You are on page 1of 306

‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.

com‬‬

‫ذرات?مکان‪::‬‬
‫ک ذرات?مکان‬
‫‪))1.1‬‬
‫ک‬ ‫‪1.1‬‬

‫اخبصُ دّیذ ‪ r‬سا ثِ ػٌَاى یه ثشداس ؿؼبػی وِ هىبى رسُ سا ثِ هجذا ٍكل هیىٌذ دس ًظش ثگیشین دس ایي‬
‫كَسر هی سَاًین ثشداس ػشػز اٍلیِ(‪)v‬سا اص سؼشیف صیش داؿشِ ثبؿین‪:‬‬

‫𝑟𝑑‬
‫=‪v‬‬ ‫)‪(1 − 1‬‬
‫𝑡𝑑‬

‫ٍ ّوچٌیي سىبًِ خٌی رسُ سا هی سَاًین ثب اػشفبدُ اصحبكلوشة خشم رسُ دس ػشػز اٍلیِ ثذػز آٍسین‪:‬‬

‫‪)1-2( P=mv‬‬

‫دس اثش ثشّوىٌؾ ػبهل خبسخی ٍ هیذاى رسُ هوىي اػز ًیشٍّبی هخشلفی هبًٌذ خبرثِ یب الىششٍدیٌبهیىی‬
‫سا سدشثِ وٌذ‪.‬ثشداس خوغ ّوِ ایي ًیشٍّب ًیشٍی ول ٍاسد ثشرسُ یؼٌی ‪ f‬سا هی دّذ‪.‬‬

‫هىبًیه رسُ ای ثش اػبع لبًَى دٍم ًیَسي یؼٌی‪ f=ma‬ثٌب ؿذُ اػز‪.‬حبلشی وِ دس آى سوبم حبلشْبی‬
‫هخشلف حشوز رسُ دس ًظش گشفشِ ؿذُ اػز ثب هؼبدالر صیش سؼشیف هی ؿَد‪:‬‬

‫𝑝𝑑‬
‫=‪f‬‬ ‫𝑝=‬ ‫(‪)1-3‬‬
‫𝑡𝑑‬

‫𝑑‬
‫=‪f‬‬ ‫)‪(mv‬‬ ‫(‪)1-4‬‬
‫𝑡𝑑‬

‫‪1‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫دس ثؼیبسی اص هؼبدالر خشم رسُ ثبثز اػز حع هؼبدلِ سا ثِ ؿىل صیش هی ًَیؼین ‪:‬‬

‫𝑣𝑑‬
‫‪f=m‬‬ ‫‪=ma‬‬ ‫(‪)1-5‬‬
‫𝑡𝑑‬

‫وِ دس ایٌدب‪ a‬ثشداس ؿشبة رسُ ثِ كَسر صیش سؼشیف هی وٌین‪:‬‬

‫𝑣𝑑‬
‫= ‪a =d2r/dt2‬‬ ‫(‪)1-6‬‬
‫𝑡𝑑‬

‫ثٌبثشایي هؼبدلِ حشوز یه هؼبدلِ دیفشاًؼیلی دسخِ دٍم اػز ثبفشم ایٌىِ ‪f‬ثِ هشسجِ دیفشاًؼیل ٍاثؼشِ‬
‫ًجبؿذ‪.‬‬

‫سؼذاد صیبدی اص ًشبیح هْن هىبًیىی ثِ لَاًیي دبیؼشگی داللز هیوٌٌذ ‪.‬ایي لبًَى ثِ ایي ًىشِ اؿبسُ هی وٌذ‬
‫وِ ثؼیبسی اص وویز ّبی هخشلف هىبًیىی دس ًی صهبى ثبثز ّؼشٌذ‪.‬‬

‫هؼبدلِ (‪ )1-3‬ثِ ًَسهؼشمین اٍلیي لبًَى دبیؼشگی سا ًشیدِ هی دّذ‪.‬‬

‫لبًَى ثمبِ سىبًِ خٌی رسُ‪:‬اگش ًیشٍی ول ٍاسد ثش رسُ كفش ثبؿذ دغ ‪ٍ 𝑝 = 0‬دس ًشیدِ سىبًِ خٌی ‪p‬‬
‫ثبثز اػز‪.‬‬

‫سىبًِ صاٍیِ ای رسُ دس دیشاهَى ًمٌِ ‪ o‬ثب ‪ L‬هـخق ٍثِ كَسر صیش سؼشیف هیـَد‪:‬‬

‫‪L=r× p‬‬ ‫(‪)1-7‬‬

‫دس ایٌدب ‪r‬ثشداس ؿؼبػی اػز وِ هشوض‪ o‬سا ثِ رسُ ٍكل هی وٌذ‪.‬سَخِ وٌیذ وِ هشسجِ هشیت هْن اػز‪.‬‬

‫سىبًِ ًیشٍ یب گـشبٍس ساثِ كَسر سٍثشٍ سؼشیف هی وٌین‪:‬‬

‫‪N=r × F‬‬ ‫(‪)1-8‬‬

‫ثب اػشفبدُ اص هؼبدلِ (‪N )1-3‬سا ثِ فشهی دیگش اص(‪ )1-4‬هی ًَیؼین‪:‬‬

‫𝑑‬
‫× ‪N=r × F =r‬‬ ‫)‪(mv‬‬ ‫(‪)1-9‬‬
‫𝑡𝑑‬

‫‪2‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫هؼبدلِ (‪)1-9‬سا هی سَاى ثب اػشفبدُ اص اسحبد ثِ ؿىل هشفبٍر صیش ًَؿز‪:‬‬

‫‪d‬‬ ‫𝑑‬
‫×‪(r × mv) =v× mv +r‬‬ ‫)‪(mv‬‬ ‫(‪)1-10‬‬
‫𝑡‪d‬‬ ‫𝑡𝑑‬

‫دس ایٌدب هؼبدلِ اٍل ثِ ًَسآؿىبسی اص ثیي هیشٍد ٍ هؼبدلِ (‪)1-10‬ثِ فشم ‪:‬‬

‫‪d‬‬ ‫𝐿𝑑‬
‫=‪N‬‬ ‫= )‪(r × mv‬‬ ‫𝐿=‬ ‫(‪)1-11‬‬
‫𝑡‪d‬‬ ‫𝑡𝑑‬

‫سَخِ وٌیذ وِ ‪ّLٍN‬ش دٍ ثِ ًمٌِ هشوضی‪ٍ O‬اثؼشِ ّؼشٌذ)ّوبًٌذ سىبًِ)‬

‫ّوبًٌذ هؼبدلِ(‪ )1-3‬ثشای هؼبدلِ (‪ً )1-11‬یض یه لبًَى ثمب داسین‪:‬‬

‫لبًَى ثمب سىبًِ صاٍیِ ای رسُ ثیبى هی وٌذ اگش خوغ گـشبٍس‪ N‬ثشاثش كفش ثبؿذ دغ ‪ 𝐿 =0‬اػز ٍ دس‬
‫ًشیدِ سىبًِ صاٍیِ ای ‪ً L‬یض ثبثز اػز‪.‬‬

‫ثحث ثؼذ دس هَسد وبس اًدبم ؿذُ ثِ ٍػیلِ ًیشٍی خبسخی ثش سٍی رسُ ای اػز وِ اص ًمٌِ (‪)1‬ثِ‬
‫(‪)2‬هیشٍد‪.‬ثب اػشفبدُ اص سؼشیف ثشای ایي وبس داسین‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫=‪W12‬‬ ‫‪1‬‬
‫𝑠𝑑 ‪𝐹.‬‬ ‫(‪)1-12‬‬

‫ثشای خؼن ثبثز اًشگشال (‪)1-12‬ثِ كَسر صیش سغییش هی یبثذ‪:‬‬


‫‪2‬‬ ‫𝑣𝑑‬
‫‪1‬‬
‫𝑠𝑑 ‪𝐹.‬‬ ‫‪;m‬‬ ‫= 𝑡𝑑𝑣 ‪.‬‬ ‫𝑡𝑑 ‪m/2 𝑑/𝑑𝑡 𝑣2‬‬
‫𝑡𝑑‬

‫ٍ ثٌبثشایي‬

‫)‪w12=m/2(v22-v21‬‬ ‫(‪)1-13‬‬

‫وویز اػىبلش‪T= mv2/2‬اًشطی خٌجـی رسُ ًبهیذُ هی ؿَد‪.‬‬

‫‪W12=T2-T1‬‬ ‫)‪(1-14‬‬

‫اگش ًیشٍ ثشای ًی ّش هؼیش فیضیىی هوىي ثیي ًمٌِ ‪ 2ٍ1‬هبًٌذ وبس‪W 12‬ثبؿذ دس ایي كَسر گفشِ‬
‫هیـَد وِ ًیشٍ (ػیؼشن) ًیض داسای ثمب اػز‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ّوچٌیي اگش رسُ ثب اػشفبدُ اص یه هؼیش هوىي اص ًمٌِ (‪)1‬ثِ ًمٌِ (‪)2‬ثشٍد ٍ ػذغ ثب اػشفبدُ اس هؼیشی‬
‫دیگش اص (‪)2‬ثِ (‪)1‬ثبص گشدد ثب ایي سلَس یه سؼشیف دیگش‬

‫ثشای ثمب ػیؼشن ثِ دػز هی آیذ‪.‬‬

‫هؼشمل ثَدى ‪ W 12‬اص یه هؼیش ثخلَف ثش ایي هَهَع داللز هی وٌذ وِ وبس اًدبم ؿذُ دس یه هؼیش‬
‫ثؼشِ ثشاثشكفش اػز یؼٌی ‪:‬‬

‫‪𝑓. 𝑑𝑠 = 0‬‬ ‫(‪)15-1‬‬

‫اهب ثب سَخِ ثِ لَاًیي ًجیؼز چٌیي چیضی غیش هوىي اػز صیشا ثب اػشفبدُ اص لَاًیي ًجیؼز هی داًین وِ‬
‫ّیچ ػیؼشوی ثذلیل اكٌىبن ٍ دیگش ًیشٍّبی حبهش ًوی سَاًذ ثمب داؿشِ ثبؿذ صیشا 𝑠𝑑 ‪ً 𝑓.‬بؿی اص‬
‫اكٌىبن ّوَاسُ هثجز اػز دغ ًوی سَاًین اًشگشال آى سا حزف وٌین‪.‬‬

‫ثب یه ؿٌبخز خَة اص ٱًبلیض ثشداسی هی داًین وِ ؿشى الصم ٍ وبفی ثشای ایٌىِ ‪w 12‬ثِ هؼیش فیضیىی‬
‫ًی ؿذُ ثؼشگی ًذاؿشِ ثبؿذ ایي اػز وِ ‪ f‬ثشاثشثب سبثغ اػىبلشی اص هَلؼیز ثبؿذ‪.‬‬

‫)‪F=-∇V(r‬‬ ‫(‪)1-16‬‬

‫دس ایٌدب ‪ V‬سا دشبًؼیل یب اًشطی دشبًؼیل هی ًبهین‪(.‬اًشطی دشبًؼیل سبثؼی اص هىبى اػز وِ هـشك آى ثب‬
‫ػالهز هٌفی ًیشٍ سا ثِ هب هی دّذ‪).‬‬

‫اگش‪ w 12‬هؼشمل اص هؼیش اًشگشالی ؿذُ ثیي (‪)2(ٍ)1‬ثبؿذ دغ هی سَاى گفز سٌْب وویشی وِ ثبػث سغییش‬
‫دس‪ w 12‬هی ؿَد سغییش دس همذاس ًمبى اًشْبیی (‪)2(ٍ)1‬اػز‪.‬ایي همذاس ثِ ٍػیلِ ‪ v‬هـخق هی ؿَد دغ‬
‫ثشای فَاكل هخشلف هؼیش ساثٌِ صیش سا داسین‪:‬‬

‫𝑉𝜕‬
‫‪F.ds=-dV‬‬ ‫→‬ ‫‪F= -‬‬
‫𝑆𝜕‬

‫ًىشِ ‪:‬دس هؼبدالر فَق هی سَاًین ّش همذاس ثبثشی سا ثذٍى داؿشي ّیچ اثشی ثش سٍی ًشیدِ ثِ ‪V‬اهبفِ وٌین‬
‫اص ایي سٍ دس ًظش گشفشي هیضاى كفش ثشای ػٌح ‪V‬دلجخَاّی اػز‪.‬‬

‫ثشای یه ػیؼشن دبیؼشبس وبس اًدبم ؿذُ ثِ ٍػیلِ ًیشٍ ثشاثش اػز ثب‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ -W12=V2-V1‬یب ‪W12=V1-V2‬‬ ‫(‪)1-17‬‬

‫ثب همبیؼِ ساثٌِ (‪)1-17( ٍ)1-14‬ثِ ایي ًشیدِ هیشػین وِ‪:‬‬

‫‪T1+V1=T2+V2‬‬ ‫(‪)1-18‬‬

‫لبًَى ثمب اًشطی رسار ‪:‬‬

‫اگش ًیشٍی ػول وٌٌذُ ثش سٍی یه رسُ دبیؼشبس ثبؿذ دغ اًشطی ول رسُ یؼٌی‪ T+V‬دبیؼشِ اػز‪.‬‬

‫ًیشٍی اػوبل ؿذُ ثش سٍی یه رسُ هوىي اػز دس ثشخی ؿشایي ثِ ٍػیلِ گشادیبى سبثغ اػىبلشی وِ ثِ‬
‫ًَس سٍؿي ٍ ٍاهحی ثِ هَلؼیز رسُ ٍ صهبى ٍاثؼشِ اػز ثذػز آیذ‪.‬اگشچِ وبس اًدبم ؿذُ ثش سٍی رسُ ٍلشی‬
‫وِ هؼیش‪ ds‬سا ًی هی وٌذ ثشاثش اػز ثب‪:‬‬

‫𝑣𝜕‬
‫‪𝑓. 𝑑𝑠 = −‬‬ ‫𝑠𝑑‬
‫𝑠𝜕‬

‫دغ حشی دس خبثِ خبیی ّبی ًِ چٌذاى ًَالًی ّن سغییشار ولی ثب سَخِ ثِ سغییشار اؿىبس صهبى (هبًٌذ‬
‫حشوز رسُ ) دس ‪–v‬ثِ ٍخَد هی آیذ‪.‬ثٌبثشایي وبس اًدبم ؿذُ ثش سٍی یه رسُ ثشای سفشي اص ًمٌِ (‪)1‬ثِ( ‪)2‬‬
‫سفبٍر چٌذاًی ثب سغییشار سبثغ ‪v‬ثیي ایي ًمبى ًذاسد‪.‬دس حبلی وِ اًشطی ول‪T+V‬ثب ٍخَد ایٌىِ هوىي اػز‬
‫دس ػشاػش هؼیش سفز ٍ ثشگـز ػیؼشن داسای ثمب ًجبؿذ سا ًیض ّوچٌبى هی سَاى سؼشیف وشد ‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫س?مکان‬
‫ها?ک س?مکان‬
‫‪:::‬‬ ‫ا?ستم ها?ک‬
‫ذره ا?ستم‬ ‫?‪))2‬چند‬
‫چند ذره‬ ‫‪2?--11‬‬

‫ثشای گؼششؽ دادى ًظشیِ ثخؽ لجل ثش ػیؼشن ّبی چٌذ رسُ ای ثبیذ ثشَاًین فشق ثیي ًیشٍی خبسخی‬
‫اػوبل ؿذُ ثِ ٍػیلِ یه ػیؼشن خبسخی ٍ ًیشٍی داخلی سا (ثیي رسار)سـخیق دّین‪.‬‬

‫ثٌبثشایي هؼبدلِ حشوز(لبًَى دٍم ًیَسي)ثشای‪ i‬اهیي رسُ ثِ كَسر صیش اػز‪:‬‬

‫)‪(19-1‬‬ ‫𝑗‬ ‫𝑝=)‪𝑓 ij+fi(e‬‬

‫دس ایٌدب)‪ً fi(e‬یشٍی خبسخی اػوبل ؿذُ ٍ ‪ً fij‬یشٍی داخلی ثیي رسُ ‪i‬ام ٍ رسُ ‪j‬ام اػز‪.‬‬

