*

ßο*****#}ι''. ,,'ß ],j l '. -

ΓΙΩΡΓΗΣ Σ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ r{{, ]
ξ:,d-η
\ι

*
ο

!
J ^-Ι
Jοτlυ!r.ρa

+;,:.--

ξ;Ý

Ιαρr.
'

lf *

ιΩΑΝΝlΝΑ 1997
 ΓΙΩΡΓΗΣ Σ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
ΔÜσχαλοò, νΙαχητÞò του ΑνεξαρτÞτου ΤÜγματοò Κονßτσηò
χατÜ τον πüλεμο 1940-1941

ΜΝΗΜΕΣ κηι ΜΝΗΜοΣΥΝΑ τογ'40

ΝΙετÜ απü 57 χρüνια

ΕπιμÝλεια Α.Π.

ΙΩΑΝΝΙΝΑ Ι99º

ß
 ΝΕΚΥΣΙοΝ
Στο νεαρü, 22 χqüνων, Ανθυπολοχαγü, ΔιοιχητÞ
του 7ου Λüχου του 11ου ΣυντÜγματοò Πεξιχοý,
που
πιστüò στο χαθÞχον Ýπεσε για τηγ Πατρßδα
στιò
30 Δεχεlφgßου

1940
στο ΜΑΛΙ-ΣΠΑΤ (υι|lομ. 1500), χοντÜ στο ΤεπελÝνι:στο ΜÜλι-
Σπατ, χοινü βωμü αßματοò ΑgχÜδων χαι Ηπειqωτþν,
στον
ΜΙΧΑΔΑΚΗ ΑΙΙΟΣΤΟΔΟΠΟΥΔΟ-ΠΕΤΡΟΝΩΤΗ,
απü την Τqßπολη Αqχαδßαò
Αυτü
το βιβλßο-μνημεßο του πολÝμου Εχεßνου αφιερþνεται
απü τ' αδÝqφια του, χαι εξαιqετιχÜ απü την
ΚÜγτω (Αιχατεqßνη) Αποστολοποýλου-Πετgονþτη-Παπαοιχονüμου,
την χαι χοQηγÞτQια τηò Ýχδοσηò

ΜΝΗΜΟΣΥΝΗΣ ΕΝΕΚΕΝ

Το εξιbφυλλο σχεδιÜστιιιιε απü τον Α.Π. στηριξüμενο σε αιτüσπασμα

χÜρτου αρχικý9 χλßμαχαò
1:400,Ν0 τηò Ιεωγ8αφιllÞò Υπηρεσßαò ΣτQατοý, φýλλου «'Ηπειροò (Αλβαγßα)» τμýμα του Γενι-
χοý ΧÜρτου τηò ΒλλÜδοò, χωρßò χρονολογßα.
 «Γßνε Üεqοφýσημα χαß γλυχοφßλησÝ μαò»
Κ. ΠΑΛΑΜΑΣ. 'Ο ΤÜφοò, ¶παιτα. εχδ. Μπßρη, σελ, 398

940)
Ο Ανθυπολοχαγüò Πεξιχοý ΝΙιχαÞλ Αποστολüπουλοò-Πετρονþτηò
(1 9 1 8- 1

f ΔευτÝρα, 30 Δεχεlιβρßου 1940

«ΝΙÞτε μÝ τü σδερο, μÞτε μÝ τü χρυσÜφτ,

ΝΙÞτε μÝ τÜ χρþματα ποý σπÝρνουν οß ξωγρÜφοι
Τü παλÜτι σου Ýχττσα παντοτινü γιÜ σÝνα,
ΝΙüνο μÝ τοý πνεýματοò τÜ μÜγια σοý τü ýιμþνω",»

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΔΑΜΑΣ,'ο ΤÜφοò,'Απαντα,

Τüμοò Α', Πρüλογοò, Ýχδοση ΜπßQη
 ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

"Ασμα Þqωιχδ χαß πÝνθιμο

γιÜ τδ χαμÝνο'Ανθυπολοχαγü τÞò ¶λβανßαò

Κεßτεται στÞν τσουρουφλισμÝνη 7)rαßνη.

<<

"Αδειο τü χρÜνοò, λασπωμÝνο τü δμα,

Στü τλÜι τü μισοτελειωμÝνο μπρÜτσο
Κι ÜνÜγιεσ' Üπ' τÜ φρýδια
-
)Ιιχρü πιχρü ιτηγÜδι, δαγτυλιÜ τηò μοßραò
λΙιχρü πιχρü πηγÜδι χοχχινüμαυρο
ΠηγÜδι 3που χρυþνει Þ θýμ"ηση!»

««'Η,rον γεννα7ο ται3ß.

]ΙÝ τÜ 0αμπüγ,ουσα χουμπιÜ Ζαß τü πιστüλι του
]tÝ τüν ÜÝρα τοý Üντρα στην περπατη _€ιÜ
Καß μÝ τü χρÜνοò του, γυαλιστερü σημÜδι
(ΦτÜσανε τüσο εýχολα
μÝσ' στü μυαλü
Ποý δÝν Ýγßιρισε χαχü ποτÝ του)
),ΙÝ τοýò στρατιþτεò του ζερ6Ü-δεξιÜ
Καßτην Ýχδßχηση ?ßjò Üδιχßαò μπροστÜ -,ου
ΦωτιÜ στÞν Üνομη φωτιÜ!
-)ΙÝ τü αΓφα πÜνω Üπü τÜ -
φρýδια
ΤÜ 6ουνÜ τÞò 'ι|λ6ανßαò 6ροντÞξανε

Βρüν.;η€αν τÜ 6ουνÜ τηò ¶λ6ανßαò

ΔÝν Ýχλαψαν
ΓιατßνÜ χλÜψουν
'Ηταν γεννα7ο παι3ß!»>

(-Εχüοση t98l. ¶θÞνα. "ΙχαQοò

¸χδοτιχÞ ¸ταιqεßα, σσ. 15, Ι9, 2ο - Α.π.)
ΜΝΗΜΕΣ knι ΜΝΗΜοΣΥΝΑ τογ'40
 -6

Βεβαßωò οι τηò γqαμμýò των πqüσω Þ τηò ξþνηò επαφÞò,

Ýχουν χÜθε þgα χαι στιγμý, τον χÜqο στο χεφÜλι τουò, üqνιο
σωστü να τqιγυρνÜει, αßμα διι|-ιþνταò. ΑλλÜ ο πüλεμοò εßναι
πüλεμοò, χι απ'την þqα που ντýνεσαι στο χαχß, εßσαι του χÜ-
qou διαλεχτοýδι. Γ. Σ. ο.

<<-Οσοι δÝ βουλýσονται τþν τε γενομÝνων τü σαφÝò σχοπεßν

ιιαß τþν μελλüντων ποτÝ αýΦò ιτατÜ τü Üνθρþπειον τοιοýτων
χαß παραπλησßων Ýσεσθαι þφÝλιμα χρßνει,ν αýτÜ Üρχοýντωò
ΕξΕL»>.
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

«Θα εßμαι τχαγοποιημÝνοò, αν το Ýqγον μου χgιθεß ωφÝλιμον

απü üσουò θελÞσουν να Ýχουν αχqιβý γνþση των γεγονüτων
που συνÝβησαγ χαι εχεßνων που θα συμβοýν στο μÝλλον, τα
οποßα απü τηγ πλευρÜ τηò ανθqþπινηò φýσεωò, θα εßγαι üμοια
Þ παqαπλÞσια»,
 -º -

ΜΝΗΜΕΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ

Το πομπιοýτεQ το διΧü μου, ηλιχßαò 84 ετþν, λειτουργεß χαι δεγ χqειÜ_ 1
ξεται μπÜταρßεò Þ gεýμα. ¸χει αποθηχεýσει μνÞμεò παι μνÞμεò. Γυqßξειò
το χουμπß, τηγ σχÝι|η σου, χι' αμÝσωò βλÝπειò ειπüνεò, αχοýò λüγια, αι-
σθÜγεσαι πqüσχαgοò Þ απελπισμÝνοò. ¸τσι χαι στο πqοΧεßμενον πüνημÜ
το Χουμπß για να
μου, στο βιβλßο αυτü «Μνýμεò }ßαι Μνημüσυνα» τρÜβηΕα
παρουσιÜσω αποθηΧευμÝνεò ειΧüνεò απü πqüσωπα χαι γεγονüτα. ¹ταν η
εποχý, η πεgßοδοò του βßου μου, που Ýξησα μια ξωÞ εξαιqετιχÞ σε Ýγταση,
που, ομολο-
μJßοQþ να πω με πÜθοò. Γνþqισα ανθqþπουò, εßδα γεγονüτα
χαι πqüσωπα Χαι πgÜγματα δυσÜqεστα πι_
γþ, με συγΧλüνισαν. ΑλλÜ Üλλα
χρÜ, που με φαqμÜχωσαγ, που χι αχüμα τþqα σπιν πλÜχα του χομπιοý-
τεQ σαν παgουσιÜξογτατ, σε τιÜγουν να αγατQτχιÜξειò.
Και στο μεν χομπιοýτεq το πλαστιχü Þ το σιδεqÝνιο, ασχÝτωò μετÜλ-
λου, μ' Ýνα σωqü βßδεò, σýqματα χ.λ.π., χλεßνειò το χουμπß χι üλα εξαφα-
νßξονται, τιαι τüτε ησυχÜξειò. ¸λα üμωò που το διχü μου χομπιοýτεg δεν
τιλεßγει, δεν ησυχÜξει, γιατß θÝλειò δεν θÝλειò, Ýqχονται μγÞμεò επιθυμητÝò
Þ ανεπιθýμητεò, που πüτε σε χαgοποιοýν, χαι πüτε σε φαqμαχþνουγ. ΑλλÜ
δεν μποqεßò ν' αγτισταθεßò σ' αυτü. 'Ετσι χαι τþqα. ¾στεqα απü 57 χqü-
νια, το χομπιοýτεq μου Üνοιξε }ßατ στον χαθgÝφτη του Þqθαν, ξωγqαφýθη-
}ßαν με τα ξωηqüτεqα χqþματα, ειΧüνεò απü την ξωÞ του πολÝμου. ¶τιουσα
οβßδεò να σφυqßξουν δεν εßγαι διχÝò μαò αυτÝò οι σφυqιχτÝò οβßδεò.
-
¶χουσα οβßδεò Üλλεò να χοχλÜξουν χλου, χλου, χλου, εßναι οι διχÝò μαò,
Κι Ýσχασαν δßπλα μαò, εμπρüò Þ πßσω μαò χατ βλÝπω τουò συγτQüφουò
μου που μüλιò λßγο πqιν γελοýσαμε ý χλαßγαμε για πlν μοßqα
του Ýqμου
ανθqþπου, να χυλιοýγται μÝσα στο αßμα τουò, γα ξειμυχοýν.
Πωò να χλεßσω αυτü το Ýqμο το χομπιοýτεq ýστεqα απü 57 χgüνια;
ΑυτÜ προσπÜθησα να γqÜιρω στο χαqτß, στο βιβλßο μου αυτü, να χÜνω χοι_
νωνοýò τουò συντqüφουò μου ανΘqþπουò, που ποQευüμαστε μαξß πqοò τον
üσο Χι
βÝβαιο γΧqεμü, που θÝλουμε Þ δεγ θÝλουμε, οι διτιοß μαò Üνθqωποι,
αν τιλαßγε χαι θgηνοýν.χαι οδýgονται, θα μαò εναποθÝσουν σ' Ýνα τÜφο.
Και τüτε χαι μüνον τüτε, θα πÜι},ιει το χομπιοýτεQ γα δουλεýει,
¸τσι αποφÜσισα πQοτοý με qßξουν στον γΧgεμü, στον αγýqιστο, γα 1{α_
ταγqÜι|.ιω μγÞμεò χαι μνημüσυνα. ¹ταν φοβεgÜ χαι Ýγτονα τα γεγονüτα
του '40. Και πgοσπÜθησα, üσο μπüqεσα, αυτÜ γα ξωγqαφßσω, να τα πα-
qουσιÜσω, σΧÝτεò φωτογgαφßεò, ενσταγτανÝ, χωqßò Χαμßα σýνδεση την μtα
σ, Ýγα
φωτογqαφßα με την Üλλη.αλλÜ üλεò, üλεò μαζß, παqουσιασμÝνεò σαγ
Üλμπουμ με τον τßτλο «Μι.ατΜΕΣ κΑι Μπlτιηο>γπò Απ' τοΝ ποΛΕΜο τογ
'40>>. Και τþgα ÜνοιξÝ το το Üλμπουμ, εßν' εμπqüò σου.
 -8-
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Δεν θα βqεßτε σ' αυτü το βιβλßο ýqωεò, üσο τιι αν ι|.ιÜξετε, Ιχανοýò ηγÞ-
τοQεò γαι. ¹qωεò üχι, üπωò τουò φαγτÜστηχαν τüσο ο ΚαρλÜιλ üσο τtαι ο
Νßßσε. Γιατß τιαι οι ýρωεò εßγαι δημιουqγÞματα των εποχþν, ενßοτε τυχαß_
ων γεγονüτων, αλλÜ χαι ßσωò αναγχþν τηò εποχýò, χÜποτε δε χαι δολßων
σΧοπιμοτÞτων. Στο βιβλßο μου αυτü δεν υπÜqχουν Þqωεò, οýτε ηqωιΧÝò
πΕÜξειò. ¼λοι, μα üλοι, πgÜττουν το χαθÞχον τουò πQοò τουò συνανθqþ-
,δυò,rη, που üλοι μαξß αποτελοýγ τηγ ΕλλÜδα, που τüσο βÜναυσα θß_
χτηχε απü τον υπεgφßαλο χαι Ýξαλλο φασισμü.
Δεν εßγαι }ßαν το βιβλßο μου ιστοqßα συνεχýò, ιστοgιΧÞ διÞγηση, εßγαι
απλÜ, πολý απλÜ, αφτι¾ηση μιχQοεπεισοδßων, μιΧqογεγονüτων, συντελε_
στÝò των οποßωγ εßναι απλοß Üνθgωποι, απλοß ¸λληνεò, που Ýχουν üμωò
πλÞQη συνεßδηση τηò αποστολÞò των, του χΡΕογΣ των. ¶νθqωποι αγqüτεò,
χτηνοτqüφοι, απλοß βοσχÜqηδεò, μιχQοεπαγγελματßεò, που, σαγ θαýμα, με-
ταμοqφþθηχαγ, μετεμιμυχþθηχαν σε πιστοýò εχτελεστÝò του μεγÜλου χQÝ-
ουò πQοò τουò συνανθqþπουò των, τουò ΕΖτΖιττιßρ>. Στqατεýτηχαν, Ýφτασαν
στα σýνοgα, συνÜντησαν τον επιδqομÝα παι χτυπÞθηχαν μ' αυτüν <<ωσÜγ
σε μαqμαgÝγια αλþγια)>, στα χατσÜβqαχα των βουνþν τηò ΕλλÜδαò μαò
χαι.πÝQα απ' αυτÞγ. ΥπÝφεqαν τα πÜντα, üσα συγχgοτοýν τον Πüλεμο.
Και πεßνα χαι ξυπολησιÜ τιαι χρυοπαγÞματα στιò ιΡηλÝò χορφÝò, που ττò
χατεßχε'Þτιòχατßυτησε ο βÜgβαgοò επιδqομÝαò, üπου πÜγωσαν τα πüδια
τουò χαι τα χÝgια τουò σε υιρüμετqα 2.500 μ., 1ßαι τον Ýδιωξαν απü το πqο-
γονιχü τουò Ýδαφοò: πÝqα απü τα σýνοqα τηò ΕλλÜδαò. Τον τιμþqησαν βα-
ρειÜ μÝσα χαι στο διΧü τουò Ýδαφοò, στηγ Αλβανßα, Χαι τον ταπεßγωσαν.
Και γýqισαγ, üσοι γýgισαν, για γα συναντÞσουν το qýμαγμα, την τgομεqý
ταπεßγωση, τον τοßχο τηò εχτÝλεσηò. Πþò να γqÜι|.ιειò, πþò να τα πεqιγqÜ-
ιρειò, üλα αυτÜ τ' ανÜποδα, τα βqωμεgÜ αυτοý του χüσμου. ΠqοσπÜθησα,
üσο μπügεσα. Και αν χανεßò απü üσουò με τιμýσουν να διαβÜσουγ αυτü
μου το βιβλßο πιστεýει στη θεωgßα των εχ «γενετÞò» ¼Qþων, τüτε αò ανα-
χηQýξει üλουò τουò παQαπÜνω Þqωεò.

. ΑΠΡΙΛΙοΣ 1940

Ο ΙωÜννηò ΙνßεταξÜò χαλεß τουò ΑντιστρατÞγουò σε σýσχειρη, στην οποßα τουò

λÝγει: ««ΕπειδÞ, πληγ τωγ Üλλων, στεqοýμεθα χQημÜτωγ ?ßαι οι σημεQινοß πüλεμοι
εßγαι πολυδÜπαγοι, δεν Ýχομεν δυγατüτητα μαχqοχqονßου πολÝμου, αγ μαò επι-
βληθεß. ΕÜγ δε πρüχειται να πολεμßσωμεν χατÜ μεγÜλη§ δυνÜμεωò οι δυνατüτητεò
μειοýνται, εφüσον αýτη θα εßναι εξοπλισμÝνη με üλα τα σýγχρονα μÝσα. ΔιÜqχεια
15 Ýωò 20 ημεqþν υπολογßζεται, χαθ' ηγ θα αντιταχθþμεν σθεναρþò, θα δεßξωμεν
ταò αρετÜò μαò χαι θα πÝσωμεν ενδüξωò».
(Εψιπλοπαßδευα «'Υδρßη», τ. 5t (Ι988), σ. 407, λ. «ΤσολÜιογλου Γεþqγιοò» (Π. ΡοδÜχηò)
 -9-

Ο ΟΠΔΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΑΣ

Γýqισα üλα τα μÝτωπα. Εßδα üλα τα εßδη οπλισμοý με τα οποßα Þταν
οπλισμÝνοò ο στρατüò μαò. Δεν μπügεσα γα διαπιστþσω üτι, Ýστω χαι Ýγα
τυφÝχιο Þταν πqομýθεια τηò (φωτισμÝνηò) διχτατοqßαò Ι. ΜεταξÜ. Πεqι-
γQÜφω αγαλυτιτιÜ τον οπλισμü του στqατοý μαò για χÜθε üπλο απü εμπει-
ρßα μου.
Πεξιχü. ¹ταν οπλισμÝνο με μαχqýχαννα τυφÝχια «ΜÜνλινχεq», που θß-
χαγστοτιοντÜτιιτουò,μεΧÜι|ιιμοταγqÜμματα,μÝσασετιýχλοΕ'τΖιττπΙκπ
ΔπΜοκταττ.η. χαι στηγ χÜννη, στη θÝση επÜγω απü τη θαλÜμη το εθνüσημο,
χωQßò το στÝμμα. Αυτüματα üπλα: Πολυβüλα χαι οπλοπολυβüλα «Σαιντ
ΕτιÝν» χαι 15 ΔÝτια πÝντε, χατÜλοιπα χι αυτÜ τηò ΜιχgασιατιχÞò Τqαγω-
δßαò, με σφαßqεò «ΛεμπÝλ». [Στο ΜÜλι Σπατ 15.5.1995 βρýχα σφαßqα «ΕΣ 1926»,
Α.Π.].
Τα πεqισσüτεqα τμýματα - μονÜδεò εßχαν πολυβüλα χαι οπλοπολυβüλα
<<Χüτσχιò>>, τσεχοσλοβÜχιχα. Πqομýθεια πÜλι τηò ΕλληνιχÞò Δημοχqατßαò.
Και στη θητεßα μου, το 1935, σ' αυτÜ εχπαιδεýτητια. ΕπομÝνωò δεν Ýγινε η
πqομýθειÜ τουò επß ΜεταξÜ.
" Η Μεραqχßα Ιππιχοý Þταν οπλισμÝνη με τυφÝχια «ΜÜνλινχεq», αQαβß-
δεò, δηλαδÞ βραχýχαννα, χαι με αυτüματα «ΣβαgτξελüQ», χατÜλοιπα επß-
σηò τηò ΜιχqασιατιχÞò Εχστqατεßαò.
Το Μηχανιχý, σ' αυτü υπÜγονταν χαι οι μοßqεò αυτοχιγÞτωγ, Þταγ
οπλισμÝνο με γχqÜδεò μαχqýιαννουò, που τουò εßχαν οι οδηγοß δßπλα τουò
χαι με 15 (δÝχα πÝντε) φυσßγγια, που τα μισÜ δεν Ýπιαναν, λüγω τηò πο-
λυχαιqßαò. «1878» Ýγqαφαν στο πυθμÝνιο των φυσιγγßων.
Πυqοβολιχü. Πυqοβüλα των 6,5 χαι 10,5 «ΣνÜιντεq - Δαγχλý». Τα φοq-
τþναμε σε επιλεγμÝνα γι' αυτü το δýστιολο Ýqγο, χοqμεgÜ μουλÜqια. ¼πωò
επßσηò χαι οι Üνδgεò του πυqοβολιχοý επιλÝγονταν σωματþδειò }ßατ Qω-
μαλÝοι, για να σιχþγουγ τα βαqειÜ τεμÜχια των πυqοβüλων.
Βαqý πυqοβολιχü. ΠουθεγÜ αυτοχινοýμενα, οýτε Ýγα, Ýτσι για γα το χα-
μαgþνουμε. ΙππÞλατα τα πεqισσüτεgα. Και τα Üλογα, üταν Ýφθασαν στο
ΧÜγι ΜπαλαβÜνη, Ýσrtατο σημεßο πqοωθýσεωò μοßqαò βαqÝωò πυgοβολι-
χοý, Þταν να τα χλαιò. ΑλλÜ χαι μεqιχÜ βαqÝα πυqοβüλα ελχüμενα με εg-
πυστqιοφüqα τqαχτÝq, επιταγμÝνα απü τηγ Μαχεδογßα, Ýμνεισχαν χατ'
εδþ χατ' εχεß, λüγω βλÜβηò των τqαχτÝQ,απü χαχÞ συντÞqηση χ.Ü.
Αεqοποqßα. ¸qανοι που πQαγματοποιÞθηχαν, ημεqομßσθια εqγατþν χαι
δημοσßων υπαλλÞλων που συγχεντqþθηπαν για την ενßσχυσý τηò, αλλÜ
διασπαθßστηχαν, Ýγιναν παροιμοιþδηò Ýχφqασιò: <<ΠÜνε υπÝg τηò Βασιλι-
χ,Þò ΑεQοποqßαò».
 10-
-
Ναυτιχü. Στην εφημεqßδα «Το Βýμα» πqο πολλþν ετþν, χÜποιοò μετÜ
πολλþγεπαßγωγÝγqαιμεγ.,«'οΝαυτιτιüμαò.ΠgαγματιχÜγατοΧλαιò.Πε-
Δ.
τqüπουλοò λεγüταν ο γqÜιραò γtα τα χÜλια του ΝαυτιΙtοý μαò. [:Νιχüλαοò
Χßι Ýνüò παλαιοý ναυτιχοý. Τüμοι 4. ¶θÞναι 1970_1978.
Πßτρüπουλοò. ¶ναμνÞσειò σΧÝrρειò
ναυτιλßαò στην
sλ. ßπßσηò ΓιÜννη Θ. ΜαλαχÜση. Η συνεισφορÜ τηò ελλwιχýò εμποqιιý6
IωÜννιγα 1944, βÜσει του
πολεμιχÞ προσπÜθεια του Ýθνουò, οΧτþβqιοò ι940 ΜÜßοò 1941.
_

αρχεßου ΑιτιπλοιÜρχου Ιω. Μελισσηνοý. - Α,ΙΙ,]

Πεqß τανχò Þ θωgαχισμÝγωγ οýτε συξÞτηση,
e þι μποqοýν γα μαò μιλÞσουν γτα την γQαμμÞ ΜεταξÜ, «Αν τη φτιÜ-
αγ την φτιÜχνουγ γτα μεγÜλη δý_
χνουν γr« rουß Βοýλγαqουò, γτQοπÞ μαò,
ßαμη, Üχqηστη». ¼πωò χαι Üχqηστη αποδεßχτητιε. πÞγανε χαι Ýξι
(6) δισε-

χατομμý§ια του 1938. Τα παqαπÜνω λüγια τα εßπε ο μεγÜλοò εθνÜgχηò

ειευbÝqλò ΒενιξÝλοò, üταγ του εßπαγ üτι τÝτοια γQαμμÞ σχεδιÜξει το
Γ.Ε.Σ. παι ο ΜεταξÜò υιοθÝτησε αυτüγ τον σχεδιασμü. ¹ταν Üχqηστη, για_
τß τιÜλυπτε μüνο Ýνα τμÞμα των βοgεßων μαò συνüqων }ßαι Üφηνε ατιÜλυπτα
τα σýνοQÜ μαò πQοò την Τουρχßα χαι τηγ Γιουγχοσλαβßα,
ΙηλαδÞ, αν οι δýο αυτÝò δυνÜμειò συγτÜσσονταγ Þ Ýστω η μßα με τον
εΧ βοgqÜ επιδqομÝα η «Γqαμμý ΜεταξÜ» Þταν ΙιυχλωμÝνη τιαι Üχgηστη.
την
,ηπüδÝÝη üτι οι Γεqμανοß Ýσπασαν απü τη Γιουγχοσλαβßα, χατÝλαβαν
ΚοξÜγη χ,αι τηγ Θεσσαλονßχη τιαι πQοχþQησαν αχÜθεχτοι Χαι ασυγΧqÜτη_
τητüτ πQοò νüτογ, τι }.ßτ αγ η «Γqαμμý ΜεταξÜ»,.. αμυνüταν. προò
τι, για
,ηη ,,μß των üπλωγ σ}ßοτþθη}ßαν τüσα παλιχÜgια; Η «Γqαμμý ΜεταξÜ»
σýνοqÜ μαò;
Þταν να τιμýσει τα ...üπλα Þ να πqοστατεýσει τα βüqεια
Επιμελητεßα. Δεν υπýqχε στιò αποθÞχεò δεýτεqο ξευγÜqι Üqβυλα, δεý_
τεQη στολÞ στQατιωτþγ, ürßr. χαι για διατqοφý χÜτι υπολοýσιμο. ¼λα,
üπλò αποδεßχθÞχε, φτÜναν για λßγεò μÝQεò, για λßγο στQατü. πÝντε τουφÝ-
ηr« γr«^rηη τιμý των üπλωγ χαι ..,αγθ' üλων αυτþν ο στqατüò εξüqμησε
οrηυ',η.λβ«υßα, τουλÜχιστον μÝχqι τα Χqιστοýγεννα, ξυπüλυτοò, με μαýqη
πεßνα, qαχÝνδυτοò χυqιολεχτιχÜ. Πüσα θα αχοýσω για üλα αυτÜ, που τια-
ταμαQτ;JQþ; καλοδεχοýμενα απü μÝγα, αqχεß να εßναι χαλοπqοαßqετα
χαι
αγαθý§
' διανοßαò.
των
ΠυgομαχιΧÜ. ομολογητÝον δεν Ýλειιραν χαθüλου, οýτε φυσßγγtα
üπλων του ΠεξιΧοý, παQαγωγÞò του ΕλληνιΧοý Πυqιτιδοποιεßου χαι Κα_
παντüò δια-
λυτιοποιεßου, οýτε βλÞμÜτα üλμων, οýτε οβßδεò πυqοβολιχοý
μετQÞματοò.
τ, αυτιÜ μου τον Αντι_
þυ χαι για το τελευταßο υπÜρχει αντßρρτιση, γιατß ÜΧουσα με ,40,
Πüλεμο του που πα_
οrqÜrηγο ΠυροβολιΧοý Σταýqο οιΧονομÜΧη, Ανθυπολοχαγü στον
ι941 qßχνανε ψ οιχονομßα τα βλÞματα, τα οποßα σε λßγο θα
ραλεχüταν üτß τηυ Üνοιξη του
εξατττλοýνταν εντελþò! - Α.Π.]

***
 - 11-
ΔιατqοφÞ
Πgüβλημα, μεγÜλο πρüβλημα. ¸φτασε ο στgατüò να πεινÜει, να πεινÜ-
ει πολλÝò φοQÝò δýο χαι τqειò μÝqεò. Χωqßò τßποτε παgÜ «εξ επιτοπßωγ πü-
qων»», üπωò χgÝαò üταγ χαι απü αυτü βqßσχαμε. Βqßσχαμε πολλÝò φοQÝò
εγχαταλελειμμÝνα τιοπÜδια, γßδια τιò πεgισσüτεgεò φοqÝò, τετρÜπαχα δε.
ΑλλÜ τι τα θÝλειò; ΚαχοψημÝνο το χρÝαò, πgüχειgεò δουλειÝò χαι πολλÝò
φοQÝò χαι βιαστιχÝò, εLτε βqασμÝνο σε μεγÜλεò ιταλιχÝò χαqαβÜνεò, αλλÜ
πÜλι «αλλÜ»- χωQßò αλÜτι, οýτε τqßμμα, οýτε ßχνοò αλατιοý. Και
-χαι
το λßποò, το πÜχοò του χρÝατοò Þ ιιαι το χαχομαγεßqευμα (τι ειqωνεßα να
λεò μαγεßqευμα χυgιολεχτιχþò) ...μαò Ýποβε.
«Πωò παò ΑντqÝα, πωζ;» - <<Και το σüι μου }ßαι το χωqιü μου χατ τηγ
ΕλλÜδα üληΙ». Μαò Ýφερναν βÝβαια χαι χονσÝgβεò, Πüτε ιρÜqι, πüτε χgÝ-
αò αλλÜ για 2 χαι 3 στqατιþτεò απü μßα, χι Þταν η χονσÝqβα μιÜò
μπουχιÜò, Επßσηò ταχτιχüτεgα Þταγ οι
-
qÝγχεò, «θαλασσινÜ πουλιÜ» τιò εß-
χε βαφτßσει η «αρβýλα», πüτε ιρημÝνεò σε μια φλüγα χαι πüτε ωμÞ. Πλην
üμωò η αλμýqα που εßχε η ιιÜθε gÝγχα Ýδινε στον οQγαγισμü μαò το σχετι-
χü αλÜτι που δεν παßqναμε απü Üλλεò τqοφÝò, εßδεò η Επιμελητεßα...
-
¼ταν πÝφταμε στηγ εφεδqεßα, πολý σπÜνια στιò αqχÝò του πολÝμου, ε!
χÜπωò μαχαqßξονταν. Το χqÝαò χαλÜ ιΙ.ιημÝγο Þ χαλÜ μαγειqευμÝνο, πQο-
παψüò χαλÜ βgασμÝνο, συνÞθωò με μαχαQüνια, qýξι Þ πατÜτεò. Τüτε εß-
χαμε χαι πqωινü τσÜι με ξÜχαρη. Και πουqαμÜγα απü τουò φοýqνουò στην
Κüγιτσα χαι τα ΓιÜνγενα. ΑλλÜ üλα αυτÜ τα ευχÜqιστα Þταγ πολý σπÜνια.
Πωò να τραφεß ολüχληρο το Κεντqιχü ΜÝτωπο; Και ξεφοqτωνüταν απü
τα αυτοχßγητα, üπωò Þταν στα σαχιÜ απü χανÜβι (τηò «Ιοýταò») τÜλεγαν,
γεμÜτη η χουqαμÜνα τqßχεò. Ε! δεγ πεßqαξε. Στη συνÝχεια φοqτωνüταν στα
μουλÜρια τωγ μεταγωγιχþν, σφßγγονταν βÝβαια τα σαχιÜ, με τη βQοχÞ δε,
üσο χι αν πÜσχιξαν οι μεταγωγτχοß γα τα σχεπÜσου¾, η χουQαμÜνα Ýπαιq-
νε το λουτqü τηò, χαι üταν τηγ ξεφüqτωναν, διαλυüταγ χαι γινüταν }ßυQιο-
λεχτιχÜ τqßμματα χαι ιδοý το μοßqιασμÜ τηò: Üπλωναν χατÜ γηò τqßα τÝσ-
σερα αντßσχηνα, πεγταχÜθαφ βÝβαια, Üδειαζαν τα τqßμματα στα αντßσχη-
να χαι ο σιτιστÞò σου Ýδινε χαι χανÝγα χομμÜτι, χαι Ýπειτα σου γÝμιξε χαι
ην χαqαβÜνα σου τgßμματα. ΑυτÞ Þταν διανομý Üqτου.
Η χουqαμÜνα ξýγιξε.πqοτοý χαχοπÜθει μιÜμιση οχÜ, δηλαδÞ δýο πεqß-
που τιιλÜ. Η χαχοποßηση που εßπα πgοεgχüταν απü τηγ μεταφοQÜ τηò. ΠÜ-
ντα εßχαμε μαξß μαò την χαqαβÜνα, το χουτÜλι, το πιqοýνι, το παγοýgι
(«υδροδοχεßογ» το Ýλεγαν τüτε) χαι οπωσδÞποτε το ««χυÜθιογ>>, το χýπελο.
Γιατß πολλÝò φοQÝò εßχαμε τται τσÜι το πqωß. ΣπÜνια μαò εqχüταν χαι η γα-
λÝτα (ο «διπυqßτηò Ügτοò») χαι τηò βQÞχαμε τον τqüπο να μαλαχþσει. Τη
ξεσταßναμε, αν μποqοýσαμε βÝβαια να ανÜψουμε φωτιÜ. Και με το ξÝστα-
μα η γαλÝτα μαλÜχωνε, αλλιþò σπÜσιμο με την πÝτρα.
 -|2-
Ρουχισμüò, Ýνδυση
Η ονοματολογßα τουò δüθηχε απü τον μαχαgßτη Μιστqιþτη, τüσο στον
εßδη», τα πÝ_
qουχισμü Χαι στηγ Ýγδυüη γενιΧüτεqα, üσο τιαι στα «<σχýτινα
ßοrη«, üπωò τα λουqιÜ των μουλαqιþγ χαι των αλüγων, Κι αqχßξουμε:
«Ποδεßαι» οι χÜλτσεò, «ΣχελÝα» το εσþρουχο, μαχgý ωò τα δÜχτυλα
το χÜ-
των ποδιþν στουò ηοηrοýò, σχιστü στο τÝλοò χαι με δýο χορδüνια
θε ποδανÜρι. <<ΠεqισχελÝα» η χυλüττα, το παντελüνι, «Υποδýτηζ» το
δυü πουμπιÜ.
πουΧÜμισο,-χλειστü ωò το στÞθοò χαι αγοιχτü στο λαιμü με
χα-
«Χιτþνιογ» το σαχÜχι. «Επεγδýτηζ» η χλαßνη, χαι τÝλοò το <<δßχοχον>>,

θιεqωθÝν επß Ελευθεgßου ΒενιξÝλου.

Υπüδηση
¶qβυλα πÝτσινα, δÝgμα χαθαqü, δεν υπýqχε τüτε το πλαστιχü, γερÜ
δε με
πgοrßßσμευα στη σιüλαß«,, μ. σßδεqο στο ταχοýγι, αλτσιÜ, δÝνονταν
Χδgδüνι. ΞεχÜσαμε üμωò τιò «πεQι}ινΙριßδεò»», αυτü το ανθυγιεινüτατο
επι-
*qßγμ«, που σου Ýσφιγγε τqομεqÜ την χνÞμη τιαι Þταν το βÜσανο στLò
eλqßοrò. Επßσηò δÝν ειπαμε πþζ «οχελÝα», «υποδýτηò» χαι <<ποδεßαι» δß_

γονταν διπλÜ, üπωò χαι δýο «πqοσüιρια», δηλαδÞ πετσÝτεò,

ΚαιτþραστηδιÜgΧειατουπολÝμου:¸ωòταΧqιστοýγενναδενÝμεινε
τßπδτε ηουtη« σου θυßιßòει ιματισμü, Ýνδυση, ¸λληνοò στqατιþτου.
¼λα εß-
χüστιξε η ξυπολυσιÜ. τα Üqβυλα
χαν χυqιολεχτιχÜ λιþσÝι. IδιαιτÝqωò μαò
iqrin,,« ,«, ξηλωμÝγα, τηδε χατιεßσε. ¶gβυλα γα τα χÜνει ο Θεüò.
και μÜ_
λßστα στα χιüνια. κqßμα. ΜετÜ τα χqιστοýγεννα χÜπωò Üλλαξε η χατÜ_
σταση nqoi-ro χαλýτßqο. ΑλλÜ τι να γßνει; Πüλεμοò, ΜπqοστÜ φωτιÜ
χαι
σßδεqü «λ,ßοη εχθqü, παqÜλλτιλα ο πιο φοβεqüò χι απ, πüλεμο
τογ εχθqüò:
,« ,!υοη«γýματα. Πüλε[οò, μπqοστÜ με τη φωτιÜ χατ το σßδεqο ναι, αλ-
λÜ πßσω χρυüπαγýματα,'ΓιÜτß χßαν ερχüταγ χÜπου χÜπου χαι χανÝνα
δÝ_
χασχüλ, μÜλλινα βÝβαια, εßτε
μα απ' τουò σπττιαχοýò μαò με γÜντια, με
απü διÜφοqεò οgγανþσßιò Κυgßþν üπωò Þταν η «ΦανÝλλα του Στqατιþ-
στην πqþ-
,η», *ου ηdφτÜσουν σ' εχεßνουò που πQαγματιχÜ εßχαν ανÜγχη,
τη γqαμμý, Þ Ýστω στα πqοωθημÝνα τμýματα; Παγτοý πüλεμοò για τον πο-
λεμιστý.

ΜεταγωγιχÜ
Τα χαη_
φοβεgý ανεπÜqΧεια τüσο στηγ αqχÞ, üσο πgοπαντüò μετÝπειτα.
δεινοπαθοýσαν, τιò πεqισσüτεgεò φο_
μÝνα τα μουλÜgια των μεταγωγιΧþν
qεò οr«'χεqια ανýΕεQων για ξþα. ¼σεò μονÜδεò εßχαν οqεσßβιουò
στρα-
τα
ßrþrrò πüυ-ÞξευQαν Üπü ξþα, μουλÜqια, Üλογα, εßχαν μια χαqÜ μετα-
χαι την Ýλλειι|η χαýονιχÞò τQοφÞò, ¼ταν üμωò πý-
γrγ,,ηß τουò, Ýστω με
q«η μυr«γrγιχοýò που Ýτgεμαν γα πιÜσουν }ßαπßστQι Þ να ξεσαμαqþσουν
 -ι3-
μουλÜQß, αλßμονο ι(αι στα ξþα χαι στα τμýματα αυτÜ. Ορεινü το Ýδαφοò
του πολÝμου, πουθενÜ δgüμοò για qüδα, üλεò οι μεταφορÝò με τα μουλÜ-
ι qια. Με τα μουλÜgια πεgßμεναν να 'qθοýνε χαι η τgοφÞ χατ τα πυQομαχι-
ý
χÜ, δηλαδÞ το Üπαντον τηò ξωÞò ενüò στgατεýματοò.

[ΠÜντωò διαθÝταμε Ιω.ω0 μεταγωγιχÜ ξþα Ýναντι 30.000 τωγ Ιταλþν, βλ. Γ. Μαργα-
ρßτηò, «Ο Πüλεμοò τηò Αλβανßαò: Ο Χþqοò χαι οι ¶νθρωποι» στο Επιστημονιιü Συμπüσιο
«ΗΕλλÜδα Jου '40» (Ι9 χαι 20 ΑπQ. 199Ι). ¸χδ. «Σχολýò Μωραßτη» (ΑθÞνα Ι993), σ,47
στιι,ι, 8. τα 1ω.ω0 ξþα, βλ. ΓΕΣ/Διεýθυνσιò Ιστοqßαò Στqατοý, οΕλληνοι,-
-Δια ημÝτεQα
ταλιχüò Πüλεμοò 1θ4σlθ4l. Η ΙταλιχÞ ΕισβολÞ, ΑθÞγαι Ι960, σ. Ζ47. - Α.Π.J.

Ιππιχü
Κqßμα θα πω, αμÝσωò. Τα Üλογα τηò ΤαξιαQχßαò Ιππιχοý του ΔημÜqα-
του Þ τηò Μεqαqχßαò Ιππιχοý του Στqατηγοý ΣτανωτÜ ξεπßνησαν πεQÞφα-
να, θαυμÜσια Üλογα, νýφεò. 'Εδωσαγ στηγ Πßγδο αυτÜ πgαγματιχÜ την νß-
χη χαι φÝQαν την χαταστQοφÞ τηò Julia, αλλÜ αυτÜ την πλýqωσαν. Αßτια:
η στÝgηση τQοφÞò χýqια, αλλÜ χαι το χαχü πετÜλωμα με το γαλλιχü πÝτα-
λο, που Üφηγε την οπλÞ των αλüγων να τqυπηθεß απ' τα στουqνÜρια των
βουνþν. Κι üταν Ýφτασε στην ΠqεμετÞ, η ΜεQαQχßα Ιππιχοý, τα ÜλογÜ τηò
εßχαν χαθεß. Ωστüσο η ΝικΗ εßχε χεgδηθεß.

***

qf
 -|4-

Ο ΣΜΟΔΙΚΑΣ

ΘαασχοληθþüλωòιδιαιτÝgωòμετοβουνüΣμüλιΧαò(Ειχ.2).Καιτοý-
παßχτηχε το δqÜμα, η πQα¾μα_
,ο γr«rι ηßη(l))ß«, γý§ω απ, αßτü το βουνü
Αλπιγιστþν «Τξοýλια» με το πλÞ-
τιχÞ τQα¾ωδßα τηò,«ßυ,,Qηò Μεqαqχßαò
(Terza Divisione Αρßηα
qεò üνομα «Τρßτη Ι"ι,ü«qχΤαþ,γßωl,Τξοýλια»
Juιia). τgαγωδßα για rßηΤr«q«ηαγω
ιταλιχÞ Μεqαρχßα, θρßαμFο< για τα ελ_
ληνιτιÜ üπλα, τογ Βιßηη,,ηJ }τq«το.
και τüτε, μßrα ,ηυ συντqιβý χηò «τξοý_
üτι μποqοýßτ! να σταθοýμε
λια», πεßστηη«υ οrq«ßηγüι η«ι στgατιþτεò, παραδü_
χ,αι Üξιοß^συνεχιστÝò των εθνιχιbν μαò
φgουqοß τηò πατqßδαò μÜò να το πνßξουν μÝσα τουò'
σεων. ΑλλÜ χαι να ,ßrßοþυη στο
Χαβοýχι τουò,
χαι πολιτιχοß πßστευαν στη θεωqßα
üσοι (Χαι ýr«υ «gnrioi) στqατιωτιχοß
την τιμý των üπλων, Αυτοß
(χαι τη συνιστοýσαυß τþη λ" ,ουφ,ηιþν για
τηγ πQαγματιτιüτητα που βοοýσε
εσιþπησαν πλÝονΙ χαι στοιχÞθη}ßαγ με
μπqοστÜτουò'πουδημιοýgγησανοι<«τqελλοσυνταγματÜqχεò»τωνσυνü-του.βουνοý,
δrß. rr' «υrü"r«ι, θα ασχολßθþ ταμε την πεqιγqαφý αυτοý
κüνιτσαò (υψ. 735 μ.) με
Αqχßξει αυτü το β;; απ, αγατολßχÜ τηò
απüτομοýιl;οòωò,ηυ,οqυφÞ«Τqαπεξßτσα»(υι'.2αΖψ.).ΣÝqνεταιπÝφτο- χο-
νταζ ο,ß «ει,ουοηßτσα» χατÜ τουò χÜρτεò, ΦτÜγει στηγ
-)ßοQυφογqαμμý απü τηγ «Νταλιüπολη», ψηλþ-
qυφý «ΚλÝγτηò» ιυ,l, ßq+Ý μ,1 χαι πεgνþνταò
ανþνυμη, δηλαδÞ χωQßò ιδιαßτε-
γει στιº συνÝχεια *ηη λρυφÞ του Σμßλιια,
στην ΕλλÜδα μετÜ τον ¼λυμπο
qο üνομα, (υιμ. 2636 μ.j,," δεýτεqο βουνü
αυχÝνεò τηò «ΓομÜραò» (υι|,ι,
(291s μ.). κατεβαßνει ürrò ,ορυφΞò χαι τουò χαι
2239 ψ,), ΒÝβαια τüσο οι νüτιεò üσο
2023 μ.) χαι τηò «ΒασιλßτJαò», ιυ,μ_
δηλÜδÞ χαQαχτηQιστιχÝò, με ιδι-
οι βüqειεò πλαγιÝò εχουηlιοqυφÝò, εξÜqσ^εßò
ΖΖιg ψ1 στη μεQιq πqοò βορqÜν, ý
αßτερα ονüματα, οπþ «gοýζ,,ßη»» ιυ.ι,.
χ,τ,λ, Η χατεýθυνση του βουνοý
«Σμßλιανο» απ' την ÜΙΙ"η ηΙ,υρα πgοò νüτον
üπωò Üqχισα την πεQιγQαφÞ του,
Σμüλιιαò εßγαι απü;;;μ«ò πqßò þßοιαò,
αqχýν απü ασβεστολιθιΧÜ Χgιτι_
ΗγεωλογιΧý του σýστασηßπüτελεßται Χατ,
Στη συνÝχεια üμωò, üπωò στη
διχÜ χαqστι"α ηrrqß|«τα (<<Τgαπεξßτσα»),
Ýωò την χορυφý_«κλÝφτηò» χαι στη
«Σουσνßτσα» απü !.ιßμμιτιχÜ πεßqþματα
ΜετÜ ωò τη «ΓουμÜρα» ιαι <<Βα-
συνÝχεια ωò χαι rηυ xoüυφη του}μüλιχα,
σιλßτσα» απü πυqιτογενý πετqþματα
χαι στη συνÝχεια απü πqÜσινεò ξþνεò
γεωλογιΧÝò.Γι'αυτü''«.,συη«η,þγταιεΧεßμεταλλευτιΧÝòπαρουσßεò,üπωò
«Βασιλßτσα>> χ,τ,λ,
στο Δßστqατο,
χαλχüò στα ¶qματα, χgþμιο _
Το μýΧοò ,ου βουßßrß απ, την Κüνιτσα ωò το Δßστgατο ««Βασιλßτσα»»
ευθεßα υηß ,ου χÜqτου. Το βουνü αυτü
πqÝπει γα εßναι nuqi r« 25 χιλιüμετqα απ, το
το 1940 δεν εßχε;;;;αþ; λμ«!rrο,
οýτε απ, το γüτο, οýτε βορ_
Ýναò μοναδιχüò μουλαgüδqομοò
qÜ. ΚαμμιÜ πqοσπÝλαστι μÝ qΟδα, παqÜ
*υ,}η μÝρει στιò υπþqειεò, παqÜλληλα στον πο_
ßηtqχr'οr« χαμηλþ|ατÜ
 ΟιΙ9) òιΞ Ι' ι'
ò;
§aν § 1§
,}
τò ,ß t-l /ν
^'"',-'-
Χ-
λ1 , ./ -ζ òν
4ι-1 /
e
,,Ξ
-,/. .;
,,
)-
Ι
F>

_]
Σ -κ
:
9
ι Ι,.
δ
ξ
t)
i.:-r +
'))
)9 <1
δ ',ι Λ
-ò . . {Ξ,
ι¾. òJ αο
ιt'
Φ § Ý
-L
-α
;Ξ
ιοLγq '§ ι,
ο
d
,§
,
.ι)
( ,ω
D Η
\ι ρ ß
S ),
\
Ξ
d
,s .<
_ò
ι q-ι
,§
§
{.τ ß Χ
ι ) Ξ

θ,ι dι
Ξ b δ
μ
Ε
,{
§
ιΞ; ,
J
α- §,ι
) νο
3
ߧ
:ι

§ §
) t<

δ. ξ
η
ζ \ ß
β º
\,,
§ α,
.§
Χ
Ι

α-
s ( Ξ
§
λι 1 Ιυ
Β
Η

ι
Ε
Υ §
§d .'

