1

2. RULMANLI YATAKLAR

2.1. Giriş
Rulmanlı yataklar; bir iç bilezik, bir dış bilezik ve iki bilezik arasında yuvarlanma hareketi
yapan yuvarlanma elemanlarından oluşur. Ayrıca yuvarlanma elemanlarının ayrılarak
birbirine sürtünmesini önlemek ve eşit aralıklarda iç ve dış bilezikler arasında yuvarlanmasını
sağlamak için kılavuz kafesleri bulunur (Şekil-2.1). Bu kafesler pirinç veya demir gibi daha
yumuşak malzemelerden yapılır.

Şekil-2.1 Radyal bilyalı yatak

Rulmanlı yataklar dönen bir makine elemanı ile duran bir makine elemanı arasında kuvvet
geçişini aradaki yuvarlanma elemanları vasıtasıyla sağlar. Rulmanlı yataklarda yaygın olarak
kullanılan yuvarlanma elemanları (Şekil-2.2)’de verilmiştir.
 2

bilya silindirik makara iğne

konik makara fıçı makara konik fıçı makara

Şekil-2.2 Yuvarlanma elemanları
2.2. Rulmanlı Yatakların Avantajları
Makinenin ilk harekete geçiş ve duruşunda sürtünme kayıpları azdır. Sürtünme bilyalı
rulmanlarda küçük, makaralı rulmanlarda orta ve iğneli rulmanlarda büyüktür.
Yağlaması basit, yağ sarfiyatı az olup bakım değiştirilmesi kolaydır.
Yatak boşluğu azdır.
Birim yatak genişliğinin taşıyacağı yük büyüktür. Bu sayede makine boyutu eksenel
doğrultuda küçülebilir.
Standart boyutlarda imal edilirler. Piyasada bol miktarda bulunurlar. Rulman numarası
belirtilerek kolayca temin edilir ve yedek parça olarak sıkıntısı çekilmez.
2.3. Rulmanlı Yatakların Mahsurları
Gürültülü çalışırlar ve sönümleme kabiliyetleri yoktur.
Tek parça olarak imal edildiklerinden montaj ve sökülmeleri zorluk verebilir.
Mil ve gövdenin dar toleranslar içinde imal edilmesi gerektiğinden maliyet yüksektir.
Manşon kullanılarak bu olumsuzluk kısmen giderilebilir.
Radyal doğrultuda makine boyutlarının büyümesine yol açar.
Darbeli çalışmaya karşı mukavim değildirler.
2.4. Rulmanlı Yatakların Sınıflandırılması
Rulmanlı yataklar; yuvarlanma elemanına ve taşıdıkları yüke göre sınıflandırılırlar.
Rulmanlı yataklar yuvarlanma elemanına göre; bilyalı ve makaralı olmak üzere iki gruba
ayrılır. Makaralı rulmanlar ise ; silindirik, masuralı, konik ve iğneli şeklinde olabilir.
Taşıdıkları yüke göre rulmanlar; radyal, eksenel ve radyal-eksenel olabilir. Tüm bu hususlar
dikkate alınırsa rulmanlı yataklar;
Bilyalı yataklar
 3

tek sıralı sabit

iki sıralı eğik

 4

iki sıralı oynak

iki sıralı sabit

Bilyalı eksenel yataklar

tek ve çift yönde sabit
 5

tek ve çift yönlü oynak

Makaralı radyal yataklar

çift sıralı silindirik
 6

tek sıralı silindirik

konik
 7

oynak masuralı

iğneli

Makaralı eksenel yataklar

silindirik
 8

konik
oynak masuralı

şeklinde olabilir.
 9

Yatakların, karşıladıkları kuvvet türüne ve yuvarlanma elemanına göre çeşitli biçimlerde

yapılması gerekir. Sadece radyal veya eksenel yükleri karşılayan yatak imalatı yapılmasına
rağmen, genellikle makinelerde her iki kuvveti karşılayacak tipte yatak kullanılması tercih
edilmektedir. Montaj durumu ve çalışma şartları da dikkate alınarak üretici firmalar çok çeşitli
tiplerde rulman geliştirmişlerdir. Bu tip rulmanlar standardize edilerek kullanıcıların
istifadesine sunulmuştur. (Şekil-2.3)’de çeşitli rulman tipleri ve karşılayabildikleri kuvvet
yönleri görülmektedir.

a-) radyal-eksenel b-) eksenel

c-) radyal
Şekil-2.3 Karşıladıkları kuvvetin yönüne göre yatak çeşitleri
 10

2.5. Rulmanlı Yataklarda Sürtünme

Rulmanlı yataklarda sürtünme aşağıdaki nedenlerden meydana gelir.
Temas halinde bulunan elemanların elastik şekil değiştirmelerinden
Yuvarlanma yüzeylerinin temas yüzeylerini birleştiren geçici eksenlerin ideal
durumdan sapmaları
Yuvarlanma elemanlarının kafes veya yan kenarlara sürtmesinden
Yataktaki yağların sıkıştırılması için harcanan işten
Keçelerdeki kayma sürtünmesinden
Yatağa giren tozun ve aşınmadan meydana gelen metal parçacıklarının direncinden
Yukarıda sıralanan nedenlerden dolayı rulmanlı yataklarda oluşan sürtünmeyi ifade eden
sürtünme katsayıları, yatak tipine göre Tablo-2.1’de verilmiştir.

