÁX¯eT˝Ò eT÷˝≤\Tμμ
T
ER
MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç.
#Ó$ì\T¢>∑≥Tºø=qT, >∑T+&Ó#Ós¡TyÓ’+~, ‘·\˝ÀHê\Tø£, ø±*øÏãT~Δ#Ó|ü.
ô|’ e÷≥˝À¢ ñqï yê{ÏøÏ nsêú\qT ñqï<äTqï≥Tº>± rdüT≈£î+fÒ @eTÚ‘·T+~?
SC
ªneTà #Ó$˝À Ç\T¢>∑≥Tºø=ì #Ó|æŒ+~.μ nqï|ü&ÉT #Ó$˝À Ç\T¢ ø£≥º&É+ ñ+≥T+<ë? Ä nsêúìï ñqï~
ñqï≥Tº>± rdüT≈£î+fÒ dü+<äs¡“¤+ ≈£î<äs¡<äT. ø±ã{Ïº <ëìøÏ eTs√ ns¡ú+ rdüT≈£î+{≤+. ªmH√ïkÕs¡T¢ #Ó|üŒ&É+μ nH˚
ns¡ú+˝À á e÷≥ yê&ÉT‘ês¡T. Ç{≤¢ |ü<ë\≈£î nsêúìï ñqï<äTqï≥Tº ø±≈£î+&Ü dü+<äsê“¤ìøÏ ‘·>∑Z≥Tº>± eTs√ ns¡ú+
#Ó|ü≈£î+fÒ yê{Ïì ªC≤rj·÷\Tμ n+{≤s¡T. á C≤rj·÷\e\¢ uÛ≤wü≈£î n+<ä+ edüTÔ+~.
32 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
sê»ø°j·T <äTs¡+<Ûäs¡T&ÉT, Á|üC≤ùdyê|üsêj·TDT&ÉT ø=+&Ü \ø£ÎDY u≤|üPJ
AN
Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D sêh+ ø√dü+ 1969˝À eT+Á‹ |ü<$ä ì ‘·´õ+∫q ‘ê´>∑o* ø=+&Ü \ø£ÎDY
u≤|üPJ. eTVü‰‘êà|üP˝Ò, u≤u≤kÕôV≤uŸ n+uÒ&ÿÉ sY uÛ≤yê\≈£î nqT>∑TD+>± |”&‘ç ,· ‘ê&ç‘· esêZ\≈£î
kÕe÷õø£Hê´j·T+ n+~+#·&+É ø√dü+ ø=+&Ü \ø£ÎDY #˚dqæ ø£èwæ Á|üX+¯ dü˙j·T+. ø=+&Ü \ø£ÎDY
1915 ôdô|º+ãs¡T 27e ‘˚~q ≈£î+s¡+;Û+ ÄdæbòÕu≤<é õ˝≤¢ yê+øÏ&ç Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT.
NG
neTàø£ÿ, u≤|üPJ\T Äj·Tq ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T. ˝Ò˝‘Ò · j·TTe≈£î&ç>± ñqï|ü&˚ |ü˝˝¢… À¢ uÛ÷Ñ kÕ«eTT\≈£î
e´‹πsø£+>± ‘√{Ï j·TTe»qT\‘√ dü+|òü÷\T ô|{Ïº+∫ uÛÑ÷kÕ«eTT\ Ä≥\T ø£{Ïº+#·&É+˝À \ø£ÎDY
ø£è‘·ø£è‘·T´&Éj·÷´&ÉT. 1935˝À ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ $<ä´ø√dü+ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ e∫Ã dæ{° ø±˝Òõ˝À #˚sê&ÉT. Ä]úø£
Çã“+<äT\T ñHêï ˝≤ ø√s¡T‡˝À #˚] ñrÔs¡Tí&Éj·÷´&ÉT.
C≤rjÓ÷<äéT+, ìC≤+ e´‹πsø£ uÛ≤eC≤˝≤\qT Á|ü»\≈£î $e]+#˚yê&ÉT. ÄC≤qTu≤VüQ&ÉT, <Ûäè&ÛÉø±j·TT&ÉT,
nbÕs¡ Ä‘·à$XÊ«dü+, <ÛÓ’s¡´+, ìã“s¡+ ø£*–q \ø£ÎDY ÄHê{Ï s¡C≤ø±sY s¡ø£ÿdæ eT÷ø£\ qT+∫ C≤rj·T yê<äT\≈£î
LA
s¡ø£åD ø£*Œ+#·&ÜìøÏ, bÕ\≈£î\≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê&É&ÜìøÏ, »+≥q>∑sê\ $$<Ûä yê&É˝À¢ bÂs¡s¡ø£åD dü+|òü÷\qT
kÕú|æ+∫, j·TTe‘·qT ñ‘˚Ô»|ü]#ê&ÉT. ìùw<Ûä ø±\+˝À ìC≤+ b˛©düT\ ø£fi¯ófl>∑|æŒ e÷s¡Ty˚cÕ\˝À ‹s¡T>∑T‘·÷
ñ<äé÷ìï ñ<Ûäè‘·+ #˚XÊ&ÉT. b˛©düT\T ≈£îÁ≥πødüT\T ãHêsTT+∫ yÓ+{≤&ÉT‘·Tqï|ü&ÉT u§+u≤sTT yÓfi≤fl&ÉT.
1942˝À øÏ«{Ÿ Ç+&çj·÷ ñ<äé÷ìï ø=+&Ü \ø£ÎDY ôV’≤<äsêu≤<äT˝À q&çbÕ&ÉT. 1947 &çôd+ãs¡T 4e
TE
‘˚Bq ìC≤+ qyêãT MTsY ñkÕàHé n©U≤Hé ø±s¡Tô|’ Hêsêj·TDsêe⁄ |üyêsY u≤+ãT y˚dæq πødüT˝À ø°\ø£bÕÁ‘·
eVæ≤+∫q ø=+&Ü \ø£ÎDY u≤|üPJô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ πødüT qyÓ÷<äT #˚dæ+~. 1949˝À ø=+&Ü \ø£ÎDY H˚‘·è‘·«+˝À
|ü<äàXÊ* Vü‰düº˝Ÿ ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~. áj·Tq ‘=* n<Ûä´≈£åî&ÉT>± 1950 |òæÁãe]˝À ôV’≤<äsêu≤<é sêh #˚H˚‘·
düVü≤ø±s¡ dü+|òüT+ ªôV’≤ø√μ Ä$s¡“¤$+∫+~, s¡»ø£, y˚T<ä] ‘·~‘·s¡T\≈£î eè‹Ô düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\qT HÓ\ø=\Œ&É+˝À
Áb˛‘ê‡Vü≤+ ø£*Œ+∫ yê]˝À dü+|òüT{Ï‘· X¯øÏÔì, Ä]úø£ |ü]|ü⁄wæºì ô|+bı+~#·&É+˝À \ø£ÎDY m+‘√ <√Vü≤<ä|ü&Ü¶&ÉT.
T
u≤|üPJ 1952 ≈£î+s¡+;Û+ ÄdæbÕò u≤<é õ˝≤¢˝Àì ÄdæbÕò u≤<é qT+∫ ‘=* kÕs¡«Á‹ø£ mìïø£˝À¢ sêh XÊdüqdüu≈ÑÛ î£
mìïø£j·÷´&ÉT. 1957˝À »]–q ¬s+&√ kÕs¡«Á‹ø£ mìïø£˝À¢ q\¢>=+&É õ˝≤¢ ∫qï ø=+&É÷s¡T qT+∫ b˛{° #˚dæ
ER
¬>\Tbı+<ë&ÉT.
uÛ≤s¡‘Yô|’ #Ó’Hê <äTsêÁø£eTD dü+<äs¡“¤+>± s¡ø£åD <äfi≤\≈£î n‘·édüs¡+>± yÓ’<ä´ùde\+~+#·&ÜìøÏ ‘·q uÛ≤s¡´
&Üˆˆ X¯≈î£ +‘·˝≤<˚$ì |ü+bÕ&ÉT. ÄyÓT s¡øDå£ XÊK˝À y˚T»sY ¨<ë˝À |üì#˚d+æ ~. yÓqTø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \ dæ‹ú >∑‘T· \
$#ês¡D≈£î ø£MTwüHé @sêŒ≥T ø√dü+ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. nq+‘·sêeTHé ø£MTwüHé #·sÃ¡ ˝À¢ \ø£ÎDY Á|üeTTK+>± bÕ˝§ZHêï&ÉT.
yÓqTø£ã&çq esêZ\ dü+øπ eå T+ ø√dü+ mq˝Òì ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. ø=+&Ü \ø£ÎDY ã&ÉT>∑TesêZ\ ÄXÊCÀ´‹>± >∑T]Ô+|ü⁄bı+<ä&yÉ T˚
SC
ø±<äT dü«j·T+>± »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA, Ç+~sê>±+BÛ\ Á|üX¯+dü\T n+<äT≈£îqï Hêj·T≈£î&ÉT ≈£L&Ü. ã&ÉT>∑T
esêZ\≈£î Äj·Tq #˚dæq ìs¡+‘·s¡ ø£èwæ |òü*‘·+>±H˚ Äj·TqqT Á|ü»\T u≤|üPJ>± >ös¡$+#ês¡T.
1969˝À ‘Ó\+>±D ø√dü+ eT+Á‹ |ü<ä$ì ≈£L&Ü ‘·èDÁbÕj·T+>± e~˝Òdæq ìã<äΔ‘·ø£\ sê»ø°j·Ty˚‘·Ô
ø=+&Ü \ø£ÎDY u≤|üPJ. 1969 eT]j·TT 2009 qT+&ç 2012 es¡≈£î Á|üC≤ ñ<äé÷˝À¢ #·Ts¡T>±Z bÕ˝§ZHêï&ÉT.
2012 ôdô|º+ãs¡T 21q eTs¡DÏ+#ê&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 33

4. Vü‰dü´ Á|üeè‹Ô
A
AN
` ùV≤eT\‘ê \eD+
NG
H˚qT eT÷s¡Tâ\≈£î ø±ì H˚qT
<ë] Çe«qT ÇkÕÔqT
LA
TE
T
ER
Á|üX¯ï\T bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+

SC
1. ô|’ u§eTà˝À MTs¡T @y˚T$T >∑eTì+#ês¡T? Vü‰dü´+ eTqdüT‡≈£î ñ˝≤¢kÕìï ø£*–düTÔ+<äì,

2. u§eTà˝À e´≈£î\Ô T @+ e÷{≤¢&TÉ ≈£î+≥THêïs¡T? ì‘·´J$‘·+˝À düTìï‘·yÓTÆq Vü‰kÕ´ìï |ü+#·Tø√yê\ì
‘Ó*j·TCÒjT· ≥+, >∑TÁs¡+ C≤wüßyê Vü‰dü´ Á|üeè‹Ôì |ü]#·jT· +
3 yê] e÷≥\e\q MT≈£î ø£*–q nqTuÛÑ÷‹
#˚j·T≥+ bÕsƒ¡+ jÓTTø£ÿ ñ<˚›X¯+.
@$T{Ï?
34 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
á bÕsƒ¡+ yê´dü Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡+
AN
ùV≤eT\‘ê \eD+ ‘·q ‘·+Á&ç >∑Ti¿+ C≤wüßyê >∑T]+∫
sêdæq ªe÷ Hêqï>±s¡Tμ nH˚ |ü⁄düÔø£+˝Àì~.
NG
s¡#·sTTÁ‹ |ü]#·j·T+
&Üˆˆ ùV≤eT\‘ê \eD+ >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ $qT>=+&É˝À »ìà+∫+~. Á|üeTTK
ø£$ >∑Ti¿+C≤wüßyê, eT]j·TeTà\ ≈£L‘·Ts¡T. nD>±]q esêZ\ nuÛÑT´qï‹øÏ
LA
ø£èwæ#˚dæ+~. ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢˝À CÀ–˙ eédüú ìs¡÷à\q≈£î ø£èwæ #˚dæ+~.
eT÷&ÛÜ#êsê\≈£î e´‹πsø£+>± Á|ü»˝À¢ #Ó’‘·q´+ ø£*–+∫+~. uÛÑ÷<ëH√<äéT
Hêj·T≈£î\T Ä#ês¡´ $H√u≤ yÓ+≥ #·+ã˝Ÿ ˝Àj·T˝À |üs¡´{Ï+∫ ã+~b˛≥T
26`02`1932 <=+>∑˝À¢ e÷qdæø£ |ü]es¡Ôq≈£î <√Vü≤<ä+#˚dæ+~. nVæ≤+kÕeT÷s¡TÔ\T, Jeq
TE
20`03`2008 Á|üuÛ≤‘·+, C≤wüßyê ø£\+#˚dæq ø£<∏ä, e÷ Hêqï>±s¡T, eTè‘√´sêà neTè‘·+>∑eTj·T

e+{Ï s¡#q· \T #˚d+æ ~. n+uÒ<ÿä sY X¯‘»· j·T+‹ dü+<äs“¡ +¤ >± ª;ÛeTs¡‘ï· μ |ü⁄s¡kÕÿs¡+,
Ä+.Á|ü. Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ªÄ‘·à>ös¡e |ü⁄s¡kÕÿs¡+μ, ø£sêí≥ø£ Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ª<˚X¯ùdïVæ≤μ
|ü⁄s¡kÕÿs¡+, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+ yê]#˚ >ös¡e&Üø£ºπs{Ÿ n+<äT≈£îHêïs¡T.
T
ER
♦ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. <ëì >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
♦ MT {°#·sY #Óù|Œ $wüj·÷ìï $q+&ç.
SC
♦ bÕsƒêìï #·<äTe+&ç. Ç+‘·es¡≈£î MTs¡T ‘Ó\TdüTø=qï $wüj·÷\T bÕsƒ¡+˝À ñHêïjÓ÷ ˝Òy√ #Ó|üŒ+&ç.
♦ Ä |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ïºø£ / ì|òüT+≥Te⁄ #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYqT n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 35

I
A
n+<äs¡÷ qe«>∑\s¡T. ø±ì n+<äs¡÷ q$«+#·˝Òs¡T. nìï
qe⁄«\˝ÀøÏ Vü‰düéTT ˇø£ $•wüyº TÓ qÆ qe⁄«qT düèwædº Tü +Ô ~. <ëì˝À
AN
ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£‘· ñ+~. eTìwæ˝Àì <äT'U≤ìï, ás¡¸´qT, ìsêX¯qT,
ìdüŒ èVü≤qT N\TÃ≈£îì ìs¡à\yÓTqÆ eTqdüT‡ qT+&ç n~ ãj·T≥≈£î
edüTÔ+~. n+<äTπø n{Ïº qe⁄« eTqdüT‡qT ‘˚*ø£|üs¡TdüTÔ+~.
J$‘·+˝À mH√ï ø£cÕº\qT, |üsê»j·÷\qT bı+~, yê{Ï
NG
qT+&ç ãj·T≥ |ü&É{≤ìøÏ Vü‰kÕ´ìï düèwæº+#·Tø=ì Á|ü‹kÕ]
eTqkÕsê qe⁄«≈£îH˚yês¡T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe. Ä ‘·≈£îÿe dü+K´˝À
ˇø£s¡T C≤wüße. Hêqï>±s¡T Á|ü‹ |üì˝À, e÷≥˝À, Vü‰kÕ´ìï
≈£L&Ü düèwæ+º #·T≈£îH˚yês¡T. ‘êqT q$«, ‘·q #·T≥÷º ñ+&˚yê]ì
LA q$«+#˚yês¡T.
nH˚ø£ Çã“+<äT\˝À ≈£L&Ü qe«>∑\ BÛs√<ë‘·T&Ô TÉ Hêqï>±s¡T. HÓ\HÓ˝≤ J‘·+ e#˚Ã |ü]dæ‹ú ˝Òq|ü&ÉT ˇø=ÿø£ÿkÕ]
Ç\T¢ >∑&eÉ ø£ Ç+{À¢ ñqï ∫‘·TÔ ø±–‘ê\T neTà>± e∫Ãq |üHïÓ +&ÉD≤\‘√ |üP≥ >∑&#ç ~˚ . Ç{Ïº |ü]dæ‘ú T· \˝À ˇø=ÿø£ÿkÕ]
y˚TeTT }Væ≤+#·ìØ‹˝À l @ø± <ä+&Éj·T´ |ü+‘·T\T>±s¡T 25 s¡÷bÕj·T\T eTìj·÷s¡¶s¡T #˚dü÷Ô ªªC≤wüßyê! sêÁ‹ Hê≈£î
<˚e⁄&ÉT ø£\˝À ø£qã&ç ˙≈£î 25 s¡÷bÕj·T\T |ü+|üeTHêï&ÉTμμ nì ≈£L|üHé MT<ä sêùdyês¡T. Hêqï>±s¡T <ëìì Vü‰dü´+>±
TE
eT\#·T≈£îì ‘·q ø£è‘·»‘„ \· T ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ ªªMT <˚e⁄&ÉT 25 Á|üøÿ£ q ªªdüTqïμμ ô|≥ºeTì #Ó|Œü ˝Ò<ë?μμ nì #·eT‘·ÿ]dü÷Ô »yêãT
sêùdyês¡T.
ø£$>± ì\ã&É{≤ìøÏ mH√ï n&É¶+≈£î\qT m<äTs√ÿe\dæ e∫Ã+~. Ä n&É¶+≈£î\qT ‘·\#·T≈£î+≥÷ ≈£L&Ü Äj·Tq
Vü‰k˛´≈£îÔ\‘√H˚ düs¡T›≈£îH˚yês¡T. »+≥ø£e⁄\T>± sêDÏ+#·e#·TÃqì ‘·q ùdïVæ≤‘·T˝…’q BbÕ\ |æ#·Ãj·T´XÊÅdæÔ>±]‘√ ø£*dæ
T
ø£$‘·«+ sê<ë›eTqT≈£îHêïs¡T. nsTT‘˚ »+≥ø£e⁄\≈£î eTT+<äT ù|s¡T¢ #·ø£ÿ>±

Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç ø£\yê*>∑<ë. áj·Tq C≤wüße, Äj·Tq |æ#·Ãj·T´, C≤wüßyê ù|s¡T eTT+<äT ô|&ç‘˚
ER
ªªC≤wüßyê |æ∫Ãμμ ne⁄‘·T+~. b˛˙ |æ#·Ãj·T´>±] ù|s¡T eTT+<äT ô|&É<ëe÷ n+fÒ

1. ªn+<äs¡T qe«>∑\s¡T ø±ì ªª|æ∫Ã C≤wüßyêμμ ne⁄‘·T+~. m≥T#·÷dæHê C≤wüßyêπø |æ∫Ã|üfÒº≥≥T¢ ñ+&É&É+
n+<äs÷¡ q$«+#·˝sÒ T¡ μ n+fÒ #˚‘· Ä Á|üj·T‘·ï+ $s¡$T+#ês¡T.
MTπø$T ns¡úeTsTT+~? ‘êqT #Û·˝À≈£îÔ\T $düs¡&Éy˚T ø±ø£ ‘·qMT<ä me¬s’Hê #Û·˝À≈£îÔ\T $dæ]Hê
SC
2. $TeTà*ï u≤>± q$«+∫q Äj·Tq Äq+~+#˚yês¡T. ªªø£$>±s¡T! MT MTkÕ\ô|’ ìeTàø±j·T\T ì\u…≥ºe#˚Ãμμ

dü+<äs¡“¤+ @~? nì me¬s’Hê n+fÒ ªªìeTàø±j·T˝Ò$T{Ï, >∑TeTà&çø±j·T˝Ò ì\u…&É‘ê dü+ô|+>∑
q÷HÓ ñ+fÒμμ nH˚yês¡T.
36 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

II
A
ˇø£ düHêàq düuÛÑ˝À ˇø£s¡T Hêqï>±] q\T|ü⁄ s¡+>∑T MT<ä #Û·˝ÀøÏÔ $dæ] Hêqï>±]ì e÷∞π><ä‘√ b˛˝≤Ãs¡T. ªªe÷∞
π><ä q\¢ì<Ó’Hê ‘Ó\¢{Ï ‹j·T´ì bÕ\T ÇdüTÔ+~. á q\¢{Ï ø£$>±s¡T ‹j·T´ì ø£$‘ê«ìï n+~düTÔHêïs¡Tμμ nHêïs¡T.
AN
Ä #Û·˝ÀøÏÔì d”«ø£]dü÷Ô ªªq\¢ìyê&ÉT eTqdüT ‘Ó\¢ìyê&ÉT, |ü<äà qj·Tq+ãT\yê&ÉTμμ n+≥÷ Ç+ø± Hê\T>∑T $X‚wüD≤\T
ø£\T|ü⁄≈£îì MTdü+ <äTe⁄«≈£îHêïs¡T.
Ç‘·s¡ uÛ≤wü\yês¡T ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&ç‘˚ m+‘· ‘·e÷cÕ>± ñ+≥T+<√, ‘êqT e÷{≤¢&ç bı≥º #Óø£ÿ\j˚T´≥≥T¢
q$«dü÷Ô ñ+&˚yês¡T. <=s¡\ ‘Ó\T>∑TqT e÷{≤¢&É&É+˝À ÁbÕMD´‘· dü+bÕ~+∫q Hêqï>±s¡T u§_“*j·TT<äΔ+ Hê≥ø£+˝À
NG
ãTd”‡<=s¡ bÕÁ‘·y˚ùdyês¡≥. ‘êqT #˚dæq nH˚ø£ |üqT\˝À Vü‰kÕ´ìï ‘·s¡#·T #ÓãT‘·÷ ñ+&˚yês¡T.
1942`44 ÁbÕ+‘·+˝À eTÁ<ëdüT˝À ñ+&ç yêsY |ü_d¢ {æ ° Ä|òd” sü T¡ >± |üì#˚XÊs¡T. Ä|òd” sü T¡ >± ‘êqT dü÷≥Ty˚dTü ≈£î+fÒ
u≤>∑T+≥T+<äHêïs¡T n+<äs¡÷, <ë+‘√ dü÷≥T ≈£î{Ïº+#ês¡T. dü÷≥TMT<ä ñ+≥÷ #ê|ü uÛÀ»q+ u≤>∑T+&É<äì fÒãT\T
y˚düTø=Hêïs¡T. fÒãT˝Ÿ uÛÀ»q+ #˚dü÷Ô #˚‹‘√ ‹q&É+ @$T≥ì dü÷ŒqT, bò˛sYÿ ñ|üjÓ÷–+#ês¡T. bò˛sYÿ ñ|üjÓ÷–+#˚
n\yê≥T˝Òø£ n~ >∑T#·TÃ≈£î+~. n+‘˚ bò˛sYÿ >∑T#·TÃ≈£î+<äì dü÷ŒqT ≈£L&Ü rùdXÊs¡T. dü÷ŒqT, bò˛sYÿ ˝Òì<˚ ã\¢
LA
m+<äTø£ì ã\¢ rùdXÊs¡T. ã\¢ ˝Òq|ü&ÉT dü÷≥T m+<äT≈£î˝Ò nì eTfi≤fl |ü+#Ó #=ø±ÿ˝ÀøÏ e#êÃs¡T!
ªªdüHêàq+ #˚kÕÔeTT MT≈£î, @<√ ñ&É‘ê uÛøÑ >ÔÏ ±μμ n+≥÷ me¬sH’ ê sêùd,Ô Hêqï>±s¡T ªªMTs¡T düHêàq+ #˚jT· uÀ‘·Tqï+<äT≈£î
dü+‘√wü+. nsTT‘˚ MT ñ&É‘· ∫qï<ë? ô|<ä›<ë? M|ü⁄ MT<ä #ês¡\Tqï ñ&É‘˚Hê?μμ n+≥÷ ‘·e÷cÕ>± sêùdyês¡T.
TE
ªªHêqï>±s¡÷! eT+<äT rdüT≈£îHêïs¡T >∑<ë, »«s¡+ ‘·–Z+<ë? n+fÒ

ªª‘·–Z+~μμ nH˚yês¡T.
ªªm+‘· ‘·–Z+~?μμ nì n&ç–‘˚. Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
ªªd”kÕ˝À dü>∑+ ‘·–Z+~μμ nH˚yês¡T. 1. ˇø£ uÛ ≤ wü s êìyêfi¯ ó fl Ä
T
uÛ≤wü˝À e÷{≤¢&ç‘˚ m{≤¢

ªªd”kÕ˝À @$T{Ï?μμ nì n+fÒ ªªn<˚, eT+<äT ‘·–+Z ~μμ n+≥÷ q$«+#˚yês¡T.
ñ+≥T+~? ñ<ëVü≤s¡D\T
ER
Äj·Tq e<ä›≈£î e∫Ãqyê¬ses¡÷ qe«≈£î+&Ü yÓfi¯fls¡T. e∫Ãqyês¡T ≈£L&Ü #Ó|Œü +&ç.

Vü‰dü´Á|æj·TT˝…’‘˚ Ç<ä›s¡÷ ø£*dæ #ê˝≤ùd|ü⁄ qe⁄«≈£î+≥÷ ñ+&˚yês¡T.
2. MTs¡T #·÷dæq @<ÓH’ ê dæìe÷
∫\ø£eT]Ô yê] ªª>∑D|ü‹μμ, yÓTTø£ÿbÕ{Ïyê] ªªu≤]wüsº T¡ bÕs¡«rX¯+μμ Hêqï>±]øÏ / Hê{Ïø˝£ Àì Vü‰dü´ düìïy˚X+¯
Çwüyº TÓ qÆ bÕÁ‘·\T. ‘√\Tu§eTà˝≤≥˝À e#˚Ã ªªE≥Tºb˛*>±&ÉTμμ, ªªπø‹>±&ÉTμμ n+fÒ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
SC
Äj·Tq≈£î n<√ ÄbÕ´j·T‘·.