Ξ
ο ι ,h
-{
Χ
ο
_a
ι^Ι
ΛΛ, ò τ

-§ ο'
§ α/
1(
Η
\]
Ν
\j

ιη
)
ι

\ Ι »,ιι
) )
tO

d ò ιι
t
§
)
ι)
ι J ι
Ν C,
 -16-
üπου δýστιολα διασταυρþνο-
ταμο eþο, Ýναò υποτυπþδηò μουλαρüδqομοò,
γταν δυü μουλÜqια φ"q"μΟ* ΚαθπÜ
σ' αυτüγ εßχε μüνον γιδüστqατα,
ΒαθιÝò οι χαgαδqþσειò που Ügχιζαν
πουθεγÜ Ýστω χαι Ý;;;;;λ«αüδgομο, νερÜ,
,ηþο, χαß Þταν γεμÜτεò οgμητιΧÜ
απ, τιò ΧοqυφÝò χαι χατÝληγοß ολη
«πΟ'τ,ò βQοχÝò χι απü τα χιüνια, Η βλÜστηση πολý
φθινüπωqο χαι Üνοιξη δÝνδqα: Ρüμπουλα, πεýχα,
αgαιÜ üχι συνεχüμr"η,' «ηοrrι;μrþ
λπü
.υιμηλÜ
ΑυτÞ η χατÜσταση, απü
οξυÝò στιò ψηλÝò ξþr;ò;;;λüυòο,ò χ«μηλÝò ξþνεò,
οüλο στο üτι το ελληγιχü πuQo-
απüιρεωò ι,ι,ÜλυιΙηζ, Ýπαιξε αποφασιστιχüν το^δqüμο Ελεý-
βολιχü τωγ 105 «η' ,ο
υßßοοχ,ß,qι χαθιστοýßε απαγοQευτιχü
θεqο - ¶qματα - Δßστqαþ, üπωò
χαι το πÝqασμα απü τιò χαμηλüτερεò πλα-
οποιεσδ{ιποτε ιταλιχÝò απο_
γιÝò του Σμüλιχα; ¹λγ αδýγατο να χιγηθßýν
στολÝòτηνημÝQα'¸τσιιιατÜγτησετQαγιχÞηÝλλειι|ηγιατουòΙταλοýòπυ..
ÝγχαιQγιζ χαι δι' üληò τηò ημÝραò με-
qομαχιχþν χαl, τgοφþη 6 α,τι«ò τηò ßιη
«Τξüýλια», λια οχ« αυτÜ στηγ προÝλαση
ταχßνησηò rrη μr,«γ,γοωυ «ß
ηqωιΧÝò ΠgΟσΠÜθεΙεò υΠεQ-
τωγ ιταλιχþη οrq«rrυμÜßrυ π«q«rαμφθηχαν, με
Δßστqατο, σημεßο συνÜντηση§ τωγ δýο
πηδÞθηχαν χαι Ýφθασαυ αισßωßστο
,§«γr"Þ σýμπτυξÞ τουò, ýστερα απü
ΣυνταγμÜτων τηò <<τξοýλια». òλλα οrηη
ελληνιχþν τμημÜτων τηò Με-
τα αγελÝητα ,«, .qüμrqÜ χτυπýματ« ,þη
τηò Ταξιαqχßαò Ιππιχοý του
gαqχßαò Ιππιχοý ,ου'>rq«;ηγοý Γ, ΣταγωτÜ,
τηò Ιηò Μεqαqχßαò του Στρατηγοý
ΣυνταγματÜqχου ΔημαgÜτου ΣωχgÜτουò,
Βασιλεßου Βραχνοý, τοß_ι ΑποσπÜσματοò
òþßυ του Μορδοχαßου φQιξÞ, (δη_
χαι ΙΙ / 5 ΤÜγμα ΤQιχÜλων, διοι_
λαδÞ ΤÜγμα κονιτσηò, διοιιιητÞò Ν, Γßγαò
χητÞò Π. παπαβασιßεßου), üπþß χαι
Üλλωγ μονÜδων του ΑποσπÜσματοò
Αþου πÝqασε τογ Αþο χαι απα-
Πßνδου, üταν δε ,,αr«Ιτ,q« το Απüσπασμα
γüqευσε την ποqεßα ,rß
πραγματιΧüò
,q,ληßηrν τηò «Τξοýλια», χατÜγτησε
εφιÜλτηò.ΗσωτηqßατηòυπÞQξεÜθλοò.ΧÜgτιστηνενÝqγειÜτηò,πουÝμοια- τηò απü τιò
ζε χßνηση αυτοχτονßαò.
Ποqεýονταη συμπ,υßσüμενα τα τμýματÜ
Κι ÝσΧιξε δqüμο σýμ_
πλαγιÝò του ΣμüλιΧ«. καλ απü συνεχý χτυπÞματα.
χαι τα.τελεßωò αχÜ-
πτυξη6 μÝσα απü,« «γü,"ρ",ßνι9, τι§,βαΟßΟò χαqÜδqεò
τÜ Χαßυμμεηα. Η σýμπτυξη αυτý,
λυπτα μÝqη του ΣμüλιΧß. ßιατß λßγα Þταγ
ý απ9 1ο λαßστινü, Ýχο-
üταν χοιτÜξ.,,«υrßß'«ηü το ρqυσοχωqßτιχο μÝgοò
Ýγα θαýμα, πωò δηλαδÞ
νταò Ýτσι *r« r.υ,rß ürþqηοηßου ßμßιrr«,,εßýαι
αυτοß οι αυοqωπο,,, οι πλοß στqατιþτεò
χαι αξιωματιχοß, χατüqθωσαν να
ºσωò βÝβαια σ' αυτü να βοýθησαν
ξεφýγουν, να μην "«,«ü,qοφοýνßελεßωò,
ºσωò, Πολλοß επισημαßνουν
Χαι οqισμÝνα λÜθη απο τßò ÝλληνιχÝò μονÜδεò.
τηò «αßοý}lω> στο Σμüλι-
χÜτι τÝτοιο. Η μεγÜλη σημασßα τηò χαταστQοþÞò
χα Ýγχειται οrο οr, ßßοrßßrο, οþ ειληγι]ι,ü
Στqατü την πλýqη αναπτÝqω_
ση του ηθιχοý, ¹ταßχαι οι πολλοß
αιχμÜλωτοι (γýqω στουò 1,500), ¹ταν
χÜπωò για το βουνü
χαι τα πολλÜ λÜþ. Ν«, γιατß λοιπüγ μαχgηγüqησα
τρητοιι,ι. τò λαψgÜò ιτα_
Σμüλιχαò, το γýπεδδ, τη σχηγÞ, üπου παßχτηχÝ η
των Ελληγιτιþν ΣτρατευμÜτων,
λιχÞò ΜεQαqχι«ò,«, üqθþθηχε ο θqßαμβüò
 -77-

ΑΩοΣ
Εßναι το ποτÜμι που πηγÜξει απü τα «Πεγταλþνια» του Μετσüβου, τþ_
qa υδqοηλεΧτqιΧü Ýqγο των πηγþν Αþου. Παßgνει τα πιο πολλÜ του νεqÜ
Üπο τÞγ «ΒÜλια κÜλντα» (Θεgμüλαχποò). ΣυνÝχεια παßgνει τα νεgÜ του
«Σαμαqνιþτιχου», που πεqνÜει μπροστÜ απü το Δßστqατο, Παßρνει επßσηò
απü την δεξιÜ του, την βüqεια üχθη, üλα τα νεgÜ του ΣμüλιΧα. Απü την
αQιστεQÞ τüυ üχθη, τη νüτια, παßqνει ασυγχqßτωò πεgισσüτεqα, δηλαδÞ
«rrü 'το- «Ρασενßτη>> τηò ΛÜßσταò χαι τογ «Κqυοπüταμο» του Ηλιοχωqßου
χαι πQο παντüò τα πλοýσια σε üλο το χqüνο νεgÜ του Βqυσοχωqßου. ο
ι, Αþοò βγαßνει στογ χÜμπο τηò κüνιτσαò που τον ξωογονεß χαι τον χÜγει
ι παqαγωγιχüτατο. Σμßγει εχεß τα Üφθονα νεqÜ του με τα ολοχÜθαgα νεqÜ
του ΒοτδομÜτη χαι πιο χÜτω με τα νεqÜ του Σαρανταπügου (βλ. Χαι ΕιΧ.
14). ¸τσι πλοýσιοò σε νεqÜ ΧατÜΧqυα χαι πεντα}ßÜθαqα, μπαßνει στην
Αλβανßα. φτÜνει στηγ ΠQεμετÞ, στην Κλεισοýqα, πεqνÜει οqμητιΧüò τα
στενÜ τηò Κλεισοýgαò, ανταμþνει με τογ Δqßνο χοντÜ στο ΤεπελÝγι, ποτß_
ξει üλον τον πλουσιüτατο ΧÜμπο τηò }ßεγτQιχÞò Αλβανßαò Χαι χýνεται βο_
qειüτεqα του Αυλþνα, στην ΑδqιατιΧý. Στο ελληγιχü Ýδαφοò, στηγ ελλη_
γιχÞ δηλαδÞ επιχqÜτεια, ο Αþοò Ýχει μýιιοò 80 ογδüντα χιλιüμετqα,
'Το üνομÜ του Αþοò αναφÝqεται εΧτüò Üλλων απü τον Πολýβιον (5,
110) στον 2ο π.Χ. αιþγα. Πιο παλαιÜ, στον 6ο π.Χ. αι., üπωò τεΧμηgιþ_
νεται απü τον Εχαταßον (560_480 π.Χ.) σε αναφοgÜ tou ΣτqÜβωνοò (7,5,8),
ονομαξüταν Αßαò. ¿ò -Αναò ΧαταγqÜφεται τογ 2ο_3ο αιþνα μ.Χ. απü τον
*Αýαò üνομα
Δßωγα ΚÜσσιογ (4Ι, 45), [μÞπωò πρÝπει αυτüò ο üqοò να διορθωθεß σε
που ηαρχαßα γειτονιχÞ του περιοχÞ Παρ-αυαßα φαßνεται να υποχqýπτει; Α,Π,] Για το
üνομτα «Αþοò» πολλÜ γgÜφτηχαν. ß{,λλοι, üπωò ο χαθηγητÞò φιλüλογοò Ν.
ΤεμπÝλη§ (εφημ. ΚαθημερινÞ 1α Φεβq. 1967) το ετυμολογεß απü το "Ηφοò,
πqιωινüò, ανατολιχüò, Εγþ σε μαχqοσχελÝστατο δτιμοσßευμÜ μου το βγÜξω
«πü το βουνü ««¼ου»» με το στεQητιχü α, (βλ. πεqιοδιχü «Το Ζαγüρυ μαò»
τεýχ. αqιθμüò 116, Ýτοò 1988, σελ. 10-12).
το λλτχü χατÜ παgÜδοση üνομα üπου Ýχει ο Αþοò Þταν <<Βοßbýσαò».
Αυτü το üνομα του τüδωσαν γιατß ο Αþοò χυλÜει σε χοßτη με μεγÜλη Χλß_
ση χαι στqωμÝνη με χονδgÝò χgοχÜλεò χι Ýτσι παqÜγεται στην οQμητιχÞ
QοÞ του Ýßα βουητü, βουßξει τüσο,
που πολλÝò φοQÝò σε μεγÜλεò χατεβα-
üιÝò να αχοýεται χαι απü Ýνα χιλιüμετρο μαχqιÜ. ο Πλοýταqχοò στο Ýgγο
του Πýqqοò_ΜÜqιοò (ΠαgÜλληλοι βßοÞ το βοýισμα αυτü του Αþου το λÝ_
ευ πÜταγον. Η λÝξη βοÞ (βουÞ) χαι το QÞμα βοσ (βουßξω) εßναι αgχαιοελ-
ληνιιιÝò λÝξειò. Αò θυμτιθοýμε Χαι λßγο ¼μηqο που πqοσδιοqßζει τηγ απü_
σταση του θαλασσοδαqμÝνου οδυσσÝα απü την alah «üσüν τιò γÝγονεν
βοÞσαò». Μπαßνονταò üμωò ο Αþοò στην Αλβανßα
απü τη «ΜÝqτζανη»,
 -18-
αλλÜξει üνομα, μεταβαπτßξεται «Βυγιüσα», Αυτü πqÝπει να παqÜγεται απü
το ΒοΤοýσα, με μια παqεμβολý του γ.
Πολλοß στqατοß χατ στQατηγοß τον τßμησαν τον Αþο με το πÝgασμÜ
τουò. ΑναφÝgονται ο Φßλιπποò Ε' ο Μαχεδþν, ο ΓÜθοò Ιοýλιοò Καισαq
το 48 π.Χ., τουρχιχü ΤÜγμα πεξιχοý στογ Α' Βαλχανιτιü Πüλεμο, σαν πλα-
γιοφυλαχý τηò Μεραρχßαò που χατÝβαινε απü το ΜοναστÞqι (Μπιτþλια)
πQοò τηγ Κüνιτσα, για να ενισχýσει την Üμυνα των Ιωανγßγωγ, αχο-
λουθþνταò δgüμον παλαιοý Αυστqιαχοý χÜQτη. Και τελευταßα η 3η Με-
qαqχßα Αλπιγιστþν «Τξοýλια» που το πλýgωσε πολý αχgιβÜ σαν θÝλησε
γα τον πατÞσει (πεζÞ), να τον περÜσει μετÜ πολλÝò απüπειgεò μÜλιστα.
Εξ Üλλου απü πολλοýò τqαγουδÞθηχε ο Αþοò: «ο Αþοò το ποτÜμι, που
εßδε τüσεò λεβεντιÝò, θα μαò ξαναδεß τιαι πÜλι να πεqνÜμε νιχητÝò». ΑλλÜ
και θρηνýθηχε απü τουò Ιταλοýò: «Εχεß στα βουνÜ τηò Πßγδου, μαýqεò ση-
μαßεò για τουò ΑλπινιστÝò τηò «Τξιοýλια». Τα πιο üμοqφα νιÜτα μαò, τα
στεßλαμε ετιεß γα πεθÜνουγ. Ετιεß στα βουνÜ τηò ΕλλÜδοò χυλÜει ο ποταμüò
Αþοò, που απü το αßμα των Αλπινιστþν μαò βÜφτηχε χüχχινοò» («Το Ζα-
γüρι μαò», τεýχοò αgιθ.223, ΝοÝμβgιοò 1996, σελ. 6-7, Ügθqο Βασßλη Τξιü-
βα).
¸γgαιρα αυτÜ για τογ Αþο 1τιμý§ χαι ευχαQιστιþν Ýνετιεν) γιατß στÜ-
θηχε εξαιgετιχü εμπüδιο στην «Τξοýλια» χαι αποφασιστιχüò συγτελεστÞò
τηò εναντßον-τηò Üμυναò τηò αQτστεQÞò του üχθηò. ΒοÞθησε πÜqα πολý
þστε γα μη μποqÝσει να διεχπεqαιωθοýγ οι Ιταλοß πqοò Βqυσοχþqι - ΛÜ'ý-
στα - <<Κουχουgοýτξοò» χ.τ.λ.

ΣΧΕΔΙΟΝ ΙΤΑΔΩΝ. ΓΙΑΤΙ ΝΙΚΗΘΗΚΑΝ

Οqθþò οι Ιταλοß εßχαν διαγνþσει χαι εßχαν απüλυτα πεισθεß üτι δεν Þταν
δυγατüγ γα σπÜσουν το ΚαλπÜχι. ¸βλεπαν χßγηση των ΕλλÞγων στο Καλ-
πÜχι, Ýβλεπαγ πQοετοιμασßα αμυντιχÞ, Ýβλεπαγ οqγÜνωστι τηò τοποθεσßαò.
¸βλεπαν, üτι το üπλο στο οποßο εßχαν απüλυτη πλεονεχτιχ,üτητα, τα τεθω-
gαχισμÝνα, τα τανχò, λüγω του εδÜφουò }ßαι του Ýλουò του ΚαλαμÜ, πολý
μιχqüν güλον θα εδqαμÜτιξαν Þ μÜλλον μηδαμινüν. Και οgθþò επÝλεξαν την
οδü τηò αχqτιστεýσεωò τηò οQγανωμÝνηò τοποθεσßαò ΚαλπÜχι με δýο
πλευqοχοπÞσειò,
1ον Μßα απü ΦιλιÜτεò - Ηγουμενßτσα τιαι απü ετιεß πQοò τα ΓιÜγγενα, δη-
λαδÞ πλευqοτιüπηση τηò τοποθεσßαò ΚαλπÜχι απü το αqιστεqüν τηò üπωò
χüντειρε να επιτευχθεß πλýqωò, Και 2η μεγÜλη, τqομεqý χαι ¾ιγαντιαßα, μπο-
qεß να πει χανεßò, πλευqοχüπηση τηò τοποθεσßαò ΚαλπÜχι στο δεξιüν μαò
χαι πλÞQηò εξουδετÝqωση τηò Þ μÜλλον αχqÞστευσý τηò με εξαχüγτιση τηò
χαλλßτεqηò, δυναμιχüτεqηò }ßαι πλÝον ελπιδοφügου 3ηò Μεqαqχßαò Αλπινι-
 -Ι9-
στþν «Τξοýλια», Το ΧαμÜqι, πqÜγματι, τωγ Αλπιγιστιτιþν Μεqαgχιþν τηò
Ιταλßαò. ΣυνÝλαβον σχÝδιον χαι το εξετÝλεσαν, Üσχετα με την χατÜληξη,
(ßσωò επηqεασμÝνοι, σαν λßγο φαντασιüπληχτοι, που Þταγ γενιΧþτεqα ο φα_
σισμüò }ßαι τα στελÝχη του) απü το σχÝδιο του Γαßου Ιουλßου Καßσαqοò που
üταν πÞγε να χτυπÞσει τον ΠομπÞιον στα φÜρσαλα το 48 π,Χ. αιιολοýθησε
τον Üγω Qouy του ποταμοý Αþου. ΜÞπωò Ýτσι χι αυτοß;Το Γενιχüν Επιτε-
1

λεßον τηòΙταλßαò εφÞqμοσε Ýγα τÝτοιο σχÝδιο. Βεβαßωò ασυγχqßτωò χαλýτε_

Qa οQγανωμÝγο χαι μÜλιστα με
πλýqη χ,ýχλωση του üQουò Σμüλιπα, þστε
,«r rÜ δýο ΣυντÜγματα, το 8ου }ßαι το 9ου, τηò ΜεQαQχßαò «τξοýλιO.» γòχ αλ_
ληλοýποστηqßξονται.
ΑλλÜ εδþ εßναι που μπαßνει χαταχQημνηστιΙι,üγ τωγ πÜντων, το «αλλÜ».
1ον δεν υπελüγισαν το μÞ}ßοò τηò διαδqομÞò τηò εξαχοντιξομÝνηò Μεqαg-
ΕgσÝχα μÝ-
χßαò Julia, το μýχοò του δqüμου που þφειλε να διαδqÜμει απü
χqι ΜÝτσοβο πÜγω απü 85 (ογδüντα πÝντε) χιλιüμετqα. Με ανýπαqχτουò
ουσιαστιχÜ δqüμουò, Χαιοýò μουλαqüδqομουò ?{,αι πQοπαγτüò σε Ýδαφοò
2ον Δεν υπολüγισαν χα_
φτωχü, οqεινü, Χαι γενιΧþτεQα πÜQα πολý δýσβατο.
θüλüυ τιjχαιqιχÝò συγθÞχεò μÝσα στιò οποßεò θα πgαγματοποιοýνταν αυτÞ
η διαδqομý. Στοιχειþδειò γνþσειò των χαιgιχþν συνθηχþν τηò τοποθεσßαò
τÝτοιαò ενÝqγειαò στα
μÝχqι Βωβοýσηò Μετσüβου Þταν απαγοQευτιχÝò μιÜò
_

τÝλη- του οΧτωβqßου. Η διαδgομý υπü τιò παQαπÜνω απαγοQευτιΧÝò συνθý_

πεò ολüιληqηò ΜεQαQχßαò 10,8Φ ανδqþν οπωσδÞποτε θα Ýφεqνε στÝqηστι
τqüφßμων, εφοδßων, τιüπωσιγ ανδqþν, αλλÜ χαι μεταγωγιτιþν χαι ωò εχ τοý_
τδυ πτþσιν του ηθιχοý των ανδqþν τηò Μεqαqχßαò! ΕÜν δε συνυπολüγιξαν
Ýστω χαι μι,α τυπιχÞ αγτßσταση μεqιχþν τουφεχιþν για τγιν τιμý των üπλωγ
(üπωò εßχαν σχετιΧÝò πληqοφοqßεò, μÜλλον απü τα σαλüνια των Αθηνþν)
τüτε Ýπqεπε χÜπωò αλλιþò να σχεδßαξαν, ýστεqα απü βαθιÜ μελÝτη την εξα-
χ,üγτιση ολüΧληqηß Μεqαqχßαò. Και τα γεγογüτα, η }ßαταστQοφÞ τηò Jυιßα,
δεγ διχαßωσε τιò ενÝqγειεò, τα σχÝδια, τα üνειqα του Ιταλιχοý Γενιτι,οý Επι-
τελεßου Στqατοý. Τüση επιπολαιüτητα δε þστε ενþ το σχÝδιο πqοÝβλεπε επß_
θεση στο ηqυσοχþgι, (δεò σχεδιÜγQαμμα υπ,αqιθμ. schizzo 31 του Γ, τü_
μου τηò ιστügßαò του Γ.Ε.Σ. Iταλßαò: εδþ
Ειχ. 3) χαι στη συνÝχεια διÜβαση
του ποταμοý Αþου, εßτε διÜβαση στα ¶qματα Þ αgγüτεgα διÜβαση πgοò
«Πqιüνι», «ΠεqιστÝgι», «Κουχουqοýτζοò», χανÝγα μα χανÝνα μÝσο δεν διÝ-
θετßν για τυχüß γεφýgþση του ποταμοý Αþου, ιτ,ι αυτü πολý τουò χüστισε.
οι απüπειgεò διαβÜσεωò του ποταμοý πεξÞ εßχε πολλοýò πνιγμοýò χαι τQα_
γιχÝò αποτυχßεò. Η δε αεgοποqιχÞ ενßσχυσßò τηò Μεgαqχßαò δια qßι|εων
ÝστÜθη τελεßωò ατελÝσφοgοò λüγω των τοπιχþγ γεωμοQφολογιχþν χαι με_
τεωqολογιΧþγ συνθψιþν, αλλÜ }ßαι τηò σχετιΧÞò απειqßαò των αεQοπüQωγ
τουò.
ο πüλεμοò παqουσιÜξεται χαι ωò αλληλουχßα λαθþν. ¼ποιοò χÜνει τα
λιγüτεgα λÜθη πεqδßξεß τον πüλεμο. Κι εμεßò ΧÜναμε λιγüτεgα }ßαι για τον
 -Ζ0 -

Ξ=
Φ
]1

ξ
Ν ΞΞ
Ξ
Ξ
ο

υΙ ß !Γι
Ξ! ßl"
τ7
3<
§ ινι
1\ ι

Ξ
º
j ,ι
{ --υ-

I
7,- .ιι
-α «3
'q
=
ο g Ξ
π7
rX, Ý
Ι\ Χ-
-*"
Ξ<§
\/
Ξλ!
ß ta ü
Ν
Ν

-§ ι
/_!
οq Φ
ι!,

'οη ι <ß

,Ιγ
Ξ{ß'_
-Ζ§ -
Ξft
.f
ο,rfr
γß ,.
t
fr
0 _€
qι

Μ
= Δ 2

Μ
Ξ
Ξ
Δ
Ξ

Ειχ. 3. Βπιχει,ρÞσειò τηò 3ηò ΙυΙεραρχß,αò Αλπινι,στþν «Τξοýλια» στην Πß¾δο

απü την 28ην Ýωò τη¾ 31ην Οχτωβρßου 1940. [: απü τη¾ Ιστορßα του ΠολÝ-
μου, του Ιταλιχοý Γ,Ε,Σ. Stato ΙυΙαggßοτò dòΙΙ' Βòòτòßtο // Ufficio Storico, La
Campagnia di Grecia. Τοmο ΙΙΙ -- Schizzi ε Fotogrýie. Roma 1θ80, σελ. 43,
Schizzo η, jl. - Α,Π.]
 -2| -
απλοýστεQο λüγο üτι οι Ιταλοß Ýχαγαγ τα πεqισσüτεQα χαι τα φοβεqüτερα
λÜθη. ¸τσι εμεßò χεqδßσαμε τογ πüλεμο, εγþ αυτοß τον Ýχασαν, τουλÜχιστον
στην Πßνδο.
Εμεßò τþρα: ΣχετιχÞ χαι με μηδαμινÜ οιχονομιχÜ μÝσα Ýγινε η οgγÜνω-
ση, χαθαqþò αμυντιχÞ τηò τοποθεσßαò ΚαλπÜχι. Καλþò üμωò, ßσωò χÜλλι-
στα μελετημÝνη. ¶λλο Ýνα στοιχεßο που δεν Ýχει γqαφεß (ßσωò να μην το Ýχω
πQοσÝξει εγþ) εßναι üτι ο εχθgüò εξαπατÞθηΧε, Þ ΧαΧþò αντιλÞφθηΧε. Διüτι
πλην τηò σχετιχÞò χαι üχι εξαιqετιχÜ υπολογßσιμηò οqγÜνωσηò τηò τοποθε-
σßαò ΚαλπÜχι, τßποτε μα τßποτε Üλλο δεγ Ýγινε που να πqüδιδε την αμυντι_
χÞ Þ επιθετιχÞν διÜθεσßν μαò σε τυχüν σýγχqουση με τουò Ιταλοýò. Τα ΤÜγ-
ματα τηò Προχαλýιl.ιεωò μαò Þταν σχετιχþò Üοπλα. ¸να μιχgü τμÞμα στην
Πßγδο üχι χαι πολý οqγανωμÝνο, χαθüλου εφοδιασμÝνο χαι συξητÞσιμα με-
λετημÝνο. ΚανÝναò δgüμοò, Ýστω ημιονιχüò, δεν διοgθþθηχε, δεν xaθaqi-
στηχε. δεν ετοιμÜστηχε για τυχüν διÝλευση εφοδιοπομπÞò Þ γενιχüτεqα
στqατιωτιχÞò χßνησηò. ΠουθεγÜ δεν χατασιιευÜστηχε δgüμοò για qüδα πqοò
τα σýνορα. Και οι Ιταλοß, δεγ αποτιλεßεται, üλα αυτÜ να τα εξÝλαβαν σαν
διÜθεση μη εμπλοχÞò σε πüλεμο πQοò τα οχτþ εχατομμýgια λογχþν του
Ντοýτσε. Εξ Üλλου αυτÞ η διÜθεση Þταν μÜλλον διÜχυτη σε ηγετιΧÜ στελÝ_
χη, τüσο στρατιωτιχÜ, üσο χαι πολιτιχÜ στηγ ΑθÞνα. Σε üλα εξαπατÞθηχαν
Þ μÜλλον ΧαΧþò πqüβλειραν χαι γι, αυτü üλεò τουò οι πqοβλÝι|_ιειò Ýπεσαν
στο χενü, Δεν υπολüγισαγ τουò «τρελλοσυνταγματÜqχεò»* των συνüqων
üπωò στην αρχÞ τουò ονüμασαν. Παqαγχþνισαν τουò ηγÞτοqεò των τμημÜ-
τωγ των συνüqων. Κι Ýγα που λÝγεται αλλÜ δεν γqÜφηχε: Ο λαχÝò του
Υπουqγεßου Εξωτεqιχþν τηò Ιταλßαò, ο πολý αqγüτεgα μετÜ την συνθηχο-
λüγηση με τιò δυνÜμειò του ¶ξονα (Þ αχqιβολογþνταò με τουò Γερμανοýò,
που οýτε χαν ερþτησαν τουò Ιταλοýò, βαqιÜ ηττημÝνουò χαι μÜλλον πÜ-
σχογταò απü σýψλεγμα χατωτεqüτητοò Ýναγτι των Γερμανþν) ο «χουμα-
ντατüρε» üπωò χοβüταγ χαι αυτοβαπτßσθηχε ΑλχιβιÜδηò ΔιαμÜντηò απü την
Σαμαρßνα διαβεβαßωνε üτι μüλιò εμφανιξüταν εχεß που επqüΖειτο να περÜ_
σει χαι να δqÜσει ο ΙταλιΧüò Στqατüò θα εýρισΧε τον Βλαχüφωνο πληθυσμü
φιλιχüτατον, εξυπηgετιχþτατον χ.τ.λ. ¼λα üμωò αυτÜ αποδεßχθηχαν φλη-
ναφÞματα, ΚανÝναò Κουτσüβλαχοò δεν βοÞθησε την Μεqαqχßα Julia οýτε με
Ýνα ποτÞρι νεgü, χατÜ το χοινþò λεγüμενο. Αγτßθετα üλοι στÜθηχαγ στο
πλευρü των αγωνιξüμεßων ΕλλÞνων, με πνεýμα θυσßαò δε. ¸χουμε παQα-
δεßγματα, ßσωò Üλλοτε λεπτομεgþò τα πεqιγqÜιρω, εδþ δεν εßναι τÝτοιοò ο
χþQοò.
Η Ýλλειι|.ιη λοιπüν εφοδßων χαι η πλÞQηò αδυναμßα πqοωθÞσεωò εφεδqει-
þγ, Ýδωσαν το τελιχü χτýπημα. ¼πωò αποδεßχθη αυτÝò δεν εßχαν πqοβλε-
φθεß, αλλÜ χ,αι üταγ πολý αgγÜ επιχειgÞθι]χε χÜτι τÝτοιο
(ενßσχυση με την
Μεqαqχßα «ΜπÜgι») δεν χατüqθωσαγ να σþσουν την χατÜσταση, Þταν πλÝ-
ον πολý αqγÜ για την σωτηqßα τηò Jυιßα. Η δυναμιΧþτεgη, Χαλýτεqη Χαι πλÝ_
 -Ζ2 -
ον ελπιδοφüqοò των Μεqαqχιþν Αλπινιστþγ τηò Ιταλßαò διαλýθηΧε στην
Πßγδο.'Ετσι το σχÝδιον πλευgοχοπÞσεωò του Καλπαχßου απü το δεξιüν του
?ßατÝQQευσε τqαγιΧÜ. Επßσηò στο αQßστεQüγ του Καλπαχßου η Μεqαgχßα
«ΣιÝγα» ýστεqα απü αλλεπÜλληλεò Þττεò συμπτýχθηχε }ßι αυτÞ εξßσου Üδο-
ξα.
Και το ΚαλπÜχι με τον Στgατηγü ΚατσιμÞτqο, (Üχqωò εμπειQοπüλεμο
αξιωματιΧü, ΤαγματÜgχη στη ΜιιιgÜ Ασßα χαι τQαυματßα), üχι μüνον αντι_
στÜθηχε, παρÜ τιò οδηγßεò-διαταγÝò πεqß του αγτιθÝτου, αλλÜ χαι αγτεπιτÝ-
θηΧε νιΧηφüQα, με αιμαιüτατον δε το ηθιιιüν των ανδqþν του, τωγ αξιωμα_
τιχþγ του χαι αυτοý του ßδιου, Εγþ απ'τηγ απÝγαγτι μεριÜ αλλεπÜλληλεò
οι αντι)ßαταστÜσειò Στqατηγþν (ΠgÜσπα, Σογτοý, ΚαβαλÝqο). ¸τσι τελεßω-
σε η πgþτη φÜση στο ΚεντqιΝü ΜÝτωπο του Ελληνο,ßταλιχοý πολÝμου. Σε
δετιαπÝγτε μÝqεò εßχαμε Ýνα ωgαßο, τßμιο, Ýνδοξο πqελοýντιο }ßαι υπεQτüνω-
ση του ηθιχοý των ΕλλÞνων γενιτιþò. Και οι Ιταλοß τηγ χαταστQοφÞ αυτÞ
πολý την τqαγοýδησαν.
*[ΗπεριπαιΧτιΧÞ αqχιΧÜ Ýιφqαση «τQελλοσυγταγματÜρχεò» ανÞΧει σε ηττοπαθÞ υπουργü
του Ι. ΜεταξÜ χαι εχστομßστηχε τιò πρþτεò μÝρεò του πολÝμου, την χατÝγQα!,ε δε ο αυτÞχο_
οò (Πλοßαρχοò του Γενιχοý Επιτελεßου Ναυτιχοý) Νιχüλαοò Δ. ΓΙετqüπουλοò στο δημοσßευμÜ
του ««'ΑναμνÞσειò χαß σχÝιρειò Ýνüò παλαιοý γαυττχοý»,4 τüμοι, ¶θÞγαι 1970-1978, τüψ,2, σ,
203. Για την σωτηρþδη πρωτοβουλßα Χαι δqÜση του διοιΧητÞ τηò νΙΙΙ, υποστρÜτηγου ΧαqÜ_
λαμπου ΚατσιμÞτρου, βλ. στο βφλßο του «,Η "Ηπειqοò Πqομαχοýσα. ¹ δρÜσιò τÞò νΙΙΙ Με_
QαQχßαò χατÜ τüν πüλεμον 1940_41». ¶θÞναι: χωq.
εχδüτη Ι954 - ΑμφισβÞτηση δε ωò πQοò
.ηη π«rqοrηr« τηò ενÝργειαò Κατσιμýτρου εμφανßξεται στο δημοσßευμα Α. I. Κοραντη, ,«¶λÝ-
ξανδροò ΠαπÜγοò Χαß ü ΙΙüλεμοò τÞò ¸λλÜδοò 1940_194ι». ¶θÞναι: ÝΧδ. "Ιδqυμα Γουλανδρß_
Χüρν 1995, σσ.336-390.
Μια σοβαgý διüρθωστι του επιμελητÞ Α,Π.: Στο αgχιχü ιεßμενο, αγταrßοχQινüμενο σΤην
εδþ σελ. 16, που γßνεται μνεßα του «ΑποσπÜσματοò Πßνδου», χατgγραφüταν ωò «ΔιοιχητÞò»
του ο_.Κ. ΔφÜχηò. ο φημισμÝνοò αυτüò ΣυιταγματÜQχηζ δεν Ýλαβε μÝqοò στην τελιχÞ χατα_
πολÝμηση τηò Julia, που χυρßωò ολοχληQþθηχε στιò ΙΙ Νοεμβ. 1940, γιατß ýδτι εßχε αΠοχωρý-
σει βαρειÜ τραυματισμÝνοò την Ýχτη ημÝqα του ΠολÝμου, στιò 2 Νοεlφqßου, [üταγ η Julia εßχε
πια διεισδýσει βαθειÜ στο Ελληνιχü Ýδαφοò (Δßστρατο, Βωβοýσα)]: βλ. Iστορßα του ΓΕΣ, «'Ο
,Η ºταλιχÞ εßσβολý», ¶θÞναι 1960, σελ. 159, Πqοστßθε_
¸λληγοΤταλιχüò Πüλεμοò 1940-1941.
ται üτι χαι η πριν συlφολÞ του δεν εßναι αντÜξια του «Θqýλου ΔαβÜχη», αφοý αιτιχατασΤÜ-
θÞχε στη Διοßχηση του ΑποσπÜσματοò Πßνδου τη δεýτεQη μÝρα του ΠολÝμου απü τον ΥΠΟ-
στρÜττιγ9 Βασ. Βqαχü (βλ. στο παqαπÜνω βιβλßο σελ. ι32 § 115, σελ. 136 § 118), χαθþò βÝ_
βαια Þταν μοιqαßο να εßχε Χαταρρεýσει (βλ. ü.π. σ. l30), ο απÝραντοò, αραχνοýφαντα φυλασ_
σüμενοò τομÝαò απü το τqαγιΧÜ _μ, ευθýνÞ του ΓΕΣ_ ανÝτοιμο «Απüσπασμα Πßνδου» (βλ.
ü.π. σ. ι20). ΠροσωπιΧÜ δε το ι995 Üχουσα στην ΙΙυqσüγιανγτι απü ντüπιο επιξþντα στQα-
τιþτη του Λüχου ΚαντÜρα, τον Δ.Π. (ι913_1996) __Þμοια μαρτυqßα απü γιü του Γ.fl. (ι9ι6_
1980), üτι οπισθοχþρησαγ χαχÞν-χαχþò, üτι ο ΔαβÜχηò με το πιστüλι στο χÝqι τουò φοβÝρι-
ξε, üτι Ýγιναν εχτελÝσειò λιποταχτþν. - Το üλο θÝμα θÝλει διεqεýνηση, ιαθþò υπÜqχουγ
χαι οι
Üλλεò απüψειò, τωγ οποßωγ λßαν αντιπροσωπευτιχÞ εßναι αυτÞ του ΥποστqÜτηγου ε.α.
Αθαγ. Γιανγαχüπουλου, «Πßνδοò 1940: ÜλÞθειεò ποý δÝν ÝγqÜφησαν. Γεγονüτα τþν ÝπτÜ πρþ-
,οΧτωβρßου _ 3 Νοεμβρßου 1940. ΜελÝτη ºστοριΧÞ_ΚqιτιΧÞ».
των Þμερþν τοß πολÝμου, 28
Θεσσαλονßχη: εχδ. Β. Ρηγüπουλου. (1972). - Α.Π.]
 -23-

ΒΡΥΣΟΧΩΡΙ
Το μιχqü ΚαλπÜχι του'40
1
Το ΑνεξÜqτιτον ΤÜγμα Κογßτσηò με ΔιοιτιητÞ τον ΤαγματÜqχη Νιπüλα-
ον Γßγα (Ειχ. 4) επιστgατεýθη}ßε στιò Ζ3 tÞ22) με 25 Αυγοýστου 1940. Ντý-
θηχαν οι Üνδgεò, πýqαν τογ οπλισμü τουò, χωqßò βÝβαια πυqομαχιχÜ.'Ετοι-
μοι πλÝογ οι λüχοι, οι διμοιqßεò, οι ομÜδεò, με ΔιοιχητÝò των. λüχων
τουò:
1ου λüχου ΚαντÜραò ΔημÞτqιοò, Λοχαγüò Ýφεδροò εχ μονßμων. (λüχοò. που
υπÞχθη στο Απüσπασμα Πßνδου/
ΔαβÜχη), 2ου λüχου Αυδßχοò Ιω-
Üννηò, Υπολοχαγüò μüνιμτοò, 3ου
λüχου ΝτÝτσιχαò ΙωÜγγηò, Υπολο-
χαγüò μüνιμοò. Μεταγωγιχοý ΤÜγ-
ματοò ΜÜνθοò Ματθαßοò, Ýφεδgοò
Υπολοχαγüò. Λüχοò Πολυβüλων
τσþληò, Υπολοχαγüò μüνιμοò.
ΔιαχειqιστÞò ΤÜγματοò ΜÜνθοò
Νιχüλαοò. ΥπασπιστÞò ΤÜγματοò
Χqýστοò Χqýστου, Ανθυπολοχα-
γüò, Ýφεδροò εχ μονßμωγ. Διοιχη-
τÞò Διμοιqßαò ΔιοιßÞσεωò }ßαι
αξιωματιπüò πληQοφοQιþν Δημý-
τQιοò Μπιξωιßδτιò, Ýφεδqοò
Ανθυπολοχαγüò. Iατqοß ΤÜγματοò:
1ου .λüχου στρατιþτηò Οιχονüμου
Νßχοò, 2ου λüχου στgατιþτηò
ΕμμανουÞλ ΕυÜγγελοò, 3ου λüχου
Ανθυπßατgοò Λαμπqßδηò Κþσταò.
Ειχ. 4. ΜεταγενÝστφη φωτογ8αφßα του
[Για τηγ οqγÜνωση του ΤÜγματοò, βλ. χατÜ τον Πüλεμον 1940-41 ΤαγματÜρχη
Ν. Γßγα στηγ «'ΕχθεσÞ» του, αναφεqüμενη
Πεξιχοý ΝιχολÜου Γßγα (18θ0-1θ82),
στογ υπüτιτλο τηò εδþ Βιχ. 4, τþχοò 2|7,
σ.507;. Για τον Χρýστου, εδþ σ.59 - Α.Π.] [απü το περιοδιχü «ΗπειρωτιχÞ Βταυ
ρεßα» Δελτßον Πνευματι,χÞò Ενημερþ-
ΑποστολÞ ΤÜγματοò: υποχω- σεωò, τεýχ.217 (Οχτ, 1994), σ.506, απü
gητιχüò αγþν με ανÜσχεση του üπου Ýωò τεýχ, 220 δημοσιεýεται του Ν,
εχθqοý ιιαι üσο το δυγατüγ μιχgü- Γßγα η «'Βχθεσιò ΠολεμιχÞò ΔρÜσεωò
τερεò απþλειεò }l,αι αμυντιχÞ εγχα- του ΑνεξαρτÞτου ΤÜγματοò Κονßτσηò
τÜστασιò στηγ }ßοQυφÞ «Σουσγß- χατÜ ,τον Ελληνο'ßταλιηüν Πüλεμον
τσα», ε?ßεß Üμυνα μÝχQιò εσχÜτων, 1940-1941». Πρβλ, σελ, 47*! - Α.Π.]
 24

Και αμÝσωò, χωQßò ΧαμμιÜ χqονοτριβý Ýφυγαν ο χÜθε λüχοò στον τομÝα
του. ¸τσι πεgνοýσαν οι μÝqεò με ιρευτοαπασχολÞσειò των στQατιωτþν, με
χÜτι ασχÞσειò, με χÜτι θεωqßεò.
ΑυτÜ μÝχqι 14 Σεπτεμβqßου του '40. ΑυτÞν την ημÝqαν ýqθε στο ΤÜγμα
ο ΣυνταγματÜ8χηò Γεωqγοýληò, ο οποßοò Üλλαξε το σχÝδιο του ΤÜγματοò:
1 υποχωQητιχüò αγþναò μÝχgι το Βgυσοχþqι,εγχατÜστασιò στην αριστεgý νü-
τια üχfu του Αþου τιαι εχεß Üμυνα μÝχQßò εσχÜτων.
Λφεò μÝqεò πQο τηò 28ηò οχτωβqßου το ΤÜγμα διατÜχθηχε να φýγει απü
7 τιò στgατþνßò, εννοþ τηγ Διοßχηση του ΤÜγματοò, χαι να βγει Ýξω τηò Κü-
ηrrσ«ò. ο Χ, Γßγαò διÜλεξε το ΜοναστÞQι τηò Παναγßαò πÜγω απü την Κü_
γιτσα, üπου πÞγε }ßαι εγ}ßαταστÜθηχ,ε το ΤÜγμα. ¼μωò, ανεξÞγητο Χαι παqÜ_
ξενο πqÜγμα, την Κυqιαχý 27 οχτωβgßου στιò 8 το πqωß
διαταγÞ ασφαλþò
Üγωθεν πgüσταξε το τÜγμα να επαγÝλθει )ßαι να εγχατασταθεß ση στqατþ_
γα τηò Κüνιτσαò, üπωò χαι Ýγινε. ΑλλÜ ο ΤαγματÜqχÞò μαò Þταν αγÞσυχοò,
ι ο ßδιοò στο υλÝφωγο. οπüτε ΧατÜ τιò 12 μ.μ,, τα μεσÜνυχτα δηλαδÞ, ÝQχε_
ται στο θÜλαμο που χοιμüμουγ, με ξυπνÜει }ßαι μου λÝει: «Να χÜτσειò στο
,β τηλÝφωνο Χαι νÜχειò το νου σου». ΠÞγα, δεν πqüφθασα γα χαθßσω }ßαι να η
χλÞση απü τη Μεqαqχßα που μου δßγει το τηλεγqÜφημα («σÞμα» το λÝγε τþ-
qa): «ΑποΧοχλιþσατε Χιβþτια πυqομαχιΧþν. Διανεßματε Üνδqαò πυQομαχι_
χÜ μÜχηò. Δþστο αμÝσωò στον χ. ΤαγματÜqχη». Μüλιò το πýqε ο χ. Ταγμα-
τÜQχηò, ο χ. Γßγαò χαι το διÜβασε μου λÝει: «Δεν εßμαστε χαλÜ, δÜσχαλε».
Το υπÝγqαιρε «ΕλÞφθη», χαι μου Ýδωσε διαταγÞ να το διαβιβÜσω αμÝσωò
στουò Λüχουò, üπωò χαι Ýγινε. Και εφοδιÜστηχαν üλοι οι Üνδqεò με πυQο-
«Μιλò». Ξενýχτησα χα-
μαχιχÜ μÜχηò 150 φυσßγγια χαι δýο χειqοβοιφßδεò
ξοχοιμοýμενοò στο τηλÝφωνο, με ταχτιχÝò επισχÝιρειò του Γßγα.
Το πqωß πqιν Χαλοξημεqιδσει, το πυqοβολιχü του εχθqοý, εγιατεστημÝνο
χÜπου στο Λεσχοβßχι [που φαßνεται απü την Κüνιτσα], βÜξει πλÝον χαται_
γιστιχÜ χατÜ του ελληγιχοý εδÜφουò. ¸σχαξαν οι οβßδεò χι üπωò Þταν
αι,ι,ü-