Tablo-2.1 – Yatak tipine göre sürtünme katsayıları

Yatak Tipi  ( sürtünme katsayısı )

Bilyalı sabit yatak 0.0022.......0.0042

Silindirik makaralı yatak 0.0012.......0.0060

Bilyalı oynak yatak 0.0016.......0.0066

Bilyalı eğik yatak 0.0018.......0.0088

Makaralı oynak yatak 0.0029.......0.0071

Konik makaralı yatak 0.0025.......0.0083

2.6. Rulmanlı Yataklarda Meydana Gelen Sürtünmenin Azaltılması

Rulmanlı yataklarda meydana gelen sürtünme aşağıdaki tedbirlerle azaltılabilir.
Yatak boşluğu büyük, yük açısı küçük yapılarak ve absorbsiyonu düşük malzeme
kullanılarak
Temas yüzeylerini birleştiren geçici eksenler ideal şekle yaklaştırılarak
Gidaj kuvveti ve kayma sürtünmesi azaltılarak
İnce ve yeteri miktarda yağ kullanılarak
Yağ keçelerindeki sürtünme azaltılarak
Rulman ve yağın yabancı maddelerden korunmasıyla
2.7. Rulmanlı Yatak Montajı
Rulmanlı yatakların görevlerini yapabilmeleri için montajda uygun bir geçmenin seçilmiş
olması gerekir. Geçme türü öncelikle işletme şartlarına bağlıdır. Geçmenin seçilmesinde
 11

izafi dönme durumlarına

yükün büyüklüğüne
sıcaklık durumuna
yataklamada hareket hassasiyetinin önemine
dikkat etmek gerekir.
Geçmenin türünü belirlemek için öncelikle bileziğe etkiyen yatak yükünün çevre yükü mü
yoksa nokta yükü mü olduğunu tayin etmek gerekir. Yük durumu ve buna bağlı olarak
geçmenin türü Tablo-2.2’de verilmiştir.

Tablo-2.2- Yük durumuna göre geçmenin şekli

Hareket Şekli Örnek Şema Yük Durumu Geçme

İç bilezik
Ağırlık yükü İç bilezik çevre, dış
dönüyor, dış
taşıyan mil bilezik nokta yükü
bilezik duruyor
İç bilezik sıkı,
dış bilezik
İç bilezik
Büyük denge serbest geçme
duruyor, dış
bileziklerinin olabilir.
bilezik dönüyor. İç bilezik çevre, dış
bulunduğu
Yük yönü dış bilezik nokta yükü
göbek
bilezikle
yataklanması
dönüyor.

İç bilezik
İç bilezik nokta,
duruyor, dış Motorlu araç
dış bilezik çevre
bilezik dönüyor. ön tekerleği İç bilezik
yükü
Yük yönü sabit serbest
geçme, dış
İç bilezik
bilezik sıkı
dönüyor, dış
İç bilezik nokta, geçme
bilezik duruyor. Santrifüj
dış bilezik çevre olabilir.
Yük yönü iç titreşimli elek
yükü
bilezikle
dönüyor.
 12

Eğer bir rulmanın bileziği radyal yüke göre dönüyorsa bu bileziğin sıkı geçme ile monte
edilmesi gerekir. Aksi halde bilezik mil üzerinde gezinir. Bu durumdaki bileziğe “çevre yükü
etkisindedir” denir. Gezinme sırasında, bilezik ile arasındaki boşluk çok küçük olduğundan
yağ yüzeyler arasına giremez. Bu nedenle büyük yatak yükleri nedeniyle büyük sürtünme
kuvvetleri ve aşınmalar ortaya çıkar.
Eğer yatak yükü daima rulman bileziğinin aynı noktasına yönlenmiş ise bilezik mil
üzerinde gezinmez. Fakat bu halde yükün sürekli etkidiği noktada ezilmeler olabilir. Bu
nedenle, bilezik nispeten gevşek, serbest geçme toleransı ile monte edilir. Böylece ara sıra
yükün etkidiği noktanın kayması sağlanarak sürekli etki sonucu yüzeylerde ezilmelerin
meydana gelmesi önlenebilir.
Yük altında çalışan bir rulmanda sıcaklık yüksek olduğu takdirde iç bilezik genişler ve
geçme sıkılığı azalır. Eğer iç bilezikte çevre yükü varsa, işletme durumları dikkate alınarak,
sıkılığın azalmaması için montajda daha fazla boyut fazlalığı verilmelidir.
Rulmanlı yataklarda, hareketin doğru şeklini hassasiyetle koruyabilmek için yaylanma ve
titreşimler önemlidir. Bu nedenle hiçbir şekilde rulman ile mil arasında gevşek geçme
kullanılmaz.
Nominal Ömür; Aynı rulmanlı yataklardan meydana gelen bir gruptaki yataklardan
%90’ının eriştiği veya aştığı ömürdür. Bir rulmanlı yatakta o yatağın bileziklerinden birinde
veya yuvarlanma elemanlarında ilk yorulma belirtileri meydana gelinceye kadar geçen
süredeki toplam devir sayısı veya çalışma saati sayısına ise gerçek ömür denir.
Nominal ömür milyon cinsinden devir sayısı ( L ) veya çalışma saati ( Lh ) olarak ifade
edilir. Bu ikisi arasında
60 * n * L
L h (1)
10 6