III
‘·q »qà~q+ Hê&ÉT ãTÁs¡ø£<∏ä #Ó|æŒ+#·T≈£îH√, M~ÛHê≥ø£yÓ÷, ‘√\Tu§eTà˝≤{À y˚sTT+#·T≈£îH√ Ä ø£fi≤ø±s¡T\≈£î
bÕ]‘√wæø£+ Ç∫Ã Äq+~dü÷Ô ñ+&É&É+ Äj·Tq≈£î n\yê≥T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 37

Hêqï>±s¡T s√p #ê˝≤ ‘·«s¡>± ìÁ<ä˝Ò#˚yês¡T.
ˇø£s√E ñ<äjT· y˚T |ü]#·jT· + ˝Òì e´øÏÔ ˇø£sT¡ e#êÃs¡T.
A
edü÷ÔH˚ Hêqï>±]ì #·÷∫ ªªnj·÷´! ø£$>±s¡T @]?μμ
nHêï&ÉT. n‘·ì yê\ø£+ #·÷∫ Hêqï>±s¡T ø=+#Ó+
AN
‘·e÷cÕ #˚j·÷\qT≈£îHêïs¡T. ªªãC≤s¡T≈£î yÓfi≤fls¡Tμμ
nHêïs¡T.
ªªnjÓ÷´! H˚qT ‘·«s¡>± yÓ[flb˛yê˝…μμ nHêï&É‘q· T.
ªª@$T |üì MT<ä e#êÃe⁄?μμ nì n&ç>±&ÉT
NG
Hêqï>±s¡T.
ªªH˚qT Vü≤]ø£<∏ä\T #ÓãT‘êq+&ç. yê] m<äT≥
Vü≤]ø£<∏ä #ÓãT<ëeTì e#êÃqTμμ nHêï&ÉT.
ªªnsTT‘˚ eTT+<äT Hê e<ä› #Ó|üμμ nHêïs¡T
Hêqï>±s¡T.
LA
ªªMTs¡T ø£$>±]øÏ @eTÚ‘ês¡T?μμ nì n&ç>±&ÉT.
ªªH˚qT Äj·Tq ‘·eTTàDÏí˝Òμμ nHêïs¡T.
TE
Ä e´øÏÔ düTe÷s¡T ns¡>∑+≥ Vü≤]ø£<∏ä #Ó|æŒ, ø=ìï Hêqï>±] |ü<ë´\T ≈£L&Ü #·~yê&ÉT.
Hêqï>±s¡T #ê˝≤ >∑+;Ûs¡+>± ªªnu≤“sT÷! ˙e⁄ |ü<ë´\˝À ‘·|ü\T #·~yêe⁄, ø£$>±]øÏ ø√|ü+ edüTÔ+<˚yÓ÷?μμ
nHêïs¡T.
<ëìø£‘·qT ø£+>±s¡T|ü&ç ªªnsTT‘˚ H˚qT eTT+<˚ yÓ[flb˛‘êqTμμ n+≥÷ b˛uÀj·÷&ÉT.
T
Hêqï>±s¡T n‘·ìì Ä|æ ‘êH˚ ø£$qì #ÓbÕŒs¡T.

ER
<ëìø£‘·qT ªªnuÒ“! MT¬s+<äTø£e⁄‘ês¡T, MTs¡T #ê˝≤ XÊ+‘·+>± ñHêïs¡Tμμ

Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç nHêï&ÉT.
1. ø£ fi ≤ø±s¡ T &É T m+<ä T ≈£ î ∫e]øÏ Hêqï>±s¡‘·ìøÏ ‘êH˚ C≤wüßyê ø£$qì q#·ÃC…|æŒ ªª|òüsê«˝Ò<äT qTe⁄«
ø£+>±s¡T|ü&Ü¶&TÉ ? Vü≤]ø£<∏ä u≤>± #ÓbÕŒe⁄, |ü<ë´\T u≤>±H˚ bÕ&Üe⁄μμ n+≥÷ n_Ûq+~+#ês¡T.
SC
2. C≤wüßyê ø£fi≤ø±s¡T&ç‘√ ∫e]ø£‘·qT ø£$>±]øÏ ‘·q Vü≤]ø£<∏ä $ì|æ+#êqì dü+‘√wæ+∫ yÓfi≤¢&ÉT.

‘·e÷cÕ #˚XÊ&ÉT >∑<ë! MT≈£î ø=ìï ø=ìï düeTj·÷\˝À Hêqï>±s¡T #˚ùd Vü‰dü´+ ˝À‘·T>± ñ+&ç, eT÷&ÛÉ
Ç˝≤ m<äT¬s’q ‘·e÷cÕ qeTàø±\ô|’ <Óã“ø=&ÉT‘·T+~. Äj·Tq e<ä›≈£î ‘·e÷cÕ eTqTwüß\T e∫Ãq|ü&ÉT
dü+|òTü ≥q\ >∑T]+∫ #Ó|Œü +&ç. Äj·Tq ≈£L&Ü ‘·e÷cÕ>±H˚ e÷{≤¢&˚yês¡T.
38 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ç$ #˚j·T+&ç
A
AN
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
NG
1) C≤wüßyê J$‘·+˝Àì ø=ìï Vü‰dü´ dü+|òüT≥q\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
2) qe⁄« e\¢ ø£*π> Á|üjÓ÷»Hê\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
LA
n) øÏ+~ ù|sêqT #·<Tä e+&ç.
ôV’≤<äsêu≤<äT sêh+˝Àì <ä[‘·T\ nuÛÑT´qï‹ø√dü+ ‘·q J$‘êìï n+øÏ‘·+ #˚dæq eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT
uÛ≤>∑´¬s&ç¶es¡à. áj·Tq 1888˝À ôV’≤<äsêu≤<äT˝À »ìà+#ê&ÉT. áj·Tq Ä~ Væ≤+<ä÷ Á>∑+<∏äe÷\qT
@sêŒ≥T#˚dæ <ëì ‘·s¡|ü⁄q mH√ï |ü⁄düÔø±\qT yÓ\Te]+#ê&ÉT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯eT+‘ê ‹]– ìeTï»H√<äΔs¡D≈£î
TE
#˚dTü qÔ ï, #˚j÷· *‡q ø£èwæì ñ<√“~Û+#ê&ÉT. áj·Tq ñ|üHê´kÕ\T |ü⁄düøÔ £ s¡÷|ü+˝À n#·ÃsTT $düÔ è‘· Á|ü#ês¡+
bı+<ësTT. 1906˝À »>∑ìàÁ‘· eT+&É*ì @sêŒ≥T#˚dæ kÕ+|òTæ ø£ ùdyê ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT #˚|{ü ≤º&TÉ . kÕ+|òTæ ø£
<äTsê#êsê\T, ndüŒ èX¯´‘· ìyês¡D, <ä[‘·T\ $<ëúÛ≤´dü+, u≤\´$yêVü‰\ ìùw<Ûä+, <˚e<ëdæ ìs¡÷à\q
ø√dü+ ìs¡+‘·s¡ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. 1937˝À Ä~ Væ≤+<ä÷ |üÁ‹ø£qT kÕú|+æ ∫ kÕVæ≤‘·´+, dü+düÿ è‹, ùdyês¡+>±\˝À
$X‚wüyÓTÆq ø£èwæ#˚XÊ&ÉT. áj·Tq Vü≤]ø£<∏ä\T, ãTÁs¡ø£<∏ä\T, Hê≥ø±\ <ë«sê <ä[‘·T*ï #Ó’‘·qé+‘·T\qT
T
#˚XÊs¡T. áj·Tq 1937˝À ôV’≤<äsêu≤<äT˝À eTs¡DÏ+#ê&ÉT.

ER
ô|’ ù|sê Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

1) uÛ≤>∑´¬s&ç¶ m|ü&ÉT, mø£ÿ&É »ìà+#ê&ÉT? m|ü&ÉT eTs¡DÏ+#ê&ÉT?
2) »>∑ìàÁ‘· eT+&É* <ë«sê uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à #˚dæq ùde˝Ò$?
SC
3) uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à <˚ìø√dü+ ìs¡+‘·s¡ ø£èwæ#˚XÊ&ÉT?

4) Ä~Væ≤+<ä÷ |üÁ‹ø£ <ë«sê uÛ≤>∑´¬s&ç¶es¡à @+ #˚XÊ&ÉT?
5) <ä[‘·T\qT m{≤¢ #Ó’‘·q´|ü]#ê&ÉT?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 39

Ä) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ˇø£ÿ |ü<ä+˝À »yêãT sêj·T+&ç.
A
1) n+<äs¡÷ #˚j·T>∑*π>~ @$T{Ï?
2) n+<äs¡÷ #˚j·T˝Òì~ @$T{Ï?
AN
3) $•wüºyÓTÆq qe⁄«qT düèwæº+#˚~ @~?
4) eTqdüT‡qT ‘˚*ø£ |ü]#˚~ @~?
5) ø£$>± ì\ã&É&ÜìøÏ C≤wüßyê y˚{Ïì m<äTs=ÿHêï&ÉT?
NG
6) C≤wüßyê≈£î 25 s¡÷ˆˆ eTìj·÷s¡¶s¡T |ü+|æq~ mes¡T?
7) C≤wüßyê>±] ùdïVæ≤‘·T&ÉT mes¡T?
8) Ç‘·s¡ uÛ≤wü˝yês¡T ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&ç‘˚ m˝≤ ñ+≥T+~?
LA
9) C≤wüßyê u§_“* j·TT<äΔ+ Hê≥ø£+˝À @ bÕÁ‘· y˚XÊ&ÉT?
10) ‘√\T u§eTà˝≤≥˝À @bÕÁ‘·\T n+fÒ C≤wüßyê>±]øÏ Çwüº+?
TE
d”«j·Ts¡#q·
T
1) ùV≤eT\‘ê \eD+ >∑T]+∫ MTπs$T ‘Ó\TdüTø=Hêïs¡T? kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.

ER
2) ªn+<äs¡÷ qe«>∑\s¡T. ø±ì q$«+#·˝Òs¡Tμ nì nq&É+ >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·T+ ‘Ó\T|ü+&ç.

3) C≤wüßyê J$‘·+˝Àì @<˚ì ˇø£ Vü‰dü´ dü+|òüT≥qqT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
4) C≤wüßyê ‘·q »qà~q+ s√Eq @+ #˚ùdyê&ÉT? MT¬s’‘˚ MT »qà~q+ s√E @+ #˚kÕÔs¡T?
SC
Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï\˝À ˇø£<ëìøÏ 10 yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

1) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± >∑TÁs¡+ C≤wüßyê e´øÏÔ‘·«+ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
( ˝Ò<ë )
qe«&É+e\¢ ø£*π> Á|üjÓ÷»Hê\ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
40 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
n) øÏ+~ yê{Ï˝À @<Ó’Hê ˇø£ n+X¯+ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
1) bÕsƒ+¡ ˝Àì C≤wüßyê≈£î, ø£fi≤ø±s¡T&çøÏ eT<Û´ä »]–q düe÷y˚X+¯ rs¡TqT dü+uÛ≤wüD\ s¡÷|ü+˝À sêj·T+&ç.
AN
( ˝Ò<ë )
Vü‰dü´+ / qe⁄« |ü⁄{Ïº+#˚ ˇø£ ø£<∏äqT sêj·T+&ç.
NG
III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
n) øÏ+~ |ü<ë\qT C≤rj·÷\T n+{≤s¡T. M{Ïì kı+‘·e÷≥˝À¢ ñ|üjÓ÷–+∫ sêj·T+&ç.
LA
1) ñ&É‘êuÛøÑ ÔÏ :
2) bı≥º#Óø£ÿ\j˚T´≥T¢ :
Ä) øÏ+~ >∑fifl¯ ˝À ø=ìï |ü<ë\T ñHêïsTT yê{ÏqT+&ç bÕsƒ+¡ ˝Àì |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç. Ä |ü<ë\qT bÕsƒ+¡ ˝À
mø£ÿ&É ñqïy√ yÓ‘·ø£+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ^j·T+&ç.
TE
á » qà ~ q+
‘· \T <ë´ |ü Hêà
e÷ C≤ wüß yê dü
cÕ sê Á‹ eTà d”
T
ãT Ás¡ ø£ <∏ä \T
ER
Ç) øÏ+~ |ü<ë\≈£î e´‹πsø±s¡+ú Ç#˚Ã |ü<ë\T sêj·T+&ç. yê{Ï‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.

SC
1) ìsêX¯ :
2) <äT'K+ :
3) ‘˚*ø£ :
4) ø£w+ºü :
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 41

A
n) øÏ+~ |ü<ë\qT #·~$ |ü⁄+*+>∑, Åd”Ô*+>∑ |ü<ë\qT |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
u≤\T&ÉT d”‘· #·+Á<äT&ÉT C≤˙
AN
bòÕre÷ s¡$ |üØ«Hé eTeT‘·
>√|æ ^‘· ¬sVü≤e÷Hé |òüØ<é
neTà nqï n‘·Ô \‘·
NG
|ü⁄+*+>∑|<ü +ä Åd*Ô” +>∑|<ü +ä
LA
Ä) øÏ+~ yêø±´\T #·~$ yê{Ï˝Àì ndüe÷|üø£ düe÷|üø£ ÁøÏj·T\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
TE
1) düTBÛsY u≤>± #·~$, eT+∫ e÷s¡Tÿ\T ‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT.

2) bÕ|ü bÕ\T ‘ê–, ìÁ<äb˛sTT+~.
3) eTH√CŸ »yêãT\T sêdæ, {°#·sY‘√ ~~›+#·Tø=ì, yê{Ïì ‹]– sêXÊ&ÉT.
T
4) $XÊ˝Ÿ #Ó≥Tº møÏÿ, ø£Ás¡‘√ ø=eTà\qT ˝≤–, |ü+&ÉT¢ ‘Ó+bÕ&ÉT.

5) $Vü‰] eT+∫ ø£<∏ä\T sêdæ, ù|s¡T ‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT.
ER
ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T düe÷|üø£ ÁøÏj·T

SC
42 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ç) øÏ+~ uÛ≤cÕuÛ≤>±\qT »‘·|sü #¡ +· &ç.
A
1) HêeTyê#·ø+£ ( ) n) #·~$+~
2) düs«¡ HêeT+ ( ) Ä) ø±ì
AN
3) $X‚wDü + ( ) Ç) ÄyÓT
4) ÁøÏj·T ( ) á) mÁs¡ì
5) ne´j·T+ ( ) ñ) ôV≤’ <äsêu≤<äT
NG
á) øÏ+~ U≤∞\qT |üP]+#·+&ç.
1) $X‚wüDeTT nq>± .
2) HêeTyê#·ø±ìøÏ ã<äT\T>± yê&˚~
LA .
3) |üìì ‘Ó*ù| e÷≥ .
4) ù|s¡TqT ‘Ó*ù| |ü<ä+ .
5) *+>∑ e#·q $uÛÑ≈£îÔ\T ˝Òì$ .
TE

T
♦ Á|üeTTKT\ J$‘·+˝Àì Vü‰dü´ dü+|òüT≥q\qT ùdø£]+∫ sêj·T+&ç. yê{Ïì ‘·s¡>∑‹˝À

Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
ER
qe«&É+ ˇø£ uÛÀ>∑+

SC
dü÷øÏÔ q$«+#·≥+ ˇø£ jÓ÷>∑+

qe«ø£b˛e≥+ ˇø£ s√>∑+
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 43

A
‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡sê\T
AN
B|æø£ #˚‹˝Àì X¯óuÛÑ˝ÒKqT #·÷düT≈£î+≥÷ eTT]dæb˛‘√+~. Ç+{À¢øÏ edüTÔqï Vü‰]ø£ ªª@$T≥e÷à! n˝≤ ˙˝À
˙y˚ dü+‘√wü|ü&ÉT‘·THêïe⁄?μμ n+≥÷ <ä>∑Zs¡≈£î e∫Ã+~. ªªe÷ u≤u≤sTT ø=&ÉT≈£î sêeT÷øÏ ô|[fl≈£î~]+~. Ç~>√
X¯óuÛÑ˝ÒKμμ n+≥÷ <ëìï Vü‰]ø£≈£î Ç∫Ã+~. Vü‰]ø£ X¯óuÛÑ˝ÒK #·~$+~.
X¯óuÛÑ˝ÒK˝À ªq+<äqHêeTμ dü+e‘·‡s¡+ nì ñ+~. ªªne÷à! Ç~ 2012e dü+e‘·‡s¡+ ø£<ë! Ç+<äT˝À Ç˝≤
sêXÊπs$T{Ï?μμ nì n&ç–+~ Vü‰]ø£.
NG
z¨? n<ë ˙ dü+<˚Vü≤+! b˛sTTq HÓ\˝À eTq+ ªñ>±~μ |ü+&ÉT>∑ »s¡T|ü⁄≈£îHêï+ >∑Ts¡TÔ+<ë?μμ ªª>∑Ts¡TÔ+<äe÷à!
Ä s√E ø=‘·Ô dü+e‘·‡s¡+ e∫Ã+<äì qTe⁄« ñ>±~ |ü#·Ã&ç #˚XÊe⁄. ‘ê‘·j·T´ |ü+#ê+>∑ÁX¯eD+ #˚XÊ&ÉT ø£<ë!μμ ªªu≤>±
>∑Ts¡TÔ+<˚! ªq+<äqμ nH˚~ ˇø£ ‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡s¡+ ù|s¡Tμμ n+~ B|æø£. ªªá dü+e‘·‡sê\T nH˚$ m+<äTø£e÷à?μμ
n&ç–+~ Vü‰]ø£. #·]Á‘·˝À m|ü&ÉT @+ »]–+<√ #Ó|üŒ&ÜìøÏ dü+e‘·‡sê\T nedüs¡+ ø£<ë! n+<äTø£ì eTq ô|<ä›\T
dü+e‘·‡sê\ ˝…ø£ÿ\T, yê{ÏøÏ ù|s¡T¢ @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.μμ
LA
ªªn+fÒ ˇø√ÿ dü+e‘·‡sêìøÏ ˇø√ÿ ù|s¡T ñ+≥T+<äqïe÷≥μμ n+~ Vü‰]ø£.
ªªWqT, eTq≈£î ‘Ó\T>∑T˝À ns¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\T ñHêïsTTμμ n+~ B|æø£.
ªªyê{Ïù|s¡T¢ ˙≈£î ‘Ó\TkÕ? #Ó|üŒyê ne÷à!μμ n+~ Vü‰]ø£.
ªª‘Ó\TdüT!μμ nì neTà dü+e‘·‡sê\ ù|s¡T¢ #Ó|æŒ+~. Vü‰]ø£ sêdüT≈£î+~.
TE
1. Á|üuÛÑe 11. áX¯«s¡ 21. düs¡«õ‘·TÔ 31. ùV≤$fi¯+_ 41. |ü¢e+>∑ 51. |æ+>∑fi¯
2. $uÛÑe 12. ãVüQ<Ûëq´ 22. düs¡«<Ûë] 32. $fi¯+_ 42. ø°\ø£ 52. ø±fi¯j·TTøÏÔ
3. X¯óø£¢ 13. Á|üe÷~ 23. $s√~Û 33. $ø±] 43. kÂeT´ 53. dæ<ëΔ]ú
4. Á|üyÓ÷<ä÷‘· 14. $Áø£eT 24. $ø£è‹ 34. XÊs¡«] 44. kÕ<Ûës¡D 54. söÁ~
5. Á|üCÀ‘·Œ‹Ô 15. eèwü 25. Ks¡ 35. |ü¢e 45. $s√~Ûøè£ ‘·T 55. <äTs¡à‹
T
6. Ä+^s¡dü 16. ∫Á‘·uÛ≤qT 26. q+<äq 36. X¯óuÛÑø£è‘·T 46. |üØ<Ûë$ 56. <äT+<äT_Û
27. $»j·T
ER
7. leTTK 17. dü«uÛ≤qT 37. XÀuÛÑø£è‘·T 47. Á|üe÷B#· 57. s¡T~Ûs√<ëZ]

8. uÛ≤e 18. ‘ês¡D 28. »j·T 38. Áø√~Û 48. Äq+<ä 58. s¡ø±ÔøÏå
9. j·TTe 19. bÕ]úe 29. eTqà<∏ä 39. $XÊ«edüT 49. sêø£ådü 59. Áø√<Ûäq
10. <Ûë‘· 20. e´j·T 30. <äTs¡Tàœ 40. |üsêuÛÑe 50. q\ 60. nø£åj·T
ªªá ns¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\T |üP]Ô nsTTb˛‘˚ m˝≤>∑e÷à! eT∞fl ø=‘·Ô ù|s¡T¢ ekÕÔj·÷?μμ dü+<˚Vü≤+ yÓ*ãT∫Ã+~
SC
Vü‰]ø£. neTà ∫s¡Tqe⁄« q$«+~. ªªá ns¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\T Ç<˚ es¡dü˝À ˇø£<ëì ‘·s¡Tyê‘· ˇø£{Ï eT∞fl ekÕÔsTT. á
es¡dü |üP]Ô nsTTq ‘·sê«‘· eT∞fl Çy˚ yÓTT<ä\e⁄‘êsTT. BH˚ï wüwæºes¡¸ #·Áø£+ n+{≤s¡T.μμ nì #Ó|æŒ+~ B|æø£.
á ù|s¡q¢ T H˚qT #·~$ C≤„|øü +£ ô|≥Tºø=+{≤qT. H√{ÏøÏ H˚sT¡ Ãø=+{≤qT. H˚qT ‘Ó\TdüT≈£îqï á ‘Ó\T>∑T dü+e‘·‡sê\
ù|s¡¢qT e÷ $TÁ‘·T\≈£î ≈£L&Ü ‘Ó*j·TCÒkÕÔqTμμ, n+≥÷ dü+‘√wü+>± yÓ[fl+~ Vü‰]ø£.
44 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