που Ýσχαξαν σαγ γα Üνοιγαν τριαντÜφυλλα, εßχαν

μη γýχτα εχεß φαßνονταν
δε επισημασμÝνεò θÝσειò ετιεß που Ýβαζαν. ΑλλÜ η ÝγΧαιqη μεταΧßνηση των
τμημÜτων μαò συνετÝλεσε þστε γα μηγ Ýχουμε θýματα, χαμßα απþλεια αυπιν
την þgα.
Εμεßò στο ΤÜγμα αqματωθÞΧαμε }ßαι ΧινÞσαμε για τηγ Παναγßα το Μογα_
στηqι [üχι αυτÞ του Στομßου]: Πýqαμε το λÜχχο_λÜχΧο Παναγßαò για να
βγοýμε στο ΜοναστÞqι πÜνω απü τηγ Κüνιτσα φοgτωμÝνοι
το ΧqÜνοò, το
üπλο, το σατιßδιο με την ΧουqαμÜνα, το σαχßδιο με την ασφυξιογüνο πQοσω_
πßδα, το ξßφοò, την πτυοσl,ßαπÜγη, τον γυλιü, τιò παλÜσΧεò με τα φυσßγγια,
την χαqαβÜνα χαι το υδqοδοχεßο, χουβÝqτα χαι αντßσχ,ηνο üμοqφα τυλιγμÝ-
γα στοý γυλιü. κι Üγτε εσý να τqÝξειò στον ανÞφοqο. και üσο πÞγαινε, τü_
σο χαι οι βολÝò του Ιταλιτιοý Πυqοβολιχοý üλο χαι επιμηχýνονταν πQοò το
ελληνιχü Ýδαφοò. 'Εφταναν πλÝον ωò τιò πλαγιÝò πÜγω απü το ΜÜξι, Την
 -25 -
ßδια þqα τα πεξοπüqα τμýματα του εχθqοý επιτßθεγται με üλα τα τα üπλα
που διÝθεταν πυgοβολιχü, üλμουò, πολυβüλα, οπλοπολυβüλα, ολμßσχουò,
εναντßογ των φυλαχßων μαò, τα οποßα üμωò Ýγιαιqα εßχαν αποσυgθεß μετÜ
απü διαταγÞ των Λüχων τουò.
Δυστυχþò το φυλÜχιο τηò ΒοýQμπιαγηò δεν εßχε αποσυqθεß, χαι αυτü την
πλýgωσε. Εχεß α.ι,οτþθηχε ο Λοχßαò αqχιφýλαχαò Τ>οιιο> ΑπιΣτΑ>ιο>, ο
πqþτοò νεχqüò του πολÝμου, χαι τgαυματßστηχαν ο Καgαγιαννüπουλοò
Αντþνιοò χαι ο ΤqÜμμαò ΧαgÜλαμποò. Ο τελευταßοò πιÜστηχε χαι αιχμÜ-
λωτοò, αλλÜ εγχαταλεßφθηπε απü τουò Ιταλοýò στο ΚÜγτσιl,ßο, τη σημεqινÞ
ΔqοσοπηγÞ, χωqιü τηò Κüνιτσαò.
[Σýμφωνα με την Ýχδοση Γ.Ε.Σ./Διεýθυνση Ιστορßαò Στqατοý «Αγþνεò χαι Νεχροß του
Ελληνιχοý Στρατοý χατÜ το Δεýτερο Παγχüσμιο Πüλεμο 1940-Ι945», ΑθÞνα, Ι990 [1995], σελ.
482 ο Τσιþμοò Þ Τσομßδ¸ Αν. του ΝιχολÜου, λοχßαò, γεγνÞθηχε στο Βgυσοχþqι Ζαγορßου
[επαρχßαò] Δωδþγηò [νομοý] Ιωαννßγωγ το 1909... Φονεýθηχε στη μÜχη Ηπεßρου στιò 28 Οχτ.
Ι940, Τον χατατÜσσει στο 85ο Σýνταγμα Πεξιχοý πρωθýστεqα, üπωò θα δοýμε σ. 62* - Α.Π.].
Το ΤÜγμα συμπτýσσεται. Πqþτη νýχτα πÜνω απü το ΠεχλÜgι, ΠηγÞ τþ-
qa. ΜÝσα στα πεýχα. Εχεß εγχαταλεßπεται τηγ Üλλη μÝqα χαι το φοQτßο των
δýο βαgελιþν χλωqÜσβεστηò για τον υπεgßη. Την δεýτεqη νýχτα στην χο-
QυφÞ τηò «Σουσγßτσαò» με τQομεgý ανεμοθýελλα. ¼σοι εßχαν σπισει αγτß-
σχηνα τÜ 'χασαν εν QιπÞ οφθαλμοý, üπωò λÝνε, απü μπQοστÜ τουò. ΤÜ 'φτα-
σε ο αÝqαò ωò τον Αþο χÜτω. Πολý ιιαιιü. ΒqεμμÝνοι ωò το χüχαλο. Ξημε-
gþσαμε σαν τα στιυλιÜ. Πüλεμοò.
Τgßτη νýχτα, ΤετÜqτη βqÜδυ, 30 Οχτωβqßου, στον ¶γιο ΑθανÜσιο του
ΕλευθÝqου üπωò πÜμε για ΠαλιοσÝλι. Ει.ι,εß ωò τιò δýο το πqωß. Στιò δυο η
þqα αχqιβþò, διαταγÞ τηò νΙΙΙηò Μεqαqχßαò (τηλεφωνιχÜ μÝσω ΤσεπÝλοβου
Ýωò Βρυσοχþgι) το γQηγοQüτεQο να πεqÜσουμε οπωσδÞποτε τη γÝφυqα του
Αþου. Νýχτα, σχοτÜδι πßσσα, χατορθþσαμε χαι φτÜσαμε στο ΠαλιοσÝλι.
Εχεß γßνονταν το σþσε, üπωò λÝνε. ΧιλιÜδεò πqüβατα üπωò εßχαν Ýqθει χαι
απü τα βουνÜ του ΓgÜμμου }ßαι του Σμüλιχα. ¼λο σχεδüν το ΤÜγμα, ο τgß-
τοò Λüχοò εßχε χιüλαò εμπλαιεß σε σφοδqý σýγχqουση με ΙταλιχÝò εμπQο-
σθοφυλαχÝò στον «ΚλÝφτη», με Λοχαγü τον ΓιÜννη ΝτÝτσιτι,α. Κüσμοò πο-
λýò Ýφευγε για να σωθεß, üλοι χατÝβαιναν για τη γÝφυqα του Αþου. ¼λοι
Ýσπευδαν να πεqÜσουν το γεφýgι, μην τυχüν χαι φτÜσει ο εχθgüò. Ο Γßγαò
μüνοò qýθμιξε τιò πQοτ€Qαιüτητεò χαι την τÜξη. Κι Ýτσι üλοò αυτüò ο χü-
σμοò πÝqασε τη γÝφυqα. ΚατÜ τιò δÝχα με δþδεχα πÝqασε τιαι üλο το ΤÜγ-
μα, δηλαδÞ οι Λüχοι 2οò ηαυ 3οò (ο 1οò εßχε συμπτυχθεß πQοò τη Μαχεδο-
νßα με το Απüσπασμα ΔαβÜχη, στο οποßο χαι υπαγüταν).
ΠÝμπτη 31 Οχτωβqßου. ΑνεβÞχαμε στην τοποθεσßα «ΣχαqβÝνα». Εχ,εß
συγχÝντqωση ΤÜγματοò. ο ΤαγματÜQχηò μαò χ. Γßγαò με μια Ýξοχη πqοσλα-
λιÜ μαò, μÜò εßπε: «Εδþ παιδιÜ Üμυνα μÝχQιò εσχÜτων, μÝχqι τελευταßαò qα-
νßδοò του αßματüò μαò», οι λüχοι ΔεýτεQοò χαι Τqßτοò αφοý πÞqαν τιò δια-
ταγÝò τουò, πλÞqωò δε συντεταγμÝνοι χαι Ýχονταò αιιμαιüτατον ηθιχüν,
_:.

-26 -
στο
τουò θÝσειò: Ο 2οò Λüχοò του Αυδßχου
Ýφυγαν για τιò πqοχαθοgισμÝνεò Μογα-
«ΑßξουγχÜστQογ», με τß Διμοιρßεò του,να ελÝγχουν απü gεýματοò
ΝτÝτσιιια στη
ο 3οò Δüχοò του
στηqßου Καqλßτξι εωò q"ßμα τq;σüχωqΙου, «Στüμιο» (το
qευμα Μοναστηgιοý Ýωò
«Σιαλατοýq«» μr rομß«*,υΟlßηηß απü
ΜοναστÞqι τηò Παναγßαò),
«Σμüλιουβα», «αμπÝλι ΚαλογÞρου»
α Διμοιqßεò ,ου α"ß"|οß Ιοχου, μια
Πολυβüλων, ΔιοιπητÞò Πýρqοò
χαι η τqßτη «οrοουßßδη;;;, Διμοιgßα
απΟ το ΠÜπιγχο: ΤÝσσεqα πολυβüλα με
ΣτÜqqαò, Ýφεδqοò Rδυπολοχαγüò
7
2.5ο0 |Ο,q«,'ευ«-στο «ΑμπÝλι
ΚαλογÞqου», Ýνα στου <<Α-
ισχý βεληνεχοýò Δι_
Ýνα;;;;δ;*Þ τηò «τσÝλαò», το τÝταQτο στην_«κüια»,
τσουqιÜντσου»,
λ' Ιυιοß«στηρι, με πqοωθημÝνη ομÜδα
στην
μοιqßεò 3ου Λüχου;";;« Χqýστο6 Πατσοýροò Ýφεδqοò
«κüια>>, συγ Ýνα ηλροΙ,ο, διμοιqßτηß
αΧΙη Διμοιgßα «Καλογεριχü» δι-
Ανθ/γüò απü το eμπÝλüχþqι ΤξουμÝqχωη, Διμοιqßα
Ýφεδqοò αηüυηßιßχ«γüò Γεþgγιοò Εξαgχüπουλοò, τqßτη
μοιqßτηò
αυχÝναò «ΚοπÜναò»," μ,« ομαb«
qιξÜ «τχαμÞλÜò»> διμοιgßτηò ΑθανÜσιοò
νοσοχüμοò τqßτου tΟχο: ΙωÜννηò
Κ,
ΜÝντξοò Ýφεδqοò ,ι,ýθυπολοχαγüò, χαι εφο-
,F* απ' την Παναγßα, üπου
Χαντüλιοò. tνtεταγω|ιχÜ Ταγματοò πßσω
ΤÜγματοò Βqυσοχþρι στο Κοι-
-!" διασμüò του ΤÜγματÝß->,«eμοι ΔιοιχÞσεωò
,ο «ηüγυυμ«, 31 Οχτωβqßου 1940,
νοτιτ.ιü γqαφεßο, αυτÜ ωò την ΠÝμπτη
διαταγÞ γα χαταστQαφεß η εξαßρετη
Το απüγευμ« «",Þò,ηò ßοι,«ò'μεqÜò,
πQοστασßα δýο
Αþου. και ο eηßΙυποßοχ«γüò Δ, Μπιξαιιßδηò, με
γÝφυqα
Οι Ιταλοß εßχαν μπει στο Παλαιο-
ΟμÜδων πεξιχοý, χατεβαßνει ο,η γÝφυg«,
(το πετqÝλαιο απφ το χατÜστημα Δημ,
σÝλι. Ρßχνει + τενεχÝδÝò πετqÝλαιο λα-
Þταν ξýλινη, üλο δαδß,
Χαντüλιου), του βÜξει φωτιÜ χαι η γÝφυg«Ι,ου χαι ανÝφερε σχε'
ηα,«υ σωστü πυqοßÝχυημ«, Γýqισε
μπÜδιασε. ¶ναιρε ο«η που εßχε εlχατασταθεß στο Κοι,
τιχÜ ο Μπιξαχßδηò στον ΤαγματÜQχη μαò
νοτιχü Γgαφεßο τηò Κοινüτηταò Βqυσοχωqßου,
Το απüγευμα τηò ßδιαò ημÝQαò Ýqχεται
λι,ο Ιν5 ΤÜγμα ΤqιχÜλων, (Δεý-
jßυ,αγμ«,οò ΤqιχÜλων), ΔιοιχητÞò Παπαβασιλεß-
τεqο ΤÜγμα r"" πεßßß"" π, Γßγα χαι
στο Κοι,ßοτιχü Γgαφεßο με τογ
ου ΠÝτgοò (Βιχ,. 5). ΣυσχÝπτεται
ΤÜγματοò, Το ΤÜγμα Κονßτσηò χατα-
χατανÝμουν ,ουò,ομý ,υΟυηηò χÜθε __δqü_
Ýωò τεýμα Βqυσοχωρßου
:,
:
νÝμεται «πο ρυrßμ« Jßοηþqιüß π«η«γßαß Ýωò
μο πQοò π«τ,ιοσειß
ηßß.ο ßαγμ« τqιχÜλλν Üπü ρεýμα Βgυσοχωqßου Ýωò απÝναντι
(πqοò τ, ανατολιπÜ)
απÝναντι απü τα þ;;;«;«, π,,ο ,ι,Þι,α
κοηßτσηò Ýστειλε μΙα ΔΙμΟΙρßα υΠü
a ΤΟν
απü το Δßστqατο. ιιΤßrοr« το τÜγμÜ
Ξ:j
,r,
τουò ντü-
Νßιι,ου απü το ΔßστQατο με üλουò
Ýφεδqον Υπολοχαγüν Γεþqγιον θÝσειò αχgιβþò
ι
Διμοιqßαò να πÜqουν,
ß6J πιουò Διστq«τ,,þτεò ο,q«,ßω,υò τηò ΧαΙ
Ýγινε. Το ΤÜγμα ΤqιιÜλων δΙÝθεΤε
b απÝγαγτι απü το ;λrα;r;, οπrò,«,
Ξ.,t

,Ετσι αμυντιχÞ
Ιο
θÝσειò. η γqαμμÞ στην
ιο üλμουò που στÞοηχÜυ=σ. η«ταιßηλεò
α πλÞρηò,
ßt Üqιστεgη üχθη του ποταμοý Αþου'εßναι
Ξ
εξαι§ετßχÜ σχοτεινÞ απü την πυχνÞ
ò
Την ΠαqασχευÞ 1η Νοεμβqßου, μÝgα

f,
)ι
λ
 2º

ομßχλη, σε διαλεßμματα ηλιοφÜνειαò φÜνηχαν βαgιÜ ΙταλιτιÜ αεqοπλÜνα να

πετοýγ γýgω απü το Ελεýθεqο }ßαι γα qßχνουν ιιατι, üχι üμωò βüμβεò.
Το ΣÜββατο 2 Νοεμβqßου το απüγευμα Ýqχεται χωgßò σταθμü απü το Δελ-
βινÜπι ο ΑγτισυγταγματÜqχηò Μαqδοχαßοò ΦqιξÞò, εξαιqετιχüò επιτελιχüò,
εβqαßχÞò χαταγωγÞò, Ýμπει-
qοò πολεμιστÞò απü τη Μι-
χgÜ Ασßα. ΥπασπιστÞò του.
ο Ýφεδqοò Υπολοχαγüò, δÜ-
σχαλοò απü τη Ζßτσα, ΓιÜγ-
νηò ΜατσÜγγαò. Μαξß του
Ýφεqε }ßαι Ýναν Ουλαμü
Πυqοβολιχοý «ΣνÜΤντεq-
ΔαγχλÞ» των 105. ΔιοιχητÞò
του Ουλαμοý ο Νιχüλαοò
ΠανδÞò, Υπολοχαγüò, ΚεQ-
ιιυqαßοò. Με τογ Ουλαμü
αυτü χαι τα δýο ΤÜγματα
μαò συγßQοτÞθηιε το «Απü-
σπασμα Αþου» υπü τογ Μ.
ΦgιξÞ.
Το πυροβολιχü στÞθηχε,
üχι βÝβαια στη θÝση «ΤξιÜ-
να-ξιοýμα» πατÜ τη γγþμη
γÝqο-χωgιανοý, αλλÜ στÞ-
θηχε νοτßωò του Βρυσοχω-
gßου μεταξý ΠαναγιÜò χαι
Αγßου Γεωqγßου, αχqιβþò δε
μεταξý χωgαφιοý ΜπÝτια τον πüλεμον ΤαγματÜρχηò ΠÝ-
χαι Γχüτση, με παqατηρητÞ- :º'_: 9'«"υ
ΔιοικητÞò του ΙΙ/5 ΤÜγματοò,
Qιο το υι|.ιωματÜχι
ανεβοýμε απ, τη "δ;;
αþ';;;
:9?,'.:¾g.::^εßου,
:;,ß;";'¹;;;:,υ;χ:;'γ;;ܹ;:γ::: ;;#
¶γιο Γεþqγιο χαι με πεδßο Γιαwαχοποýλου ,<πßγδοò 1940», εχδüσειò Β. Ρηγο-
βολÞò απ' τη ΓÝφυqα ΧασÜ- ποýλου, Θεσσαλονßχη (1972, σελ, 183),
νη μÝχqι δþθε απü τα ¶gμα-
τα. ΠλÞgηò ιι,αι τελεßα οqγÜνωση τηò αμυγτι}ßÞò τοποθεσßαò τηò αQιστεQÞò-
νüτιαò üχθηò του ποταμοý Αþου.
¼λα αυτÜ μελετÞθηχαν χαι εγχqßθηχαν σε σýσχει|.ιη των Ταγματαqχþν Γß-
γα χαι Παπαβασιλεßου υπü τον αεßμνηστον ΦqιξÞν. Αυτοß του ανÝφεgαν
αχgιβþò επß του χÜqτου τιò θÝσειò των τμημÜτων μÝχqι }ßαι τωγ ΟμÜδων. Ο
ΦgιξÞò μÜλιστα δεν αqχÝστη?{ε στιò επß του χÜqτου τοποθετÞσειò των τμη-
μÜτων, αλλÜ θÝλησε να πÜqει }ßαι μια ειτι,üγα επß του εδÜφουò, να τα δει με
 -28 -
οι ΥπασπιστÝò του ιδßου
το μÜτι επß τüπου. ο ßδιοò, οι δýο ΤαγματÜqχαι,
σαν τÝλειο γγþστη του üλου εδÜ-
}ßαι,τωγ ΤαγμÜτων, παßqνJνταò χι εμÝγα
üλων των τμημÜτωγ, ΠÞγαμε σΤΟ ýqJωμα
<<ΚΟυ-
þüυò η«, τωý τοποθετÞσßων }ßατευχαQι-
στο Ýδαφοò, Ýμεινε
Ýοr«». Μια ματιÜ στοý χÜqτη ο ΦQιξÞò, μια
στημÝνοò απü τιò uuÝqyiι,iτωη οßü Ταγματαqχþν, Και ανÝφεqε σχετιπÜ
στην νΙΙΙ (=8η) ΜεQαQχßα.
Η þqα 1Ζ (2η:ω) ßß βqÜδυ τα μεσÜνυχτα,
ÝQχεται στο σπßτι μου üπου
Ýλα στο Γραφεßο σε θÝ-
ι,ι,οιμüμουν ο Μπιξαχßδηò,-με ξυπνÜνε, -««Γιþgγο,
λουγ». Ντýθηχα r« orq«iι,""a ρΟρ«,«,
χαι πÞγα στο Γqαφεßο, «¶χου δÜ-
σχαλε», εßπε ο φqιζÞò,'εßχε γßνει φαßνεται
χÜποια συξÞΤηση γΙα μÝνα με ΤΟγ
üποιουò θÝλειò χατ γα παò δια-
Γßγα, «πÜgε αυο τgεrß'*οο,qιò στgατιþτεò,
εßναι ανÜγχη, πÜqε χαι τη δια-
ταγÞ στον Αυδßχο, Ζοò ΙΟÜ, οπþσδÞποτε,
ταγÞ». «'Οχι χ. ΔιοιχητÜ, θα πÜω μüνοò μου»,
χqüτοι, üτι οι Ιταλοß Ýστηγαν
Εßχε Ýqθει ηΙ,ηqοφοqß«, εßχαν αχουσθÝß χαι οι
γÝφυgα χÜπου στοη Rλο, στο «Μπαλτσαστgßτξι», Τüτε χ,ατÜλαβαν üτι
υλιΧü γεφυgοΧατασιιευÞò. Νýχτα Ýφτα_
χθεσινÝò qßιρειò στο Ý,ιÝιßeεqο Þταν
;

,β ,ßι φüβο, μÞπωò οι Ιßαλοß

εßχαν π.εqÜσει χαι εß-
σα με σχετιχÞ πεqιπÝτε,«
πüσα δεν βÜφι ο νουò τ'ανθgþπου σε τÝτοι-
χαν φτÜσει οrοη αγλ ýιηνÜ, στον Αυδßτιο, Τον ξý-
εò þqεò. ¸φτασα επß τÝλουò στο «ΑζιουγχÜστqον» Του
πνησαγ,ξαφνιÜστηχε üταν εßδε, συνδεüμασταν πολý-πολý φιλιχÜ,
μ,ε
¸στειλε αμÝσωò χαι
'δωσα χαι την διαταγÞ η«"ßυ τα εßπα χαß πQοφοQιχÜ,
ΑqχιμανδqßΤη, αν θυμΟýμαt αΧQΙ-
χÜλεσε τον Ýφεδqο eυδυποι,οχ«γü Βασßλη
ο Αqχι-
στü-«ΑμπÝλι ΚαλογÞqου», ¹gθε σε λßγο
βþò που εßχε τη Διμοιqßα
πÞgε'βÝβαιαχαι την διαταγÞ, να προωθÞσει μια
[«ηαqιrηò,'με υπüδειξß μου, χ:ι με τιαθαρþò εQευγη-
ομÜδα ωò χÜτω οrοη λωο μ, "ßß,ß πολý πqοσοχÞ
δýο πεqßΠΟυ þqεò Þρθε Ο ΑqΧΙ-
τιχÞ αποστολÞ, üπωò χαι Ýγßνε. ¾στεqα απü
δεν αντε-
σχετιχÜ üτι η δßαταγÞ εξετελÝσθη üτι τßποτε
μανδqßτηò ηαι «ηÝφrßgε
τιαι τßποτε δεν εßδαν Þ Üτιουσαν
λÞφθη η πεqßπολοò ßου η«τΟβηηε ωò χÜτω
αναφοQÜ του χαι ο ι, Αυδßιοò,
οι Üνδqεò τηò εχεß αποστολÞò, ΣυνÝταξε την σχε-
),{,αι σε τÝσσεqιò πεgßπου þqÝò
Ýφτασα στο Γqαφεßο üπου επιχρατοýσε
Αυδßιιου, υπΟ}φ
;-
:

τιχÞ ανυπομονησßα. ¸δωσα τηγ αναφοQÜ του º::::

αφοý ο ΦριξÞò_ανÜφεQε σχετι}ßα
;;ü;η τι Ýγßηε χαι τα πqÜγματα ηqÝμησαν, (3 Νοεμβqßου) πÞγαμε με
χαι στηγ νιιι ΜεqαΙχι«. ßο *qrß rηò κυqιαπÞò
a

Λαqßσηò ΤΟυ ΤÜγμαΤΟò ΤρΙΧÜλων

1 Ýγα Λοχßα απü το ßß«ξ«χι,αq-Αμπελþνα
στον ¶γιο ΜηνÜ χι απü
Ε. χαι στÞσαμε δýο üλμουò «Μπqαντ» των 0,8ß χλμ,
απ' τον «Μπßqη>» στο <<Μπαλ-
rτΞ εχεß Ýτιαιρε ηυq,,ολεητr,þò ,« ßΙαγ,« πÜνω
!_, τσαστgßτξι».
tr Εν τω μεταξý οι Ιταλοß πqοχωqοýσαν πQοò
Δßστqατο, Βωβοýσα χαι οι
Β Βqυσοχþqι, περνþνταò τον Αþο,
πqοσπÜθειÝò τουò για να σπÜσουν στο
θΙστüσο τα τμÞματα του ΤÜγμα-
τξ
Δ συνεχßξονταυ μυ ηοΙ'ιß αξιüλογα τμÞματα,
ξα
στqατιþτεò, αλλÜ ιιαι Πα-
:., t τοò Κονßτσηò, που εßχαν πολλοýò Βqυσοχωgßτεò

Θ--
)Ý
-\
cr,
 29

λαιοσελßτεò χαι Ελευθεριþτεò, χαθþò χαι απü τ'Üλλα χωqιÜ του Σμüλιχα,
χαθþò που Þξευqαν το μÝgοò σπιθαμÞ πqοò σπιθαμÞ χαι πτυχÞ χαι πτυχοý-
λα, τüσο του βqυσοχωgßτιχου μÝqουò, üσο χαι του απÝγαντι, χαθιστοýσαν
απαγοQευτιχÞ χÜθε χßνηση του εχθgοý. ΠαqÜλληλα χαι το ΤÜγμα ΤqιχÜλων
επαγqυπνοýσε στογ τομÝα του, με πQοσωπιχÞ ευθýνη χαι επßβλει|.ιη του Δι-
οιχητοý του Π. Παπαβασιλεßου. ΑλλÜ χαι το αγιασμÝνο ποτÜμι ο Αþοò,
φουσχωμÝνοò, Üγqιοò, θεqιü ανÞμεqο, συντÝλεσε γα αποτQαπεß χÜθε πεqαß-
ωση τωγ Ιταλþν. Αν τοýτο το χατüρθωναγ χαι πεqνοýσαν το Βgυσοχþgι Þ
τη ΛÜ'ýστα πQοò το Ανατολιχü Þ το Κεντqιχü Ζαγügι, η Üμυνα τηò ηqωιχÞò
νΙΙΙ Μεqαqχßαò στο πεqιβüητο ΚαλπÜχι πλευqοχοπιüταγ τ,ι,αι σχεδüν αχqη-
στευüταγ...
ΠολλÝò οι απüπειqεò τωγ Ιταλþγ να πεqÜσουν τογ Αþο. ΑλλÜ üλεò
τ
συντqßβονται απü τα χαταιγιστιχÜ πυqÜ των διχþγ μαò, οι οποßοι Þ ξ ε g α ν
τουò πιθανοýò πüqουò, με τιò υποδεßξειò των χωQιανþν μαò στgατιωτþν,
που οι πεgισσüτεqοι Þταν στο Λüχο του Αυδßχου, που εßχε χαι τογ χQισι-
1
μüτερο τομÝα.'Ετσι πεgνοýσαγ οι μÝQεò.Το πυqοβολιχü Ýπαιξε αποφασι-
στιχü ρüλο. Γιατß απαγüQευσε με τιò εýστοχεò, εξαιqετιχÜ εýστοχεò βολÝò,
την χÜθε χßνηση του εχθqοý απ' το Ελεýθεqο πqοò ΠαλιοσÝλι - ΠÜδεò -
¶qματα την ημÝgα. ΑλλÜ τουò δþqιξε χαι τη νýχτα μεqιχÝò οβßδεò σε απι-
σημασμÝνα μÝqη του δqüμου.'Ετσι οι Ιταλοß που μÜχονταν στον Σμüλιχα
ωò το Δßστqατο, στεgÞθηχαν ουσιαστιχÜ τqοφÞ χαι πολεμοφüδια.
ΚατÜ τιò 4-6 Νοεμβgßου Ýφτασε στο Βgυσοχþqι μια Επιλαqχßα (τÜγμα)
ιππιχ,οý υπü τογ ºλαqχο ΤξαβÝλλα, τελευταßο γüνο τηò Σουλιþτιχηò φÜQαò
των Τζαβελλαßων, (Σχοτþθηχε χοντÜ στην Ελεοýσα, απÝγαντι απ'την Πqε-
μετÞ, το λαμπqü αυτü παλιχÜgι*). Οι ιππεßò, οι Üνδgεò χαι τα ÜλογÜ τουò
üλα στην <<Τσιλßστα»», «ΜÜqμουqε», <<ΜιντÝσου». ΚÞποò δεν Ýμεινε πουθε-
νÜ. ΑλλÜ χαι χαμιÜ μα απολýτωò χαμιÜ διαμαqτυgßα Þ Ýστω παgαμιχqü πα-
qÜπονο απü τουò χατοßχουò του χωqιοý μαò. Και το ομολογοýσαν ΦqιξÞò
χαι Γßγαò.
ΔιετÜχθη η Επιλαqχßα να πεqÜσει τογ Αþο, οδÞγησα Ýφιπποò σýνδεσμοò
χι εγþ τον ΤξαβÝλα ωò τογ Αþο. Μüλιò φτÜσαμε στον ¶γιο ΜηνÜ του εßπα
üτι ο δqüμοò εßναι τελεßωò αχÜλυπτοò ωò τον πüqο στη «ΜιχqÞ Βωβοýσα».
Μου εßπε να πεqÜσουψε «στÜγδην» [σταλα(γ)ματιÜ-σταλα(γ)ματιÜ] χαι γαλ-
λιχÜ «γχοýτ-α-γχοýτ» [: goutte ιß goutte]. Κι'Ýτσι Ýναò-Ýναò με τqελü χαλ-
πασμü φτÜσαμε στη «ΜιχgÞ Βωβοýσα», Το πÝqασμα του ποταμοý Þταν φο-
βεqü. ¶χqεò χι Üχqεò ο Αþοò, χατÜθολοò, οqμητιχüτατοò. ΑλλÜ χαι τα Üλο-
γα υπÝqοχα. ΠÝqασαν μια χαgÜ. Το θÝαμα για μÝνα Þταν απαgÜμιλλο.
*
[Σýμφωνα με το βφλßο του Γ.Ε.Σ. «Αγþνεò χαι Νεχροß του Ελληνιχοý Στρατοý» (üπωò
παραπÜνω), σε},. 44 Ο «ΤξαβÝλλαò Κωνσταντßνοò του ΛÜμπqου, 'Ιλαρχοò: ΓεννÞθηχε στην
ΚÝqχυρα το 1908, του 3ου ΣυντÜγματοò Ιππιχοý. Φονεýθηχε στην ΠρεμετÞ στιò 2 Δεχεlφgß-
ου Ι940». ΑχριβÝστερα ωò πQοò τον τüπον ταφÞò του μαò πληqοφορεß, περßπου 2ΥΖ μÞνεò με-
ι

*f
 -30-
τÜ τογ θÜγατü του Κ. ΤξαβÝλλα, ο ΓιÜννηò ΜπερÜτηò (1905_196s) στο Ýgγο του «Το Πλατý
ΠοτÜμι» (Β, ÝΧδοση 1975), σελ. 89 «...ΧατÝβαινα þò τÞν οτχλησßτσα τοý ¶γßου ΠαντελεÞμο_
νοò [στο χωριü Μπαντλüγι], χαß στü μιχρü χαß πενιχρü τηò νεχQοταφετο ποý δÝν τοý λεßπα-
υ, üμrò τÜ Üßþνια χυπαρßσσια ...χαß ,..πλησßαξα στü μüνον Üρýμαχτο Üχüμα Üπ, τüν χαιρü
-Επεσεν ýρω'ßχþò ýπÝρ πατρßδοò τfl ", Ýν ΙυΙπατπλüντ», Μπα-
τÜφü...: «-Ιλαρχοò ... ΤξαβÝλλαò.
ντλüνι Þ Μπαγτελüνι (στου ßδιου σ. 55), παqαφθοqÜ του Badiιona (βλ. χÜQτη Βιχ. 14), Þτοι
σε χÜqτεò μαò (Ειχ, 11), χαι που
[Αγßου] «Παντελοýμονα>>, που φÝρεται ωò το «Μπαντιλüηια»
,40: Γ.Ε,Σ., ¸λληνιχÞ ¶ντεπßθεση (ι966),
χατελÞφθη üμωò στιò 29 Νοεlφρßου του βλ. Iστορßα
σελ. 90, § 101. - Α.Π.].

Σε 2_3 μÝqεò ýqθε }ßαι το στQατηγεßο τηò ΜεQαQχßαò ΙππιΧοý, ΔιοιιιητÞζ

ΥποστqÜτη¾οò ΓεþQγιοò ΣτανωτÜò. ΕγΧαταστÜθη?{ε στο σπßτß του Δημητqß_
ου Χαντüλιου. Το «Απüσπασμα Αþου» υπÜγεται πλÝογ στη ΜεQαQχßα Ιππι_
}ßοý. ¸τσι Ýωò τιò 26 Δεχεμβgßου.
Σε λßγεò μÝqεò διατÜξεται η Διοßχηση του ΑποσπÜσματοò ΑrßΙου γα πε_
QÜσει στο ΠαλιοσÝλι. Κι εγþ μαξß. ΚÜτω
απü το ΠαλιοσÝλι αχQοβολßστηχε
ß Ιιμοιgßα ΔιοιχÞσεωò }ßαι ο Γßγαò χαι ο ΦQιξÞò. Η μÜχη αχüμα συνεχιξü-
ταν για το ΠαλιοσÝλι. Σε μιÜ_μιÜμιστι þqα Ι χατÜσταση ξεΧαθÜgισε. Πqο_
χωQÞσαμε. Μπαßνονταò στο ΠαλιοσÝλι, αχουμπισμÝγοò
στη Qßξα μιαò γχ,οQ-
τσιαò, Ýναò Λοχßαò γε}ßQüò. Ζεστüò αχüμα. Σαγ γα μιλοýσε. ΕιδοποιÞσαμε
στο χωQιü. ΚατÝβηχαν üσοι Üνδqεò χαι γυγαßχεò Þταν στο χωQιü, τον πÞ_
QaV, τον νεχQοστüλισαν χαι θÜφτηΧε
το παλιχÜQι με üλεò τιò τιμÝò του χQι_
στιαγοý χαι του πολεμισý.

Τι πqüσφερε το Βgυσοχþqι
οιπqþτεò γυγαß}.ß,εò που φοQτþθηχαν με πυQομαχι)ßÜ πQο παντüò για γα
πÜνε στüυò Λüχουò, Þταν ΒgυσοχωQßτισσεò. Επßσηò οι πgþτεò μεταφοqÝò
πυgομαχιΧþγ ?ßαι τQοφßμων απü το ΚαπÝσοβο, με τα üσα φοqτηγÜ ξþα δεν
εßχÜν επιταχθεß, Ýγιναν απü ΒQυσοχωQßτεò χαι ΒqυσοχωQßτισσεò. χιλιÜδεò
οχÜδεò, οι ιιÞποι ανασχÜφιχαγ για πατÜτεò. Τιò Ýβqαξαν οι στqατιþτεò στην
ΧαqαβÜνα Χαι λÜqωναν ΧÜπωò την πεßνα τουò, ιδιαιτÝgωò οι των ξÝνων τμη_

.- μÜßων. Χüqτο σε αχυQþγα δεν Ýμεινε. ΜεταγωγιχÜ ΤÜγματοò, μεταγωγιχÜ

του χωQιοý που ÝφεQναν τgüφιμα χ,αι πολεμοφüδια. Ιππιχü για 2_3 μÝQεò.
:

Η Δßμοιgßα του ΜοναστηQιοý δεν Üφησε πατÜτα για πατÜτα στουò χÞ_
πουò }ßαι στα χωQÜφια τηò ΝιχολÝταò. Εgχüνταγ χι απ, τη Διμοιqßα του Κα_
:

:_

λογεqιΧοý ?ßαι φοQτþνογταν οι στqατιþτεò με πατÜτεò, τουλÜχιστογ 3_4 τü_

Ý
fa νουò πατÜτεò. Και η πQοθυμßα των χωQιαγþν υποδειγματιΧÞ, ΝυgιολεχτιτιÜ
ß
}_. αξιοθαýμαστη, αλλÜ }ßαι ομολογοýμενη απü τον ΦgιξÞ χι απ'τον Γßγα. Ο Γß-
ξR Χqυσοχþqι
ΙÝ} γαò μÜλιστα Ýλεγε «ΒgυσοχþQι το εßπαγε, αλλÜ αγ πÜμε ΧαλÜ,
ßο
α θα το τιÜνω».
τ{
Στο Βgυσοχþqι τþgα Ýχουl.ιε Ýδqα δýο ΤαγμÜτων, Διοßχηση Αποσπþ
ξα σματοò Αþου, Ýδqα Οqεινοý Χειqουqγεßου, σταθμüò μεταχομιδÞò τQαυμα-
:

)τ
'"}
.\
 3ι
- -
ι
τιþν, Üφιξη χαι πqοþθτιση πÜγω απü 1200 αιχμαλþτουò. Χþqια οι χωqιχοß
των χωqιþν του Κεντqιποý Zayoqiou που Ýφεqναν με τα μουλÜqια τουò, χι
,ßδ. ü,τι φοgτηγü ξþο, τqüφιμα χαι πολεμοφüδια, που üλοι αυτοß ταχτοποιοý-
νταν το βqÜδυ σε «χαταλýματα>>, στα σπßτια για διανυχτÝqευση. ΣÞχ,ωγε το
μιχqü Βqυσοχþgι τüση χßγηση; ¶ντεχε σε τüσεò πιÝσειò ανθgþπινου üγχου
χαι ανθgωπßνων ενεqγειþν;
Κι üμωò Üντεξε. Αγüγγυστα μÜλιστα ανταποχρßθηπε πλÞgωò πQοò τιò με-
γÜλεò þgεò, πQοò το μÝγα χÜλεσμα, πQοò το ýιριστο χαθÞχογ, πQοò τηγ ιστο-
ριχÞν επιταγýν.
,Ý

ΑλλÜ θα Þταν παqÜλειιρη να μην πεgιγqÜψουμε την Üqιστη οgγÜνωση τη§

ß υγειονομιχÞò υπτιqεσßαò του στqατοý, υπü Ýγαγ ΑqχßατΕον, (αχ! να εßχαμε
χαι το üνομÜ του!). ¸ξοχοò οργανωτÞò τηò διαχομιδÞò τωγ τgαυματιþν χαι
ασθεγþν, αλλÜ τιαι τηò λειτουgγßαò των δýο χειgουgγεßων. Εßχε πÜντοτε
Ýτοιμεò δýο Διμοιqßεò τQαυματιοφοqÝων. Μüλιò εgχüταν τgαυματßαò απ' τα
Π
απÝναγτι χωqιÜ Ελεýθεqο, ΠαλιοσÝλι, ΠÜδεò, ¶gματα, αμÝσωò γνωμÜτευε
γιατqüò εÜν χgýξει αμÝσου μεταχομιδý§.
Αυτοστιγμεß το φοqεßο χαι 8 (οχτþ) τqαυματιοφορεßò, για να εναλλÜσ-
σογται, χαι δqüμο- Υπολüγιξε να Ýχουν 7 (επτÜ) þqεò μÝqα να φτÜσουν στο
ΣχαμνÝλι, για γα μη νυχτþσουγ στο δqüμο, Αλλιþò τουò χQατοýσε στο
Βqýbοχþqι. Τουò Ýστελνε «χαταλýματα» στα σπßτια, Τα σπßτια αυτÜ, αλλÜ
χι üλα γενιχþò σε χρßσιμεò þgεò, σε αgιθμü τqαυματιþν πgüσφεgαν αμÝσωò
ξεστü τσÜι του βουνοý χαι φαγητü, üσο μποqοýσαν πεQιποιημÝνο. Σα νÜταγ
παιδιÜ τουò, αδÝλφτα τουò. Πgοθυμüτατα üλα τα σπßτια. ΕÜν εßχαν ανÜγχη
αμÝσου χειgουgγιχÞò επεμβÜσεωò, αυτÞ γßνονταν στον γυναιχωνßτη τηò εχ-
χλησßαò του Αγßου Δημητqßου. Των Ιταλþγ τqαυματιþν η χειqοýgγτιση γι-
γüταν,στο πλαχüστqωτο τηò εχχλησßαò. Τουò Ιταλοýò τgαυματßεò τουò πQο-
ωθοýσε η υγειονομιχÞ υπηqεσßα με Ιταλοýò αιχμαλþτουò για τQαυματιοφο-
Qεßò.

Τι πqüσφεQε το Βρυσοχþqι, ΙΙ
[Παρüμοια χαι συμπλτιρωματιχý ειχüνα για το Βgυσοχþρι, τηγ παλιÜ μαò Λεσ(Þνßτσα, χαι
για τιò μεγÜλεò εχεßνεò πολεμιχÝò τιμÝρεò του χωqιοý ξωγqαφßξει με τοýτα τα παραχÜτω λü-
για χαι ο χωριανüò μαò Βρυσüχωρßτηò, ο Κþσταò ΚουνÜβοò σ' <<Τα ΝεÜ του Βρυσοχωρßου»,
αριθ. φýλλου 16 (Αυγοýστου-Σεπτεμβρßου 1996), σελ. 2: - Α.Π.]
«...Απü την πqþτη μÝgα του πολÝμου τα σχολεßα Ýχλεισαν χαι γω, δευτε-
qοετÞò τüτε σπουδαστÞò τηò ΠαιδαγωγιχÞò Αχαδημßαò, γýqισα στο χωqιü,
πεξüò βÝβαια, Ο δqüμοò γεμÜτοò στqατιþτεò που πqοωθοýνταν για την πqþ-
τη γQαμμÞ. Απü το ΚαπÝσοβο μÝχgι το Βgυσοχþgι ο δqüμοò πÜλι γεμÜτοò
απü ημιονηγοýò που χουβαλοýσαν τqüφιμα }1,αι πυQομαχιχÜ, αλλÜ χ,αι απü
γυναßχεò φορτωμÝνεò με χουqαμÜγεò χαι Üλλα πολεμιιιÜ υλιχÜ. ΚÜπου στο
δqüμο, üπου σýμεgα εßγαι η διαχλÜδωση για τη ΛÜΙστα συγÜντησα τη χω-
 -32-
¹ταν φοqτωμÝνη με Ýνα σαιιß ιουqαμÜνεò χαι
QιαγÞ μαò ΧÜΤδω Καqποýξη.
στην ποδιÜ τηò βαστοýσε Ýνα βαqý πqÜμα,
Ýχειò στην ποδιÜ χυqÜ ΧÜθδω;
- Τι
Οβßδα για το χανüγι πÜιδß μου.'Επεσε το Üλογο που τιò χουβαλοýσε
-
}ßαι γω γr« η« το ξελαφqþσω Ýβαλα μιÜ στην ποδιÜ μου,
Ποιοò ξÝqει, Μια
οβßδα μποqεß να σþσει τα παιδιÜ μαò, τηγ πατρßδα",
3 Οι
¼ταν Ýφτασα στο χωqιü το εßδα διαφοqετιχü, ¸πλεε ι"ιÝ9α_σlο χαχß,
του Αþου
διαβÜσειò η«ι, r« υιρþμαßα απü το μογαστÞQι μÝχqι τ1 συμβολý
απü τιò διχÝò δυνÜμειò. Στο ýιl.ιωμα
με ßο τ«ßευßτη, εßχαν τιαταληφθεß μαò
αδιÜχοπα
ßηò παναγßαζ Þταν το οqειβατιπü πυqοβολιπü που σφυqοχοποýσε
τοßò ιταλοýj απÝναντι dτιò πλαγιÝò του Σμüλιχα. του χÜχου τα ιταλιχÜ
αε_

qοþαη« πεßοýσαν χαμηλÜ για να τα ανατιαλýιρουν, ΑυτÜ Þταν χαμουφλα_

χαι ο πλημμυqισμÝνοò Αþοò,
ßισμευα στογ πευχþνα. Σýμμαχüò μαò
Το επιτελεßο του ΤÜγματοò εßχε εγπατασταθεß στο χοινοτιτιü ΧατÜστημα
χαι το οgεινü χ.rqουgγυßο στü σπßτι του Σßι!ιια, και οι επχλησßεò,
χι αυτÝò
){
ηταν γεμßτεò. ¼λδι οß χωqιανοß βqßσχονταν σε
χινητιχüτητα, ΓÝqοι ασπQο-
στα μÜτια, νÝοι χαι νÝεò üλοι στον αγþνα",
Fi μÜλληδÝò, γßναßχεò μ, δαrqυ«
ωò οδηγοß
h,μεßò οι γÝοι, που γηrqιò«μυ τιò διαβÜσειò, χQησιμοποιηθÞχαμε
τþν ßμημÜτωγ. οι χωqλýοι βgÜξανε πατÜτεò σε μεγÜλα παξÜνια,
τιò Ýβγα-
στQατιþτεò, μαζß με λαχα-
ξαν στα'σταυgοδgüμιß ι«ι, τr{μοιgÜζανε στουò
ηüη,,rrò Þ χο}.οχυbΟπιτεò. Σε μια μüνο μÝqα οι Βqυσοχωqßτεò πqüσφεqαν
στο στqατü εχατü ξυγοýqια δωgεÜν, Ýγα χÜθε οιπογÝνεια,
ο αÝßμνηστοò πqüεδ§οò τηò κοιγüτηταò ΜιχÜληò ΜπßQηò Ýτqεχε απü
να φτÜ-
σπßτι σε σπßτι }ßαι συγχCßτ§ωνε χüqτο για τα ξþα του στqατοý, Που
που το τÝqμα του αυτο-
σουγ οι τqοφÝò για τα ξþα απü το ΚαπÝσοβο, Þταν
χιγÞτου. ΠολλÜ ξþα πßηγιασμÝνα απü τα παλιοσÜμαρα χαι το ΧαΧοφügτω_
συγχÝντQωσαν οι χÜτοιχοι,
μα εßχαν εγχατÜλειφθεß. Απü αυτÜ, αqχετÜ στην κü_
.rοrßßþο«η τιò πληγÝò τουò }ßαι το ΓενÜqι του 1941 τα παqαδþσαγ
απü την
νιτσα. Τα υπüλοιπ« ÜφηοÜυ την τελευταßα τουò πνοÞ, τυμπανιαßα
πεßνα χαι το χqýο στα σιÜδια 1ηò «ΣχαqβÝναò>> χαι τηò «ΜπαθÜοO,ζ»",
Καιγα,φτÜνουνοιπqþτοιτÝσσεqιòτQαυματßεò,ΧτυπημÝνοιαπüβλÞ-
ματα ιταλιΧοý üλμου, οrοßj,ρrμ«
πÜγω απü τη «ΜπαßÜσα». Τον πÝμπτο δεν
να τον φÝ-
τον Ýφεqαν γιατß'Þταγ νεχqüò. Το πqωß τηò επüμενηò που πÞγαγ
Qouv γιÜ ενταφιασμü,
αλß[ονο!ΙΙ ¹ταν ζωντανüò Ι!! Καß εßχε περÜσει
νýχτα μαqτυqιχý χÜτω απü χαταπλυσμιαßα βQοχÞ,
{='
' καß-üτÜν
ßιια
τιqθi το πλÞQωμα του χgüνου Üqχισε η αντεπßθεση... Η γßχη
πολλοß παqαδß_
Þταν πλýgηò. οι Μουσουλ-ßνÝιεò φÜλαγγεò οπισθοχωgοýν.
fiΞ
ι
t-,
δονται. ΓÝμισε το χωqιü αιχμαλþτουò. Κι ýταν üλοι θεονÞστιχοι. «Πüχο πÜ_
*Ýß στουò χÞ-
γε, πüχο τιÜγε» μ«ò bωη«ξ«ν (= λßγο ιΡωμß), Πολλοß ξεχυθηχαγ
s\-
Τα αε-
πουò τßι Ýτqωγαιι σÜπßα χολοχýθια..Εßχαν μεγÜλη Ýλλειι!η τqοφßμων,
ß
ξ\ qοηßÜη« ,üυò, ,« βλÝπαμε απ' το χßοqιü, τουò Ýgιχναν σατιιÜ με τqüφιμα, μα
δι διιιοß μαò με τα πολυβüλα δεν τουò Üφηναν να τα πλησιÜσουν,

rJr
a-'

,\
ca
ι

ι -33-
ΦτÜγουγ τþgα οι πqþτοι τqαυματßεò, ¸λληγεò χαι Ιταλοß. Οι γιατqοß
ß

στο χειQουQγεßο ΧÜνουν τιò επεμβÜσειò χωqßò διÜπgιση. Δεν εßναι πια
εχθgοß. ΕπισχÝπομαι ταχτιτιÜ το χειQουQγεßο χαι πqοσφÝqω γÜλα χαι φαγη-
τü στουò τgαυματßεò χαι γω χωQßò διÜχgιση... Το ßδιο χÜγουγ τιαι οι Üλλοι
χωqιανοß. Σ, Ýνα δωμÜτιο ¸λληνεò χαι Ιταλοß συνομιλοýν με
νοÞματα.
«ΜπÝλλα ΓΧqÝτσια, πüqΧο Μουσολßγι», μου λÝει Ýναò (_ Ωqαßα ΕλλÜδα,
γουρουνü-Μουσολßνι).
Τα πολυβüλα δεν αχοýονται πια. οι πλαγιÝò του ΣμüλιΧα λευτεqþθηΧαν
απ, τουò ΑλπινιστÝò. Με τον αδελφü μου το ΘανÜση, ΧατεβÞΧαμε στογ Αþο
να επισχεφθοýμε το πεδßο των μαχþν. φτÜσαμε στην τοποθεσßα ΚουλÜχου
χÜτω απü τη Σμüλιοβα. Στην Üχqι του ποταμοý σε μια σπηλιÜ βqýπαμε μα-
τωμÝνουò επιδÝσμουò χαι 15 γελιοýò Ιταλιποýò αδειανοýò. Γιατß üμωò τουò
εγχατÝλειιραν χαι γιατß Þταγ αδειαγοß; ¶γνωστο. Πιο χÜτω, Ýναò Ιταλüò λο-
τα
χαγüò, ΧτυπημÝνοò στο μÝτωπο χεßτονταν ÜνÜστιελα. ΕΧεß εßχε στιοτωθεß Þ
Χýματα του ποταμοý τον εßχαν εΧβgÜσει σ, αυτü το σημεßο; Κι αυτü παQα_

μÝνει Üγνωστο. ΠÜντωò σ, αυτü το σημεßο οι Ιταλοß Þθελαγ

να γεφυqþσουν
το ποτÜμι γιατß απÝναντι εßχαν Χüι|ει πανýι|ηλα πεýχα. Δεν πqüλαβαν üμωò.
Το Βρυσοχþqι Þταν ομολογουμÝνωò το δεýτεgο ΚαλπÜΧι...». ΑυτÜ θυμÜ_
ται χι Ýγqαι|lε ο Κþσταò ΚουνÜβοò.