bağıntısı vardır. Burada n [dev/dak] olarak devir sayısıdır. Çalışma saati olarak nominal ömür,
ömür faktörüne bağlı olarak
3
L  500f L (2)
h
ifadesi ile verilir. Burada fL ömür faktörü olup
C
fL  f tfn (3)
F
dir. Bu ifadede;
ft  sıcaklık faktörü fn  devir sayısı faktörü
C  dinamik yük sayısı F  eşdeğer yük
 13

Dinamik yük altında çalışan bir rulmanın ömrü;

3
Bilyalı yataklarda C
L 
 F

Silindirik, fıçı, koni, iğneli ve makaralı 10

 
C
yataklarda L 3
 F

ifadelerinden hesaplanır. ( 1 ) nolu denklem göz önüne alınırsa saat cinsinden rulman ömrü

3
Bilyalı yataklarda 106  C 
L 
h 60 * n  F 

Silindirik, fıçı, koni, iğneli ve makaralı 10

6
10  C  3
L 
yataklarda h 60 * n  F 

ifadelerinden kolayca bulunabilir.

Tablo-2.3- Kullanım yerlerine göre rulmanlı yatakların çalışma süreleri

Rulmanlı yatak Çalışma süresi Rulmanlı yatak Çalışma süresi

kullanım yerleri ( saat ) kullanım yerleri ( saat )

Ziraat makineleri 3000....6000 Orta elektrik motorları 10000....15000

Büyük elektrik
Takım tezgahları 15000....20000 20000....30000
motorları

Kaldırma makineleri
8000....15000 Uçak motorları 100....500
Asansörler

Genel dişli sistemleri Orta şiddette

8000....15000 6000......
Şanzumanlar motosikletler

Takım tezgahı
20000 Ağır motosikletler 1000....2000
makineleri

Küçük tip
8000....10000 Otobüsler 2000....5000
elektrik motorları

Vagonların aks
Gemi şaft yatakları 50000....80000 30000
yatakları

Gemi mekanizmaları 20000....30000 Ev aletleri 1000....2000

 14

Dinamik yük sayısı (C); Rulmanlı yatağın bir milyon ( 106) devir değerindeki
nominal ömre eriştiği yük olarak ifade edilir. Bu değer yatak tiplerine göre ampirik
bağıntılarla hesaplanabilir. Her yatak için bu değer üretici kataloglarında verilmektedir.
Statik yük sayısı (C0); Bilezik yuvasında en çok zorlanan noktada, yuvarlanma
elemanı çapının 10-4 katı kalıcı deformasyon meydana getiren yüktür. Bu deformasyon,
yatağın fonksiyonunu yerine getirebildiği deformasyon sınırıdır. Statik yük sayıları da her
yatak için rulman kataloglarında verilmektedir.
Rulmanlı yataklar aynı anda radyal ( Fr ) ve eksenel ( Fa ) kuvveti birlikte taşırlar. Radyal
ve eksenel kuvvetleri birlikte taşıyan rulmanların hesabında eşdeğer yatak yükü hesapta esas
alınır.
Dinamik eşdeğer yük; Dinamik eşdeğer yük
F  XF  YF (4)
r a
bağıntısı kullanılarak hesaplanır. Burada;
X  radyal faktör Y  eksenel faktör
F 
olup rulman kataloglarında tablo halinde verilmektedir. X ve Y değerleri  a  oranına veya
 Fr 
F 
temas açıları küçük olan yataklarda  a  oranına bağlı olarak belirlenir. X ve Y faktörleri;
 C0 
bilyalı sabit, bilyalı eğik rulmanlar için Tablo-2.4’te verilmiştir.

