Hình học lớp 12 |

HÌNH HỌC 12.

CHƯƠNG I. KHỐI ĐA DIỆN VÀ THỂ TÍCH CỦA KHỐI ĐA DIỆN
BÀI 1. KHÁI NIỆM VỀ THỂ TÍCH CỦA KHỐI ĐA DIỆN

A. LÝ THUYẾT
1) Hình chóp đều: Là hình chóp có đáy là một đa giác đều và các cạnh bên bằng nhau.
2) Tính chất: Trong hình chóp đều ta có:
 Chân đường cao là tâm đường tròn ngoại tiếp đáy.
 Các mặt bên là những tam giác cân bằng nhau.
 Các cạnh bên hợp với đáy các góc bằng nhau.
 Các mặt bên hợp với đáy các góc bằng nhau.
3) Tứ diện đều: Hình hình chóp có bốn mặt là tam giác đều.
B. BÀI TẬP TỰ LUẬN
Phương pháp giải

STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

+) Đường cao là đường kẻ từ đỉnh qua tâm của đáy.
Bài tập luyện tập
Ví dụ 1
Cho hình chóp tam giác đều có cạnh đáy bằng , đường cao của hình chóp bằng .
Tính thể tích khối chóp .

Lời giải
Tác giả: Nguyễn Ngọc Tâm; Fb:Nguyễn Ngọc Tâm

Gọi H là trọng tâm tam giác đều ABC . Khi đó SH   ABC  tại H .
1 1 a2 3
Diện tích tam giác đều ABC là S ABC  . AB.BC.sin ABC  .a.a.sin 60  .
2 2 4
1 1 a 2 3 a3
Thể tích khối chóp S . ABC là V  .SH .S ABC  .a 3.  .
3 3 4 4

Ví dụ 2
Cho hình chóp tam giác đều có đường cao bằng . Gọi là trọng tâm của tam giác
, . Tính thể tích khối chóp .

1 | Strong Team Toán VD – VDC

 | Chương I

Lời giải
Tác giả: Nguyễn Ngọc Tâm; Fb: Nguyễn Ngọc Tâm
STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

Gọi E là trung điểm của BC . Khi đó AE  BC tại E .

3 3a
Do H là trọng tâm của tam giác đều ABC nên AE  AH  .
2 2
3a
AE
Xét tam giác ABE vuông tại E : AB   2  a 3  BC  a 3 .
sin 60 3
2
1 1 3 3a 2 3
Diện tích tam giác đều ABC là S ABC  .BC. AE  .a 3. a  .
2 2 2 4
1 1 3a 2 3 a3 6
Thể tích khối chóp S . ABC là V  . AH .S ABC  .a 2.  .
3 3 4 4

Ví dụ 3
Thể tích khối chóp tam giác đều có cạnh đáy bằng , cạnh bên bằng .

Lời giải
Tác giả:Vũ Thị Loan; Fb: Loan Vu
S

3a 3a

3a

A a C

a
H M
N a

Strong Team Toán VD – VDC | 2

 Hình học lớp 12 |

Gọi H là trọng tâm của tam giác ABC  SH   ABC  . Khi đó V 

1
SH . SABC (do khối chóp
3
S . ABC đều).
2 a 3 a 3 a 26 a2 3
Ta có AH  .   SH  SA2  AH 2  ; SABC  ;
3 2 3 3 4
1 a 26 a 2 3 a 3 26
Suy ra V  . .  (đvtt).
3 3 4 12

Ví dụ 4
Cho hình chóp tứ giác đều có cạnh đáy bằng , cạnh bên bằng . Tính thể tích
của khối chóp đã cho.

Lời giải
Tác giả:Vũ Thị Loan; Fb: Loan Vu

STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

S

A D

O
B C
Trong mặt phẳng ABCD , gọi O  AC  BD , do hình chóp S. ABCD là hình chóp tứ giác đều nên
SO   ABCD  . Đáy là hình vuông cạnh 20  AO 
AC
 10 2 .
2
Trong tam giác vuông SAO có SO  SA2  AO2  10 7 .
1 1 4000 7
Thể tích V của khối chóp trên là V  SO.S ABCD  10 7.400  .
3 3 3
Ví dụ 5
Cho hình chóp tam giác đều có cạnh đáy bằng , cạnh bên bằng . Tính thể tích
khối chóp .