Χωqιανοß (Βgυσοχωqßτεò) στο ΤÜγμα Κονßτσηò

¸φεδροò Ανθυπολοχαγüò Γεþgγιοò Αδαμ. Εξαqχüπουλοò, ÝφÝδgοò Αν-
θυπολοχαγüò Δημýτqιοò παπÜ-Κων. Μπιξαχßδηò, Ýφεδgοò Λοχßαò Τσιþμοò
1Þ Τσομßδι6) Ν. ΑναστÜσιοò (: Ο πgþτοò νεχqüò
του Ελληνοßταλιχοý πολÝ-
μου), Λοχßαò Δημýτqιοò Κ. ΓιÜνγχαò (ΠαλιοχþQÞ, ΔεπανÝαò Γεþqγιοò
ΣτÝgγ. Οιχονüμου, Στqατιþτηò ΣτÝqηγιοò Ιω. Κολιüò, Στqατιþτηò Μιχαýλ Ν,
ΠασχÜληò, Στgατιþτηò Γεþqγιοò Ν. Πουποβßνηò, Στgατιþτηò Θεüδωqοò Αθ.
ΕξÜgχου, Στqατιþτη6 Αντþνιοò Αθ. Καgαγιαννüπουλοò, Στqατιþτηò Χα-
qÜλαμποò Ιω. ΤqÜμμαò (: οι δýο τελευταßοι, τgαυματßεò στιò 28 οΧτωβgßου,
στο ΦυλÜιι,ιο Βοýqμπιανηò), Στρατιþτηò Κþσταò ΜπÝχαò, Στqατιþτηò Ιþ-
Üννηò Σιαμπßqηò, Στqατιþτηò ΕυÜγγελοò ΣιαμπßQηò, ΣτQατιþτηò Χαντüλιοò
Κ. IωÜννηò, Στρατιþτη§ ΠασχÜληò Γ. Χgýστοò.

Γεþργιοò Δδαμαντ. Εξαgχüπουλοò: στα μετüπισθεν του εχθqοý

Το πqþτο τμýμα του ΑποσπÜσματοò Αþου χατÜ την αντεπßθεσÞ μαò, που
πÝqασε τογ Αþο Χαι βqÝθηΧε στη βüρεια üχθη του, Þταν μονÜδα του ΤÜγμα_
τοò Κογßτσηò (βλ, Ειχ. 7 χαι 8).
Πqωß πqωß στο Γqαφεßο βqßσχονταν σαν σε σýσχειρη Γßγαò χαι ΦqιξÞò,
Μου δßγει ο χ. Γßγαò αγοιχτÞ διαταγÞ για τον 3ο Λüχο του χ. ΝτÝτσιχα. Μου
δεßχνει }ßαι ο χ. φQιξÞò στον χÜqτη ποια θÝση εγνοεß η διαταγÞ που πgÝπει
να χαταλÜβει }ßαι γα χqατÞσει το τμýμα που θα πqοωθηθεß. ΠεqνÜω απü το
 -34-

..
Ιffi
ι; 1Δ
'}δ =
=

ο
η Ι= ι

Ρ/\
\ \

\ \
Þ,
f,
ι, fr=
Φ

-a\
{-Π ,))
-_,/
Ν
fr \Ξ- '\ ι

Ξq
=
Ξ
) ο

f,
s
¾
!'ß".
aa Ξ
Ξ>

Ι=)
ο
ΞΞ
=Ξ
:Ξ
Φ ß
Χε ß,
υ ιß
[ß
Ξ ι:
Ξ ι

R
!-j

ΕιΧ. ΧÜρτηò των επιχειρýσεων τηò «Τξοýλια» απü τιò 4 Ýωò 9 ΝοεlΙβρßου 1940 στο Νü_
7,
rδ Εòòτòßτο _ Ufficio
1 τιο Σμüλιßα. [πηγÞ: ιστορßα ιταλιχοý Γ.Ε.Σ. = òτατο Maggioτò dò]ι,
ò Fotogrýiò. Roma 1980, σελ.43,
ra
StoÞco, La Campaμia di-Gròcia, Tomo.ΙII= Schizzi
ßη Schizzo η, 3j. - Α.Π.]
º
-
f-
}Α
-")
.\
 -35-
σπßτι παßQγω τQοφÞ για üλη την ημÝQα, σαγ να ßξευqα τι θα γινüταν, Χαβα_
λιχεýω το Üλογο Χαι δgüμο για τηγ θÝση «Σιαλατοýqα», Ýδqα του 3ου Λü_
χ. ΝτÝτσιιια, χαι _«καλþò
χου. χαιqετþ, στgατιωßιχÜ βÝβαια τον Λοχαγü
τογ, τι Ýχüυμε;» _«Διαταγý για το Ελεýθεgο». ΔιαβÜξει. ΕτοιμÜζει σε μισÞ
þgα δýο ομÜδεò με Üφθονα πυqομαχιχÜ, χαι τροφÞ 3 ημεgþν χαι πÜμε για
τd μοναστÞgι τηò Αγßαò ΤqιÜδοò. «Θα Ýρθειò χαι συ μαζß μου, üπου η Δι-
_«ΕτοιμÜστε τη Διμοιqßα σαò χ. πατσιοýqα.
μοιqßα χqýüτου πατσιοýqα».
Αγαχ,αλÝσατε ομÜδα Κüιαò συν πολυβüλο, σε μιÜμιστι þgα πgÝπει να }ßιγη_
θεßτε πgοò Ελεýθεqο». μποQþ για ποqεßα χ, ΛοχαγÝ -ο χ,
Πατσι-
-«Δεγ
οýqαò_, ΧοιτÜξτε το πüδι μου». Το πüδι του στο χüτσι πολý πqησμÝνο, το
αqβυßο παντüφλα χαι χαßνουσα πληγÞ.Ειδοποιεßται αμÝσωò ο γιατgüò του
,ι.ßχου Ανθυπßατqοò κωστÜχηò ηαμπqßδτιò. ¸qχεται σε 1ΥΖ þqα χαι γνωμα-
τεýει üτι üντωò ο Πατσιοýqαò δεν μποgεß να πÜει ποqεßα }ßαι να πεqÜσει το
ποτÜμι, τον Αþο. ΔιαταγÞ στη Διμοιqßα στο «ΚαλογεqιΧü»: «Να Ýgθει αμÝ_
σωò ü Εξαqχüπουλοò». Σε μιÜμιση-δýο þqεò Ýqχεται ο Γ, Εξαqχüπουλοò μα-
ζß ;ε το χqÞστο Δοýμα. ο λοχαγüò ΝτÝτσιχαò: «Γιþgγο, πÜqε τη Διμοιqßα
συý δýο ομααεò συν πολυβüλο τιαι γα παò στο σημεßο απÝναγτι απü τογ
¶γιο ΑθανÜσιο τηò <<Σιουσνßτσαò».
Κατεβαßνουγ üλοι στο ποτÜμι, αφοý υπÝδειξα στον Γιþqγο Εξαqχü-
πουλο πιθαγüν πüqο για το πÝqασμα του ποταμοý Þ στο χωqÜφι του ΜÞ-
τgου Þ παqαπÜνω üτου Βßσιου. ο χ. ΝτÝτσιιιαò εßχε πÜqει μαξß με τιò δýο
ομααεòrι«ß üλυò τιò τqιχιÝò των μεταγωγιτι,þν του Λοχου, ΠÞγε χαι ο ßδιοò
ο ΝτÝτσιχαò στο ποτÜμι. ΔιÜλεξε δυο τgειò, θηqßα, Κεqασοβßτεò, δÝθηχαν με
τιò τqιχιÝò τιαι Ýτσι πÝqασαν το αqΧετÜ φουσΧωμÝνο ποτÜμι. ¸δεσαγ τιò τQι_
χrΞò δ,,ηιÜ χλωσμÝνεò σε δÝνδgο χαι χqατοýμενοι
απü τιò απλωμÝνεò τqιχιÝò
,rÝρ«ο«υ üλοι το ποτÜμι ΧατÜφοqτοι βÝβαια, χαι απü τα πολλÜ πυQομαχι_
χÜ. ΑπÝναντι Þταν οιΧογÝνειεò απü το Ελεýθεqο, Üδειασαν 4_5 Χαλýβεò, Üνα_
ι|.ιαγ φωτιÝò χαι στÝγγωσαγ, τουò πqüσφεqαγ μÜλιστα ξεστü φαß χqÝαò
οι
Ελευθεqιþτεò. ΞημÝgωσε.η Διμοιqßα πολý πqωß στη gÜχη απÝναντι απü τον
¶γιο ΑbανÜσιο τηò «Σιουσνßτσαò», Ýστησε τα αυτüματα [πßσω απü τογ
εχbqüΙ] χαι παqατÜχθηχαν οι στgατιþτεò üλοι χαι Ügχισαν το πυg
(με 6
οπλßπολυβüλα χαι το βαqý,πολυβüλο). οι ιταλοß που συμπτýσσογταγ χαι
Ýτqεχαν να πgοφτÜσουγ, δεγ πεqßμεναν ποτÝ τÝτοια μπαταqιÜ, χυgιολεχτι-
χÜ ξαφνιÜστη}ßαν απÜ το απqüοπτο αυτü, τιαθþò βqÝθηχαν μεταξý δýο
*υqþυ. Το χαχü Þταν τqομεqü. ΑυτÞ η χßνηση συνετÝλεσε πÜqα πολý þστε
ναλιχμαλωτιστοýν 820 ßταλοß, ιδßωò απü τουò ιππεßò. οι ιταλοß üπωò αλα_
Ýπεφταν αθgüοι.
φr«σμÝηο, Ýτqεχαν να χgυφτοýν )ßαι γα πqοφυλαχτοýν,
¼λα δε τα μεταγωγιΧÜ σΧοτωμÝνα. Τqομεqü. οι σΧοτωμÝγοι }ßαι τgαυματßεò
γÝμισαν τα gÝματα, τιò πλαγιÝò, τουò δqüμουò. Μια
παgÜτολμη επιχεßgηση
Üπü αυτÝò πßυ συγÞθιξε να οqγανþýει χαι γα διατÜξει ο αεßμνηστοò φqιξÞò
χαι να εχτελεß το ΤÜγμα Κονßτσηò, Ημεqομηνßα 8 ßσωò η 9 Νοεμβqßου 1940,
 -36-
τσμιοßΡι Σ

tτρÝταυη
οÝσÞò τßν t9,

SÝσε.ò ιτßν ιτην

Ι«.ò υß. rz.i

Α'εχορ,*οß 6νιισιÜσε.ò
Ι Brl 1.' τüγυο 5ι ΣυντÝγμαιοò ιßι

ß'|!
&ρ<ßψτ
ο ",&ο
:]]Ο ροò ιΙ ι
'ß !
]ß
β,ετ*; ,"*"ß,ß,", ,-/!

Ü
ßÞιιd ι
. '
'l.\
r_ .",_,,.,

{ γ
ξ
}ο ,
ß
ffyrrεa ι /rιß6εζ

ι*5

, ΙΞ.ι
4
ιν
/?
Φ τ ft'
ι ]ß
τΙ/5 τΑΓΞß.

Ý,, *rrξ1..η ε α 6Υ
α «r"Ο ,. ]Ιß:;
߀} :

ο;αþ*
'("qδ
πε ιC
,{þιw οß&ι

Ετχ. 8. ΧÜρτηò τωγ τελευταßων μαχþν τηò «Τξοýλια» στο ΝüτLο ΣμüλLχα
[ΠηγÞ: Ιστορßα Γ,Ε.Σ. ¹'ΙταλιχÞ Εßσβολý... (1θ60), χÜρτηò 17 μετÜ τη σελ. 188.
- Α.Π.: Σημ. ισχýει μüνο η'γ8αμμLχÞ χλßμαr4α].
 -3,7 -
Σχοτþγεται ο Ýφεδροò Ανθυπολοχαγüò Παýλοò Παυλßδηò
Μεταξý ΕλευθÝgου Κüνιτσαò ιαι qευμÜτων «Σουσνßτσαò» Ýγινε στιò 8
Νοεμβqßου 1940 φονιΧüτατη μÜχη. οι Ιταλοß πqοσπαθοýσαν απεγνωσμÝνα
να εξασφαλßσουν την σýμπτυξÞ τουò. ΑλλÜ τα ελληνιΧÜ τμÞματα τüσο του
ιππιχ,οý üσο χαι το τμÞμα του Γεωgγßου Εξαqχοποýλου απ'τα απÝγαντι
υι|.ιþματα προσπαθοýσαν να συντgßι|ουν χÜθε αγτßσταση τωγ Ιταλþν. Αφ'
ετÝρου χαι πqοπÜντωγ γα τουò εγχλωβßσουν.
Οýτε Ýγα μεταγωγιχü τοýτωγ τωγ
Ιταλþν δεν γλßτωσε, γιατß αυτÜ δεγ
μποροýσαν χÜπωò να παgαμεqßσουν
απü τον δgüμο. Κι Ýτσι τüσο το ιππι-
χü, üσο }ßαι το τμÞμα Εξαqχοποýλου
εýqισχαν σ'αυτÜ σταθεqü στüχο. Εχεß
εßδα μουλÜρια αχüμα με τουò σωλÞ-
νεò των πυqοβüλων με τουò οποßουò
Þταν φοqτωμÝνα. Εχεß αχqιβþò, στο
υι|.ιωματÜχι (να το ποýμε λοφßσχο πο-
λý εßναÞ που εßναι πενταπüσια μÝτqα
πεgßπου απü το Ελεýθερο πQοò την
Κüνιτσα, μετÜ το μεσημÝgι τηò 8ηò
Νοεlφqßου που εßχε πÝσει πλÝον ο
οqυμαγδüò τηò μÜχηò χαι το χqοτÜλι-
Ειχ. 9. Ο ¸φεδροò ΑΦυπολοχαγüò Πεξι- σμα τωγ αυτομÜτων, μια ομÜδα Ιτα-
χοý Παýλοò Ν. Παυλßδηò, (1916-1940), λþν 8 Ýωò 10, σÞχωσε τα χÝρια γα πα-
[: Απü τον τüμο Γ.Ε,Σ. «Αγþνεò χαι gαδοθεß. Ο Ýφεδqοò Ανθυπολοχαγüò
Νεχροý> (19θ0), σελ,474. - Α.Π.] Παýλοò Παυλßδηò (Ειχ. 9), δÜσπαλοò
απü το ΜÝγα ΜοναστÞQι τηò ΛÜqι-
σαò, γιüò ιερÝα, πÞγε πqοò αυτοýò, ανýποπτοò πλÝον εφ, üσον στÝΧονταν με
τα χÝgια ιυηλÜ. ΑλλÜ Ýναò Ιταλüò, τüτε εßπαν πωò Þταν τqòßυματßαò, μüλιò
Ýφτασε ο Παυλßδηò σε ΧοντινÞ απüσταση, τqαβÜει μια χειqοβοlφßδα απ, το
μανßΧι τηò χλαßνηò του χαι την πÝταξε πQοò τογ Παυλßδη. Και,τον
πÝτυχε.
Η χειqοβομβßδα Ýσπασε πÜγω στο σþμα του Παυλßδη, που Ýπεσε με αχαQι_
αßο θÜνατο, ο δÜσΧαλοò του Ελεýθερου ΑχιλλÝαò ΜπÜqμπαò του Ýστησε το

μνημεßο αΧqιβþò στο υ\ρωματÜτιι, εχεß üπου τον εßχαν ενταφιÜσει

οι στgα_
τιþτεò του. ο ßδιοò διÝσωσε χαι τιò λεπτομÝqειεò του τQαγιχοý θανÜτου του
εφÝδqου Ανθυπολοχαγοý Παýλου Παυλßδη.
Το 1945 ο ιερÝαò, πατÝqαò του Παυλßδη, ÞQθε απü το ΜÝγα ΜοναστÞqι
χαι με τηγ συμπαQÜσταση üλου του χωqιοý, του ΕλευθÝqου, ξÝθαιρε απü το
μνÞμα χαι πÞgε τα οστÜ του παιδιοý του.
«Παυλßδηò Παýλοò του
[Στον τüμο Γ.Ε.Σ, «Αγþνεò Χαι ΝεΧροß>» (1990), σελ. 39 γρÜφεται:
ΝιχολÜου, ¸φεδροò Ανθυπολοχαγüò: ΓεννÞθηχε στο ΜεγÜλο ΜοναστÞρι ΛÜρισαò το Ι9Ι6,
 -38-
του 4ου Σ.[υιτÜγματοòι Π.tεξιχοý]. φονεýθηΧε στο Ελεýθερο Κüνιτσαò στιò ι1 Νοεμβqßου
1940». Απü τη σε},, 474 του ßδιου τüμου προÝρχεται χαι η εδþ διΧÞ του Ειχ. 9._ Σημ. Προ_
θανÜτου του. Πqβλ. α) Ιστορßα
βλÞματιΧÞ εßναι η ΧατÜ την 1ι Νοεlφρßου üιριμη χρονολüγηση
Γ.Ε.Σ. (ωò αμÝσωò παραΧÜτω), σελ. 182, Ι94 γ,.π., Χαι β) σαφÝστεQα στην ¸Χθεση Ν. Γßγα στο
περιοδιχü «ΗπειρωτιχÞ Εταιρεßα»,τεýχοò219 (Δεχ,1994), σελ.589-59l. Η μÜχη αυτÞ, που εß_
ωò αποτÝλεσμα τη διÜλυση του πgÜγματι γενναßα αγωνιζüμενου 8ου ΣυιτÜγματοò τηò
χq
-Εχδοση Γενιχοý "Επιτελεßου Στqατοý/Δι-
«Þοýλια»,'ÝλÜβε χþραν την 1οην Νοεlφρßου: βλ.
ευθýνσεωò ºστορßαò ΣτQατοý, ...'Ο'ΕλληνοΤταλιχüò Πüλεμοò 1940-Ι941. ¹'ΙταλιχÞ ΕßσβολÞ.
¶θÞναι 1966, σελ. 194, § 173 χÜτω.
ΓεγιχÜ δε για την ΙταλιχÞ εισβολý στην Πßνδο βλ. στον ßδιο τüμο απü σελ_ 115 χ.π. Βλ.
τιαι: Στυλ. Κ. Σιωμüπουλοò, «Η ΙταλιχÞ Μεραρχßα «Τξοýλια» στην Πßνδο..,» ΑνÜτυπογ απü
το Δελτßο πνευματιχýò ΕνημÝqωστιò «Ηπειρωτιχý Εταιρεßα», ΑθÞνα 1994, σελ. 65. Η εργασßα
Στ. κ. Σιωμüπουλου εßναι βια εξαßqετη σýνθεση για τηγ μÜχη τηò ΙΙßνδου, ιδιαßΤερα δΙεΙσ-
δυτιχÞ χαι χgιτιχý, απομυθοποιþνταò πρüσωπα (ΔαβÜχηò), σχολιÜξονταò βαqειÝò παραλÞιρεΙò
ηγεσßαò (ΓενιΧοý ΣτQατηγεßου), αναλýονταò την ορθüτητα ενεργειþν επß τüπου ηγετþν 1φρι_
ξÞò), αλλÜ Χαι γενναιüφρονα σχολιÜξονταò την ηQωßχÞ απαγΧßστqωση των αντωτÜλων μαò
Ιταλþν μαχπτþν τηò επßλεχτηò «Τξοýλω». - Α-Π.],

¸γαò Ιταλüò γιατQüò αιχρÜλωτοò

ρ
Στο ΠαλαιοσÝλι μου φωνÜξει ο }ß, ΤαγματÜQχηò, _«ΔÜσχαλε, πÜQε ?ßαι
δυο τgειò Üλλουò χωQιανοýò να παò στο χωQιü με }ßÜτß αιχμαλþτουò» (-
ýξεqε üτι Þμουν αQQαβωγτασμÝνοò χι εßχε αναβλτιθεß ο γÜμοò). ¸ιραξα για
ß χωQιαγοýò, δεν βqýχα. ¹ταν μαχqιÜ στουò μαχüμενουò Λüχουò. Γυqßξω:-
«Θα τουò πÜω μüνοò μου, ?(. ΤαγματÜqχα». 46 αιχμÜλωτοι }ßι Ýναò γιατqüò
fr

μαξß τουò υγιÝστατοò, φοQτωμÝνοò με τον γυλιü του χαλÜ φουσχωμÝνον,

üπωò τουλÞχιστον,φαινüταγ, οι Üλλοι ελαφgþò τqαυματßεò, που μJßοQοýσαν
üμωò να πεQπατÞσουγ. ΜπÞχαγ οι αιχμÜλωτοL Ζ-2 }ßαι μπQοò, εγþ χαβÜλα
στο Üλογο, γÝμισα χαß το üπλο μου. ΠεqÜσαμε }ßαλÜ στο δqüμο, πειθαQχι-
χþτατοι στα λüγια του γιατQοý. Εγþ με το γιατQü λßγη χουβÝντα. ΦτÜσαμε
στο χωQιü. Στα πqþτα σπßτια, μπQοστÜ απ' τηγ πüqτα του ΚαμποýQη, σÞ-
μεQα ΓιÜνγη ΒαχÜqου, να η θεßα μου.ΓιÜνγενα ΤqÜμμα,
Ýβαλε τα χλÜματα
μüλιò με εßδε. ΚατÝβηχα, με αγ}ßÜλιασε:-«Γιþqγη, τι Ýγινε ο ΧαqÜλαμποò;»
}dαι συγÝχεια Ýχλαιγε.,Δεν υπÞQχαγ ειδÞσειò για τουò του φυλα}ßßου ΒοýQ-
μπιανηò. «ΠÞγαν πQοò τη Μαιιεδονßα, θεßα, τιαι γι' αυτü δεν Ýχουμε ειδý-.
σειò». Με QωτÜει ο γιατQüò: «Γιατß χλαßει τι }ια}ιÜ;». γιο στα σý-
-«Εßχε
yoQa χαι δεν υτÜQχουγ ειδÞσειò». Την αγιÜλιασε, την φßλησε στο μÝτωπο
χαι μου εßπε να τηò πω «Πεò τηò πωò }ßαι η διΧý μου μÜνα τþqα δεν Ýχει ει_
F
δýσειò». Και βοýqΧωσαν χαι αυτοý τα μÜτια. Η συνεννüηση γßγονταγ στα
α:
χουτσογαλλιχÜ μου!
i-r
fr Με τογ γßατQü Λαμπqßδη στο Ελεýθερο
Ýß
\-
r{ Τηγ Üλλη μÝqα γýqισα στο,ΠαλιοσÝλι. Μου λÝει ο γιατqüò ο Λαμπqßδηò:
ιξ
Ξ «Γιþgγο, θα πÜω στο ΕλεýθεQο. ¸λα να πÜμε χαι να ιδοýμε τον τüπο τηò
χαταστQbφÞò τηò Julia, των Ιταλþγ». Παßqνω Üδεια απü τον ΤαγματÜqχη
9

?-
}Ι
c1
 -39-
Μüλιò φτÜσαμε στο
μου )ß. Γßγα, χαβαλιχεýουμε χαι δqüμο για
το Ελεýθεqο,
Ελεýθεqο, να ο φßλτατοò δÜσχαλοò χ. ΑχιλλÝαò ΜπÜgμπαò: «Καλþò τουò,
ΓιατqÝ, Ýλα στο γgαφεßο του σχολεßου, Ýχω Ýνα στqατιþτη τqαυματßα,
μουγχρßξει, υποφÝqει φοβεgÜ».
κgÜτþ χαι φυλÜω εγþ τα Üλογα, σου το Ýπαιqναν, γινüταν Üφαντο χαι
τρÝχαγýρευε να βqειò Üλογο. Πηγαßνει ο γιατqüò χαι σε λßγο Ýqχεται παι
ηλßqηυ, απü τα μαqσßπια τηò σÝλλαò του αλüγου του Ýνα σωρü γÜξεò χαι
επιδßσμουò τιαι ü,τι Üλλο του χQειαξüταν. ««¶ι.ι,ου Γιþqγο τgαýμα, üπωò μÜ_
χαι του αφαιgεß τα
χοταν ο στqατιþτηò, πÝφτει βλÞμα üλμου Þ πυqοβολιΧοý ,Ετσι
δýο χωλομÝgια Ýωò τον πqωχτü, τß γα χαθαgßσω;». συμμαξεýονταò τα
υλιΧÜ για την επßδεση Χ.λπ. μου τα Ýλεγε Χιüλαò ο Χαλüò Σαμαqεßτηò. ¾στε_
qα απü λßγη þqα γýqισε ο γιατqüò με ÝΧδηλη την ι}ßαγοποßησÞ του: <<Τογ χα_
θαqrσ«, τογ επßδεσα, εßγαι εΧτüò Χινδýνου, χι αμÝσωò τον πÞqαν οι τQαυμα_
τιοφοgεßò για το Βqυσοχþqι».
Ýχßινη την þqα γα χαι μια συνοδεßα. ολüχληgη Διμοιqßα [!], μετÝφεqε
τgαυματßα τον ΔιοιΧητÞ του ΤÜγματοò ΤqιΧÜλων Χ. ΠÝτqον Παπαβασιλεßου.
τ!αυματßστηχε στο δÜσοò πÜνω απü το ΠεχλÜqι, σÞμεqα ΠηγÞ, σε πολý
σχληqÞ μÜχη για την αναχατÜληιΙη τηò Κüνιτσαò. Κατ' ευθεßαν για το
ηqυσßχþqß, εχεß Þταν το χÝντqο που δßνονταγ οι πQαγματιχÝò βοÞθειεò. Απü
εχεß πgοωbοýνταν για το ΣχαμνÝλι - ΚαπÝσοβο, üπου εýqισχαν Ýτοιμο αυτο_
χßνητο για τα ΓιÜννενα. Αν πειò üτι εχεß υπÞgχε αυτοΧινητüδQομοò, μÜλλον
χαλιχαqιÜ Þ ατqαπüò Ýστω.
ΠÜμß τþqα με τον γιατqü στον τüπο τηò τqαγωδßαò τηò 3ηò Μεgαqχßαò
Αλπινßστþν Jυιßα. πqαγματιχÞ δαντιχÞ χüλαση, μüνο ο Danτe Aιighieri μπο_
qοýσε να πεgιγgÜιρει το θÝαμα. Δqüμοò, qÝματα, πλαγιÝò üλα γεμÜτα νε-
ßqοιßò, ιι«ι, «ßμ«ß«, αßματα, ανθqþπινα αßματα. Τα μεταγωγιπÜ φοqτωμÝνα
«ηομß με τα χανüνια τουò σχεδüν σε τυμπανιαßα χατÜσταση. οι νεχgοß
ierribile dßòτυm, φοβερüν εßπεßγ. ß\λλοò χαμογελαστüò σε χοιτοýσε σαγ γα
σου μιλοýσε. ß\λλοò με δαγΧωμÝνα τα χεßλια. ß\λλοò με ανÜστqοφη χαι ανοι_
χτÞ παλÜμη εßχε σΧεπÜσει τα μÜτια του σαν
να μοýντξωνε, ποιον τÜχα.
λßιοò εßχε πqοφτÜσει, βÝβαιοò για το τÝλοò, χαι εßχε σταυqþσει τα χÝqια
του. Και παντοý αßματα, αßματα Χαι ιριθυqßσαμε (ΧατÜ φqÝνα τιαι χατÜ
θυμüν): ΘεÝ μου με ποιανοý ειτιüγα Χαι ομοßωση Ýπλασεò τον Üνθgωπü
σου!
Γυqßσαμε με τον γιατqü ßιαι αqΧετÞ þqα δεν αλλÜξαμε ΧουβÝντα. Εßχε πÞξει
ιρυχÞ μαò, Δεν
η λßπη, ο πüνοò, για την ανθqþπινη τqαγωδßα μÝσα στην
Ýβγαινε χουβÝντα.
ΣυλλογÞ πτωμιßτων των νεχgþν Ιταλþγ τηò <<Τξοýλια»
Επ, ευΧαιqßα τηò μÜχηò με τη «Τξοýλια» σημειþγεται Ýστω πqωθýστεqα
το αι,ι,üλουθο για τηγ τýχη των πεσüντωγ Ιταλþγ: Γýqω στιò 15 Μαßου 1941
ολüχληρα συνεgγεßα απü ειδιχοýò με μεταγþγιχÜ Ýχονταò χιβþτια, φβQμα_
}ßα χαι δ,τι Üλλü εßχε χgιθεß αναγχαßο Ýφθασαν στογ ΕλεýθεQο }ßαι απü
ετιεß
 -40-
στιò πλαγιÝò του Σμüλιχα. ΣυγχÝγτQωναγ üπου εýqισΧαν πτþματα Ιταλþν
Αλπινιστþγ.'Ηταγ δε τα νεχgÜ σþματα αναλλοßωτα. ΑυτÜ τα συντÞgησε πο_
λý_πολý χαλÜ ο βαQýò χειμþναò, ?ßαι το πqþιμο χιüνι, αλλÜ τιαι διüτι χα_
θþò üλεò οι πολýνεΧqεò μÜχεò σýμπτυξηò τηò «Τξοýλια»> Ýγιναν σε υι|.ιüμε_
τqο παυþ απü 1000 (χßλια) μÝτgα η εχεß παγωνιÜ χαι το Üλιωτο χιüνι συνÝ-
Ελεýθεqο, παλιο_
βÜι"ιαν στη διατÞqησÞ τουò. Εχεß απü τον μουλαgüδqομο
σÝλι, ΠÜδεò, ¶ρματα, Δßστqατο χαι πÜνω, τουò εßχε απωθÞσει το Απüσπα_
σμα υπü τον ΦqιξÞ, Γßγα ιαι Παπαβασιλεßου.
οι ιταλοß vixqoi στqατιþτεò στηγ πÜνω αqιστεqý τσÝπη του χιτωνßου
τουò, εßχαν μßα φýσιγγα που μÝσα πεqιεßχε Ýνα χαqτÜχι με üλα τα στοιχεßα
τηò ταυτüτητÜò τουò. Αυτü δεν το εßδα, μου το εßπαγε. ¼λα τα πτþματα που
¼λα τα χιβþτια τα
βQß*«η, τα Ýβαξαν σε χιβþτια. το χαθÝγα σε ξεχωqιστü.
συγΧÝντqωσαγ χαι τα τοποθÝτησαγ στην εχτι,λησßα. ΑυτÞ που βgßσΧεται ΝÜ_
τω απ, τßν δgüμο, μεταξý του παQεlß}ßλησßου Αγßου Αθαγασßου, üπωò εqχü-
μαστε απ' το ΠαλιοσÝλι για το Ελεýθεgο.
Εχεß στηγ χÜτω πλευρÜ του δqü_
μου ýιρωσαν πÜγω απü το χþμα Ýνα μεγÜλο Τ, στου οποßου την οqιξüντια
ρ σαγßδα θυμÜμαι- ÝγQαψαν:
-üσο CIurrεno οι GυειRò.
Dl ΤτιΖ.η DιvlsIoπε Αιριπe Juιιa
1
28.10.1940 - 1 1.11,1940
ß
ΑιχρÜλωτοι στην αχυqþνα
,Εφτασαν
οι ιππεßò μαχüμενοι στο ΠαλαιοσÝλι, χωqιü στιò νüτιεò πλα_
γιÝò του Σμüλιχα. Κι αυτοß πεινασμÝνοι χαι ταλαιπωgημÝνοι,
αλλÜ τιαι τ'
ÜλüγÜ τουò σε πολý χειqüτεqη μοßgα. που να βqουν τοýφα χüqτο να δgο_
σßσουγ Ýστω το στüμα τουò. ΝοÝμβgιοò μýναò χαι εßχαν πεqÜσει χιλιÜδεò Üν-
δQεò τηò Jυιßα με τα ανÜλογα μεταγωγιΧÜ. Και οι ιππεßò Ýιραχναν απü χα_
,þγ,, συ χατþγι, απü σπßτι σε σπßτι, απü αχυgþνα σε αχυgþνα, να βqουν χÜ_
τι για τον εαυτü τουò χαι πqο παντüò για τα ÜλογÜ τουò. ¹ταν χαι ο χü_
σμüò λειι|lüò χαι QημαγμÝνοò χαι üσοι Þταν στο χωgιü χανÝναò δεν διαμαq-
τýqονταν:_«Τι να σαò ΧÜνουμε παλληΧÜqια μου, μαò Üφησαν τßποτε οι
Ιταλοß;».
,Ετσι του χωqιοý, üπωò
μια παqÝα ιππεßò βγÞιι,αν ιρÜχνονταò στην ÜΧqη
:--
πÜμε απü το ΠÜλαιοσÝλι για το Ελεýθεqο. Εχεß εßδαγ χ,Üτω απü το δqüμο
του Χτηqßου. Πηγαß_
Ξ μια αχυqþνα.,Ετσι Ýδειχναν τα σημÜδια, η εμφÜνιση
4 νουν, ανοßγουγ τηγ πüqτα, ... 4 Ιταλοß ügθιοι! Εßχαν αχοýσει φαßνεται τογ
ß-
1
θüqυβο απü τα Üλογα, τιò ΧουβÝντεò απü τουò ιππεßò παι ετοιμÜστηΧαν. Με
Τ:
Ýß ,ο-Üυοrγμ« τηò πüqταò ι|.ιηλÜ τα χÝqια Χαι «Μπüνο μπüνο, ΜπÝλα ΓΧρÝ_
τσια!>>. ΤqαβÞχτηχαν οι ιππεßò, Ýβαλαν εφ' üπλου λüγχη χαι ξανÜνοιξαν
την
\:
ηa
πüqτα, σπgþχνοντÜò την με την λüγχη. ¸τqεμαν οι χαιροτταλοß, üταγ εßδαγ
ßζ\
τουò ιππεßò με εφ, üπλου λüγχη. ΚατÜλαβαν χαι οι ιππεßò την τιατÜστασÞ
Ξ τουò, ΧατÝβασαν τα üπλα χαι τουò ÝΧαναν νüημα να βγουν απü τον αχυqþ_

τ
ιr
"'ι
c1
 -41 -
να. ΑλλÜ η λüγχη, λüγχη στην αqχÞ. ΞεθαgqÝματα χαι απü τιò δυο μεqιÝò σε
λßγο. ¸ναò Ιταλüò μÜλιστα Ýχυσε χgασß απü Ýνα παγοýqι, Þπιε αυτüò }ßαι το
πqüτεινε χαι στον πqþτο μπqοστÜ του ιππÝα λÝγοντÜò του «βßνο βßνο, φgα-
τÝλο, μπüνο βßνο». ΒÝβαια ο ιππÝαò δεγ το πÞqε το παγοýgι με το χqασß.
Τουò πÞqαν τουò αιχμαλþτουò Þ αυτüμολουò }ßαι τουò Ýφεqαν στουò Üλλουò
αιχμαλþτουò που Þταν στην πλατεßα πßσω απü την εχχλησßα τηò Αγßαò Πα-
gασχευÞò.
Τι εßχε συμβεß; πωò βqÝθηχε η παqÝα αυτÞ των Ιταλþγ στην αχυgþνα μÝ-
ga μεσημÝqι; Απλοýστατα Ýιιαναγ τιι αυτοß, (üταν η μονÜδα τουò υποχωgþ-
νταò πÝqασε απ' το ΠαλαιοσÝλι) Ýgευνα σε χατþγια, υπüγεια, σπßτια, να
βgουν χÜτι για φαγητü. ΑλλÜ σε Ýνα χατþγι βQÞχαγ βαgÝλι με χqασß, Þπιαν
üσο,Þπιαν, γÝμισαν χαι απü δýο-τqßα παγοýqια, (üσα Þθελεò εýgισχεò πετα-
μÝνα) χαι τgÜβηξαν το δgüμο που πÞγαν }ßαι οι Üλλοι πgοò το Ελεýθεgο. Εß-
δαγ τον αχυgþνα, Üνοιξαν, εßδαν το Üχυgο, θαυμÜσιο στqþμα. Εν τω μετα-
ξý εßχαν πιεß χαι μπüλιχο χgασß χαι θεονÞστιχοι üπωò Þταν Ýτσι, δεν μπο-
qοýσαν να συνεχßσουν χαι σχÝφτηχαν, πολý οqθÜ βÝβαια, αò τον πÜqουμε
λßγο εδþ χαι μετÜ φεýγουμε. 'Ετσι τον πÞgαν λßγο στα μαλαχÜ Üχυgα, τqÜ-
βηξαγ χαι χαμιÜ γουλιÜ χqασß αχüμα, }ßαι τουò πÞqε η μÝQα. Τþgα η μονÜ-
δα τουò πουθεγÜ. ΒqÝθηχαν Ýτσι χωqßò μÜχεò χαι αßματα, χαι χωqßò να το
χαταλÜβουν ...αιχμÜλωτοι.

ΤαγματÜqχηò Μελανοχιτþγωγ
ΚοντÜ στουò πολλοýò, πÜρα πολλοýò αιχμαλþτουò, που συμμÜξευαν
απü τιò πλαγιÝò του Σμüλιχα οι φαντÜροι μαò (πqþτοι σ' αυτü οι ιππεßò
μαò, ομολογητÝον) μια μÝqα Ýφεgαν τιαι Ýγαγ ΤαγματÜqχη των μελανοχιτþ-
νων: ¼χι χ,αι πολý μποßλý§, μετρßου αναστÞματοò, γεqοδεμÝνοò, με σχληqÜ
χαQαχτηQιστιχÜ, τqαυματισμÝνοò, το πqüσωπü του Üγgιο, πολý Üγqιο βλÝμ-
μα, ßσωò χαι απü την τιατÜστασÞ του τηò αιχμαλωσßαò, ασφαλþò χαι απü
τογ πüνο απü το τqαýμα. ΓεγιχÜ χατÜγτια üχι βÝβαια ευχÜqιστη τιαι ιδιαι-
τÝqωò για Ýνα φασßστα ΤαγματÜqχη.
Εßχε σπασμÝνο το αQιστεQü του πüδι, πÜνω απü το γüνατο. Του εßχαν χÜ-
νει σχετιχÜ χαλý εψßδεση. Αντß για πατεqßτσα τον εßχαν εφοδιÜσει οι στqα-
τιþτεò του με μια φοýgχα, φουqχÜλα, δßχαλο, που εφÜqμοξε στην αqιστεqý
του μασχÜλη χαι το μÞ?ßοò τηò Ýφθανε ωò τη γη, στο χþμα. ¸τσι χαιροπεQ-
πατοýσε. Τον συγχqατοýσαν δε χαι μεqιχοß στqατιþτεò του, αιχμÜλωτοß }ßαι
αυτοß. ΕιδοποιÞθηχε ο ΤαγματÜQχηò μαò χ. Γßγαò. Την þqα εχεßνη τον χα-
τÝβαξαν απü τιò σχÜλεò τηò εχχλησßαò τηò Αγßαò Παqασχευý§ στο ΠαλιοσÝ-
λι στην χÜτω πλατεßα. Μüλιò τον χατÝβασαν Þqθε ο ΤαγματÜqχηò μαò χ. Γß-
γαò με τον διεqμηνÝα του ΤÜγματοò,
- Μßνωò ονομαξüταν ο διεqμηνÝαò.
Τον χαιqÝτησε στQατιωτιχÜ. Και ο Ιταλüò ΤαγματÜqχηò ανταπÝδωσε τογ
χαιqετισμü, επßσηò στqατιωτιχÜ, χαι αντÜλλαξαν χειqαιρßα.
 -42-
χαι τQαυματßεò, να
Η πλατεßα αυτÞ Þταν γεμÜτη αιχμαλþτουò, γεqοýò
τουò βλÝπειò χαι να qαγßξεται η "«qδ,α σου,
Και ο Γßγαò λÝει στογ Ιταλü
επßθεσÞ του
ß;;ß;;üχr]<<Τι τον tοuι"i ,οη πüλψο ο Μουσολßγι; ΛÜθοò η
πιο_αγQιεμÝνοò, χαι-
εναντßον μαò». Και ο Ιταλüò ΤαγματÜqχηò οqγισμÝνοò,
τον Γßγα: «":9ò ο Μουσολß-
qετÜει φασιστιχÜ χαι λÝει αποτεινüμενοò πQοò
τουò
νι». Και ο Γßγαò το πýqε χÜπωò βαqιÜ χαι του απαγτÜει δεßχνονταò
του γýqισε τηγ πλÜτη,
αιχμαλþτουò τουò: «Ιδοßj ιι,αι τα Ýqγα του» }ßαι
Αυτüπτηζ χαι αυτÞχοοò.
ΚαταγqαφÞ αιχμαλþτων στο ΠαλιοσÝλι
«ΔÜσχαλε», ο χ. Γßγαò «πÜqε χüλλεò» (χι Ýβγαλε
απü τηγ τσÜντα του Ýνα
«χαι πÞγαινε να χαταγqÜ_
δεχÜqι χüλλεò qιγωμεýεζ που συνηθιξüταν τüτε)
ιρειò üλουò τουò αιχμαßωrουò με üλεò τιò λεπτομÝQειεò, ονοματεπþνυμο
ΠÞγα στην πλατειοýλα, πß
χ.λπ. τüποò η«r«γrγßò, βαθμüò,'μονÜδα χ,τ,λ,»,
πýqα χαι τον διερ-
σω στην πüqτα ,ηò eγß«ò ΠαqασχευýG στο ΠαλιοσÝλι,
ε§ýχα Ýνα τqαπεξÜχι, μια χαqÝιλα χι Ýστρωσα
μτινÝα του τÜγματοò Μßνω.
üτι θα φýγουν για τα
Ρ ...γgαφειο. Με.τογ ΜÞνω εßπαμε στουò αιχμαλþτουò,
ΠαgÝΧΟνΤÜò
ΓιÜγγενα Χι üτι πqÝπεß η« η«.«γqαφοýν }ßαι να μαò βΟηθÞσΟυν
θα τουò ξητÜμε, Μüνο που δεγ χειqοχgüτησαγ,
που
μαò üλα.« οrοrχrß« που
b« Ýφ.υγ«η για τα ΓιÜννενα. ¸τσι δεν τουò εßχε
πει χαι ο Μουσολßνι, πωò
που δεγ τουò εßπε πωò θα
üυ üυο τqειò'μεqεò θα εßναι στα ΓιÜνγενα; Μüγο
εßναι üταγ θα πÜνε στα ΓιÜγνεγα,
χαταγQαφÞ ΕπΨ,
Ρßγωσα χατÜλληλα σε στÞλεò τιò Χüλλεò πι Üqχισε η
νυμο,üνομαπατqüò(δÞλωγαγοιοgφανοß'«fυGßοτgßο»αòποýμεδηλαδÞ
«του ποτÝ τεωqγßου»), μονÜδα ,,,,λ, Τουò ιιοιτοýσα,
üπωò παqýλαυναγ
1,80-1,85 χαι
μπgοστÜ μου,}ßαι αποqοýσα }ßαι τουò θαýμαξα, ¼λοι, μα üλοι
πqοθυμüτατοι. Εξαιρετι_
,rα*ηr, οß πεqισσüτεgοß ξανθοß, ΕυγενÝστατοι }ßαι
των χαι
χÜ αò ποýμε ουη.ργ&οι1ßοι. ºσωò βÝβαια º|,αL εη τηò χαταστÜσεþò
τουò πqοηγοýμε_
των συνθηιþν μÝσα στιò οποßεò βqßσΧονταν. ΑΧοýγονταò
νουò ετοßμαζ«η η, «υrοß-rrò «π«υrÞοειò των. ¸ναò μÜλιστα με χαιρÝτησε σε
ελÜΧΙσΤη αΠüΙΙλΙ-
Üπταιστα ελληγιχÜ, ποι,ιß χ,ßια, με θαυμÜσια πqοφοqÜ, με
ση πQοò την χεqχυgα'ßχÞ.
«Πþζ μιλÜτε τüσο ωqαßα ελληνιχ,Ü;»,
-_:;;;þßrüυ ηταυ λο,η ΖÜχυνθο, αυτÞ με
Ýμαθε ελληνιΧÜ. Κι εγþ
τα αγÜπησα,'Ýχω διαβÜσει Σολωμü, ΚÜλβο, Φþσχολο»
χι Üqχισε γα μου
απαγγÝλνει τον Εθνιχü ¾μνο, Τον ευχαqßστησα,
σαò στη
θÝλετε να γgÜι|ετε χανÝνα γQÜμμα στουò συγγενεßò
ττ -'«ΜÞπωò στα ΓιÜννενα;»»,
*ι ΖÜχυγθο Þ να πÜgουμε χαßτηλÝφωγο να σαò πεqιμÝνουν
\. Ιταλßα» ιαι
«¼χι, Οχι, δΙοß οι συγγενεßò μου Ýχουν ταξιδεýσει στην
ßa
α
-
πÝqασε χß αυτüò στην Üßλη πλατεßα,.μπqοστÜ στηγ
}ßεγτQιχÞ εßσοδο τηò εχ_
ι χλησßαò με τουò χαταγqαφÝνταò,
τμÞματα Ýφευγαν για το
;