Tablo-2.4- X ve Y faktörlerinin değerleri

 Fa   Fa 
 Fa   e  e
F  F 
Rulman Tipi    r  r e
 C0 
X Y X Y

0.025 2 0.22
0.04 1.8 0.24
0.07 1.6 0.27
Sabit Bilyalı Radyal 1 0 0.56
0.13 1.4 0.31
0.25 1.2 0.37
0.5 1.0 0.44

Tek sıra 0 0.35 0.57 1.14

Bilyalı Eğik 1
Çift sıra 0.66 0.60 1.07 0.95
 15

 Fa 
   e veya sadece radyal yüke maruz kalan radyal yataklarda X=1, Y=0 olup dinamik
F 
 r
eşdeğer yük F=Fr dir.
Statik Eşdeğer Yük; Rulmanlar dönmedikleri, çok küçük salınım hareketi yaptıkları
hallerde de büyük yük taşımak veya darbelere karşı koymak durumunda olabilir. Bu
durumlarda da yatağa gelen kuvvetler radyal ve eksenel olabilir. Bu halde yatak hesabına esas
olan statik yüktür. Statik eşdeğer yük
F0  X F  Y F (5)
0 r 0 a
ifadesinden hesaplanır. X0 ve Y0 değerleri Tablo-2.5’te verilmiştir.

Tablo-2.5 - X0 ve Y0 değerleri

Faktörler
Yatak cinsi Sınırlamalar
X0 Y0

Sabit bilyalı 1 0 Fa /Fr  0.80

Omuzlu bilyalı 0.6 0.5 Fa /Fr  0.80

1 0 Fa /Fr  1.9 tek yatak

Eğik Bilyalı
0.5 0.26 Fa /Fr  1.9

Eksenel Oynak Makaralı 2.7 1 Fr  0.55F

a

Silindirik Makaralı 1 0

Eksenel Bilyalı 1 0

Eksenel Makaralı 1 0

2.8.1 Döner rulmanlı yatakların seçimi

Döner rulmanlı yatakların seçimi şu yönteme göre yapılır;
Yatağa gelen Fr ve Fa kuvvetleri bulunur ve bunlara göre dinamik eşdeğer yük F
hesaplanır.
Makinenin özelliğine göre L ve L h cinsinden yatağın ömrü tayin edilir.
Çalışma koşullarına göre yatağın tipi seçilir, F ve L veya L h değerleri yardımıyla
dinamik yük sayısı C hesaplanır.
 16

Hesaplanan C ve mil çapı d’ye göre kataloglardan rulmanlı yatak seçilir. Seçilen
yatağın katalogda verilen dinamik yük sayısına eşit veya daha büyük olması gerekir.

Eğik bilyalı ve konik rulmanlarda eksenel kuvvetin hesaplanması Tablo-2.6’daki gibidir.

Tablo-2.6- Eğik bilyalı ve konik rulmanlarda eksenel kuvvet

Yük Oranı A yatağı B yatağı
FrA FrB
 0.5FrB
YA YB FaA  FaB  K a FaB 
YB
Ka  0
FrA FrB

YA YB 0.5FrB
FaA  FaB  K a FaB 
F F  YB
K a  0.5 rA  rB 
 YA YB 
FrA FrB

YA YB 0.5FrA
FaA  FaB  FaA  K a
F F  YA
K a  0.5 rA  rB 
 YA YB 
FrA FrB
 0.5FrA
YA YB FaA  FaB  FaA  K a
YA
Ka  0
FrA FrB

YA YB
0.5FrA
F F  FaA  FaB  FaA  K a
K a  0.5 rB  rA  YA
 YB YA 

FrA FrB

YA YB 0.5FrB
FaA  FaB  K a FaB 
F F  YB
K a  0.5 rB  rA 
 YB YA 

Bir çok hallerde rulmanlı yataklar t 1 zaman zarfında n 1 ve F1 ; t 2 zaman zarfında n 2 ve F2 ;

t 3 zaman zarfında n 3 ve F3 ;….gibi çeşitli dönme hızları ile çeşitli yükler altında çalışırlar. Bu
halde, rulmanlı yatakların hesabı ortalama eşdeğer yüke göre yapılır. Buna göre ortalama
eşdeğer yük;
 17

n1 t1 p n t p n t
Fm  p F1  F2 2 2  F3 3 3  .....
p

n m t top n m t top n m t top

şeklinde ifade edilir. Burada;

 t   t   t 
n m  n 1  1   n 2  2   n 3  3   .....  ortalama devir sayısı
t  t  t 
 top   top   top 
t top  t 1  t 2  t 3  ....  toplam çalışma zamanı

dır. Ortalama eşdeğer yüke dayanan rulmanların hesabı;

p p
 C  10 6  C 
L  veya L   
F  h 60 * n F 
 m  m m
10
bağıntılarına göre yapılır. Burada; bilyalı yataklar için p =3 ve makaralı yataklar için p =
3
alınır.
p
L F 
Not; Yatağa etkiyen kuvvetler F1 , F2 ve buna bağlı ömür L1 , L2 ( 10 ) ise 1   2 
6

L 2  F1 

bağıntısı vardır. Yani L1 .F1  L 2 .F2  L 3 .F3  ... ’tür.

p p p

2.9 Rulmanlı Yatak Sembolleri

Rulmanlar standart olup rulman tiplerini içeren uluslararası bir sembolleştirme tarzı
vardır. Rulmanlı yatakları sembolleştirmede kullanılan boyutlar;
Delik çapı d
Dış çap D
Genişlik B
dir. Genel olarak rulman sembolleri aşağıdaki biçimde sayı gruplarından oluşur.