‫ّوبًٌَس وِ هیذاًیذ لبًَى ػَم ًیَسي ثیبى هی وٌذ وِ ًیشٍیی وِ ‪2‬رسُ ثِ یىذیگش اػوبل هی وٌٌذ ثشاثش ٍ‬
‫دس خالف خْز اػز ثشای ػیؼشن ّبی چٌذ رسُ ای ًیض هب ثبیذ فشم وٌین وِ ‪) fij‬هبًٌذ(‪) fi(e‬اص لبًَى‬
‫ػَم ًیَسي دیشٍی هی وٌذ‪.‬‬

‫ثب خوغ ثٌذی ثش سٍی ّوِ رسُ ّب هؼبدلِ(‪ُ )1-19‬ة فشم صیش دس هی ٱیذ‪:‬‬

‫(‪)1-20‬‬

‫خولِ اٍل دس ػوز ساػز حبكل خوِ ّوِ ًیشٍّبی خبسخی‪ fi(e‬اػز دس حبلی وِ خولِ دٍم ثِ ًَس ولی‬
‫اص ثیي هیشٍد ثذلیل ایٌىِ ثٌب ثِ لبًَى ػول ٍ ػىغ الؼول ثشای هدوَع ّش صٍج داسین‪fij+fji;0 :‬‬

‫ثشای وبّؾ دادى لؼوز ػوز چخ ثشداس ‪ R‬سا ثِ ػٌَاى ثشداس هیبًگیي ؿؼبػی رسُ ّب سؼشیف هی وٌین‪:‬‬

‫)‪(1-21‬‬

‫ثشداس ‪ R‬یه ًمٌِ ؿٌبخشِ ؿذُ هبًٌذ هشوض خشم یب ثِ ًَس ثی لبػذُ سش هشوض گشاًؾ یه ػیؼشن سا ًـبى‬
‫هی دّذ‪.‬ثب ایي سؼشیف (‪)20-1‬ثِ كَسر صیش وبّؾ هی یبثذ‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫(‪)22-1‬‬

‫ؿىل‪)1-1‬هشوض خشم ػیؼشن چٌذ رسُ ای‬

‫دس حبلشی وِ هشوض خشم سغییش هىبى هی دّذ(حشوز هیىٌذ) ًیشٍی خبسخی ثِ ًَس وبهل ثش سٍی خشم‬
‫هشوشوض ؿذُ دس هشوض خشم ػول هی وٌذ‪.‬اهب ًیشٍی داخلی خبلق ثِ ایي دلیل وِ اص لبًَى ػَم ًیَسي‬
‫دیشٍی هی وٌذ اثشی ثش سٍی هشوض خشم ًذاسد‪.‬‬

‫ثب اػشفبدُ اص هؼبدلِ (‪)21-1‬ثشای سىبًِ خٌی ول ػیؼشن داسین‪:‬‬

‫(‪)23-1‬‬

‫وِ حبكلوشة خشم ول ػیؼشن دس ػشػز اٍلیِ هشوض خشم اػز‪.‬‬

‫دغ ًشیدِ هی گیشین وِ هؼبدلِ حشوز (‪)23-1‬سا هی سَاى ثِ كَسر صیش ثیبى وشد‪.‬‬

‫اكل دبیؼشگی سىبًِ خٌی ػیؼشن چٌذ رسُ ای‪:‬اگش ًیشٍی خبسخی ول ٍاسد ثش ػیؼشن كفش ثبؿذ سىبًِ‬
‫خٌی همذاسی ثبثز اػز )‪(fe =0 «acm=0 » vcm=0‬‬

‫‪7‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫(دس هىبًیه ًیَسٌی ثبثز ثَدى سىبًِ خٌی ّش ػیؼشن هٌضٍی هؼشمیوب ثِ لبًَى ػَم ًیَسي هشسجي هی‬
‫ؿَد دس ٍالغ ًشیدِ ای اص آى اػز)‬

‫سىبًِ صاٍیِ ای سا ثب اػشفبدُ اص هشة ثشداسی (ثش سٍی رسُ ّب) ثذػز آٍسدین‪.‬اگش ایي ػولیبر سا ثِ ووه‬
‫اسحبد (‪)10-1‬ثشٍی هؼبدلِ (‪)19-1‬اًدبم دّین داسین‪:‬‬

‫(‪)24-1‬‬

‫خوغ ٱخش دس خولِ(‪)24-1‬سا هی سَاى ؿبهل خوغ ثش سٍی صٍج رسُ ّب داًؼز دس ًشیدِ داسین‪:‬‬

‫(‪)25-1‬‬

‫‪,rij=rj-ri ,‬‬ ‫‪fij=-fji‬‬ ‫ًىشِ‪:‬هی داًین وِ‬

‫ثشداس خبثِ خبیی رسُ‪ً j‬ؼجز ثِ رسُ‪ i‬ثشاثش ‪rij‬‬

‫‪8‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ؿىل‪)1-2‬ثشداس ‪r ij‬ثیي رسُ‪ i‬ام ٍ ‪j‬ام‬

‫ثٌبثشایي لؼوز ساػز هؼبدلِ (‪)25-1‬سا هی سَاًین ثِ ؿىل صیش ثٌَیؼین‪:‬‬

‫‪rij×fij‬‬

‫اگش ًیشٍی داخلی ثیي رسُ ای دس ًی خٌَى ٍاكل صٍج رسار ثبؿذ یؼٌی ایي ًیشٍّب ثشاثش ٍ دس خالف‬
‫خْز ّن ثبؿٌذ آًگبُ ثٌب ثِ لبًَى ػول ٍ ػىغ الؼول حبكلوشة فَق اصثیي خَاّذ سفز ٍ خوغ ثش سٍی‬
‫صٍج ّب اص ثیي خَاّذ سفر ‪,‬ثب اػشفبدُ اص چٌیي فشهی هؼبدلِ (‪)24-1‬ثِ كَسر صیش دس هی آیذ‪:‬‬

‫(‪dL/dt=Ne )26-1‬‬

‫یؼٌی هـشك صهبًی سىبًِ صاٍیِ ای ول ثشاثش گـشبٍس ًیشٍّبی خبسخی دس ًمٌِ هَسد ًظش اػز‪.‬‬

‫افل دبیؼشگی سىبًِ صاٍیِ ای ول ‪:‬اگش گـشبٍس ًیشٍّبی خبسخی ثشاثش كفش ثبؿذ سىبًِ صاٍیِ ای ثبثز اػز‪.‬‬

‫ؿبی دس ایٌدب سئَسی ثشداسی ثِ ایي ًىشِ اؿبسُ داسد وِ ثِ ًَس هثبل اگش ‪ Nez=0‬اةؿذ سٌْب‪ Lz‬ثبثز اػز‬
‫د‬
‫حشی ‪ Nex,Nye‬اگش كفش ًجبؿذ‪.‬‬

‫سَخِ وٌیذ دس اكل دبیؼشگی سىبًِ خٌی دس غیبة ًیشٍی اػوبل ؿذُ فشهی(لبًَى هؼیف ػول ٍ ػىغ‬
‫الؼول)ثشای ًیشٍّبی داخلی دسػز ٍ لبثل لجَل اػز ّوچٌیي اكل دبیؼشگی سىبًِ صاٍیِ ای ًیض دس غیبة‬
‫گـشبٍس خبسخی اػوبل ؿذُ لبثل لجَل اػز‪( .‬لبًَى لَی ػول ٍػىغ الؼول)‬

‫‪9‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثؼیبسی اص ًیشٍّبی فیضیىی آؿىبس هبًٌذ گشاًؾ دس لبًَى لَی ػول ٍ ػىغ الؼول ًمؾ داسًذ‪.‬اهب هوىي‬
‫اػز ًیشٍّبیی ثشای ػول ٍ ػىغ الؼول دیذا وٌین وِ هؼبٍی ّؼشٌذ دس حبلی وِ هشوضی ًیؼشٌذ‪.‬‬

‫دس یه ػیؼشن ٍاسد وشدى حشوز ثبسّب ٍ ًیشٍی ثیي ثبسّب ثب اػشفبدُ اص لبًَى ثیَػبٍاس ثیبى هی ؿَد دس‬
‫ٍالغ ایي لبًَى هی سَاًذ ّش دٍ فشم لبًَى ػول ٍػىغ الؼول(لَی ٍ هؼیف)سا ًمن وٌذ‪.‬‬

‫هؼبدلِ(‪ ٍ )26-1(ٍ)23-1‬ساثٌِ ؿبى ثب لَاًیي دبیؼشگی ثشای ایي هَسد ًوی سَاًذ وبسثشد داؿشِ ثبؿذ‪.‬‬

‫هؼوَال دیذا وشدى حبلشْبی سؼوین یبفشِ اص‪L ٍ P‬وِ دبیؼشِ ثبؿذ اهىبى دزیش اػز‪,‬ثٌبثشایى دس یه ػیؼشن‬
‫هٌضٍی اص ثبسّبی هشحشن هی سَاى هَاسد فَق سا ثب اػشفبدُ اص خوغ سىبًِ صاٍیِ ای هىبًیىی ٍ‬
‫الىششٍهغٌبًیؼی ثذػز آٍسد‪.‬‬

‫هؼبدلِ (‪)23-1‬حبلشی سا ًـبى هی دّذ وِ دس آى سىبًِ خٌی ول هبًٌذ آى اػز وِ خشم ول دس هشوض‬
‫خشم هشوشوض ؿذُ ٍ ثب آى حشوز هی وٌذ ‪.‬دس همبیػِ ثب سىبًِ صاٍیِ ای ول ایي هَسد ثؼیبس دیچیذُ اػز ‪.‬‬

‫ثب اػشفبدُ اص هجذا ‪O‬ثِ ػٌَاى یه ًمٌِ هشخغ ثشای سىبًِ صاٍیِ ای ول ثذػز هی آٍسین‪:‬‬

‫=‪L‬‬ ‫𝑖‬ ‫‪𝑟×pi‬‬

‫‪R‬سا ثِ ػٌَاى ثشداس ؿؼبػی اص‪ o‬ثِ هشوض خشم ٍ’ ‪ r‬سا ثِ ػٌَاى ثشداس ؿؼبػی اص هشوض خشم ثِ ‪i‬اهیي رسُ دس‬
‫ًظش هی گیشین‪.‬‬

‫دغ داسین‪:‬‬

‫‪ri=ri’ +R‬‬ ‫(‪)27-1‬‬

‫‪vi=vi’ +v‬‬ ‫ٍ‬

‫دس خبیی وِ‪V=dR/dT:‬‬

‫‪10‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ؿىل ‪)3-1‬ثشداس خبثِ خبیی ًمٌِ هشخغ ثشای سىبًِ صاٍیِ ای‬

‫ػشػز هشوض خشم ثِ ًمٌِ ‪ٍ o‬اثؼشِ اػز‪.‬‬

‫ػشػز رسُ ‪i‬ام ثِ هشوض خشم ػیؼشن ٍاثؼشِ اػز‪.‬‬

‫اص هؼبدلِ (‪)27-1‬اػشفبدُ هی وٌین ٍ سىبًِ صاٍیِ ای ول سا ثِ ؿىل صیش هی ًَیؼین‪:‬‬

‫𝑅𝑖‬ ‫‪𝑖𝑟 i‬‬ ‫‪𝑖 𝑚 iri )×v+R×d/dt‬‬ ‫‪𝑚 iri‬‬


‫‘‬
‫=‪L‬‬ ‫‪× miv+‬‬ ‫(‪×mivi’+‬‬ ‫’‬

‫دٍ خولِ آخش ثذلیل ایٌىِ ّش دٍ ؿبهل حبكلدوغ‪m ir i‬حزف هی ؿًَذ‪.‬‬

‫ایي هَهَع سا هی سَاى ثب ایي سؼشیف وِ ثشداس ؿؼبػی هشوض خشم دس حبلز ّوبٌّگ ػیؼشن وِ هشوض خشم‬
‫دس هجذا لشاس داؿشِ ثبؿذ ثشاثش كفش اػز ثیبى وشد‪.‬‬

‫ثب ثبص ًَیؼی خوالر ثبلیوبًذُ دس هحذٍدُ ًمٌِ ‪o‬داسین‪:‬‬

‫‪L=R × mv+ 𝑟 ‘i × p’i‬‬ ‫(‪)28-1‬‬

‫ثِ ػجبسسی هؼبدلِ (‪)28-1‬هی گَیذ وِ سىبًِ ساٍیِ ای حَل ًمٌِ ‪ o‬ثشاثش سىبًِ صاٍیِ ای حشوز هشوشوض‬
‫ؿذُ دس هشوض خشم ثؼالٍُ سىبًِ صاٍیِ حشوز دس دیشاهَى هشوض خشم اػز‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫فشم هؼبدلِ (‪)28-1‬ثِ ایي ًىشِ سبویذ داسد وِ ‪ L‬ثِ ًَسی ولی اص ًشیك ثشداس‪ٍ R‬اثؼشِ ثِ ًمٌِ ‪o‬اػز ٍ‬
‫فمي اگش هشوض خشم ٍاثؼشِ ثِ ‪ o‬ثبؿذ سىبًِ صاٍیِ ای اص ًمٌِ هشخغ هؼشمل اػز ‪.‬دس ایي حبلز ًیض خولِ‬
‫اٍل ساثٌِ (‪)28-1‬اص ثیي هی سٍد ٍ ‪ّL‬وَاسُ ثِ كَسر سىبًِ صاٍیِ ای حشوز دیشاهَى هشوض خشم وبّؾ هی‬
‫یبثذ‪.‬‬

‫دس دبیبى اخبصُ دّیذ ثِ ثشسػی اًشطی ایي هؼبدلِ ثذشداصین‪.‬‬

‫دس ًوًَِ ای وِ ثشای یه رسُ داؿشین وبس اًدبم ؿذُ ثِ ٍػیلِ ّوِ ًیشٍّبی هَخَد دس حشوز ػیؼشن اص‬
‫هَلؼیز ‪1‬ثِ‪2‬هحبػجِ وشدین‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‪𝑖 1 𝑓 i.ds‬‬ ‫‪𝑖 1 𝑓i‬‬ ‫‪𝑖,𝑗 1 𝑓 ij‬‬
‫‪e‬‬
‫=‪W12‬‬ ‫‪.ds+‬‬ ‫‪.ds‬‬ ‫(‪)29-1‬‬

‫هدذد هؼبدلِ حشوز سا هی سَاى ثِ خبًش اًشگشال ّبی هَخَد ثِ كَسر صیش ًَؿز‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‪𝑖 1 f ids‬‬ ‫𝑚 ‪𝑖 1‬‬ ‫=‪𝑣 i.vidt‬‬ ‫𝑑 ‪𝑖 1‬‬ ‫)‪(1/2mivi2‬‬

‫ثٌبثشایي ٌَّص ّن هی سَاى وبس اًدبم ؿذُ سا ثِ ٍػیلِ اخشالف اًشطی خٌجـی اٍلیِ ٍ ًْبیی ًَؿز‪:‬‬

‫‪W12=T2-T1‬‬

‫دس ایي حبلز ‪T‬اًشطی خٌجـی ول ػیؼشن ٍ ثشاثش اػز ثب‪:‬‬

‫‪T=1/2 𝑖 𝑚 vi2‬‬ ‫)‪(30-1‬‬


‫ثب اػشفبدُ اص سغییشار هشٌبػت دس هشوض خشم ثب هؼبدلِ (‪)27-1‬هی سَاًین ‪T‬سا ثِ كَسر صیش ثٌَیؼین‪:‬‬

‫‪𝑖 𝑚 i (v+v i).‬‬


‫’‬
‫‪T=1/2‬‬ ‫)‪(v+v’i‬‬

‫‪𝑖 𝑚 iv‬‬ ‫‪𝑖𝑚i‬‬ ‫)‪𝑖 𝑚 iri‬‬


‫‪2‬‬
‫‪T= 1/2‬‬ ‫‪+ 1/2‬‬ ‫(‪v’i 2+v.d/dt‬‬

‫ثب اػشفبدُ اص دلیلی وِ دس ثخؾ لجل دس هحبػجِ سىبًِ صاٍیِ ای ثِ وبس ثشدین خولِ آخش ساثٌِ ثبال حزف‬
‫هی ؿَد دغ داسین‪:‬‬