Lời giải
Tác giả: Nguyễn Ngọc Tâm; Fb:Nguyễn Ngọc Tâm

3 | Strong Team Toán VD – VDC

 | Chương I

Gọi E là trung điểm của BC 1 và H là trọng tâm tam giác ABC . Khi đó SH   ABC  tại H .
Do 1 nên AE  BC tại E .
Xét tam giác ABE vuông tại E :
STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

a 3 2 2 a 3 a 3
AE  AB.sin ABE  a.sin 60   AH  AE  .  .
2 3 3 2 3
a 15
Xét tam giác SAH vuông tại H : SH  SA2  AH 2  .
3
1 1 a2 3
Diện tích tam giác đều ABC là S ABC  . AB.BC.sin ABC  .a.a.sin 60  .
2 2 4
1 1 a 15 a 2 3 a3 5
Thể tích khối chóp S . ABC là V  .SH .S ABC  . .  .
3 3 3 4 12

Ví dụ 6
Cho hình chóp tam giác đều có cạnh đáy bằng , góc giữa mặt phẳng và mặt
phẳng là . Tính thể tích khối chóp .
Tác giả: Nguyễn Ngọc Tâm; Fb:Nguyễn Ngọc Tâm

Gọi E là trung điểm của BC và H là trọng tâm tam giác ABC . Khi đó SH   ABC  tại H và
AE  BC tại E .
Ta có SE  BC tại E (do tam giác SBC cân tại S ).

Strong Team Toán VD – VDC | 4

 Hình học lớp 12 |

 SBC    ABC   BC

Ta có  SE  BC , SE   SBC     SBC  ,  ABC     SE , AE   SEA  45 .

 AE  BC , AE   ABC 
a 3 1 a 3
Xét tam giác ABE vuông tại E : AE  AB.sin ABE  a.sin 60   HE  . AE  .
2 3 6
a 3 a 3
Xét tam giác SHE vuông tại H : SH  HE.tan SEA  .tan 45  .
6 6
1 1 a2 3
Diện tích tam giác đều ABC là S ABC  . AB.BC.sin ABC  .a.a.sin 60  .
2 2 4
1 1 a 3 a 2 3 a3
Thể tích khối chóp S . ABC là V  .SH .S ABC  . .  .
3 3 6 4 24

Ví dụ 7

STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

Tính thể tích khối chóp tứ giác đều có cạnh đáy bằng và góc giữa mặt bên và mặt
phẳng chứa đa giác đáy bằng ?

Lời giải
Tác giả:Đoàn Văn Điền; Fb: Điền Đoàn

Vì S. ABCD là hình chóp đều nên ABCD là hình vuông, gọi O là tâm của hình vuông ABCD thì ta
có SO là đường cao của hình chóp S. ABCD .
Diện tích đáy ABCD là S ABCD  a.a  a 2 .
Gọi I là trung điểm của BC thì ta có OI  BC và SI  BC nên góc giữa mặt bên ( SBC) và mặt đáy
( ABCD) là góc SIO  60 .
a 3
Từ đó: SO  OI .tan SIO  .
2
1 a 3 2 a3 3
Thể tích khối chóp VS . ABCD  a  .
3 2 6
Ví dụ 8
Cho hình chóp tam giác đều có chiều cao bằng , . Tính thể tích khối chóp
.

5 | Strong Team Toán VD – VDC

 | Chương I

Lời giải
Tác giả: Nguyễn Ngọc Tâm; Fb: Nguyễn Ngọc Tâm
STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