Rulmanlı yataklarda aynı delik çapı için çeşitli dış çap ve genişlik değerleri vardır. Bunu
ifade etmek için boyut serisi denilen ve 00, 02, 03,... vs. şeklinde iki rakamdan oluşan
semboller kullanılır. Burada birinci rakam 0, 1, 2 ve 3 genişlik serisini; 0, 2 ve 3 ile ifade
edilen ikinci rakam ise dış çap serisini sembolize eder.
 18

Rakam grubundaki son iki rakam ise delik çapını ifade eder. d = 20 ile 480 mm.
d
arasındaki çaplar için sembol tir. d = 10 ile 17 mm. arasındaki çaplar için semboller
5

Delik çapı d ( mm. ) 10 12 15 17

Delik çapı sembolü 00 01 02 03

şeklindedir.
ÖRNEK

2.10 Hibrid ( Seramik ) Rulmanlar

Hibrid Rulmanlar; seramik bilyalar ve çelik bileziklerin bir kombinasyonudur. Bu nedenle
“Seramik Rulmanlar” olarak da ifade edilmektedirler. Bu rulmanlar, günümüzde özellikle
başta havacılık ve uzay endüstrisi (gaz türbinleri) olmak üzere elektrik motorları, dişli kutuları
pompalar, takım tezgahları ve kompresörler gibi çeşitli sistemler de kullanılmaktadırlar.
Hibrid Rulmanlar, yüksek sıcaklıkta ve yüksek hızlı sistemlerde düşük titreşimle üstün bir
performans sergilemektedir.
Seramik bilyalar ve takım çeliğinden yapılmış olan bileziklerin birlikteliği ile hibrid
rulman olarak tanımlanabilen bir yuvarlanmalı yatak elde edilmiştir. Hibrid rulmanlar, aşınma
dirençlerinin fazla olması nedeni ile tamamı çelik olan rulmanlara göre 6 misli daha uzun
 19

ömürlü olabilmekte, yüksek hızlı sistemlerde yüksek hassasiyet, minimum salgı ve düşük
sıcaklık artışı ile yeterince görevlerini yapabilmektedirler. Hibrid rulmanların servis ömrünün
yüksek, yağ sarfiyatının az olması ve diğer rulmanlara göre performanslarının daha yüksek
olması, kullanıcılar tarafından tercih edilmelerinin en önemli nedenleridir.
Yüksek hızlarda çalışan rulmanlarda dönme esnasında oluşan merkezkaç kuvveti oldukça
önemlidir. Merkezkaç kuvveti etkisi ile rulmanın dış bileziğindeki yük artacak, iç
bileziğindeki yük ise azalacaktır. Özellikle eğik bilyalı yataklarda, yüksek hızlardaki
merkezkaç kuvveti etkisi ile dış ve iç bilezikteki eğim açılarında büyük değişmeler olur. Eğim
açılarındaki değişimler nedeniyle rulmanın hassasiyeti bozulur. Bu tür olumsuzlukları
gidermek için çeşitli tasarımlar yapılmaktadır. Rulmanda, bilyalar üzerindeki merkezkaç
kuvvetini azaltmak için aşağıdaki önlemler alınabilir:
Bilyalar küçültülür.
Bilya malzemesi olarak daha düşük yoğunluktaki malzemeler seçilir.
Her iki durumda göz önüne alınır
Bilya çapının küçültülmesi ile, merkezkaç kuvveti oluşturan en önemli etkenlerden biri
olan kütle de azaltılır. Bunun sonucunda daha düşük merkezkaç kuvvetleri sağlanmış olacak
ve rulman bileziklerine gelen baskı kuvvetleri azaltılarak rulmanın hassasiyeti de korunmuş
olacaktır. Bilyalanın küçültülmesi ile taşınacak olan yük değerlerinde azalma olacaktır. Tek
sıralı bilyaların yerine iki sıralı bilyalar kullanılarak bu yük rahatlıkla taşınabilir.
Rulmanlardaki bilyalar, çelik yerine daha düşük yoğun1uktaki seramikten yapılabilir.
Seramik bilyalar, çelik bilyalara göre aşağıdaki avantajlara sahiptir:
Yoğunluğu % 40 daha düşüktür.
Elastiklik modülü % 50 daha fazladır.
Sürtünme katsayısı düşüktür.
Yüzeyler, sertliğini kaybetmeden yüksek sıcaklıklara dayanabilir.
Sertliği yüksektir.
Yüzey hassasiyeti oldukça iyidir.
Korozyona ve kimyasal maddelere dayanıklıdır.
İyi bir elektrik izolatörüdür.
Anti magnetiktir.
Ömürleri uzundur.
Yağ sarfiyatı azdır.
Hibrid rulmanlar, çelik rulmanlara göre daha pahalıdırlar. Fakat sahip oldukları uzun
ömür ve diğer üstünlükler düşünüldüğünde, avantajlı olmaktadırlar. Örneğin, bir takım
 20

tezgahının maliyeti üzerinde bir rulmanın etkisi çok küçüktür. Bu nedenle rulman, genel
olarak tezgah maliyetini artıran bir unsur değildir. Diğer taraftan, bu rulmanlardaki yağ
sarfiyatı ve bakım giderleri az olduğundan işletme giderleri de azalmaktadır.