‫‪T=1/2MV2+1/2‬‬ ‫‪𝑖 𝑚 ivi‬‬


‫‪’2‬‬
‫(‪)31-1‬‬

‫‪12‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫اًشطی خٌجـی وبهال ؿجیِ سىبًِ صاٍیِ ای اػز ثٌبثشایي ؿبهل‪2‬لؼوز هیجبؿذ‪:‬‬

‫اًشطی خٌجـی دس حبلشی وِ سوبم خشم دس هشوض خشم هشوشوض ؿذُ ثبؿذ ثؼالٍُ اًشطی خٌجـی حشوز دس‬
‫دیشاهَى هشوض خشم‪.‬‬

‫حبل لؼوز ػوز ساػز هؼبدلِ (‪)29-1‬سا هحبػجِ هی وٌین‪:‬‬


‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‪𝑖 1 𝑓 i.ds‬‬ ‫‪𝑖 1 𝑓i‬‬ ‫‪𝑖,𝑗 1 𝑓 ij‬‬
‫‪e‬‬
‫=‪W12‬‬ ‫‪.ds+‬‬ ‫‪.ds‬‬ ‫(‪)29-1‬‬

‫دس ًوًَِ ای خبف وِ اًشطی خبسخی لبثل هحبػجِ ثب گشادیبى دشبًؼیل اػز هب هی سَاًین لؼوز اٍل‬
‫هؼبدلِ فَق سا ثِ ؿىل صیش ثٌَیؼین‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪𝑖 1 ∇ivi.ds=-‬‬ ‫‪𝑖 𝑣 i| 1‬‬ ‫𝑓 ‪𝑖,𝑗 1‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪i .dsi=-‬‬

‫دس ایٌدب صیش ًَیغ‪ i‬دس ػولگش دل اؿبسُ ثِ ایي داسد وِ هـشك فَق ثب هَلفِ‪ ri‬دس اسسجبى اػز‪.‬‬

‫اگش ًیشٍّبی داخلی ًیض دبیؼشبس ثبؿذ دغ ًیشٍی هشمبثل ثیي رسُ ‪i‬ام ٍ ‪j‬ام)‪ (fij=fji‬هی سَاًذ فشهی اص سبثغ‬
‫دشبًؼیل‪ vij‬ساثذػز دّذ‪.‬‬

‫ثب اػشفبدُ دسػز اص لبًَى لَی ػول ٍ ػىغ الؼول‪ vij‬هی سَاًذ سٌْب سبثؼی اص فبكلِ ثیي رسُ ّب ثبؿذ‪:‬‬

‫) |‪vij=vij (|ri-rj‬‬ ‫(‪)32-1‬‬

‫دٍ ًیشٍ ثِ ًَس خَدوبس ثشاثش ٍ دس خالف خْز ّن ّؼشٌذ دغ‪:‬‬

‫‪fji=-∇ ivij=+∇jvij=-fij‬‬ ‫(‪)33-1‬‬

‫‪∇ vij (|rj-ri|)=( rj-ri )f‬‬ ‫ٍ (‪)34-1‬‬

‫دس حبلشی وِ ‪f‬سبثؼی اػىبلش اػز‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫اگش‪ّvij‬وچٌبى سبثؼی اص ثؼوی صٍج ثشداسّبی رسُ هبًٌذ ػشػز اٍلیِ یب گـشبٍس اػذیي حمیمی ثبؿذ دغ‬
‫ًیشٍ هوىي اػز ّوچٌبى هؼبٍی ٍ دس خالف خْز ثبؿذ اهب ایي هَهَع ثبص ّن ثِ اّویز خي ٍاكل ثیي‬
‫‪2‬رسُ ًیؼز‪.‬‬

‫صهبًی وِ ّوِ ًیشٍّب دبیؼشِ ّؼشٌذ خولِ دٍم دس هؼبدلِ (‪)29-1‬سا هیشَاى ثِ كَسر خوغ ثش سٍی صٍج‬
‫رسُ ّب ثبص ًَیؼی وشد;ایي خولِ ثشای ّش صٍج رسُ ثِ كَسر صیش دس هی آیذ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬
‫(‬ ‫) ‪∇ ivij.dsi+∇ jvijdsj‬‬

‫اگش اخشالف فبكلِ ثیي ‪ r i-r j‬ثب ‪ r ij‬هـخق گشدد ٍ اگش هَلؼیز ثشای گشادیبى‪ ∇ ij‬ثب سَخِ ثِ ‪ r ij‬ثبؿذ‪.‬‬

‫‪∇ ivij ; ∇ ijvij =- ∇ jvij‬‬

‫‪dsi-dsj=dri-drj=drij‬‬ ‫ٍ‬

‫ثٌبثشایي ثشای صٍج‪ ij‬خولِ ثِ فشم صیش دس هی آیذ‪:‬‬

‫‪- ∇ ijvij.drij‬‬

‫دغ وبس ولی ًبؿی اص ًیشٍّبی داخلی ثِ ؿىل صیش هی ؿَد‪:‬‬


‫‪2‬‬
‫‪-1/2‬‬ ‫=‪𝑖𝑗 1 ∇ ijvij.drij‬‬ ‫‪-1/2‬‬ ‫𝑗𝑖‬ ‫‪𝑣 ij|21‬‬ ‫(‪)35-1‬‬

‫ن خوغ ثش سٍی ّش وذام اص صٍج ّبی ‪2 jٍi‬ثبس دس ًٌش گشفشِ ؿذُ اػز‬
‫هشیت ‪1/2‬ثِ ایي دلیل ظبّش ؿذُ ُ‬
‫یؼٌی یه ثبس ثشای‪ ٍ i‬ثبس دیگش ثشای‪j‬‬

‫ثب سَخِ ثِ هٌبلت فَق ٍ ایٌىِ ًیشٍّبی داخلی ٍ خبسخی ّش دٍ اص دشبًؼیل هـشك گشفشِ ؿذُ اًذ دغ هی‬
‫سَاًین اًشطی دشبًؼیل ول ثشای ػیؼشن ساًیض ثِ كَسر صیش ثٌَیؼین‪:‬‬

‫=‪v‬‬ ‫‪𝑖 𝑣 i+1/2‬‬ ‫𝑗𝑖‬ ‫‪𝑣 ij‬‬ ‫(‪)36-1‬‬

‫ّوبًٌذ دبیؼشگی اًشطی ول‪ً(T+V‬ظیش هؼبدلِ دبیؼشگی (‪)18-1‬ثشای سه رسار)‬


‫‪14‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫خولِ دٍم دس ػوز ساػز هؼبدلِ(‪)36-1‬سا اًشطی دشبًؼیل داخلی ػیؼشن هی ًبهین ٍثِ ًَس ولی ایي‬
‫خولِ ًیبصی ًیؼز وِ كفش ثبؿذ اص ّوِ هْوشش ایٌىِ دس حبلی وِ ػیؼشن ثب صهبى سغییش هی وٌذ ایي خولِ‬
‫ًیض هوىي اػز سغییش وٌذ‪.‬‬

‫سٌْب ثشای خشم كلت ػیؼشن دشبًؼیل داخلی ّوَاسُ ثبثز اػز‪.‬‬

‫ثِ ًَس ولی ثِ خؼوی كلت هی گَیین وِ هبًٌذ یه ػیؼشن رسُ ای دس فبكلِ ‪ rij‬ثبثز ؿذُ ٍ ًشَاًذ ثب‬
‫سغییشار صهبى سغییش وٌذ‪.‬دس ثؼوی هَاسد فمي هی سَاًین ثشداسی ػوَدی ٍ هٌبثك ثب‪ rij‬داؿشِ ثبؿین ثٌبثشایي‬
‫دس یه خؼن كلت ًیشٍّبی داخلی وبسی اًدبم ًوی دٌّذ ٍ دس ًشیدِ دشبًؼیل داخلی ثبیذ ثبثز ثوبًذ‪.‬دس‬
‫حبلی وِ دشبًؼیل ول دس هَاسد هخشلف هی سَاًذ دس هذر هشغیشی ثِ همذاس ثبثشی افضایؾ یبثذ (چَى دشبًؼیل‬
‫داخلی ثذٍى سغییش هی هبًذ دس ثحث حشوز ػیؼشن هی سَاى آى سا ًبدیذُ گشفز)‬

‫‪15‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ها?محدود‬
‫ت ها?محدود‬
‫‪))1.3‬ت‬
‫‪1.3‬‬

‫اص لؼوز لجل احشوبال هشَخِ ؿذیذ وِ ثؼیبسی اص هـىالر هَخَد دس هىبًیه سا هی سَاى ثب اػشفبدُ‬
‫اص هؼبدلِ دیفشاًؼیلی (‪)9-1‬حل وشد‪.‬‬

‫‪mi𝑟 i=fie +‬‬ ‫𝑗‬ ‫‪𝑓 ji‬‬

‫سؼشیف وشدى چٌذیي ًیشٍی ػول وٌٌذُ ثش سٍی ػیؼشن چٌذ رسُ ای ثبػث ایدبد دیچیذگی ّبیی دس‬
‫سیبهیبر هؼئلِ ؿذُ ٍ ثذػز آٍسدى خَاة سا ثشای آى ثؼیبس هـىل هی وٌذ‪.‬اگشچِ ثِ ًَس ولی ثشای یه‬
‫فی یىی ًشیدِ ثؼیبس ػبدُ اػز‪.‬ثِ ًَس هثبل هحبػجِ هحذٍدیز ّبی هٌحلش ثِ حشوز ػیؼشن‬
‫ًمٌِ ثبثز ص‬
‫ثؼیبس هْن اػز‪.‬‬

‫سای خؼن كلت سا ثشسػی وشدین (حبلشی وِ‬


‫لجل اص ایي ًیض هب یىی اص هحذٍدیز ّبی هَخَد دسػیؼشن ة‬
‫دس آى لیذّبی هَخَد دس رسُ ثب سغییش فبكلِ سغییش ًوی وٌذ‪).‬‬

‫ثِ آػبًی هی سَاى هثبل ّبی دیگشی اص هحذٍدیز ّبی ػیؼشن سْیِ وشد‪.‬ثِ ًَس هثبل هَلىَل ّبی گبصی‬
‫دس داخل یه خؼجِ هحذٍد ؿذُ اًذ ٍ سٌْب هی سَاًٌذ دس داخل خؼجِ حشوز وٌٌذ ٍ یب یه هىبى خبف ثش‬
‫سٍی یه ػٌح وشٍی خبهذ ًوًَِ یه هحذٍدیز اػز وِ سٌْب هی سَاًذ ثش سٍی ػٌح داخلی یب خبسخی‬
‫وشُ حشوز وٌذ‪.‬‬

‫هحذٍدیز ّب سا هی سَاى ثِ سٍؽ ّبی هشفبٍسی ًجمِ ثٌذی وشد ٍ ثب ونن خَد ػیؼشن ثِ ساحشی هی‬
‫سَاى آًْب سا هـخق وشد‪.‬‬

‫اگش ؿشایي هحذٍدیز ثِ هؼبدلِ دیَػشِ ای ثشای رسُ ٍ صهبى داللز فشم هؼبدلِ هب ثِ ؿىل صیش دس هی آیذ‪:‬‬

‫‪f(r1;r2;r3;………. ;t)=0‬‬ ‫(‪)37-1‬‬

‫‪16‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثِ ایي ًَع هحذٍدیز;هحذٍدیز ‪ Holonomic‬گَیٌذ‪.‬ؿبیذ ثشَاًین ثگَیین هثبل ػبدُ اص هحذٍدیز‬
‫‪ Holonomic‬خؼن كلت اػز دس خبیی وِ هحذٍدیز ثِ هؼبدلِ ای ثِ فشم صیش داللز ‪:‬‬
‫وٌذ‬
‫‪)ri-rj (2-cij2=0‬‬

‫هحذٍدیز یه رسُ ثشای حشوز دس ًی یه هؼیش فشهی یب ػٌح هؼلَم ًیض هثبل آؿىبسی اص هحذٍدیز‬
‫‪ Holonomic‬اػز وِ هی سَاى آى سا ثب اػشفبدُ اص هؼبدلِ ای وِ ثشای هٌحٌی یب ػٌح ًوبیؾ دادُ ؿذُ‬
‫سؼشیف وشین حل وٌین‪.‬‬

‫اهب هحذٍدیز ّبیی داسین وِ ثِ ایي سٍؽ ّب (ؿىل ّب)داللز ًوی وٌذ وِ ثِ آًْب هحذٍدیز‬
‫‪ Nonholonomic‬گَیٌذ ثِ ًَس هثبل دیَاسُ ّبی یه هحفظِ گبصی یب گیش اًذاخشي یه رسُ ثش سٍی ػٌح‬
‫یه هٌحٌی یه هحذٍدیز ‪Nonholonomic‬اػز‪.‬‬

‫ثشای هثبل ّبی فَق هی سَاًین اص ًبهؼبدلِ ای ثِ فشم صیش اػشفبدُ وٌین‪:‬‬

‫‪r 2-a2≥0‬‬

‫‪a‬ؿؼبع هٌحٌی اػز دس حبلی وِ دس هؼبدلِ (‪)37-1‬چٌیي فشهی ًذاسین‪.‬‬

‫ثٌبثشایي دس یه هیذاى گشاًـی هىبى رسُ دس ثبالی ػٌح هٌحٌی هوىي اػز ثِ ػوز دبییي ثلغضد اهب ػش‬
‫اًدبم اص هؼیش خَد ثِ ًَس وبهل هٌحشف هی ؿَد‪.‬‬

‫لیدّبی دیگش ثش ایي اػبع ًجمِ ثٌذی ؿذُ اًذ وِ اگش هؼبدلِ لیذی هب ؿبهل سغییشار آؿىبسی اص صهبى‬
‫ثبؿذ(‪ ٍ ( rheonomus‬اگش ثِ ًَس كشیحی ثِ صهبى ثؼشگی ًذاؿشِ ثبؿذ)‪ً (scleronomous‬بهیذُ هی‬
‫ؿَد‪.‬‬

‫چْبسچَة هشحشن یه خؼن كلت ثب ؿىل فشهی ًَهٌِ آؿىبسی اص لیذ‪ scleronomous‬اػز‪.‬‬

‫لیَد ‪ًَ2‬ع اص اؿىبالر هَخَد ثشای حل هغائل هىبًیه سا ثیبى ٍ حل هی وٌٌذ ‪.‬‬

‫‪17‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫دس اثشذا هخشلبر ّوِ ‪ّri‬ب سا وِ چٌذاى ًَالًی ّن ًیؼشٌذ سا اص ّن هؼشمل دس ًظش هی گیشین دس حبلی‬
‫وِ آًْب ثِ ٍػیلِ یه هؼبدلِ لیذی ثِ ّن دیَػشِ اًذ‪.‬دس حبلی وِ هؼبدلِ حشر(‪ )19-1‬اكال هؼشمل‬
‫ًیؼز‪.‬دٍم ًیشٍّبی لیذی ثِ ًَس هثبل ًیشٍیی وِ ػین ثِ هْشُ ّب (دیَاسُ ّب ثِ رسار گبص) ٍاسد هی وٌذ‪.‬‬

‫دسثیي هحذٍدیز ّب هؼبئلی داسین وِ ّوچٌبى ًبؿٌبخشِ اًذ الجشِ دس دی دیذا وشدى ساُ حل هٌبػجی ثشای‬
‫آًْب ّؼشین‪.‬‬

‫دس ٍالغ لیَد اػوبل ؿذُ ثش ػیؼشن حبلز ػبدُ ای اص ثمیِ حبلشْبػز وِ ًیشٍ دس آًْب حبهشاػز ٍلی ثِ‬
‫ًَس هؼشمین لبثل سؼییي ًیؼشٌذ اهب سب اًذاصُ ای اثش آًْب ثش سٍی ػیؼشن هـخق ؿذُ اػز‪.‬‬