#·<äTe+&ç ` Äq+~+#·+&ç
A
#Ó≥Tº kÕø£å´+
ne+r|ü⁄s¡+˝À <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ÉT, q+~>∑T|ü⁄Ô&ÉT nH˚ es¡Ô≈£î\T ñ+&˚yêfi¯ófl. yêfi¯ófl bıs¡T>∑T<˚XÊ\≈£î yÓ[fl yê´bÕs¡+
AN
#˚ùdyêfi¯ófl. yêfi¯fl yê´bÕs¡+ eT÷&ÉT |ü⁄e⁄«\÷ Äs¡T ø±j·T\T>± n_Ûeè~Δ #Ó+~+~. u≤>± &ÉãT“ dü+bÕ~+#ês¡T.
‘·eT q>∑sêìøÏ ‹]– e#êÃs¡T. yê´bÕs¡+ yêfi¯fl≈£î yÓqï‘√ ô|{Ïºq $<ä´. Ç<ä›s¡÷ eTs√ yê´bÕs¡+ #˚j·÷\qT≈£îHêïs¡T.
n+‘· es¡≈£î kıeTTà <ë#ê*. ªª<ÛäHêìøÏ <ë|ü]ø£+, ùd<ë´ìøÏ yÓ\¢&çμμ nHêïs¡T ø£<ë! kıeTTà mø£ÿ&É <ë#ê˝≤ì
Ä˝À∫+#ês¡T. ∫e]øÏ }]ãj·T≥ #Ó≥TºøÏ+<ä <ë#ê\qT≈£îHêïs¡T. Ç<ä›s¡÷ ø£*dæ yÓfi≤fls¡T. #Ó≥TºøÏ+<ä >=sTT´
‘·yê«s¡T, &ÉãT“ <ë#ês¡T.
NG
ªª&ÉãT“≈£î ˝Àø£+ <ëk˛Vü≤+μμ nì <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ç qeTàø£+. n‘·ìøÏ <äTsêX¯ |ü⁄{Ïº+~. yÓTT‘·Ô+kıeTTà ‘êH˚
ø±CÒj·÷\qT≈£îHêï&ÉT. ˇø£Hê{Ï sêÁ‹ #Ó≥Tº<ä>∑Z]øÏ yÓ[fl <ÛäqeT+‘ê ‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT. Ç+{À¢ <ë#ê&ÉT. ªñ\T≈£L
|ü\T≈£L ˝Ò≈£î+&Üμ }s¡≈£îHêï&ÉT.
ø=~›s√E\ ‘·s¡yê‘· ùdïVæ≤‘·T*<ä›s¡÷ &ÉãT“ ‘Ó#·TÃø√yê\qT≈£îHêïs¡T. ø£*dæ #Ó≥Tº <ä>∑Z]øÏ yÓfi≤fls¡T. <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ÉT
e÷Á‘·+ ªª‘˚\T≈£î{Ïºq <=+>∑μμ ˝≤ #·÷dü÷Ô ì\T#·THêï&ÉT. q+~>∑T|ü⁄Ô&˚ >√‹ì ‘·yê«&ÉT. n+<äT˝À kıeTTà ˝Ò<äT.
LA
ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷&ÉT. ùdïVæ≤‘·T&çyÓ’|ü⁄ ‹]>±&ÉT. n˙ï ‘Ó*dæq <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ÉT ø√|ü+ q{Ï+#ê&ÉT. ªªH√s¡T+fÒ b˛s¡T
¬>\TdüTÔ+<äμμì q+~>∑T|ü⁄Ô&çMT<ä $s¡T#·T≈£î|ü&Ü¶&ÉT. ªªqTy˚« Á<√Vü≤ãT~Δ‘√ yÓTT‘·Ô+ kıeTTà ø±CÒXÊe⁄. Ç|ü&ÉT
ªqø£ÿ$qj·÷\T q{ÏdüTÔHêïe⁄μ nHêï&ÉT. <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ç e÷≥\≈£î q+~>∑T|ü⁄Ô&çøÏ ≈£L&Ü ø√|ü+ e∫Ã+~. ª<ÛäsêàìøÏ
b˛‘˚ ø£s¡à+ #·T≥Tº≈£îqï~μ nqï≥T¢qï~ es¡dü. qH˚ï <=+>∑ n+{≤yê!μμ n+≥÷ Ç<ä›s¡÷ b˛{≤¢&ÉT≈£îHêïs¡T. ‘·>∑Te⁄
TE
‘Ó>∑˝Ò<äT. rs¡TŒ ø√dü+ sêE <ä>∑Z]øÏ yÓfi≤fls¡T.
<Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ÉT, q+~>∑T|ü⁄Ô&ÉT Ç<ä›s¡÷ $wüj·÷ìï sêE≈£î $e]+#ês¡T. q+~>∑T|ü⁄Ô&˚ <Ûäq+ <=+–*+#ê&Éq{≤ìøÏ
Ä<Ûës¡y˚T$T≥ì nHêï&ÉT sêE. ªª<=+>∑≈£î <ÛÓ’s¡ýÓT≈£îÿeμμ nqï≥T¢ <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ÉT ª»+≈£î, ø=+≈£îμ ˝Ò≈£î+&Ü ì\ã&Ü¶&ÉT.
Ç+<äT≈£î #ÓfÒº kÕø£å´+ #Ó|ü⁄Ô+~. ø±yê\+fÒ |üØøÏå+#·Tø=+&ç. ªì»+ ì\ø£&ÉMT<ä ‘Ó\TdüTÔ+~μ nHêï&ÉT <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ÉT.
eTs¡THê{Ï ñ<äj·T+ #Ó≥Tº<ä>∑Z]øÏ yÓ[fl |üØøÏå+#ê\ì ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïs¡T.
<Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ÉT Ç+{ÏøÏ e#êÃ&ÉT. »]–+<ä+‘ê ‘·q ‘·+Á&çøÏ #ÓbÕŒ&ÉT. ªª#Ó≥Tº≈£î ‘=Ás¡ ñqï~. n+<äT˝À
T
<ëø=ÿì, sêE n&ç–q|ü&ÉT kÕø£å ´+ #Ó|üŒμμeTì n‘·qT ‘·q ‘·+Á&çì ø√sê&ÉT. ªªq$Tàq $TÁ‘·TìøÏ Á<√Vü≤+
#˚j·T>∑÷&É<äTμμ nì ‘·+Á&ç <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&çøÏ ãT~Δ #ÓbÕŒ&ÉT. ø±˙ <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ÉT ‘·+Á&çe÷≥\qT ô|&É#Ó$q ô|{≤º&ÉT.
ER
b˛>±\+ <ë|ü⁄]+∫qyê]øÏ ô|<ä›\ e÷≥\T #Ó$¬øø£ÿe⁄ ø£<ë! ‘·+Á&ç @MT #˚j·T˝Òø£b˛j·÷&ÉT. <Ó’e+MT<ä
uÛ≤s¡+y˚dæ, ñ<äj·Ty˚T yÓ[fl #Ó≥Tº‘=Ás¡˝À <ëø=ÿHêï&ÉT.
eTs¡THê&ÉT sêE>±s¡T ‘·q |ü]yês¡+‘√ #Ó≥Tº<ä>∑Z]øÏ yÓfi≤fl&ÉT. sêE #Ó≥TºqT #·÷dæ ªªz eèø£åsê»e÷!
M[fl<ä›s¡÷ ˙<ä>∑Zs¡ <ë∫q kıeTTà @yÓTÆ+~? #Ó|üμμ nì n&ç>±&ÉT. n|ü&ÉT #Ó≥Tº‘=Ás¡˝ÀqT+∫ ªªeTVü‰sêC≤!
q+~>∑T|ü⁄Ô&˚ Ä kıeTTà ø±CÒdæ rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ÉT @ bÕ|üeT÷ ms¡>∑&ÉT,μμ nH˚ e÷≥\T $ì|æ+#êsTT.
SC
sêE ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷&ÉT. ˇø£ÿø£åD+ Ä˝À∫+#ê&ÉT. uÛÑ≥T\qT |æ*∫ #Ó≥Tº ‘=Ás¡˝À >∑&ç¶y˚dæ bı>∑ô|≥ºeTHêï&ÉT.
Ä bı>∑≈£î }|æ] dü\|üø£ <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ç ‘·+Á&ç yÓ\T|ü*øÏ e#êÃ&ÉT. »]–+<ä+‘ê ª|üPdü>∑T∫Ãq≥T¢μ #ÓbÕŒ&ÉT.
ªª ªø£&ÉT|ü⁄r|æμ ‘√ ªãT~Δ>∑&ç¶‹ìμ Hê ≈£îe÷s¡T&ç e÷≥ $HêïqT. qqTï ø£å$T+#·+&ç,μμ nì ø√sê&ÉT. sêE
<Ûäq>∑T|ü⁄Ô&çøÏ •ø£å $~Û+#ê&ÉT. q+~>∑T|ü⁄Ô&çøÏ sêe\dæq kıeTTàqT Ç|æŒ+#ê&ÉT. <Ûäq>∑T|ü⁄Ô&ç ‘·+Á&çì eTìï+∫
e~*y˚XÊ&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 45

5. ÁbÕs¡úq
A
AN
` eTVü≤à<é ≈£î© ≈£î‘·TuŸ cÕ

ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑sêìï
NG
$X¯«q>∑s+¡ >± r]Ã~<äT<› ë+...
á q>∑sêìøÏ me¬s’Hê sêe#·TÃ,
me¬sH’ ê ñ+&Ée#·TÃ...
yê] ø±fi¯fl\¢ eTT\T¢>T∑ #·TÃ‘˚
LA |ü+{Ï‘√ rdü+Ô ...
TE
T
Á|üX¯ï\T
1. ô|’ u§eTà˝Àì e´øÏÔ mes¡T?
ER
2. Äj·Tq <˚ì >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·THêï&ÉT?

3. ôV’≤Á<ëu≤<é q>∑sêìï $X¯«q>∑s¡+>± e÷s¡Ã&ÉeT+fÒ @$T{Ï?
4. ôV’≤Á<ëu≤<éqT mes¡T ì]à+#ês¡T? Bì >=|üŒ‘·q+ @$T{Ï?
SC
≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ ôV’≤Á<ëu≤<é q>∑sêìï >∑T]+∫ q>∑s¡ yêdüT\ >∑T]+∫
#˚dæq ÁbÕs¡úqqT ‘Ó*j·TCÒj·T≥y˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
46 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
ôV’≤Á<ëu≤<äT˝À »]–q eT‘·ø£˝À¢˝≤\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì $$<Ûä ø£e⁄\T sêdæq
AN
ø£$‘·\ dü+ø£\q+ ª@ø˘ WsY qj·÷|üP˝Ÿμ ‘Ó\T>∑T˝À Bìì ªeTs√ ø=‘·Ô e+‘Óqμ n+{≤s¡T.
ôV’≤Á<ëu≤<é q>∑s¡+ >∑T]+∫ uÛÑ>∑e+‘·T&çì ÁbÕ]údü÷Ô eTVü≤à<é ≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ sêdæq
ªÁbÕs¡úHêμ ^‘·+ á dü+ø£\q+˝Àì<˚.
á ñs¡÷› ÁbÕs¡úHê ^‘êìï &Üˆˆ neTà+– y˚DT>√bÕ˝Ÿ ‘Ó\T>∑T˝À nqTe~+#ê&ÉT.
NG
LA ø£$ |ü]#·j·T+
≈£î‘·TuŸcÕV”≤ e+X¯+˝À ◊<äe düT˝≤ÔHé eTVü≤à<é ≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ. ôV≤’ Á<ëu≤<é q>∑sêìï
n+<ä+>± r]Ã~~›q düT˝≤ÔHé Ç‘·qT. ns¡;“, |ü]¸j·THé, ñs¡÷›, ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü\˝À
TE
bÕ+&ç‘´· + ø£\yê&ÉT. ñs¡÷› eT]j·TT ‘Ó\T>∑T˝À mH√ï ø£$‘·\T sêXÊ&ÉT. Ç‘·ì s¡#q· \˝À
ñs¡÷›˝À sêdæq ª◊yêHéμ ø£$‘ê dü+|ü⁄{Ï Á|üdæ<äΔyÓTÆq~. 1590˝À m+<äs√ Á|ü»\T ø£\sê
1580`1612 eTVü≤e÷à]øÏ ã*ø±>±, yê] C≤„|üø±s¡ú+ ª#ê]àHêsYμ qT ø£{Ïº+#ê&ÉT.
T
ER
♦ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTàqT #·÷&É+&ç. <ëì >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
♦ MT {°#·sY bÕ&˚ π>j·÷ìï, #Óù|Œ uÛ≤yêìï ÁX¯<äΔ>± $q+&ç.
♦
SC
π>j·÷ìï #·<äTe+&ç. Ç+‘·es¡≈£î MTs¡T ‘Ó\TdüTø=qï $wüj·÷\T π>j·T+˝À ñHêïjÓ÷ ˝Òy√ #Ó|üŒ+&ç.
♦ π>j·÷ìï #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 47

I
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
A
yÓTTs¡ Ä\øÏ+#˚ yê&Ü! $qT Hê ÁbÕs¡úq
1. ø£$ me]ì ‘·q yÓTTs¡
KTw”>± ñ+#·T qqTï πssTT+ãefi¯ófl
Ä\øÏ+#·eTì ø√s¡T≈£î+≥THêï&ÉT?
AN
H˚qT eT+∫ #˚ùdÔ Hê≈£î ø£\>∑˙ uÛÑ$wü´‘·TÔ
2. ø£$ eT+∫, #Ó&ÉT\≈£î m≥Te+{Ï
eT] #Ó&ÉT #ÓùdÔ yê{Ï\¢˙ $|ü‘·TÔ
|òü*‘ê\qT Ä•+#ê&ÉT?
Hê $TÁ‘·T\qT dü«sêZìøÏ ÄVü‰«ì+#·T
3. ø£$ <äèwæº˝À $TÁ‘·T&Óe&ÉT?
X¯Á‘·Te⁄\≈£î qs¡ø£<ä+&Éq $~Û+#·T
X¯Á‘·TyÓes¡T?
NG
II
yÓTTs¡ Ä\øÏ+#˚ yê&Ü! Hê sê»´+ düTdæús¡yÓTÆ

X¯óuÛÑ |üs+¡ |üs‘¡ √ B|æ+#·˙
‘êeTs¡ ‘·+|üs¡>± yê´|æ+#·˙
LA
düø£\ dæ+Vü‰düHê˝À¢øÏ Hê dæ+Vü‰düq+
Á|üø±•+#·˙ ñ+>∑s¡+˝Àì s¡‘·ï+˝≤
Hê q>∑s¡+ ì+&çb˛˙ »q+‘√
TE
eTVü‰q~˝À #˚|ü˝≤¢
≈£î‘·TuŸ eTH√s¡<∏ä|ü⁄ ø£fi≤fl\qT
kÕ«BÛq+ ‘·|üŒ˙≈£î m\¢|ü&ÉT
yÓTTs¡ Ä\øÏ+#˚ yê&Ü! $qT Hê ÁbÕs¡úq
T
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
ER
1. ‘·q sê»´+ m{≤¢ ñ+&Ü\ì

≈£î‘·TuŸ ø√s¡T≈£îHêï&ÉT?
2. ‘·q dæ+Vü‰düHêìï <˚ì‘√
≈£î‘·TuŸ b˛\TÃ≈£îHêï&ÉT?
SC
3. ‘·q≈£î m≥Te+{Ï X¯øÏÔì

Á|ükÕ~+#·eTì ≈£î‘·TuŸ
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çì ÁbÕ]ú+#ê&ÉT?
48 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

ñs¡÷›eT÷\+ : eTTHêC≤‘Y
A
♦ eTTHêC≤‘Y y˚Tsê ‘·÷" düTHé j·÷ düMT
$T+C… KTwt ‘·÷" s¡UŸ sê‘Y ~Hé j·÷ düMT.
AN
♦ uÛÑ˝≤ø£sY uÛÑ˝≤ yÓTÆsTT#Y dü÷" CÀ VüQy˚>±
ãTsêø£sY ãTsê yÓTÆsTT#Y dü÷" õHé j·÷ düMT.
♦ y˚Tπs <√kÕÔ"≈£î ‘·÷" q‘Y <˚ »qï‘Y
y˚Tπs <äTwüàHê ≈£î" n>∑Hé j·÷ düMT.
NG
♦ Äu≤<ëHé ø£sY eTT˝Ÿÿ y˚Tsê k˛ ‘·÷"
ãkÕ k˛ ‘·÷" <˚ y˚Tsê düTHé j·÷ düMT.
♦ düø£˝Ÿ ‘·K‘Y |üsY y˚Tsê j·T÷" ‘·K‘Y ø£sY
n+>√Øƒ ù| p" ôV’≤ q^ j·÷ düMT.
♦ y˚Tsê wüVü≤sY ˝À>±" dü÷" e÷eT÷sY ø£sY
LA
s¡ø°j·÷ p" ‘·÷" <ä]j·÷ y˚T eTHéj·÷ düMT.
♦ eTTsê<ë‘Y ø± »yéT ‘·s¡+>¥ kÕsY ≈£î‘·TuŸ
ñùd kÕsYVü≤‘Y <˚ ◊HÓ’Hé j·÷ düMT.
TE
Ç$ #˚j·T+&ç
T
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
ER

1) á ÁbÕs¡úHê^‘·+ <˚ì >∑T]+∫ ñqï~? á bÕsƒ¡+˝À ‘Ó*Œq q>∑s¡+ >=|üŒ‘·Hêìï kı+‘·e÷≥\˝À
#Ó|Œü +&ç.
SC
2) ªôV’≤<äsêu≤<äTμ q>∑sêìï |ü]bÕ*+∫q yê] Wqï‘·´+ >∑T]+∫ ‘Ó\T|ü+&ç.

n) bÕsƒ+¡ ˝Àì ÁbÕdü |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
Ä) á π>j·T+˝À q>∑s¡+˝Àì »Hêìï b˛\Tdü÷Ôñqï yêø±´\THêïsTT. yê{Ïì sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 49

Ç) øÏ+~ π>j·÷ìï #·<äTe+&ç.
A
ø±+ø£\å q>∑s+¡
Hê uÛ≤s¡‘· Vü≤è<äj·T+
AN
n~ Áù|$T+#˚yê] kı‘·TÔ
$X¯«dü˙j·T‘˚ kÕøå±‘·TÔ
$ì|ædü÷Ô e⁄+≥T+B >±*˝À m|ü&É÷
≈£î‘·TuŸ >∑T+&Ó #·|ü&ÉT
NG
á q>∑s¡+
y˚T<Ûëe⁄\B ø£e⁄\B s¡#·sTT‘·\B
Hê Äø±+ø£å\ q>∑s¡+
n‘·´+‘· Äràj·TT\B ∫Á‘·ø±s¡T\B
ø£$‘·\B ^‘ê\B Hê q>∑s¡+
$C≤„HêìøÏ ePs¡T
LA
Áù|eT≈£î ù|s¡T
` dü˝≤e⁄B›Hé qj·T´sY
TE
nqTyê<ä+ : mdt.eTH√Vü≤sY
• ô|’ ø£$‘· Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
1) á ø£$‘· mes¡T sêXÊs¡T?
2) á ø£$‘· @ q>∑sêìøÏ dü+ã+~Û+∫q~?
T
3) á q>∑s¡+ me] kı‘·TÔ?

4) á q>∑s¡+ <˚ìøÏ e÷s¡Tù|s¡T?
ER
5) á q>∑s¡+˝À me] >∑T+&Ó #·|ü&ÉT $ì|ædüTÔ+~?
SC
d”«j·Ts¡#q·
1) ªH˚qT eT+∫ #˚ùdÔ Hê≈£î ø£\>∑˙ uÛÑ$wü´‘·TÔμ nì ≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ m+<äTø£Hêï&ÉT?
2) ªªHê dæ+Vü‰düq+ Á|üø±•+#·˙ ñ+>∑s¡+˝Àì s¡‘·ï+˝≤μμ nì <˚ì >∑T]+∫ nHêï&ÉT?
50 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
3) q>∑sêìï q~‘√, »Hêìï #˚|ü\‘√ ø£$ m+<äT≈£î b˛˝≤Ã&ÉT?
A
4) ≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
AN
1) ≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ ôV≤’ Á<ëu≤<é q>∑s+¡ >∑T]+∫ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çì @eTì ÁbÕ]ú+#ê&√ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
1) ôV’≤Á<ëu≤<é q>∑s¡ >=|üŒ‘·q+ >∑T]+∫ MT $TÁ‘·TìøÏ ˝ÒK sêj·T+&ç.
NG
III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
n) øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
LA
1) ÁbÕs¡úq :
2) ‘êeTs¡‘+· |üs¡ :
Ä) øÏ+~ yêø±´\˝Àì düe÷Hês¡øú £ |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
TE
♦ mìï Ä|ü<˝ä §∫ÃHê sêπøXŸ ø£w+ºü >± uÛ≤$+#·≈î£ +&Ü, m<äTs¬ q’ $|ü‘T· \Ô ìï+{Ïì <ë{Ï $»j·T+ kÕ~Û+#ê&ÉT.
♦ dü÷s¡T´ì yÓ\T>∑T eTT+<äT ø£¬s+≥T ã\T“\ Á|üø±X¯+ m+‘·?
T
n) øÏ+~ yêø±´\˝Àì ÁøÏj·÷|ü<ë\T @ ø±\+˝À ñHêïjÓ÷ sêj·T+&ç.

1) $XÊ«dt #·<äTe⁄‘·THêï&ÉT. ( )
ER
2) |üØ«Hé bÕ≥ bÕ&ç+~. ( )

3) s√C≤ πs|ü⁄ sê>∑\<äT. ( )
4) n‘·&ÉT u≤>± ÁøÏ¬ø{Ÿ Ä&É>∑\&ÉT. ( )
SC
5) ø£Ø+ ∫Á‘ê\T u≤>± y˚XÊ&ÉT. ( )

6) qe´ #·ø£ÿ>± eTT>∑TZ\T y˚düTÔqï~. ( )
7) düTeT ÁbÕs¡úq #˚dæ+~. ( )
8) sê<Ûä πs|ü⁄ u…+>∑Tfi¯Ss¡T yÓfi¯óÔ+~. ( )
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 51

Ä) øÏ+~ yêø±´\˝À ndüe÷|üø£, düe÷|üø£ ÁøÏj·T\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
1) neTà >∑T&çøÏ yÓ[fl, |üP» #˚dæ+~.
A
2) πsK bÕ≥\T $+≥÷, #·<äTe⁄‘·Tqï~.
3) $*j·T+ e÷{≤¢&ÉT‘·÷, q&ÉTdüTÔHêï&ÉT.
AN
4) nMTsY ˇø£ u§eTà #·÷dü÷Ô, Ç+ø√ u§eTà ^düTÔHêï&ÉT.
5) ø£$‘· e+≥ #˚dü÷Ô, {Ï.$. #·÷düTÔqï~.
NG
♦ ôV’≤Á<ëu≤<é q>∑s¡+˝À>∑\ <äs¡Ù˙j·T düú˝≤\ ∫Á‘ê\T ùdø£]+#·+&ç yê{Ï >∑T]+∫ ¬s+&ÉT
eT÷&ÉT yêø±´\T sêj·T+&ç. Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
dü÷øÏÔ
LA ìj·TeTã<äΔ J$‘êìøÏ ø√¬sÿ\qT
»sTT+#·&É+ yÓTT<ä{ÏyÓT≥Tº.
TE
ªn© qyêCŸ »+>¥ ãVü≤<ä÷sYμ
‘Ó\+>±D ˙{Ï bÕs¡T<ä\ |æ‘êeTVüQ&ç>± Á|üdæ<äTΔ&Ó’q n© qyêCŸ »+>¥ ãVü≤<ä÷sY ôV’≤<äsêu≤<äT≈£î #Ó+~q Á|üeTTK
Ç+»˙s¡T. áj·Tq ndü\T ù|s¡T MTsY nVü≤à<én©. 1877 p˝…˝’ À »ìà+#ê&ÉT. Á|üuTÑÛ ‘·« ñ|üø±s¡ y˚‘q· +‘√ Ç+>∑+¢ &ÉT˝Àì
T
ªsêj·T˝Ÿ Ç+&çj·THé Ç+»˙]+>¥μ ø£fi≤XÊ\˝À dæ$˝Ÿ Ç+»˙s¡T $<ä´qT nuÛÑ´dæ+#ê&ÉT.

1899˝À ôV’≤<äsêu≤<äT≈£î ‹]–e∫Ã düVü‰j·T Ç+»˙s¡T>± ñ<√´>∑+˝À #˚] N|òt Ç+»˙s¡T>± |ü<√qï‹ bı+<ë&ÉT.
ER
eTq<˚X¯+˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï N|òt Ç+»˙s¡T |ü<ä$ì #˚|ü{Ïºq uÛ≤s¡rj·TT&ÉT n© qyêCŸ »+>¥ ãVü≤<ä÷sY.
1908˝À eT÷d”es¡<\ä ìj·T+Á‘·D≈£î yÓ÷ø£>å T∑ +&É+ $X‚«X¯«s¡jT· ´‘√bÕ≥T n©qyêuŸ »+>¥ |üì#˚XÊ&ÉT. ñkÕàHékÕ>∑sY
ìsêàD≤ìï n© qyêCŸ »+>¥ dü«j·T+>± |üs¡ý˚øÏå+#ê&ÉT.
n© qyêuŸ »+>¥ nH˚ø£ uÛ≤Ø ˙{ÏbÕs¡T<ä\ ÁbÕC…≈£îº\≈£î s¡÷|üø£\Œq#˚dæ yê{Ïì $»j·Te+‘·+>± ì]à+|ü#˚XÊ&ÉT.
>√<ëe] eT]j·TT eT+Jsê q<äT\ MT<ä ô|<ä› e+‘Óq\ ìsêàD+˝À ø°\ø£bÕÁ‘· b˛wæ+#ê&ÉT. áj·Tq s¡÷bı+~+∫q
SC
ìC≤+kÕ>∑sY Äqø£≥º n‘·´+‘· ñqï‘·yÓTÆq~. Ç‘·ì ù|s¡T MT<ä ìC≤e÷u≤<äT˝Àì n© kÕ>∑sY ÁbÕC…≈£îº≈£î HêeTø£s¡D+
#˚XÊs¡T. Çy˚ ø±≈£î+&É ñkÕàìj·÷ j·T÷ìe]‡{Ï ÄsYº‡ ø±˝Òõ _*¶+>¥, ñkÕàìj·÷ »qs¡˝Ÿ Vü‰dæŒ≥˝Ÿ, |ü_¢ø˘ >±¬s¶qT‡˝Àì
p;¢Vü‰˝Ÿ yÓTT<ä˝…’q ø£≥º&Ü\˙ï Äj·Tq ì]à+∫qy˚.
»eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA Ä<Ûä«s¡´+˝À 1938˝À uÛ≤s¡‘· C≤rj·T Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ @sêŒ≥sTT+~. <ëìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+
n©qyêCŸ »+>¥qT n<Ûä´≈£åî&ç>± ìj·T$T+#·&É+ Äj·Tq Á|ü‹uÛÑ≈£î ì<äs¡Ùq+.
52 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

6. Hê >∑T]+∫...
A
AN
` düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T
øÏ+~ bÕ≥qT #·<äTe+&ç.
NG
|ü˝…¢≥÷] |æ\¢>±&Ü
|üdüT\>±#˚ yÓTTq>±&Ü
bÕ\TeTs¡∫ mHêïfi¯flsTT+<√ z bÕ\ ãT>∑Z\ J‘·>±&É
ø=\Te⁄≈£î~] mHêïfi¯flsTT+<√
LA
#ê*#ê\ì ∫+|ü⁄\+–
dü>∑eTTU≤∞ #·\¢>±*
>√HÓ ∫+|ü⁄ ø=ô|Œs¡ ô|{≤ºyê z bÕ\ãT>∑Z\ J‘·>±&É
<ëìøÏ ∫\T¢˝…H√ï ˝…ø£ÿô|{≤ºyê
TE
` düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T
Á|üX¯ï\T
1. ô|’ bÕ≥˝À me] >∑T]+∫ ñqï~?
T
2. ô|’ bÕ≥qT sêdæ+~ mes¡T?