2.11 Rulmanlı Yataklarla İlgili Problemler

Problem -1;
6320 nolu tek sıra bilyalı, sabit rulman 100 kN. Radyal yük taşıyacaktır. Bu yatağın devir
sayısı cinsinden ömrü ne kadardır?

Çözüm-1;
Tablo 18-1’den delik sayısı 20 için yatak dizisi 63 olan sütundan dinamik yük sayısı
C= 127 kN. bulunur.
3 3
 C   127 
Ömür; L        2.048 *10 devir olur.
6

  
F 100 
Aynı rulmanlı yatağın ömrünün 20*106 olabilmesi için en çok ne kadar radyal kuvvetle
yüklenebilir.
3
C
L 
 F

C 3 3 127 3
F3   46.8 kN. olur.
L 20
Problem -2;
750 d/dak hızla dönen bir elektrik motorunun d = 60 mm. olan mil çapı 6312 nolu sabit bilyalı
rulman ile yataklanmıştır. 15000 saat ömür için yatağa etkiyen sabit radyal kuvvet en fazla ne
kadar olabilir?
Çözüm-2;
6312 nolu rulman için Tablo 18-1’den dinamik yük sayısı C = 63 kN. bulunur.
Lh 15000
Yatağın ömür faktörü; f L  3 3  3.104
500 500
 21

100 3 100
Devir sayısı faktörü; f n  3   0.354
3n 3 * 750
fn 0.354
Yatağa etkiyebilecek max. Eşdeğer kuvvet; F  C 63  7.18 kN.
fL 3.104

Eksenel kuvvet sıfır olduğu için radyal kuvvet; Fr  F  7.18 kN. olur.

Problem -3;
Tek kademeli bir dişli kutusunda pinyon mili iki tarafından birer adet 6211 nolu tek sıra
bilyalı sabit rulman ile yataklanmıştır. Yataklara gelen radyal kuvvetler eşit ve 3.2 kN.’dur.
Mil 1000 dev/dak hızla dönmektedir. Yataklardan istenen ömür 10000 saat olduğuna göre,
kullanılan rulmanların uygun seçilip seçilmediğini kontrol ediniz.
Çözüm-3;
6211 nolu rulman için Tablo 18-1’den dinamik yük sayısı C=33.5 kN. bulunur. Eksenel
kuvvet olmadığından eşdeğer kuvvet; F  Fr  3.2kN. olur.

Lh 10000
Kullanılan yatağın ömür faktörü; f L  3 3  2.71 .
500 500

Tablo-2.7- fn devir sayısı faktörü

Devir sayısı [ dev/ dak ] fn Devir sayısı [ dev/ dak ] fn

10 1.50 500 0.406

20 1.18 1000 0.323

30 1.04 2000 0.256

40 0.94 3000 0.224

50 0.875 4000 0.206

70 0.78 5000 0.188

100 0.69 10000 0.149

150 0.61 20000 0.128

200 0.55 30000 0.104

300 0.48 50000 0.0875

400 0.436 60000 0.0820

 22

Devir sayısı faktörü Tablo-2.7’den n=1000 dev/dak. için f n  0.323 olur, veya

100 3 100
fn  3   0.323 bulunur.
3* n 3 *1000
C
Ömür faktörü; fL  ftfn ifadesinde ft  1 olup dinamik yük sayısı;
F
fL 2.71
C F 320  2685daN.  26.85kN. olur.
fn 0.323
Yataktan istenen dinamik yük sayısı 26.85 kN. olduğu halde 6211 nolu rulmanın yük
sayısı 33.5 kN.’dur. Dolayısıyla kullanılan rulman uygun seçilmiştir.

Problem -4;
6312 nolu tek sıra bilyalı, sabit rulman 2.8 kN. değerinde sabit bir radyal yük altında
çalışmakta ve 900 dev/dak hızla dönmektedir. Bu rulman 125 C sıcaklıktaki bir ortamda
çalıştığına göre işletme saati olarak nominal ömrünü bulunuz.
Çözüm-4;
Rulmana etkiyen eşdeğer kuvvet; Fa  0 olup F  Fr  2.8kN. ’dur. 6312 nolu rulman için

Tablo 18-1’den dinamik yük sayısı C  63kN. alınır.