πoq«ü«n ηολλοß. ¹ßαγ üλοι_üλοι 820 τιαι ιιατÜ

f-
,.t
;>
 -43-
Βgυσοχþqι τιι απ' εχεß στο ΚαπÝσοβο üπου εýqισχαν αυτοχßνητα του στQα-
τοý Þ επιταγμÝνα, Τουò ιιοιτοýσα, θαýμαξα το παqÜστημÜ τουò, τουò τgü-
πουò των γενιχÜ χι Ýλεγα: Μα αυτοß οι Üνθρωποι, στÜλθηχαν να σχοτþσουν
ανθρþπουò, να χÜιρουν χωριÜ, να QημÜξουν οι,χογÝνειεò; Και üμωò η πqο-
παγÜνδα, η διαφþτιση 1.ßαι ο πüλεμοò τελιχÜ τιÜνουν το θαýμα τουò. Αγqι-
εýουγ τον Üνθqωπο, του σχληqαßνουν την χαqδιÜ, του θολþνουν το μυαλü.
ΛÜφυqα
¹ταγ τüσο εσπευσμÝνη η σýμπτυξη τηò Julia, για να πgοφτÜσει να πεqÜ-
σει τηγ «Σουσγßτσα» Þ τον αυχÝνα «ΚλÝφτηò» ι,ι.τ.λ., þστε στο ΠαλαιοσÝλι
βqÝθηχε μια τεqÜστια ιταλιχÞ σημαßα υι|ωμÝνη, χαqφωμÝνη στην χοqυφÞ του
πλÜτανου τηò χÜτω πλατεßαò. Ποιüò χοιτοýσε σημαßα. ΒgÝθηχαν Ýνα σωqü
τμÞματα του ασυqμÜτου τουò στο ΧÜγι Τεqλßχα, üπου πÞγα χαι Ýιραξα,
üπωò μου εßπε ο μαχαgßτηò Τεgλßχαò να βgω το ραδιüφωνο. Ραδιüφωγο δεγ
βQÞχα Þ δεν το Þξεqα ποιü εßναι Þ εßχαν πgοφτÜσει Üλλοι να το πÜgουγ. Στο
δgüμο μεταξý ΕλευθÝgου χαι <<Σουσνßτσαò» αχqιβþò στην «ΓχοqσιÜ» βgÝ-
θηχαν μουλÜρια σχοτωμÝνα }ßαι φοQτωμÝνα αχüμα με τα πυqοβüλα τουò. ΤÝ-
τοια θα τιοιτοýσαγ ,,ßαι τα θÝqιξαν απ' τα απÝγαντι αντεqεßσματα τηò «Tqa-
πεξßτσαò» οι Üνδgεò του τμÞματοò του Ανθυπολοχαγοý Γεωgγßου Εξαqχο-
ποýλου. Και πιο πÝgα στο λÜτιιιο τηò εχχλησßαò του Αγßου Αθανασßου βgÝ-
θηχε Ýνα χgηματοχιβþτιο με χαqτονομßσματα («ΜεσογειαχÜ»), σαγ αυτÜ
που χυχλοφüρησαν üταν Þqθαν οι Ιταλοß στην ΕλλÜδα μετÜ την συνθηχο-
λüγηση. ΑλλÜ χαι μια γQαφομηχανÞ του χουτιοý, üπωò λÝνε. Αν πειò για
üπλα, ατομιχÜ τουφÝχια, αυτüματα, σωλÞνεò üλμων με τιò βÜσειò των, βλÞ-
ματα üλμων χαι πυqοβüλων, φυσßγγια, χαι ü,τι Üλλο παντοειδÝò πολεμιχü
υλιχü βgÝθητιε τüσο, που ßσωò θα Ýφθανε για πλÞqη εφοδιασμü σχεδüν μιαò
ολüχληqηò Μεgαgχßαò Þ Ýστω πλÞqουò ΣυντÜγματοò.
¼σα λÜφυqα πεgßσσειραν, απü την λαφυgαγþγηση εχ μÝgουò των ι,ι,ατοß-
χων, συγ}ßεγτqþθηχαν στο Δημοτιχü Σχολεßο ΕλευθÝρου. ¼λεò οι αßθουσεò
γεμÜτεò απü το «παντοειδÝò υλιτιüγ»», Οι ιππεßò που πqοωθÞθηχαν πqþτοι
στο τqαγιχü αυτü μÝροò τηò χαταστQοφÞò τηò Julia χυqιολεχτιχÜ φüqτωσαν
τα ÜλογÜ τουò, üσο τουò δßνονταγ η ευ?{,αιQßα απ' το χυνηγητü που Ýχαναν
των Ιταλþγ. ΕχατοýτÜδεò μουλÜgια βqεθÞχανε, χþqια üσα Ýχqυι|lαγ οι χω-
ριχοß στα χατþγια τουò. ¼λοò ο χüσμοò των χωqιþν εßχε βγει στα βουνÜ χαι
μÜξευε χÜθε λογÞò υλιχü, χαι χιθÜgεò αχüμα. Ετιδιχ,οýγταν για üσα εßχαν
πÜθει, για την ερÞμωση χυgιολεχτιχÜ τωγ νοιχοχυqιþν τουò. Οι ιππεßò χαι
üλοι οι στgατιþτεò των Λüχων του πεξιχοý που Ýπιαναγ αιχμαλþτουò (που
τουò εýqισχαν σ}ßοQπισμÝνουò σε μπουλοýχια στιò πλαγιÝò του Σμüλιχα) εß-
χαν γεμßσει απü στυλü χαι qολüγια. Οι φουχαgÜδεò οι αιχμÜλωτοι ωò πqþ-
το δεßγμα υποταγÞò χαι χαλÞò χαqδιÜò, αò ποýμε, Þταν να τουò πQοσφÝqουν
τα qολüγια τουò χαι τα στυλü τουò. Εßχαν δε üλοι τουò χαι στυλü χαι Qo-
λüγι.
 -44-

ΑΝΑΚΑΤΑΔΗΨΙΣ ΚΟΝΙΤΣΑΣ
16 Νο-
Επß τÝλουò μπÞχαμε νιχητÝò ?ßαι τQοπαιοýχοι στην Κüνιτσα [την
Πλατεßαò, ΑγοιχτÜ ατιü-
εμβqßου]. ΚαμÝνα τα χαταστη[ατα τηò ΚεντqιχÞò
τα Üνοßòαν οι Αqβανßτεò πλιατσιχολüγοι. ΓεγιχÞ
τþ_
μ« ηοιßα σπßτια, üπωò
]
ιι,Üτι να
ga λυμοýρα,λýμη, λεηλασßα. Κüσμοò πηγαινοÝρχεται φgοντßξονταò
χαι ο ΦqιξÞò
συμμÜσει απü το gημαγμÝνο νοιχüχυgιü του, Ο Γßγαò βεβαßωò
πqοò αυτÞ τηγ
θÝßüυγ να εμπεδþσουγ'τιÜποια τÜξη. και το πgþτο μÝλημα
Τgßμπο (που Þταν
χατεýθυνση Þταν να τ,ι,αλÝσουγ τον Μοßgαqχο χ, ΜÜqχο
Κüνιτσαò) χαι να εγιαταστÞ-
χαι πqωτýτεqα ΔιοιιητÞò ΧωqοφυλαχÞò τηò
οqþgαgχεßο,ο ταγμ« Κονßτσηò: του οποßου δε üqισαν εντεταλ-
οουη λò-rrοßουß
μÝνουò αßΙ.ουò, τον «ΔÜσ}ßαλο» (μüνιμη πgοσαγüqευσÞ μου χι
ιδιαßτεgα
«η'rουò δýο ΔιοιχητΟòß χαι τον Λοχßα ΓιÜννη ΚουνÜβο, -εμÝνα
χαι πολιτþγ τηò Κüνιτσαò (Ειχ,
γιατß Þμουν τÝλειοò γßωοrηò στgατιωτþν
10).

ryH

g€ ,,,
\
. " ,
_:r:-".

Η
,: -!

κß;
$
δ
Ξ\ Βιχ, Φρουραρχεßον Κüνιτσαò, ΝοÝl,ιβριοò 1940:
10,
Ο Λοχßαò Ι. ΚουνÜβοò (δεξτÜ) χαι ο ΔειιανÝαò
Γ, Οτχονüμου,

?-
;Ι
^,
.tι
 -45-
ΑλλÜ Þqθε η Μεqαgχßα Ιππιι.ιοý, Στgατηγüò ΣτανωτÜò Γεþqγιοò χαι ο
ΥπασπιστÞò του ΚαγελλÜχηò, δεν θυμοýμαι το μιχgü του üνομα, Ýβγαλαν
τιαι διχü τουò Φqουgαqχεßο χωQßò να μαò χαταqγÞσουν εμÜò τουò δýο. Ο Δι-
οιχητÞò μαò χ. Γßγαò τη δεýτεqη μÝgα Ýχανε στην Πλατεßα τηò Κüνιτσαò
συγχÝντgωση ΤÜγματοò. Εßχαν Ýqθει χαι απü τα χωgιÜ χüσμοò χαι χüσμοò.
Οι μÜνεò, οι γυναßχεò, τα παιδιÜ των στQατιωτþγ του ΤÜγματοò, που χατÜ-
γογταν üλοι απü τα χωqιÜ τηò Κüνιτσαò. Ωgαßα μαò μßλησε ο χ. Γßγαò, αλ-
λÜ ωqαιüτεqη η ωτοστQοφÞ του στο τÝλοò: «¼σα παιδιÜ παßqνω μαξß μου,
σαò υπüσχομαι üτι θα σαò τα φÝqω πÜλι χαι με τηγ πικπ üπωò χαι μÝχqι τþ-
qa»: ΧειgοχqοτÞματα ιιαι <<ΖÞτω ο Βασιλεýò», «ΜεταξÜò», «Στgατüò» χ.τ.λ.
¸τσι διαλýθηχε η συγχÝντqωση χαι σε üλουò δüθηχε μια μÝgα Üδεια
24ωqη, Την επüμενη το μεσηβÝqι συντÜχτηχαν οι Λüχοι χωqßò να λεßπει οý-
τε Ýναò στqατιþτηò χαι τgÜβηξαν ο χαθÝναò στογ πQοοQισμü του στηγ απο-
στολÞ που πÞρε. ΕμÝνα ο π. Γßγαò, για τα πολλÜ τqεξßματÜ μου στο Βρυσο-
χþgι χαι τον ΦqιξÞ,.πÜντοτε «ΔÜσχαλε» χαι <<ΔÜσχαλε>>- με Üφη-
-εßχα
σαγ στηγ Κüνιτσα, ωò Ýφιππον σýνδεσμο Μεqαgχßαò Ιππιτιοý τιαι ΑποσπÜ-
σματοò Αþου. Με το σχετιχü χαgτß υπογεγgαμμÝνο απü τον χ. ΦqιξÞ πα-
gουσιÜστηχα στον ΥπασπιστÞ τηò Μεραqχßαò χ. ΚανελλÜιι,η. Δεν θυμοýμαι
το μιχρü του üνομα, με ρþτησε χαι τι δουλειÜ χÜνω φò πολßτηò. <<ΔÜσχα-
λοò». δεν χÜνειò για αλογÜò». Φþναξε τουò διχοýò του Ýφιππουò
-«Α,
συνδÝσμουò, οýτε Ýναγ, οýτε δýο, επτÜ τιαι τουò εßπε: «ο συγÜδελφüò σαò εß-
ναι ΔÜσχαλοò, δεν ξÝqει απü Üλογα. Το Üλογü του θα το πεQιποιεßσθε εσεßò
üπωò τα διχÜ σαò».'Εστησα χαι την σχηνÞ μου στα πεýχα τηò στqατþναò
χαß εγχαταστÜθηχα. Με Ýχαναν πολý παqÝα οι συνÜδελφοι σýνδεσμοι, δεν
αισθανüμουν μüνοò στο χαινοýqγιο πεqιβÜλλον, πÞγαινα }ßαι στην Κüγιτσα.
Το Φqουραqχεßο δεν με ενοχλοýσε, γιατß εμεßò, σ'αυτοýò εßχαμε παqαδþσει,
συνÜδελφοò τιαι ετιεß.
'Εχατσα επτÜ
μÝqεò. Σ' αυτü το διÜστημα μια μüνο αποστολÞ εßχα. Μου
Ýδωσαν Ýνα Ýγγqαφο-διαταγÞ να το πÜω στην Ýδqα του ΑποσπÜσματοò Αþ-
ου, στηγ Ýδgα του που Þταν μεταξý ΜελισσüπετQαò χαι Καλüβgυσηò. ΠÞγα,
Ýδωσα το Ýγγqαφο, αλλÜ χ,αι τουò εßπα, Γßγαò χαι ΦQιξÞò παqüντεò, πωò «θα
Ýgθω εδþ, δεν μποgþ να χαθßσω εχεß, αγ χαι δεν Ýχω χανÝνα παgÜπονο». Ο
Γßγαò: <<ΚÜτσε εχεß ΔÜσχαλε, μην το χουνÜò, üταν μετανιþσειò εδþ εßμαστε,
μαò βqßσχειò». Και üντιdò σε τÝσσεgιò μÝqεò παqουσιÜξομαι στον Υπασπι-
στÞ χ. ΚανελλÜχη: «Θα φýγω χ. ΥπασπιστÜ, θα πÜω στο ΤÜγμα μου, δεν
μποgþ να χÜθομαι εδþ, χαι αμÝσωò θα σαò Ýρθει αντιχαταστÜτηò μου, Ýχω
την Ýγχqιση του ΤÜγματοò», ¼πωò χαι Ýγινε. Απüqησαν στο ΤÜγμα που
Ýφυγα απü την Ýδqα τηò Μεgαqχßαò χαι πÞγα εχεß. Και τþgα χωgßò Üλογο:
το Üλογο το πÞqε ο αντιχαταστÜτηò μου. ¹μουν ευχαqιστημÝνοò που Þμουν
στο ΤÜγμα μου, στον Γßγα χαι τον ΦqιξÞ. Και αò εßχα χαι τον γυλιü στην
πλÜτη.
 -46-

ΤΣΑΡΤΣΟΒΑ
Αþου τιαι
Δεν θυμοýμαι αχqιβþò ημεgομηνßα*, που με το Απüσπασμα
στην Αλβανßα πεqνþνταò απü την
μαξß του το ΤÜγμα Κüγßτσηò, μπÞχαμε εßχε στÞσει
«Ι,Ιßqrò«ηη» στο'ποτÜμι ,ου Σ«q«η,Üποqου, üπου το Μηχανιχü
μr« ßqüχrrgη γÝφυqα για
πεφýò πατ,αgχÞν. ¸χω üμωò ξωηqüτατο στη μνÞ_
στο πqþτο χωqιü, την ΤσÜρτσοβα
μη τοýτο το πεQιστατιτιü, σαγ φτÜσαμε
Δ-ΝΔ απü ΛεσιιοβßχÞ,
ßρλ. χαqrη Ειχ. l1, ιδßωò Ειχ. 14:Ýar§oya,
ο Ανθυπßατqοò κþσταò Λ. Λαμπqßδηò, αργüτεqα ΔιευθυντÞò ΥγιεινÞò
του Υπουqγεßου Βοqεßου ΕλλÜδοò, μαò λÝει σε μÝνα χαι
στον γαμπρü του
ΥπασπιστÞ του ΤÜγματοò
επ' αδελφÞ ΔημÞτgιο Μπιξαχßδη, Ανθυπολοχαγü
«Παι-
Κονßτσηò, γεωπüνο, χωgιανü μου, συνομýλιχο χαι χqυσü μου γεßτονα:
Βεβαßωò πολ-
διÜ, εγþ θα πÜω μrα λßσηε,l,η σε μια φιλιχÞ μου οιχογÝνεια»,
üπωò Χαι üλουò τουò
λοß χÜτοιτιοι του χωQιοý Χαλωσüqισαγ τον γιατqü,
πολ-
¸λληνεò στqατιþτεò,ßιΙα ο γι,«,qßò Þταν ιδιαιτÝgωò γνþgιμοò, γιατß
τα ελληνιχÜ χωριÜ
λÝò φοqÝò υßχr« «χαι λαθqομετ«ηÜστηò» επισχεπτüταν
τα ÜλογÜ τουò οι χÜτοιχοι για
τηξ μεθßgßου. ¸qχονταη,«,, rοη Ýπαιqναν με
Και επß πλÝ-
τουò αqqþστουò τουò. Του εßχαν πολý εμπιστοσßτνη σαν γιατρü,
του εßχαν ψγÜλη εμπι-
ου γιατß-εßχε χ,αι τιò τσÜντεò γεμÜτεò φÜqμαχα, ¸τσι
þqα χαι μαò λÝει,
στοσýνη χαι εχτßμηση. ΓýqισÝ ü γιατqüò σε μισÞ πεgßπου
στον γαμπQü του χαι σ, υ[Ýη«, «ΠαιδιÜ, το μεσημÝgι θα φÜμε σε χÜποιο φι-
χαι δýο τρειò
λιχü μου σßßτι. τþgα πουπÞγα, με χÜλεσαν για τgαπÝξι, εμÝνα
Θα πÜμε οι τQειò μαò».
' πÞγαμε.
φßλουò,
>τÞ σÜλαtσrg.μJυο το τQαπÝζι με Üσπρο λινü τραπεξομÜντηλο
σοýπα χαι
χαι ßδßεò πετσÝτεò. :τη [εση του τqαπεξιοý σουπιÝρα, Üχνιξε η
μοσχοβοßοýσε ντüπιο βüýτυqο.
Δßπλα μια πιατÝλα γειιÜτη τεμαχισμÝνο χü-
Þταν δυü τqειò οχαδεò: χαβουqδισμÝνοò
ιιι αυτüò πÜλι με βοýτυρο.
"oqi,'o«
πιßτÝλα Üλλη με χügτα_του βουνοý, αγgιοgÜδιχα, πιχροgÜδιχα.
και στη μÝ_
ση μια τιανÜτα μαýqο πqασß.
απü πολ-
Καθßσαμε üλοι μαξß Ιrυ ,ηη οιχογÝνεια, σαγ να γνωqιξüμασταν
τρÜβαγε η
λÜ χρüνια. Εξ«rqrrrrÜ ευχÜριστη, εγχÜqδια η ατμüσφαιgα, Þqεμα
εμÝνα χαι πετÜω
ουξÞrηοη, τι Üλßο γr« rοη ßοΙυμο, οπüτε, πωò μου Þqθε
τüσο εγτιÜgδια μαò υπο-
στη συξÞτηση μια παQατÞQηση: «ΠαqÜξενο πqÜγμα,
.Ξ δÝχτηχαν χαι μαò υχ«rρεrηο«η οι τιÜτοιτιοι του χωqιοý,
Μαò ενθουσßασαν,
τιανÝνα παgÜθυgο»,
πüqτα, σε
αλλÜ ΕλληνιχÞ Σημαßα δεν εßδα σε χαμμιÜ
.'α
λÝυ πgοφτασα να τελειþσω χαι η σπιτονοιχοχυqÜ, σβÝλτη
χαι πανÝξυπνη,
τ-
Ý(: πεταγß«ß χαι πηγαýνει στην Ü)ßQη τηò σÜλαò, του δωματßου, σηχþνει
το,χα_

"a πÜχιαπüμιαχαQσÝλα,μπαοýλο.¶γαυδοιπαgαΧολουθοýμεΧαιοιτQειò
δ στο μπαοýλο qοýχα χαι απü το βÜ-
§,ß μαò. ΑνασÞχþγει τα χαλοστqωμÝνα μÝσα
τον πÜλ-
-
bοξ «η«σrßqει μια ΕλληγιχÞ-ΣÞμαßα τηò ξηQÜò, των φqουqßωγ, με

,ι
_-l
 -4º -
λευχο Σταυρü στον γαλÜξιο φüντο χι Ýγαν μπqοýτξινο Σταυqü, η Σημαßα με
θαυμÜσια Χρüσσια Χαι Χοqδüνια, }ßαι χαqοýμενη μαò λÝει: «¼λοι Ýχουμε τιò
Σημαßεò μαò, αλλÜ πωò να τιò βγÜλουμε στιò πüqτεò }ßαι στα παgÜθυqα; Αν
εσεßò φýγετε χαι μαò αφÞσετε στα χÝgια των Αqβανßτων, üπωò μαò αφÞσα-
τε χαι Üλλοτε, τι θα γßνουμε;». Πüσο πgοφητιχÜ μßλησε η γυναßχα χαι πüσο
δßχιο εßχε!
* [Πüτε Ýγινε το πÝρασμα απü τη «ΜÝρτξανη»; Η διÜβαση τηò γÝφυραò «ΜÝqτξανηò»
[«Ponte Perati> λÝνε οι Ιταλοß] πqÝπει να Ýγινε πρωß την 22 Νοεμβρßου Ι940, η
δε χατÜληιρη
,Η
τηò ΤσÜρτσοβαò την επομÝνη 23η, σýμφωνα με την Ιστορßα του Γ.Ε.Σ., ¸λληγιχÞ ¶ντεπß_
θεσιò (Ι966), σελ. 34, εγγυþμενη οπωδÞποτε μεγαλýτεqη ιστοqιχÞ πληρüτητα. Ενþ η ¸χθεσιò
Ν. Γßγα, τυπωμÝνη στο περιοδιΧü ποιΧßληò ýLηò «ΗπειρωτιΧÞ Εταιρεßα», τχ.2|9 (Δεχ. 1994),
σελ. 591, αναφÝqει ωò χρüνον διÜβασηò την 6ην þραν τηò 25 Νοεlφqßου, Χαι αυθημερüν την
,, 10ην þqαν Üφιξη (!) στην ΤσÜgτσοβα._ Σχüλιο: Στην τελευταßα πληροφοqßα θα μποροýσε να
δεχτεß _Χατ, αQχÞν_ Χανεßò τυπογραφιΧü λÜθοò στηγ ημεQομηνßα, το üτι üμωò αναφÝgει εß_
σοδο στην ΤσÜρτσοβα την ßδια εΧεßνη ημÝρα, εßναι που ρýχνει σΧιÜ αμφιβολßαò üχι μüνο σ,
αυτÞν αλλÜ _χατÜ συνεπεßαν_ χαι σε Üλλεò ειδÞσειò τηò ΕχθÝσεωò Ν. Γßγα, üπωò τουλÜχι-
στον Ýχοττν τυπωθεß. - Α.Π.]

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΜΟΣ ΣΤΗ ΝΟΒΟΣΕΔΑ

ΜÞνεò εßχαμε γα εχχλησιαστοýμε. Μαò Ýλειπε χÜτι. Στιò δýσχολεò μÝqεò
χαι ιδιαιτÝQωò στιò δýσχολεò þqεò, σαν απü Ýνστι}ßτο, σαν απü φüβο πgο-
παγτüò, ξητεß χανεßò }ßÜποτα }ßαταφυγÞ. Και ο αδýνατοò Üνθqωποò, μπQο-
στÜ σε ψυχÞò χαταιγßδα, αγαχÜλυqJε το Θεßον, 1,ßαταφυγÞ.
¸τσι αισθαγüμασταν. Και βqÝθηχε η διÝξοδοò. Μια ωqαιüτατη εχχλησßα,
μεγÜλη αQ}ßετÜ, με θüλουò ι,ι,αι ΠαγτοχQÜτοQα, με ωQαßο τÝμπλο χαι ωqαßεò
ειχüνεò, Þταν ü,τι χQειαξüταν για να σχηματισθεß το πεQßγυQο. ΜπÞχαμε μÝ-
σα, γÝμισε η εχχλησßα στgατιþτεò, χαι πεgιμÝναμε τον Βοqειοηπειqþτη πα-
πÜ. ¹ρθε. ¶ρχισε η λειτουgγßα.
ο παπÜò μÜò ξÝνισε με την βÜqβαqη πgοφοqÜ του χαι την αγqοßχη φω-
νÞ του. ΑλλÜ üλα με μιÜò Üλλαξαν. ¸qχεται ο στqατιþτηò ΣωτÞQηò ΤÜτηò
απü το ΠληΧÜτι τηò Κüνιτσαò. τqαβÜει }ßατ, ευθεßαγ στη θÝση του δεξιοý
ιΡÜλτη. ¸ταν δεξιüò ιΡÜλτηò στη Μητgüπολη Ιωανγßγων. Ε, μüλιò Ügχισε το
«Χεgουβιχü» με την ωqαßα, την απαqÜμιλλη φωνÞ του στηγ βυξαντινÞ
μουσι)ßÞ, üλα, μα üλα Üλλαξαν. ¼λουò μαò },ßατÝλαβε Ýνα ωgαßο συναßσθημα
χαι üλοι υJτοτονθοQýξαμε, σαν να βαστοýσαμε το ßσο του ΣωτÞqη. ΤÝλειω_
σε η εχπλησßα, η λειτουργßα.
Τþqα üλοι στο παγχÜqι. ΚÜποιοò στqατιþτηò εßχε την Ýμπνευση να φÝ-
Qει αQχετÜ πÜχα σπαQματσÝτα. Τα Üνοιξε στο παγχÜgι
χαι üλοι πεQγοýσα-
με, αφÞναμε τον οβολü μαò, παßqναμε το σπαQματσÝτο }ßηQß, το ανÜβαμε χαι
το βÜξαμε στα δýο μανουÜλια. ΓÝμισαν χαι τα δýο μανουÜλια. ¶λλοι στqα_
τιþτεò Ýχαγαν τον νεωχügο, gýθμιξαν τηγ 1.{,ατÜσταση στα μανουÜλια, τα }ßη-
 -48-
. c] , t,lτοý},,
J; Ρ:","
,δÝ
{.,' ;.§:
, ο,
Δι ρ,Ι ü
.ι} ({ ΔΙ3 Ι]
Β
9
J*, Δ J:..{
: ,-ü (,ο
Ι ιüjI ü lcal,

Ι, *, Χ
.
ο r:p.iu, J
.]οι;ομ,qν
Φι
,, ,,
\
}

ι -ΜπονQι
ιΙ,ιιοκßι
, Λοι)qρaισα _:

οΙι) ρτινι

,
.')
υ.Ζ ιüιι/}ýι ιεαc

Β ορ,ρπüι) ι J.lι Ιι

α,
*,}.l,::," ανl ομßt ò
3, Ναüα4ε dla9
ψ
ΤιΙ
γ

13οο
τ
τΡ σ
Ι |5αο
93/

2ßý

+ ý
{,
Þ e,
|""

.,Ι
Δ2"ο51'' ']
2Ι/ιι
' "ο ι.,
ολ },

ß
,τ,
7
ß,
ΕηΙΘΕΤΙΚΑΙ ΕΠΙΧßΙΡΗΣεΙΣ Ι ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ
ΚΑ| ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΙΠΠΙΚΟΥ ιlβj
üΕßυß-|,
^

24 ΝοΕΜΒΡΙαΥ , 12 ΔΕΚΕΙ"lΒΡ'αΥ 1'40 ιι|}|J".,; ι44 .

,,(
Κλ;μαξ ßι?00.00α
!
πι γ_ιr, .j
.\Ý
.Ι
ßραμμßι χοτεχομÝγη τÞν 24lΙß
ß-
,,"ι-}
τρομΡÞ χοτÝχομÝνη τÞν 1)12 ü

d.\rrr} τροΡμÞ κοτ€χομÝγη πÞν 12)ι? ,.

ι
Δ ι8ü, "ι
I

¾ "Αζ§ντζ ÝπßδÝα.ω(
βß
ι;
"Αζονεò ÝßιδÝο€υò üγεg üγ,ßνοτ

..,; ) {.". .,ß ι?^,"" --,|,, , --,

º\ολικοΙ üμýνΕò
ßρdμμοΙ

Αþου χaL ΤÜγμα Κονßτσηò, πÝ-

Ειχ, ΧÜρτηò ΕπιχεLQÞσεων που συμμετεßχε Απüσπασμα
1.
1940, [ΠηγÞ: Ιστορßα
1

ΙυιεΟορΙοß, ΖΙ Πßεlιβρßου - 12 Δειιεμβρßου

Qav τηò Ελληνο-Ι,ΙβαγιχÞß
20 μετÜ τη σελ, 80, - Α,Π,],
Γ,Ε.Σ., Η ΕλληγLχÞ ΑντεπΙθεσLò (1966) χÜατηò
 -49-
ü,τι ποσü εßχε συγΧεντqωθεß το δþσαμε στον
QιÜ, σπαQματσÝτα, Στο τÝλοò
τÝλοò Þqθε
παπÜ. ΚατευχαgιστημÝνοò, μαò ευλογοýσε üλουò Ýγαγ Ýγαν, Στο
Ν. Γßγαò συνεχÜqη üλουò, Φßλησε το
χαι ο ΤαγματÜQχηò, ο αεßμνηστοò μαò
του, Ýqιξε τον οβολü του
χÝqι του παπÜ, Üναιρε πι αυτüò το σπαQματσÝτο
στü παγχαqι. Σαν απλüò χαι αυτüò στqατιþτηò, χqιστιανüò
πqοσχυνητÞò,
Ýναò μÝ'σαßτουò πολλοýò στqατιþτεò του. πεqß αξιωματιχþγ οýτε συξÞτη_
ση, Þταν Ýνα με τουò στQατιþτεò τουò. ΠλÞgηò συναδÝλφωσιò,
τα-
ΒγÞχαμε απü την εχχλησßα αφοý ...οι «<επßτqοποι» χαι ο «γεω}ßüqοò»
ΧτοπüßησÜν τα πÜντα. Αισθανüμασταν ΧÜπωò λαφqýτεqοι, ΧÜπωò
να λÜ_
χαι αQ},ßετÜ ευχαqιστημÝνοι: απü τι; χαι πþò; ιδοý η
φQυγε Þ χαqδιÜ μαò
αποqßα!

ΜΕ ΤΟΝ ΑΥΤΟΜΟΔΟ ΓΙΑΤΡΟ

Εßχα Ýνα σαχßδιο üπου Ýβαξα το βιβλßο που Ýγgαφα την «Ημεgýσια Δια-
ταγÞ» του ΤÜγματοò. ¼ταν παqουσιαξüταν χÜποιο Ýχταχτο επεισüδιο.
ΑλλÜ
πüτε να γQÜψω. ο ΔιοιτιητÞò χ. Γßγαò Þταν απασχολημÝνοò_με τιò μÜχεò
των
Λüχων,οßr. εßχυ Ýqθει χαι ο 1οò Λüχοò του Λοχαγοý Δ, ΚαντÜgα,
Στο σαχßδιο εχτüò απü το βιβλßο τηò Ημεgýσιαò Διαταγýò, εßχα χαι Ýνα
βιβλιαqÜχι στο οποßο αναγgÜφονταν üλεò οι
εqωτÞσειò που Ýπρεπε να
απευθýνογται πQοò τουò αυτομολοýνταò Þ συλλαμβανüμενουò αιχμαλþτουò
Ιταλοýò. ¸τσι μια μÝqÜ μαò ýgθαν 4 τÝσσαqεò Ιταλοß, ΜÝqα χαqÜ
Θεοý,
σαγ να πÞγαι_
ηλιüλοßστη. και οι ιτÜχοß πqüσχαqοι, χαqοýμενοι, γελαστοß
ναν Þ γα Ýqχονταν απü χαqÜ. ΜÜλιστα ο επιι,ιεφαλÞò αò ποýμε, üπωò χαι
üλοι τουò φqεσχοξυqισμÝνοι, πουδqαqισμÝνοι, μοσχοβολισμÝνοι, μπQιγια-
ντινισμÝνοι, },ßαι τα πλποýτσια τουò μüλιò λουστqαqισμÝναι ΕξαιqετιτιÜ
πε_

qιποιºμÝνοι üλοι τουò. ΠαqÜξενο πqÜγμα, που Þταν αυτοß τιαι μαò Þgθαν
ßΟσο φqÝσχοι.'Εστω. ¼ταν με τον διεqμτινÝα του ΤÜγματοò, Μßνωò λεγüταν
οrο ,πþrrο, qþτησα για το üνομα, χαταγωγý, την πατρßδα τουò, μονÜδα
τουò, τουò αξßωματιχοýò, χ.τ.λ. ýqθε χαι η σειqÜ να qωτÞσω τον
επιχεφα-
λÞò: νιαò δÞλωσε γιατqüò. Στο εqþτημα πωò αισθÜγεται
τþgα στην αιχμα-
ιωßια. ßωqßò σχÝιρη, χωQßò ενδοιασμü, χοφτÜ μου απÜνησε: «Για μÝνα τε_
λεßωσε ο πüλεμοò», Οπωß }ßαι οι υπüλοιποι τQειò εγ χωQþ, με μια φωνý,
το
απÜντησαν χαι αυτοß: «Και για μαò τελεßωσε ο πüλεμοò>>, Και βÝβαια
σλüγΧαν üλων των αιχμαλþτων: «Βeιια Grecia, oh! beιια Greciaι».

ΠεινασμÝνοι για τα χαλÜ

Εßχαμε απομαχqυνθεß απü τον εφοδιασμü, Τα μεταγωγιχÜ δεν πqüφτα-
ναν, αλλÜ χαι ο εφοδιασμüò ανεπαqχÝστατοò, Οýτε μια χοýφτα αλÜτι
δεγ
που να
πατüqθωνε να μαò προμηθεýσει στα τμÞματα,.'Βτσι αυτÞν την ημÝgα,
πεßνεò, δεν
θυμηδεßò ημεqüμηνßα-, με τογ Κþστα Λαξαgßδη εßχαμε τgομεqÝò

r-,Εa
 -50-
εßχαμεgßξειτßποτεστοστüμα'«ΤιθαγßνειΚþστα»;}ßαιηαπÜντηση:«ΠÜ-
τßποτε>>, ΠÞgαμε βÝβαια μα-
μf«ηþß,, -Þταν Ýνα χωqιü,- ßσωò βqοýμε
απÝγαγτι χωqιü, οýτε χιλιüμετρο η απü-
ξß χαι τα üπλα μαò, χι ÝνÜ δυü στο
σταση.¸Qημοτοχωgιü,ι|υχÞ,ιαιτασπßτιαανοιχτÜ.οπüτεμπαßνουμεσε
Ýνα γεριοντÜχι χα-
Ýνα σπßτι, ψÜχνουμε, τßποτε, φωνÜξουμε,χαι να βγαßνει
τουò þμουò
,«rqομ«γμjηο, rου χÜνουμε νüημα για χÜτι φαγþσιμο, μÜξειρε
?{αι με τα χÝqια, μr rrò χrrqονομßεò μαò εßπε
üχι, δεν Ýχω τßποτε, ΤÝλοò επι-
δÜσΧαλοò στα
οrρßrυυο«-þ ιßγα τüßqΧßΙιÜ που εßχα μÜθει υπηqετþνταò
ΚομοτηνÞò χαι στο
ΜJυσουλμανιχÜ Σχολεþ ,ηò ΘgÜχηò, στιò ΣÜππεò
του εßπα: «¶χου γÝqο
Ωqαßο ΞÜγθηò, τqßα ολüχληqÜ χqüυι,«, Σε μετÜφqαση
Μουελßμ, ΕχμÝχ
ιß,
,φ]ηrη, αυτüf εßþι διχηγügßò, λβοχατ, χαι εγþ δÜσχαλοò,
Γλýτι,ανε το πqüσωπο του γÝρου με τα
γrυημο, paq;- Ψωμß φ«ι εχ.rò;». χαι aQ-
ßουq"rrß, ßηγε οπßσω, μÝσÜ στο σπßτι χαι μαò Ýφεqε αqχετÞ φαχÞ
ΧετÞμυξÞθqα,αλμυqýφοβεqÜ.Τονευχαqßστησα}ßαιπÜλιΤουqΧιΧÜΧαιφý-
γαμε γοιχο}ßυqαßοι. χαgαβÜ-
ΠÞγαμε στßι σιιηνÞ μαò, ανÜι|,ιαμε Ýξω φωτιÜ χαι σε μιßß μεγÜλη
Κþστα στη φα-
να ιταλιχη χαιροβqÜσαμε τηγ φαχÞ. «Τþqα αλÜτι;» -«Εγþ
gßξω λßγη μυξÞθQα
μοιqÜσαμε ο χαθÝýαò στιò χαραβÜνεò μαò-
θα
πÞ
-την ]«Εγþ θα φÜω χωqιστÜ» λÝει ο Κþσταò χι Ýτσι ξεγελÜσαμε την
γß« αΙ"ατr».
σε τqειò μßα,
πεßνα μαò. Το απüγευμα ÞQθαν χαι χουqαμÜνεò χαι χονσÝqβεò,
εμαò μαjÝαωσαγ δýο μßα.-και χοιμηθÞχαμε χοqτÜτοι, Þσυχοι,
Δεν μαò Ýλει-
πε τßποτεò.

ΥΨΩΜΑ t{οΒοΣΕΔ_Α.
αχüμα το
ΔιατÜχθηχε απü την Μεqαχßα Ιππιχοý στητ, οτοßα υταγüταν
Το Απüσπασμα
Απüσπασμα Αþου να χαταλÜβει το ýιρωμα τηò ΝοβοσÝλαò,
ΔιοιιιητÞζ μüνιμοò
Αþου (Μοqδοχαßοò φqιξÞò) δßÝταξε το τÜγμα τριΖ"Üλωτ,.
τηγ Διοßτιηση του
Λοχαγüò ιßασλÜò, υ" ßου στqατεýματοò. Εßχε αναλÜβει
Διοιχητοý του
ΤÜγμÜτüò ýστεqα απü τογ ,§«υμ«"ομü του ΤαγματÜρχου
τηò κüνιτσαò,
τÜγματοò πÝτqου παπαβασιλßßου στη μÜχη για την χατÜληιßιη
üλοò ο σχεδιασμüò τηò
στο'δÜσοò, πÜýω απü πεχλÜqι, σýμεqα πηγÞ. ¸γιγε
υηÝqγυßαò-μ, τον φqιξÞ ,«, μ.- τον Γßγα τηò Κüγιτσαò.
¼λα Þταν πλÝον Ýτοι_
Ýþ» αφοý Ýγινε η σχετιχÞ πQοπαQασχευÞ πυροβο_
μ«.tκ«,, ßü πqωι «Üμλ τrι
το αποτÝλεσμα βα_
λιχοý χαι üλμων, Üqχισε η επßθεσιò, χαι η Ýφοδοò, αλλÜ
üπωò χαι οι του τÜγ_
qιÜ αqνητιχüν. οι ιτÜλοß αμýνθηχαν εξßσου γενναßα,
ΒαqιÝò μÜλιστα οι απþλειεò, Τüτε ο
! μ«rοßτqrrαλων ανδgεßα πολÝμησαν, τα
φqrξÞò δßατÜσσει ,ο ταγμ« κογßτσηò. ο Γßγαò, Ýχονταò
υπ, üιl.ιιν γεγο_
ß
νüταμεΤÜγματqιΧÜλων,αλλÜξεισχÝδιαχαιστηγσýσΧειρτιπουÝγιγεδη-
πÝσει, üσοι διχοß μαò
ξ λþνει πωò με χατ' ευθεßαν επßθεση το ýι|-ιωμα δεγ θα
το λÝγαμε στα
τιι αγ πÝσουν. Δεßχνει στο χÜgτη μια σαν χαqÜδqα, χοýνη
 51
- -

;, ξ.ιß,

Ευχ. 12, «'Βπß σχοπüν!» στηγ Αλβανßα, Απü τα αριστερÜ, üπωò φαßνονται: Κ. Λαξαρδηò,
Γ. οιιονüμου, δýο που δεν θυμοýματ τα ονüματÜ τουò, ΧρÞστοò Γχüγχοò. Ο ΔεχανÝαò που
δεßχνει τον στüχο εßνατ ο Φþτηò Οιχονομδηò αJτü τη1, Κüνιτσα, αργüτερα Ταξßαρχαò ε,α,,

απλÜ, χαι τουò λÝει, απ' εδþ θα πÝσει το ý\ρωμα. Βγαßνει Ýξω χαι χαλεß τογ
Αντþνη ΤÜσσο, εξηντÜqι, ασπqομÜλλη απ' το Λεσχοβßχι }ßαι του λÝει:
«Αντþνη, μποgεßò να οδηγÞσειò νýχτα μÝσ'απü αυτÞ τη χοýγη στQατιþτεò;»
χ. ΔιοιχητÞ». ο Αντþνηò Þταν απ' την πqþω μÝgα που πατÞσα-
-«Μποqþ
με την-Αλβαγßα εθελοντÞò στο ΤÜγμα μαò. ΓεQοδεμÝνοò Üνδqαò, με Ýνα μα-
χgý τοýqχιχο ΜÜουξεq στον þμο χαι μεqιχÝò αqμÜθεò φυσßγγια χιαστß ξω-
σμÝνοò, Þταν ο επßσημοò οδηγüò του ΤÜγματüò μαò.«Μποgþ χ. ΔιοιχητÞ».
Η χοýνη αυτÞ Þταν 400-5ω μÝτgα στο δεξιü τηò ιταλιτιÞò οqγÜνωσηò του
υιρþματοò. Εμπρüò λοιπüγ. Καλεß τον Ýφεδgο Ανθυπολοχαγü Γ. Εξαgχü-
πουλο χαι του δßγει τγι σχετιχÞ διαταγý: «ΠÜqε τη Διμοιρßα σου χαι μια
ΟμÜδα αχüμη, θα 'qθει χαι ο ΣτÜqαò με Ýνα πολυβüλο μαξß σου». Ο Λοχα-
γüò ΓιÜννηò ΝτÝτσιχαò παgαχολουθοýσε, ξÝqονταò αχgιβþò το σχÝδιο ενεg-
γεßαò, λεπτομεQþò χατατοπισμÝνοò απü τον Γßγα. «ΜÜλιστα χ,. ΔιοιχητÜ».
ΕτοιμÜζεται η Διμοιgßα συν μια ΟμÜδα, συν πολυβüλο τιαι πεgιμÝνει να
νυχτþσει. Η ενÝgγεια του τμýματοò αυτοý Þταν ολογýχτια σχεδüν. Μüλιò
χαλÜ χαλÜ νýχτωσε, μπqοστÜ ο Αντþνηò ΤÜσσοò, ο οδηγüζ, χαι πßσω ο
Εξαqχüπουλοò με το τμýμα του. Μüλιò παι Üqχισε το επüμενο πqωß η επß-
θεσιò του ΤÜγματοò Κογßτσηò υπü τον Γßγα, qßχτηχαγ οι συμπεφωνημÝνεò
φωτοβολßδεò απ'τουò επιτιθεμÝνουò, χαι εχδηλþνεται το πυQ του τμýματοò
 -52-
το βαqý πολυβüλο, Οι
Εξαqχοποýλου. Σφοδqüτατογ, τα οπλοπολυβüλα χαι
ιτßι,ßß ξαφνιÜστηχαγ. ΒÜλλεται üλη η δεξιÜ τουò πλευgÜ με σφοδqüτατον
χυχλωθοýγ, τqÝπο-
πυq. οδροιßμενοι «χυχλωτιτι,üν ελιγμü», μýπωò δηλαδÞ
ντJι λÝνε- ειò Üταχτον ψυγÞγ. Και το τμÞμα Εξαqχοποýλου χαι το
-üπωò
ΤÜγμα ανεβαßνουν οrο Üδυ,,ο πλÝογ ýι|ωμα. Τι να ειδεßò.
ΠλÞQηò εγΧατÜλει_
πολεμιχüν
,μη'rrυ ηÜηrrη. Γυλιοß πεταμÝνοι τÞδε χαχεßσε, }ßαι παγτοειδÝò
υλιτι,üγ. ΑγÝβηχα εγþ με το ΤÜγμα, ¸ναò χωqιανüò μου απü το τμýμα
χι
τQειò τÝσσεριò
Εξαqχοποýλου εßχε μÜσει γýgω του δυο ηλιογgÜφουò }ßαι
τουò μεγÜλουò φαΧοýò
γυßþò Παιδεýοταγ να βγÜλει τα τηλεσχüπιαχαι}ßαι Ýνα τηλεσχüπιο που
Üπü τοßò ηλιογqÜφουò Τον βοÞθησα χι εγþ πÞqα
θαυμÜσιοò, τογ σýμμασα
Þ το εφεgα στο χþqιü. Τ-þqα οι γυλιοßΙ Ο Ýναò Þταν
η«ι, του πÞqα, χαι τον εßχα ωò χαι πqιν απü λßγα χqüνια,
Αν πειò Üλλα «τια-
,χεò γα του υ\ßJþματοò
λοýδια», üqεξη να μαξεýειò. ¸τσι Ýληξε η χατÜληιρη
ΝοβοσÝλα χÜqιò στα σχÝδια του Γßγα, Απþλειεò ΜιιΔΕΝ, γιατß δεν Ýγινε χα-
στο «Πνεýμα Δüξα»:
θüλου μÜχηΙ Και θυμýθηχα χαι τüτε το του ΠαλαμÜ
«ΣχλÜβα χÞ νßχη φÝρνειò, πρßν χÜν ü πüλεμοò Üρχßσει,»,

ΞειρÝßρισμα στην ΑΙβανßα. Απü τα qρισlερÜ Γ. οιυονüμου,

ΧρÞστοò ΓΧüγΧοò, δýο
ΕιΧ, 13.