‫دس هَسد لیذ ‪Holonomic‬هـىل اٍل ثب اػشفبدُ اص سؼشیف هخشلبر سؼوین یبفشِ حل هی ؿَد‪.‬سب ایٌدب‬
‫فىش هی وشدین هی سَاًین ایي هحذٍدیز ّب سا ثب اػشفبدُ اص هخشلبر وبسسضیي حل وٌین‪.‬یه ػیؼشن ‪N‬رسُ‬
‫ای ثذٍى هحذٍدیز(لیذ) ؿبهل ‪3N‬هخشلِ هؼشمل یب دسخِ آصادی اػز‪ٍ.‬خَد لیذ ‪Holonomic‬دس ایٌدب‬
‫داللز ثِ ‪K‬هؼبدلِ دس فشم (‪)37-1‬هی وٌذ‪.‬دغ هوىي اػز اصایي هؼبدلِ ثشای حزف ‪ K‬اص هخشلبر‪3N‬‬
‫اػشفبدُ وٌین‪ .‬دس ًشیدِ ‪3N-K‬هخشلِ هؼشمل داسین ٍ ػیؼشن ثِ هب ‪3N-K‬دسخِ آصادی سا هی گَیذ‪.‬ایي‬
‫حزف دس هخشلبر ٍاثؼشِ هی سَاًذ اص ساُ ّبی دیگشی ًیض ثیبى ؿَد‪.‬ثب اػشفبدُ اص سؼشیف خذیذ ‪3N-K‬‬
‫هشغیشّبی هؼشمل ‪‘q2 q3........ q1‬دس هخشلبر لذیوی ‪ r 1 r 2……r n‬ثب اػشفبدُ اصهؼبدلِ ثِ فشم صیش‬
‫سؼشیف هی وٌین‪.‬‬

‫(‪)38-1‬‬

‫ؿبهل هحذٍدیز ّبیی دس هفبّین آًْب اػز‪.‬دس ایٌدب هؼبدالر سغییش یبفشِ ای اصدػشگبُ ‪ r l‬ثِ دػشگبُ ‪ q l‬ثب‬
‫دبساهششّبی هشغیش ی اص ‪ r l‬داسین‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫هب ّوچٌیي فشم هی وٌین هی سَاًین ؿىل ثبصگـز یبفشِ ای اص سغییش‪ ql‬ثِ ‪ r l‬دس دػشگبُ‪ r l‬سا داؿشِ‬
‫ثبؿین(هؼبدلِ ‪ )38-1‬یؼٌی هؼبدلِ فَق سشویت ؿذُ سشویت ؿذُ اص‪ k‬هؼبدلِ لیذی وِ ثب اػشفبدُ اص ّش‪r l‬‬
‫یه سبثغ هشغیش ثب صهبى ‪ q l‬ثذػز هیبیذ‪.‬‬

‫هؼوَال هخشلبر سؼوین یبفشِ ‪ q l‬ثشخالف هخشلبر وبسسضیي لبثل سمؼین ثِ گشٍّْبی هٌبػجی وِ ثشَاًٌذ‬
‫ثب اػشفبدُ اص ثشداس ثِ ّن ثِ دیًَذًذ ًیؼشٌذ‪.‬ثٌبثشایي دس هثبل حشوز رسُ حجغ ؿذُ ثش سٍی ػٌح وشٍی‬
‫‪2‬صاٍیِ هَخَد ثِ ًَس آؿىبسی هَلؼیز رسُ سا دس ًَل ٍ ػشم خغشافیبیی سا هیذّذ‪.‬یب ثِ ًَس هثبل دس‬
‫دبًذٍل‪ 2‬لؼوشی وِ ثش سٍی یه ػٌح ّوَاس حشوز هی وٌذ ػَدهٌذ اػز وِ هخشلبر سؼوین یبفشِ سا ثِ‬
‫كَسر‪2‬صاٍیِ ‪θ 2 ٍθ 1‬دس ًظش هی گیشین ‪(.‬ؿىل‪)4-1‬‬

‫ؿىل‪ 4-1‬دبًذٍل ‪2‬لؼوشی‬

‫هخشلبر سؼوین یبفشِ دس دسن وشدى هخشلبر وبسسضیي ػیؼشن ّبی ثذٍى لیذ هؼوَال هفیذ اػز‪.‬‬

‫دس هؼئلِ حشوز رسُ دس هیذاى ًیشٍی هشوضی خبسخی))‪ّ (v=v(r‬یچ لیذ یب هحذٍدیشی ًذاسین اهب دس ایٌدب‬
‫ثِ ًَس ٍاهحی هخشلبر لٌجی وشٍی هٌبػت سش اص هخشلبر وبسسضیي ػول هی وٌٌذ‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ّوِ اًَاع وویز ّب هوىي اػز سحز سبثیشهخشلبر سؼوین یبفشِ لشاسثگیشًذ ثٌبثشایي داهٌِ ‪r‬هوىي اػز‬
‫ثِ ػٌَاى یه هخشلِ سؼوین یبفشِ اػشفبدُ ؿَد ٍ یب هوىي اػز اص وویز ّبیی ثب ثؼذ اًشطی یب سىبًِ صاٍیِ‬
‫ای اػشفبدُ وٌین‪.‬‬

‫اگش لیذ هب ‪Nonholonomic‬ثبؿذ هؼبدلِ هب ثِ هؼبدلِ لیذی وِ ًوی سَاًذ هخشلبر ٍاثؼشِ سا حزف‬
‫وٌذ داللز هیىٌذ‪.‬‬

‫هؼئلِ غلشؾ ثش سٍی یه ػٌح ًبّوَاسثذٍى لغضؽ یه هثبل هحذٍدیز ‪Nonholonomic‬اػز‪.‬‬

‫ثِ ًَس ولی ثش ای سؼییي وشدى هَلؼیز خْز گیشی خؼن اص هخشلبر صاٍیِ ای ثؼالٍُ یه ًمٌِ ثبثز ثش‬
‫سٍی ػٌح اػشفبدُ هی وٌین‪.‬هحذٍدیز غلشـی اص ایي ‪ًَ2‬ع دػشگبُ سـىیل ؿذُ اػز وِ اصّن هؼشمل‬
‫ًیؼشٌذ‪(.‬یه سغییش دس هؼیش ثشخَسد ثِ ًبچبس ثِ هؼٌی یه سغییش دس خْز گیشی اػز‪).‬ثشای ؿشایي غلشـی‬
‫هب ًوی سَاًین سؼذاد هخشلبر سا وبّؾ دّین ‪.‬‬

‫ؿىل‪5-1‬غلشؾ دیؼه ػوَدی ثش سٍی یه كفحِ افمی‬

‫ثِ ػٌَاى یه ًوًَِ ػبدُ وِ ایي ًىشِ سا سَهیح هیذّذ یه دیؼه غلشـی دس ػٌح افمی سا دس ًظش‬
‫ثگیشیذ ‪.‬ایي كفحِ هدجَس ثِ حشوز اػز ثٌبثشایي كفحِ دیؼه ّوَاسُ ػوَدی اػز‪.‬‬

‫‪20‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫هخشلبسی وِ ثشای سَكیف ایي حشوز هی سَاًین اػشفبدُ وٌین ػجبسر اػز اص‪:‬هخشلِ ‪ yٍx‬دس هشوض‬
‫دیؼه یه صاٍیِ چشخؾ 𝜃حَل هحَس دیؼه ٍ یه صاٍیِ ∅ ثیي هحَساكلی ٍ هحَس ‪.x‬‬

‫ثِ ػٌَاى یه ًشیدِ هی سَاًین ثگَیین لیذ ػشػز ‪v‬دس هشوض دیؼه هشٌبػت ثب ∅ اػز‪.‬‬

‫∅‪V=a‬‬

‫دس ایٌدب ‪ a‬ؿؼبع دیؼه اػز وِ اهشذاد آى ػوَد ثش هحَس دیؼه اػز‪:‬‬

‫ثب سشویت ایي ؿشایي ‪2‬هؼبدلِ دیفشاًؼیلی لیذی صیش سا داسین‪:‬‬

‫اص ّیچ یه اص ایي‪ 2‬هؼبدلِ (‪ً)39-1‬وی سَاى دس ٍالؼیز ثشای حل هؼئلِ اًشگشال گیشی اػشفبدُ وشد یؼٌی‬
‫هب ًوی سَاًین یه ػبهل اًشگشال گیشی∅ ‪ f(x.y.𝜃.‬دیذا وٌین وِ ثشَاًذ هؼبدلِ دیفشاًؼیلی هٌبػجی ثشای‬
‫حبلز فَق داؿشِ ثبؿذ‪.‬‬

‫هحذٍدیز ّبی هَخَد ًوی سَاًٌذ ثِ فشم(‪)37-1‬وبّؾ یبثٌذ ثٌبثشایي ثب یه هحذٍدیز‬


‫‪nonholonomic‬هَاخِ ّؼشین‪.‬‬

‫ثب اػشفبدُ اص لَاًیي ًجیؼی هی سَاًین ةثیٌین وِ دس ایٌدب هی سَاى ثِ ًَس غیش هؼشمین ساثٌِ سبثؼی ثیي∅‬
‫ٍ دیگش هخشلبر ‪𝜃.x.y.‬ثشلشاس وشد ثبسَخِ ثِ ایٌىِ دس ّش ًمٌِ ای دس هؼیش دیؼه هی سَاى یه چشخؾ‬
‫حَل هؼیش هوبع ثش دایشُ ٍ ؿؼبع دلجخَاُ ػبخز‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫دس دبیبى ایي هشاحل ‪ θٍx.y‬ثِ همذاس اكلی خَد ثبصهی گشدًذ اهب ∅ ثِ همذاسی ٍاثؼشِ ثِ ؿؼبع دایشُ سغییش‬
‫هی یبثذ‪.‬لیَد دیفشاًؼیلی ثِ فشم هؼبدلِ (‪)39-1‬اص ًَع لیَد ‪ ٍNonholonomic‬غیش لبثل اًشگشال گیشی‬
‫ّؼشٌذ‪.‬ؿشایي هحذٍدیز هوىي اػز ثِ هـشك هشاست ثبالسش ًیض گؼششؽ یبثذ ٍ گبّی ًیض هوىي اػز ثِ‬
‫فشم ًبهؼبٍی وِ لجال دیذین ظبّش ؿَد‪.‬دس هؼبئلی ثب لیذ ‪Holonomic‬ثِ دلیل ایٌىِ هخشلبر ٍاثؼشِ اًذ‬
‫سب حذی هی سَاى آًْب سا حزف وشد ٍ ٍ ّوَاسُ سبثغ داسای ساُ حل لشاسدادی اػز اهب ّیچ ساُ حل ولی ثشای‬
‫حل هؼبئل ‪ًNonholonomic‬یؼز‪.‬‬

‫اگش هحذٍدیز هب غیش لبثل اًشگشال گیشی ثبؿذ هؼبدلِ دیفشاًؼیلی لیذی هب ثِ هؼبدلِ دیفشاًؼلی حشوز‬
‫وبّؾ هی یبثذ ٍ هؼبدالر ٍاثؼشِ حزف هی ؿًَذ دس ًشیدِ ثب اػشفبدُ اص سٍؽ الگشاًظیي هی سَاًین آى سا‬
‫حل وٌین‪(.‬دس لؼوز ّبی ثؼذی ثِ ایي ًىشِ ثبص هیگشدین)‬

‫ثیـششیي ًوًَِ ّبی ًبدسػز ثِ هحذٍدیز ّبی ‪nonholonomic‬اخشلبف هی یبثذ‪ ٍ.‬دس ًشیدِ دس‬
‫ٍهؼیز ّبی سایح دس هىبًیه والػیه سمشیجب ثبثز ؿذُ اػز وِ فشم وٌین وِ ّش هحذٍدیشی وِ اسائِ‬
‫ؿذُ یه هحذٍدیز ‪Holonomic‬اػز‪.‬‬

‫ایي لیَد ثِ ًَس هْوی وبسثشد سئَسی سا هحذٍد ًوی وٌٌذ ثب ٍخَد ایي حمیمز ایي اػز وِ سؼذاد صیبدی‬
‫اص هحذٍدیز ّبیی وِ دس صًذگی سٍصهشُ ثب آى هَاخِ ّؼشین ‪Nonholonomic‬اػز‪.‬دلیل ایي اػز وِ‬
‫هفَْم وبهل هحذٍدیز ثشای ػیؼشن ّبی هبوشٍػىَدی دس ًظش گشفشِ ؿذُ اػز الجشِ اهشٍصُ فیضیىذاًبى‬
‫ثؼیبس ػاللوٌذ ثِ لیَد هؼبئل اسوی ٍ ّؼشِ ای ّؼشٌذ ‪.‬دس ایي همیبع ّوِ هَاد دس ّش‪2‬حبلز داخل ٍ‬
‫خبسج ػیؼشن ؿبهل هَلىَل ّب‪.‬اسن ّب ثب رسار یىؼبى ٍ ًیشٍّبی اػوبلی سؼشیف ؿذُ ّؼشٌذ ‪.‬‬

‫لیذّبیی وِ دس سیبهیبر یه ًوًَِ فیضیه ٍالؼی والػیه یب دس خبكیز ّبی وَاًزٍم هىبًیىی داسین ثِ‬
‫ًَس هثبل دس خؼن كلت چشخٌذُ یه لیذ ‪ّHolonomic‬ؼشٌذ‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ .4-1‬اصل دالمبرت (‪ ) D'ALEMBERT'S‬و معادالت الگرانژ (‪)LAGRANGE'S‬‬

‫تغیش هىاى ٍ یا جاتجایی ( تی ًْایت وَچه ) ػیؼتن هشتَط تِ یه تغیش دس ٍضؼیت ػیؼتن تِ‬
‫ػٌَاى ًتیجِ اص ّش گًَِ تغیشات وَچه اختیاسی دس هختلات ‪ ،  ri‬هی تاؿذ‪ ،‬وِ هَافك ٍ ّوؼَ اب‬
‫ًیشٍّا ٍ هحذٍدیت ّای ٍاسد ؿذُ تش ػیؼتن دس صهاى دادُ ؿذُ ‪ t‬اػت وِ ایي تغیش ٍ جاتجایی‬
‫تی ًْایت وَچه ‪ ،‬جاتجایی هجاصی ًاهیذُ هی ؿَد ‪ ٍ .‬آى سا هی تَاى اص تغیشات ٍالؼی ػیؼتن وِ‬
‫دس صهاى ‪ dt‬سخ هی دّذ ٍ دس عی آى ًیشٍّا ٍ لیَد هوىي اػت تغیش وٌٌذ تـخیق داد ‪ .‬فشم وٌیذ‬
‫وِ یه ػیؼتن دس حال تؼادل اػت ‪ ،‬تِ ػٌَاى هثال‪ ،‬ول ًیشٍی ٍاسد تش یه رسُ ‪ ،‬اص تیي سفتِ اػت ‪،‬‬
‫‪ . Fi ;0‬آًگاُ ًمغِ ای حاكل هی ؿَد هثل ‪ ، Fi . ri‬وِ دس آى اثش حمیمی ًیشٍی ‪ ، Fi‬دس جاتِ جایی‬
‫‪  ri‬اص تیي هی سٍد‪.‬‬

‫هجوَع هَاسد اص تیي سفتِ دس ول رسات تایذ كفش ؿَد‪:‬‬

‫‪ F  r‬‬
‫‪i‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪0‬‬ ‫(‪)40-1‬‬