ER
3. Äj·Tq >∑T]+∫ MTπøyÓTÆHê ‘Ó\TkÕ?
SC
düe÷»Væ≤‘·+ø√dü+ ‘·eT J$‘êìï <Ûës¡b˛dæqyê]˝À düT<ë›\

Vü≤qTeT+‘·T ˇø£s¡T. Äj·Tq J$‘· |òüT≥q\qT |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+ <ë«sê
$<ë´s¡Tú˝À¢ dü÷Œ¤]Ôø£*–+#·&É+, Ä‘·àø£<∏äqT |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+ á bÕsƒ¡+
ñ<˚›X¯+.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 53

A
á bÕsƒ¡+ ªÄ‘·àø£<∏äμ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. ˇø£ e´øÏÔ ‘·q J$‘·+
AN
>∑T]+∫ ‘êH˚ #Ó|ü≈£î+fÒ n~ ªÄ‘·àø£<∏äμ ne⁄‘·T+~. Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡úÛ≤>∑+
düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T X¯‘·»j·T+‹ dü+<äs¡“¤+>± Á|üø£{Ï+∫q ª|ü˝…¢≥÷]
|æ\¢>±&Üμ nH˚ dü+∫ø£ qT+&ç rdüTø√ã&ç+~.
NG
s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+
düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–] õ˝≤¢ bÕ\&ÉT>∑T Á>±eT+˝À
LA
»ìà+#ê&ÉT. \ø°Îqs¡düeTà, ãT∫ÃsêeTT\T Ç‘·ì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T. ¬s+&Ée bòÕs¡+
es¡≈î£ #·<Tä e⁄≈£îHêï&ÉT. eékÕj·TXÊK˝À >∑Te÷kÕÔ>± |üì#˚XÊ&ÉT. Hê{Ï sê»ø°jT·
ø±s¡D≤\e\¢ ñ<√´>±ìøÏ sêJHêe÷ #˚XÊ&ÉT. ø£fi≤ø±s¡T&Ó’q Ç‘·&ÉT |ü˝…¢ düT<äT›\T,
TE
06`06`1910
10`10`1982 |æ≥º\<=s¡, j·Tø£å>±q+, π>j·÷\HÓìï+{ÏH√ sêXÊ&ÉT, Á|ü<ä]Ù+#ê&ÉT. Á|ü»\qT
#Ó‘’ q· ´|ü]#ê&ÉT.
T
ER

♦ MT {°#·sY #Óù|Œ $wüj·÷ìï $q+&ç.
SC

♦ Ä |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ïºø£ / ì|òüT+≥Te⁄ #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYqT n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.
54 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

I
A
e÷~ q˝§Z+&É õ˝≤¢˝Àì bÕ\&ÉT>∑T nH˚ Á>±eT+. e÷ ‘ê‘·\T, ‘·+Á&ÉT\T »ìà+∫q Á>±eT+ Ç&ÉT≈£î&É. e÷ ‘ê‘·
ù|s¡T ø£ècÕíVü≤]. e÷ HêqeTà yÓ+ø£≥ sêeTeTà. Mfi¯fl≈£î #ê˝≤ ø±\+ dü+‘êq+ ø±˝Ò<ä≥. e÷ ‘ê‘·>±s¡T ø£fi≤ø±s¡T\≥.
AN
Vü≤]ø£<∏ä\T #Óù|Œyês¡≥. Ä <ä+|ü‘·T\T dü+‘êq+ø√dü+ Hê\T>∑TkÕs¡T¢ ‹s¡T|ü‹øÏ q&É∫ yÓfi§Ã#êÃs¡≥.
Hê\T>√kÕ] ãÁBHês¡j·TD πøåÁ‘·+˝À, <Ó’e+ ø£\˝Àe∫Ã Äs¡T>∑Ts¡T ø=&ÉT≈£î\T, ˇø£ ≈£L‘·Ts¡T ø£\T>∑T‘ês¡ì
#ÓbÕŒs¡≥. düπs, n<˚ Á|üø±s¡eTT dü+‘êq+ ø£*–+<ä≥. yÓ’C≤„ìø£+>± Á>∑Vü‰\qT n~Û>∑$T+#˚ MT ‘·s¡+yêfi¯ófl, á <˚e⁄&ÉT
ø£\\T, |òü˝≤\T qeTTà‘ês√ ˝Ò<√ ø±ì, »]–+~ e÷Á‘·+ n~ nì e÷ Hêqï <ë«sê $HêïqT.
NG
Çø£,
e÷ Hêqï nsTT<äe yês¡T, Äj·TTπs«<ä yÓ’<äT´\T, >=|üŒ ø£fi≤ø±s¡T\T.
e÷ Hêqï‘√ ø£*dæ nqï<äeTTà\T Äs¡T>∑Ts¡T q≥T\T, yês¡T 30 dü+e‘·‡sê\T M~Û Hê≥ø±\T Á|ü<ä]Ù+#ês¡≥.
LA
e÷ neTà ù|s¡T \ø°Îqs¡düeTà, e÷ Hêqï ù|s¡T ãT∫ÃsêeTT\T. e÷ Hêqï 70 Á>±e÷\T ‹]– yÓ’<ä´+ #˚ùdyês¡T.
uÛÑkÕà\T, eT+<äT\T, kı+‘·+>± ‘·j·÷s¡T#˚ùdyês¡T.
y˚TeTT q\T>∑Ts¡eTT nqï<äeTTà\eTT, Ç<äs› T¡ Ä&É|\æ \¢ T. H˚qT n+<ä]ø£Hêï ∫qïyê&çì. e÷ Hêqï>±s¡T bÕ\&ÉT>∑T˝À
TE
dæús¡|ü&çHês¡T. uÛÑ÷‘·yÓ’<ä´ ∫øÏ‘·‡˝Àq÷ #·ø£ÿì HÓ’|ü⁄D´+>∑\ e÷ Hêqï>±]ì }]˝À Äu≤\>√bÕ\+ >ös¡$+#˚yês¡T.

Hê u≤\´+ dü+>∑‹.
e÷ Ç+{Ï˝À }j·T\˝À }π>≥|ü&ÉT, }–q|ü&É˝≤¢ ô|<ä› <äsê«» ø£ì|æ+#˚~. Ç<˚ø±ø£ ∫qï|ü&˚ ôV≤’ <äsêu≤<äT≈£î
qqTï rdüT≈£îyÓfi≤fls¡≥. »+‘·TÁ|ü<äs¡ÙqXÊ\˝À ˇø£ uÀqT˝Àì m\T>∑Tã+{Ï ø£<ä*ø£ ≈£L&Ü u≤>± C≤„|üø£+.
T
Çø£,
ER
Hê #·<äTe⁄.
Ä s√E˝À¢ Åô|y’ {˚ Ÿ ã&ç |ü+‘·Tfi¯¢ •ø£\å T uÛj
Ñ T· +ø£s+¡ >± ñ+&˚$. <ëì‘√ #·<Tä e+fÒH˚ $|üØ‘·yTÓ qÆ uÛj
Ñ T· + nì|æ+#˚~.
Çø£ Hê eTqdüT‡, Ä≥\T, bÕ≥\T, á‘·, >∑TÁs¡|ü⁄kÕ«Ø e¬>’sê\‘√ ø±\+ >∑&çù|~.
SC
>∑TÁs¡|ü⁄kÕ«Ø˝Àq÷, á‘·\˝Àq÷, ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ ÁbÕD≤bÕj·T+ ‘·|æŒ+~. e÷ neTà≈£î, >±sêu≤\ ∫qï ø=&ÉT≈£îqT

ø±e≥+e\¢ qqTï ã\e+‘·+>± ã&çøÏ |ü+ù|yês¡Tø±s¡T. ÄHê&ÉT <=s¡\T, |ü{≤«Ø yÓTT<ä\>∑T uÛÑ÷kÕ«eTT\ @\Tã&ç˝À,
#ê˝≤ <äj·T˙j·T+>± ñ+&˚$ s√E\T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 55

Á|ü»\ <Ûäq, e÷q, ÁbÕD≤\≈£î ~≈£îÿ ñ+&˚~ø±<äT. ø£˙dü+ ø√fi¯ófl, >=s¡T¢ ≈£L&Ü <äπøÿ$ø±e⁄.
A
Ä ‘·sê«‘· ø=Hêïfi¯fl≈£î e÷ }]øÏ l \ø°ÎHêsêj·TD nH˚ Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT e#êÃ&ÉT. Äj·Tq #ê˝≤
eT+∫yê&ÉT. <˚X¯uÛÑ≈£îÔ&ÉT ≈£L&Ü! kÕ«‘·+Á‘·´ |æbÕdæ!
AN
$C≤„ì nsTTq Äj·Tq uÀ<Ûäq≈£î Äø£]¸+#·ã&ç ‹]– ã&çøÏ yÓfi≤flqT.
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
ñbÕ<Ûë´j·TTì ªªñkÕÔ<äTμμ nH˚yêfi¯ófl.
1. ø£fi≤ø±s¡T\+fÒ mes¡T? MT≈£î
‘Ó*dæq ø=+‘·eT+~ ø£fi≤ø±s¡T\ e÷ ñkÕÔ<äT #·<äTe⁄‘√bÕ≥T, Hê>∑]ø£‘·, q&Ée&ç, eT+∫, eTsê´<ä,
NG
>∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç. ìj·Te÷\T, ˙‹, ìC≤sTT‹ H˚]Œ+#˚yês¡T. n+‘˚ø±<äT Hê˝À ;»ÁbÕj·T+˝À
ñqï HÓC’ ≤+ Á|üuTÑÛ ‘·« |ü]bÕ\q e´‹πsø£‘q· T, ø£dìæ , Äj·Tq eT]+‘· ô|+∫
2. düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T #·<Tä e+fÒ
m+<ä T ≈£ î uÛ Ñ j · ÷ ìøÏ ô|<ä›>± #˚XÊs¡T.
˝Àqj·÷´&ÉT? LA e÷qe‘êyê~ nsTTq á >∑Ts¡Te⁄ bÕsƒ¡XÊ\˝À nìï $wüj·÷\˝À
3. eT+∫ ñbÕ<Û ë ´j· T T\ e\¢ eTT+<äT>± ñqï Hê |ü≥¢ #ê˝≤ Áù|eT>± ñ+&˚yês¡T. M] uÀ<Ûäq˝ÀH˚ H˚qT
$<ë´s¡ T ú \ ≈£ î ø£ * π > y˚ T \T ¬s+&√ ‘·s¡>∑‹ dü>∑+ es¡≈£î #·~yêqT. Ä ‘·sê«‘· yês¡T yÓ[flb˛sTT eTs√
@$T{Ï? {°#·s¡T e#êÃs¡T. ‹]– •ø£å\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. Ç+πøeTT+~ bÕsƒ¡XÊ\≈£î
XÊX¯«‘·+>± >∑T&é u…’ #ÓbÕŒqT.
TE
II
ø=ìï s√E\≈£î Ä‘·à≈£Ls¡T≈£î #Ó+~q n+»j·T´>±s¡T Vü≤]ø£<∏ä #Ó|üŒ{≤ìøÏ e÷ }]øÏ e#êÃs¡T. Hê˝Àq yês¡T @
ø£fi¯ >∑T]Ô+#ês√ ø±ì ‘·q Á&Üe÷ ø£+ô|˙˝À qqTï düuÛÑT´&ç>± #˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T. H˚qT n|üŒ{Ïø° bÕ≥\T #ê˝≤ #·ø£ÿ>±
bÕ&˚yê&çì.
T
|üX¯ó, |ü≈£åî\ ˝≤>±qT, Á>±MTD ø£fi≤ø±s¡T\˝≤>±qT nqTø£]+∫ Á>±eTdüTú\qT ÄX¯Ãs¡´|ü]#˚yê&çì. n˝≤ n˝≤
ER
n+»j·T´>±] Á&Üe÷˝À ¬s+&˚fi¯ófl ‹]>±qT.

n+»j·T´>±s¡T |üP»\T, ‘·|üdüT‡\T, uÛÑ»q\T H˚]Œ+#˚yês¡T. Äj·Tq e÷≈£î Ä<Ûë´‹àø£ >∑Ts¡Te⁄. H˚qT Äj·Tq≈£î
Á|æj·T•wüß´&çì. Çø£ Á&Üe÷\˝À H˚qT Ä&É ` eT>∑ bÕÁ‘·\T n˙ï düeTs¡úe+‘·+>± b˛wæ+#˚ πø¬sø£ºsY j·÷ø£ºsY>±
ñ+&˚yê&çì. Hê ej·TdüT n|ü&ÉT |ü<äTHê\Tπ>fi¯ófl.
SC
H˚qT ˝Ò≈£î+fÒ Á&Üe÷H˚ ˝Ò<äH˚yêfi¯ófl. ø√øÏ\ >=+‘·T nì Áù|ø£å≈£î\T n_Ûq+~+#˚yês¡T. n˝≤ nH˚ø£ }fi¯ófl
‹]>±qT. ‘·sê«‘· Ç\T¢ #˚s¡T≈£îqï ø=Hêïfi¯fl≈£î.
56 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

e÷ }]˝À H˚qT #·÷dæq ˇø£ dü+|òüT≥q Hê˝À #Ós¡>∑ì eTTÁ<äy˚dæ, ˇø£ eT\T|ü⁄ ‹|æŒ+~ Hê J$‘êìï.
A
n|ü&ÉT yÓ{Ïº#êøÏ] $|üØ‘·+>± kÕ>∑T‘·T+&˚~.
e÷ }fiÀfl Ä s√E yÓ{Ïºyê&Ó’q eTTø£ÿì bÕ|üj·T´≈£î $|üØ‘·yÓTÆq »«s¡eTT, mqï&É÷ ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü ‹qì J$‘ê\T
AN
yê]$. ô|’>± »«s¡+ |ü~s√E\T>±, ø£]ƒq ñ|üyêdüeTT, Ä dæú‹˝À n‘·ìï yÓ{Ïº |üìøÏ q&ç m+&É˝À s¡eTàì Ä ñ<√´–
Ä»„ C≤]#˚XÊ&ÉT.
bÕ|üj·T´ bÕ|üeTT >∑»>∑C≤ eDT≈£î‘·÷ ªªnj·÷´ <=sê! ø±fi¯ófl yÓTT≈£îÿ‘ê, u≤+#·Hé yÓTTj·T´˝ÒqTμμ nì @ø£<Ûë{Ï>±
@&É÷dü÷Ô X¯øÏÔ˝Òø£ ø±fi¯flMT<ä |ü&çb˛j·÷&ÉT. nsTTHê... Ä sêø£ådü, eTqdüÔ‘·«+>∑\ ñ<√´– <äj·T#·÷|ü˝Ò<äT ô|’>± ã÷≥T
NG
ø±*‘√ ‘·ìï $|üØ‘·+>± ø={Ïº, yÓ{Ïº |üìøÏ >∑T+E≈£îb˛j·÷&ÉT. á düìïy˚X¯+ #·÷düTÔqï Hê≈£î qsê\T |ü–*b˛j˚T+‘·
Äy˚X¯+ e∫Ã+~. Ä yÓ{Ïºyêì Äs¡ÔHê<ä+ Ç|üŒ{Ïø° Hê #Ó$˝À –+>∑Ts¡TeT+{À+~.
Ä <äèX¯éTT #·÷dæq ‘·sê«‘· Çø£ e÷ }]˝À ñ+&ÉãT~Δø±˝Ò<äT. ôV’≤<äsêu≤<äT yÓfi≤flqT.
Çø£ q>∑s¡ J$‘·+.
LA
eékÕj·T XÊK˝À >∑Te÷kÕÔ>± #˚sêqT. á J$‘·+˝ÀH˚ ÄÁ>±, &Ûç©¢, Ws¡+>±u≤<é, eTÁ<ëdt yÓTT<ä˝…’q q>∑sê\T
#·÷XÊqT.
TE
á düeTj·T+˝À ãT<˚«\T˝À ñ+&˚yê&çì. nø£ÿ&ç j·TTe≈£î\T Hê≈£î ˇø£ Ç\T¢, uÛÑ»qeT+~s¡+ ø£{Ïº+#ês¡T.
uÛÑ»q\T, ‘·|üdüT‡\‘√ ø±\πøå|ü+. Hê≈£î ˇø£ $∫Á‘·yÓTÆq >∑TD+ ñ+&˚~. sêuÀj˚T dü+|òüT≥q\T eTT+<˚ ‘Ó*j·T≥+.
ˇø£kÕ] ‘·|üdüT‡˝À ñqï|ü&ÉT Hê y˚Tq\T¢&ÉT Ä~Hêsêj·TD ãdüT‡ ~– edüTÔqï≥T¢ <ë]˝À bÕeTT ñqï≥T¢
ø£ì|æ+∫+~. yÓ+≥H˚ ø=+<ä]ì B|ü+ Ç∫Ã |ü+bÕqT.
T
ì»+>± H˚qT #Ó|æŒqfÒ¢ nø£ÿ&ç dü+|òüT≥q ãTTEe⁄ #˚dæ+~. Ç˝≤ »s¡T>∑T‘·T+&É>± HÓ’C≤+ |ü]bÕ\q|ü≥¢ <˚«wü+‘√
‹s¡T>∑Tu≤≥T dü+düú>± b˛sê&˚ Äs¡´ düe÷»+yÓ’|ü⁄ Hê˝Àì ‹s¡T>∑Tu≤≥T Vü≤è<äj·T+ düVü≤»+>±H˚ Äø£]¸+|üã&ç+~.
ER
Ç+πøeTT+~, á ø±\+˝ÀH˚ ªj·T<∏ës¡ú uÛÑ»qe÷\μ nH˚ bÕ≥\T sêdæ ` n#·TÃy˚XÊqT. r]ø£ y˚fi¯fl˝À #·Ts¡T>±Z Äs¡´
düe÷CŸ ø±s¡´ø£s¡Ô>± |üì#˚j·T≥+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºqT.
Hê≈£î ˇø£ n\yê≥T ñ+&˚~.
H˚qT @ s¡+>∑+˝À Á|üy˚•+∫Hê #=#·TÃø=ì b˛e&É+. Á|ü‹uÛ≤e+‘·yÓTÆq kÕúq+ n+<äTø√e&É+. Äs¡´ düe÷»+˝À
SC
$<ë´\+ø±sY $Hêj·Tø£sêyé, s¡TÁ<ä<y˚ ,é e÷&ÉbÕ{Ï Vü≤qTeT+‘·sêyé, düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|üs¬ &ç>¶ ±s¡T¢ Hêj·T≈£î\T>± ñ+&˚yês¡T.
@ dæ.◊.&ç. ]b˛sYº e\¢H√ e÷ Äs¡´ düe÷CŸ dü+ã+<Ûë\T ‘Ó\TdüT≈£îqï e÷ Ä|ò”düs¡T qqTï ˇø£ ñ<äj·T+ ˙#·+>±
eT+<ä*+#ês¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 57

Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
A
1. MTs¡T eTs¡∫b˛˝Òì dü+|òüT≥qqT j·TTes¡ø£Ô+ bı+–e#˚Ã H˚qT n~ düVæ≤+#·˝Òø£ n‘·ì
>∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç MT<ä≈î£ ≈£îØÃ $dæ], H˚ ‘=&ÉT>∑T≈£îqï Á|üuTÑÛ ‘·« <äTdüT\Ô T ∫+|æ,
AN
2. yÓ{Ïº|üì n+fÒ @$T{Ï? MTs¡T #·÷dæq n|ü&˚ ñ<√´>±ìøÏ sêJHêe÷ Ç∫Ã Hê ø√dü+ ø£{Ïºq Ç\T¢
/ ‘Ó*dæq yÓ{Ïº|üì >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç. e~*y˚dæ Ä kÕúq+ e~˝ÒXÊqT.
III
NG
‘·sê«‘· 1944˝À 11e Ä+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ˝À n<Ûä´≈£åî˝…’q ø±Áy˚T&é l sê$ Hêsêj·TD¬s&ç¶ >±] eT¨Á<˚ø£yÓTÆq
ñ|üHê´dü+ qqTï ø£eT÷´ìdüTº>± e÷]Ãy˚dæ+~.
Çø£ÿ&É Hê≈£î C≤qø£eTà‘√ $yêVü≤+ »]–+~. Hê nH˚ø±H˚ø£ ø£cÕº\˝Àq÷, ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê≥+˝Àq÷
LA
ø£eT÷´ìdüTº bÕØº düuÛÑT´sê*>±, Hê nsêú+–>± bÕ˝§Zì mH√ï u≤<Ûä\T nqTuÛÑ$+∫+~.
bÕØº Hê≈£î ø£fi≤s¡+>∑+ n|üŒ–+∫+~. C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ˝…’q ãTÁs¡ø£<∏ä, ãT&ÉãTø£ÿ\, >=\¢ düT<äT›\T, |æ≥º\<=s¡
yÓTT<ä\>∑T Á|üÁøÏj·T\‘√ b˛sê{≤\≈£î Äj·TT‘·Ô|ü]#˚ kÕVæ≤‘ê´ìï sêXÊqT. H˚qT #Û·+<ädüT‡ H˚s¡TÃø√˝Ò<äT. yê´ø£s¡D+,
ì|òüT+≥Te⁄\‘√ ≈£îd”Ô|ü&ç‘˚ e∫Ã+~ø±<äT Hê ø£$‘·«+.
TE
ˇø£ <Ís¡®q´+ #·÷dæq Äy˚X¯+˝À eT+&çq eTqdüT‡ n+~+∫q y˚>±‘·àø£yÓTÆq Äy˚X¯|ü⁄ \j·T˝À yÓ\T>∑T≈£î e∫Ãq$
Hêπ>j·÷\T.
1947 yÓTT<ä{Ï <äX¯˝À nqT≈£î+{≤qT. @ sêÁ‹ @$T ø£]∫+<√ Hê≈£î, Hê X¯Øs¡+ô|’ eT#·Ã\T ø£*– rÁeyÓTÆq
nHês√>∑´+ m<äT¬s’+~. Ç~ ‘Ó*dæq bÕØº qqTï nC≤„‘·yêkÕìøÏ yÓfi¯fleTì Ä<˚•+∫+~. n|ü&ÉT ªªø£ì|æùdÔ ø±*Ãy˚ùd
T
yê¬s+{Ÿμμ HêMT<ä ñ+~.

ER
ˇø£ s√E leT‹ C≤qø£eTà‘√bÕ≥T H˚qT e÷s¡T y˚cÕ\‘√ u§+u≤sTT #˚s¡T≈£îHêï+.

Ä ‘·sê«‘· nH˚ø±H˚ø£ eT+~ ÁbÕD ‘ê´>±\‘√ HÓ’C≤+ bÕ\q n+‘·yÓTÆ+~. H˚qT ‹]– düT<ë›\≈£î #˚s¡T≈£îHêïqT.
Ç|ü&ÉT yÓ’<äéè‹Ô mqTï≈£îHêïqT. ÄsY.m+.|æ. |üØø£å˝À ñrÔs¡í‘· bı+~ á ÁbÕ+‘·+˝À ‘=*kÕ]>± ÄsY.myéT.|æ.
yÓ’<äT´&ç>± J$‘êìï Äs¡+_Û+#êqT.
SC
á ndüÔe´düúyÓTÆq≥Te+{Ï düe÷C≤ìï #·÷dü÷Ô ªªÄVü‰ eT+≥\T, eT+≥\T, eT+≥\Tμμ ªªÇ<˚ sêeTsê»éT÷μμ,

ªª>±+BÛ ‘ê‘ê, ‘ê‘·μμ, ªªsêy√sTT sêy√sTT ≈£L©μμ Ç˝≤ mH√ï π>j·÷\T düe÷»+˝Àì BqyÓTÆq J$‘ê\qT #·÷dæ
Á<ä$+∫ sêXÊqT.
58 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

n+‘˚ø±<äT. H˚qT Ä s√E˝À¢ ªªbÕ\ãT>∑Z\ J‘·>±&çìμμ e÷ ePs¡T Á|üø£ÿq y˚πs }]øÏ yÓ[fl edü÷Ô #·÷dæ ì\Te⁄Hê
ø£]–b˛sTT ªª|ü˝…¢≥÷] |æ\¢>±&Éμμ nqï bÕ≥qT sêXÊqT. Ä bÕ≥ Á|ü»\ Hê\Tø£\ MT<ä düJe+>± ì*∫b˛e&É+e\¢
A
j·TTe <äs¡Ù≈£î\T ø£fi≤y˚‘·Ô _.q]‡+>∑sêe⁄>±s¡T e÷ uÛÑ÷$T dæìe÷˝À f…Æ{Ï˝Ÿ
AN
kÕ+>¥>± rdüT≈£îHêïs¡T. Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
Hê J$‘·+˝À ˇø£ eTs¡|⁄ü sêì dü+|òTü ≥q≈£î ø√s¡T≥¢ l >±<Ó X¯+ø£sj
¡ T· ´ 1. düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T
>±]øÏ, l n+<Ó yÓ+ø£≥sê»+>±]øÏ, ∫s¡+J$ b˛‘·yì˚ >∑+>±sê+≈£î H˚H|Ó Œü {ÏøÏ ø£eT÷´ìwüßº>± m{≤¢
ø£è‘·E&„ Hç ’Ó ñ+{≤qT. e÷sê&ÉT?
NG
31`12`1981 Hê&ÉT yÓ÷Vü≤Hésêyéù|≥ ø√s¡T≥¢˝À le÷Hé yêqe÷eT˝…’ 2. düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·TqT
es¡<ë#ês¡T´\T, eTVü‰ø£$ yê#·düŒ‹ >±]‘√ düe÷q+>± |òüTq düHêàq+ Á|üu≤Û $‘·+ #˚dqæ yê¬ses¡T?
#˚sTT+∫q dü+|òTü ≥q Hê J$‘·+˝À ˇø£ ‹j·T´ì nqTuÛeÑ +>± $T–*b˛sTT+~.
LA
Ç$ #˚j·T+&ç
TE
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
T

1) düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T ˇø£ ø£fi≤ø±s¡T&ÉT ø£<ë! MT≈£î ‘Ó*dæq ˇø£ ø£fi≤ø±s¡Tì >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
ER
2) ø£e⁄\T, ø£fi≤ø±s¡T\ >∑T]+∫ eTq+ m+<äT≈£î ‘Ó\TdüTø√yê*?

SC
n) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î dü¬s’q düe÷<ÛëHêìï >∑T]Ô+#·+&ç.

1) düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T ‘·+Á&ç ãT∫ÃsêeTT\T
i) Ç+»˙s¡T ii) Äj·TTπs«<ä yÓ<
’ Tä ´&ÉT iii) eékÕj·T<ës¡T&ÉT iv) ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 59

2) düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T bÕsƒ¡XÊ\≈£î eT∞fl yÓfi¯fl&ÜìøÏ ø±s¡≈£î&Ó’qyê&ÉT.
A
i) ãT∫ÃsêeTT\T ii) n+»j·T´ iii) bÕ|üjT· ´ iv) l\ø°ÎHêsêj·TD
3) düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·Tô|’ #Ós¡>∑ì eTTÁ<äy˚dæq dü+|òüT≥q≈£î eT÷\+
AN
i) ø£+|æ˙ ii) Äs¡´düe÷»+ iii) yÓ{#
ºÏ êøÏØ iv) Ä<äs¡Ù $yêVü≤+
4) Á|ü»\ Hê\Tø£\ô|’ düJe+>± ì*∫b˛sTTq Vü≤qTeT+‘·T sêdæq bÕ≥

i) |ü˝…¢≥÷] |æ\¢>±&É ii) sêy√sTT sêy√sTT ≈£L©
NG
iii) Ç<˚ sêeTsê»é÷ iv) >±+BÛ‘ê‘ê, ‘ê‘·
5) düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T yÓTT≥ºyÓTT<ä≥#˚dæq ñ<√´>∑+

i) yÓ<
’ Tä ´&ÉT LA ii) eékÕj·TXÊK˝À >∑Te÷kÕÔ
iii) Äs¡´düe÷CŸ ø±s¡´ø£sÔ¡ iv) ø£fi≤ø±s¡T&ÉT
Ä) øÏ+~ ù|sêqT #·<Tä e+&ç.

eT¨qï‘· Hêj·Tø£‘·« \ø£åD≤\T eT÷ØÔuÛÑ$+∫q $•wüºe´øÏÔ kÕ«$T sêe÷q+<ä rs¡ú. Äj·Tq ø£qï&É
TE
ÁbÕ+‘·+˝À »ìà+#ê&ÉT. n+<äTe\¢ ø£sêï≥ø£ ÁbÕ+‘·+yês¡T Äj·TqqT ‘·eT Hêj·T≈£îì>± uÛ≤$+#˚yês¡T.

Ä ‘·sê«‘· Äj·Tq $<ëúÛ≤´dü+, sê»ø°jT· ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T eTsêsƒê«&É˝À ø=qkÕ>±sTT ø£qTø£ eTVü‰sêÁwüß\º T
kÕ«MTJì ‘·eTyê&ÉqTø√e&É+˝À eT]+‘· Hê´j·T+ ñqï~. nsTT‘˚ á s¬ +&ç+{Ïø° $T+∫ kÕ«MTJ sê»ø°jT·
Hêj·Tø£‘·«+ dü+|üPs¡í+>± $ø£dæ+∫ ñqï‘· •Ksê\qT n+<äTø=qï~ e÷Á‘·+ ‘Ó\+>±D≤˝ÀH˚. n+<äT#˚‘·
‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\T kÕ«MTJì ‘·eT Hêj·T≈£î&Éì >∑s¡«+>± #Ó|ü≈£î+{≤s¡T.
T
` kÕ«$T sêe÷q+<ä rs¡ú >∑T]+∫ |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄

ER
ô|’ ù|sê Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

1) ô|’ ù|sê˝À me] >∑T]+∫ ñqï~?
2) sêe÷q+<ä rs¡ú mø£ÿ&É »ìà+#ê&ÉT?
SC
3) sêe÷q+<ä rs¡úqT ‘Ó\+>±D≈£î Hêj·T≈£îì>± uÛ≤$+#·&ÜìøÏ ø±s¡D+ @$T{Ï?

4) eTVü‰sêhyêfi¯ófl kÕ«MTJì ‘·eTyê&Éì m+<äT≈£î nqT≈£î+{≤s¡T?
5) sêe÷q+<ä rs¡ú >∑T]+∫ ô|’ e÷≥\T mes¡Hêïs¡T?
60 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
d”«j·Ts¡#q·
AN
1) eT+∫ >∑Ts¡Te⁄ m{≤¢ ñ+{≤&ÉT?
2) eTq+ Á|ü‹s√E ã&çøÏ sêe&ÜìøÏ ø±s¡D≤\T @$T{Ï?
NG
3) düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T J$‘·+˝À rj·Tì nqTuÛeÑ + @~? nfÒ¢ MT≈£î dü+ã+~Û+∫ rj·Tì nqTuÛyÑ êìï
sêj·T+&ç.
4) düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T ø£$‘·«+ m{≤¢ sêj·T>∑*>±&ÉT?
Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
LA
1) düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T >∑T]+∫ MT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
TE
n) øÏ+~ b˛düºsY #·÷&É+&ç. @+ Á>∑Væ≤+#ês√ #Ó|üŒ+&ç.
s¡+&ç #·÷&É+&ç Äq+~+#·+&ç
MT n_Ûe÷q yÓTJwæj·THé s¡+>∑÷Hé<ëdt

T
ªe÷´õø˘ c˛μ
ER
(01`08`16 qT+&ç 15`08`16 es¡≈î£ )
düú\+ : düs¡ÿdt Á>ö+&é {Ï¬øÿ≥Tº <Ûäs¡

düeTj·T+ : Á|ü‹s√E kÕˆˆ 5 >∑+ˆˆ qT+&ç ô|<ä›\T ` 10/`
SC
|æ\¢\T ` 5/`
MTs¡T b˛düºs¡T >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! MT Á>±eT+˝À Hê≥ø£ Á|ü<äs¡Ùq ø±ì, ø£fi≤ø±s¡Tì Á|ü<äs¡Ùq ø±ì
˝Ò<ë kÕ+düÿ è‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷ìï ìs¡«Væ≤düTHÔ êïs¡T. <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q b˛düsº T¡ ‘·j÷· s¡T#˚jT· +&ç. Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 61

III uÛ≤cÕ+XÊ\T
A
|ü<äC≤\+
AN
n) øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.
1) |òTü +≥kÕ\ bÕ≥\T Äu≤\>√bÕ˝≤ìï n\]kÕÔsTT.
2) ù|<ä ã‘·T≈£î\T <äjT· ˙j·T+>± ñ+{≤sTT.
3) #Ó&ÉT n\yê≥¢qT ;»ÁbÕj·T+˝ÀH˚ ‘=\–+#ê*.
NG
4) Ç‘·sT¡ \‘√ Á|æjT· +>± e÷{≤¢&Ü*.
5) eT+∫ $wüj÷· \qT XÊX¯«‘·+>± >∑Ts¡T+Ô #·Tø√yê*.
Ä) øÏ+~ yêø±´˝À¢ì Á|üø£è‹ $ø£è‘·T\qT >∑T]Ô+∫ yê{Ï øÏ+<ä ^‘·^j·T+&ç.
LA
1) nHês√>∑éTT u≤]q |ü&çq yês¡T yÓ’<äT´&çe<ä›≈£î b˛‘ês¡T.
Ä yÓE® eT+<äT*∫Ã Ä nHês√>±´ìï bÕs¡<√\T‘ê&ÉT.
2) eT+∫ eTsê´<ä\T e÷qe⁄DÏí >=|üŒkÕúHêìøÏ rdüTø¬ fi≤ÔsTT.
TE
Ä eT+∫ eT]j·÷<ä\qT n‘·&ÉT m|ü&É÷ ø±bÕ&ÉTø√yê*.

3) m+&É˝À s¡eTàì ñ<√´– Ä»„ Ç#êÃ&ÉT ø±ì bÕ|üj·T´ n‘·ì Äq bÕ{Ï+#·˝Òø£b˛j·÷&ÉT.
4) >∑TDe+‘·T\qT n+<äs÷¡ Çwü|º &ü TÉ ‘ês¡T. n+<äTøπ eT+∫ >=qeTTqT ô|+#·Tø√yê*.
T
øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘·^dæq |ü<ë\qT >∑eTì+#·+&ç.

ER
1) edüTeÔ ⁄\qT #·÷&Ü\ì nqT≈£îHêïs¡T.

2) H˚HÓ|üŒ{Ïø° ø£è‘·»„‘· ø£*– ñ+{≤qT.
3) n|ü&É|ü &ÉT Ä&ÉT≈£îH˚~.
4) ø±yê\+fÒ |üØøÏ+å #·Tø=+&ç.
SC
ô|’ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq |ü<ë\qT |ü]o*+#·+&ç. ˇø√ÿ e÷≥˝À mH˚ïdæ |ü<ë\T ø£*dæ ñHêïjÓ÷ #Ó|üŒ+&ç.
ô|’ yêø±´˝À¢ #·÷&Ü\ì nH˚e÷≥˝À yÓTT<ä{Ï |ü<ä+ #·÷&Ü*, ¬s+&√ |ü<ä+ nì— H˚HÓ|üŒ{Ïø° nH˚ e÷≥˝À
yÓTT<ä{|Ï <ü +ä H˚qT, s¬ +&√ |ü<+ä m|üŒ{Ïø,° n|ü&É|ü &ÉT nH˚ e÷≥˝À n|ü&ÉT, n|ü&ÉT nH˚ s¬ +&ÉT |ü<ë\T
ñHêïsTT. ø±yê\+fÒ nH˚ e÷≥˝À yÓTT<ä{Ï|ü<ä+ ø±yê*— ¬s+&√ |ü<ä+ n+fÒ.
62 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
ô|’ |ü<ë\qT Ç{≤¢ $&ÉBj·Te#·TÃ :
A
1) #·÷&Ü\ì R #·÷&Ü* G nì
2) H˚HÓ|üŒ{Ïø° R H˚qT G m|üŒ{Ïø°
AN
3) n|ü&É|ü&ÉT R n|ü&ÉT G n|ü&ÉT
4) ø±yê\+fÒ R ø±yê* G n+fÒ
á $<Ûä+>± sêj·T&Üìï ª$&ÉBdæ sêj·T&É+μ n+{≤s¡T.
NG
n) øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ sêj·T+&ç.
1) #·<Tä e+fÒ R G
2) Ç+πøeTT+~ R G
3) $|ò\ü yÓT+Æ ~ R
LA G
4) Hê¬ø+<äTø√ R G
5) »]–+<ä+‘ê R G
TE
♦ MT≈£î ‘Ó*dæq ˇø£ Á|üeTTK ø£fi≤ø±s¡Tì >∑T]+∫ $esê\T ùdø£]+#·+&ç. Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.

T
ER
ø£fi¯\T eTq dü+düÿ è‹˝À n+‘·sê“¤>∑+. n+<äTπø

ªø£fi¯ ˝Òì düe÷»+ ø£fi¯ ‘·|æŒq düe÷»+μ nì
dü÷øÏÔ
SC
n+{≤s¡T. ø£fi¯\qT ø±bÕ&ÉTø√e&É+,

ø£fi≤ø±s¡T\qT >ös¡$+#·&É+ eTq u≤<Ûä´‘·.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 63

A
|ü+&ÉT>∑\T
AN
ø£$‘· : •ØcÕ! áeT<Ûä´ ¬s+&ÉTs√E\T>± qTe⁄« ã&çøÏ sêe&É+ ˝Ò<äT. @yÓTÆ+~?
•Øwü : Hê≈£î »«s¡+ e∫Ã+~. ás√CÒ ‘·–Z+~. πs|ü⁄ ã&çøÏ e<ë›eTì nqT≈£î+≥THêïqT.
ø£$‘· : eTq ‘Ó\T>∑T kÕs¡T |ü+&ÉT>∑\qT >∑T]+∫ ˇø£ yê´dü+ sêdüTø=ì s¡eTàHêïs¡T. n+<äT˝À nìï
NG
eT‘ê\yêfi¯fl |ü+&ÉT>∑\qT >∑T]+∫ sêj·TeTHêïs¡T.
•Øwü : eTq≈£î BbÕe[ì >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT. n_<ë, y˚TØ yêfi¯¢q&ç– yêfi¯fl |ü+&ÉT>∑\qT >∑T]+∫ ≈£L&Ü
sê<ë›+.
ø£$‘· : BbÕe[ì >∑T]+∫ MT neTà>±]ì n&ÉT>∑T<ë+.
•Øwü : qT$«|üŒ{Ï es¡≈£î e÷ neTàqT #·÷&É˝Ò<äT ø£<ä÷! e÷ neTàù|s¡T \øÏåà. ªªne÷à!... ne÷à!μμ
\øÏàå : @$T≥e÷à?
LA
•Øwü : qT$«˝≤ ≈£Ls√Ã ø£$‘ê! ne÷à! e÷≈£î BbÕe[ì >∑T]+∫ #Ó|ü! ˇø£ yê´dü+ sêj·÷*.
\øÏàå : eTq |ü+&ÉT>∑˝À¢ #ê˝≤ ÁbÕ<Ûëq´+ ñqï |ü+&ÉT>∑ BbÕe[. eTq+ á |ü+&ÉT>∑ ÄX¯«j·TT» e÷dü+
∫e]s√Eq »s¡T|ü⁄ø=+{≤+. Ç+^¢wüßHÓ\˝À Ç~ nø√ºãs¡T HÓ\˝À >±ì, qe+ãs¡T˝À >±ì
TE
edüTÔ+~.
•Øwü : z¨! n˝≤>±! eT] BbÕe[ >∑T]+∫ $es¡+>± #Ó|üŒe÷à!
\øÏàå : |üPs¡«ø±\+˝À qs¡ø±düTs¡T&ÉH˚ sêø£ådüT&ÉT ñ+&˚yê&É≥. yê&ÉT »Hêìï u≤<Ûä\T ô|fÒºyê&É≥.
n+<äT#˚‘· lø£èwüßí&ÉT, ‘·q uÛ≤s¡´ dü‘·úÛ≤eT‘√ ø£*dæ qs¡ø±düTs¡T&çMT~øÏ j·TT<ëΔìøÏ yÓfi≤fl&ÉT. Ä
T
j·TT<äΔ+˝À qs¡ø±düTs¡ e<Ûä »]–+~. #Ó&ÉTMT<ä eT+∫ $»j·T+ kÕ~Û+∫+~. Åd”Ô\T ≈£L&Ü
|ü⁄s¡Twüß\˝≤>∑ j·TT<äΔ+ #˚j·T>∑\s¡ì dü‘·úÛ≤eT ìs¡÷|æ+∫+~. qs¡ø£ #·‘·Ts¡›•Hê&ÉT qs¡ø±düTs¡ e<Ûä
ER
»]–+~. n+<äT≈£î n+<äs÷¡ ne÷yêdü´Hê&ÉT Äq+<ä+‘√ BbÕ\T yÓ*–+∫ |ü+&ÉT>∑ #˚dTü ≈£îHêïs¡T.
n<˚ BbÕe[ |ü+&ÉT>∑ nsTT+~.
ø£$‘· : nsTT‘˚ Ä ¬>\T|ü⁄H˚ eTq+ |ü+&ÉT>∑>± »s¡T|ü⁄ø=+≥THêï eTqïe÷≥. eTq Çfi¯fl˝À¢ eT{Ïº
Á|ü$T<ä\˝À q÷HÓb˛dæ e‘·TÔ\T yÓ*–+∫ mìï BbÕ\T yÓ*–kÕÔyÓ÷!
SC
\øÏàå : BbÕe[ n+fÒ BbÕ\ es¡dü. B|ü|ü⁄ yÓ\T>∑T C≤„HêìøÏ >∑Ts¡TÔ. nC≤„Hê+<Ûäø±sêìï bÕs¡<√\eTì
eTq≈£î dü+<˚X¯$TdüTÔqï |ü+&ÉT>∑ BbÕe[.
•Øwü : eTq+ ø±ø£s¡|ü⁄e⁄«e‘·TÔ\T, eT‘êu≤\T, ≥bÕø±j·T\T, uÛÑ÷#·Áø±\T, u≤+ãT\T ˝≤+{Ï$ mH√ï
ø±*Ã m+‘√ dü+ãs¡+>± |ü+&ÉT>∑ #˚düTø=+{≤+.
64 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

\øÏàå : ì»+ #ÓbÕŒ\+fÒ, eTq+ $T‹MT] u≤Ddü+#ê ø±\TdüTÔHêï+, #ê˝≤ &ÉãT“ ‘·>∑˝ÒdüTÔHêï+.
A
•Øwü : b˛e÷à, qTe⁄« eTØq÷ ```
ø£$‘· : MT neTà>±s¡T ≥bÕø±j·T\T ndü˝Ò ø±\Ãe<ä›ì nq&É+˝Ò<äT. $T‹MT] ø±\TdüTÔHêïeTH˚
AN
#Ó|ü⁄ÔHêïs¡T. düπs, eTq+ n_<ë yêfi¯fl Ç+{ÏøÏ yÓfi≤›e÷?
\øÏàå : •ØcÕ! n_<ë Ç\T¢ <ä>∑Zπs>±! ‘·«s¡>± e#˚ÃjYT!
(n_<ë Ç+{À¢)
ø£$‘· : n_<ë, n_<ë!
NG
n_<ë : mes¡÷? zVt≤... ø£$‘ê, •ØcÕ Ç<ä›s¡÷ e#êÃsê! e÷ |ü+&ÉT>∑ >∑T]+∫ #Ó|üŒeTì e÷
nu≤“C≤Héì n&ç>±qT. e÷ nu≤“C≤Hé ù|s¡T eTrHé nVü≤eTà<é. nu≤“C≤Hé ` nu≤“C≤Hé!!
eTrHé : ø±´ uÒ{°? ` zVt≤! MT <√düTÔ\T e#êÃsê! ≈£Ls√Ã+&Ée÷à.
n_<ë : eTq |ü+&ÉT>∑\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç nu≤“C≤Hé!
LA
eTrHé : eTTdæe¢ TT\ |ü+&ÉT>∑˝À¢ eTTKýÓTqÆ ~ ªá<é `ñ˝Ÿ`|ò‘æ s· μY . e÷ øπ \+&ÉsY Væ≤ÁJ dü+e‘·‡sê\˝À ñ+
≥T+~. yÓTT<ä{ÏHÓ\ yÓTTVü≤Ás¡+ nsTT‘˚ ∫e] HÓ\ õ˝ŸVü≤CŸ. s¡+C≤Hé Ä HÓ\˝À¢ ‘=$Tà<√~.
Ä HÓ\ ∫es√¢ #·+Á<√<äj·T+ s√Eq y˚TeTT ªá<é`ñ˝Ÿ` |òæ‘·sYμ »s¡T|ü⁄‘ê+.
TE
•Øwü : y˚T y˚TyÓ÷, MT HÓ\ ù|s¡TMT<ä ªs¡+C≤Hé |ü+&ÉT>∑μ nì nqT≈£î+≥÷ ñ+{≤+. nsTT‘˚ |ü+&ÉT>∑ù|s¡T
ªá<é`ñ˝Ÿ`|òæ‘·sYμ nqïe÷≥.
eTrHé : á<é`ñ˝Ÿ`|òæ‘·sY <ëq<Ûäsêà\ |ü+&ÉT>∑. á HÓ\+‘ê eTTdü˝≤àqT\T ñ|üyêdü+ ñ+{≤s¡T. BH˚ï
ªs√C≤μ n+{≤+. ‘·|üŒ≈£î+&Ü s√E≈£î ◊<äT kÕs¡T¢ qe÷E #˚kÕÔ+``n+fÒ ÁbÕs¡úq#˚kÕÔ+.
ø£$‘· : á |ü+&ÉT>∑ ÁbÕ<Ûëq´+ @$T{Ï?
T
eTrHé : Ç~ <ëq<Ûäsêà\ |ü+&ÉT>∑ nì #ÓbÕŒqT ø£<ë! |ü>∑\+‘ê ñ|üyêdüeTTqï eTTdæ¢eTT\T ù|<ä\

Äø£* u≤<ÛäqT ns¡ú+#˚düT≈£î+{≤s¡T. <ëq<Ûäsêà\T #˚kÕÔs¡T. n˝≤¢qT eTqdüT˝À ì\T|ü⁄ø=ì ‘√{Ï
ER
eTqTwüß\ ø£cÕº˝À¢ bÕ\T |ü+#·T≈£î+{≤s¡T. á dü÷Œ¤]Ôì J$‘·ø±\+ ø=qkÕ–kÕÔs¡T.

•Øwü : eT+∫<ä+&ç— y˚T$Tø£ yÓ[flekÕÔ+!
n_<ë : MTs¡T y˚TØ Ç+{Ïπø>±, H˚q÷ ekÕÔqT. nu≤“C≤Hé! y˚TeTT eTT>∑TZs¡+ y˚TØ Ç+{ÏøÏ yÓ[flekÕÔ+.
(y˚TØ Ç+{À¢)
SC
y˚TØ : s¡+&ç s¡+&ç! e÷ neTàqT |æ\TkÕÔqT. e÷ neTàù|s¡T ø¬ s√*Hé. ne÷à! ne÷à! e÷ ùdïVæ≤‘·Tsêfi¯ófl
e#êÃs¡T. yêfi¯fl≈£î eTq |ü+&ÉT>∑\ >∑T]+∫ #Ó|ü.
ø¬ s√*Hé : düπs, ªádüºsYμ |ü+&ÉT>∑qT >∑T]+∫ #ÓbÕÔqT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 65

ø£$‘· : ªádüºsYμ |ü+&ÉT>∑ >∑T]+∫ mqï&É÷ $q˝Ò<äT!
A
ø¬ s√*Hé : ª|ü$Á‘· X¯óÁø£yês¡+μ n+fÒ ª>∑T&é Áô|ò’&˚μ s√Eq j˚TdüT Áø°düTÔ •\Te MT<ä eTs¡DÏ+#ê&ÉT. ‘·s¡yê‘·
e#˚Ã Ä~yês¡y˚T ádüºsY, <ëìï ªÁø°düTÔ |ü⁄qs¡T‘êúq ~q+μ n+{≤+. j˚TdüT Á|üuÛÑTe⁄ Áù|eT≈£î,
AN
nVæ≤+dü≈£î Á|ürø£. ‘·qqT u≤~Û+∫qyêfi¯flqT ≈£L&Ü ø£å$T+∫q ø£s¡TD≤eTj·TT&ÉT. Äj·Tq ‹]–
˝Òe&É+ n+fÒ Áù|eT |ü⁄qs¡TJ®eq+ bı+<ä&Éy˚T. Ä |ü+&ÉT>∑ dü+<˚X¯+ n<˚.
•Øwü : á |ü+&ÉT>∑ m|ü&ÉT #˚düT≈£î+{≤s¡T?
ø¬ s√*Hé : edü+‘· ãTT‘·Te⁄˝À yÓTT<ä{Ï |ü⁄qï$T ‘·s¡yê‘· e#˚Ã yÓTT<ä{Ï Ä~yês¡+ ªádüºsYμ ne⁄‘·T+~.
NG
n_<ë : á |ü+&ÉT>∑ m˝≤ »s¡T|ü⁄ø=+{≤s¡T?
ø¬ s√*Hé : á |ü+&ÉT>∑≈£î eTT+<äT 40 s√E\T ñ|üyêdü+ ñ+&Ü*. á ñ|üyêdü~Hê˝À¢ ÁbÕs¡úq, qÁeT‘·>±
J$+#·&É+, Ä‘·à|ü]o\q eTTK´+. á $wüj·÷\T sêùdÔ #ê\T.
•Øwü : eT+∫<ä+&ç. y˚T$T+ø£ yÓ[fl á |ü+&ÉT>∑\ >∑T]+∫ sêdüT≈£î+{≤eT+&ç. y˚TØ! qTeP« sê! n+<äs+¡
LA
e÷ Ç+{À¢ ≈£Ls¡TÃì yê´dü+ sêdüT≈£î+<ë+.
(•Øwü Ç+{À¢)
\øÏàå : @+ sêdüT≈£î+≥THêïs¡T?
TE
•Øwü : eTq |ü+&ÉT>∑\MT<ä yê´düeTe÷à!
\øÏàå : ne÷àsTT\÷! ˇø£ÿ{Ï >∑Ts¡TÔ+#·Tø√+&ç. yê´dü+ eTT–+|ü⁄˝À nìï eT‘ê˝À¢ kÕs¡+ ˇø£ÿfÒ nì
sêj·T+&ç. eTq˝À ñ+&˚ #Ó&ÉTqT ‘=\–+#·Tø√yê*. n˝≤π> dü+|òüT+˝À #Ó&ÉT ˝Ò≈£î+&Ü #·÷&Ü*.
‘√{Ï eTqTwüß*ï Áù|$T+#ê*. ù|<ä\≈£î kÕj·T+ #Ój·÷´*. n+<äØï düe÷q+>± #·÷&Ü*.
Væ≤+<ä÷eT‘·+ ªe÷qeùdy˚ e÷<Ûäeùdeμ n+≥T+~. ÇkÕ¢+eT‘·+ ªù|<äyê&çøÏ kÕj·T+ #˚j·Tμ
T
eT+≥T+~. Á¬ø’düÔeeT‘·+ ª˙ bıs¡T>∑TyêDÏí Áù|$T+#·μeTì #ÓãT‘·T+~. yê≥ìï+{Ï˝À ns¡ú+

ˇø£ÿfÒ. eTìwæ s¡ø£Ô+ @ <˚X¯+˝ÀHÓ’Hê, @ eT‘·+yê]˝ÀHÓ’Hê mÁs¡>±H˚ ñ+≥T+~. nìï
ER
eT‘ê\÷ eTìwæì eT+∫e÷s¡Z+yÓ’|ü⁄ q&ÉeeTì ñ|ü<˚•düTÔHêïsTT— düe÷»+˝À XÊ+‹, ø£s¡TD,

<äj·T m|ü&É÷ ñ+&Ü\ì ø√s¡T‘·THêïsTT. WHê, ø±<ë?
n+<äs÷¡ : WqT! WqT!
\øÏàå : n+<äTπø eTqeT+<äs¡+ eT‘· kÕeTs¡dü´+‘√ nqï<äeTTà˝≤¢>∑, nø£ÿ#Ó˝…¢fi¯fl˝≤>∑ J$+#ê*. ≈£î\
SC
eT‘· <˚«cÕ\T ˝Òì uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï eTq+ ‘·j·÷s¡T#˚düTø√yê*. Ç˝≤ #Ó|æŒ MT yê´dü+

‘·j·÷s¡T#˚düTø√+&ç. $TeTà*ï MT {°#·s¡T #ê˝≤ yÓT#·TÃ≈£î+{≤s¡T.
n+<äs÷¡ : n˝≤π>!
66 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

7. eT+∫ #Ó&É¶\T
A
AN
` ø±fiÀõ Hêsêj·TDsêe⁄
NG
LA
TE
T
ER

SC
1. yÓTT<ä{Ï u§eTà˝À @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~? eTìwæ jÓTTø£ÿ Á|ües¡qÔ eT+∫>± ñ+&Ü*. e÷≥˝À¢ #˚‘˝· À¢
2. ¬s+&√ u§eTà˝À @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~? eT+∫ e÷s¡TŒ ø£qã&Ü*. n~ ˝Ò≈î£ +&Ü mìï s¡ø±\ y˚wuü ≤Û wü\T
e÷]ÃHê Vü≤+>∑÷ Äsê“¤{≤\≈£î b˛sTTHê @ ˝≤uÛÑ+ ñ+&É<äì
3. yÓTT<ä{Ï u§eTà˝Àì e´øÏÔ
‘Ó*j·TC…|üŒ&É+ á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
>ös¡$+|üã&É&ÜìøÏ ø±s¡D+ @yÓTÆ
ñ+&=#·TÃ?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 67
A
á bÕsƒ ¡ + ªe#· q ø£ $ ‘· μ nH˚ Á|ü Á øÏ j · T ≈£ î #Ó + ~q~.
AN
#Û·+<√ìj·Te÷\T ˝Ò≈£î+&Ü uÛ≤e\j·T‘√ e#·qs¡÷|ü+˝À ñ+&˚ s¡#·q
e#·q ø£$‘·. Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡úÛ≤>∑+ ø±fiÀõ Hêsêj·TDsêe⁄ sêdæq
ªHê >=&Éeμ nH˚ ø£$‘ê dü+ø£\q+ ˝Àì~.
NG
LA ø£$ |ü]#·j·T+
ø±fiÀõ Hêsêj·TDsêe⁄ es¡+>∑˝Ÿ ns¡“Hé õ˝≤¢ eT&çø=+&É≈î£ #Ó+~qyê&ÉT. kÕe÷õø£,
sê»ø°j·T, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<äé÷\˝À #·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§ZHêï&ÉT. eéVü‰]ø£ uÛ≤wüqT ‘·q
ø£$‘·≈£î Je+>± eT\T#·T≈£îHêï&ÉT. áj·Tq s¡#·q e´+>∑´+>±, $eTs¡ÙHê‘·àø£+>±
ñ+≥T+~. nD≤ø£<\ä∏ T, ø±fiÀõ ø£<\ä∏ T, K©˝Ÿ õÁu≤Hé sêdæq ª~ÁbÕô|{ò Ÿ μ ` nqTyê<ä+
TE
09`10`1914 Jeq ^‹, Hê >=&Ée, yÓTT<ä˝…’q$ u≤>± ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~q s¡#·q\T.