θυμοýμαι τα ουüμßτα, Αντþνιοò ßßερ;ηòοò διχηγüροò, Βασßληò

ΜυλωνÜò, 1ι)ηλÜ,
που δεν
απü το ΠÜπιγχο,
ΓιÜτυηò ΚουνÜβοò, ο λογχß,ξων τιò ιρεßρεò Κ, Λαξαρßδηò, διχηγüροò
 -53-

ΣΚΟΤΩΝΕΤΑΙ Ο ΑΙΓΤΙΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ
ΜΟΡΔΟΧΑΙΟΣ ΦΡΙΖΗΣ
Ο Μοqδοχαßοò ΦqιξÞò, ΑντισυνταγματÜqχτιò, ýgθε στο Βgυσοχþqι στιò
2 Νοεμβqßου του '40, ημÝQα ΣÜββατο, þgα πεqßπου 2 το μεστιμÝgι. ¹qθε στο
Βgυσοχþgι Χαι ανÝλαβε αμÝσωò το συγχQοτγιθÝν την ßδια πεqßπου þqα του
εgχομοý του «Απüσπασμα Αþου», üπωò ονομÜστηΧε. Αυτü συγΧqοτÞθηΧε
απü το ΤÜγμα Κονßτσηò, Διοιχ,ητÞò Ν. Γßγαò, επßσηò üπωò ο ΦQιξÞò Χαλχι-
δεýò, Χαι το Ιν5 ΤÜγμα ΤgιΧÜλων συν ουλαμüò Πυgοβολιχοý των 105, δýο
πυqοβüλα λυüμενα «ΣνÜßντεq_ΔαγΧλÞ», που μεταφÝQονταγ φοgτωμÝνα σε
επιλεγμÝνα, γεqÜ χαι σωματεqÜ μουλ"Üqια, επßσηò χαι 2 (δýο) σωλÞγεò üλ_
τον Γßγα τηò Κονß_
μων «Μπqαγτ» τωγ 81 χιλιοστþν. ΚÜλεσε σε σýσΧειρτι
τσηò }ßαι τον Παπαβασιλεßου των ΤqιχÜλων στο Κοιγοτιτιü Γgαφεßο τηò Κοι_
νüτητοò Βqυσοχωgßου, üπου χαι εßχε εγχατασταθεß.
Κατατοπßστηχε απü τον χÜqτη, Þταν Üqιστοò στην <<ανÜγνωση» του χÜg-
του, πÞgε }ßαι τουò 2 ΤαγματÜgχεò χαι τογ επιτελÞ του ΓιÜγνη ΜατσÜγγα.
δÜσχαλδ απü την ΖLτσα, Ýφεδgο γπολοχαγü, τογ επιτελÞ του τÜγματοò Κο-
γßτσηò Ýφεδgο Ανθυπολοχαγü Δημýτqιο Μπιξαχßδη, γεωπüνο, αλλÜ χαι εμÝ-
γα, που ýξευρα αχgιβþò τιò θÝσειò των Λüχων, των Διμοιqιþν, των ΟμÜ-
δων, τιαι πÞγε στη θÝση «ΚουÜστα». Εχεß, χοιτþνταò, μια στον χÜgτη, μια
στην γýqω πεqιοχÞ, χατατοπßστηχε ι}ßαγοποιτιμÝνοò πλÝογ, οι ενÝqγειεò των
δýο Ταγματαqχþν Þταγ οι επιβεβλημÝνεò.
,Ηταγ
δε ο φqιζÞò πgαγματιΧüò στqατιþτηò, Χοιμüταν στο Κοιγοτιχü
ΚατÜστημα (γqαφεßο) σ, Ýνα ΧqεβÜτι εΧστgατεßαò. ¹ταγ εξαφετιΧÜ λιτοδß_
αιτοò χαι Ýτqωγε απü το συσσßτιο τηò ομÜδοò που εßχε μαξß του, πÜγτοτε
' χαλομαγειqευμÝνο το φαγητü, απü τον χαλü
üμωò μÜγειgα τηò ΟμÜδοò,
¼ταγ δßατÜχθηχε απü την νιιι Μεqαqχßα, στην οποßα εßχε υπαχθεß το
Απüσπασμα Αþου, να διεππεqαιωθεß βοqεßωò του Αþου, με προþθηση }ßαι
δýο Λüχων, πqþτοò αυτüò πÝqασε τον Αþο,χ,αι ατιολοýθησε ο Γßγαò χαι το
επιτελεßο του Γßγα (ΤÜγματοò Κονßτσηò), ο Παπαβασιλεßου Χι αυτüò πÝgα_
σε το ποτÜμι απü τον πüqο των ΠÜδωγ με üλο του το ΤÜγμα.
Πqοτοý να φτÜσουμα στο ΠαλιοσÝλι, μπqοστÜ ο φqιξÞò στο Üλογο του,
αχqοβολßστηιι,ε üλο το τμÞμα, γιατß οι μÜχεò στο παλιοσÝλι συνεχßξονταν.
ΜπqοστÜ ο ΦQφò.
ΜπÞΧαμε στο ΠαλιοσÝλι, εγΧαταστÜθηΧε σε αßθουσα του Σχολεßου με το
επιτελεßο του, 1{αι απü ετιεß διηýθυνε τιò επιχειQÞσειò του ΑποσπÜσματοò.
Εντωμεταξý το Απüσπασμα Αþου εßχε υπαχθεß στη Μεqαqχßα ΙππιΧοý Στα_
νωτÜ. ΜπÞΧαμε στην Αλβανßα, ο φqιξÞò μποQþ να πω βqισΧüταν πÜγτοτε
σχεδüν στη ξþνη επαφÞò χαι πÜντοτε οgμητιΧüò, «Εμπgüò!» Þταν το σýνθη_
ΧÜθε ενÝqγειαò χαι
μÜ του. Πεgισσüτεqο λογÜqιαξε το νιΧηφügο αποτÝλεσμα
 -54-
λιγüτερο τυχüν απþλειεò. Κι Þqθε Ýτσι η τqαγιχÞ στιγμÞ που πλÞqωσε αυτü
το αγÝqωχον, αυτü το παqÜτολμον:
Καθüμασταν με τον Κþστα Λαζαqßδη, διχηγüqο, στηγ χοQυφÞ του υιρþ-
14: TremiÝτi] στιò πλαγιÝò
ματοζ πüυ υπÝqχειται του χωgιοý τεqμßστ [Ειχ.
τηò αßξιαò üχθηò του Αþου, στο ýιμοò σχεδüν τηò γÝφυgαò [ΠgεμετÞò]*, ανα-
τιναγμÝνηò απü τουò υποχωqοýντεò Ιταλοýò. Και παgαΧολουθοýσαμε με τον
Κþσßα Λαξαqßδη μια σφοδgþτατη μÜχη επß τηò οqοσειqÜò τηò Μεqüπηò του
αποσπÜσματοò ΔημοΧωστοýλα με τουò Ιταλοýò, οπüτε βλÝπουμε απü τη με_
qιÜ τηò τqεμπÝσßναò _ κλεισοýgαò 4 βαqιÜ αεqοπλÜνα ιταλιχÜ, εμεßò δεν εß_
ß«μ. rεrοß«. ΠλησιÜξουν gßχνονταò βüμβεò Η μßα Ýσtιασε δßπλα μαò,
οýτε
iO-ιOO μÝτρα μαχqιÜ μαò. Και να ο ΥπασπιστÞò του διχοý μαò ΤÜγματοò
(Κονßτσηò) Χgýστοß ΧqÞστου, Ýφεδqοò Ανθυπολοχαγüò εχ μονßμων, απü
την πgÝβÝζα, λ«χ«ηι«ομÝνοò, φοβισμÝνοò, χαταΖ,ßτρινοò, ποýναι
-«ΠαιδιÜ,
ο ΔιοιΙχÞτÞò.σχοτþθηχε ο φgιξÞòιι». τρÝχουμε πQοò τον ΔιοιχητÞ χ. Γßγα,
του λÝμε το τqαγιΧü συμφÜν. γυqßζουμε üλοι. Γßγαò. Χqýστου, Λαξαgßδηò Χι
εγþ χαι πηγαßνουμε στογ τüπο που σχοτþθηΖε ο αεßμνηστοò ΦgιξÞò, ¼λοι
του ΓιÜννηò ΜατσÜγ-
βαqýτατα στεγοχωQημÝγοι, ιδιαιτÝQωò ο ΥπασπιστÞò
ΦριξÞ
γ«ß. τι, να ιδÞò, üλο το χοýφωμα, χοιλιÜ. στÞθοò του αεßμνηστου
σψαqαλιασμÝνα. Γιατß üπωò Þταν ΧαβÜλα. δετ, Ζ,ατÝβηΧε. üπωò Ýχαναν üλοι
üσοι τογ συγüδευαγ Ýφιπποι. Αυτüò, üπωò μαò εßπαν. παρÜ το üτι μüλιò εß_
δαγ τα αεqοπλÜνα του εßπαν: «ΚατεβÞτε Χ. ΔιοιΧητÜ». Αυτüò τουò απÜντη_
σε: «Δεγ τüυò χÜνω την τιμÞ να χατεβþ», χαι η βüμβα Ýπεσε αχριβþò δßπλα
του στο δεξιü μÝgοò. Το Ýδαφοò Þταν επιΧλιγÝστατο χι Ýτσι του σψαqÜλια_
σε στÞθοò η«, ,οßλrÜ. το Üλογο, το χüχχινο Üλογο απ, τηγ Αναγνωστοποý_
λειο ΣχολÞ Κονßτσηò, ξαπλωμÝνο, πεσμÝνο χÜτω απü τα αÝqια τηò βüμβαò,
ανÜπγεε αχüμα, üμωò δεν εßχε χτυπηθεß Üμεσα απü τα θqαýσματÜ τηò, Πü-
σα παρÜξενα δεν συμβαßγουγ σε τÝτοιεò πεgιπτþσειòι Το σχοτþσαμε για γα
μην υποφÝgει.
¹gθαν αμÝσωò οι τQαυματιοφοqεßò, Ýναò γιατqüò, Τον πÞqαν τογ αεß-
Στο αγατολιΧü ÜΧqο του χω_
μγηστο φqιξÞ. Τον ΧατÝβασαγ χÜτω στο χωgιü.
qιοý τεgμßστ εßγαι μια αλÜνα. εχεß Þταν τα μεταγωγιχÜ του τÜγματοò τgι_
ηαιrη, που εσχ,üπευαν οι Ιταλοß αεqοπügοι, αλλÜ μßα βüμβα τουò ξÝφυγε,
τηò Ýγqαφε το üνο-
Þταγ η μοιqαßα, που απ'το εQγοστÜσιο τηò χατασχευÞò
,μα «ΦqιξÞò».
Στη; ÜΧgη τηò αλÜναò αυτÞò εßναι αιωνüβιοι δqýεò. ΕΧεß ýστεqα απü 2_
3 þqεò, αφοý Ýγιναν τα σχετιχÜ τηλεγgαφÞματα - αναφοqÝò χ,τ,λ,, θÜφτηχε
με üλεò τιò τιμÝò, χωQßò ιεqÝα, με τιμητιχü
απüσπασμα με επιχεφαλÞò Υπο-
λοχαγü. Και τþqα αν πÜω, πιστεýω üτι θα εγτοπßσω αΧqιβþò üλα τα πQοα_
ναφεqüμενα χαι το σημεßο του τÜφου.
*[Ο συγγqαφÝαò στο αρχιχü του χειqüγρÜφο ÝγQαιρε üτι χαθüταν απÝγαιτι τηò «γÝφυqαò
ΙΙετρÜνη». Ωστüσο δεν μπορεß παρÜ να πqüχειται για τη γÝφυρα τηò ΠρεμετÞò, ανατιναγμÝνη
 55

Ειχ. 14. χÜρτηò θεÜτρου επιχειρýσεων ΑποσπÜσματοò ΦριξÞ χαι ΤÜγματοò Κονßτσηò
απü 16 Νοεl.ιβρßου Ýωò 5 ΔεΧεlιβρßου 1940 στην περιοχÞ Αþου, απü την Κüνιτσα Ýωò
την ΠρεμετÞ (του ποταμοý παρουσιαξüμενου μÝχρι uaL τηò Κλεισοýραò). (Απüσπασμα
απü χÜρτη αρχικÞò ΧλßμαΧαò 1:2αO.Μ, εμφαινομÝνηò γραΙττþò Χαι γραμμιΧþò σε χιλιü_
μετQα χaL βÞματα (15 χλ"μ. = 20.αω βημ.), προφανþò στρατιωτιχÞò
εχδοσηò χωρßò χρο-
νολογßα ιιαι μüνεò ενδεß,φιò επß χεφαλýò μεν «ΚοΡγ,ιΣΑ-ΑΡΓγΡοκη,εττοπ-.[ορνγτπe », πυQÜ
πüδαò δε «ΕΜπιΣτΒγτικοΝ>> 1ιαL την αναφφθεßσα χλßμαχα. - Α,Π.).
 -56-
_την ßδια
χι αυτÞ απü τουò υποχωQοýγτεò Ιταλοýò τιò πρωινÝò þρεò τηò 3 ΔεΧεμβρßου 1940,
μÝqα, þρα 10. που ΧατελÞφθη η ΠρεμετÞ (βλ. Ιστορßα Γ.Ε.Σ. ¹ ¸λληγιχÞ ¶γτεπßθεσιò (1966),

σελ. 120 § 12s), Η γÝφυρα τηò ΠÝτρανηò (üπωò χαι τηò ΠρεμετÞò) βρισχüταν στον ΑþΟ. ΠρΟò
τα ανÜιτη του ωò προò την ΠQεμετÞ, στα νοτιο_ανατολιΧÜ τηò σχεδüν 6 χιλιüμετρα (βλ. χÜρ_
τεò ΕιΧ, 1ι χαι Ειχ. 14), Εßχε δε Þδη χαταληφθεß η ΠÝτqανη μεταξý 2º Χαι29 Νοεμβρßου (βλ,
Ειχ. 11). Εγþ το χωριü «Τερμßστ» βQßσχεται πÝραν, προò τα βοgειοδυτιΧÜ τηò Πρεμετýò πε_
ρßπου 6 χλμ. Χαι σημειþνεται ωò «ΤΙemߧιß» μüνο στο χÜρτη
ΕιΧ, 14, πqÝπει δε αυτü γα χατε_
λÞφθη περß τιν 29 Νοεμβρßου (πρβλ, Ειχ. 14 σε συνδυασμü με Ειχ, 11),
ο θÜνατοò χαι η αποθÝωση του υπÝροχου Μαqδοχαßου ΦριξÞ εσυνÝβη την [ΠÝμΠΤην. Πε-
σεΧ. 122 § 130). Το üτι
ρß την ι3η þρα] 5 ΔεΧεμβgßου 1940 (Ιστορßα Γ,Ε.Σ,, üπωò παραπÜνω,
διαδqαματßστηχε στο χωριü «Τεqμßστ» αναφÝgεται χατ στηγ ¸χθεσιγ Ν. Γßγα (περιοδιχü
«ΗπειρωτιΧý Βταιρεßα». τχ,219 (ΔεΧ, 1994), σσ. 594_595 ωò «ΤεQμßστι» (Χαι ΧατÜ τυπογQα_
λÜθοò διò ωò «Τερνßστι»), χαθþò χαι στη δΙμοσιευμÝνη μΟQφÞ αποσπÜσματοò του ημε_
φιΧü
«Απü το 3ο Σýτ,τα,lμα Ιππιχοý Σεggþν στον Πü_
ρολογßου του ΑνθυπιλÜqχου Νιχ. Γ. ΖιÜγχου
λεμο του '40,41» (στο ωò Üνω περιοδιχü «ΗπειρωτιΖý Εταιοε[α» τγ,,21,1 (.Ον,τ, 1994). σσ. 502-
503 ωò «ΤερμÝστ»»). Επßσηò οι ßδιοι, οι δýο τελευταßοι. ατ,αφÝοοι,τ,ιυò τüπο ταφÞò του Þ9ωα
Μ. ΦριζÞ θÝση χÜτω απü βελανιδιÜ στο ßδιο χωριü. üπωò 7,òιι ο συ,ι,,ßQαφÝαò μαò.
,ßιτ,üταν
ΤÝλοò η ανÜμνηση του Γ. οιχογüμου üτι την þqα 7.αι ηLιÝQα εΖεßτ,η μÜχη απÝνα_
}τι τουò, πÝρα απü τογ Αþο. στηγ αQιστεQÞ τοι üχθι, ετß τη; ο9οσειQÜò τηò Μερüπηò [πιο
γνωστÞò ωò η «ΝεμÝQτσχα». που εχεß στη βü9εια ετÝ;,.τιιση τη: Ýιει Ζ,αι
το ιδιαßτεQο üγομα
«ΝτεμπÝλιτ». βλ, χÜρτεò ΕιΖ,, 1,1 Ζαι 11]. τιÜ/η ατü το,{τüστασμα [του ΑντισυνταγμαΤÜgΧΙ1
ΙωÜννου] Δημοτ.ιυστοýß.α βεβαιιüτ,εται ατü την Ιστορßιι τοι Γ,Ε,Σ, ι'Η ¸λληγιχÞ ¶ντεπßθεσιò
(1966) σελ. 122 § 130).:τοι,;τοα,;,Lιατι7.ιι εLιτι7.ετιτ ε7.ει αºÝ\,ò(νττ. πÝρα απü Την ΡÜΠΤσΧα, Τηγ
οποßα εßχε χαταλÜβει την τροη,,,οýμιε\,η\, ητιÝοα, ,1ιι Ιε;,,ειιβQßου (βλ. Iστορßα Γ.Ε.Σ., ü.π. ßδια
σελßδα χαι χÜρτη εδþ Ει7", 11). _ Ο σι,,,".,οòιòειι; ε.τι τß,Ýοτ,ιιοι εßχε παλαιüτεqα αναφÝρει: α)
üτι το Üλογο του φριξÞ το εßχε ο ßδιοò διαß,Ýßει ιι\ß(ßεσα σε δýο τηò Αναγνωστοπουλεßου Σχο-
,Ζ,αι
λÞò üταγ αναΧατÝλαβαν τηγ Κüνιτσα. Ζ,αι ιιετÜ ;ρ ;Þτησε το πÞρε ο φριξÞò, εßχε δε χqþ_
μα χüχχινο («qü9ιου») χαι üχι Üσπρο, βΙ Αυτüττι; τηò 7.ηδεΙαò του Φριξý σημειþνει τη μη
συμμετοχý χριστιανοý ιεgÝα, χαι γ) ΠqοσθÝτει üτι τητ, τεqßφιιιη φρÜση του Φqιξý πQοò ΤΟυò
στρατιþτεò του «Ο ΧQιστüò μαξß μαòΙ» δεν την Ü,Ζ,οισε τοτÝ ;,,òιι Þται, τüσο συχνÜ δßπλα του.
Υπογραμμßξεται ωστüσο üτι η ιαχÞ αυτÞ Ýχει Χαταγραφεß στη βιβ),ιο^"ραφßα του πολÝμου πριγ
τελειþσει ο πρþτοò μÞναò του: μετÝδωσε απü το ΜÝτω,τοτ, Ητεßρου στιò 22 Νοεμφρßου ωò ΠΟ-
,
λεμιΧüò αγταπο)ßQιτÞò ο Παýλοò Παλαιολüγοò (βΧ. «,Ελεýθερον ΒÞυα». Ýτοò ΙΘ φ, 6607 ΣÜβ_
Ýτσι ανþ_
βατον 23 Νοεμβρ, 1940, σελ. 1) «,Εξαßqεται ü ýρω,ßσμüò ¸βραßου τα,lματÜ9χου |ι.
νυμα] τοý στQατοß μαò. ü üποτοò üδηγþγ τοýò Üνδgαò του εßò τÞν νßχην βÝ τÞν χραυγÞν «'Ο
Χριστüò μαξß μαò» ÜγÞλθεν εßò τüν ΣμüλιΧα Χαß ýπεqεφαλÜγγισε τοýò ºταλοtò εßò τÞν Κüγι_
τσαγ, üπου ÜπÝχοψε τÞν ýποχþQησßν τωγ». ΓQÜφτηχε την ημÝρα χατÜληΨηζ τηò ΚοgυτσÜò
ανασχοπþνταò τουò συντελεστÝò τηò νßχτιò. ¶ραγε η ανταπüχqισι] αυτÞ δεν Ýπαιξε ΖÜποιο ρü-
λο στην παQαπÝQα ανÜπτυξη του ηθιχοý του λαοý χαι τηò οQμÞò των στρατιωτþνιΙ Α.Π.].
_

Βqαχý βιογqαφιχü του ΑγτισυγταγματÜQχη Μαρδοχαßου (Þ Μοqδοχαßου)

Ιαχþβου ΦqιζÞ (1893-1940)

Παqατßθεται το χεßμεßο (γι' αυτÞν την üγτωò ηQωτ},ßÞ, στQατηγιχÞ, παQα-

Κ.]
γγωQßσμÝγη, γαι, χαι αδιπημÝνη μοQφÞ) του βιογQÜφου του Γ.[εωqγßου
ΖωγqαφÜχη, δημοσιευμÝγο στην Εγχυχλοπαßδεια «Υδφßα», τüμοò 53 (1988),
σελßδα 213, στÞλη γ':
«ΦqιξÞò ΜΙαρδοχαßοò ( 1S93- 1 940). ΕλληγοεβQαßοò, συγταγματÜQχηò του
 -5] -

Ειχ. 1 5. Ο ΑντισυνταγματÜρχηò Πεξικοý Ιι4αρδοχαßοò Ιακþβου Φ ρ ι ξ Þ ò

(1893-1940), σε παλαιÜ του φωτογ8αφßη, üταν Þταν Λοχαγüò (1η8-1933).
 --58-
στο
στη Χ_αλχßδα τηò Εýβοιαò, ΜπÞτιε
Ελληγιιι,οý Στqατοý, που γεγνÞθη}ßε
απü τη ΣχολÞ ΕφÝδqων Αξιωματιχþν με
στgατü ωò εθελοντÞò. ηßοδοι,ησÝ
του πεξιιιοý το 1916, Στιò24
Ιουλß-
το βαθμü του εφÝδqοιlανθυπολοχαγοý
ω;þ ανθßπολοχαγü. ΣßιòπqοýΧθη
25 ιουλßου 1922, ονομÜ_
ου 1919 πqοýχθτι στο βαθμü του λο_
"r
στητιε υπολοχαγüò )ß«ß-ürßß
13 ΔεΧεμβqßου_1928
Πανεπιστημßου
χαγοý. Ταυτüχqονα
þþüι,ηου απü þ Νομιχý >χολý του τον Α'
το επÜγγελμßα του δ,,"ηγüQ9υrκατÜ
Αθηγþν, αλλÜ δεν α.rrßß-r"ßε «<επ, ανδgα_
ΜÝτωπο) |gΙ2_|g|3,πqοýΧθη
ΠαγΧüσμιο Πüλεμο (ý«ηεοουιηü του μετþ_
ΕΧστ.qατεßα, με την ΧατÜgqευση
γαθßα», ΚατÜ τη Μþ;;;;;;Þ
lbZZ χαß Ýμεινε αιχμÜλωτοò ωò τιò
13
που, συνελÞφοη οrιò')ß Αυγοýστου 5 ΔεΧεμ_
θανÜτου του (σΧοτþθητιε στιò
Αυγοýστου του ιqz:, ßου ηqωιΧοý στgατιω-
ΜÝτωπο) πqοιγýθηχε μια χαταπληχτιχý
βqßου 1940 στο Αλβανιχü ιδιοφυθα του üσο
που «ποχÜλυιρε ßüσο τη στρατηγιχÞ
τιιιÞ δQαστηqιüτητα,
του δýναΡη ,«ι ßο συγχλονιστιιü ηρωισμü
}ßαι τη σχεδüν «ηιο,*,η ιlιυχιιý (Ι922), το
του. Εßχε τιμηθεß, μυ,«Ý,ßαßß" ψ το ξqυσü Αqιστεßο Ανδqεßαò
τÜξεωò (|9Ζ4),
πüλεμιιιü Σταýgο_ιιι
ΜετÜλλιο rrq«r.rr*ý-ò Αξßαò dn!)_,
,1Ξ λÝιλò ιν τÜξεωò (1933), το ΧqυσΟýν ΑqΙσΤεßΟ
το ΜετÜλλιο ,rq«rrrr' χαι τογ
το Χqυσü ΜετÜλλειο Ανδqεßαò
Ανδgεßαò (1933),«,;;;;þ,αßια με
Πολεμιχü Σταυgü Ι τÜξεωò», ι
του σταδιοδqομßαò αναφÝρεται
Για την ολοχλÞgωση τηò στQατßωτιχÞò
σε ΤαγματÜQχη το 1933 χαι σε
Αντι-
üτι απü Λοχαγüò ιεrr.'ιSj "qþρη
συνταγματÜQχη [το 1940],
που δεßχνει μια πτυχÞ απüμα
ΤÝλοò πqοσθÝτω;;;;,« μιπqü επεισüδιο
αποτεßγεται απü την πügτα τηò εΧΧλησßαò
του Þθουò rου oqφ, ß.r|üυßγο!
Αqχßατqο στην επÜνω πλατεßα,
του Αγßου Δημητgßου στοtΒgiισοχþqι,.στον
Χßßqουqγοýμε επειγüντωò δýο
«Στεßλε μαò γÜξεò, *þοομουò ",-egχιατg,,
«οßßτε μßα γÜξα για τα σχυλιÜ, τουò
Ιταλοýò «òιrμ«.l,,οßf», ü ηρßι«,gοò, Αχοýει ο
τq«φυιο, γqαφεßο χαι. του ΦqιLý,
αλÞτεò». ¹μουν ο,ο ßü,ηο,þ
αεßμνηστοò .q.,òηr, βr«ß;;;;Ý;
«ßο ßο *_,]º!:::::,Αρχßατqο μÝ-
|òλb,ω, συστÜσειò
)ßαι του Ýχανε σε επιτατιτιχü τüνο
σα στο Γqαφεßο, Ýφυγα αμÝσωò, üπωò τα Üτιουσα:
τqαυματßεò, επß λÝξει,
να χοιτÜξει *«, ,ουò αιχμαλþτουò χ, Αρχßα-
αδÝλφια, παιδιÜ,
«Τουò γÝννησε ,ι, þουß'μÜνα, Ýχουν γυναßχξ,
τqε». τσιμουδιÜ ο λßrß«rü"ι
χαιgÝτησε πqοσοχÞ Χαι βγÞΧε Ο ΑqΧßαΤqΟò'
χαι αυτÞχοοò μÜqτυò,
-Αυτüπτηò
ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ ΤΑ ΓΡΑΜΜΕΝΑ
«ΚαΙ τýχηò δεßσθαι λαμπραò»
κι ΑΝοΣ, ¸ιιýπνιοιι ιαß'ΑνÜχαρσιò
^ογ
Ο αγαπητüò φßλοò, μαχαgßτη§
Η τýχη τιÜποτε χανονßζει, χαι üχι η γνþση:
τþρα, Πýqgοò ΣτÜgαò, λÜσχαλοò
χαι αgγüτεgα ΕπιθεωqητÞò Δημοτιχþν
 -59-
Σχολεßων, Ýφεδqοò Ανθυπολοχαγüò, διοιχητÞò Διμοιgßαò πολυβüλωγ, εξÞ-
λωσεν την δüξαν τωγ Ιταλþγ, üπωò φαßνεται, απεφÜσισε χαι ξÞτησε την
Ýγχριση του γÝου Διοιχητοý του ΑποσπÜσματοò Αþου ΤαγματÜqχου χ. Γß-
γα να φτιÜξει μια Διμοιρßα ολμιστþν με μιχqοýò ιταλιχοýò ολμßσχουò. Bqi-
σ}ßονταγ πεταμÝνοι, εγχαταλελειμμÝνοι, üσουò ýθελεò, απü τουò φεýγοντεò
Ιταλοýò. Επßσηò βλýματα αυτþν των μιχρþν ολμßσιων, üσα Þθελεò. ¸τσι
λοιπüν ξεχßνησε η ιστοQßα αυτÞ.
Εχπαßδευσε ο Πýqgοò στgατιþτεò του των πολυβüλων στη γÝμιση χαι βο-
λý ολμßσχων χαι αφοý συγχÝντqωσε αqχετοýò ολμßσχουò χαι πÜqα πολλÜ
βλÞματα, οgγÜνωσε εγχqßσει του ΤÜγματοò μιÜ αò ποýμε επßδειξη βολÞò ολ-
μßσχων. Δεγ Þμουν παqþν. Με τογ χ. Γßγα, τον ΤαγματÜQχη μαò, τον Λαξα-
gßδη χαι το Λοχßα ΚουνÜβο εßχαμε φýγει για την ΠqεμετÞ να πQοπαQα-
σχευÜσουμε τον εqχομü του ΤÜγματοò, που Ýμπαινε σε εφεδgεßα στην Πqε-
μετÞ.
¸γινε η συγχÝντgωση, επßδειξη, Πολλοß γýqω γýqω για γα παQα}ßο-
λουθÞσουγ, qßχτηχαν αqχετÜ βλÞματα με μεγÜλη επιτυχßα. ¸να üμωò, δεν
εξηγÞθηχε ποτÝ το γιατß, Ýσχασε μÝσα στην χÜγνη, μÝσα στον σωλÞνα του ολ-
μßσχου. Και το αποτÝλεσμα αυτü τοýτο τgαγιχüν. Νεχqοß δýο: ο ολμιστÞò,
δεν θυμοýμαι το üνομÜ του, }ßαι ο Ýφεδqοò εχ μονßμων Ανθυπολοχαγüò Χgý-
στοò Χqýστου ΥπασπιστÞò του ΤÜγματοò απü την ΠgÝβεξα τιαι βαgιÜ
τqαυμÜτßαò ο μüνιμοò Υπολοχαγüò Τσιþληò απü τα ΠqÜμαντα των Τζου-
μÝρχων, αν θυμοýμαι τιαλÜ, που του αφαιgÝθηχε το χÝqι απü τογ þμο σχε-
δüγ. ΚÜποιοò απü τουò τÝσσεqιò που φýγαμε θα Þμασταν οπωσδÞποτε μπqο-
στÜ, μπqοστÜ στον χýχλο που παQαχολουθοýσε την ολμοβολÞ. ΚÜποιοò,
ποιüò; Η τýχη θα το ιιαγüγιξε. ¼χι η γνþση, η πqüβλειl.ιη, το μυαλü χ.τ.λ.
[Το συμβÜν πρÝπει να Ýγινε αqγüτερα στην Ογδοýνιανη ΠgεμετÞò, 26 Δυι. 1940. Ο Χgý-
στου ελÝγετο μÜλλον Κωνσταντßνοò, χαταγüψνοò εχ Κερχýραò: βλ. στον τüμο Γ.Ε.Σ. «Αγþ-
γεò χαι Νεχροß>> (1990), σελ. 47. - Α.Π.].
ΚÜποτε Üλλοτε πεqπατοýσε ο 3οò Λüχοò, σε «φÜλαγγα χατ' Üνδqα»,
-
δηλαδÞ Ýναò Ýναò, τüσο στενüò Þταν ο δqüμοò σε Ýνα εξαιqετιχÜ επιχλινÝò
Ýδαφοò. ΑμÝqιμνη η ποqεßα. ΠουθεγÜ για πουθενÜ δεγ ατιουüταν τουφεχßδι
Þ πυgοβüλο. Απüλυτη ηgεμßα }ßαι μια ηλιüλουστη ΔεχεμβqιÜτιχη μÝgα.
Ο στqατιþτηò ΝτÝτσιχαò, συνωνυμßα με τογ λοχαγü ΓιÜννη ΝτÝτσιχα, «Ο
ΝτÝτσιχαò, ο ΝτÝτσιχαò λιποθýμησε, ο ΝτÝτσιχαò φωνÜξουν- ΔÜ-
σχαλε, ΔÜσχαλε». ΤgÝχω, πqοσπαθþ γα τογ λαφqýνω
-μου
<<απü τ' ÜgματÜ του»,
να του ξεχουμπþσω το χιτþνιο, αλλÜ τα δÜχτυλÜ μου βÜφτηχαν με αßμα, ξε-
στü, αχνιστü, πολý αßμα, Τι εßχε γßνει. Ο ΝτÝτσιχαò νεχqüò. Πιθαγüτητα: ΚÜ-
ποια σφαßqα απü μαχgιÜ αφοý qßχτητιε ο πυqοβολισμüò στον αÝgα πÞqε το
δυγατü τηò ýιροò χαι γýqισε πÝφτονταò χαι βgýιε τον Üτυχο στgατιþη ΝτÝ-
τσιχα αχqιβþò στην χαqδιÜ χαι αχαqιαßοò ο θÜνατοζ. ι1 Δεχ. 1940, στη ΝοβοσÝ-
λα: Παναγ. Αθαγ. ΝτÝτσιχαò απü ΙωÜννιγα, 19Ι3. Βλ, τüμο Γ.ΕΣ. «Αγþνεò χαι ΝεχQοß» σελ.
341. - Α.Π.].
 -60-
-ΜιαφοgÜπÜλιΧ,αθüμαστανüλησχεδüγηομÜδαΔιοιχÞσεωòΤÜγμα-
σε Ýνα πλÜι, δηλαδÞ Ýδα-
τοò )ßαι πqοστιλιαßüμασταγ χαι ξειρειqιξüμασταν
δqýεò χωQßò πλÝον τα φýλλα τουò,
φοß μ. «qηω χλßση τι,αι ντυμÝýο με πÜνω απ'
ποßßι« niq« γr« πÝqα, πουθενÜ πυqοβολισμüò, ΞαφνιχÜ πεqνοýν στÜφαρα,
τα χεφÜλια μ«ò οφυqrχrÝò πÜqα ηδΤΙeò σφαßgεò
χι Ýπεφταν ,στα
σαν αυτüματα χουρδι_
στα φυλλþματα των beßο[rη,t οιφ τσιφ. Ριχτýχαμε
σμÝνοι στο λÜχ,χο που Þταß στα πüδια μαò.
ΕÜν οι σφαßqεò Ýπεφταν 4_7 Þ 8
πüσοι απü μαò θα μÝναμε δqαγÜτηδεò, üπωò
μÝτqα χαμηλüτεgα ποιüò ξÝgει
ο"οßr«ßυ η αqβýßα τουò νεχgοýò μαò εχεß, ΤυχεqÜ,
«Καß τýχηò δεßσθαι λαμπρÜò»,

Ο Μητqοπολßτηò Σπυgßδωγ χαι ο Υπουgγüò

ΚqιμπÜò στην ΠqεμετÞ
ΔιοιχÞσε-
ι,ιαλÜ στη ΠgεμετÞ, Στα γqαφεßα τηò πQþην
ΤαχτοποιηθÞχαμε
το Χqασß μαò. Εßχαμε ανα_
ωò ΧωgοφυλαχÞζ των Ιταλþν. ινιε το φαß μαò, με
Ýνα υπüγειο με βαqÝλια γεμÜτα Χgασß, που
ογοιχοΧýqη§ τουò, του
"«ιrß.ι,υß ελληνιτιüτατο πληθυσμü
Jq6ε'μrα χλειδαqιÜ χαι'Ýφß_,γε, σÝ αγτßθεση με τον
τηò Πqεμεττιò που μαò *υqßμυηυ, που Üνοιξε
χαι τα μαγαξιÜ του χαι Ýβρισχεò
Εχεß εßχαμε χαι μια βαgειÜ
ü,τι Þθελεò, ΖωÞχαιßοτJ πεqασαμε λßγεò μÝQεò.
τογ εαυτü μαò, ΑλλÜ
επßσΧετρη. ΒÝβαια δüθηιιαν διαταγÝò να πεQιποιηθοýμε
.τι να πεQιποιÞσειò, τα'ÜqβυλÜ μÜò-τρýπια Χαι ελεεινÜ, τιò χλαßνεò μαò
ΧÜ_
να ξεσταθοýμε, τÝ_
που_χÜπου χαιραλισμJνrß'οrrrò,rßηοßαò«ψ στιò φωτιÝò
,εγßνε συγχÝντqωση τÜγματοò. ΜπροστÜ ο ταγματÜq_
λοò πεqιποιηθÞχαμε.
του ΤÜγματοò χαι στη συνÝχεια
,rß ** χ. Γßγαò. Πßσω'του οι αξιωματιχοß Μητροπολß-
οι Λüχοι 1οò, 2οò, 3οò. Και να οι επßσημοι, Ο Σφασμιþτατοò
Üλλο αυτοχßνητο ο Υπουgγüò
τηò Ιωαννßνωγ χ.χ. >πυqßδων Χαι αμÝσωò σε
αqγüτεφ Αρχιεπßσχο-
Συγχοινωνιþν χ. Κgιμπßò. ο Σεβασμιþτατοò, Ýγινε
ποò Αθηνþν χαι ΠÜσηò ΕλλÜδοò, ο
και ατιολουθεß ο εθßιχοθqησχευτιχüò λüγοò, πατgιωτιχüτατοò βÝβαια,
του. χειqοχqοτÞσαμε βÝβαια,
Σπυqßδων με την χ«q«*rηqrοß1l.gÞ βqαχνý φωνÞ
Και στη συνÝχεια ο γ*ουqγΟò ι θqßμπαò με εξαßqετεò πατqιωτιχÝò },ßοQþ-
σε üλουò μαò: «'Εχει χανÝ-
νεò. Και στο τÝλοò οη. νλßυqγüò ßπευθýνεται
ΠÝστε το ελεýθεgα», Κι Ýναò
ναò απü σαò, λεβÝντÝò μου,η«υßηÜ παqÜπονο;
«,Εχουμε χαι εγþ τιι üλοι μαò»,_
οr§«τrωrηò-$γαßυ.υπ,,ο μπqοστÜ χαι λÝει:
«Πjστο γα ß' αχ,οýσr». πολý τα γqÜμματÜ μαζ; ΑυτÜ εßναι η πα-
-λgγοýν
το θÜqqεμÜ μαò», Και ο Υπουgγüò αμÝσωò του
απαγτÜ:
QηγοQιÜ μαò χαι Ýτσι που
ß'εχυßò οßηιü, τ.ρευrη μüß. Που να σαò πqοφτÜσο]Jν_τº¾αÜμματα
¸τσι διαλυθÞιtαμε üλοι ευχαQι_
τgÝχετε εσεßò, πυνηγþνταò τουò Ιταλοýò;»!
üßηßεηοr, χαι τqαβÞξ«μ, γr« τον «χαξÜν μαχαλÜ», τα μαγειqεßα,

Η Σοφßα ΒÝμπο στην ΠqεμετÞ

¸qθεΧαιηΕθνιιýμαòτQαγουδßστgια.ΔενεßχεαναΧαλυφθεßαΧüμητο
 -6ι-
«ΕθνιτιÞ μαò ΣταQ», Þταγ η τqαγουδßστgια του πολÝμου. Γυgνοýσε με αυτο-
χßνητο, üπου βεβαßωò υπÞgχε qüδα, χαι τqαγουδοýσε τα τgαγοýδια τηò. Και
ενθουσßαξε.'Ηταν χαταπληχτιχÞ. Και ιδιαιτÝgωò στιò συνθýχεò στιò οποßεò
τqαγουδοýσε χαß στον χüσμο στο οποßο αποτειγüταγ, το θαυμÜσιο, üντωò,
τgαγοýδι τηò.
¸τσι ÞQθε χαι στηγ ΠρεμετÞ, ¶ντε πÜλι συγχÝντqωση ΤÜγματοò. ΚÜQ-
φωσαγ χαι 4 τgαπÝξια δßπλα δßπλα χαι σχηματßστηχε Ýνα παλτιοσÝνιχο, τÜ-
στQωσαγ μÜλιστα χαι με ΙταλιχÝò χουβÝgτεò. Και ανÝβτιχε εχεß η ΒÝμπο. Με
τα βqαχιüλια τηò, με τα γιοgντÜνια τηò χαß με την, οπωσδÞποτε, πλτθωqιχý
τηò παgουσßα. Κι Ügχισε. Και üταγ Ýφτασε στο σουξÝ τηò «Κοqüθδο Μουσο-
λßνι, μεßνει» }ßαι πQο παντüò üταν τραγουδοýσε «...α}ßüμη }ßαι
τ,ι,αγÝναò δε θα
στη Ρþμη θε να στÞσουμε Σημαßα ΕλληγιχÞΙ» ο εγθουσιασμüò Üναιß.ιε, δοý-
λεlυε η ιψυχολογßα των üχλων, σειüταγ ο τüποò απü το τqαγοýδι, τα χειQο-
χgοτÞματα. Και το ωqαιüτεqο ßσωò Þταν üτι μεgιχοß Ιταλοß αιχμÜλωτοι Þ
αυτüμολοι αχοýγονταò το «Κορüιδο Μουσολßγι>> (του οποßου η μουσιχÞ εß-
ναι απ' Ýνα ωqαßο ιταλιχü τραγοýδι «Ω!, χαμπανιüλα μπÝλα», αποδομÝνο
στα ελληνιχÜ: «Μιχgý χωgιατοποýλα, μιχgý χαι νοστιμοýλα. Αχ! üποιογ
αγαπÞσειò, τη χαqÜ θα του χαqßσειò» χ.τ.λ.) τgαγουδοýσαν ι.ιι αυτοß, οι αßχ-
μÜλωτοι, στα ιταλιιιÜ βÝβαια. Και στο τÝλοò τqαγοýδησε η ΒÝμπο τη «ΓεQα-
χßγα», Ε, τüτε Þταν που Þταγ. Δßπλεò ο χοgüò, φωτιÜ το τqαγοýδι, ωò τογ
ουqανüΙ Κüντειρε η φανταgßα να ξεχÜσει }ßαι το «χαξÜν μαχαλÜ». ¼μοqφα
πqÜγματα στην ΠρεμετÞ.

ΦΕΥΓΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ γΙΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑ

Φαγþθηχε χυgιολεχτιχÜ ο αεßμνηστοò Γßγαò να φýγουμε απü την Ιη Με-
qαgχßα του Στqατηγοý Β. Βgαχνοý, που δεν λογÜqιαξε το ελληνιχü αßμα, αλ-
λÜ αγτß πÜσηò θυσßαò τη νßχη. Ο Γßγαò δεν Þταν αυτÞò τηò αντßληι}lηò. ΜÜ-
λιστα τη νßχη, αλλÜ üσο το δυνατüν με λιγüτεqεò απþλειεò. Μου τqιβÝλιξε
δε το μυαλü μου μια φQÜση του στο Βqυσοχþqι: «Βqυσοχþqι το εßπαν, ΔÜ-
σχαλε, ,ταL α¾ üλα πÜνε χαλÜ, Χqυσοχþgι θα το χÜγω». ΜÞπωò το ««αν üλα
πÜνε χαλÜ», μÞπωò Þταν χÜποια, Ýστω χαι μιχqÞ αμφιβολßα τüσο για τον
πüλεμο, üσο χαι για την τελιχÞ νßχη; Αχüμα το σχÝφτομαι. Αν μÝναμε στηγ
Ιη Μεραρχßα η μιχQÞ μονÜδα, το ΤÜγμα Κονßτσηò θα Þταγ η αιχμÞ του δü-

Qατοò σε τιÜθε επßθεση. Κι α'υτü γιατß εßχε τιò λιγüτεqεò απþλειεò απü χÜθε
Üλλη μιπqÞ μονÜδα.
ΑυτÜ τα λογÜqιαξε ο Γßγαò. Και Ýσπασε το τηλÝφωνο ιχετεýονταò τογ
Στqατηγü ΚατσιμÞτqο τηò νΙΙΙηò Μεgαqχßαò γα μαò πÜqει: «Οι Üνδgεò μου
χαι οι αξιωματιχοß μου εßναι üλοι Ηπειρþτεò χαι δη Κονιτσιþτεò, θÝλουν
να qθοýνε σε σαò. Να πολεμÞσουν δßπλα στουò Ηπειqþτεò τηò Ýνδοξηò πλÝ-
ον Μεqαqχßαò σαò. ΚÜγτε ü,τι μποgεßτε». Και το χαλü Þqθε. ΔιαταγÞ του
Γεγιχοý Στqατηγεßου το ΤÜγμα Κονßτσηò να φýγει απü την Ι'Μεgαqχßα χαι
 6Ζ

να υπαχθεß στην νΙΙΙη Μεqαqχßα. Βοýιξε ΧυqιολεΧτιΧÜ το ΤÜγμα, σαν να τε_

λεßωσε ο πüλεμοò, Και αμÝσωò η ΔιαταγÞ.
Την Üλλη μÝqα* το ΤÜγμα ξεχινÜει, με τηγ σειρÜ: Διμοιqßα ΔιοιχÞσεωò,
1οò Λüχοò, 2οò Λüχοò, 3οò Λüχοò, ΜεταγωγιχÜ ΤÜγματοò, Ποδαgüδqομο,
Αò-αχουστεß χι αυτü. Εßχε ξεφοgτωθεß στην ΠqεμετÞ μια μοßρα φοgτηγþν
αυτοΧιητßτων, 30 πεqßπου αυτοΧßνητα. )ßαι γýgιξαν Üδεια. Και δεν μαò Ýβα_
λαν στα αυτοΧßνητα. ¼λο σχεδüν το ΤÜγμα μποgοýσε να επιβιβαστεß στα
αυτοχßνητα. ¼χι. Ποδαqüδqομο. ΠqεμετÞ -το βρÜδυ ΧÜνι ΜεqτσÝχ, Κα-
τασχÞνωση στο ýπαιθqο 27-28 Δεχεψβρßου. Τηγ Üλλη μÝqα ΧÜνι ΜεgτσÝχ,
ΜπουqαξÜνι, Βασιλιιιü, Ωqαιüχαστqο. Πεθαμüò απü το χqýο χαι την χοý-
qαση. Την Üλλη μÝqα ΠωγωνιανÞ (Βοστßναι,
*[ΣýμφωναμετηνδημοσιευμÝνη¸ΧθεσιντοιΝ'Γß.,,αστοπεριοδιΧü«ΗπειρωτιΧÞΒται-
ρεßα», τεýχοò 220 (IavouagioU ß995)
σελßδεò 19_2Ο: Το Τßι,"μα Κονßτσηò που διοιΧοýσε βρι_
σΧüταν ειò ουγδοýνανη μÝχgι τηò 26 ΔεΧεμφρßου 1940. τη LιÝΟα :του τÝθηΧε στη διÜθεση του
Β,Σþματοò Στρατοý. το Σþμα εßχε το Σταθμü ΔιοιΖ,Þσειο: τΟι, στο χωριü Παιτελüγια
ΧοντÜ

στην ΠρεμετÞ [πρüΧειται για το Μπαντλüνι Þ ΜταΙ,τι),Ο\,,,,ια. :τΟιι αναφερθÞΧαμε γqÜφονταò

,Ιλαq7"ου
γrο.ου .üηο ταφÞò του ΤξαβÝß,).α. _7ωριü τοι, δει βοισ,Ζ,εται «ανατολιχÜ» τηò Πρε_
τ,üτια_ι,οτιιτι(\,ατΟß,ι7,Ü. βλ. χ"Üρτεò Ειχ, 11 χαι
μετÞò σýμφωνα με την ¸Χθεσιν Ν, Γß.lα. α)_ß,Ü
ι4). Δια διαταγþν του Β, Σþματοò εΖιι,Þθη το Τßι,"ιια Κοιιτση;:η\,tιε\,επομÝνην.27 ΔεΧεψ_
σι,τ,Üιτηση τηò \'ΙΙΙηò \{εραqχßαò, ΠρÜγ-
βqßου, προò ΠρεμετÞν. τηι,δε 3Ο Δε;,.ειιβοßου τρο:
μ«r, μr.Ü τριÞμßεqογ τορεßα αφß7θη το Τα,,,ιιòι Κοι,ιτσηò ειò Πι,,ι,,ι,,ιιιιιτÞ, Εß'.εß τητ'2 ΙανΟυαρß-
Υπο_
ου 1941 το επιθεþρησε Ζαι συτ,εχÜρη του: ßιΙδοε: τοι ο Διοι;Ιητηò :η; \,ΙΙΙη; \1εqαρ7ßαò
\1ετÜ ιιüß.ιò τgιιüΙ, ηιιεοι,ιι, :τιι.τßιtιΟ\,η στηΙ, ΠωγωνιανÞ
στρÜτηγοò ΧαqÜλαμποò ΚατσιμÞτροò,
το ΤÜγμα Üρχισε ποgεßα την 3 Ιανουαρßου,ßια τÝα ατοστοl.η ιιεσιι) τι,.]\,7ιοοιιßτ,τΟυ AQyUQo-
των αιμα_
ΧÜστqου Λιμπüχοβο (3.1.1941) Χαι ΛαξαρÜτεò ι6,1ι. ατ,εβαιιο\τα::τι]C;:α /(cOLa
τοραρßÝυr., Þδη ιδιαßτερα απü τουò ΑρχÜδεò τοι ιlοι ΣιιτÜ,,,υατιιò πε_:ι7,οß ,,Lσο7,Ýφαλων»

υψωμÜτωνΜÜλι _ ΣπÜτ: Κολþνια(7.1).ΓχολÝμtι12.1ι.Προ,,,οι,ατι,1_1,1.,υ.οιτÜστοΤε_

πÝλÝνι. ¼ταγ βρισχüταν στην κολþνια το «ΑνεξÜQτητο τÜ,lμα κοι,ßτση:" Ýταυσε
οργανιχÜ
_ Α.Π ],
να υπÜρχει, υπÜχθεν ωò ΙΙΙΤÜγμα στο εχεß νεοσυγΧροτηθÝγ 85οΙ,Σι,ιτα,.,ιια ΠεξιΧοý.