‫تجضیِ ‪ Fi‬تِ ًیشٍی تىاس سفتِ ) ‪ً ٍ Fi (a‬یشٍی لیذی ‪: f i‬‬

‫‪Fi  Fi (a )  f i‬‬ ‫( ‪) 41-1‬‬

‫آًگاُ هؼادلِ ‪ 40-1‬خَاّذ ؿذ‪:‬‬

‫‪F‬‬‫‪i‬‬
‫‪i‬‬
‫) ‪(a‬‬
‫‪  ri   f i   ri  0‬‬
‫‪i‬‬
‫(‪)42-1‬‬

‫هی وٌین وِ دس آى اثش اكلی ٍ هجاصی ًیشٍی لیَد كفش‬ ‫اوٌَى خَد سا هحذٍد تِ ػیؼتن ّایی‬
‫هی ؿَد‪ .‬هـاّذُ هی وٌین وِ چٌیي ؿشایغی تاػث اػتحىام هجوَػِ ّا ؿذُ ٍ تشای حجن صیادی ا ص‬
‫دیگش لیَدّا هؼتثش هی تاؿذ ‪ .‬تٌاتشایي اگش رسُ ای ٍاداس تِ حشوت تش سٍی ػغحی ؿَد‪ ،‬ایي ًیشٍی‬
‫ٍاسدُ تِ كَست ػوَدی تش ػغح ٍاسد هی ؿَد دس حالی وِ جاتجایی هجاصی تایذ تا آى هواع تاؿذ‪،‬‬
‫اص ایي سٍ واس یا اثش عثیؼی اص تیي هی سٍد ‪ .‬ایي هؼألِ دٍام ًخَاّذ داؿت اگش ًیشٍی اكغىان ٍجَد‬
‫داؿتِ تاؿٌذ ‪ .‬پغ ها چٌیي ػیؼتوی سا اص فشهَالػیَى حزف هی وٌین ‪ً .‬یشٍی اكغىان‪ ،‬دس رسات‬
‫‪ .‬اص ػَی دیگش ًیشٍّای غلغاًٌذُ اص ایي ؿشایظ خاسج‬ ‫خَد یه پذیذُ هاوشٍػىَپیىی اػت‬
‫ًوی ؿًَذ اص ایي سٍ‪ً ،‬یشٍّا دس ًمغِ ای ػول هی وٌٌذ وِ گـتاٍس دس حال ػىَى تَدُ ٍ ًوی تَاًذ دس‬
‫جاتجایی ّای تؼیاس وَ چه ػول ًواییذ ‪ .‬تایذ تَجِ داؿت اگش یه رسُ‪ً ،‬یشٍیی تش ػغح ٍاسد وٌذ ‪،‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ًیشٍی ٍاسدُ تِ كَست لحظِ ای تش ػغح ػوَد هی ؿَد ٍ واس اًجام ؿذُ دس عی جاتجایی هجاصی‬
‫كفش خَاّذ ؿذ ‪ .‬اگش چِ واس اًجام ؿذُ دس جاتجایی حمیمی دس صهاى ‪ dt‬هوىي اػت اص تیي ًشٍد ‪ .‬دس‬
‫ًتیجِ ؿشایغی سا تشای تَاصٍى دادى تِ ػیؼتن دس اختیاس داسین وِ دس آى واس حمیمی اص ػَی ًیشٍّای‬
‫تىاس سفتِ اص تیي سفتِ اػت‪.‬‬

‫‪F‬‬
‫‪i‬‬
‫‪i‬‬
‫) ‪(a‬‬
‫‪  ri  0‬‬ ‫(‪)43-1‬‬

‫‪  ri‬دیگش‬ ‫تِ هؼادلِ (‪ )43-1‬اغلة " اكل واس هجاصی " گَیٌذ‪ .‬ؿایاى تَجِ اػت وِ ضشایة‬
‫ًوی تَاًٌذ كفش ؿًَذ‪ .‬تِ ػٌَاى هثال اگش ‪ ، Fi (a )  0‬آًگاُ ‪  ri‬واهالً هؼتمل ًثَدُ ٍ تِ ًیشٍّای ٍاسدُ‬
‫استثاط داسد‪.‬‬

‫تِ هٌظَس ایٌىِ ضشیة‪ ،‬كفش ؿَد ها تایذ اكل سا تِ ؿىلی ٍاسد وٌین وِ دس آى جاتجایی هجاصی ‪ q i‬تِ‬
‫كَست هؼتمل ٍجَد داؿتِ تاؿذ‪.‬‬

‫هؼادلِ (‪ً )43-1‬یاص ها سا تش آٍسدُ هی وٌذ صیشا حاٍی ‪ً f i‬یؼت ٍ تا اجؼام ػاوي ػش واس داسد‪.‬‬

‫ها تِ ؿشایغی ًیاص داسین وِ ؿاهل حشوت ولی ػی عتن تاؿذ ‪ .‬تشای تذػت آٍسدى چٌیي اكلی تایذ اص‬
‫ٍػیلِ ای وِ تَػظ (‪ ) james Bernoulli‬اتذاع ؿذ ٍ ػپغ تَػظ (‪ )D'ALEMBERT‬واهل ؿذ‬
‫اػتفادُ وٌین‪ .‬هؼادلِ حشوت دسآى تشاتش اػت تا ‪ ، Fi  pi‬وِ آى سا هی تَاًین تِ ایي كَست تٌَیؼین ‪:‬‬
‫‪Fi  pi  0‬‬

‫دس ایي هؼادلِ‪ ،‬رسات هَجَد دس ػیؼتن تشاتش تا ًیشٍی حمیمی تِ ػالٍُ " ًیشٍی هؼىَع هؤثش " ‪ p i‬‬

‫هتؼادل هی گشدد‪ .‬تِ جای هؼادلِ ( ‪ )40-1‬هی تَاًین هؼادلِ (‪ )44-1‬سا تٌَیؼین‪:‬‬

‫‪ (F‬‬‫‪i‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪ pi )   ri  0‬‬ ‫( ‪) 44-1‬‬

‫اگش ًیشٍّای اػتفادُ ؿذُ سا هـخق وٌین آى گاُ داسین‪:‬‬

‫‪ (F‬‬
‫‪i‬‬
‫‪i‬‬
‫) ‪(a‬‬
‫‪ p i )   ri   f i   ri  0‬‬
‫‪i‬‬

‫اوٌَى دٍتاسُ خَد سا تِ ػیؼتوی هحذٍد ػاختِ این وِ دس آى واس هجاصی ًیشٍّا اص تیي سفتِ اػت دس‬
‫ًتیجِ هؼادلِ (‪ ) 45-1‬سا تذػت هی آٍسین‪:‬‬

‫‪ (F‬‬
‫‪i‬‬
‫‪i‬‬
‫) ‪(a‬‬
‫‪ pi )   ri  0‬‬ ‫(‪)45-1‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫تِ ایي هؼادلِ وِ اغلة اكل (‪ً )D'ALEMBERT‬اهیذُ هی ؿَد هی تَاًین تِ ّذف خَد تشػین وِ دس‬
‫) ‪(a‬‬
‫هی تَاًذ حزف ؿَد ‪ .‬الثتِ ؿىل آى تشای هؼادلِ‬ ‫آى ًیشٍّای لیَد دیگش ٍجَد ًذاسًذ ٍ ػالهت‬
‫حشوت دس یه ػیؼتن هٌاػة ًیؼت ‪ .‬اوٌَى تایذ ایي اكل سا ٍاسد ػثاستی وٌین وِ دس آى جاتجایی‬
‫هجاصی هختلات ولی ٍجَد داؿتِ ٍ هؼتمل اص یىذی گش تاؿٌذ ‪ .‬پغ ضشایة ‪  q i‬تِ كَست جذاگاًِ‬
‫تشاتش تا كفش هی ؿًَذ‪.‬‬

‫تثذیل ‪ ri‬تِ ‪ q j‬اص هؼادلِ ّای تثذیل (‪ )38-1‬آغاص هی ؿَد‪.‬‬

‫) ‪ri  ri (q1 , q 2 ,...., q n , t‬‬ ‫(‪) 45'-1‬‬

‫فشم وٌیذ وِ ‪ n‬تا هختلات هؼتمل ٍ تَػظ لَاًیي صًجیشُ ای م حاػثِ ؿذُ ٍ تا حذی تفىیه‬
‫ؿذُ ٍ تِ واس تشدُ ؿذُ اػت‪ .‬تٌا تشایي ‪ V i‬تِ كَست ‪ q k‬دس فشهَالػیَى (‪ )46-1‬تِ واس هی سٍد‪.‬‬

‫‪dri‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬


‫‪Vi ‬‬ ‫‪  i qK  i‬‬ ‫(‪)46-1‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪k q k‬‬ ‫‪t‬‬
‫تِ كَست هـاتِ‪ ،‬جاتجایی لشاسدادی ٍ هجاصی ‪  ri‬هی تَاًذ هشتَط تِ جاتجایی هجاصی ‪  q i‬اص عشیك‬
‫هؼادلِ ( ‪ ) 47-1‬تاؿذ‪:‬‬
‫‪ri‬‬
‫‪ ri  ‬‬ ‫‪q j .‬‬ ‫( ‪) 47-1‬‬
‫‪j‬‬ ‫‪q j‬‬

‫‪ ،  t‬اص ایي لحظِ هحاػثِ هی ؿَد ‪ .‬اص ایي سٍ‬ ‫تایذ تَجِ داؿت وِ تغیشی دس صهاى سخ ًذادُ اػت ٍ‬
‫جاتجایی هجاصی اص عشیك تؼاسیف تٌْا تاػث جاتجایی هختلات هی ؿَد ‪ .‬دس هَسد هختلات تؼوین‬
‫یافتِ ‪ ،‬واس هجاصی ‪ ، Fi‬تِ هؼادلِ (‪ )48-1‬تثذیل هی ؿَد‪:‬‬
‫‪ri‬‬
‫‪ F   r   F  q‬‬
‫‪i‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪i,j‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪ q j  Q j  q j‬‬
‫‪j‬‬
‫( ‪) 48-1‬‬
‫‪j‬‬

‫دس ایي هؼادلِ‪ ، Q j ،‬هؤلفِ ّای ًیشٍی تؼوین یافتِ ًاهیذُ هی ؿَد وِ تِ كَست هؼادلِ (‪ )49-1‬اػت‪:‬‬
‫‪ri‬‬
‫‪Q j   Fi ‬‬ ‫( ‪) 49-1‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪q j‬‬

‫ؿایاى تَجِ اػت وِ ّواًگًَِ ‪ً q‬یاصهٌذ تُؼذ عَل ًیؼت ‪ ،‬تٌا تشایي ‪ً Q‬یض تِ تُؼذ ًیشٍ ًیاص ًذاسد اها‬
‫‪dq j ٍ N‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪ّ Q j  q j‬ویـِ تایذ داسای تُؼذ ٍ اتؼاد واس تاؿذ ‪ .‬تِ ػٌَاى هثال ‪ Q j‬هی تَاًذ گـتاٍس‬
‫تشای یه صاٍیِ ‪ d  j‬تاؽد وِ دس آى ‪ N j d  j‬اثشی هتفاٍت داسًذ ‪ .‬اوٌَى تِ هؼادلِ ( ‪ )45-1‬تاص‬
‫هی گشدین‪ ،‬ایي هؼادلِ سا هی تَاًین تِ ایي كَست تٌَیؼین‪:‬‬
‫ پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬:‫ترجمه‬ pejman.bordbar@yahoo.com

 p . r   m r . r
i
i i
i
i i i

:‫) تِ واس تثشین ایي گًَِ هی ؿَد‬47-1( ِ‫ سا دس هؼادل‬ ri ‫اگش‬


ri
 m r . q
i.j
i i q j
j

:‫اوٌَى تِ سٍاتظ تَجِ وٌیذ‬


 
ri d  r  d  r  ) 50-1(
i m i ri  q  i  dt  m i ri  i
q j
  m i ri   i
dt  q j
 
j
   

ِ‫) هثادل‬46-1 ( ِ‫ دس همایؼِ تا هؼادل‬q j ٍ t ِ‫ ) هی تَاًین تفاٍت ّا سا تا تَجِ ت‬50-1 ( ِ‫دس هؼادل‬
:‫وٌین‬

d  ri  ri  2 ri  2 ri V i
    qk  
dt  q j  q j k q j q k q j t q j

: ‫ داسین‬،) 46-1 ( ِ‫ػالٍُ تش آى تا اػتفادُ اص هؼادل‬


V i r
 i . ) 51-1(
q j q j
:‫ خَاّین داؿت‬50-1 ِ‫تا جایگضیٌی ایي تغیشات دس هؼادل‬

ri d  V  V 
 m i ri . q j
 
i  dt
 m iV i  i   m iV i  i 
q j  q j 
i
 

:‫) هی تَاًذ تؼظ دادُ ؿَد‬45-1( ِ‫ػثاست دٍم اص ػوت چپ هؼادل‬


d    1 2
   1 2


j dt    m i i 
v     m i i 
v  Q j  q j

  q j  i 2   q j  i 2  

1
‫) خَاّین‬1-45( ِ‫) ٍ هؼادل‬D'ALEMBERT( ‫ ٍاكل‬T ‫دس اًشطی جٌثـی‬  i
2
m iv i2 ‫تا ؿٌاػایی‬

:‫داؿت‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪‬‬
‫‪ d‬‬ ‫‪ T‬‬ ‫‪ T‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪  dt‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  Q j   q j  0.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ q j‬‬ ‫‪ q j‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫(‪)52-1‬‬

‫تَجِ داؿتِ تاؿیذ وِ دس یه ػیؼتن هختلات دواستی‪ ،‬هـتك ‪ T‬تا تَجِ تِ ‪ q i‬اص تیي هی سٍد ‪.‬‬
‫تٌاتشایي تا تَجِ تِ هثاحث ٌّذػی ‪ ،‬ایي ػثاست حاكل اًحٌای هختلات ‪ q j‬خَاّذ تَد‪ .‬دس هختلات‬
‫‪ T‬هی تاؿذ ‪ .‬وِ تا تَجِ تِ هختلات صاٍیِ تؼیي‬ ‫ب ػٌَاى هثال آى یه هـتك ًؼثی اص‬
‫هتماسى ٍ ُ‬
‫هی ؿَد ‪ .‬تٌاتشایي ّیچ گًَِ هحذٍدیتی دس هاّیت لیَد ٍاسدُ ًؼثت تِ ػذم جاتجایی هجاصی ٍجَد‬
‫ًذاسد‪ .‬هتغیش ‪ q j‬هی تَاًٌذ اص ّش هجوَػِ ای اص هختلات اػتفادُ وٌذ تا حشوت یه ػیؼتن سا‬
‫تَكیف وٌذ‪ .‬اگش ًیشٍّای ٍاسدُ ) ‪ ) holonomic‬تاؿٌذ آى گاُ ایي اهىاى ٍجَد داسد وِ هجوَػِ ای‬
‫اص هختلات هؼتمل ( ‪ ) q j‬سا تیاتین وِ حاٍی ؿشای ط هَجَد دس هؼادلِ ( ‪ ) 38-1‬تاؿذ‪ّ .‬ش گًَِ‬
‫جاتجایی هجاصی ‪ ،  q j‬آى گاُ هؼتمل اص ‪  q k‬ؿذُ ٍ دس ًتیجِ تٌْا ساُ سػیذى تِ هؼادلِ ( ‪) 52-1‬‬
‫اص تیي سفتي ضشایة اػت‪.‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪ T‬‬ ‫‪ T‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪Qj‬‬ ‫(‪)53-1‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪ q j‬‬ ‫‪ q j‬‬
‫ایي هؼادالت دس ّوِ جا ٍجَد داسًذ‪.‬‬

‫صهاًی وِ ًیشٍّا لاتل هـتك گشفتي اص تاتغ پتاًؼیل تشداسی ‪ V‬تاؿٌذ داسین‪:‬‬

‫‪Fi  iV‬‬

‫آى گاُ ًیشٍی تؼوین یافتِ سا هی تَاًین تِ كَست صیش تٌَیؼین‪:‬‬


‫‪ri‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪Q j   Fi .‬‬ ‫‪  iV . i ,‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪q i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪q j‬‬
‫ایي دلیماً هـاتِ تِ ػثاست ) ‪ V ( r1.r2 ...... rN ,t‬تا تَجِ تِ ‪ q j‬هی تاؿذ‪:‬‬
‫‪V‬‬
‫‪Qj  ‬‬ ‫(‪)54-1‬‬
‫‪q i‬‬

‫هؼادلِ ( ‪ ) 53-1‬سا هی تَاى ایٌگًَِ ًَؿت‪:‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪ T‬‬ ‫) ‪  (T V‬‬ ‫(‪)55-1‬‬


‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪ q j‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪q i‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫هؼادلِ حشوت دس ؿىل (‪ )55-1‬لضٍهاً هحذٍد تِ ػیؼتن ّای لذیوی ًوی تاؿذ‪ ،‬تٌْا اگش ‪ ،V‬ػولگش‬
‫ٍاضحی اص صهاى ًثاؿذ‪ٍ V .‬اتؼتِ تِ ػشػت ّای تؼوین دادُ ؿذُ ًیؼت‪.‬‬