13`11`2002 ø±fiÀõ |ü⁄{Ïºq s√EqT ª‘Ó\+>±D uÛ≤cÕ ~H√‘·‡e+μ>± »s¡T|ü⁄ø=+{≤s¡T.
T
ER

♦ MT {°#s· Y #Óù|Œ bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ kÕsê+XÊìï $q+&ç. u§eTà\ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj÷· \qT b˛\TÃø=+&ç.
♦ MT {°#·sY #·~y˚ bÕsƒê´+XÊìï ÁX¯<äΔ>± $q+&ç. u§eTà\‘√ ‹]– b˛\TÃø=+&ç.
♦
SC
bÕsƒêìï #·<äTe+&ç. Ç+‘·es¡≈£î MTs¡T ‘Ó\TdüTø=qï $wüj·÷\T bÕsƒ¡+˝À ñHêïjÓ÷ ˝Òy√ #Ó|üŒ+&ç.
68 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

I
A
<˚XÊ\T ‹]–‘˚H˚$T
AN
y˚cÕ\T y˚dæ‘˚H˚$T Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
sê>±\T e÷]‘˚H˚$T
1. y˚cÕ\T y˚j·T≥+ n+fÒ @$T{Ï?
y˚>±\T ô|+∫‘˚H˚$T
Hê eT+∫ #Ó&É¶\T 2. ù|s¡T e÷]q+‘· e÷Á‘êq >∑TD+
qqï+{Ï j·TT+&É+>∑ e÷s¡<äT. m{≤¢>√ #Ó|üŒ+&ç?
NG
3. ªeT+∫ #Ó&É¶\T qqï+{Ï
@] @] Áø=‘·Ô
j·TT+&É&μÉ eT+fÒ @$T{Ï?
ù|s¡T ô|{Ïqº j·T+‘·
ù|s¡T e÷s¡TH˚ 4. ª>∑TDeTT y˚sö≥ X¯ø£ý˚T?μ n+fÒ
>∑TDeTT y˚sö≥ X¯ø£ý˚T?
LA ˙πøeTs¡eú TsTT´+~?
Hê eT+∫ #Ó&É¶\T
qqï+{Ï j·TT+&É+>∑.
II
TE
eT‘·eTT e÷]qH˚$T
eTsƒ¡eTT e÷]qH˚$T
s¡+>∑T e÷]qH˚$T
Vü≤+>∑T e÷]qH˚$T
T
qqï+{Ï j·TT+&É+>∑
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 69

≈£L‘· e÷]qH˚$T
y˚T‘· e÷]qH˚$T Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
A
s¡÷|ü⁄ e÷]qH˚$T
1. eT‘·eTT ` eTsƒ¡eTT
<ë|ü⁄ e÷]qH˚$T
AN
s¡+>∑T ` Vü≤+>∑T\T
e÷s¡≥+ n+fÒ @$T{Ï?
2. ≈£L‘· e÷s¡&É+ n+fÒ
|”‘ê+ãs¡eTT M&ç
MTπseTì
ù|>∑T #·T&ç‘˚H˚$T
NG
ns¡+ú #˚dTü ≈£îHêïs¡T?
ø=+|ü>√&ÉT e<ä*
ø=+&ÓøÿÏ ‘˚H$˚ T 3. ø=+&Óøÿ£ ≥eT+fÒ
Hê eT+∫ #Ó&É¶\T MTπøeTs¡eú TsTT´+~?
LA
Ç$ #˚j·T+&ç
TE
$ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
T
1) ªeT+∫ #Ó&É¶\Tμ ø£$‘·qT sê>∑j·TTø£Ô+>± #·<äTe+&ç. eT+∫ n+fÒ @$T{Ï? #Ó&ÉT n+fÒ @$T{Ï?
MTπseTqT≈£î+≥THêïs√ #Ó|Œü +&ç.
ER
2) ‘Ó\+>±D˝À MT≈£î ‘Ó*dæq >=|üŒø£e⁄\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

n) øÏ+~ uÛ≤yê\T ø£\ |ü+≈£îÔ\qT bÕsƒ¡+ qT+&ç yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.
SC
1) ≈£î≥T+u≤ìï e~*ô|≥º&É+.
2) >∑TD+ e÷s¡T≥ kÕ<Ûäé÷.
Ä) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~$ #˚j·T+&ç.
1) <˚XÊ\T ` y˚cÕ\T e+{Ï ÁbÕdü |ü<ë\T sêj·T+&ç.
70 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
Ç) øÏ+~ π>j·T K+&çø£qT #·~$, Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
A
>∑qT\˝Àq eqT\˝Àq
ˇfi¯ófleTs¡∫ #ÓeT≥˝À&çÃ
AN
|üì#˚ùd ÁXÊ$T≈£î&˚
<Ûäs¡DÏ |üP»˙j·TT+&ÉT
ÁX¯eTJe⁄\ ø£+&Ésê\
ø=+&É\˝À ñc˛<äj·÷\T
»>∑‹ Á|ü>∑‹ ø±+øÏå+#˚
NG
ÁXÊ$T≈£î&Ü! ¬ø’ yÓ÷&ÉTŒ\T
` X‚w+ü sêe÷qTC≤#ês¡T´\T
Á|üX¯ï\T : LA
1) ô|’ ø£$‘·˝À ø£$ me]ì >∑T]+∫ #ÓbÕŒ&ÉT?
2) ÁXÊ$T≈£î&ÉT <˚ìï ø±+øÏåkÕÔ&ÉT?
3) ÁXÊ$T≈£î&ÉT m{≤¢ ø£wüº|ü&ÉT‘ê&ÉT?
4) <Ûäs¡DÏ nH˚ |ü<ëìøÏ ns¡ú+ @$T{Ï?
TE
5) ô|’ ø£$‘· sêdæ+~ mes¡T?
T
d”«j·Ts¡#q·
ER
1) eTìwæì e÷πsÃ$ @$?

2) eT+∫ #Ó&ÉT\T ‘√&ÉT>± ñ+&É≥+ n+fÒ ˙≈£î @+ ns¡ú+ nsTT+~?
3) e´øÏÔøÏ ‘·qù|s¡T≈£î m≥Te+{Ï dü+ã+<Ûä+ ñ+≥T+~?
SC
4) ø±fiÀõ >±] >∑T]+∫ sêj·T+&ç.

1) ø±fiÀõ ªeT+∫ #Ó&É¶\Tμ ø£$‘·˝Àì kÕsê+XÊìï MT kı+‘· e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 71

A
n) øÏ+~ >π j·÷ìï bı&ç–+#·+&ç.
Á|ü»\+<äsq¡ Tø√yê* eTq+
AN
n<˚ »HêìøÏ <Ûäq+
Á|ü»\+<ä]≈£î+&Ü* >∑TD+
n<˚ eTq <˚XÊìøÏ ã\+
NG
III uÛ≤cÕ+XÊ\T
LA
|ü<äC≤\+
n) dü¬s’q nsêúìï >∑T]Ô+#·+&ç.
TE
1) X¯ø´£ +
m) ÁbÕs¡+uÛÑ+ _) X¯óuÛÑ+ dæ) ãVüQeT‹ &ç) kÕ<Ûä´+
2) eT‘·+
m) eT÷s¡Tâ\T _) Hê´j·T+ dæ) n_ÛÁbÕj·T+ &ç) düHê´düT\T
3) Vü≤+>∑T
T
m) ‘Ós¡ _) kÂø£s¡´+ dæ) ^‘· &ç) o\+

ER
4) ≈£L‘·
m) e÷≥ _) e÷s¡Z+ dæ) ‹+&ç &ç) Ç\T¢
Ä) øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
ñ<ë: yê´j·÷eT+ : ñ<äj·÷H˚ï ìÁ<ä˝Òe>±H˚ |æ\¢\T yê´j·÷eT+ #˚j·÷*.
SC
1) Áø=‘·Ô :
2) #Ó&¶É :
3) >∑TDeTT :
4) y˚cÕ\T :
72 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
n) øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBj·T+&ç.
1) |”‘ê+ãs¡+ R G
AN
2) ø=+&ÓøÿÏ R G
3) ô|+∫‘˚H$˚ T R G
4) y˚sö≥ R G
øÏ+~ yê{Ïì |ü]o*+#·+&ç.
NG
n) ˙e⁄ G mes¡T R ˙yÓes¡T
Ä) |ü⁄s¡Twü G ñ‘·ÔeT R |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT
Ç) qqTï G n+{Ï R qqï+{Ï LA
ô|’ ñ<ëVü≤s¡D˝À¢ ¬s+&˚dæ |ü<ë\T ø£*dæ ˇπø |ü<ä+>± @s¡Œ&É≥+ >∑eTì+#ês¡T ø£<ë! Ç{≤¢ sêj·T&Üìï
ªø£*|æ sêj·T&É+μ n+{≤s¡T. Bìπø ªdü+~Ûμ nì ù|s¡T.
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç.
TE
1) n~ G @$T{Ï R
2) Hêj·Tq G neTà R
3) @$T G Ç#êÃe⁄ R
4) yêfi¯ófl G n+‘· R
T

ER
♦ ˙‹ì uÀ~Û+#˚ ø=ìï π>j·÷\qT ˝Ò<ë |ü<ë´\qT ùdø£]+∫, ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

SC
Ç‘·s¡T\e\¢ eTq≈£î @ $wüj·T+˝À u≤<Ûä

dü÷øÏÔ ø£\T>∑T‘·T+<√, Ä |üqT\qT eTq+ Ç‘·s¡T\|ü≥¢
#˚j·Tø£b˛e&Éy˚T ñ‘·ÔeTyÓTÆq <Ûäs¡à+.
` eTVü‰uÛ≤s¡‘·+
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 73

A
c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé
AN
c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé 1920 nø√ºãs¡T 12e ‘˚~q »ìà+#ê&ÉT. ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ qT+&ç |ü≥uº ÁÑÛ <äT&Ó,’
|üÁ‹ø± s¡#·sTT‘·>± ‘·q J$‘êìï Äs¡+_Û+#ê&ÉT. yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ª‘˚CŸμ nH˚ yês¡|üÁ‹ø£ ø±sê´\j·T+˝À #˚sê&ÉT.
ª‘˚CŸμ˝À ‘·q<Ó’q |ü<äΔ‹˝À |òü÷f…Æq yê´kÕ\T sêùdyê&ÉT. nHê´j·÷\qT, nÁø£e÷\qT ì•‘·+>± $eT]Ù+#˚yê&ÉT.
Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê\qT $eT]Ù+∫q+<äT≈£î>±qT ‘˚CŸ |üÁ‹ø£qT Á|üuÛÑT‘·«+ ìùw~Û+∫+~.
NG
Ä s√E\˝À düTÁ|üdæ<äΔ C≤rj·T Hêj·T≈£î&ÉT leT+<äTeTT\ qs¡dæ+>∑sêe⁄ >±s¡T ªs¡j·T´‘Yμ nH˚ ñs¡÷› |üÁ‹ø£
q&ÉT|ü⁄‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT. c˛j·TuŸ ªs¡j·T´‘Yμ˝À #˚sê&ÉT.
‘·s¡Tyê‘· n|üŒ{Ï dü+kÕúq ø±+Á¬>düT nÁ>∑Hêj·T≈£î&ÉT, Á|üdæ<äΔ Hê´j·Tyê~ nsTTq ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄
ªÇÁyÓ÷CŸμ |üÁ‹ø± kÕú|üq˝À c˛j·TuŸ≈£î n+&É>± ì*ã&Ü¶&ÉT. Ä |üÁ‹ø£ ø±sê´\j·T+ ø±∫>∑÷&Ü˝À ã÷s¡TZ\ yê]
LA
Ç+{ÏøÏ #ê˝≤ düMT|ü+˝ÀH˚ ñ+&˚~. c˛j·TuŸ ‘·q |üÁ‹ø£ ÇÁyÓ÷CŸ˝À ÄHê&ÉT ø=+<äsT¡ #˚dTü qÔ ï <Ís¡H® ê´\qT |üÁ‹ø±
eTTU≤q n‘·´+‘· kÕVü≤dü+‘√ ã≥ºãj·T\T #˚ùdyê&ÉT. yê] ñ|üHê´kÕ\qT, $<ÛëHê\qT, Á|ü>˝∑ ≤“¤\qT m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT
j·TTøÏÔj·TTø£Ô+>± K+&çdü÷Ô ñ+&˚yê&ÉT. ø=~›s√E\˝ÀH˚ yês¡+<ä]ø° á |üÁ‹ø£ ø£+≥ø£ ÁbÕj·TeTsTT+~.
uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ \_Û+∫q|üŒ{Ïø° ôV’≤<äsêu≤<äT dü+kÕúq+ Ç+&çj·THé j·T÷ìj·THé˝À $©q+
TE
ø±˝Ò<Tä . dü+kÕúq Á|ü»\ n;ÛcÕºìï nqTdü]+∫ ôV≤’ <äsêu≤<äT dü+kÕúq+ Ç+&çjT· Hé j·T÷ìj·THé˝À yÓ+≥H˚ $©q+
ø±yê\ì n{≤¢ $©q+ ø±q≥¢sTT‘˚ n~ Ä‘·àVü≤‘·´‘√ düe÷qy˚T ne⁄‘·T+<äì c˛j·TuŸ ìC≤+ Á|üuÛÑT‘ê«ìï
ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT.
ãVæ≤s¡+>∑ düuÛÑ\˝À, |üÁ‹ø±$˝ÒKs¡T\ düe÷y˚XÊ\˝À Á|üuÛÑT‘·«+˝Àì yês¡T c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé MT<ä, Äj·Tq
|üÁ‹ø£ MT<ä ÄÁ>∑Vü‰y˚XÊ\qT Á|ü<ä]Ù+∫q dü+|òüT≥q\THêïsTT. n+‘˚ø±<äT ªªôV’≤<äsêu≤<äT dü+kÕúq |ü]bÕ\≈£î&Ó’q
T
MTsY ñkÕàq©U≤Hé nH˚ Ä˝≤`Vü≤»s¡‘YqT, Äj·Tq≈£î n+&É>± ñqï dü+düúqT $eT]Ù+#˚yês¡T <˚X¯ Á<√VüQ\T.
n≥Te+{Ïyês¡T q&çù| |üÁ‹ø£\qT düs¡«HêX¯q+ #˚kÕÔμμeTì ôV≤#·Ã]+#ês¡T.
ER
ˇø£ s√Eq c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé≈£î Äø±X¯sêeTqï ñ‘·Ôs¡+ ˇø£{Ï e∫Ã+~. n+<äT˝À Äj·Tq eTVü≤eTàBj·TT&Ó’
ñ+&ç ≈£L&Ü Væ≤+<äTe⁄\qT ã\|üs¡TdüTÔ+&É≥+ $#ês¡ø£s¡eTì, >±+BÛJ Væ≤+<äTe⁄ ø±ã{Ïº >±+BÛJì bı>∑&ÉT‘·÷
sêj·T≈£L&É<äì, Çø£ eTT+<äT Ä $<Ûä+>± sêdæq≥¢sTT‘˚ ‘·–q •ø£å nqTuÛÑ$+#·e\dæ edüTÔ+<äì ôV≤#·Ã]+#ês¡T.
c˛j·TuŸ ªªH˚qT >±+BÛJ n&ÉT>∑TC≤&É˝À¢ q&ç#˚ nVæ≤+kÕyê~ì. ˇø£y˚fi¯ á <˚X¯+ ø√dü+, Hê´j·T+, dü‘·´+
SC
ø√dü+ Hê ÁbÕD≤\T Çe«e\dæ e∫ÃHê n+<äT≈£î m+‘√ >∑]«kÕÔqTμμ nì nHêï&É≥.

1948e dü+e‘·‡s¡+ Ä>∑dTü º 21e ‘˚~Hê&ÉT sêÁ‹ 12 >∑+≥\≈£î ÇÁyÓ÷CŸ ø±sê´\j·T+ qT+∫ c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé
‘·q Ç+{ÏøÏ yÓfi¯ó‘·Tqï|ü&ÉT <äT+&É>∑T\T <ë]˝À Äj·Tq MT<ä ‘·TbÕø°, ø£‘·TÔ\‘√ <ë&ç#˚dæ øÏsê‘·ø£+>± #·+bÕs¡T.
74 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

8. >∑ØuÀDÏí
A
AN
` m+._.d”‘êsêe÷sêe⁄
NG
LA
TE
T
ER

1. ô|’ u§eTà˝À me¬ses¡THêïs¡T? 1939˝Àì ÄHê{Ï kÕe÷õø£ |ü]dæ‘ú T· \qT,
ù|<ä\ J$‘êìï ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, ù|<ä\|ü≥¢
SC
2. u§eTà˝Àì düìïy˚X+¯ <ë«sê @+ Á>∑V≤æ +#ês¡T?

dü V ü ‰ qTuÛ Ñ ÷ ‹‘√ eéVü ≤ ]+#· & É + , yê]ì
3. Ç<ä›s¡T e´≈£îÔ\T m+<äT≈£î e+– ì\TÃHêïs¡T? dü e ÷q‘· « |ü ⁄ uÛ ≤ eq‘√ Ä<ä ] +#ê\ì
4. Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+ @$T{Ï? ‘Ó*j·TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 75

A
AN
á bÕsƒ+¡ ªdü«>∑‘+· μ nH˚ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. dü«>∑‘+· n+fÒ ‘·q >∑T]+∫
‘êqT #Ó|ü ø√e&É+. Bìì Ç+^¢wßü ˝À ôdÿ#Y n+{≤s¡T. Á|üdTü ‘Ô · bÕsƒ+¡ 1939˝À
m+._.d”‘êsêe÷sêe⁄ sêdæq~. Ç~ ª‘Ó\T>∑T‘·*¢μ dü+∫ø£˝À Á|ü#·T]‘·yÓTÆ+~.
áj·Tq q˝§Z+&É õ˝≤¢≈£î #Ó+~qyê&ÉT ø±e#·TÃqì ˇø£ n_ÛÁbÕj·T+.
NG
♦
LA
MT {°#s· Y #Óù|Œ ø£<ë∏ kÕsê+XÊìï $q+&ç. u§eTà\ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj÷· \qT ø£<‘ä∏ √ b˛\TÃø=+&ç.
TE
♦ ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ïºø£ / ì|òüT+≥Te⁄ #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYqT n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.
I
T
˙¬øH˚ï+&É¢ì <=s¡\&ç–‘˚ Hêπø$T ôd|üŒdüÔ~. e÷ nj·T´ q&ç–Hê ‘Ó\TdüÔ<√ ‘Ó\e<√? MT]+‘·>± n&ÉT>∑T‘·T+fÒ
ãT>∑T˝ÒdüÔ~ mH˚ï+&ÉT¢ ôd|æ‘˚ @$T ‘·b˛Œq$. u≤ã÷ <=s¡\ bÕ<ë\ ø±&É ã‹πø{ÀDÏí @eTHêï m≈£îÿe ‘·≈£îÿe\T+fÒ
ER
#Û·$T+#ê˝… >=b˛Œ+&ÉT¢.
≈£Ldæ+‘· ãT~Δ ‘Ó*dæq|üŒ{Ï dü+~ e÷ <=s√]+{ÏøÏ b˛‘·T+&˚{À&çï. Ä]+{Ïì e÷y√fi¯fl+‘ê ˇ+{Ï ‘·+ã+ $T<Ó›
nH˚y√+&ÉT¢. ˇø£ ~q+ e÷ dæq e÷eT‘√ á e÷fÒ n+fÒ e÷ <=s¡j·T´\+‘ê qe«ã{Ïº+Á&ÉT. e÷ <=s¡j·T´\+‘ê $T<Ó›
MT<ä¬øøÏÿ |ü‘·+>∑T ˝…>∑πsdüTÔ+fÒ Hê≈£î e÷ ÄX¯Ãs¡´+ nj˚T´~, m+‘√ Ç∫ÃÁ‘·+>± ñ+&˚~. MT~ qT+∫ øÏ+~øÏdü÷ùdÔ
SC
ø£+&ÉT¢#·ø£ÿs¡T¢ sêyê nqT≈£îH˚y√&çï. m|ü&Ó’Hê e÷ neTà @<Ó’Hê >∑&ç˝ÀøÏ ø=+#·u§eTà+fÒ >∑Tf…ºøÏÿq≥Tº+&˚~ Hê≈£î. $T<Ó›
‘·+‘Ó\T dü÷ùdÔH˚ HêjÓT<ä ô|’¬ø*¢b˛‘·Tqï≥Tº+&˚~. á\T <=]øÏq|ü&É˝≤¢ >∑&û˝ÀøÏ e÷eT+∫>± b˛j˚Tý√&çï. e÷
nj·TéT≥T≈£î |æ˝À¢˝…y=+– <ä÷sêì¬ø*¢ <=s¡¢≈£î dü˝≤+\T ùddüT≈£î+≥÷ b˛j˚Tý√&ÉT. ô|<√›&Ó’Hê sTT+‘·ãT>∑T˝…+<äTø£ì
nqTø=H˚y=&çï.
76 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Hê≈£î dæqï‘·q+˝ÀH˚ nyÓ÷à¬s+’ ~. n|ü&˚ á jÓT&É+ ø£qTï˝§≥ºb˛sTT+~. e÷ nj·T´ <=s¡¢ ø£#Ã· &Ü\‘√ b˛sTT+&ÉT.
e÷ ne« ˇø£ÿ‘˚ ñqï~. H˚qT }]¬øH˚ H=|æŒ‘√ @&ÉTdüTÔ+&˚y=&çï. Ç+{À¢ ≈£L{ÏøÏ q÷ø£˝…’Hê ˝Òe⁄. e÷ >∑T&çôd≈£î }fiÀ¢
A
y√+&ÉT¢ mes¡÷ e#˚Ãy√+&ÉT¢ ø±<äT. e÷ ne«qT j·÷&çøÏ sêì#˚Ã yê+&ÉT¢ ø±s¡T. Ä ~Hê\T e÷ ne« m≥¢ jÓT*¢+∫+<√
Ä sT÷X¯«s¡T&çπø jÓT]¬ø. H˚HÓ’‘˚ ø£+f…+ã&çeP]πø ˙fi¯ó¢ ø±πs‡y√&çï.
AN
e÷ <=s¡j·T´\˝À ô|<ë›sTTq πøX¯esêj·TT. dæqï|üŒ≥Tï+∫ Ä]øÏ HêMT<ä ø±dæ+‘· nqTÁ>∑Vü≤+. <=s√] ‘√≥˝À
ì+∫ eTø£ÿ≈£+≈£î˝…|ü &ÓH’ ê <=+>∑‘q· + ùddæ ‘Ó#T· Ã≈£î+fÒ n+<äsT¡ <=sê¢˝Ò n˙ï Äπs rdüTø√≈£î+&Ü Hê≈£Lÿ&Ü Ç#˚Ãy√&ÉT.
ˇø£ ‘˚|ü Äj·Tq qqTï ≈£L&É ã+>±¢MT~øÏ ‘√\Tø£b˛‘êqì ôd|æŒ+&ÉT. Hêø±|üP≥+‘ê m+‘√ dü+ãs¡+>± ñ+&ç+~.
m|ü&ÉT ã+>±¢ m≈£îÿ‘êHê nì ‘=+<äs¡ |ü&ÉTÔ+{Ïì. ø=‘·Ô dü+ãs¡+˝À Ä~q+ ùdj·÷*‡q |üì eT]ùdb˛sTTq. ne«
NG
j˚TyÓTHÆ ê ôd|æ‘˚ sTTì|æ+#·Tø√˝Ò. u≤¬s&ÉT bı<äT+› <äq>± e÷ <=s¡jT· ´‘√
dü\>¢ ± ã+>±¢yTÓ ≥T¢ m≈£îÿ‘êe⁄+fÒ dü>+∑ <ä÷s¡+ mπøÿdü]øÏ e÷ <=s¡jT· ´
dæHêïj·Tq ô|ø¬’ *¢ ‘·+‘Ó\T ~– edü÷Ô ø£ì|æ+∫+&ÉT. Äj·TqTï dü÷ùd‘ê\¢øπ
Hê≈£î ô|’ bÕq+ ô|’qb˛sTT+~. nsTTHê <=s¡j·T´ jÓT+≥Tqï&ÉT >∑<ä
nì <ÛÓ’s¡´+ ùddæ ˇø£ |üø£ÿ≈£î eTT<äTs¡Tø√ì ì\ã&Ü¶. Hê <Ó>∑Z]øÏ
LA
y=#˚Ã≥|üŒ{Ïπø Äj·Tq <=s¡j·Tý˚|ü⁄ dü÷dæ ªá&˚&çøÏμ nHêï&ÉT.
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 77