Gọi H là trọng tâm tam giác ABC và D là trung điểm cạnh AB . Khi đó SH   ABC  tại H .
Tam giác ABC đều nên CD  AB tại D , tam giác SAB cân tại S nên SD  AB tại D .
Xét tam giác SBD vuông tại D : SD  BD.tan SBD  BD.tan 45  BD .
Xét tam giác CDB vuông tại D :
1 BD 3
CD  BD.tan CBD  BD.tan 60  BD 3  DH  CD  .
3 3
Xét tam giác SDH vuông tại H :
BD 2
SH 2  DH 2  SD 2  4a 2   BD 2  BD  a 6  AB  2 BD  2a 6 .
3
1 1
Diện tích tam giác đều ABC là S ABC  . AB.BC.sin ABC  .2a 6.2a 6.sin 60  6 3a 2 .
2 2
1 1
Thể tích khối chóp S . ABC là V  .SH .S ABC  .2a.6 3a 2  4 3a3 .
3 3

Ví dụ 9

Cho hình chóp tam giác đều có góc giữa mặt phẳng và mặt đáy bằng .
Khoảng cách từ chân đường cao của hình chóp đến mặt phẳng bằng . Tính thể tích khối
chóp

.
Lời giải
Tác giả: Nguyễn Ngọc Tâm; Fb: Nguyễn Ngọc Tâm

Strong Team Toán VD – VDC | 6

 Hình học lớp 12 |

Gọi H là trọng tâm tam giác ABC và D là trung điểm của cạnh AB . Khi đó SH   ABC  tại H .

STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

Do tam giác ABC đều nên CD  AB tại D , tam giác SAB cân tại S nên SD  AB tại D . Ta có
 SAB    ABC   AB

 SD  AB, SD   SAB     SAB  ,  ABC     SD, CD   SDC  30 .

CD  AB, CD   ABC 
Trong tam giác SDH , dựng HK  SD tại K .
 AB  SD
Ta có   AB   SCD  mà HK   SCD  nên HK  AB .
 AB  DC
 HK  SD, HK  AB

Ta có  SD  AB  D  HK   SAB  tại K  d  H ,  SAB    HK  a .
 SD, AB  SAB
  
HK HK
Xét tam giác DHK vuông tại K : DH    2a  DC  3DH  6a .
sin SDC sin 30
DC 6a
Xét tam giác BCD vuông tại D : BC    4a 3 .
sin ABC sin 60
2a
Xét tam giác SDH vuông tại H : SH  DH .tan SDC  2a.tan 30  .
3
1 1
Diện tích tam giác đều ABC là S ABC  . AB.BC.sin ABC  .4a 3.4a 3.sin 60  12a 2 3 .
2 2
1 1 2a
Thể tích khối chóp S . ABC là V  .SH .S ABC  . .12a 2 3  8a 3 .
3 3 3

Ví dụ 10
Cho hình chóp tam giác đều có độ dài đường cao bằng , diện tích mặt bên bằng

. Thể tích của khối chóp đã cho bằng.

Lời giải
Tác giả:Vũ Thị Loan; Fb: Loan Vu

7 | Strong Team Toán VD – VDC

 | Chương I

Gọi H là tâm của tam giác đều ABC .

Khi đó SH   ABC  , SH  a .
1 x 3
Đặt BC  x .Khi đó HM  AM 
STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

3 6
2
x 3
Xét SHM vuông tại H . Có SM  SH  HM  a  
2
 .
2 2

 6 
2
a 2 39 1 1 x 3 a2 3
SSBC   BC.SM  .x. a 2     x  a  S ABC 
12 2 2  6  4
1 1 a 2 3 a3 3
Thể tích VS . ABC  SH .SABC  a.  .
3 3 4 12
Ví dụ 11
Cho hình chóp tứ giác đều có cạnh đáy bằng , góc giữa cạnh bên và mặt phẳng đáy
bằng . Tính thể tích khối chóp .

Lời giải
Tác giả:Vũ Thị Loan; Fb: Loan Vu
S

A D
60°
O
B a C

Gọi O  AC  BD  SO   ABCD  và SBO  60 .

a 2 a 6
Đường cao SO  OB.tan 60  .tan 60  .
2 2
1 1 a 6 2 a3 6
S ABCD  a 2  VSABCD  SO.S ABCD  . .a  .
3 3 2 6

Strong Team Toán VD – VDC | 8

 Hình học lớp 12 |

Ví dụ 12
Tính thể tích khối chóp tứ giác đều có cạnh đáy bằng và góc ở đỉnh của mặt bên
bằng ?