‫اص ایي سٍ هی تَاًین ًتیجِ تگیشین وِ اكالح ٍ ػثاسات ‪ V‬دس هـتك ًؼثی تا تَجِ تِ ‪ q j‬تشاتش خَاّذ‬
‫تَد تا‪:‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪ (T V‬‬ ‫) ‪)  (T V‬‬


‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪ q j‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬‫‪q‬‬ ‫‪j‬‬

‫ٍ یا تاتغ جذیذی تؼشیف وٌین وِ الگشًظی ‪ L‬هی تاؿذ‪:‬‬

‫‪L  T V‬‬ ‫(‪)56-1‬‬

‫آى گاُ هؼادلِ ( ‪ )53-1‬تثذیل هی ؿَد تِ‪:‬‬


‫‪d‬‬ ‫‪ L‬‬ ‫‪ L‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 0,‬‬ ‫( ‪) 57-1‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪ q j‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬‫‪q‬‬ ‫‪j‬‬

‫ایي هؼادلِ تِ هؼادلِ الگشاًظ هؼشٍف اػت ‪ .‬تَجِ داؿتِ تاؿیذ تشای هجوَػِ ای خاف اص هؼادالت‬
‫حشوت‪ّ ،‬یچ گضیٌِ هٌحلش تِ فشدی اص هؼادالت الگشاًظی ٍجَد ًذاسد تٌاتشایي هؼادلِ (‪ )57-1‬تِ ػَی‬
‫هؼادلِ حشوت دس هختلات تؼوین یافتِ ػَق دادُ هی ؿَد ‪ .‬تٌاتشایي تَضیحات پایاى فلل ‪10 ٍ 8‬‬
‫دس كَستی ًـاى دادُ هیـًَذ وِ ) ‪ L  ( q , q , t‬یه هؼادلِ الگشاًظی تاؿذ ٍ ) ‪ F ( q , t‬ػولىشدی‬
‫لاتل توایض اص هختلات تؼوین یافتِ ٍ صهاى تاؿذ ػپغ‬

‫‪dF‬‬ ‫(‪)57'-1‬‬
‫‪L (q , q , t )  L (q , q , t ) ‬‬
‫‪dt‬‬
‫ایي هؼادلِ تاػث پذیذ آهذى هؼادلِ هـاتْی اص حشوت هی ؿَد ‪ .‬دس آى اغلة هی تَاى هؼادالت دیگشی‬
‫تذػت آٍسد ‪ .‬دس حالی وِ هؼادلِ (‪ّ )56-1‬ویـِ ساّی هٌاػة تشای ػاخت هؼادالت الگشاًظی دس‬
‫ػیؼتن ّای لذیوی اػت‪.‬‬

‫‪ .5-1‬پتانسیل های وابسته به سرعت و عملکرد پراکندگی‬

‫‪ٍ V‬جَد‬ ‫(‪ )57-1‬لشاس داد حتی اگش تاتغ پتاًؼیل‬ ‫هؼادالت الگشاًظی سا هی تَاى دس حالت هؼادلِ‬
‫ًذاؿتِ تاؿذ‪.‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ایي واس تاػث هی ؿَد تا ًیشٍ ّای تؼوین یافتِ سا تتَاى اص ) ‪ U ( q j , q j‬تذػت آٍسد‬
‫‪U d  U‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Qj ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ .‬‬ ‫( ‪) 58-1‬‬
‫‪q j dt  q j‬‬ ‫‪‬‬
‫دس چٌیي هَاسدی هؼادلِ (‪ٌَّ )57-1‬ص اص هؼادلِ (‪ )53-1‬تثؼیت هی وٌذ ٍ هؼادلِ الگشاًظ تَػیلِ‬

‫‪L  T U‬‬ ‫(‪)59-1‬‬

‫دادُ هی ؿَد‪.‬‬

‫دسایي هؼادلِ ‪ U‬سا هی تَاى پتاًؼیل تؼوین یافتِ یا پتاًؼیل ٍاتؼتِ تِ ػشػت ًاهیذ‪.‬‬

‫اهىاى اػتفادُ اص چٌیي پتاًؼیلی ػلوی ًیؼت ‪ .‬اص آى دس یىی اص حَصُ ّای تؼیاس هْن ًیشٍ تا ػٌَاى‬
‫ًیشٍی الىتشٍ هغٌاعیؼی دس ؿاسطّای هتحشن اػتفادُ هی وٌٌذ‪.‬‬

‫‪ V‬دس یه ًاحیِ تذٍى تاسدس هیذاى‬ ‫اگش تاس الىتشیىی ‪ ٍ q‬جشم ‪ m‬سا دس ًظش تگیشد وِ تا ػشػت‬
‫الىتشیىی ‪ E‬ثاتت ٍ هیذاى هغٌاعیؼی ‪ B‬ثاتت لشاس داسًذ‪ ٍ .‬تِ صهاى ٍ هىاى ٍاتؼتِ اػت‪.‬‬

‫دس آى ًیشٍی تَلیذ هی ؿَد وِ ًیشٍی لَسًتغ ًام داسد ٍ دادُ هی ؿَد تِ ٍػیلِ‬

‫‪F  q E  V  B  .‬‬ ‫(‪)60-1‬‬

‫) ‪ B (t , x , y , z ) ٍ E (t , x , y , z‬داسای هـتك صهاى ٍ هىاى تشای پتاًؼیل اػىالش ) ‪ٍ  (t , x , y , z‬‬


‫پتاًؼیل تشداسی ) ‪ A (t , x , y , z‬هی تاؿٌذ ٍ تَػیلِ‬

‫‪A‬‬ ‫(‪)61a-1‬‬
‫‪E   ‬‬
‫‪t‬‬
‫ٍ‬

‫‪B   A .‬‬ ‫(‪)61b-1‬‬

‫دس ایي كَست پتاًؼیل ٍاتؼتِ تِ ػشػت تذػت آیذ‪:‬‬

‫‪U  q  qA V‬‬ ‫(‪)62-1‬‬

‫تا اػتفادُ اص هؼادلِ الگشاًظ ‪ L  T U‬خَاّین داؿت‪:‬‬


‫‪1‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪M  2  q  qA V‬‬
‫‪2‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫(‪)63-1‬‬

‫هؤلفِ ‪ x‬اص هؼادلِ الگشاًظ سا دس ًظش تگیشیذ‪:‬‬


‫‪ A x‬‬ ‫‪A y‬‬ ‫‪A Z‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  dA x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪m x  q  x‬‬ ‫‪ y‬‬ ‫‪ Z‬‬ ‫‪ q ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)64-1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ x‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪‬‬

‫هـتك صهاى ول ‪ ، A x‬تؼتگی تِ هـتك صهاى رسُ داسد‪.‬‬

‫‪dA x A x‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪A x‬‬ ‫‪A x‬‬ ‫‪A x‬‬


‫‪‬‬ ‫‪ v A x  x  x‬‬ ‫‪ y‬‬ ‫‪ z‬‬ ‫(‪)65-1‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬

‫تا تَجِ تِ هؼادلِ (‪ )61b-1‬داسین‪:‬‬

‫‪ A‬‬ ‫‪A ‬‬ ‫‪ A‬‬ ‫‪A ‬‬


‫‪(V  B )x   y  y  x   z  z  x ‬‬
‫‪ x‬‬ ‫‪y ‬‬ ‫‪ x‬‬ ‫‪z ‬‬

‫تا تشویة ایي دٍ هؼادلِ هؼادلِ حشوت دس جْت ‪ x‬تذػت هی آیذ‪:‬‬

‫‪mx  q  E x  (V  B )x ‬‬ ‫(‪)66-1‬‬

‫تا همایؼِ هؼادالت (‪ )60-1( ٍ )66-1‬هی تیٌین هؤلفِ ّای آًِا تا ّن تشاتش هی تاؿٌذ ٍ ایي ًـاًگش آ ى‬
‫اػت وِ هؼادلِ ًیشٍی لَسًتغ لاتل هـتك ؿذى اص هؼادلِ (‪ )62-1( ٍ )61-1‬هی تاؿٌذ‪.‬‬

‫تَجِ داؿتِ تاؿیذ اگش ّوگی ًیشٍّا دس ػیؼتن اص ًیشٍی پتاًؼیل هـتك ؿًَذ آًگاُ هؼادالت الگشاًظ‬
‫ّویـِ هی تَاًذ تذیي كَست ًَؿتِ ؿَد‪:‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪ L‬‬ ‫‪ L‬‬


‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪Qj‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪ q j‬‬ ‫‪ q j‬‬
‫دس ایٌجا ‪ L‬حاٍی ًیشٍی پتاًؼیل لثلی تَدُ‪ Q j ،‬تیاًگش ًیشٍی اػت وِ اص ًیشٍی پتاػیل هـتك‬
‫ًـذُ اًذ‪.‬‬

‫چٌیي ؿشایغی اغلة صهاًی ایجاد هی ؿَد وِ ًیشٍّای ػایـی حضَس داؿتِ تاؿٌذ ‪ .‬تٌاتشایي هؤلفِ ‪x‬‬
‫سا هی تَاى ایٌگًَِ ًَؿت‪:‬‬
‫‪Ff x  k x x‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ًیشٍی اكغىان اص ایي دػت هی تَاًذ اص ‪( f‬ػولگش اًتـاس ‪ً )Rayleigh's‬اؿی ؿَد‪:‬‬

‫‪f ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫‪2 i‬‬
‫‪‬‬ ‫‪k x ix2  k y iy2  k z iz2 ‬‬ ‫(‪)67-1‬‬

‫دس ایٌجا هجوَع تیـتش اص ول رسات ػیؼتن اػت ‪ .‬اص ایي تؼشیف اؿىاس هیـَد‪:‬‬
‫‪F‬‬
‫‪Ff‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x‬‬
‫‪x‬‬

‫ٍهؼادلِ‬

‫‪Ff   f .‬‬ ‫(‪)68-1‬‬

‫ّوچٌیي هی تَاًین تفؼیشی فیضیىی اص ایي اًتـاس داؿتِ تاؿین‪.‬واس اًجام ؿذُ دس ػیؼتن تشاتش اػت تا‬

‫‪dW f  Ff  dr  Ff v dt   k x x2  k y  y2  k z z2  dt .‬‬

‫اص ایي سٍ‪ ، 2f ،‬ػشػت اًتـاس اًشطی تِ دلیل اكغىان خَاّذ تَد ‪ .‬هؤلفِ ًیشٍی تؼوین یافتِ حاكل‬
‫ًیشٍی اكغىان اػت‪:‬‬
‫‪ri‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪f‬‬
‫‪Q j   Ff i ‬‬ ‫‪   f  i    f  i  ‬‬ ‫(‪)69-1‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪q j‬‬ ‫‪q i‬‬ ‫‪q j‬‬ ‫‪q j‬‬

‫هثالی دیگش لاًَى اػتَوغ (‪ )stokes‬اػت دس آى وشُ ای تِ ؿؼاع ‪ a‬دس حال حشوت تا ػشػت ‪ v‬دس‬
‫هحیغی تا ٍیؼىَصیتِ ‪ً ٍ ‬یشٍی وــی ‪ Ff  6   av‬هی تاؿذ ‪ .‬هؼادلِ الگشاًظی آ ى ایٌگًَِ‬
‫اػت‪:‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪ L‬‬ ‫‪ L f‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫(‪)70-1‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪ q j‬‬ ‫‪ q j q j‬‬

‫تٌاتشایي ‪ f ٍ L‬تایذ تشای تذػت آٍسدى هؼادلِ حشوت تؼیي گشدًذ‪.‬‬


‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ .1-6‬کاربردهای ساده از فرمول الگرانژ‬

‫دستخؾ لثلی ًـاى دادُ ؿذ وِ تشای ػیؼتن ّایی وِ هی تَاًین یه هؼادلِ الگشًظی تؼشیف وٌین‬
‫(هثل ػیؼتن ‪ )holonomic‬هی تَاًین اص ساّی تؼیاس ػادُ تشای ایجاد هؼادلِ حشوت تْشُ تگیشین‪ .‬ها‬
‫اص عشیك حزف ًیشٍّای ٍاسدُ اص هؼادالت حشوت هی تَاًین تِ ّذف خَد تشػین ‪ .‬دس هؼادلِ (‪)19-1‬‬
‫‪V ٍT‬‬ ‫الصم اػت تا ًیشٍّای تشداسی صیادی تِ ّوشاُ ؿتاتؾ اػتفادُ وٌین ‪ .‬تا سٍؽ الگشًظ فمظ تا‬
‫ػشواس داسین‪ .‬دس یه سٍؽ هؼتمین ‪ V ٍ T ،‬سا دس هختلات تؼوین دادُ ؿذُ هی ًَیؼین ٍ آ ى سا دس‬
‫هؼادلِ (‪ )57-1‬جایگضیي هی وٌین تا هؼادلِ حشوت سا تذػت آٍسین ‪ .‬تثذیالت هَسد ًیاص ‪ V ٍ T‬اص‬
‫هختلات دواستی تِ هختلات تؼوین یافتِ سا هی تَا ى تا اػتفادُ اص هؼادلِ (‪ )45'-1( ٍ )38-1‬ایجاد‬
‫ًوَد‪ .‬تٌاتش ایي ‪ T‬ایٌگًَِ خَاّذ تَد‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪T   m i i2 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪  ri q j  ri‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪i‬‬
‫‪ j q j‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬

‫آؿىاس اػت وِ دس تؼظ آى ‪ T ،‬دس هختلات تؼوین یافتِ تِ كَست فشم ریل دس خَاّذ آهذ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪T  M 0  M jq j ‬‬ ‫‪ M jk q j q k‬‬
‫‪j‬‬ ‫‪2 j ,k‬‬

‫دس ایي هؼادلِ ‪ M 0 , M j , M jk‬تِ كَست ػولگشّای لغؼی ‪ t ٍ r ' s‬هی تاؿٌذ اص ایي سٍ ‪t ٍ q ' s‬‬

‫خَاٌّذ ؿذ‪:‬‬
‫‪1  r ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪M 0   mi  i ‬‬
‫‪2  t ‬‬

‫‪ri ri‬‬ ‫(‪)72-1‬‬


‫‪M j   mi‬‬ ‫‪‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪t q j‬‬

‫‪ri ri‬‬
‫‪M jk   m i‬‬ ‫‪‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪q j q k‬‬

‫تٌاتشایي اًشطی جٌثـی ػیؼتن سا ّویـِ هی تَاى تِ كَست هجوَع ػِ ػولىشد اص ػشػت ّای‬
‫تؼوین یافتِ ًَؿت‪:‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪T  T 0 T 1 T 2‬‬ ‫(‪)73-1‬‬

‫دس ایٌجا ‪ T 0‬هؼتمل اص ػشػت ّای تؼوین یافتِ اػت ‪ T 1 .‬دس ػشػت خغی تَدُ ٍ ‪ T 2‬هؼادلِ دسجِ ‪2‬‬
‫اص ػشػت هی تاؿذ ‪ .‬اگش هؼادالت اًتمال حاٍی صهاى ًثاؿذ آى گاُ ػثاست آخش دس هؼادلِ (‪ )71-1‬اص‬
‫تیي ًوی سٍد ٍ ‪ّ T‬ویـِ تِ كَست هؼادلِ دسجِ دٍم دس ػشػتْای تؼوین یافتِ خَاّذ ؿذ‪.‬‬

‫اوٌَى هثال ػادُ اص ایي سٍؽ سا دس ًظش هی گیشین‪:‬‬

‫‪ .1‬یه رسُ دس فضا (الف‪ :‬هختلات دواستی ب‪ :‬هختلات هتماسى ػغح)‬


‫‪ .2‬هاؿیي آتٍَد‬
‫‪ً .3‬یشٍّای ٍاسدُ ٍاتؼتِ تِ صهاى‪ -‬هْشُ ّای غلتاى تش سٍی ػیؼتن چشخٌذُ‬
‫‪ .1‬الف ) حشوت رسُ ‪ :‬تا اػتفادُ اص هختلات دواستی ‪ً .‬یشٍّای تؼوین یافتِ دادُ ؿذُ هَسد ًیاص دس‬
‫هؼادلِ (‪ Fx , Fy , FZ )53-1‬هی تاؿذ‪.‬‬
‫‪m x 2  y 2  z 2 ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪T ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪T T T‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y Z‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬


‫‪ mx ,‬‬ ‫‪ my ,‬‬ ‫‪ mz‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪Z‬‬

‫ٍ هؼادلِ حشوت تشاتش اػت تا‪:‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬


‫‪(mx )  Fx ,‬‬ ‫‪(my )  Fy ,‬‬ ‫‪(mz )  Fz .‬‬ ‫(‪)74-1‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬

‫تایذ هشاجؼِ ای تِ لاًَى حشوت ًیَتي داؿتِ تاؿین‪.‬‬


‫ب) حشوت رسُ‪ :‬تا اػتفادُ اص هختلات هتماسى هؼغح‪ .‬دس ایٌجا تایذ ‪ T‬سا تِ كَست ػثاست ‪r‬‬
‫ٍ ‪ ‬تیاى وٌین‪ .‬هؼادالتی ّوچَى هؼادلِ (‪ )38-1‬سا تِ واس هی تشین‪:‬‬

‫‪x  r cos ‬‬


‫‪y  r sin ‬‬

‫تا همایؼِ تا هؼادلِ(‪ )46-1‬ػشػت ّا ایٌگًَِ ّؼتٌذ‪:‬‬


‫‪x  r cos   r sin ‬‬
‫‪y  r sin   r cos ‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪1‬‬
‫اًشطی جٌثـی ) ‪ T  (x 2  y 2‬تَدُ آى گاُ تذیي كَست ًَؿتِ هی ؿَد‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1  2‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪m r  r ‬‬
‫(‪)75-1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪T ‬‬
‫‪2 ‬‬ ‫‪‬‬

‫هؤلفِ ّای هتماسى هؼغح ػشػت‪ r ،‬دس اهتذاد ‪ ، r ٍ r‬دس جْت ػوَد تش ‪ r‬هی تاؿذ وِ‬
‫تا تشداس ‪ n‬تیاى هیگشدًذ ‪ .‬اص ایي سٍ هجزٍس ػشػت تیاى ؿذُ دس هختلات هتماسى ‪r 2  (r )2‬‬
‫خَاّذ تَد‪:‬‬

‫‪dr  rˆ dr  rˆ d   kˆ dz‬‬

‫تشای حالتْای هختلف ‪ dr‬دس هختلات اػتَاًِ ای ˆ‪ٍ ˆ ٍ r‬احذّای تشداسی دس جْت ‪ ٍ r‬‬
‫خَاٌّذ تَد‪ .‬هؤلفِ ّای ًیشٍّای تؼوین یافتِ سا هی تَاى اص هؼادلِ (‪ )49-1‬تذػت آٍسد‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫‪Qr  F ‬‬ ‫‪ F  rˆ  Fr‬‬
‫‪r‬‬

‫‪r‬‬
‫‪Q  F ‬‬ ‫‪ F  rˆ  rF‬‬
‫‪‬‬

‫اص ایي سٍ هـتك ‪ r‬تا تَجِ تِ ‪، ‬تشداسی دس جْت ˆ‪ ‬هی تاؿذ ‪ .‬دٍ هختلات تؼوین یافتِ‬
‫ٍجَد داسد پغ دٍ هؼادلِ الگشاًظی ٍجَد داسد‪ .‬هـتمات سخ دادُ دس هؼادلِ ‪ r‬ػثاستٌذ اص‪:‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪d  T ‬‬


‫‪ mr 2‬‬ ‫‪ mr‬‬ ‫‪mr‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪dt  r ‬‬
‫پغ هؼادلِ تشاتش اػت تا‬

‫‪mr  mr 2  Fr‬‬

‫حالت دٍم تشای ؿتاب گشیض اص هشگض ٍجَد داسد‪ .‬تشای هؼادلِ ‪ ، ‬ایي هـتمات سا داسین‪:‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪‬‬
‫‪0‬‬
‫‪‬‬
‫‪ mr 2‬‬
‫‪d‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪mr 2  mr 2  2mrr‬‬
‫تٌاتشایي تِ ایي هؼادلِ تثذیل هی ؿَد‪:‬‬
‫‪d‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪mr 2  mr 2  2mrr  rF‬‬

‫تَجِ داؿتِ تاؿیذ وِ ػوت چپ هؼادلِ‪ ،‬هشتَط تِ هـتك صهاى اص صاٍیِ لحظِ ای هی تاؿذ ٍ دس‬
‫ػوت ساػت آى اص گـتاٍس اػتفادُ ؿذُ اػت تٌاتشایي تِ اػاًی هی تَاًین دٍتاسُ هؼادلِ (‪ )26-1‬سا‬
‫تذػت آٍسین‪ .‬وِ دس آى ‪ N ( )  rF ٍ L  mr 2‬هی تاؿذ‪.‬‬

‫‪ .2‬هاؿیي آتٍَد (ؿىل ‪ً ) 7-1‬وًَِ ای اص یه ػیؼتن لذیوی هی تاؿذ ‪.‬تٌْا یه هختلات هؼتمل‬
‫‪ٍ x‬جَد داسد ‪ٍ .‬ضؼیت ٍصى تَػظ فـاسّای ٍاسدُ ای تؼیي هی ؿَد وِ عَل عٌاب هیاى آًْا‬
‫) ‪ (L‬تؼیي ؿذُ تاؿذ‪.‬اًشطی پتاًؼیل تشاتش اػت تا‪:‬‬

‫‪V  M 1gx  M 2 g  l  x ‬‬

‫دس حالی وِ اًشطی جٌثـی اى تشاتش اػت تا‪:‬‬


‫‪1‬‬
‫‪T ‬‬ ‫‪M 1  M 2  x 2‬‬
‫‪2‬‬

‫اص تشویة ایي دٍ خَاّین داؿت‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪L  T V ‬‬ ‫‪ M 1  M 2  x 2  M 1gx  M 2 g  l  x ‬‬
‫‪2‬‬

‫تٌْا یه هؼادلِ ٍجَد داسد وِ حاٍی هـتمات تاؿذ‪:‬‬

‫‪L‬‬
‫‪ M 1  M 2  g‬‬
‫‪x‬‬

‫‪L‬‬
‫‪ M 1  M 2  x‬‬
‫‪x‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫تٌا تشایي خَاّین داؿت‪:‬‬

‫‪M 1  M 2  x  M 1  M 2  g‬‬

‫یا‬
‫‪M1 M 2‬‬
‫‪x ‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪M1 M 2‬‬

‫ًتیجِ حاكل اص عشیك اتضاس اتتذایی ًیض تذػت هی آیذ ‪ .‬وـؾ عٌاب دس جایی ظاّش هی ؿَد ٍ تاػث‬
‫ایجاد هؼادلِ الگشاًظی هی ؿَد‪.‬‬

‫‪ .3‬حلمِ یا هْشُ لغضاى ٍ غلغاى تش سٍی ػیوی چشخاى دس فضای تذٍى ًیشٍ‪ :‬ػین ساػت ٍ هؼتمین تِ‬
‫كَست غیش یىٌَاخت حَل هحَسی ػوَدی ٍ ثاتت هی پیچذ ‪ .‬ایي هثال تشای ًـاى دادى ػادُ ‪،‬‬
‫ٍاتؼتِ تَدى صهاى تا هحَس چشخؾ دس اهتذاد ‪ ٍ z‬ػین دس ػغح ‪ xy‬اًتخاب ؿذُ اػت ‪.‬هؼادالت‬
‫تثذیلی حاٍی صهاى هی تاؿٌذ‪:‬‬

‫‪x  r cos  t‬‬ ‫‪ : ‬ػشػت صاٍیِ ای دٍاساًی‬

‫‪y  r sin  t‬‬ ‫‪ : r‬فاكلِ دس عَل تشداس اص هحَس چشخؾ‬

‫هی تَاًین ‪ T‬سا اص عشیك سٍؽ هـاتْی وِ تشای تذػت آٍسدى هؼادلِ (‪ )71-1‬تِ واس تشدین تذػت‬
‫آٍسین‪ .‬اص عشیك هؼادلِ (‪ ٍ )75-1‬تا لشاس دادى ‪ً   ‬یض هیؼش اػت‪:‬‬

‫‪m  r 2  r 2 2 ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪T ‬‬
‫‪2‬‬

‫تَجِ داؿتِ تاؿیذ وِ ‪ T‬هؼادلِ دسجِ دٍم ٍ ّوگي اص ػشػت ّای تؼن ین یافتِ ًیغت اص ایي سٍ‬
‫ػثاست دیگشی وِ حاٍی ‪ً r‬ثاؿذ ٍجَد خَاّذ داؿت‪ .‬هؼادلِ حشوت تشاتش اػت تا‪:‬‬

‫ٍ ‪0‬یا‪mr  mr  2 ‬‬

‫‪r  r 2‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ .‬ساُ حل ‪ً r  e  t‬ـاى هی دّذ وِ‬ ‫ایي هـاتِ تا هؼادلِ ػادُ ًَػاًی تا تغیش ػالهت آى هی تاؿذ‬
‫هْشُ ّا دس حال حشوت تِ ػوت تیشٍى ّؼتٌذ‪ .‬ایي سٍؽ ًوی تَاًذ ًیشٍّای ٍاسدُ ای وِ تاػث حفظ‬
‫‪ .‬هؼادلِ (‪ )26-1‬تا ًیشٍی حشوت آ ًی صاٍیِ ای‬ ‫هْشُ ّا تش سٍی ػین هی ؿَد سا حفظ وٌذ‬
‫‪ L  mr 2 2e t‬تاػث تَجَد آهذى ًیشٍی ‪ F  N r‬هیـَد‪ .‬دس ایي سٍیىشد‪ً ،‬یشٍّای ٍاسد ؿذُ‬
‫‪ F  mr 2e t‬تِ كَست ػوَدی تش ػین ٍ هحَس چشخـی ٍاسد هی ؿًَذ‪.‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫آل تغییل ٍ هؼبؿالت الگلاًو‬

‫‪ -1-2‬آل ّبهیلتَى‬

‫ای ًیٌتن ٍ ربثزبیی‬ ‫هِتكگیلی ام هؼبؿالت الگلاًو وِ ؿك فٔل اٍل اكائِ ُـ‪ ،‬ثب فلٕ عبلت لغظِ‬

‫عجك یه آل ؿیفلاًٌیلی هبًٌـ آل‬ ‫ای اًزبم پقیلفت‪ ،‬یؼٌی‬ ‫هزبمی ًبصین ًٌجت ثِ عبلت لغظِ‬

‫ؿیآلوجلت‪ّ .‬وضٌیي هیتَاى هؼبؿالت الگلاًو كا ام آلی وِ علوت ول ًیٌتن كا ؿك ثبمُ مهبًی ‪ 𝑡2 ٍ 𝑡1‬ثب‬

‫تغییلات ًبصینی ًٌجت ثِ علوت ٍالؼی ؿك ًظل هیگیلؿ ًین ثـًت آٍكؿ‪ .‬آلی ام ایي ًَع كا آل اًتگلالی‬

‫هیًبهٌـ‪.‬‬

‫ٍ ‪ “𝑡2‬كا ثِ مثبى‬ ‫‪𝑡1‬‬ ‫لجل ام اكائِ آل ا ًتگلال‪ ،‬اثتـا ثبیٌتی هؼٌبی ػجبكت ”علوت ًیٌتن ثیي مهبى ّبی‬

‫هؾتِٔ تؼوین یبفتِ 𝑛𝑞 ‪ٍ ،𝑞1 , … ,‬‬ ‫𝑛‬ ‫ؿلیكتلی ثیبى ًوَؿ ‪ .‬آكایَ لغظِای یه ًیٌتن كا ثب اًتفبؿُ ام همبؿیل‬

‫هغَك هؼ تٔبت كا تِىیل‬ ‫𝑛‬ ‫ًٌجت ثِ یه ًمغِ ؽبّ ؿك ّبیپلفضبی ؿوبكتی تَٓیف هی َُؿ‪ ،‬وِ 𝑞ّب‬

‫هیؿٌّـ‪ .‬ؿك ًتیزِ ایي فضبی 𝑛‪-‬ثؼـی كا فضبی آكایَ هی ًبهین‪ .‬ثب گقُت مهبى‪ ،‬عبلت ًیٌتن تغییل ولؿُ‬

‫ٍ ًمبط ًیٌتن ؿك فضبی آكایَ علوت هی وٌٌـ ٍ یه هٌغٌی ام ؽَؿ ثل ربی هی گقاكًـ وِ ثب ػٌَاى ”هٌیل‬

‫علوت ًیٌتن “ ؽَاًـُ هی َُؿ‪ .‬پي ”علوت ًیٌتن “ ؿك ػجبكت ثبال ثِ هؼٌبی علوت ًمبط ًیٌتن ؿك‬

‫عَل ایي هٌیل ؿك فضبی آكایَ هی ثبُـ‪ .‬هیتَاى مهبى كا ثؼٌَاى یه پبكاهتل ایي هٌغٌی ؿك ًظل گلفت؛ ٍ‬

‫‪ .‬تَرِ وٌیـ وِ فضبی آكایَ‬ ‫ثِ ّل ًمغِ ام ایي هٌیل هی تَاى یه یب صٌـ همـاك ام مهبى كا ًٌجت ؿاؿ‬

‫ضلٍكتبً اكتجبعی ثب فضبی ًِثؼـی فینیىی ًـاكؿ‪ّ ،‬وبًغَك وِ هؾتٔبت تؼوینیبفتِ ًین ضلٍكتبً ثب هؾتٔبت‬

‫هىبًی هٌغجك ًؾَاٌّـ ثَؿ‪ .‬هٌیل علوت ؿك فضبی آكایَ ّیش تِبثْی ثب هٌیل ّل فكُ ٍالؼی ؿك فضب ًـاكؿ؛‬

‫ّل ًمغِ ؿك كٍی ایي هٌیل ًِبًگل آكایَ ول ًیٌتن ؿك مهبى تؼییي ُـُ هیثبُـ‪.‬‬

‫(ثزن‬ ‫آل اًتگلال ّبهیلتَى‪ ،‬تَٓیف وٌٌـُ علوت ًیٌتن ّبی هىبًیىی اًت وِ ؿك آًْب‪ ،‬توبهی ًیلٍّب‬

‫‪1‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ًیلٍّبی فِبك یب هغـٍؿیت ) ام یه پتبًٌیل اًىبلل تؼوین یبفتِ وِ هی تَاًـ تبثؼی ام هؾتٔبت‪ً ،‬لػت یب‬

‫مهبى ثبُـ‪ ،‬لبثل اُتمبق ثبٌُـ‪ .‬صٌیي ًیٌتنّبیی كا ثؼٌَاى تهكیِِ هیًبهین‪ .‬صَى پتبًٌیل‪ ،‬تبثؼی ٓلیظ ام‬

‫هؾتٔبت هىبًی اًت‪ ،‬پي ًیٌتن تهكیِِ ًین ًیٌتن حبثت ؽَاّـ ثَؿ‪.‬‬

‫ؿك ًیٌتنّبی ته كیِِ‪ ،‬آل ّبهیلتَى كا هیتَاى ثِ َٓكت میل ثیبى ًوَؿ‪:‬‬

‫علوت ًیٌتن ام مهبى ‪ 𝑡1‬ثِ مهبى ‪ 𝑡2‬ثِ ًغَی وِ اًتگلال ؽظی میل (وِ وٌَ یب اًتگلال وٌَ ًبم ؿاكؿ)‪،‬‬

‫‪𝑡2‬‬
‫=𝐼‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝐿‬ ‫‪𝑑𝑡,‬‬ ‫(‪)1-2‬‬

‫وِ ؿك آى 𝑉 ‪ 𝐿 = 𝑇 −‬اًت‪ ،‬ثلای هٌیل ٍالؼی علوت ؿاكای همـاك لبثل لجَلی ثبُـ‪.‬‬

‫ثِ‬ ‫‪𝑡1‬‬ ‫یؼٌی رـا ام توبم هٌیلّبی هوىي وِ یه ًمغِ ام ًیٌتن هی تَاًـ عجك آًْب ام هَلؼیتَ ؿك مهبى‬

‫ثلٍؿ‪ ،‬ایي ًمغِ ؿلیمبً ام هٌیلی علوت ؽَاّـ ولؿ وِ اًتگكال (‪ )1-2‬ؿك آى‬ ‫‪𝑡2‬‬ ‫هَلؼیت ثؼـیاٍ ؿك مهبى‬