<ë+‘√ Hê≈£î ãT>∑T˝…‹Ô+~. e÷ <=s¡j·T´ dæHêïj·Tq ªª˙
‘ê‘·eTT˝…¢ @+ <ëdæ ô|≥Tº≈£îHêïyéμμ nì ôde⁄\T |ü≥Tº≈£îHêï&ÉT.
A
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
dü÷{≤ºìøÏ |üìø=#˚Ã~ ˇø£ ø£H˚ï ø±ì ˙fi¯ó¢ ¬s+&ÉT ø£+&É¢ qT+&ç
1. <=s¡ Ç+{À¢ ù|<äyêìøÏ @ n+XÊ\T $+‘·>±
ø±s¡ïsTT. ã>∑eT+‘·T&ÉT dæHêïj·Tï\qT Ä yÓ÷düÔs¡T m+<äT≈£î
AN
‘√#êsTT?
|ü ⁄ {Ï º d ü Ô & √ nqT≈£ î qï. Äs¡ q ï e÷≥ HêøÏ | ü Œ {Ï ø Ï u≤>±
2. ù|<ä y ê&ç ø Ï uÛ Ñ ÷ kÕ«$T Ç+{À¢ m<ä T ¬ s ’ q j·÷~≈£îqï~. Hê ‘ê‘· <ä¬>Zsê eTT˝…¢˝Ò<äT. Hê nj·T´ <ä>∑Zsê
nqTuÛyÑ ê\T @$T{Ï? eTT˝…¢ ˝Ò<Tä . Ç+‘Ó+<äT≈£î, H˚ìHêïfi¯ó¢ á ePfiÀ¢ |üì#˚dHæ ê ‹+&çøÏ
3. ªªeTT˝…¢<ë#·&É+ ≈£L&ÜHê? Hê ã‘·T≈£îÿμμ nì m\¢≥y˚T e÷ sTT~>± e⁄+fÒ eTT˝…¢ <ë#·≥+ ≈£L&ÉHê Hê
NG
ù|<äyê&ÉT m+<äT≈£î nì ñ+{≤&ÉT? ã‘·T≈£îÿ s√E˝≤¢ m{Ïº ø£wüº+ #˚ùdÔ Hê\TZ ô|’dü\T <=s¡T≈£î‘êsTT
m|üŒ{Ïø√.
II
ˇø£~q+ e÷ nj·T´ø=fi¯ó¢ düTd”Ô>± ñ+fÒ eTqTdüT˝…es¡T <=s¡ø£ø£ e÷ y=+‘·T≈£î H˚qT ø£#·Ã&É+ <=bÕŒ˝§‡∫Ã+~.
LA
ãT¬øÿ&ÉT yÓT‘·T≈£î˝…H’ ê ø£&TÉ |ü⁄ì+&Ü ‹H˚<¢ Tä . <=s√] »©›˝À ø£#Ã· &É+ <=s√πs ‘√\Tø=qïs¡T. ø£#Ã· &ÜìøÏ eTT+<äT qqTïs¡øe£ Tqïs¡T.
s¬ ˝’ øπ… ÿ≥|ü&ÉT Hê≈£î VüQ≈£î+ Ç∫Ãqs¡T >∑<ë : m&Éq¢ T eT+∫>∑ y˚T|æ u≤¬s&ÉT bı<äT+› &É>∑ ø£#Ã· &É+ sTT+{ÏøÏ ‘√\Tø£b˛ _&Ü¶
nì. H√s¡T ˝Òì Jyê˝Ò Hêø£+fÒ m≈£îÿe |ü⁄HÓï+ ùddüÿ |ü⁄{ÏºHêsTT. }]eTT+<äT u≤≥ XÊHê jÓT‘·TÔ˝§+|ü⁄\T+~. ô|sTT
dü‘·TÔe˝Òø£ »Ás¡dü\¢>±*øÏ ì<äs=∫Ãq≥ºsTT+~. }] <ä>∑Zs¡≈£î edæÔqì nX¯s¡<ä› ≈£L&Ü nsTT+~. ≈£îqT≈£î |üfÒº≥|üŒ{ÏøÏ Ä
TE
eTãT“˝À ã+&çuÀ˝≤Ô ø={Ïº+~. Hê jÓT&ÉeT ùd‹øÏ e÷+∫<Óã“ ‘·–*+~. Ä <Óã“≈£î ã+&çH=>∑*]Z+~. dæqï<=s√s¡T
ã+&ç dü÷&É>±H˚ n–ZsêeTT&Ó+’ &ÉT. ôd≥Tº≈î£ ø£{ºÏ y=\T¢ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü Ä≈£LdüÔ ‘·|ü ≈£î Ä<ëï ø±e˝À&ç‘√{Ï ôdø£ÿs=#˚Ã≥≥Tº
ø={Ï+º ∫+&ÉT. n+‘· <Óã“ ‘·–˝≤ï me«s¡T ˝…øÿ£ ôdj·T´sêjÓT. nsTTHê H˚qT ùddæ+<ä+‘· ô|<ä› ‘·bÕŒ? ÇdüTe+{Ï nHêï\+
sTTXÊ]+#˚y√s¡T jÓTes¡÷˝Òs¡T. ‘·|ü »Ás¡+‘·<˚. á <äTHê´˝À Ä<äT≈£îH˚ y√πs ˝ÒsêjÓT. e÷ ne«≈£L&Ü @&É«{≤ì¬ø’Hê
n|ü&ÉT H˚<Tä . qqTï ø=&ÜÔ e⁄+fÒ HÍø£s+¢¡ ‘ê sTT~>± dü÷dæÁqT. ø±ì y=ø£ÿ&çøÏ <=s√]‘√ e÷{≤¢&˚ <ëìøÏ >∑T+&Ó˝<Ò ëjÓT.
T
@$TùddüÔs¡T dü÷≥º+ ‘·|üŒ. eT÷\T≈£îÿ+≥÷ sTT+{ÏøÏ bıj˚T´{≤\¢≈£î e÷ nj·T´#·÷∫, ªns¡Δ bÕq+ <=s¡¢bÕ\Tμ nì
>=qT≈£îÿqï&ÉT. e÷y√\¢+‘ê u≤e⁄s¡TeTqïs¡T. ø±ì qqTï kÕeø={Ïqº <=s¡øÏ jÓT<äTs¡Tã&ç ˇø£ÿ e÷≥ nH˚<¢ Tä . eTqTdüT\+fÒ
ER
<=s¡¢≈£î Je+˝Òì edüTÔeì Hêø£|ü&Ó]¬ø’+~.

πøX¯esêj·TT¶ <=s¡ dü<äTe⁄ø√dü+ |ü≥ï+ e∫Ã+&ÉT. Äj·THÓ+≥ qqTï |ü+|æÁqT. Äj·Tq≈£î H˚qT HÍø£s√&çï. @~
‘·≈£îÿyÓ’Hê Hêπø •#·Ã. nj·T´ >±s¡T! e÷$ ø£≥º|ü⁄ ã‘·T≈£î\T. πøX¯esêj·TT¶ <=sê H˚qT ˇø£kÕπs |ü⁄{ÏºqeTì e÷ ne«
nqï≥Tº Hê≈£î π>|üø£+. e÷ <=s¡bı<äT›>±\ ôd’øÏ\T MT<ÓøÏÿ dü<äTeuÀ‘·&ÉT. n+ã{≤\≈£î H˚qT nqï+ |ü≥Tº≈£îb˛‘ê.
SC
ø√ôd&ÉT sêqT ø√ôd&ÉT b˛qT Hê≈£î. nqï+ ≈£Ls¡\T u≤>∑˝Òø£b˛‘˚ ‹≥T¢ d”yê≥T¢ ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü Hêπø edüÔ$, e+{≤j·Tq
jÓT<äT≥T+&É&ÉT ø±ã{Ïº.
MT]|ü&ÉT Hê≈£î MT‘êq ø=\T$düÔeT+≥Tqïs¡T. á dü+>∑‹ e÷<=s√]øÏ ‘Ó\TùdÔ HêøÏqïìï <Óã“\T ˝Òe⁄. e÷
nj·T´ <=s¡¢ø±&É n|üùddæ+&ÉT. Ä u≤ø° j˚Tôd&É¶ >∑&çj·Tq ùddæ+&√ >±ì jÓT|ü&É÷ ô|’dü\T ø±<äT. H˚qT |ü⁄{Ïºq >∑&çj·T
78 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

dü+B <=s√]øÏ XÊøÏ]ùddüTÔHêï+. y=ø£ Hê{ÏøÏ Ä u≤ø° rs¡<äT. n~
r]+<ëø± H˚qT e÷ <=s√] ‘êq ø=\Te⁄ôdj·÷´˝…. <=sê! Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
A
Hê¬øHÓï+&˚¢‘Ó’ j˚Te÷jÓT. Ä dü+>∑‹ jÓT|ü&ÉT nqTø√qT. 1. ù|<äyê&ÉT uÛÑ÷kÕ«$T Ç+{À¢ #˚düTÔqï
bı<äT≥› Tï+∫ bı<äT≈› L£ ø¬ {≤\¢<ëø± e÷ <=s√]øÏ ø=\Te⁄ düjT· ´≥+ yÓ{|ºÏ qü T\T @$T{Ï?
AN
Hê y=+‘·T. m˝§¢kÕÔ u≤ãj·÷´! e÷ πøX¯esêj·TT¶ <=s¡ e#˚Ã 2. ù|<ä\ ã‘·T≈£î\qT n|ü\T / u≤ø°\T
j˚T\¢sTT+~. |üqT+≥~ eT˝…|¢ ü &ÓH’ ê y=kÕÔ >∑T˝≤b˛DÏ,í á dü+>∑‹ e+{Ï$ m{≤¢ ø=\¢>=&ÉT‘·THêïsTT?
e÷ <=s¡≈£î ôd|üŒø£+Á&ç. ‘Ó\TùdÔ Hê y=\T¢ |ü>∑T˝§Ô~, MTø±˝§àø±Ô,
>∑ØuÀDÏí.
NG
Ç$ #˚j·T+&ç
LA
$ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
n) á bÕsƒ¡+˝Àì ù|<ä\ ã‘·T≈£î\T >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! H˚&ÉT ≈£L&Ü Ç{≤¢+{Ï |ü]dæú‘·T\T
TE
ñHêïj·÷? #·]Ã+#·+&ç.
n) ù|<äyê&ÉT ‘·q >∑T]+∫, ‘·q ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\qT >∑T]+∫ #Ó|Œæ q $wüj÷· \T @ ù|sê˝À ñqï~. Ä ù|sê #·<Tä e+&ç.
Ä ù|sêqT #·÷dæ sêj·T+&ç.
T
Ä) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

eT<äTqj·T´ #˚|ü\ yê´bÕ]. bÕ˝Òs¡T ]»sê«j·Ts¡T˝À #˚|ü\T |ü{Ïº neTTà‘ê&ÉT. ô|<ä› ô|<ä› e\\qT
ER
˙{Ï˝À y˚dæ #˚|ü\qT |ü&ÉT‘ê&ÉT. Ç+<äTø√dü+ n‘·ìø√ |üìeTìwæ ø±yê\ì Ä˝À∫+∫ ˇ]kÕ‡ sêÁwüº+˝Àì
ãs¡+|üPsY≈£î yÓfi≤fl&ÉT. Äs√‘·s¡>∑‹ #·~y˚ >∑+>∑j·T´ nH˚ u≤\T&ç ‘·*¢<ä+Á&ÉT\‘√{Ï e÷{≤¢&Ü&ÉT. |ü~y˚\≈£î
n‘·&ìç |üìøÏ ≈£î<äTs¡TÃ≈£îHêï&ÉT. >∑+>∑jT· ´qT ‘·qyÓ+≥ rdüTø=ì bÕ˝ÒsT¡ ≈£î e#êÃ&ÉT. eT<äTqj·T´ #Ó|Œæ q≥T¢
$ì >∑+>∑j·T´ s√p ˙{Ï ˇ&ÉT¶q ≈£Ls=Ãì #˚|ü\ø√dü+ ˙{Ï˝À y˚dæq e\qT #·÷dü÷Ô ñ+&˚yê&ÉT. ˇø√ÿkÕ]
SC
sêÁ‹≈£L&Ü nø£ÿ&˚ |ü+&ÉT≈£îH˚yê&ÉT. á $wüj·T+ ‘Ó\TdüT≈£îqï n~Ûø±s¡T\T eT<äTqj·T´qT •øÏå+#ês¡T.

>∑+>∑j·T´qT ã&ç˝À #˚]Œ+∫ n‘·ì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T.
1) eT<äTqj·T´ mes¡T? @+ #˚ùdyê&ÉT?
2) >∑+>∑j·T´ mes¡T? bÕ˝Òs¡T>± m+<äT≈£î e#êÃ&ÉT?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 79

3) >∑+>∑j·T´ |üì˝À #˚s¡&É+e\¢ @y˚T+ ø√˝ÀŒj·÷&ÉT?
A
4) u≤\\ Vü≤≈£îÿ\˝À >∑+>∑j·T´ @ Vü≤≈£îÿ\≈£î <ä÷s¡eTj·÷´&ÉT?
5) eT<äTqj·T´qT m+<äT≈£î •øÏå+#ês¡T? Ç{≤¢ #˚j·T&É+ dü¬s’+<˚Hê?
AN
6) >∑+>∑j·T´ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T #˚dæq |üì dü¬s’+<˚Hê? m+<äT≈£î?
NG
d”«j·Ts¡#q·
1) ªªdü÷{≤ºìøÏ |üìøÏe#˚Ã~ ˇø£ ø£H˚ï>±ì ˙s¡T ¬s+&ÉT ø£fi¯fl qT+&ç ø±sêïsTTμμ. á e÷≥\qT ù|<äyê&ÉT @
dü+<äs¡“¤+˝À, m+<äT≈£î nHêï&ÉT?
LA
2) ªªã‘·Tø£+‘ê ¬sø£ÿ\eTTàø=ì ã‘·ø±*‡H√fi¯ófl @&çùdÔ m{≤¢μμ nH˚ e÷≥\ <ë«sê ù|<äyêfi¯fl >∑T]+∫
MTπø$T ns¡úyÓTÆ+~?
3) ªªeTqTwüß\+fÒ <=s¡\≈£î Je+˝Òì edüTÔe⁄μμ nq&É+˝Àì ñ<˚›X¯+ @$T{Ï?
TE
4) uÛÑ÷kÕ«eTT\ ø=&ÉT≈£î, ù|<äyê&çøÏ eT<Ûä´>∑\ ‘˚&Ü\T @$T{Ï?

Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï\˝À ˇø£ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
1) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± ÄHê{Ï ø±\+˝Àì ù|<äyê] J$‘·+ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
T
2) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± ÄHê{Ï ø±\+˝À Á|ü»\ Jeq $<Ûëq+, yÓ{Ïº >∑T]+∫ MTπs$T ‘Ó\TdüT≈£îHêïs√
sêj·T+&ç.
ER
1) á bÕsƒêìï ª@ø£bÕÁ‘ê_Ûqj·T+μ <ë«sê Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
( ˝Ò<ë )
SC
ù|<äyê] dü«>∑‘·+ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë? n{≤¢π> ]øå± ø±]à≈£î&ÉT / Ä{À Å&Ó’es¡T / yÓTø±ìø˘ / Ç+{Ï
|üìeTìwæ / u≤\ø±]à≈£î&ÉT... Ç˝≤ me] >∑T]+∫ nsTTHê dü«>∑‘êìï sêj·T+&ç. #·~$ $ì|æ+#·+&ç.
80 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

III uÛ≤cÕ+XÊ\T
A
|ü<äC≤\+
AN
n) øÏ+~ |ü<ë\≈£î düe÷Hês¡øΔ £ |ü<ë\qT ‘Ó\TdüTø=ì sêj·T+&ç.
1) ãT>∑T\T R
2) ≈£Lôd+‘· R
3) ø=+#·uÀe⁄ R
NG
4) ø£#Ã· &É+ R
5) n+ãfÒ\ R
6) ‘·+‘Ó\T R LA
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT »‘·|sü #¡ +· &ç.
1) ôd|æ‘˚ ( ) n) |ü⁄D´+
2) #Û$· T+#ê* ( ) Ä) $∫Á‘·+
TE
3) ‘·+ã+ ( ) Ç) #Ó_‘˚
4) Ç∫ÃÁ‘·+ ( ) á) ø£$å T+#ê*
5) |ü⁄HïÓ + ( ) ñ) nÁX¯<äΔ
T
6) nX¯s<¡ ›ä ( ) }) dü+Ô uÛ+Ñ

ER
n) øÏ+~ yêø±´\˝À $X‚wüD |ü<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

1) V”≤Hê u≤>± #·<äTe⁄‘·T+~.
2) ø£|æ˝Ÿ<˚yé y˚>∑+>± uÖ*+>¥ #˚ùdyê&ÉT.
SC
3) lìyêdt #˚‹sê‘· n+<ä+>± ñ+≥T+~.

4) »V”≤sY Ç‘·s¡T\≈£î düVü‰j·T+ #˚ùd eT+∫ e´øÏÔ.
5) H˚¬sfi¯fl y˚DTe÷<Ûäyé ˇø£ >=|üŒ $T$TÁø° ø£fi≤ø±s¡T&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 81

Ä) øÏ+~ yê{Ïì dü¬s’q ø±˝≤\‘√ »‘·|üs¡Ã+&ç.
A
1) V”≤Hê πs|ü⁄ ø£Ø+q>∑sY≈£î yÓfi¯óÔ+~ m) uÛ÷Ñ ‘·ø±\+
2) s¡»ì kı+‘·+>± ø£<∏äqT sêdæ+~. _) uÛÑ$wü´‘·TÔ ø±\+
AN
3) nì‘· bÕ≥ bÕ&ÉT‘·Tqï~ dæ) es¡Ôe÷q ø±\+
Ç) øÏ+<ä Ç∫Ãq yêø±´\qT #·<äTe+&ç. yê{Ï˝À>∑\ düe÷|üø£, ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T\qT |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
1) uÛ≤qT nqï+ ‹ì, bÕsƒ¡XÊ\≈£î yÓfi≤fl&ÉT.
NG
2) k˛eTT |ü⁄düÔø£+ #·~$, ìÁ<äb˛j·÷&ÉT.
3) s¡V”≤+, sêE e÷¬sÿ≥T≈£î yÓ[fl, ≈£Ls¡>±j·T\T ø=ì, Ç+{ÏøÏ e#êÃs¡T.
4) düT+<äs¡+ e÷$T&ç #Ó≥Tº møÏÿ, ø±j·T\T ø√XÊ&ÉT.
düe÷|üø£ ÁøÏj·T\TLA ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T\T
TE
á) øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ sêj·T+&ç.

1) n+{≤¬s+<äT≈£î R G
2) Ä&É|\æ \¢ +fÒ R G
T
3) H√s¡÷s¡T‘·T+~ R G
4) <˚yê\j·T+ R G
ER
5) <˚y+˚ Á<äT&ÉT R G
ñ) øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç.
1) #Ó|æŒq G n≥T¢ R
SC
2) ñqï~ G ñqï≥T¢ R
3) n‘·&ÉT G nHêï&ÉT R
4) >±q G neTè‘·+ R
5) sê» G Ç+Á<äT&ÉT R
82 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
♦ MT ‘·s¡>∑‹˝Àì $<ë´s¡Tú\˝À eTT>∑TZs¡T ˝Ò<ë q\T>∑Ts¡T ø£*dæ ˇø£ »≥Tº>± @s¡Œ&É+&ç.
AN
♦ ˇø=ÿø£ÿ »≥Tº ˇø=ÿø£ÿ bÕsƒêìï m+#·Tø=ì yê{Ï˝À¢ qT+&ç ø£˙dü+ 20 |ü<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç.
♦ >∑T]Ô+∫q |ü<ë\≈£î ‘Ó\T>∑T ì|òüT+≥Te⁄ kÕj·T+‘√ nsêú\T sêj·T+&ç.
♦ n{≤¢π> yê{ÏøÏ MT e÷‘·èuÛ≤wü˝À ≈£L&Ü nsêú\T sêj·T+&ç.
♦
NG
yê{Ïì ‘·s¡>∑‹˝À Á|ü<ä]Ù+∫, u≤\ ì|òüT+≥Te⁄ s¡÷bı+~+#·+&ç.
ñ<ë : eèø£åeTT R #Ó≥Tº ` s¡a≤&é (ñs¡÷›) ` Á{° (Ä+>∑¢+)
dü÷øÏÔ
LA |üs¡eT‘· düVü≤q+ ` Á|ü>∑‹øÏ
k˛bÕq+
TE
ã+&ç sê»Hé u≤ãT
ã+&ç sê»Hé u≤ãT »–‘ê´\ õ˝≤¢ ø√s¡T≥¢˝À 1938 |òæÁãe] 9q »ìà+#ê&ÉT.
T
ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À JNTU Fine Arts ø£fi≤XÊ\˝À ˝…ø£Ãs¡sY>± |üì#˚dæq sê»Hé u≤ãT Ä

‘·<äT|ü] W‘ê‡Væ≤ø£ bò˛{ÀÁ>±|òüsY\≈£î •ø£åD Çyê«\qï \ø£å´+‘√ ªsê»Hé dü÷ÿ˝Ÿ Ä|òt bò˛{ÀÁ>∑|ò”μ
ER
dü+düqú T kÕú|+æ #ê&ÉT.

bò˛{ÀÁ>∑|ò”˝À áj·Tq ñ‘·ÔeT Á|ü<äs¡Ùq≈£î yÓTT<ä{Ï n+‘·sê®rj·T nyês¡T¶ u…*®j·T+ qT+&ç bı+<ës¡T. n~
yÓTT<ä\T mH√ï C≤rj·T, n+‘·sê®rj·T nyês¡T¶\qT, ãVüQeT‘·T\qT bı+<ës¡T.
1983˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh bò˛{ÀÁ>∑|ò” nø±&ÓMT >ös¡e düuÛÑT´\T>± ñHêïs¡T. ICRISAT˝À ôd’+{Ï|òæø˘
bòı{ÀÁ>±|òüsY>± |üì#˚XÊ&ÉT.
SC
bò˛{ÀÁ>∑|ò”˝À Á|ü|ü+#·+˝ÀH˚ n‘·T´‘·ÔeTyÓTÆq \+&ÉHé˝Àì ªÁ_{Ïwt sêj·T˝Ÿ bò˛{ÀÁ>∑|òæø˘ kıôd’{°μ ô|ò˝Àwæ|t

1987˝À bı+<ës¡T. ñeTà&ç Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+˝À á >ös¡e+ bı+~q @¬ø’ø£ e´øÏÔ sê»Héu≤ãT.
<˚X¯+˝ÀH˚ ù|¬sìïø£>∑qï bò˛{ÀÁ>±|òüsY\˝À ˇø£¬s’q ã+&ç sê»Hé u≤ãT 2011 Ä>∑dtº 25q ‘·T~ XÊ«dü
$&ç#ê&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 83