Lời giải
Tác giả:Đoàn Văn Điền; Fb: Điền Đoàn

STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

Vì S. ABCD là hình chóp đều nên ABCD là hình vuông, gọi O là tâm của hình vuông ABCD thì ta
có SO là đường cao của hình chóp S. ABCD .
Diện tích đáy ABCD là S ABCD  a 2
Vì BSC  600 nên tam giác SBC đều SB  a vậy cạnh bên của hình chóp là a
Ta có: BD  a 2 nên tam giác SBD là tam giác vuông cân đỉnh S .
a 2
Đường cao SO  .
2
1 a 2 2 a3 2
V
Thể tích khối chóp S . ABCD  a  .
3 2 6
Ví dụ 13

Cho hình chóp tam giác đều có cạnh bằng . Các cạnh bên , , cùng tạo
với mặt đáy một góc . Gọi là giao điểm của với mặt phẳng qua và vuông góc
với . Tính thể tích của khối chóp ?
Lời giải
Tác giả:Vũ Thị Loan; Fb: Loan Vu

9 | Strong Team Toán VD – VDC

 | Chương I

Gọi O là tâm đường tròn ngoại tiếp tam giác ABC và M là trung điểm BC .
Vì S . ABC là chóp tam giác đều nên SO  ( ABC) .
STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

 BC  SM
Kẻ BD  SA tại D . Ta có   BC   SAM   BC  SA .
 BC  AM
 SA  BD
+)   SA  ( BCD) .
 SA  BC
SO a 3
+) Trong SAO : tan SAO  tan 60   SO  AO  tan 60   3a
AO 3
AO a 3 1 2a 3
+) Trong SAO : cos SAO  cos 60   SA  : 
SA 3 2 3
SA  SC  AC
2 2 2
5
+) Trong SAC : cos ASC   .
2 SA  SC 8
5a
+) Trong SDC : SD  SC  cos ASC  .
4 3
1 1 a 2 3 a3 3
+) VS . ABC   SABC .SO  a   .
3 3 4 12
5a 3
VS .BCD SD 12 5 5 a3 3 5a3 3
+)     VS , BCD    .
VS . ABC SA 2a 3 8 8 12 96
3
5a 2 3
Vậy thể tích khối chóp S .BCD là .
96

Ví dụ 14

Cho hình chóp tứ giác đều có cạnh đáy bằng . Khoảng cách từ trọng tâm của tam

giác đến mặt phẳng bằng . Tính thể tích khối chóp .

Strong Team Toán VD – VDC | 10

 Hình học lớp 12 |

Lời giải
Tác giả:Vũ Thị Loan; Fb: Loan Vu

Gọi O là tâm của hình vuông ABCD .

Do hình chóp S. ABCD là hình chóp tứ giác đều nên SO  ( ABCD) .
d  G,  SBC  

STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

 . Suy ra d  O,  SBC    .
SG 2 3 a 6 a 6
Ta có   .
d  O,  SBC   SO 3 2 9 6
Gọi E là trung điểm của cạnh BC  OE  BC .
Kẻ OH  SE,(H  SE)(1) .
BC  OE 
  BC  ( SOE )  BC  OH (2) .
BC  SO 

Từ (1) và (2) suy ra OH  ( SBC )  OH  d  O,  SBC   

a 6
.
6
1 1 1 1 1 1 1 1 2 a 2
2
 2
 2
 2
 2
 2
 2
 2
 2  SO  .
OH SO OE SO OH OE a 6 a a 2
   
 6  2

1 1 a 2 2 a3 2
VS . ABCD  SO.S ABCD  . .a  .
3 3 2 6
Ví dụ 15
Cho hình chóp tứ giác đều có góc giữa cạnh bên và mặt đáy bằng . Gọi là tâm
của hình vuông . Biết diện tích tam giác bằng , tính thể tích khối chóp đã cho.

Lời giải
Tác giả:Vũ Thị Loan; Fb: Loan Vu

11 | Strong Team Toán VD – VDC

 | Chương I

1
Ta có S ABCD  4 SOAB  8a 2 , SOAB  OA.OB  OA  OB  2SOAB  2a .
2
Do hình chóp S. ABCD là hình chóp đều nên ta có SO   ABCD 
 OA là hình chiếu của SA trên mặt phẳng  ABCD  . Do đó góc giữa cạnh bên SA và mặt phẳng
STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

 ABCD  là góc SAO  SAO  60 .