Tablo-2.8- ft sıcaklık faktörü

C 100 125 150 175 200 250 300 350

ft 1 0.95 0.92 0.88 0.82 0.70 0.60 0.50

Tablo-2.8’den sıcaklık faktörü t =125 C için f t  0.95

Tablo-2.7’den devir sayısı faktörü n = 900 dev/dak. için f n  0.339

C 63
olarak alınır. Buna göre ömür faktörü; f L  f t f n  (0.95)(0.339)  7.246 bulunur.
F 2.8
Rulmanın nominal ömrü; L h  500f L  500(7.246) 3  190224 olur.
3

Problem -5;
d = 60 mm. çapında ve n = 1000 dev/dak hızla dönen bir mil rulmanlı yataklarla yataklanmak
istenmektedir. Çalışma sıcaklığı normal olup bir yatağa gelen radyal yük Fr  4kN. , eksenel
yük ise Fa  0.2kN. ’dur. Rulmanlardan L h  20000saat ömür istendiğine göre;
a-) Ömür faktörünü bulunuz.
 23

b-) Eşdeğer yük ne kadardır?

c-) Dinamik yük sayısını bulunuz ve rulmanın numarasını belirleyiniz.
Çözüm-5;
Lh 20000
a-) Ömür faktörü; f L  3 3  3.416
500 500
b-) Fa  0.2kN. olup çok küçüktür ve ihmal edilebilir. Buna göre eşdeğer yük;

F  XFr  YFa  XFr  4kN. olur.

c-) Tablo-2.7’den n =1000 dev/dak. için f n  0.323 alınır. Buna göre dinamik yük

fL 3.416
sayısı; C  F 4  42.3kN. olur. d = 60 mm. ve C = 42.3 kN. için Tablo18-1’den
fn 0.323
6312 nolu rulman seçilir. Bu halde C = 63 kN.’dur.
Fa 4 Fa 0.20
Eksenel yük kontrolü;   0.084 ve   0.05 olur. Tablo-3’ten
C 0 47.5 Fr 4

Fa F F
 0.084 ve a  0.05 olması halinde a  e olur. Bu halde X=1 ve Y = 0’dır.
C0 Fr Fr

Problem -6;
Bir motor miline gelen eksenel yük 4 kN, radyal yük ise 2 kN.’dur. 800 dev/dak. hızla dönen
milin yataklanmak istendiği rulmandan istenen çalışma ömrü L h  10000saat . olduğuna göre
tek sıra bilyalı, sabit rulmanı seçiniz.
Çözüm-6;
Tablo 18-1’den d = 60 mm için 6212 nolu rulman seçilsin. Bu rulman için;
Dinamik yük sayısı  C  36.5kN.
Statik yük sayısı  C 0  28kN.

dur. Eşdeğer yük; F  XFr  YFa

Radyal ve eksenel yükleme faktörleri;
Fa 4
  0.143 için Tablo-2.4’ten e  0.31
C 0 28

Fa 4
  2  0.31  e olup X  0.56 ve Y  1.4 bulunur. Buna göre
Fr 2
F  0.56.(2)  1.4(4)  6.72kN. olur.
Seçilen rulman için ömür kontrolü;
 24

L h  500f L
3

C
f L  f t .f n
F
Ömür faktörü ifadesinde
ft  1

100 100
fn  3 3  0.347
3.n 3.(800)
değerleri kullanılırsa
36.5
f L  1.(0.347)  1.885
6.72
olur. Buna göre seçilen rulmanın ömrü;

L h  500.(1.885) 3  3349saat  10000saat

olduğundan seçilen rulman istenen ömrü sağlamaz. Bu nedenle bir üst seriden 6312 nolu
rulman Tablo 18-1’den seçilirse;
Dinamik yük sayısı  C  63kN.
Statik yük sayısı  C 0  47.5kN.

dur. Buna göre;

Radyal ve eksenel yükleme faktörleri;
Fa 4
  0.084 için Tablo-2.4’ten e  0.29
C 0 47.5
Fa 4
  2  0.29  e olup X  0.56 ve Y  1.5 bulunur. Buna göre
Fr 2
F  0.56.(2)  1.5(4)  7.12kN. olur.
Ömür faktörü;
63
f L  1.(0.347)  3.07
7.12
ve ömür ; L h  500.(3.07) 3  14.467saat  10000saat olduğundan 6312 nolu rulman
uygundur.