#·<äTe+&ç ` Äq+~+#·+&ç
A
bÕ]b˛sTTq –HÓï\T
AN
$»j·Tq>∑s¡ sê»´+˝À es¡Vü‰\j·T´ nH˚ yê´bÕ] ñ+&˚yê&ÉT. Á|ü»\T ‘·eT nedüsê\ø√dü+ n‘·ì <ä>∑Zs¡
n|ü rdüT≈£îH˚yês¡T. rdüT≈£îqï n|ü ‹]– #Ó*+¢ #·&+É ˝À ø±düÔ Ä\düýÓT‘Æ ˚ ã\e+‘·+>± m≈£îÿe &ÉãT“\T edü÷\T
#˚ùdyê&ÉT. eTs√ Ä<Ûës¡+ ˝Òø£ Çã“+~ ø£*–q|üŒ{Ïø° Á|ü»\T n‘·H˚ï ÄÁX¯sTT+#˚yês¡T. á $wüj·T+ sêj·T\yê]
ÄkÕúq+˝À ñqï ‘ÓHê* sêeTø£èwüßí&çøÏ ‘Ó*dæ+~. m˝≤¬>’Hê es¡Vü‰\j·T´≈£î ãT~Δ #ÓbÕŒ\qT≈£îHêï&ÉT.
NG
ˇø£s√E sêeTø£èwüß&í TÉ es¡V‰ü \j·T´ <ä>]Z∑ øÏ yÓ[fl ªªe÷ Ç+{À¢ sπ |ü⁄ $+<äT »s¡T>∑T‘·T+~. nqï+ e+&É&ÜìøÏ
ˇø£ ô|<ä› –HÓï ø±yê*μμ nì n&ç>±&ÉT. n+<äT≈£î es¡Vü‰\j·T´ ªª¬s+&ÉT ã+>±s¡T HêDÒ\T ÇùdÔH˚ ns¡Te⁄>± –HÓï
ÇkÕÔqTμμ nHêï&ÉT. sêeTø£èwüßí&ÉT düπsqì eTT+<äT>±H˚ ¬s+&ÉT ã+>±s¡T HêDÒ\T #Ó*¢+∫ –HÓïqT rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT.
s¬ +&ÉT s√E\ ‘·sT¡ yê‘· sêeTø£èwüß&í TÉ ‘êqT rdüT≈£îyÓ[flq –HÓï‘√ bÕ≥T eTs√ –HÓïqT ≈£L&Ü es¡V‰ü \j·T´≈£î
Ç#êÃ&ÉT. ªªqTe⁄« Ç∫Ãq –HÓï≈£î ìqï sêÁ‹ á –HÓï |ü⁄{Ïº+~μμ nì #ÓbÕŒ&ÉT. ªsêeTø£èwüßí&ÉT Ç+‘· ne÷j·T≈£î&Ü?μ
LA
nì es¡Vü‰\j·T´ dü+ãs¡|ü&çb˛j·÷&ÉT. n‘·HÓ≥Te+{Ï yê&ÉsTT‘˚H˚+ Hê≈£î e÷Á‘·+ uÛÑ˝Ò ˝≤uÛÑ+ nqT≈£îHêï&ÉT.
yês¡+ s√E\ ‘·sê«‘· sêeTø£èwüßí&ÉT es¡Vü‰\j·T´ <ä>∑Z]øÏ yÓfi≤fl&ÉT. ªªπs|ü⁄ e÷ neTà>±] ù|s¡TMT<ä
nqï<ëq+ #˚j·÷\qT≈£î+≥THêïqT. Hê≈£î ø=ìï –HÓï\T ø±yê*. Ç~es¡ø£{Ï˝≤π> n<Ó› #Ó*¢kÕÔqTμμ nHêï&ÉT.
TE
n+<äT≈£î es¡Vü‰\j·T´, ªªø=ìï ø±<äT, Hê <ä>∑Zs¡ ñqï nìï –HÓï\÷ ÇkÕÔqTμμ nHêï&ÉT dü+‘√wü+>±. Ç+{À¢
ñqï –HÓï\˙ï ã+&çMT<ä y˚dæ sêeTø£èwüßí&ç Ç+{ÏøÏ |ü+|æ+#ê&ÉT. ákÕ] ‘·q≈£î m+‘· ˝≤uÛÑ+ ø£\T>∑T‘·T+<√ nì
ÄX¯>± m<äTs¡T #·÷&ÉkÕ>±&ÉT es¡Vü‰\j·T´.
|ü~ s√E\T >∑&ç∫b˛j·÷sTT. sêeTø£èwüßí&ÉT –HÓï\T ‹]– Çe«˝Ò<äT. ∫es¡≈£î es¡Vü‰˝j˚T´ n‘·ì Ç+{ÏøÏ
T
yÓ[fl –HÓï\qT >∑T]+∫ n&ç>±&ÉT. n|ü&ÉT sêeTø£èwüßí&ÉT ªªqTe⁄« Ç∫Ãq –HÓï\T ìqïsêÁ‹ bÕ]b˛j·÷sTTμμ nì
#ÓbÕŒ&ÉT. ªª–HÓï\T bÕ]b˛e&É+ @$T{Ï? n+‘ê yÓ÷dü+!μμ n+≥÷ n]#ê&ÉT es¡Vü‰\j·T´. H˚s¡T>± sêE>±]
ER
<ä>∑Z]øÏ yÓ[fl sêeTø£èwüßí&çMT<ä |òæsê´<äT #˚XÊ&ÉT.

sêE>±s¡T sêeTø£èwüßDí íÏ |æ*|æ+∫ $esê\T n&ç– ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T. es¡V‰ü \j·T´ >∑T]+∫ ≈£L&Ü $esê\T
ùdø£]+#ês¡T.
es¡Vü‰\j·T´‘√ ªª˙ –HÓï≈£î eTs√ –HÓï |ü⁄≥º&É+ ì»eTsTTq|ü⁄Œ&ÉT –HÓï\T bÕ]b˛e&É+ ≈£L&Ü ì»y˚T>±!μμ
SC
nHêï&ÉT sêE.
es¡Vü‰\j·T´ dæ>∑TZ‘√ ‘·\ ~+#·T≈£îHêï&ÉT. ‘·q≈£î ãT~Δ #Ó|üŒ&Üìπø sêeTø£èwüßí&ÉT Ç˝≤ #˚XÊ&Éì ns¡ú+
#˚düT≈£îHêï&ÉT. n|üŒ{ÏqT+∫ es¡Vü‰\j·T´ ˙‹>± J$+#ê&ÉT.
84 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

|ü<ä$C≤„q+
A
nsêú\T
AN
n ñ
nC≤„‘y· êdü+R Ç‘·s¡T\T >∑T]Ô+#·≈£î+&Ü ñ<ä“$¤ +#·T R |ü⁄≥Tº
ìedæ+#·&+É ñØ«Hê<∏Tä &ÉT R sêE
NG
n+ã{≤\ R n+ã* ‘êπ> y˚fi¯ (eT<Ûë´Vü≤ï+ 2 }
qT+&ç 3 eT<Ûä´) }Vü≤ R jÓ÷#·q, uÛ≤eq
n+»* R <√dæ* @
nÁ>∑>∑DT´\T R yÓTT<ä≥ ù|s=ÿq<ä–qyês¡T @\Tã&ç R bÕ\q
nqTsê>∑+ R Áù|eT ˇ
nqTe⁄ R nqT≈£L\+
LA ˇø£‘|˚ ü R ˇø£kÕ]
n|üŒ{Ïd+ü ~ R n|üŒ{Ï qT+&ç ø£
nyÓ÷às¡T R ˇø£sø¡ y£ TÓ qÆ n+≥Tyê´~Û ø£#Ã· &É+ R m&Éã¢ +&ç
TE
n_Ûq+~+#·T≥ R yÓT#·TÃø=qT≥ ≈£Ldæ+‘· R ø=~›>∑

n_Ûyê<ä+ R qeTkÕÿs¡+ ø=+#ÓuÀe&É+ R rdüTø=ìb˛e&É+
nsêú+– R uÛ≤s¡´, Ç˝≤¢\T ø√düT R düTe÷s¡T s¬ +&ÉT yÓTfiÆ ó¯ fl
neì R uÛ÷Ñ $T ø£è‘·»‘„ · R Ç‘·s¡T\T #˚dæq y˚T\TqT
Ä eTs¡∫b˛ø£b˛e&É+
T
Äj·T‘·+Ô R dæ<+Δä ø£fiflË + R >∑Ti¿+ H√{ÏøÏ ‘·–*+#·Tq~

Äs¡HÔ ê<ä+ R uÛÑj·T+‘√ y˚ùd πøø£ >∑
ER
Ä\øÏ+#·T R $qT >∑&ç R <=s¡\ Ç\T¢

ÄVü‰«ì+#·T R |æ\T#·T >±sêã+ R yê‘·‡\´+
>∑Te÷kÕÔ R øÏ+~ ñ<√´– (ø£¢sYÿ)
Ç
Çs¡e⁄>∑ R dæsú +¡ >∑
|òüT
SC
|òTü q+ R >=|üŒ
á
»
ás¡¸ ´ R zs¡«˝Òì‘·q+
»s¡+‘· R ø=~›>∑
»\<ä]+#·T R >∑>T∑ s=Œ&ÉT#·T
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 85

‘· Á|üX+¯ dü R yÓT#·TÃø=qT≥
‘·>±<ë R ‘·>∑e⁄, bı{≤¢≥ ÁbÕ+‘·+ R düMT|ü+, rs¡+
A
‘·+‘Ó\T R yÓT≥T¢ Á|”‹ R dü+‘√wü+
‘·+ã+ R dü+Ô uÛ+Ñ ô|øÏ*+#·T R ô|fi¯fl–+#·T
AN
‘·dÿü s¡T&ÉT R <=+>∑ ô|sTT R X¯Øs¡+
‘Ói>∑T R $<Ûä+ bı>∑&ÉT≥ R düT‹Ô +#·T
<ä |òü
<ä+&Éq R •ø£å |ò\ü + R Á|üj÷Ó »q+
NG
<ës¡TD+ R uÛj
Ñ T· +ø£s+¡ ô|ò’dü˝≤ R rs¡TŒ
B|æ+#·T R Á|üø±•+#·T ã
Bø£å R |ü≥Tº<ä\ ã+&ç<=|ü&ÉT R ã+&çq&ÉT|ü⁄&ÉT
<äTs¡à‘·T\T R #Ó&ÉT Ä˝À#·q >∑\yês¡T ã~Ûs¡ R #Ó${Ï
<äèX¯´+ R #·÷&É<ä–+~ ;»+ R $‘·qÔ +
<˚«wü+ R X¯Á‘·T‘·«+, |ü>∑
LA ãT>∑T\T R uÛj
Ñ T· +
<Ûsä D¡ Ï R uÛ÷Ñ $T ãT&É‘· R ∫qïyê&ÉT
<Ûs’Ó ï¡ + R <Ûs’Ó ´¡ + ãT<ÛäT\T R $<ë«+düT\T, |ü+&ç‘·T\T
q uÛ<Ò +ä R ‘˚&Ü
TE
qj·Tq+ãT\T R ø£fió¯ ¢ uÀ<Ûä R ‘Ó*$, C≤„q+

ì|òTü +≥Te⁄ R |ü<øä √X¯+ eT
ìdüŒ èVü≤ R ÄX¯˝ìÒ dæ‹ú eTH√s¡<+ä∏ R ø√]ø£
ìs¡à\eTT R eTT]øÏ˝Òì~ e÷s¡+Z R <ë]
ìcÕí‘·T\T R Ä]‘˚]qyês¡T, ì|ü⁄DT\T $T<∏ä´ R ndü‘´· +, ÁuÛ≤+‹
T
|ü y˚T‘· R |üX¯óe⁄\ ÄVü‰s¡+

ER
|üs+¡ |üs¡ R Áø£eT+>±, es¡Tdü yÓTTs¡ R $qï|ü+

|ü]eTfi¯+ R düTyêdüq eTsƒ+¡ R düHê´düT\T ìedæ+#·T düú\+
bÕ<ë\ø£&É R ø±fi¯fl<ä>∑Zs¡ eT‘·+ R n_ÛÁbÕj·T+
bÕq+ R ÁbÕD+ j·T
bÕ]‘√wüø£+ R |üì#˚dæq yêìøÏ dü+‘√wü+>± Ç#˚Ã j·TX¯+ R ø°]Ô
SC
ãVüQeT‹ s¡
|æbÕdü R <ä|Œæ ø£ s¡øå£ R s¡ø£åD+, C≤Á>∑‘·Ô
|üPqT R <Ûä]+#·T s¡÷|ü⁄ R Äø£è‹, #·ø£ÿ<äq+
Á|üMDT\T R ì|ü⁄DT\T \
86 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

\ø£´å + R >∑T] dü
e dü+ø£\Œ+ R Ä˝À#·q
A
yêvàj·T+ R yê≈£îÿ‘√ ì+&çq~ (uÛ≤wü) düJe+ R J$+∫ ñqï~
yê{Ï\T¢ R ø£\T>∑T dü+kÕúHêBÛXó¯ &ÉT R sêE
AN
yêqs¡T\T R ø√‘·T\T düø\£ + R n˙ï
$ø£d+æ #·T R $#·TÃø=qT düìïVæ≤‘·+ R düMT|ü+
yê\ø£+ R y˚w+ü dü|\üò + R |ò*ü ‘·+‘√ ≈£L&çq~
$C≤„q+ R $X‚wüC≤„q+ düeTs¡T\ú T R H˚sŒ¡ s¡T\T
NG
$|òü\+ R |òü*‘·+ ˝Ò≈£î+&Ü b˛e&É+ dü$Tà[‘·+ R eT+∫ ø£\sTTø£
$<ë«+düT&ÉT R (|ü+&ç‘·T&ÉT) #·<äTe], düŒs¡Ù R ‘êø£&É+ <ë«sê bı+<˚ nqTuÛÑ÷‹
miTø£>∑\yê&ÉT düV≤ü ø±s¡+ R |üsd¡ Œü s¡ ‘√&ÜŒ≥T
$|ü‘T· Ô R Ä|ü<ä, ø£wüº+ kÕ«BÛq+ R eTq nBÛq+˝À ñ+&É&É+
$eTs¡Ù R $#ê]+#·T≥ d”eT R Á|ü<˚X¯+
$•wü‘º · R ÁX‚wyºü TÓ qÆ ~
LA düT\uÛ+Ñ R düTKeTT>± \_Û+#·Tq~
yÓ{Ïº#êøÏ] R J‘·+ ˝Òì |üì düTd”Ô R nHês√>∑´+
X¯ düTdæsú +¡ R dæsú y¡ TÓ qÆ ~
X¯ø´£ + R kÕ<Û´ä + Vü≤
TE
X¯ã›C≤\+ R |ü<ë\ düeT÷Vü≤+ Vü≤+>∑T R kÂø£s´¡ +

X¯sD¡ + R s¡øDå£ + Vü≤]¸+#·&+É R dü+‘√wæ+#·&+É
XÊX¯«‘·+ R m|üŒ{Ïø° ì*∫ ñ+&˚~ Væ≤‘·+ R y˚T\T
XË*’ R $<Ûëq+ VüQ≈£î+ R Ä»„
ôV≤#·TÃ R m≈£îÿe, n~Ûø£+
T
|üsê´j·T|ü<ë\T
ER
nqTsê>∑+ ` Áù|eT, ≈£L]à, nqTs¡øÏÔ }j·T\ ` ñj·÷´\, ‘=f…º, &√*ø£

nqTe⁄ ` ñbÕj·T+, $<Ûä+, neø±X¯+ ø£qTï ` nøÏå, H˚Á‘·+
n_Ûyê<ä+ ` qeTkÕÿs¡+, e+<äq+ ø=‘·Ô ` qMq+, q÷‘·q
SC
neì ` uÛÑ÷$T, H˚\, <Ûäs¡DÏ ø=&ÉT≈£î ` |ü⁄Á‘·T&ÉT, ≈£îe÷s¡T&ÉT

ÄX¯ ` ø√]ø£, yê+#Û· >±* ` yêj·TTe⁄, |üeq+
ñ‘ê‡Vü≤eTT ` dü+‘√wü+, Äq+<ä+ >ös¡e+ ` eTsê´<ä, >=|üŒ‘·q+, >∑Ts¡T‘·«+
ñ<ä“¤$+#·T ` |ü⁄≥Tº, »ìà+#·T ‘·+Á&ç ` Hêj·Tq, »q≈£î&ÉT, Hêqï
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 87

‘·+‘Ó\T ` yÓT≥T¢, k˛bÕqeTT\T e÷s¡+Z ` <ë], ‘√e
‘·dÿü s¡T&ÉT ` <=+>∑, #√s¡T&ÉT j·TX¯+ ` ø°]Ô, j·TX¯düT‡
A
‘Ós>¡ T∑ ` $<Ûä+, Áø£eT+ s¡‘ï· + ` eTDÏ, ÁX‚wü˜yÓTÆq~
<äèwæº ` #·÷|ü⁄, Mø£åD yêqs¡+ ` ø√‹, ø£|æ
AN
<Ûäq+ ` &ÉãT“, $‘·Ô+ $yêVü≤+ ` ô|+&ç¢, ø£˝≤´D+, \>∑Z+
<Ûäs¡ ` uÛÑ÷$T, edüT<Ûä X¯ø´£ + ` n\‹, kÕ<Ûä´+
˙s¡~Û ` düeTTÁ<ä+, kÕ>∑s¡+, n+ãT~Û X¯øÏÔ ` ã\+, kÕeTs¡ú´+
H˚Á‘ê\T ` ø£fi¯ófl, qj·THê\T, n≈£åî\T X¯|ü<∏ä+ ` ˇ≥Tº, Á|ü‹»„, Äq
NG
H˚d+Ôü ` $TÁ‘·T&ÉT, ùdïVæ≤‘·T&ÉT X¯Øs¡+ ` <˚Vü≤+, ‘·qTe⁄, yÓTsTT
|ü]eTfi¯+ ` düTyêdüq, düT>∑+<Ûä+, ‘ê$ dü‘T· eÔ ` ã\+, X¯øÏÔ
|üøåÏ ` |ü⁄\T>∑T, $Vü≤+>∑+, K>∑+ dü»q® T\T ` eT+∫yês¡T, ñ‘·ÔeTT\T,
bÕeTT ` düs¡Œ+, |üqï>∑+, nVæ≤LA dü‘T· Œs¡Twüß\T
Á|üX+¯ dü ` bı>∑&ÉÔ, yÓT#·TÃø√\T düìïVæ≤‘·+ ` düMT|ü+, #˚s¡Te, <ä>∑Zs¡
ô|sTT ` X¯Øs¡+, y˚TqT, ø±j·T+ düeTdü+Ô ` nìï, yÓTT‘·+Ô , düs«¡ +
ãT&É‘· ` bı{Ïº, u≤\T&ÉT, _&É¶ d”eT ` Á|ü<˚X¯+, <˚X¯+, sê»´+
uÛ≤düÿs¡T&ÉT ` dü÷s¡T´&ÉT, s¡$ ôV≤#·TÃ ` m≈£îÿe, #ê˝≤
TE
Á|üø£è‹ ` $ø£è‹
Ä»„ ` Äq ÁbÕD+ ` bÕq+
ÄX¯ ` Ädü |ü⁄düøÔ +£ ` bı‘·+Ô
T
ÄX¯Ãs¡´+ ` n#ÓÃs¡Te⁄ |ü⁄D´+ ` |ü⁄HïÓ +

ø£<∏ä ` ø£‘·
ER
uÛ≤wü ` u≤dü
ø°]Ô ` ø°]‹ s¡ø+Ô£ ` s¡>‘∑ +·
ø£$‘· ` ø¬ ‘’ · $<ä´ ` $<Ó›
>∑TD+ ` >=q+ yÓ<’ Tä ´&ÉT ` yÓE®
>ös¡e+ ` >±s¡e+ X¯øÏÔ ` dü‹Ô, dü‘·TÔe
SC
‘ê´>∑+ ` #ê>∑+ X¯ó~Δ ` düT~›

H˚d+Ôü ` HÓjT· ´+ dü+‘√wü+ ` dü+‘·d+ü
|üXó¯ e⁄ ` |üdsü +¡ (\+) dü+Ô uÛ+Ñ ` ø£+ã+
88 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

9th Grade Indian TB

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9th Grade Indian TB

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SC

∫Á‘ê\T, eTTK∫Á‘·+ : 1) ≈£L¬sﬁ¯¢ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. ≈£îπsà&ÉT, q\¢>=+&É õ˝≤¢.

mdt. »>∑Hêï<∏ä ¬s&ç¶ ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄ _. düT<Ûëø£sY

sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ $uÛ≤>∑+, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+

$<ä´e\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

No part of this publication may be reproduced,

School Education, Hyderabad, Telangana.

This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

Title Page 200 G.S.M. White Art Card

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

∫Á‘·ø±s¡T\‘√bÕ≥T, dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T n+<äCÒdæq yês¡+<ä]ø° <Ûäq´yê<ë\T. á yê#·ø£+ |æ\¢˝À¢ uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫øÏ,

‘˚~ : 30`04`2016 dü+#ê\≈£î\T

kı+‘·+>± #˚ùd˝≤ #·÷&Ü*.

sêj·÷˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. $<ë´s¡Tú\T sêdæq n+XÊ\qT |ü]o*+∫ dü]~<ë›*.

1) bÕsƒ¡+ ù|s¡T 2) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´ 3) bÕsƒ¡+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T

5) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç ‘·j·÷Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£s¡D 6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T

♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À $<ë´s¡T\ú T ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&É+, Á|ü•ï+#˚ yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.

H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.

Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.

|ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T, m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

>∑÷&É÷s¡T nì‘·, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T, düHê bòÕ‹e÷, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,

&Üˆˆ >∑≥Tº Á‹y˚DÏ, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, y=C

ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), ¬ø.¬ø.yÓ+ø£≥X¯s¡à, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, yÓT<äø˘ õ˝≤¢. Á|ü.ñ.bÕ., yÓTT>∑˝Ÿ|ü⁄s¡`1, ôV’≤<äsêu≤<äT

&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T &çC…’ì+>¥ : Á|ü‹eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.

z n_ÛÁbÕj·÷\qT sêj·T>∑\>±*. ø±s¡D≤\T $e]+#·>∑\>±*.

Ç~ |ü<äC≤\+, yê´ø£s¡D≤+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫q~. øÏ+~ ‘·s¡>∑‘·T˝À¢ H˚s¡TÃ≈£îqïyê{Ï‘√bÕ≥T $<ë´s¡Tú\T øÏ+~$ #˚j·T>∑\>±*.

|ü<ë\≈£î nsêú\T, |üsê´j·T |ü<ë\qT sêj·T>∑\>±*.

z dü+~Û |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*. yê{Ïì $&ÉBj·T&É+, ø£\T|ü&É+ #˚j·T>∑\>±*.

1. ÄDÏeTT‘ê´\T qqïj·T, ‹ø£ÿq, mi¿q, HÓ’‹ø£ $\Te\T |ü<ä´+ pHé 2

3. C≤‹>ös¡e+ &Üˆˆdæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶ <˚X¯uÛÑøÏÔ bÕ≥ Ä>∑wüßº 24

4. Vü‰dü´Á|üeè‹Ô ùV≤eT\‘ê \eD+ e´øÏÔ‘·«+ yê´dü+ ôdô|º+ãsY 34

5. ÁbÕs¡úq eTVü≤à<é ≈£î© ≈£î‘·TuŸ cÕ kÕe÷õø£ ÁX‚j·TdüT‡ e#·qø£$‘· nø√ºãsY 46

6. Hê >∑T]+∫ düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T dü÷Œ¤]Ô Ä‘·àø£<∏ä qe+ãsY 53

7. eT+∫ #Ó&É¶\T ø±ﬁÀõ Hêsêj·TDsêe⁄ e´øÏÔ‘·« $ø±dü+ e#·qø£$‘· &çôd+ãsY 67

8. >∑ØuÀDÏí m+._.d”‘êsêe÷sêe⁄ kÕe÷õø£dŒü èVü≤ dü«>∑‘·+ »qe] 75

øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç

2. |æ\¢yê&ÉT @$T #·<äTe⁄‘·THêï&ÉT? ÁbÕNq ø£e⁄\T sêdæq ø±yê´\˝À nH˚ø£ ˙‹|ü<ë´\T

2 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ä+Á<Ûeä TVü‰uÛ≤s¡‘+· ˝À 3e |üs«¡ + qT+&ç 18e |üs«¡ + es¡≈î£ áj·Tq sêXÊ&ÉT.

sêdæq ns¡D´|üs¡«+˝Àì $T–*q uÛ≤>±ìï mi¿q |üP]Ô#˚XÊ&ÉT. áj·Tq

eTVü‰sêE sêD≤eT\¢q ÄkÕúq|ü+&ç‘·T&ÉT.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 3

✿1. ø£+ : |ü\TeTiT X¯|ü<∏ä+ãT\T, q+

✿2. ø£+ : <ÛäqeTTqT, $<ä´j·TT, e+X¯+

4 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

✿5. ø£+ : <ÛäqeTTq≈£î <ëqeTTqT <ä|ü

eqeTTq≈£î j·TX¯eTT $<ä´≈£î

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 5

Çe˙ï #Ó&É¶yêﬁ¯ﬂ \ø£åD≤\T.

yÓTs¡T>∑T. m+<äTø£+fÒ |üX¯óe⁄ ã+&ç˝≤>∑T‘·T+~. bı\+ <äTqTï‘·T+~. eTìwæ Ä e÷Á‘·+ ø£wüº+≈£L&Ü

˙‹øÏ |òü\+ $y˚ø£+‘√ Á>∑Væ≤+#·&Éy˚T.

6 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

yÓTiT>∑T |üdüs¡yÓTÆq <äTqTï ã+&çsT÷&ÉT#·T

Ç) øÏ+~ n|ü]∫‘· |ü<ë´ìï #·<äTe+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 7

ˇø£ ÄVü‰«q |üÁ‘·+ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.

8 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

1) $<ä´ ˝Òìyê&çì $+‘· |üX¯óe⁄ n+{≤s¡T.

n) øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq |ü<ë\T @ uÛ≤cÕ uÛ≤>±˝À >∑T]Ô+#·+&ç.

1) s¡V”≤+ ôV’≤<äsêu≤<äT≈£î yÓﬁ≤ﬂ&ÉT.

4) ≈£îø£ÿ $XÊ«dü+ >∑\ »+‘·Te⁄.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 9

sêj·÷˝À ne>±Vü≤q ø£Œ+#ê. $<ë´s¡Tú\T sêdæq n+XÊ\qT |ü]o+∫ dü]~<ë›.

♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À $<ë´s¡T\ú T ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&É+, Á|ü•ï+#˚ yê‘êes¡D≤ìï ø£Œ+#ê.

z n_ÛÁbÕj·÷\qT sêj·T>∑\>±. ø±s¡D≤\T $e]+#·>∑\>±.

z dü+~Û |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±. yê{Ïì $&ÉBj·T&É+, ø£\T|ü&É+ #˚j·T>∑\>±.

3. eTq <˚X¯+ @~? eTqï @eT+{≤s¡T? >ös¡yêìï ô|+#ê\ì ‘Ój·TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+

|üøÏ+#ê j·T+<ä] H√≥.μμ

3) n+<ä] H√{≤ @$T |üøÏ+#ê?