Xét tam giác vuông SAO có SO  OA  tan SAO  2a.tan 60  2a 3 .

1 1 16a3 3
 VS . ABCD  SO.SABCD   2a 3  8a2  .
3 3 3

Ví dụ 16
Cho chóp tam giác đều cạnh đáy bằng và cạnh bên bằng . Chứng minh rằng chân
đường cao kẻ từ của hình chóp là tâm của tam giác đều . Tính thể tích chóp đều
.
Lời giải
Tác giả:Vũ Thị Loan; Fb: Loan Vu
S

2a

a C
A
O H
a a
B

Dựng SO   ABC  . Ta có SA  SB  SC  OA  OB  OC .

Vậy O là tâm tam giác đều ABC . Ta có tam giác ABC đều nên

2 2 a 3 a 3
OA  AH  .  .
3 3 2 3
11a 2 a 11
SAO  SO 2  SA2  OA2   SO  .
3 3

1 a3 11
Vậy V  S ABC .SO  .
3 12

Strong Team Toán VD – VDC | 12

 Hình học lớp 12 |

Ví dụ 17

Cho khối chóp tứ giác có tất cả các cạnh có độ dài bằng .

a) Chứng minh rằng là chóp tứ giác đều.
b) Tính thể tích khối chóp .
Lời giải
Tác giả:Vũ Thị Loan; Fb: Loan Vu
S

D C
O

STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

A a B
a) Dựng SO   ABCD  . Ta có SA  SB  SC  SD nên OA  OB  OC  OC  ABCD là hình
thoi có đường tròn ngoại tiếp nên ABCD là hình vuông.
Suy ra: S. ABCD là chóp tứ giác đều.
b) Ta có SA2  SC 2  AB2  BC 2  AC 2 nên ASC vuông tại S
1 a 2 1 1 2 a 2 a3 2
 OS  AC   V  S ABCD .SO  a .  .
2 2 3 3 2 6
a3 2
Vậy V  .
6

Ví dụ 18

Cho khối tứ diện đều cạnh bằng , là trung điểm .

a) Tính thể tích khối tứ diện đều .
b) Tính khoảng cách từ đến mặt phẳng . Suy ra thể tích hình chóp .
Lời giải
Tác giả:Vũ Thị Loan; Fb: Loan Vu
D

a M

C
A H
O a
I
B
a) Gọi O là tâm của ABC  DO   ABC  .

a2 3 2 a 3
S ABC  , OC  CI  .
4 3 3

13 | Strong Team Toán VD – VDC

 | Chương I

a 6
DOC vuông có DO  DC 2  OC 2  .
3
1 a 2 3 a 6 a3 2
V  . .  .
3 4 3 12
b) Kẻ MH //DO , khoảng cách từ M đến  ABC  là MH

1 a 6 1 1 a 2 3 a 6 a3 2 a3 2
MH  DO   V  S ABC .MH  . .  . Vậy V  .
2 6 3 3 4 6 24 24

Ví dụ 19
Cho hình chóp tam giác đều có độ dài cạnh đáy bằng , góc hợp bởi cạnh bên và mặt
đáy bằng . Tính thể tích của khối chóp .
STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

Lời giải
Tác giả: Nguyễn Ngọc Tâm; Fb: Nguyễn Ngọc Tâm

Gọi H là tâm của tam giác đều ABC . Do S . ABC là hình chóp tam giác đều nên SH   ABC  tại
H 1 .
Gọi N là trung điểm của AC . Do tam giác ABC đều nên BN  AC .
a 3
Xét tam giác ABN vuông tại N : BN  AB.sin BAC  a.sin 60  .
2
2 a 3
Ta có BH  BN  .
3 3
Ta có B là hình chiếu của B lên  ABC  , H là hình chiếu của S lên  ABC  (do 1 ) nên BH là
hình chiếu của SB lên  ABC  . Do đó  SB,  ABC     SB, BH   SBH  60 .
a 3
Xét SBH vuông tại H . Có SH  BH .tan 60  . 3a.
3
1 1 a 2 3 a3 3
Thể tích VS . ABC  SH .SABC  a.  .
3 3 4 12

Strong Team Toán VD – VDC | 14

 Hình học lớp 12 |

Ví dụ 20
Tính thể tích khối chóp tam giác đều có tất cả các cạnh đều bằng .