Problem -7;
6308 nolu tek sıra bilyalı sabit rulman radyal yönde 280 kg’lık bir sabit yük altında dakikada
800 devir yaptığına göre bu rulmanın işletme saati cinsinden ömrü nedir? ( 6308 nolu rulman
için dinamik yük sayısı C= 3200 kg.’dır. )
 25

Çözüm-7;
F  Fr  280kg.
p 3
C  3200 
L     1500 *10 devir.
6

 
F  280 
10 6.L 10 6.1500
L   31200saat.
60.n 60.(800)

Problem -8;
Bir konik dişli çark miline ait 6209 nolu tek sıra bilyalı yatağa gelen kuvvetlerden radyal
kuvvet 220 kg.,eksenel kuvvet 140 kg. ve mil devri dakikada 250, radyal yük faktörü 0.56,
eksenel yük faktörü 1.7 ve dinamik yük sayısı 2550 olduğuna göre yatak 15000 saatlik ömre
ulaşabilir mi? ( Devir faktörü 0.52 ve sıcaklık faktörü 1’dir.)
Çözüm-8;
F  X.Fr  Y.Fa  0.56.(220)  1.7.(140)  361.2kg.
p 3
C  2550 
L     351 *10 devir.
6

 
F  361.2 
10 6.L 10 6.351
Lh    23457.7saat.
60.n 60.(250)
fL C.f n .f t 2550.(0.52).(1)
Ayrıca C  .F veya f L    3.67 olur.
f n .f t F 361.2

Lh
Buradan f L  3  L h  f L .500  3.67 3.500  24737.6saat. bulunur.
3

500
Problem -9;
Tek kademeli bir dişli kutusunda pinyon mili 6211 nolu tek sıra bilyalı sabit yatakla
yataklanmıştır. Yatağa gelen kuvvet radyal yönde ve 320 kg.’dır. Mil dakikada 1000 devir
yapmakta ve yatakların 10000 saatlik bir ömre sahip olması istendiğine göre rulman seçiminin
uygun olup olmadığını kontrol ediniz. ( 6211 nolu rulman için C=3250 kg. ve sıcaklık faktörü
1’dir.)
Çözüm-9;
F  Fr  320kg.

Lh 10000
fL  3 3  2.71
500 500
 26

100 100
fn  3 3  0.321
3.n 3.(1000)

fL 2.71
C .F  320  2710kg.  3250kg
f n .f t 0.321

Problem -10;
Elektrik motorundaki mile bağlı 6308 nolu rulmana radyal yönde 280 kg. eksenel yönde ise
120 kg. büyüklüğünde kuvvet gelmektedir. Buna göre rulman ömrü ne kadardır? ( C=3150
N., C0=2240 N. X=0.57 ve Y=1.7’dir.)
Çözüm-10;
F  X.Fr  Y.Fa  0.56.(280)  1.7.(120)  360.8kg.
p 3
C  3150 
L     669.9 *10 devir.
6

F  360.8 
10 6.L 10 6.(669.9)
Lh    12405saat.
60.n 60.(900)

Problem -11;
Dakikada 1000 devir yapacak ve radyal yönde 525 kg’lık yükü taşıyacak olan tek sıra sabit
bilyalı rulmanın seçilmesi istenmektedir. Rulmandan beklenen ömür 20000 saat olduğuna
göre uygun rulmanı seçiniz.
Çözüm-11;
3
10 6.L 10 6.L C
Lh    20000saat.  L  1200     C  5579kg .
60.n 60.(1000) F
bulunur. Bu değere göre kataloglardan 6311 nolu rulman seçilir.

Problem -12;
Yukarıdaki problemdeki 6311 nolu rulmana 525 kg.’lık radyal yükten başka eksenel yönde
170 kg.lık yük gelmektedir. Buna göre rulmanın ömrünü devir ve saat cinsinden bulunuz.
Çözüm-12;
C=5500 kg.
C0=4150 kg
Fa 170
  0.32
Fr 525
 27

Fa 170
  0.04  e  0.24 , X  0.56 , Y  1.8 olur.
C 0 4150

F  X.Fr  Y.Fa  0.56.(525)  1.8.(170)  600kg.

p 3
C  5500 
L     770 *10 devir.
6

F  600 
10 6.L 10 6.(770)
Lh    12833.3saat.
60.n 60.(1000)

Problem -13;
Bir rulmanlı yatağın belirli yük altında ve dakikada 1500 devirde çalışırken ömrü 15000 saat
olarak bulunmuştur.
a-) Devir sayısı dakikada 3000’e çıktığı takdirde yatağın ömrü ne olur?
b-) Dakikada 3000 devir ve 5000 saatlik bir ömür için yatağın taşıyabileceği yük ilk
verilen yüke göre hangi büyüklükte olur.
Çözüm-12;
10 6.L 10 6.L
a-) L h    15000saat.  L1  1350 *10 6 devir.
60.n 60.(1500)

10 6.L 10 6.L
b-) L h    5000saat.  L 2  900 *10 6 devir.
60.n 60.(1500)
3
C
3
C
L 2     900 *10 6 devir.  
 F2   F2   900  F2  1.144 olur.
3
C
3
C 1350 F1
L1     1350 *10 devir.  
6

 F1   F1 
 28

Rulman Montajına Örnekler;

 29

Minimum Delik Çapları;

Maksimum Dış Çaplar;

Maksimum Rulman Genişlikleri;

30