Ο ΧρÞστοò χαι ο Γιþqγηò

ο ΧρÞστοò χαι ο ΓιþQγηò εßναι δýο υπαqΧτÜ, üχι φανταστιΧÜ πqüσωπα,
που απ; φτωχοß βιοπαλαιστÝò μεταμοQφþθηχαν. üπωò τüσοι χαι τüσοι Üλ_
λοι σε ÞQþεò πολεμιστÝò. ¸να πqαγματιχü φαινüμεγο που χQÞξει ιδιαßτεqη§
στογ ΠειqαιÜ. ΜπαΧαλüγατοò στηγ aQ-
μελÝτηò. ο Χqýστο§ Þταν ταξιδευτÞò
ΠειQαιÜ, ¸βγαξε το με-
χÞ χαι στη συνÝχεια μι),ßQοπωλητÞò στο λιμÜνι του
qοχÜματü του, ¹Qθε στο χωQιü παντQεýτηχε, πÞQε χατ την οι?(ογÝγειÜ του
ßτον ΠειqαιÜ. Ζοýσαγ πολý πολý }ßαλÜ. Η δουλειÜ του απÝδιδε. δεν στε-
Qοýγταν. ßο χαλοχαßQι, )ßÜθε
χαλοχαßQι, Ýστελνε τη γυγαßχα του χαι την Üλ_
λη οιχογÝνεßα στο χωqιü, γα παQαθεQßσει χογτÜ στα πεθεqιχÜ τηò, στουò γο-
νιοýò του. Ζοýσε τüσο αQμονιχÜ η οιχογÝνεια.
ο Γιþργηò, φτωχüò, φτωχοýληò του Θεοý, μεγÜλωσε, ΑλλÜ εqγατιτιþτα-
τοò, τßμιοò, ευσυνεßδητοò. Τον πQοτιμοýσαν üλοι οι χωqιανοß για χοπαδιÜ-
Qη του χωQιοý. Παντqεýτηχε μια
εξßσου φτωχιÜ σαν χι αυτüν, αλλÜ εξαιqε-
 -63-
τιχÞ δουλευτÜqα, üμοιÜ του. ¼λοι στο χωριü τουò χαμÜqωναν. Τον βοη-
θοýσε σ' üλεò τιò δουλειÝò. ΑπÝχτησαν χαι οιχογÝνεια. 'Ηταγ ευτυχισμÝνοι,
με σχληgÞ δουλειÜ, αλλÜ δεγ τουò Ýλειπε τßποτε. Με το πüδεμÜ τουò, με το
χαγονιχü ντýσιμü τουò, με το λÜδι τουò χQονιχÞò χαι το αμπÜqι επßσηò ολο-
χQονÞò γεμÜτο.
'Ηταν τüσο ευτυχισμÝνοι. Κι Ýχαμναν χαμιÜ φοgÜ σýγχqιση
με τηγ παλιÜ ξωÞ τουò, με την μαýQη φτþχεια που Ýδεgνε τα δυü τουò σπß-
τια. ΑλλÜ Þρθε ο πüλεμοò, η επιστgÜτευση. Πωò να χÜνουμε. Μαò επιτÝθη-
χαγ οι Ιταλοß. Τι να γßνει;
¶φησαν χι ο ΧρÞστοò }ßαι ο Γιþgγηò τιò δουλειÝò τουò, αποχαιqÝτησαν
τιò οιχογÝνειÝò τουò με..., αò το ποýμε, με σφιγμÝνη χαρδιÜ. Εßπαγ βÝβαια
«χαι με τη Νßχη» αλλÜ τα μÜτια πλημμυgισμÝνα απ'τα δÜχgυα Üλλα Ýλεγαν.
Η χαρδιÜ σφßχτηπε. Που πÞγαιναγ; ΜÞπωò απü αυτοýò που δεν θα γýqιξαν
Þταν χι αυτοß; ¸φυγαν. ΠÞγαν στην Κüνιτσα, στο ΑνεξÜqτητο ΤÜγμα Πgο-
χαλýιρεωò. Ο ΧρÞστοò στη Διμοιqßα ΔιοιχÞσεωò, τηλεφωνητÞò, ο Γιþqγηò
στην Ιη ΟμÜδα τηò 3η'Διμοιqßαò, στο οπλοπολυβüλο.
Και ξεχßνησε ο πüλεμοò, Ταλαιπωρßα, σýμπτυξη του ΤÜγματοò ωò το χω-
qιü τουò. Εßπαν μÞπωò τελεßωσε χιüλαò ο πüλεμοò. ΑλλÜ ο πüλεμοò τüτε
Üqχιξε. ΠÞqαν σβÜqνα τουò ΙταλιÜνουò, üλοι μαξß, ο Χqýστο§, ο Γιþqγοò
χαι τüσοι τüσοι Üλλοι ΧqÞστηδεò χαι Γιþqγηδεò.
Και πολεμοýσαν ο χαθÝναò στο πüστο του. Ο ΧqÞστοò Þταν πÜντοτε
Ýτοιμοò να διοqθþσει τιÜθε βλÜβη τηò γQαμμÞò, τωγ τιαλωδßων τηò «Ýq-
πουσαò γQαμμÞò» χαι πωò να μη λεßι|.ιει οýτε λεπτü η τηλεφωνιχÞ επιχοιγω-
νßα του ΤÜγματοò με τουò Λüχουò, με τηγ Μεqαqχßα. Ο Γιþqγηò, αγχαλιÜ το
οπλοπολυβüλο το χαθÜgιξε, το Ýλυγε, το γυÜλιξε, το λßπαιγε. Εßχε πÜντοτε
μαξß του χαι στουπιÜ τιαι πανιÜ χαι λßποò. ΠοτÝ αυτÜ δεν του Ýλειπαγ. Το
οπλοπολυβüλο χαι η ξωÞ του. Και τουò δýο τουò γνþqιξε χαι ο Λοχαγüò χαι
ο ΤαγματÜqχηò, }ßι üποτε τουò συναγτοýσαν τουò Ýλεγαν χαι Ýνα «ΜπqÜβο».
Και χαμÜgωναν αυτοß χαι χαιQετοýσαν εν στÜσει πgοσοχÞò. Και πqοχω-
gοýσαν σε Üγνωστουò τüπουò, σε αγqιοβοýγια, σε ÝQημα εγχαταλελειμμÝνα
χωqιÜ. Σαν νÜταν σχιÜχτqα χαι τουò φοβüταν ο χüσμοò. ¸τσι τουò Ýqχο-
γταγ χαι των δýο, να βÜλουν τιò φωνÝò, να φωνÜξουγ: <<Ε! αδÝλφια Üνθqω-
ποι, Üνθgωποι, Üνθqωποι εßμαστε χαι εμεßò. Γιατß φεýγετε;» χαι υπÝφεgαν
πqαγματιπÜ üταν Ýμπαιναν σε χωqιü χαι τουò Ýσφιγγε την χαqδιÜ η εQÞμω-
ση.
Γιατß Ýτσι αυτüò ο χüσμοò, Γιατß μαò φοβÜται. Εμεßò τουò Ιταλοýò πολε-
μÜμε. Αχ, αν Þταν δυγατüν Ýλεγαν χαι οι δυü τουò γα αγταμωνüμασταν με
μεqιχοýò Ιταλοýò, γα χαθßσουμε μαξß, γα μοιQαστοýμε την χουqαμÜνα χαι
το τι,ονιÜχ μαò χαι να τα ποýμε, να τα ποýμε τι Þqθαν }ßαι μαò πολεμÜνε,
Και Ýλεγαν πÜλι οι ßδιοι. Τι φταßνε οι φουχαqÜδεò. ΜÜνα, γυναßιεò, παιδιÜ,
Üφησαν ιιι αυτοß. Φταßγε οι μεγÜλοι, Þταν πÜντοτε η χατατιλεßδα, η χατÜλη-
ξη σε χÜθε τÝτοια συξÞτηση. Και πqοχωqοýσαν, Και το οπλοπολυβüλο του
 64

Γιþqγη γυÜλιξε, πÜγτα Ýτοιμο πqοò βολÞν )ßαι τα χαλþδια }ßαι τα τηλÝφωνα
του ΧQÞστου εν πλÞQη λειτουqγßα, οýτε στιγμÞ δεν παgουσιÜστηχε να μη
λειτουßγοýν, κι Ýτσι πgοχωqþνταò στα ?ßQýα, στα χιüνια, πüτε νηστιχοß πü_
,υ χοqßÜrοr, πüτε στεγνοß πüτε βqεγμÝνοι ωò το χüχχαλο, Ýφτασαν στο χα_
,«q«|Ýυο ΜÜλε ΣπÜτ, απÝναντι απü το τεπελÝνι. γιρüμετqο 1.500 μÝτqα,
χιüßι, Ýνα μÝτqο, που γα στÞσειò αντßσ}ßηγα. και συνεχþò
γα βÜλλεται απü
το πυqοβολrηδ ,rυ ιταλþν. Δυü δυü Ýστησαν τα αγτßσ}ßηγα. το μουλÜQι
του
τηλεφþýητÞ Χqýστου Þταν φοqτωμÝνο με χουβÝQτεò, με ιταλι),ßÜ αντßσ}ßηνα
χÜι χομμÜτßα απü θαυμÜσιο χαλß απ,το σπßτι χÜποιου μπÝη στο τεgμßστ,το
στο
Ýχοι|.ιαν το χαλß οι φαγτÜQοι σε }ßομμÜτια ßσα ßσα για στQþσιμο μÝσα
αντjσχηνο, ιßαι ο χ,αθÝναò διÜλεξε τον σýγτQοφü του στο «μÝγαQο», üπωò
τουò
Ýλεγαν χαQιτολογþνταò οι φαντÜQοι. Το γÝλιο, τα πειQÜγματα ποτÝ δεν
τον
απÝλειπαγ. Ο ΧgÞστοò Ýστησε μüνοò το αντßσιηνο }ßαι πÞQε συγχÜτοιχο
διδÜξει τουλÜχιστον τη
χωqιανü λοχßα λημÞτρτι, δÜσΧαλο που εßχε μισÞ
üεσσαλονßχ,η" Λßγο νευqιχüò, πολý σχολαστιπüò, üπωò τον Ýλεγαν χαι Þταν.
ΑλλÜ ο ΧqÞστο6 üλα τα ανεχüταν χι ο ΔημÞτgηò ανÝχονταν üλα τα πειgÜγ-
ποτÝ δεγ Ýμνεισχε χωqßò στα-
ματα τα αστεßα του ΧqÞστου. Γιατß ο Χ9Þστο6
ε]ßß-
φßδα, χωqßò χουgαμÜνα, χωQßò Ýνα παγοýqι τιονιÜχ, χωqßò ξÜχαqη για
«ΑλλÜ
πλÝον ξÜχαQη στο πqωινü τσÜι που του Ýφερνε Ýτοιμο του ΔημÞτqη.
τι τα θÝλει ü ευλογημÝνοò ο ΔημÞτqηò για το Χqýστο- τα αστεßα,
-Ýλεγε
ßα χωgατÜ, τιò πολλÝò χουβÝντεò. Εδþ εμεßò χανüμαστε χι αυτüò το χαβÜ
,"υ». ßl, ο ΧqÞστοò μüλιò τον φþναξαν «ΧqÞστο το τηλÝφωνο, η γqαμμÞ»,
παqατοýσε χαß χουβÝντεò χαι τα χωQατÜ, την πÜρλα με τον Üφωνο ΔημÞτQη,
πεgνοýσε χιαστß μια Χουλοýgα χαλþδια, απ, το Üλλο μπgÜτσο χιαστß το
Χι_

νηßü τηλÝφωνο. 2 σαχßδια, οπωσδÞποτε 2 παγοýQια χαι δqüμο για τη γQαμ-

μÞ. ¼σο χιüνι ιι αν Þταν, θα την Ýβgισχε, που Þταν χομμÝνη απü τιò οβßδεò,
σχεπασμÝνη απü χþματα, πÝτqεò, χιüνια. ΑΙ ο ΧgÞστοò, Ýπgεπε το γQηγο-
-
qüτεqο να φχιÜξει τη γQαμμÞ.
κλι }ßατÝβαινε ο χqýστο§ ξεπαγιασμÝνοò ωò τον εφοδιασμü του ΤÜγμα-
τοò. Κι ετιεß üλοι τον Þζεqαν, üλοι τον αγαποýσαν χαι αò Þξεqαν πωò ο ΧqÞ-
στüò Þταν χαι λßγο δεξßολqιστεqüχειqαò. ο χqÞστοò χÜπωò Ýτσι, χÜπωò
αλ_

λιþζ, θα γÝμιξε τα παγοýqßα χογιÜχ, το σατι,ßδιο σταφßδα, το Üλλο το σαι.,ß_

τον
διο ΧουqαμÜγα χαι ζÜχαQη. Και γýqιξε στο «μÝγαqο»>, üπου εναγωνßωò
πεgßμενß ο ΔημÞτρηò, πανευτυχÞò üταν ξεφοqτωγüταν ο Χqτßστοò, ΑλλÜ ιιαι
,Ετσι
,«μr« ΧαλÞ πονσÝQβα ο ΧqÞστοò δεν την πεgιφqονοýσε. Χυλοýσε η
χοχλÜσματα των οβß-
ξωÞ. ΜÝσα στα χιüýια, μÝσα στα συνεχÞ σφυgßγματα Þ
δωγ του Ιταλιχοý Πυqοβολιχοý. _Πασßγνωστοò ο ΧgÞστοò }ßαι αγαπητü-
τατοò. απ, üλουò, μrηqδ.ßò χαι μεγÜλουò. ¼ταν Ýβλεπαν να πηγαßνει πqοò μιÜ
παgÝß, «ΕΙ νÜτοò ο θgηστοò, για να δοýμε τι θα μαò πει τþQα», Κι ο Χqý-
στοò εýqισχε τιÜτι φqÝσχο, ζεστü ξωντανü χωgατü,
òμ, λεßνοò ο Γιþqγοò. Τ, οπλοπολυβüλο Χαι η ξωÞ του, αγ Þταν δυνατü
 -65-
γα }.ßοιμÜται μαξß του. ΚαβγατξÞò με τον γεμιστÞ του Þ χαι με τον πQομη-
θευτÞ του, με αυτοýò μüνο. Δεν πρüσεχαν τιò ταινßεò, τον χασομεQοýσαν τιαι
τον μπÝqδευαν ?.(,αι στη σχüπευση. «Απρüσεχτοò χüσμοò», Ýλεγε θυμωμÝνοò
ο Γιþgγηò. Εßχε την γγþμη ο Γιþqγηò πωò αν στιüπευε χαλÜ θα τελεßωνε ο
πüλεμοò. ΑλλÜ χαι τον εßχαν πÜqει πgÝφα χατÜ το χοινþò λεγüμενον τον
Γιþqγη. ΚÜποτε λιγüστειραν τα χιüνια απÝναγτι στουò Ιταλοýò χαι φÜνηχε
Ýνα μαυqÜδι. «Ιταλüò» φþναξε ο Γιþgγηò, παι στÞνονταò το οπλοπολυβüλο
Ýχαι|.ιε το μÝqοò, το χιüνι απÝγαγτι. «Τι χÜνειò Γιþqγη;», τον gωτÜει ο Λο-
χßαò του, εχεß Ýναò Ιταλüò, στο μαυρÜδι, μου Ýφαγε δυü ταινßεò χαι
-<<Να
αχοýνητοò ο χεgατÜò». Γιþgγη, δεν εßγαι Ιταλüò, ξεqü δÝνδqο εßναι,
-«Βqε
χοqμüò, χουφÜλα, χοýτσουqο εßναι»». λεò βqε, δεν ξÝqω εγþ;». Οπüτε
-«Τι
του Ýφεqαν Ýνα τηλÝμετQο απ'τα πολυβüλα «Σαιν ντ'ΕτιÝγ» του το Ýστη-
σαγ, το qýθμισαν χαι <<Κοßτα τþqα Γιþqγη». Και χοßταξε, χαqφß στην χαQ-
διÜ του Ýπεσε η γχÜφα του, αμ, πωò γα πÜθει ο Γιþgγηò τÝτοια γχÜφα. Το
βqÜδυ ο Γιþgγηò μαξεýτηχε στο αντßσχηνο αμßλητοò, του χ,üστισε πολý
αυτü. Ο Γιþgγηò, ο θαυμÜσιοò σχοπευτÞò που του Ýλεγε μπqÜβο }ßι ο Λοχα-
γüò χαι ο ΤαγματÜqχηò να μη μποgÝσει να διαχqßνει χοýτσουqο απü Ιταλü.
Την Üλλη μÝqα που Ýπιασε πÜλι το οπλοπολυβüλο ο Γιþqγηò, λÜgωσε χÜ-
πωò }ßι üλοι συγχqατÞθηχαν στα πειqÜγματα. ΚαταλÜβαιναν üλοι τον Γιþg-
γη.
Τα βqÜδια, αχüμα χι üταν Ýgιχναν χÜμποσεò οβßδεò οι Ιταλοß, στα αγτß-
σχηγα πανηγýgι. ΚουβÝντα σε χουβÝντα, γýqισε ο λüγοò για χÜποιον Απü-
στολο: «Τον Απüστολο βqε δεν τογ θυμÜστε, που γýgιξε στα σπßτια στο
Βgυσοχþqι παι γýqευε να αγοqÜσει φqÝσχο βοýτυqο, το βουτυqüπαιδο, τον
χÜσαμε. ¸δωσε ο πατÝqαò του 400.Φ0 στην Ε.Ο.Ν, (του ΜεταξÜ) χαι απο-
σπÜστηχε οδηγüò μεταξý Μεqαqχßαò χαι Στqατηγεßου στην ΑθÞνα».
ο Üλλοò ο παπουτσÞò απü την ΛÜqισα, ο Αντþνηò, μüλιò αναχαταλÜβαμε -««Αβ,
την Κüνιτσα αποσπÜστηχε στα αQτοποιεßα τηò Κüνιτσαò, γοßχιασε μÜλιστα
χαι δωμÜτιο!>>. Και συνεχιξüταν η χουβÝντα χαι Ýπαιρνε ýι|.ιοò. ΑλλÜ εχεßνη
την þqα να το ντÝφι του ΜιλτιÜδη χαι το ωqαιüτατο τqαγοýδι του. Α! ο
ΜιλτιÜδηò [Τξßναò], μÜστοqαò [απü το ΚεgÜσοβο], üπου τüξο σε οιχοδο[Þ
ο ΜιλτιÜδηò, üπου πÝτqινο γεφýgι για να το γυgßσει το τüξο ο ΜιλτιÜδηò.
Και τþgα γεμÜτοò χÝφι πÜντοτε, Ýστω χι αν σφυgßξουν οι οβßδεò. Το ντÝφι
χαι το τqαγοýδι χÜθε βqÜδß σχεδüν! Το ντÝφι ποτÝ δεν το αποχωρßστηχε ο
ΜιλτιÜδηò. ΠοτÝ δεν το Üφησε να βqαχεß, Ýχανε τη φωνÞ του. Το ντÝφι εßχε
φωνÞ, μιλοýσε με τον ΜιλτιÜδη αλλÜ χαι με την παgÝα του }ßαι το ωqαßο
του τqαγοýδι. Αν τυχüν χαι υγqαινüταν λßγο, Üναβε ο ΜιλτιÜδηò μια εφη-
μεqßδα Þ ü,τι Üλλο πgüχειgο, το ξÝσταινε να στεγνþσει χαλÜ γιατß τüτε Ýβγα-
ξε φωνÞ το ντÝφι. ß\λλοι Ýσεqναν χαι βιολß μαξß τουò, αλλÜ το σουξÝ το εß-
χε ο ΜιλτιÜδηò με το ντÝφι. 'Ετσι πεqνοýσαγ οι-μÝQεò. Με τα χωqατÜ, με τα
αστεßα τουò, οι φαντÜqοι χαι με τιò λυπηgÝò ταφÝò των συναδÝλφων. Τüτε
 -66-
Ýπεφτε η βουβαμÜqα, η συλλοÞ στα μÝγαqα, τα αντßσχηγα, σαν να Þταν οι
ßδιοι που τÜφηχγ σÞμεqα. «Α! τογ χαι|.ιο_ΓιÜγγη εßχε χαι οιχογÝγεια...».

ΟΥΛΑΜΟΣ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΕΦΕΔΡΩΝ ΑΕΙΩΜΑΤΙΚΩΝ

ΠΕΖΙΚΟΥ ΚΑΒΑΔΑΣ
ΔιαταγÞ τηò νΙΠηò Μεgαqχßαò (στην οποßα εßχαμε υπαχθεß πλÝογ φεýγο-
νταò απ' την Μεqαqχßα Ιππιτιοý χαι την Ιη Μεqαqχßα Βqαχνοý) γα σταλοýν
επτÜ (7) επßλεχ,τοι στgατιþτεò απü το ΤÜγμα στον υπü γÝνεσιν Ουλαμü Υπο-
ι|ηφßωγ ΕφÝδqων Αξιωματιχþν Πεξιχοý στην ΚαβÜλα. Το ΤÜγμα Ýχαγε τον
χατÜλογο των επιλÝχτωγ στQατιωτþγ: οι Κþσταò Λαξαgßδηò, Χqýστοò Γχü-
γχοò, Χαqßσηò Αναγνωστüπουλοò, Φþτηò Οιχονομßδηò, ΘωμÜò ΖιÜβιαχαò,
η,ταπεινüτητÜ μου χαι ΑνδqÝαò ΣουqÝληò.
Φýγαμε στιò 4 Ιανουαρßου 1941 απü την ΠωγωνιαγÞ (Βοστßνα). Εßχαμε
την πqüνοια να πÜgουμε ξεχωqιστü Φýλλο Ποqεßαò ο χαθÝναò χαι üχι Ýνα
για üλουò. ΠεgÜσαμε απü τα ΓιÜνγεγα, αλλÜ ετιεß σποgπßσαμε, χαθÝναò ιαι
το δqομολüγιü του. Εγþ με τογ Κþστα Λαξαqßδη φτÜσαμε στο Αγqßνιο.
Μαò εßπαν στο Φqουqαqχεßο üπου θεωqÞσαμε χαι τα Φýλλα Ποgεßαò να
μεßνουμε στο ΚÝντqο ΔιεgχομÝνων. ΠÞγαμε, πολυτελÝστατο! Σαγßδα Þ τσι-
μÝντο απü χÜτω, μισÞ χουβÝqτα για στgþμα }ßαι μια, λειι!Þ χι αυτÞ, για σχÝ-
πασμα. ΚοιταχτÞχαμε με τον Κþστα, φýγαμε, χαι φεýγονταò εßπαμε γα πÜ-
Þε σε ξενοδοχεßο, αλλÜ θα μαò Ýβαξαν μÝσα στην χατÜσταση, εμφÜνιση που
εßχαμε; ΠÞγαμε. Ωqαßο ξενοδοχεßο. ΖητÞσαμε δßτιλιγο δωμÜτιο, δηλþσαμε
Διπηγügοò, ΔÜσχαλοò, εν τÜξει. Καλü ξενοδοχεßο, πενταχÜθαqο τιαι αναλο-
γιστÞχαμε τι το πεqßμενε. Εßμαστε φοqτωμÝνοι ι|.ιεßgα.'Εστω. ΚοιμηθÞχαμε
σαν στηγ αγχαλιÜ του πÜππου ΑβqαÜμ. ΑλλÜ το πgωß τα σεγτüγια γεμÜτα.
ΕμπgιμÝ χgþματα χαι μπüοια, ντqεπüμασταγ να τα αφÞσουμε Ýτσι. Τα τι-
νÜξαμε στη βεgÜντα του δωματßου ?ßαι Ýπειτα χατεβÞχαμε να πληgþσουμε
χαι γα φýγουμε. ¼πεg χαι εγÝνετο. Στην ΑθÞνα εßχαμε δþσει qαντεβοý üλοι
μαò στο χαφενεßο η «Ωgαßα Ζtτσα>>, στην οδü ΒεgαντξÝqου. ΠqÜγματι αντα-
μþσαμε üλοι οι επßλεχτοι χαι ξαναδþσαμε gαντεβοý μετÜ 4 μÝqεò χαι την
οqισμÝνη þqα στο Σταθμü Λαqßσηò για να φýγουμε με το τqαßνο για τηγ
Θεσσαλογßτιη, ¼ντωò μετÜ τÝσσεqιò ημÝqεò χαι την αχqιβÞ þqα üλοι μαò στο
Σταθμü Λαqßσηò. Εχ.εß Þqθε χαι ο αδεgφüò του Κ. Λαζαgßδη, ΑντισμÞναq-
χοò εν στολÞ. Μαò χαιqÝτησε üλουò Ýναν Ýναν, χαι στο τÝλοò που θα φεý-
γαμε μαò φßλησε üλουò πÜλι Ýγαν Ýγαν χι ο χüσμοò παqαχολουθοýσε αυτÞ
τη σχηνÞ. Μεqιχοß μÜλιστα χαι χειQο},ßQüτησαν. ¸βλεπαν πωò εqχüμασταν
απü Üλλο χüσμο. Τον χüσμο του πολÝμου χαι τηò νßχηò. Φεýγουμε με το
τραßνο. Στη Θεσσαλονßχη εßχαμε δþσει χι ετιεß qαντεβοý στο χαφενεßο-χιü-
σχι του Λευχοý Πýqγου. Στη Θεσσαλονßχη εßχαμε χαι μια ωqαßα επßσπειρη
στο σπßτι του ΧgÞστου Γχüγχου. Η μητÝqα του μαò δÝχτηχε üλουò σαν παι-
διÜ τηò, (στην ΚατοχÞ ο ΧqÞστοò εχτελÝστηχε απü τουò Γεqμανοýò). Χασο-
 -67 -
μεQÞσαμε }ßαι στη Θεσσαλογßχη χÜμποσεò μÝQεò.
ΕπιτÝλουò φτÜσαμε χαι
στδν ουλαμü στην καβÜλα. Λüχοι, Διμοιqßεò, ομÜδεò. Εγþ χαι ο χαρßσηò
Αναγνωστüπουλοò στογ 2ο Λüχο, 3η Διμοιqßα,Λοχαγüò μαò ο ΓεqÜσιμοò
ΜαλτÝξοò, ο αqγüτεqα <<ΚαπετÜγ ΤξουμεgΧιþτηò» στον Εμφýλιο. Καινοý_
qια qοýχα, üλα χαινοýqια, ξεστü χαταιογιστιχü μπÜνιο, υδgαqγυqαλοιφÞ
Χ.τ.ι, εε.ρεrqιαστÞΧαμε:οιωνüò Χαλüò. ΚουqαμÜνα, πqωινü με σταφßδα Χαι
χονιÜχ. Το μεσημÝqι τιαλü φαγητü, το βqÜδυ επßσηò Χαι ενδιÜμεσα απο_
αυτÜ Þταν τþgα
γευματινü. Για μαò που εqχüμασταγ απü Χüσμο αλλοτιγü,
...«ξωÞ χαι χüτα», τιατÜ το χοινþò λεγüμενο.
Στιò29 lavouaqiou εßχαμε συγχÝντqωση ΤÜγματοò, Θα μαò μιλοýσε ο Δι-
οιχητÞò. οπüτε Ýqχεται ο ΑγτισυγταγματÜqχηò Γχοýνταò τιαι λÝει χÜτι στο
αυτß του ΔιοιπητÞ, χωQßò τα τυπιτιÜ τηò αγαφοQÜò. Και ο ΔιοιχητÞò αμÝσωò
διÝταξε: «Τουò ζυγοýò λýσατε» Και διετÜχθη πεQιοQισμüò μαò στουò θαλÜ_
μουò. ¼πωò φÜνηχε αgγüτεgα, οýτε σε μια þqα,
ο Γχοýνταò του ανÜγγειλε
τογ θÜνατο του ΙωÜννη ΜεταξÜ.
ΚαλÜ πεqνοýσαν οι μÝQεò. Και Ýξοδο πÜθε ΚυqιαΧÞ το απüγευμα εßχα_
με. ΑλλÜ στιò Ζ7 φεβqουαqßου ο ουλαμüò
διαλýθηΧε. Και μαò Ýδωσαγ απü
το πqωß φýλλα Ποqεßαò, πÜλι ατομιΧÜ. ΚατÜ |1_L2 η þqα το μεσημÝgι Ýγι_
γαν }ßαι οι εξετÜσειò. Θqýλοò εξετÜσειò. ΠqωτÜΧουστεò. ¸ναò ΤαγματÜgχηò,
Καλιþqηò τ, üνομÜ του, gωτοýσε Üσχετα με τηγ εΧπαßδευσÞ μαò θÝματα. Σαν
<(τεστ)) üπωò λÝνε. ΕμÝνα με gþτησε «γιατß δεν Ýγινεò Λοχßαò». Τι γα πω;
_
<<,Ηταγγνωστüò ο Λοχαγüò μου }ßαι με πÞqε αμÝσωò σιτιστÞ».
Και ΧατÜ βÜ_
θοò γÝλασα.
Το βqÜδυ τηò ßδιαò ημÝQαò στη συγχÝντQωση του Ουλαμοý ΚαβÜλαò Ýναò
συνÜδελφοò ανÝβηΧε σαν σε πασαqÝλα, εßπαν πωò Þταν γεωπüνοò. ΑπÜγγει_
λε το παqαΧÜτω δημοσιευüμενο ποßημα_αποχαιqετισμü στον ουλαμü. Τογ
Üχουσε χαι ο ΤαγματÜQχηò χοò Καλιþgηò. Δεν μßλησε.
«Χαιgετισμüò στüν Οýλαμü ¸φÝδqων ¶ξιωματιπþν ΚαβÜλαò:
Στüν οýλαμü ποý βÜgεσε διÜλυσιγ πqωßμωò,
τüγ τελευταΤον Üσπασμü στÝλνω χαß Ýγþ πqοθýμωò
χαß þò πqωτοστÜηò Üγγελοò, þ! πονηqαß ýμÝgαι
τφ μεταστÜντι Οýλαμιρ τü τελευταßον χαßgε.
Χαßqε ιßι φυλαχη ποý μπüqεσεò üλüπληqουò δυü μfrνεò
νÜ θgÝιρουν τÜ χαξÜνια σου τοý Ýθνουò τοýò χηφÞνεò,
Καß στÜ στεqνÜ σου ΟýλαμÝ μÝ πüδια χαß μÝ χÝqια
τοýò Ýδιωξεò γεμßξοντεò τßò πλÜτεò τουò μ' ÜστÝqια,
Χαßqε ποý οß Üδιπßεò σου μοý βγÜλαν τÞν ÜγÜσταση,
Χαßgε σχολtι ποý Ýγινεò στü τÝλοò χαß παqÜσταση.
Χαßgε ý γÝφυgα Þ Üγουσα Üπü τü γυλιü στü γαλüνι,
Χαßgε γιατß ÞQθα τενεχÝò χαß φεýγω μÝ χοgδüνι,
ΤÞò συγχρüνου Ρωμιοσýνηò χαθqε σý ιΙιΙ νÝογ θαýμα,
 68

Χαßqε τþν ¸λλÞγων μαò Þ δüξα χαß τþν ºταλþγ τü τgαýμα.

Χαßqε βÜτοò φλεγομÝνη Ýχ χαημþν Ýqωτιχþν,
ΧÜßqε Βατερλþ τοιοýτων χαß τοσοýτων γυναιχþν.
ΧαΤgε τÞò πgωßμου διαλýσεþò σου τü μυστηqιον,
Χαßgε τþν ιοιμισμÝγων χαß τþγ τιουτþν τü χgιτÞqιον.
Χαßqε üτι βαστÜξειò τüσον Ναπολεüντειον τü θÜgqοò,
ΧαΙgε Üμßμητον σýστημα ÝξετÜσεων, üποιον πÜgει ü χÜQοò.
ΧαΙρε üτι μüqφωσιν μοý Ýδωσεò χαμαριÝgαò,
χι, Ýφχιανα τü γιατÜχι μου, τqßò χαß τετqÜχιò τÞò ÞμÝQαò.
Χαßqε ποý Ýγινε γιÜ λ,ßγο ξÜπλωμα γαgßδα τü μÜτι μου,
Χαßqε ποý Ýιιαγα μÝ τü χοqδüνι σου τü χομμÜτι μου.
, Χαßqε χουqαμÜνα Üνελλιπþò ÜγατÝλουσα Ýπß τÞò χλßνηò μου
ÜνÜ διÞμεqον,
διü ÜπαqηγüQητοò θQηνþ τÞò εýτυχßαò σου τü Ýφýμεqον.
Χαßgεται γüνιμεò χατÜ τÞγ Ýξοδον τσÜqχεò,
Χαßgεται ποιχßλεò χαß παγτοειδεßò σιγαgÝτων μÜqχεò.
Χαßqεται τολμηgÝò ÜνÜ τÜò Qýμαò τÞò ΚαβÜλαò Ýπιχειqýσειò.
Χαßgεται σÜλπιγγεò χαß τgουμπÝτεò χαß πqοσχλητÞqια,
Ýπιθεωqýσεωò üπλισμοý χαß χαθαqιüτητοò τÜ μυστÞqια.
Χαßgε ΤqισÝνδοξη Σχολý, φιλüξενεò οß θýgεò σου,
" ýπÝqοχη ý μαγειqιπÞ σου χαß Üχüqταγεò οß ιρεßgεò σου,
ÜλλÜ Üμýν ÜμÞν λÝγω ýμι.Τν «"Ωδινεò ügοò παß Ýτεχεò μýν.-
'4ηηγγÝλθη χατÜ τÞγ ÜποχαιqετιστÞgιον τελετÞν τÞò ΣχολÞò τÞν 27ηγ Φε-
βgουαgßου 1941 στÞν ΚαβÜλα».
¾στεgα απü Ζ μÝQεò, 1η ΜαQτßου 1941, στο τqαßνο χατεβαßναμε για π]ν
ΑθÞνα, στη ΛÜqισα πÞgαμε την εφημεQßδα «ΚαθημερτνÞ». Εχεß διαβÜσαμε
την «ΑνοιχτÞ ΕπιστολÞ πQοò τον Αδüλφον Χßτλεq» του Γεωqγßου ΒλÜχου.
Το Φýλλο Ποgεßαò το διχü μου Þταν για τα Ýμπεδα Ζßτσηò, ει.ι,εß χαι του
Χαqßστι Αναγνωστüπουλου, üπου χαι αντα;πßτσαμε. Του Κþστα Λαξαgßδη,
για τα οχυqÜ, τη «Γqαμμý ΜεταξÜ». Σχοqπßσαμε üλοι. ¹gθα στα Ýμπεδα Ζß-
τσηò, αQγÜ στιò 17 Μαgτßου (!), ΚαμιÜ παqατÞqηση απü τον ΔιοιχητÞ. ¸μει-
να ωò τιò 27 Μαgτßου, οπüτε το βqÜδυ μαò Ýβαλαν 25-26 Δüχιψουò, «l{oQ-
δονÜχηδεò», σ' Ýνα λεωφοqεßο χαι γQαμμÞ για το μÝτωπο. ¸ναò αξιωματι-
χüò, Ανθυπολοχαγüζ, εßχε την ιιατÜσταση, που θα μαò «ξεφügτωγε)> τογ χα-
θÝνα. ΕμÝνα με πατÝβασε σχεδüν τελευταßο, αν θυμοýμαι τιαλÜ, στο ΧÜγι
ΜπαλαβÜν. Ετιεß Þταν χαι ΜονÜδα ΥποδοχÞò.
Την Üλλη μÝqα, με Üλλουò στqατιþτεò, εγþ επιχεφαλÞò σαγ Δüχιμοò,
«χοqδονÜχιαò» πÞqαμε τα βουνÜ. Τα γεγονüτα ýqθαν τüσο qαγδαßα, που δεγ
ÝγQαιρε πλÝον η βνÞμη μου παqÜ μüνον üτι η ΜονÜδα τηò Χν (= 15ζ) Με-
qαgχßαò στηγ οποßα πÞγα, Þταγ φοβεgÜ δοχιμασμÝνη χαι εξαχολουθοýσε γα
μÜχεται. Τα βουνÜ που πÞγαμε λÝγονταν Μποýμπεσι...
 69

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΝΤΑοΥΤ ΧοΤΖΑ, <<ΕΛΔΗ»

Το 1939 οι ΙταλοαλβαγοτσÜμηδεò χατασχεýασαν Ýγα επεισüδιο, üτι τÜχα

¸λληνεò στgατιþτεò υπü τον Ýφεδqον Ανθυπολοχαγüν τουò, χαλüν συγÜ-
δελφον, δÜσιιαλο τιαι χαλüν μου φßλογ, Ýθιξαν την τιμý του εχλεχτοý τουò
λειτουργοý του Υιρßστου τουò, Νταοýτ Χüτξα. Θüqυβοò πολýò, πgοπαγÜν-
δα ξωγτανÞ, νευρþδηò, αδßσταχ,τη. Και η τüτε πυβÝqνηση I. ΜεταξÜ αντß γα
απαντÞσει με τον ßδιο «πÜσσαλο>», üχι μüνο δεν απÜντησε Ýστω χαι με σχε_
τιτιÞ μüνο πεqτιφÜνια, αλλÜ δουλιχþτατα, σαν γα παqαδÝχτηΧε τιò )ßατηγο_
qßεò, υποβßβασε τον Ýφεδgο Ανθυπολοχαγü σε απλοýν στgατιþτη. Δεν ξÝgω
αγ με την ιιÞQυξη του πολÝμου ο απλοýò στqατιþτηò επαγÞλθε στην τÜξη τωγ
αξιωματιχþν ý üχι. Ο Λοχαγüò του üμωò, στον Λüχο στον οποßο υπηqετοý-
σε ο πqþην Ανθυπολοχαγüò }ßαι τþqα απλοýò στqατιþττιò, τον εßχε σαν
αξιωματιπü. Και Þταν ο Λοχαγüò Ýφεδqοò εχ μονßμων χαι τÝλειοò χÜτοχοò
τηò ιστοgßαò του Νταοýτ Χüτξα. ΠÜγτοτε δε επαναλÜμβανε σε σχετιχÞ συζÞ-
τηση: «ΝτgοπÞ μαò!». [: ο Ανθ/γüò Þταν ο Μιχαýλ ΚατσÝνηò απü Βοýρμπιανη.
- Α.Π.],
Στιò 15 Αυγοýστου 1940 το αντιτοqπιλιχü «ΕΛΛΗ» εν πλýqη σημαιοστο-
λισμþ βρισχüταν στο λιμÜνι τηò ΤÞνου για γα τιμýσει την ιεgÜν πανÞγυqιι
του Δεχαπενταýγουστου, τºζ θαυματουqγοý ΘεομýτοQοò. Και χωqßò πqο-
παρασΧευÞ, Ýστω τιÜποιου πqοσχýματοò, υποβqýχιο «αγνþστου εθνιτιüτη_
τοò» εξαπÝστειλλε την τοQπßλην του χαι χτýπησε το πανÝμοqφο αγτιτοQπι_
λιΧü μαò. Κι αυτü εν πλÞQη σημαιοστολισμþ Ýγειqε μπqοστÜ στα }ßατÜπλη-
?.ßταχαι τqομεgÜ φοβισμÝνα μÜτια των χιλιÜδων πQοσχυνητþν χαι βυθßστ,,η_
χε. Και η επßσημοò ΚυβÝqνηση ανατιοßνωσε χαι ο σχληqÜ ελεγχüμενοò τýποò
επιβεβαßωσε ιιαι διελÜλησε: «Υποβqýχιον αγνþστου εθνιιιüπ]τοò>>! ,

Και εßχε η ΚυβÝqνηση χαι τα χομμÜτια απü τηγ τοQπßλη που ανÝσυqαν
οι δýτεò, στα οποßα χαθαqÜ φαßνονταν }ßαι τα γqÜμματα του ιταλιχοý εg_
γοστασßου που παρýγαγε την τοQπßλη. Και üμωò «Αγνþστου ΕθνιΧüτητοò».
Και τα δýο επεισüδια δεß μποQοýγ να χqιθοýν ωò Üσχετα. ¹ταν ευφυÞò
ελιγμüò για να χεqδßσει χgüνο πqοò εξοπλισμüν χαι πολεμιχÞν πQοπαQα-
σχευÞγ Þ χοντqý ηττοπÜθεια τηò τüτε ΚυβÝqνησηò;
Γεγονüò μüνο εßναι Ýνα, üτι τüσο το πqþτο επεισüδιο του Νταοýτ Χüτξα,
üσο χαι πQο παντüò το δεýτεgο, η βýθιστι χηò «'Ελλº§» σε τÝτοια μÝgα παι
}ßατÜ τÝτοιον Üναδqον τqüπο, διμιοýqγησαν στον Ελληγιχü λαü σχληqý
αγανÜτιτηση τüσο για το εrßεισüδιο, üσο χαι.για το επßσημο αναχοιγωθÝγ
πεQß υποβQυχßου «αγνþστου εθνιχüτητοò».
 -70-

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΤΣΑΚΤΣΗΣ ΕΚ ΠΡΟΣΩΤΣΑΝΗΣ ΔΡΑΜΑΣ

ΠÞγα μετÜ απü χgüνια στο χωqιü, το Βqυσοχþqι, ΔÜσχαλοò. ΚοντÜ στ'
Üλλα που πÜσχιζα στο χ,ατεστQαμμÝνο ολüτελα χωgιü, επισχÝφτιιχα χαι το
νεχgοταφεßο. ¸ναò τÜφοò με Ýνα ξýλινο σταυqü }ßαι τηγ επιγqαφÞ <<,.. Λο-
χßαò ειι ΠροσωτσÜνηò ΔρÜμαò», Το üνομÜ του σβησμÝνο, üχι απü χαχü χÝ-
qι, αλλÜ απ' το χQüνο, τη βQοχÞ, τογ Þλιο. Χωρßò να χÜσω χαιgü στÝλνω Ýνα
Ýγγgαφο με αgιθμü πqωτοχüλλου στογ ΔιευθυγτÞ του Δημοτιχοý Σχολεßου
ΠqοσωτσÜνηò ΔqÜμαò. Του γgÜφω αχqιβþò την επιγQαφÞ του σταυgοý. Ο
ΔιευθυντÞò του Σχολεßου Ýτυχε να εßγαι συμμαθτιτý6 μου στο Σχολαqχεßο χαι
χαλüò μου φßλοò απü το ΒqαδÝτο Zayoqiou, ο ΓιÜνγηò Καπqßτσιοò. ΠÞqε ο
αγαπητüò ΓιÜννηò το Ýγγqαφο χαι τηγ πqþτη Κυqιαχý το διÜβασε στηγ εχ-
χλησßα. ¼λωγ του ει.ιχλησιÜσματοò τα μÜτια στqÜφηχαν πqοò Ýναν: τον Ιω_
Üνγη Τσατι,τσÞ. Αυτüò εßχε παιδß Λοχßα που εßχε σιιοτωθεß στον πüλεμο χαι
του εßχαν πει Üλλοι συνÜδελφοι του ΝιχηφüQου, πωò θÜφτηιιε ο Νιχηφüqοò
σε Ýγα χωqιü τηò Κüνιτσαò }ßαι το νεχqοταφεßο Þταγ πßσω απü μια μεγÜλη
ει,ιιιλησßα.
Ο ΓιÜννηò Καπgßτσιοò σαγ ΔιευθυγτÞò του Σχολεßου, αμÝσωò με Ýγγqα-
φü του πÜλι μου ζÞτησε λεπτομÝqειεò, αν υπÜqχει χανÝναò που να Þταν στην