Lời giải
Tác giả: Nguyễn Ngọc Tâm; Fb: Nguyễn Ngọc Tâm

STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

Gọi G là tâm tam giác đều ABC , N là trung điểm của BC . Vì S . ABC là hình chóp tam giác đều
nên ta có SG   ABC  .
1 1 a2 3
Diện tích tam giác đều ABC là S ABC  . AB.BC.sin ABC  .a.a.sin 60  .
2 2 4
a 3 1 a 3
Ta có: SN  AN   GN  AN 
2 3 6
3a 2 3a 2 a 2
Trong tam giác vuông SGN có: SG  SN  GN 
2
 2

4 36 3
2 3
1 1 a 2 a 3 a 2
 VS . ABC  SG.SABC  . .  .
3 3 3 4 12
Ví dụ 21
Cho hình chóp đều có đáy là tam giác đều cạnh . Gọi lần lượt là trung điểm của
. Biết . Tính thể tích khối chóp .
Lời giải
Tác giả: Nguyễn Ngọc Tâm; Fb: Nguyễn Ngọc Tâm

15 | Strong Team Toán VD – VDC

 | Chương I

Gọi E là trung điểm MN , K là trung điểm BC , H là tâm đường tròn ngoại tiếp tam giác ABC .
Ta có: S , E, K thẳng hàng và A, H , K thẳng hàng.
Ta có: SAB  SAC  AM  AN  tam giác AMN cân tại A  AE  MN
STRONG TEAM TOÁN VD – VDC

 AMN    SBC 

 AMN    SBC   MN
Ta có:   AE   SBC 
 AE  MN
 AE   AMN 

 AE  SK
SE SM 1
Ta có:    E là trung điểm SK  tam giác SAK cân tại A
SK SB 2
a 3
 AS  AK 
2
3a 2 3a 2 a 15 a2 3
Ta có: SH  SA2  AH 2    , SABC 
4 9 6 4
1 a3 5
Suy ra: VS . ABC  SH .SABC  .
3 24
Ví dụ 22
Cho khối chóp tam giác đều có cạnh bên bằng , góc tạo bởi mặt bên và mặt đáy bằng .
Tính thể tích của khối chóp đã cho.

Lời giải
Tác giả: Nguyễn Ngọc Tâm; Fb: Nguyễn Ngọc Tâm

Strong Team Toán VD – VDC | 16

 Hình học lớp 12 |

A C

a
G M
N

Xét hình chóp tam giác đều S . ABC có cạnh bên bằng a 7 .
Gọi G là trọng tâm của ABC và M là trung điểm của cạnh BC .
Vì S . ABC là hình chóp tam giác đều nên SG   ABC  ; SM  BC ; AM  BC .
 SBC    ABC   BC

STRONG TEAM TOÁN VD – VDC


Ta có  SM   SBC  , SM  BC

 AM   ABC  , AM  BC
Khi đó góc giữa hai mặt phẳng  SBC  và  ABC  là góc giữa hai đường thẳng SM và AM bằng
SMA  60 .
SG SM 2  GM 2
 tan SMA  tan 60   3  4GM 2  SM 2 1 .
GM GM
x 3
Đặt AB  x  AM 
2
 AM x 3 x2
GM    GM 
2

 3 6 12
Ta có  2
.
 
 SM 2  SB 2  BM 2  a 7 2   x   7a 2  x
2

  
2 4
x2 x2 x2
Từ 1  4   7 a 2   a 2   x  2a 3 .
12 4 12
x2 3
 GM  a  SG  GM . tan 60  a 3 và SABC   3 3a 2 .
4
1 1
Vậy VS . ABC  SABC .SG  .3 3a 2 .a 3  3a3 .
3 3

17 | Strong Team Toán VD – VDC