Βιχ. Νιιηφüροò ΤσαχτσÞò, Λοχßαò του Υγειονομιχοý, εχ ΠροσωτσÜνηò ΔρÜμαò, πε-

16.
σþν στον Πüλεμο του '40, εwαφιασθεßò στο Βρυσοχþρι Αþου,
 -º|-
χÞδευση, αν θυμοýνται ΧÜτι, αγ το νε}ßQοταφεßο εßγαι πßσω απü μια μεγÜλη
εχτιλησßα, αν τυχüν υπÜqχει ο ιεgÝαò που χ,Þδευσε τογ Νιχηφüqο Χ.τ.λ. Εgεý_
νησα, qþτησα Χαι βqÝθηχε }ßαι ο ιεqÝαò που Ýτι,ανε την Ι,ιηδεßα. ο παπα ΣτÝg_
«Ξαγθü παιδß, μÝτgιο
γιοò κßσσαβÝτηò που μου πεqιÝγqαιρε }ßαι το λεßιρανο:
«ηÜοrημ«. Λοχßαò. Τον Ýφεqαν νεΧqü οι συνÜδελφοß του χαι τογ χÞδευσα
εγþ». ¸γgαιψα τιò λεπτομÝqειεò πÜλι στον ΔιευθυντÞ του Σχολεßου,
'
και δßν πÝqασε Ýναò μýναò χαι Ýqχεται Ýναò μεσüχοποò ασπQομÜλληò
αγqüτηò ανταμþνουμε }ßαι μου συστÞγεται: «ΤσαΧτσÞò, εßμαι ο πα_
με ξητÜει,
τjqλò ισωò του Λοχßα που εßναι θαμμÝνοò πßσω απü μια μεγÜλη ε}ßχλησßα».
πÞγαμε στον τÜφο, üλα Þταγ üπωò του τα εßχαν πει συνÜδελφοι του ΝιΧη_
'
φüqου, που δεν θυμüνταν üμωò το üνομα
του χωqιοý,
ταχτοποßησα τον χ. τσατιτσÞ σε σπßτι, εßχε
'yorug« απü üλα αυτÜ, τον
τα χüτιαλα του παιδιοý του.
μαζß του }ßαι μßα μεγÜλτι βαλßτσα για γα πÜqει
bαΙ«μυ την «καλüγqια», üπωò τηγ παQαγ}ßþμιαξαν στο χωgιü, τηγ τσßβω
του ΒασδÝχ,η, ¸σιιαι!ε, βqÝθηΧε ο τÜφοò. Αγοßχτηχε το τtαπÜχι τηò ΧÜσαò,
Üθιχτο. Ανοßξαμε. Στο αqιστεgü μÝgοò του στÞθουò, του αQιστεqοý πλευgοý,
ανÜμεσα απ, τα τι,üχαλα Ýνα ιραλιδÜΧι χειQουQγιχü. ο Νιιιηφüqοò ýταν του
ΥγειονομιΧοý. Στην πÜνω δε σιαγþνα αqιστεgÜ Ýνα χqυσü δüντι. ¸σΧουξε
χυqιολεχτιχÜ ο γÝqοò: <<Το παιδß μου, το παιδß μου, ΟΝιχηφüqοò μου!»
χαß qßχτηχε Ýτοιμοò να πÝσει στον τÜφο. Μüλιò τογ συγτßQατÞσαμε. πÜντο_
,, ,Þ. στηγ τσÝπη του την αqιστεgý του χιτωνßου του το ιραλßδι. και το
χqυσü δüγτι, ναι, διχü του.
¼λοò ο Χüσμοò, üλο το χωqιü, }ßαι τα παιδιÜ του Σχολεßου δεν Χgατιοý_
νταγ απ, το ΧλÜμα, μπqοστÜ στογ τQαγιχü πατÝqα ?.ß,αι το τgαγιΧüτεgο γεγο_
νüò. Τον πýqαμε τον πατÝqα στον πλÜταγο, þσπου η «Καλüγgια» γα ετοι-
χαι ο γÝqο Τσα_
μÜßει τα τιüτιαλα. ΤÜβαλε η χαλüγqια τα τιüτιαλα στη βαλßτσα
χτσÞò τα πýqε. Ευχαqßστησε üλουò στο χωqιü για την συμπαqÜσταση, με φß-
λησε σταυqωτÜ ευχαqιστþντÜò με, μου Üφησε χαι διατιüσιεò χιλιÜδεò να
του

φτιÜσω Ýνλ χενοτÜφßο. ¸βγαλε να πληqþσει χαι τον παπÜ, τογ παπÜ_Απü_
στολο ΒασδÝχη, αλλÜ ο παπÜò μαò δεν του τα πýqε. Και φεýγονταò μου εξο_
μολογÞθηχε πωò πÞQε }ßαι του Üλλου του
παιδιοý τα τιüχχαλα, αλλÜ αμφÝ-
«Αò εßναι, δÜσχαλε, τιÜποιου πατÝgα Þταγ τιι
βαλε αν Þταν του παιδιοý του:
αυτüò». ¸φτιαξα ΧενοτÜφιο με τσιμÝντο που εßγαι το βÝβαιο, του Ýστειλα
}ßαι φωτογQαφßα σε μνημübυνο. Στηγ συγÝχεια μου Ýστειλε χαι ευχαqιστýqιο
(Ειχ, 16),
γQÜμμα ?4αι τη φωτογqαφßα του Νιχηφüqου
[Ο ΝιχηφüQοò ΤσαΧτσÞò δεß αναφÝqεται στον τüμο του Γ.Ε.Σ. «,Αγþνεò Χαι ΝεΧqοß,», Στο
δημüσßευμα «υrü Ýχουυ διαπιστωθεß χαι Üλλεò, Ýστω ελÜχιστεò, ελλεßιρειò Χαι ατÝλειεò, - Α,π,],
 º2

ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΔΙΚΑΙΟΔΟΓΗΘΗΚΑΙt ΑΚΟΜΑ

ΑχÜθεχτο πqοχωqοýσε το Γ' Σþμα Στgατοý με τηγ σθεναqý, παλληχα-
qßσια χαι εξαιgετιχÜ Ýμπειqη διοßχ,ηση του ΑντιστgατÞγου Γεωqγßου ΤσολÜ-
χογλου, χαι τωγ εξαιqÝτων Διοιιητþν των Μεqαqχιþν του. Δεγ εßναι εδþ
τüποò για γα αναφεqθοýμε για τον τιαθÝγα χωgιστÜ. Εδþ μαò ενδιαφÝqει,
χαι γι' αυτü το γgÜφουμε, Ýνα επεισüδιο που εßχε βαqιÝò επιπτþσειò, ßσωò
στην üλη εξÝλιξη του ΕλληγοΤταλιχοý ΠολÝμου.
ΟqγÜνωσε ο ΤσολÜχογλου την τελιιιÞ επßθεση για τηγ χατÜληι|Þ τηò Κο-
qυτσÜò. Και üλοι Þταν πανÝτοιμοι 1.ßαι γεμÜτοι ενθουσιασμü, με αχμαιüτατο
ηθιιιü, στqατηγοß, αξιωματιχοß χαι στgατιþτεò, να qιχτοýν στη μÜχη, που δεγ
χqειαξüταν, üπωò αποδεÞτη,ιε. Δυστυχþò το Γεγιχü Στgατηγεßο στο ξενο-
δοχεßο τηò «ΜεγÜληò Βqεττανßαζ>». Σ' αυτü το ξενοδοχεßο Þταν εγχατεστη-
μÝνο το Γεγιχü Στρατηγεßο. ßýλα σχεδßαξε, Üλλα αποφÜσιξε, Üλλα διÝταξε:
«Στοπ>>. ο ΤσολÜχογλου στο τηλÝφωνο διαμαqτυqüμενοò γι'
-Ωgýετο
αυτÞγ τηγ απgüσμενη διαταγÞ, που την θεωροýσαν τüσο αυτüò üσο τιαι οι
Στqατηγοß του }ßαι οι ΜÝραqχοι, παgÜλογη, εχτüò πÜσηò ταχτιχÞò χαι στQα-
τηγιχÞò ... Ýωò χαι Ýνοχη. Κι αυτü αχüμα το Σερβιχü Επιτελεßο τηλεφωνοý-
σε συνεχþò: «Οι Ιταλοß φεýγουν, γιατß δεν τουò χυνηγÜτε;» ΑυτÞ δε η χατÜ-
σταση, το <<Στοπ» χgÜτησε τqειò ολüχληqεò μÝgεò.
Και αποqßα μου. Πωò ο ΤσολÜχογλου δεν «αντÜρτειρε» αλλÜ Κατσιμý-
τQο, που αQνÞθηχε QητÜ να συμμοgφωθεß, γα εχτελÝσει διαταγτι του Γενιτιοý
Στqατηγεßου να συμπτυχθεß στον ¶qαχθο ποταμü, Ποιüò; Ο ΤσολÜχογλου,
που στηγ ΜιχgÜ Ασßα, Þqθε αντιμÝτωποò, ΑντισυνταγματÜgχηò αυτüò, με
δýο,Στgατηγοýò ΜεqÜgχουò, ΔημαqÜ χαι Καλλιδüπουλο, δεν επειθÜqχησε
χαι Ýσωσε αgχετÝò χιλιÜδεò ΕλλÞνων αξιωματιχþγ }ßαι στQατιωτþν απü την
αιχμαλωσßα, σε αντßθεση με τουò Στqατηγοýò, που αιχμαλωτßστηχαν }ßι
αυτοß χαι οι Μεqαqχßεò τουò (βλ. Επßτομο Ιστοqßα τηò ΜιχqασιατιχÞò
Εχστqατεßαò του Γ.Ε.Σ. σελ, 408). [Για τον ΑντιστqÜτηγο Γεþργιο ΤσολÜ-
χογλου (1886-1948) χαι το πεqßφημο πqωτüχολλο παqÜδοσηò του Ελληνι-
ποý Στqατοý στο Γερμανü Στqατηγü ΝτÞτqιχ στο Βοτονüσι την 20 Απqιλß-
ου 1941, βλ. πqüχειqα στηγ Εγχυχλοπαßδεια <<Υδqßα>>, τüμοò 51 (1988) σελ.
407-408 Üqθgο Π.(εqιχλÞ) ΡοδÜχη].
Δημοσιεýω επßσηò απüσπασμα νεχqολογßαò του μαχαgßτη Γεþgγιου Μü-
δη στη μνÞμη του ΑθανÜσιου Χqυσοχüου, ΣυνταγματÜqχη στον πüλεμο του
1940, επιτελÞ του Γ' Σþματοò Στgατοý, üπου ο Γ. Μüδηò εχπλÞσσεται τιαι
δεγ διχ,αιολογεß την ΔιαταγÞ του Γενιχοý Στqατηγεßου. Και οι συνÝπειεò
οδυγηQÝò, χαι βαqιÝò για Ýνα στqÜτευμα. Η ΚοqυτσÜ Þταν μια τεòιÜστια απο-
θÞχη παγτüò εßδουò πυqομαχιχþν χ,αι ειδþγ επιμελητεßαò. Και üταν, ýστε-
 -73-
Qa απü τqειò μÝgεò, μπÞιαν τα Ελληγιι.ι,Ü στqατεýματα στηγ Ι(οqυτσÜ 22 Νο-
εμβgßου 1940 δεν βQÞχαγ οýτε χονσεqβοχοýτι. Οι Ιταλοß Ýπεσαγ με τα μοý-
τQα χαι ανενüχλητοι λüγω του <<Στοπ» του Γεγιχοý Επιτελεßου Üδειασαν τιò
αποθÞχεò.
«ΑΘΑΝΑΣΙοΣ ΧΡΥΣοΧοοΥ
Στqατηγüò
«¶πÝθανε χαß Ýχηδεýθη ü στqατηγüò ¶θανÜσιοò Χgυσοχüου, μßα λα-
μπgÜ στgατιωτιτιÞ μοQφÞ.
ΚατÜ τüγ ßταλιχüγ πüλεμον διετÝλεσεν ÝπιτελÜqχηò τοý Γ' Σþματοò
Στqατοý χαß τοý βοgεßου μετþπου, τü üποΤογ Ýδgει|;ε τÜò πqþταò νßχαò.
Δυστυχþò, εýθýò μÝ τÞν χατÜληιΙιν τÞò ΚοqυτσÜò, τü ÝγχατεστημÝνον εßò τü
ξενοδοχεΤον τÞò ΜεγÜληò Βρεττανßαò Στgατηγεθον διÝταξε τÞν Üμεσον χα-
θÞλωσιγ τþν νιπηφüqων δυνÜμεþγ μαò, Ýγþ χ,αß οß ΣÝqβοι τþν συνοgιαχþν
φυλαχßων πληQοφοQοýσαν üτι οß ºταλοß Ýφευγαν πανιχüβλητοι χαß ÝξÝφgα-
ξαν τÞν Üποgßαν τωγ διατß δÝν τοýò χαταδιþχαμεν». Γ. ΜοΔΗΣ

[Ο επιμελητÞò τηò Ýχδοστιò α') παqατηρεß ωò πQοò το αναφεqüμενο πρüσωπο του Επιτε-
λÜρχη του Γ' Σþματοò, üτι ωò τοιοýτοò αναφÝqεται στην Ιστορßα του Γ.Ε.Σ., ¹ ¸λληνιχÞ
¶ντεπßθεσιò (Ι966) σελ, 175 ο ΣυνταγματÜρχηò Ιππιχοý Αλεξ. Χρυσοχüου χαι β') χυρßωò,
διαπιστþγει ασυμφωνßα μεταξý του χειμÝνου του Γ.Σ,Ο. χαι τηò νεχρολογßαò του Γ. Μüδη ωò
πQοò τον χρüνον τηò διαταχθεßσαò χαθÞλωσηò, δηλαδÞ πριν (ο πQþτοò) Þ μετÜ (ο Τ. Μüδηò)
την χατÜληιΙη τηò ΚορυτσÜò, - Α.Π.].

Μα χι Üλλο «Στοπ», Πqοχωgοýσε ο Στqατηγüò Βqαχνüò πÜντοτε επι-

-
θετιχüò στον βügειο Σμüλιχα χαι Ýτqεχε να πgοφτÜσει γα χλεßσει τιò διüδουò
«ΚλÝφτηò» χαι <(Σουσνßτσα»», χαι Ýτσι αφοý αντÜμωγαν οι δυνÜμειò του με
τιò δυνÜμειò του ΑποσπÜσματοò Αþου του ΦqιξÞ χαι του Γßγα, να απαγü-
Qευαγ στιò δυνÜμειò τηò QημαγμÝνηò «Τζοýλια» χÜθε σýμπτυξη χαι χÜθε δια-
φυγÞ πQοò Κüγιτσα. Και ξÞτησε απü το Β' Σþμα, σχετιχÞ διαταγÞ χαι δýο
Λüχουò χαι πυQομαχιχα, χαι αντ' αυτþγ üλων του ýqθε διαταγÞ: «Στοπ».
ΚατÜπληχτοò ο Βqαχνüò. Θεþqησαν την χßνηση αυτÞ του Στqατηγοý επιχßν-
δυνη, ßσωò. Γι' αυτü το σημεßο γqÜφει θαυμÜσια ο εξαßqετοò συγγqαφÝαò
στqατιωτιχþν Üqθqων χαι συγγQαμμÜτων, φßλοò, ΣτÝλιοò Σιωμüπουλοò στο
πüνημÜ του «Η ΙταλιχÞ Μεqαqχßα «Τξοýλια» στη Πßνδο». (ΑθÞνα, 1994), σελ,
61; «Αχqιβþò σ' αυτÞ τη διαταγÞ οφεßλεται η διαφυγÞ του μεγαλýτεgου μÝ-
Qουò τηò Τξοýλια...».
Και το 3ο στο ΑQγυQüχαστqο. Οχτþ μÝgεò, γιοgτÝò χαι πανη-
<<Στοπ»
-
γýqια, λειτουqγßεò,παgελÜσειò χ.λπ. Και οι Ιταλοß εν τω μεταξý οχυgþθη-
χαν στο ΤεπελÝνι, απ' üπου ποτÝ δεν μποqÝσαμε γα τουò βγÜλουμε χαι πο-
λý, πÜqα πολý αχqιβÜ το πληgþσαμε.

[Πgüχειται μÜλλον για τη σοβαρüτεQη χαι ßσωò με τιò τqαγιχÜ βαρýτερεò συνÝπειεò ατυχÞ
ενÝργεια τηò στρατιωτιχýò ηγεσßαò. Να, τι γgÜφει ο σεμνüò ¶γγελοò ΤεQζÜχηò (μαχητÞò ο ßδιοò
 --º4-
στο Αλβανιχü ΜÝτωπο, που συνÝγραιμε üπωò λÝγεται χατÜ σýσταση του Γ.Ε.Σ., χαι που ο ßδιοò
στον πQüλογü του ÝγQαlμε üτι «Τü βιβλßο tτου] αýτü Ýδω προβÜλλει Üξιþσειò στÞγ
_ αýστηQü_
(¶θÞνα:
τεριι ßστüριχÞ Üλýθεια,..»), στο πεQßφημο Ýργο του «"ΕλληνιχÞ 'Εποποιtα Ι940-Ι941»
Ýχδοση τηò «Εστßαò» Ι. Δ. ΚολλÜgου ιαι Σßαò, β' Ýχδοση 1980, σελ, l38), γqÜφει τα παραιÜ-
τω αQχετÜ συγτιqατημÝνα, χαι χωQßò να τα γQÜφει üλα: «,ο Ýχθgüò εßχε ÜδειÜσει τ, ¶ργυρü_
,«οrρο Üπü τßò 4 Δεχεμβρßου, αλλÜ η χαταδßωξý του χαθυστÝρησε. Εßταν μιÜ Üπü τßò μοιραßεò
παραλεßιμειò αýτοý τοý πολÝμου, παφÜλειιρτι ποý βοýθτισε τοýò ºταλοýò νÜ Ýγχατασταθοýν
αμλωò, γεgÜ χι Üνενüχλητοι, στü τεπελÝνι. ΒλÝπονταò [μÜλιστα] πþò οß "Ελληνεò ÜQγοßν νÜ
ιτποýγε στ, ¶QγυQüχαστQο, εßχαγε γυqßσει
πßσω τü πρωß τÞò 7 ΔεΧεμβρßου, πÞQανε διÜφορα
ßλιχÜ χι üχÞμÜτα ποý εßχανε Üφýσει Lχεß xaL, φεýγονταò, Üνατßναξαν πßσω τουò τÞ γÝφυρα
»ß,«,'
'* Η#:JºΤ-¹' «*ιιογοò, χαι αυτüν ο αναγνþστηò αγ θÝλει θα τον εýρει στιò αμÝ-
σωò πÜραχÜτω ÜρÜδεò του παQαπÜνω ιειμÝνου του Α. τερζÜχη, αλλÜ χυρßωò στηγ ανþδυγη
,Η
περιγραφý τηò Ιστορßαò Γ.Ε.Σ.: ¸λληνιχÞ "Αντεπßθεσιò (1966), σ. ι44. _ Α.Π.].

'r

Κqιτιχý πÜγω σ' αýτÜ ποτÝ δεν γqÜφτηχε. Το Γεγιχü Στqατηγεßο, που διÝ-
τασσ;üλα αυτÜ, δεγ απÜντησε α}ßüμα. ΜÞπωò εßναι χαιqüò να ξεχλειδωθοýν
τα εQμÜQια των Α.Π. [αποqqýτων] εγγqÜφων; ΜÜλλογ εßναι χαιgüò να μÜ-
θει επß τÝλουò ο ¸λληγαζ πωò διαχειQßξονταν το αßμα του οι Στgατηγοß ττι§
«ΜεγÜλτι§ Βgετανßαò».
 -º5 -
ΕΠΙΔοΓοΣ
ΚÜθε πüλεμοò Ýχει τιò πτυχÝò }ßαι τιò πτυχοýλεò, που χgýβουγ üλα τα
μυστιχÜ, που δεγ φαßνονται, που üμοgφα, üμοqφα εßναι χqυμÝγα Þ στολι-
σμÝνα με πατQιωτισμοýò χ.λ.π. χαι δεγ τα βλÝπουν üλοι Þ μÜλλον
πολλοß λßγοι χαι ßσωò ποτÝ δεν ομολογοýνται. Ποιüò παqεχßνησε πQοò πü-
λεμο; Ποιüò εßχε συμφÝρο να γßνει ο πüλεμοò, ποιοß εßχαν συμφÝqον να γß-
νει ο πüλεμοò, ποιοß πλýqωσαν τον πüλεμο, εχτüò βÝβαια των λαþν τωγ
συγπgουομÝνων στqατþγ. Ποιοß χÝgδισαν τον πüλεμο; Και στην συγχε}ßQτ-
μÝνη πεqßπτωση του διχοý μαò πολÝμου, αν λÜβουμε υπüι|.ιιν χαι τα λüγια
του ΙωÜγνη ΜεταξÜ, που ομολογεß üτι δεν εßχαμε οιχονομιχÞν δυνατüτητα
μαχgοχqονßου πολÝμου, ποιοß μαò βοÞθησαν χαι βαστÜξαμε Ýξι (6) μýνεò;
ΦανεgÜ βÝβαια μαò βοýθησαν οι ¶γγλοι, αφοý βÝβαια στýιραμε ü,τι πgο-
σφεgüταν στηγ ΕλλÜδα μαò, με λßγα Üqβυλλα, με λßγα αεqοπλÜνα χ.τ.λ. Κι
εμεßò βÝβαια με ποτÜμια αßμα αυτÜ τα πληqþσαμε, σ' αυτοýò που ποτÝ δεν
χÜνουν. Πωò βαστÜξαμε εξαντλημÝνοι απü πÜθε πλευgÜ, απü ιιÜθε Üποιρη,
την τρομεgý ε α Q ι γ Þ επßθεση του Μουσολßγι; Τüσο χαλÜ οgγανωμÝνη χαι
με τüσο πεßσμα που το μετÜδωσε σε Στρατηγοýò αξιωματιχοýò χαι στqα-
τιþτεò, üπωò ι.ιαυχÞθηχε, αγ το μετÜδωσε, ο ßδιοò ο Μουσολßνι, που παQα-
βqÝθηχε ο ßδιοò στο μÝτωπο. Και διεýθυνε )ßαι ο ßδιοò τιò επιχειqýσειò που
Þξευqε απü τÝτοια üπωò üλοι οι διχτÜτοqεò ξÝqουν απü üλα. Μüνο που στο
τÝλοò Þ αυτοιιτογοýν Þ τουò χρεμÜνε Þ πεθαßνουν ξαφνιιÜ χωQßò χαμμιÜ
εξÞγηση για τον απqüσμενο χαι χωqßò χαμμßα αιτßα θÜνατü τουò Þ τουò δß-
δεται τιÜποια χÜqτι απü τουò πgþην πÜτqωνÝò τουò.
Πωò δεν αξιοποιÞσαμε τη μεγÜλη σýγχυση που επιπqÜτησε στο Γεγιτιü
Επιτελεßο τηò Ιταλßαò (Γενιχü Στqατηγεßο τηò Ιταλßαò), απüδειξη οι αλλε-
πÜλληλεò αγτιχαταστÜσειò Στgατηγþν στην Αλβανßα, τελεßωò δε ατελÝσφο-
qεò, αλλÜ }ßαι στην αγþτατη ηγεσßα του Φασισμοý üπου αχοýονταγ, μÜλλον
πqοχλητιχÜ, τgιγμοß, üχι απλþò ι|ßθυqοι, που ξητοýσαγ πολιτιχÞ λýση στον
πüλεμο. ΑλλÜ εμεßò δεν αντιληφθýχαμε αυτÜ χαι επηρμÝνοι, διχαßωò, üπωò
εßμασταν απü τηγ λαμπqÜ, üντωò, Νßχη, τα λαμπqÜ αποτελÝσματα των αγþ-
γων μαò, δεν τα αξιοποιÞσαμε. ΜÞπωò για πολλοστý φοgÜ «ΚqεμÜσαμε για
ξÝνον την φοýντα στο σπαθß» χαι δεν αγτιληφθÞχαμε. Και οι ξÝνοι üταν
τουò γßνει η δουλειÜ, μαò qßχνουν στη θÜλασσα Þ μαò πετÜνε Ýνα χüτσι. Για-
τß üλα στηγ ΕλλÜδα Þταν στgωμÝνα Þ στgþθηχαν εγτωμεταξý, για να γßνουν
Ýτσι.
Να πολεμýσουμε, γα πολεμýσουμε, να φθεßqουμε τον αντßπαλü μαò üσο
μποgοýσαμε πεqισσüτεqο, üπωò χαι Ýγινε. Γιατß αν δεν μαò επιτßθονταν οι
Γεgμανοß, χαθαqý υπüθεση, τüτε θα εßχαμε ιιυgιολεχτιχþò συντqßιρει τουò
Ιταλοýò, ýστεqα μÜλιστα απü τηγ θqιαμβευτιχÞ για μαò, εξευτελιστιχÞ για
αυτοýò, Νßχη μαò στην εαqινÞ τουò επßθεση.
Κι αυτÜ üλα στιò μιχqÝò μιχqÝò πτυχÝò που δεν ειπþθηχαν, που δεν γgÜ-
φτηχαν, που δεγ φþναξαν.
 -16-
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Αναγνωστüπουλοò Χαρßσηò 66, 6'7, 68 Θοιηυδßδηò 6
Αντþνηò tΒρυÜξηò, απü Ηλιοχþqι] 65
Απüστολοò tΒοýQηò, Βοýgμπιανη] 65 ΚαβαλÝρο 22
Αqχιμανδρßτηò Βασßληò 28 Καßσαρ Ιοýλιοò |8, |9
Αυδßχοò ΓιÜννηò Ζ3,26,Ζ8,29 ΚÜλβοò 42
Καλιþρηò 67
ΒαχÜgοò I. 38 καλλιδüπουλοò Αγτ. μÝqαqχοò 72
ΒασδÝχη Τσßβω (««Καλüγρια») 71 καμποýgηò 38
ΒασδÝχηò Απüστολοò, ιερεýò 73 καγελλÜχηò 45,46
ΒÝμπο Σοφßα 60-61 ΚαγτÜgαò Δηψ.22,23,49
ΒενιξÝλοò ΕλευθÝgιοò 10, Ι2 «καπετÜγ τξουμερχιþτηò» 67
ΒλÜχοò Γεþργιοò 68 καπqßτσιοò ΓιÜγγηò 70
Βqαχνüò Βασßλειοò |6,22, 61,, 66,13 καραγιαγγüπουλοò Α. [ξει] 25, 33

Γεωργοýληò 24 [:3}:tß"Üτδω 32
ΓιÜνγχαò Δ. 33, t64;] κασλÜò 50
Γιαγγαχüπου}"οò Α.22,27 κασσαβÝτηò ΣτÝgγιοò, ιεqεýò 71
Γßγαò Ν. 16,Ζ3-Ζ7,Ζ9,30,33, 38-56,59- κατσÝγηò ΜιχÜληò 69
62'º3 Κατσιμýτροò ΧαρÜλ, 22,6|,62
Γχüγχοò Xg.51,52,66 κοgαýτÞò Α.22
Γχοýνταò 67 κολιüò Στεργ. 33
Γ. Π. απü Πυgσüγιαννη (Ι916-Ι980) 22 (κουγÜβοò) ΘαγÜσηò 33

ιαβÜχηò κ 22,23,Ζ5,38 ß:ffiΕ::ߺ;ßΖ;ßλ

ΔÜιτηò (Dante) 39 κgιμπÜò 60
ΔημαρÜò, μÝqαρχοò 72
16
ΔημÜgατοò ΣωχρÜτηò 13, Δαξαqßδηò κ. 49, 51, 5Ζ,54,59, 66, 68
56
Δημοχωστοýλαò Ι. 54, Λα*qωηò Κþσταò 23,35,38, 46
ΔιαμÜντηò Αλχιβ.21 Λοιιχιαγüò58
Δßων ΚÜσιοò 1º
Δοýμαò Χ. 35 ΜαλαχÜσηò ΓιÜννηò 10
Δ. Π. απü Πυqσüγιαννη (Ι913-Ι996) 2Ζ ΜαλτÝξοò ΓεqÜσιμοò 67
ΜÜνθοò Ματθαßοò 23
Βχαταßοò 17 Üνθοò Νιχ, 23
Ελýτηò ο. 4 Μαργαρßτηò Γ, 13
ΕμμανουÞλ Ευαγ, 23 ΜαΤσÜγγαò Ι,2'7,53,54,56
Εξαρχüπουλο òf.26,33, 35, 37. 43. 51, Μελισσηγüò Ιω, l0
5Ζ
ΕξÜqχου Θ.33 ßßß:: f ,Τ
ΖιÜβιαΧαòΘωμÜò66ΜεταξÜòΙωαγ.8,9,|0,22,45'65,6,1
ΖιÜγΧοòΝ.56ΜιλτιÜδηòtΤξßναò,απüΚεgÜσοβο]65
ΖωγqαφÜχηò Γ. 56 }νtßγωò 41,4Ζ,40
Μιστριþτηò 12
 º,Ι

Μüδηò Γ.72-73 ΡεμπÝληò Ν. 17

ΜπÜgμπαò Α.37,39 ΡεμπÝληò Χ. 15
ΜπÝχαò, Κ, 33 ΡοδÜχηò Περιχλýò 8, 72
ΜπεgÜτηò I. 30
Μπιξαχßüηò 46, 53 »ιαμπßρηò ΕυÜγγ. 33
νtπßρηò Μιχ.^.23,26,28,33,
32 Σιαμπßρη§ ΙωÜγ. 33
ΜυλωνÜò Β,52 Σßιμιαò 32
Σιωμüπουλοò ΣτÝλιοò 38, 73
ΝιχολÝτα στο Βgυσοχþqι 30 Σολωμüò Διογ. 42
Νßχου Γεþgγιοò 26 Σοιτοý 22
Νßτσε 8 Σπυgßδων, ΜητQοπολßτηò 60
Νταοýτ-Χüτξα 69 ΣτανωτÜò Γεþργιοò Ι3, 16, 30,45,53
ΝτÝτσιχαò ΙωÜγ. 23, 25, 26, 33, 35, 5Ι ΣτÜgαò Πýqgοò 26, 51, 58.
ΝτÝτσιχαò Παναγ. 59 ΣτρÜβων |º
ΝτÞτqιχ 73
Ντοýτσε, Μουσολßνι, 21,33, 42, 61,,15 ΤÜσσοò Αντþνιοò 51
ΤÜτηò Σ. 47, 50
ΟδυσσÝαò \7 ΤεgξÜχηò ¶γγελοò 73-74
ΟιχονομÜχηò Σταýqοò 10 Τερλßχαò 43
Οιχονομßδηò Φωτ.51, 66 ΤξαβÝλλαò Κ.29,30, 62
Οιχονüμου Γεþργ. 33, Μ,51,52, 56 (59) Τξιüβαò Β. 18
Οιχονüμου Νιχ. 23 ΤqÜμμα ΓιÜννεγα (Þ) 38
¼μηροò |7 ΤρÜμμαò Χαg. 25, 33, 38
Τρßμποò ΜÜgχοò 44
ΠαλαμÜò ΚωστÞò2,52 ΤσαχτσÞò Νιχηφüροò 70-71
Παλαιολüγοò Παýλοò 56 Τσ(Þþληò 23, 59
ΠανδÞò Νιχ.27 Τσιþμοò Þ Τσομßδηò Αγαστ. 25, 33
Παπαβασιλεßου Π. 16, Ζ6,27,29, 39, 4Ο, ΤσολÜχογλου Γεþgγ. 8, 72
50,53
ΠαπÜγοò Α.22 Φßλιπποò Ε'Μαχεδþν 18

ΠασχÜληò ΜιχαÞλ 33 Φq(τ)ξÞò Μ. L6,27,Ζ8,29,30,33, 35, 38

ΠασχÜληò ΧQÞστοò 33, |62-64] 40,45,50, 53_58, 73
Πατσ(ι)οýqαò Χ. 26, 35 Φþσχολοò 42
Παυλßδηò Π. 37
Πετqüπουλοò Ν. l0,22 Χαντüλιοò
Πλοýταρχοò L7 Χαντüλιοò ^.26,30
Ιω. [ζει] 26, 33
Πολýβιοò 17 Χqýστου Χq. ý Κ; 23,54,59
Πομτηßtοò 19 Χρυσοχüου 72-73
Πουποβßνηò Γεþργ. 33 t62-65]
ΠqÜσχα 22 tΑ.Π.]

ßf
 -º8-
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΠΩΙγΥΜΙΩΝ
Αγßα ΠαgασχευÞ ΠαλιοσÝλι 41, 42, 44 ΔελβινÜχι 27
Αγßαò ΤqιÜδαò μογÞ 35 Δßστgατο |4, Ι6, 17,22, 26,28,29, 40
¶γιοò ΑθανÜσιοò ΠαλιοσÝλι/Ελεýθεqο ΔqÜμα 71
40 Δρßνοò ποτ. 17
¶γιοò ΑθανÜσιοò Σιουσνßτσαò 35, 43 ΔQοσοπη¾Þ = ΚÜγτσιχο
¶γιοò Γεþργιοò Βqυσοχωρßου 27 Ελεοýσα Πρεμετýò 29
¶γιοò ΔημÞτριοò Βqυσοχωqßου 31, 58 Ελεýθερο |6, 25, 28, 29, 31, 35, 3'1 -41, 43
¶γιοò ΜηνÜò Βqυσοχωρßου 28,29 ΕρσÝχα 19
¶γιοò ΠαντελεÞμωγ (ΠgεμετÞò) 29
Αγρßνιον 66 Ζαγüρι 25,29,31,,º0
ΑθÞγα 19, 2|, 58, 66, 68, (º2-74) ΖÜχυνθοò 42
Αμπελοχþgι ΤξουμÝρχων 26 ΖLτσα 27, 53, 68
¶ραχθοò ποτ.72 Ηγουμενßτσα 18
Αqγυgüχαστqο 62"73 Ηλιοχþρι Ι7, 76
¶ρματα 14, 1,6, 19, 26,27, 29, 3|, 40
ΑτξουγχÜστρογ 26,28 Θεσσαλονßχη 66, 67
ΑτσουqιÜντσου 26 ΘqÜχη 50
Αυλþναò 17 ΚαβÜλα 65-68
Αþοò ποτ. 16, 17-18, |9,25,26-30, 32- ΚαξαχλÜq (Αμπελþνα) ΛÜqισαò 28
36,53,54-56
, Καλüβρυση 45
ΒÜλια ΚÜλγτα 17 Καλογεqιχü 26,30,35
Βασιλιχü 62 Καλογýρου αμπÝλι 26, 28
Βασιλßτσα 14 ΚαλπÜχι 1,8, ZL, Ζ2,29
Βßσιου 35
ΚÜγτσιχο (Δgοσοπηγý) 25

Βοι,δομÜτηò ποτ. 17 ΚαπÝσοβο 30,3Ζ,39,43

Βο'ýοýσα(ò) = Βυ¾ιüσα = Αþοò 17, Ι8 Καρλßτξι qÝμα 26

Βοστßνα = ΠωγωγιαγÞ ΚεqÜσοβο 65, 76

Βοτογüσι 72 ΚÝρχυqα 27,29,59
Βοýξιον 14 Κλεισοýgα 17,54
Βοýgμπιανη 25, 33, 38, º6 ΚλÝφτηò |4,25,43,73
ΚüΤα 26, 35
ΒqαδÝτο 70
Βqυσοχþqι 1,6-1'9,23-36,38, 39, 43, 53, Κολþγια 62

58,6| (62-63), 65, 70-7ι ΚομοτηγÞ 50

Κüγιτσα Ι4, 17, 18, 24, Ζ5, 37, 38, 39, 44-
Βωβοýσα 19,22,28
45, 50, 51, 54-56, 63, 65, 73
ΓιÜνγεγα (ΙωÜννινα) 18, 39, 42,47,60, ΚοπÜγα 26
66 ΚορυτσÜ 56,72-73
Γχαμýλα 26 ΚουÜστα 28,53
ΓχολÝμι 62 Κουχουροý(ν)τξοò Ι8, 19
ΓχοqσιÜ 43 ΚουλÜχου 33
Γχüτση χωρÜφι 27 Κqυοπüταμο 17
ΓουμÜqα Ι4
ΔαξαρÜτεò 62
Γqαμμý ΜεταξÜ 10, 68
ΛÜ'ýστα 18, 29, 31
ΓρÜμμοò 25
ΛÜρισα 28, 37, 65, 68
 -º9-
Λεσ(Þνßτσα = ΒQυσοχþQι, 3Ι ΠληχÜτι 47
Λεσχοβßχι 24,46,51 Ponte Perati = ΜÝQτξαγη 47*
Λιμπüχοβο 62 ΠgÜμαντα ΤζουμÝρχων 59
ΠρÝβεξα 5α, 59
ΜÜζι 24
ΠqεμετÞ Ι3, 17,29, 54-56,59, 60-62
Μαλι-Σπατ 2,62,64
Πρßονι 19
ΜÜqμουqε 29
ΠgογονÜτι 62
ΜÝγα(λο) ΜοναστÞqι ΛÜqισαò 37
ΠqοσωτσÜνη ΔgÜμαò 70-71
Μελισσüπετρα 45
Πυρσüγιαννη 22, 76
Μεgüπη üqοò 54-56
ΠωγωνιανÞ (Βοστßνα) 6Ι, 62,66
ΜÝρτζανη γÝφ. 17, 46,47*,66
ΜεgτσÝχ ΧÜγι Ω ΡÜπτσχα 56
ΜÝτσοβο 17, 19 Ρασενßτηò ποτ. lº,32
ΜÞτgου χωρÜφι, Βρυσοχþgι 34 Σαμαρßνα 2Ι
ΜιχgÜ Ασßα 22,27 (5º), º2 Σαμαρνιþτιχο ποτ. 17
Μιχgý Βωβοýσα 29 ΣÜππαι ΚομοτηγÞò 50
ΜιντÝσου 29 ΣαqαντÜποgοò ποτ. 1,7, 46
ΜοναστÞgι (Μπιτþλια) 18 ΣÝρqεò 56
ΜπαßÜσα 32 Σιαλατοýρα 26, 35
ΜπαλαβÜγ(η) ΧÜνι 9, 68 Σιουσνßτσα 1,4, 23, 25, 3º, 43, 73
ΜπÜλτσαστqßτξι 28 ΣχαμνÝλι 31, 39
Μπαντ(α)λüνι (Μ)παντιλü η υα 29-30, 62 ΣχαρβÝνα 25, 32
ΜπÝχα χωqÜφι 27 Σμßλιανο 14
Μπßρη 28 Σμüλιχαò 14-|6, |7, |9, 25, 29, 32-34, 36,
Μποýμπεση 68 40, 4|, 43,56,73
ΜπουραξÜνι γÝφ.62 Σμüλιο(υ)βα 26, 33
ΝεμÝρτσχα üροò 56 ΤεπελÝγι 2, Ι7, 62, 64,73-74
ΝοβοσÝλα 47-49, 50-52, 59 Τεqλßχα ΧÜγι 43
Νταλιüπολη Ι4 Τερμßστ(Þ 53,54-56, 64
ΝτεμπÝλιτ üqοò 56 ΤξιÜνα-Τξιοýμα 27
ΞÜγθη 50 Τqαπεξßτσα 14
Τρεμπεσßνα ügοò 54
Ο(υ)γδοýνιανη 59, 62
Τqßχαλα 26
ΠÜδεò 29, 31,40,53 Τgßπολη Αρχαδßαò 2
Παλ(α)ιοσÝλι Ζ5, 26, 29-3|, 38, 40-43, 53 ΤσÜgτσοβα 46-47
ΠαλιοχÜστgαò γÝφ. 74 ΤσÝλα 26
Παλιοχþqι Βqυσοχωρßου 33 ΤσεπÝλοβο 25
Παναγßαò ΜοναστÞgι (Στομßου) 24, 26 Τσιλßστα 29
Παναγßαò υιρωμ. Βρυσοχ. 26,27, 32
ΦÜqσαλα Ι9
ΠÜπιγκο 26,52
ΦιλιÜτεò 18
Παραυαßα 17
ΠειqαιÜò 62 Χαλχßδα (53) 58
ΠεχλÜρι (ΠηγÞ) 25, 39, 50 ΧασÜνη γÝφυρα 27
Πεγταλþνια Μετσüβου 17 Ωqαιüχαστqο 62
ΠεqιστÝqι 19 Ωραßο ΞÜνθηò 50
ΠετqÜνη 54-56
ΙΑ. Π.]

ß{
 ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
«¶σμα¶σμÜτωνΑ.Β.-ΕμμετqηÜπüδοστι,στδ«ΗμερολüγιονΔυτιυÞòΝΙαχε-
δονßαò", Ýτουò ß934 σσ, 137»,
«ΘεσχουρÝ», Εφημ. ΙΙπειρωτιχüò Αγþν,
τqειò συνÝχειεò,
Αγþν28 τιαι29 Δεχεμβqßου 1965
«χqýστο6 òθανασιÜδη|»]ßφημ. α* rρrηrßò
χαι 4 lavouaqiou 1966,
««Αþοò», Το Ζαγüρι μαò, φ,116, 1968
σ, iOJ2,
, Το hγüρι μαò, τ,84, 1985
σ, 8-9,
«;þ;;";,χÜ χ;.'φυßα ο,ο Βgυσοχþq»>
σ,
Το Ζαγüρι μαò,τ.89, 1985 8_9,
«Η εýνοια του ΑλÞ ΠασσÜ στη Λßσιγßτσα»,
«.ΑπÜγτηση στογ χ. ΟδυσσÝα Φqαγχοýλη
σχετιχÜ με τογ Μ, ΔουχÜχη>>, Το Ζα,

γüρι μαò, τ. 124,1988

σ, 2,
«Μιχαýλ ΔουχÜχιò»,
'πß,,ροò,τüμοò ΙΑ (19SS), Ýχδοση «Ηπειqωτιχýò Εστßαò»
Θεσσαλογßχηò, σελ, 6-11,
«Νεπqολογßα Σοφßαò Σιανγßδου-Κυρßτση
χαι ξων ΚασσαβÝτη», Το Ζ,αγüρτ μαò,
τ, 102, 1θ89.
º5^Φεβρουαqßου 1992,
«Το Βρυσοχþρ»,, Ιtπειρ ωτιχüò Αγþν, ,40»,
ΝΞα του Βρυσοχωρßοα οΧτþβριοò
:ßßþχωßß, ßο μ,rqοκαλπÜχι του
Ι993, σ.2,3,
«Ν, Κ. Παντßσηò», ΝÝα του Βρυσοχωρßοη
Απqßλιοò Ι994, σ,' 6,
Ψ
οΧτþβριοò 1994, σ,
«ΑναστÜσιοò Τσιþμοò τσrομþηò», ΝÝα του Βρυσοχωρßοη
1χαι 6.
5, 1994 σ, 11,
«Χg. ΑθανασιÜδηò», ΝÝα του Βρυσοχωρßοη φ,
ι. Iανουαqßου 1995,
«Λεσιγßτσα χαι το Ταξßδι», ΝÝß του Βρυσοχωρßου,
σ,2,
«ßü eγρrΟγrδο», ΝÝα του Βρυσοχωρßου, φ" ,3, Ι995,
Εßευθεροτ:υπßα, 11 Αυγοýστου ],995,
«ο, ορυßηοß πληθυσμοß",
ßου Βρυσοχωρßοη ΜÜΤοò |996, σ, Ζ,
«λr«rßοφτrÜ Λεσινßτσαò» , ΝÝα
«Γ. Ν. Νüτηò», Νεχgολογßα, Το Ζαγüρι μαò,
;"þ; νÝχqοò Εßληγο'ßταλιχοý πολÝμου >" Βλεýεροτυπßα, |997, σ,2,
«Ζιßσιò Üφορισμοý» , ΝÝα του Βρυσοχωρßου, Ιοýλιοò
 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

6 lavouaqiou 1913, Βρυσοχþρι (πριν Λεσινß-

τσα) επ. Δωδþγηò νομ. Iωαννßνων.
,,.,,**ιΙßßß};, 10 Ιουλßου 1934. Πτυχßο Διδασχαλεßου.
10 Σεπτεμβgßου 1934. Στο Μουσουλμανιχü Σχο-
?,, Ι",!
λεßο Σαππþν ΚομοτηνÞò,
|., ;aÜλ,,..,.,a.|Φ\|
:1 l,pffi :ψβ? 10 Σεπτεμβρßου Ι936. Στο Μουσουλμανιχü
::,]' ,ι,"
Σχολεßο Κýχνου - Ωραßου ΞÜνθηò (ΙΙομÜχοÞ.
, ,:.',9.ι,:ι*º;
..|,;';Φ,W.,Þa-.
8 Απριλßου 1938. Στο θεqινü σχολεßο Μελισ-
σουργþν ¶Qrηò.
Ι0 Σεπτεμβρßου 1938. ΜονοθÝσιον σχολεßο Μο-
νολιθßου ¶gτηò (τüτε). Απüσπαση.
1939. Ειò μονοθÝσιον Καβασßλων Κονßτσηò.
ΜετÜθεση.
10 Σεπτεμβρßου 1941 ειò μονοθÝσιον ΑqμÜτων
Κογßτσηò. Απüσπαση.
1945 ειò διθÝσιογ Δημοτιχüν Σχολεßον Λαθστηò.
ΜετÜθεση.
17 Ιανουαρßο υ Ι94º , Απüσπασιò ειò Νομαqχßßτν
Ιωαγνßνων, ΠροßστÜμενοò χαι Διαχειqιστýò Υπηρεσßαò ΠεqιθÜλι!εωò Οιχογενειþν
ΜαχομÝνων χαι Εφεδqιχþν ΕπιδομÜτων.
1η ýÜqτßου ι951. ΜογοθÝσιον Βgυσοχωρßου απ, üπου το 1968 συνταξιοδοτÞθηχα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ
3 Μαßου Ι935. ΚατÜταξιò, χληρωτüò.
3 Ιουλßου 1936, Απüλυσιò.
26 Αυγοýστου 1939 στο ΤÜγμα ΠqοΧαλýιρεωò Κονßτσηò Ýωò 7 οΧτωβgßου 1939.
25 Ιουγßου 1940 ειò νΙΙΙ Συνοqιαχüν ΤομÝα Ýωò26 Ιουλßου,
24 Αυγοýστου 1940. ΚατÜταξιò ειò ΤÜγμα Κονßτσηò.
4 Ιανουαqßου 1941. Ειò ουλαμüν Υποιρηφßων ΕφÝδqων ΑξιωματιΧþν ΚαβÜλαò.
12117 Μαgτßου 1941 ειò ¸μπεδα ΖLτσηò
27 Μαqτßüυ Ι94l. Σε ΜονÜδα στα βουνÜ Μποýμπεσι, 15η Μεqαρχßα,
Ι941 με την χατÜqqευση εθεωqýθη απολυθεßò.
28 Μαρτßου 1948, Ειò 85ο ΤÜγμα ΕθνοφqουqÜò (στα ΔολιανÜ),
21 Αυγüýστου 1948. Απελýθη εχ του 85ου ΤÜγματοò ΕθνοφρουqÜò,
*J6{<

χαι ξεχωqισΤü ΑψανΟμÜ-

[Θεqμüτατα τα αισθÞματÜ μου απÝναντι στο σε[3αστü γÝqο-δÜσχαλο
αγωνßστf1 του Ανεξαρτýτου τÜγματοò κογßτσηò στον πüλεμο του ,40 χýqιο Γιþqγο ΣτÝqγ. οι_
χο
χονüμου για την τιμý που μου Ýχαγε να μου εμπιστευτεß προò Ýχδοση το ανÜ χεßqαò πüνημÜ
του,
ΕγΧÜqδιεò χαι οι ευχαQιστßεò πqοò τουò αγαπητοýò Χυρßουò ΓεqÜσιμο Δοýβαλη χαι ΛευτÝ_
μου
ρη Αποστßλου, χαθþò χαι στη συνεqγÜτιδÜ τουò χυqßα ΔÝσποινα Καπqινιþτη, στα ΓιÜννενα, γΙα
ßην υποδειγματιχÞ χαι, γιατß üχι, ευχÜqιστη συνεqγασßα μαò στο τýπωμα του παρüντοò, - Α,Π,],
Ι3 Αυγοýστου Ι997

ßß