‫هٌیل حبثت ثبُـ ‪ .‬هٌظَك ام ػجبكت ”همـاك حبثت “ ثلای اًتگلال ؽغی‪ ،‬ایي اًت وِ اًتگلال كٍی هٌیل ؿاؿُ‬

‫ُـُ‪ ،‬همـاكی یىٌبى ثب اًتگلال كٍی هٌیلّبی هزبٍك ؿك هغـٍؿُ ثی ًْبیت ؽلؿ هلتجِ اٍل ؿاكؿ (یؼٌی‬

‫هٌیلّبیی وِ ام ربثزبیی ّبی ثی ًْبیت ؽلؿ ًٌجت ثِ هٌیل ؿاؿُ ُـُ عبٓل هی ًَُـ) ( ُىل ‪.)1-2‬‬

‫ثٌبثلایي هفَْم همـاك حبثت ثلای اًتگلال ؽغی‪ ،‬ؿك تئَكی تبثغ ػبؿی هتٌبظل ثب ثِ ٓفل هیل ولؿى هِتك اٍل‬

‫ؽَاّـ ثَؿ‪.‬‬

‫هیتَاى آل ّبهیلتَى كا ایٌگًَِ روغثٌـی ولؿ‪ :‬علوت ثِ گًَِای وِ تغییلات اًتگلال ؽغی 𝐼 ثلای همبؿیل‬

‫حبثت ‪ 𝑡2 ٍ 𝑡1‬ثلاثل ثب ٓفل ثبُـ‪:‬‬

‫‪𝑡2‬‬
‫𝛿 = 𝐼𝛿‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝐿‬ ‫‪𝑞1, … , 𝑞𝑛 , 𝑞 1, … , 𝑞𝑛 , 𝑡 𝑑𝑡 = 0.‬‬ ‫(‪)2-2‬‬

‫ؿك ربیی وِ هغـٍؿیت ّبی ًیٌتن ثِ َٓكت ّبلًََهیه ثبُـ‪ ،‬آل ّبهیلتَى ٍ كاثغِ (‪ُ )2-2‬لط المم ٍ‬

‫وبفی ثلای هؼبؿالت الگلاًو یؼٌی كاثغِ (‪ )57-1‬ؽَاّـ ثَؿ ‪ .‬ثٌبثلایي هی تَاى ًِبى ؿاؿ وِ آل ّب هیلتَى‬

‫‪2‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫هٌتمیوبً ام هؼبؿالت الگلاًو عبٓل هی َُؿ‪ .‬اهب ؿك ػَٕ‪ ،‬هب ثبیٌتی ػىي آى كا حبثت وٌین‪ ،‬یؼٌی ًِبى‬

‫ؿّین وِ هؼبؿالت الگلاًو ام آل ّبهیلتَى عبٓل هی ًَُـ‪ ،‬وِ لضیِ هْن تلی كا تِىیل هی ؿّـ‪ .‬ایٌىِ‬

‫هب اهىبى هی ؿّـ وِ هىبًیه‬ ‫آل ّبهیلتَى‪ُ ،‬لط وبفی ثلای هِتك گیلی ام هؼبؿالت علوت ثبُـ‪ ،‬ثِ‬

‫ًیٌتنّبی ته كیِِ كا ثب اًتفبؿُ ام آل ّبهیلتَى ثؼٌَاى فلٕ پبیِ ایزبؿ وٌین‪ ًِ ٍ ،‬ثب اًتفبؿُ ام لَاًیي‬

‫هِؾٔبً ًٌجت ثِ ًیٌتن‬ ‫𝐼‬ ‫علوت ًیَتي ‪ .‬صٌیي فلهَل ثٌـی ؿاكای هنایبیی اًت؛ هخالً صَى اًتگلال‬

‫هؾتٔبت تؼوین یبفتِ وِ ثلای تَٓیف 𝐿 اىتفبؿُ ُـُ‪ً ،‬بهتغیل اًت‪ ،‬هؼبؿالت علوت ثبیٌتی ّوَاكُ ُىل‬

‫اًـ‪ .‬هْوتل ایٌىِ‬ ‫الگلاًوی ؿاُتِ ثبٌُـ‪ٓ ،‬لفٌظل ام ایٌىِ هؾتٔبت تؼوین یبفتِ صگًَِ تجـیل ُـُ‬

‫ّبی‬ ‫فلهَلثٌـی ثل اًبى آل تغییل‪ ،‬هٌیلی اًت وِ اغلت ثبیٌتی ٌّگبم تالٍ ثلای تَٓیف ًیٌتن‬

‫غیلهىبًیىی ؿك لبلت كیبضیاتی هىبًیه والًیه‪ ،‬آى كا پیوَؿ‪ ،‬ام رولِ ؿك هَكؿ تئَكی هیـاى ّب‪.‬‬

‫« ُىل ‪ -1-2‬هٌیل یه ًمغِ ًیٌتن ؿك فضبی آكایَ »‬

‫‪ -2-2‬تىٌیهّبیی ثلای عٌبة تغییلات‬

‫(‪ )2-2‬عبٓل هی ًَُـ‪ ،‬اثتـا ثبیٌتی كٍٍ ّبیی ثلای‬ ‫لجل ام ایٌىِ ًِبى ؿّین هؼبؿالت الگلاًو ام كاثغِ‬

‫اكائ ؿّین‪ ٍ ،‬یىی ام هِىالت آلی ؿك ایي ًَع عٌبة‪ ،‬یبفتي هٌغٌی اًت وِ اًتگلال‬
‫عٌبة تغییلات ُ‬

‫ؽغی ثلای آى همـاك حبثتی ؿاُتِ ثبُـ‪.‬‬

‫ؿاكین وِ ثل كٍی هٌیلی هبًٌـ‬ ‫𝑥 ‪𝑓 𝑦, 𝑦,‬‬ ‫اثتـا هٌئلِ ای كا ؿك ُىل ته ثؼـی ؿك ًظل ثگیلیـ ‪ :‬تبثؼی هبًٌـ‬

‫𝑦 = 𝑦 ثیي ؿٍ همـاك ‪ 𝑥2 ٍ 𝑥1‬تؼلیف ُـُ اًت‪ ،‬وِ ؿك آى 𝑦 هِتك 𝑦 ًٌجت ثِ 𝑥 هیثبُـ‪ .‬هیؽَاّین‬ ‫𝑥‬

‫𝑦 كا ثیبثین ثِ ًغَی وِ اًتگلال ؽغی 𝐽 ثلای تبثغ 𝑓 ثیي ‪:𝑥2 ٍ 𝑥1‬‬ ‫𝑥‬ ‫یه هٌیل ؽبّ هبًٌـ‬
‫𝑦𝑑‬
‫‪𝑦 ≡ 𝑑𝑥 ,‬‬
‫‪𝑥2‬‬
‫=𝐽‬ ‫‪𝑥1‬‬
‫𝑓‬ ‫‪𝑦, 𝑦, 𝑥 𝑑𝑥,‬‬ ‫(‪)3-2‬‬

‫‪3‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ؿاكًـ‪ ،‬همـاكی حبثت ؿاُتِ ثبُـ ‪.‬‬ ‫𝑥 𝑦‬ ‫ًٌجت ثِ هٌیلّبیی وِ تفبٍت ثی ًْبیت ؽلؿ ًٌجت ثِ تبثغ ٓغیظ‬

‫كا ایفب هی وٌـ‪ ٍ ،‬هب تٌْب هٌیلّبی هؾتلفی كا ؿك ًظل هی گیلین وِ ؿك آًْب‬ ‫𝑡‬ ‫ؿك ایٌزب ًمَ پبكاهتل‬ ‫𝑥‬ ‫هتغیل‬

‫ثبُـ (ُىل ‪ .)2-2‬تَرِ وٌیـ وِ ُىل ‪ًِ 2-2‬بىؿٌّـُ فضبی آكایَ ًیٌت ‪.‬‬ ‫‪𝑦 𝑥2 = 𝑦2‬‬ ‫𝑦ٍ‬ ‫‪𝑥1 = 𝑦1‬‬

‫هٌی آلی ٍ ّن هٌیلّبی تغییلیبفتِ‪ ،‬ثؾِی ام ؽظ هٌتمیوی ٌّتٌـ وِ‬


‫ؿك فضبی آكایَ ته ثؼـی‪ّ ،‬ن ك‬

‫‪ 𝑦2 ٍ 𝑦1‬كا ثِ یىـیگل هتٔل هی وٌـ؛ ٍ هٌیلّب تٌْب ؿك ًٌجت تبثؼی ثیي 𝑦 ٍ 𝑥 ثب ّن تفبٍت ؿاكًـ ‪ .‬هٌئلِ‬

‫تهثؼـی ثَؿُ ٍ 𝑦 تبثؼی ام 𝑥 اًت‪ ًِ ،‬هؾتٔبت‪.‬‬

‫𝑦 ؿك هٌئلِ اوٌتلهن تهثؼـی »‬ ‫𝑥‬ ‫« ُىل ‪ -2-2‬هٌیلّبی تغییلیبفتِ ثلای تبثغ‬

‫هب هٌئلِ كا ثِ ُىلی ؿك هی آٍكین وِ ثِ هب اهىبى ؿّـ ام اثناك آٌُبی عٌبة ؿیفلاًٌیل ثلای یبفتي ًمبط‬

‫ایٌتبی تبثغ اًتفبؿُ وٌین‪ .‬صَى 𝐽 ثبیٌتی ؿك هٌیل ٓغیظ ًٌجت ثِ ّل هٌیل هزبٍك ؿاكای همـاك حبثتی ثبُـ‪،‬‬

‫پي تغییل ّن ثبیٌتی ًٌجت ثِ ثلؽی ام هزوَػِ هٌیلّبی هزبٍك وِ ثب پبكاهتل ثی ًْبیت ؽلؿ 𝛼 ًبهگقاكی‬

‫ًِبًگل‬ ‫‪𝑦 𝑥, 0‬‬ ‫ًِبى ؿاؿ‪ ،‬وِ‬ ‫𝛼 ‪𝑦 𝑥,‬‬ ‫هیًَُـ‪ ،‬ثلاثل ثب ٓفل ثبُـ ‪ .‬صٌیي هزوَػِ هٌیلّبیی كا هی تَاى ثب‬

‫ثِ ٓفل‬ ‫‪𝑥 = 𝑥2‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪𝑥 = 𝑥1‬‬ ‫كا اًتؾبة وٌین وِ ؿك‬ ‫𝑥 𝜂‬ ‫هٌیل ؿكًت اًت ‪ .‬ثؼٌَاى هخبل اگل ّل تبثغ هبًٌـ‬

‫هیل هیوٌـ‪ ،‬آًگبُ هزوَػِ هوىي ام هٌیلّبی تغییلیبفتِ كا عجك كاثغِ میل ؽَاّین ؿاُت‪:‬‬

‫‪𝑦 𝑥, 𝛼 = 𝑦 𝑥, 0 + 𝛼𝜂 𝑥 .‬‬ ‫(‪)4-2‬‬

‫تَاثغ ؽٍَ كفتبك ٌّتٌـ‪،‬‬ ‫𝑥 𝜂‬ ‫ٍ ّن تبثغ ووىی‬ ‫𝑥 𝑦‬ ‫ثلای ًبؿگی‪ ،‬فلٕ ُـُ اًت وِ ّن هٌیل آلی‬

‫‪ .‬ثلای ّل‬ ‫پیًَتِ ٍ غیلهٌفلؿ ثَؿُ هِتك اٍل ٍ ؿٍم آًْب ًین ؿك ایي ثبمُ پیًَتِ ثبٌُـ‬ ‫‪𝑥2‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪𝑥1‬‬ ‫یؼٌی ثیي‬

‫ؽبًَاؿُ هٌغٌی پبكاهتلی ام ایي ًَع‪ 𝐽 ،‬ؿك كاثغِ (‪)3-2‬تبثغ 𝛼 ًین ؽَاّـ ثَؿ‪:‬‬

‫‪𝑥2‬‬
‫= )𝛼(𝐽‬ ‫‪𝑥1‬‬
‫‪𝑓 𝑦 𝑥, 𝛼 , 𝑦 𝑥, 𝛼 , 𝑥 𝑑𝑥,‬‬ ‫(‪)5-2‬‬

‫ٍ ُلط ثـًت آٍكؿى ًمغِ ایٌتب ُلعی آٌُبًت‪:‬‬

‫‪4‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫𝐽𝑑‬
‫‪𝑑𝛼 𝛼=0‬‬
‫‪= 0.‬‬ ‫(‪)6-2‬‬

‫ثب اًتفبؿُ ام كٍٍّبی هؼوَل ؿیفلاًٌیلگیلی تغت ػالهت اًتگلال‪ ،‬هیثیٌین وِ‪:‬‬

‫𝐽𝑑‬ ‫𝑦𝜕 𝑓𝜕 ‪𝑥 2‬‬ ‫𝑦𝜕 𝑓𝜕‬


‫𝛼𝑑‬
‫=‬ ‫𝛼𝜕 𝑦𝜕 ‪𝑥 1‬‬
‫‪+ 𝜕𝑦 𝜕𝛼 𝑑𝑥.‬‬ ‫(‪)7-2‬‬

‫ؿك هلتجِ ؿٍم ام ایي اًتگلالّب ؽَاّین ؿاُت‪:‬‬

‫𝑦 𝜕 𝑓𝜕 ‪𝑥 2‬‬ ‫𝑦 ‪𝑥 2 𝜕𝑓 𝜕 2‬‬
‫𝛼𝜕 𝑦𝜕 ‪𝑥 1‬‬
‫= 𝑥𝑑‬ ‫𝛼𝜕 𝑥𝜕 𝑦𝜕 ‪𝑥 1‬‬
‫‪𝑑𝑥.‬‬

‫عجك اًتگلالگیلی رنء ثِ رنء‪ ،‬ثِ َٓكت میل هیكًین‪:‬‬

‫𝑦 ‪𝑥 2 𝜕𝑓 𝜕 2‬‬ ‫‪𝜕𝑓 𝜕𝑦 𝑥 2‬‬ ‫𝑑 ‪𝑥2‬‬ ‫𝑦𝜕 𝑓𝑑‬


‫𝛼𝜕 𝑥𝜕 𝑦𝜕 ‪𝑥 1‬‬
‫𝛼𝜕 𝑦𝜕 = 𝑥𝑑‬ ‫‪𝑥1‬‬
‫‪−‬‬ ‫𝑥𝑑 ‪𝑥 1‬‬ ‫𝛼𝜕 𝑦𝜕‬
‫‪𝑑𝑥.‬‬ ‫(‪)8-2‬‬

‫هیگقكًـ‪ ٍ ،‬ثٌبثلایي هِتك‬ ‫‪𝑥2 , 𝑦2‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪𝑥1 , 𝑦1‬‬ ‫ُلط كٍی توبهی هٌغٌی ّبی هتغیل ایي اًت وِ ام ًمبط‬

‫ثبیٌتی ثِ ٓفل هیل وٌـ ‪ .‬ثٌبثلایي اٍلیي رولِ (‪ٓ )8-2‬فل ُـُ ٍ كاثغِ‬ ‫‪𝑥2‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪𝑥1‬‬ ‫ؿك‬ ‫𝛼‬ ‫ًٌجت ثِ‬ ‫𝑦‬ ‫رنئی‬

‫(‪ )7-2‬ثِ َٓكت میل ًبؿُ هیَُؿ‪:‬‬

‫𝐽𝑑‬ ‫𝑓𝜕 ‪𝑥 2‬‬ ‫𝑓𝜕 𝑑‬ ‫𝑦𝜕‬


‫𝛼𝑑‬
‫=‬ ‫𝑦𝜕 ‪𝑥 1‬‬
‫𝑦𝜕 𝑥𝑑 ‪−‬‬ ‫𝛼𝜕‬
‫‪𝑑𝑥.‬‬

‫ؿك ًتیزِ ُلط ثلای همـاك حبثت‪ ،‬یؼٌی كاثغِ (‪ )6-2‬ثلاثل ثب كاثغِ میل ؽَاّـ ثَؿ‪:‬‬

‫𝑓𝜕 ‪𝑥 2‬‬ ‫𝑓𝜕 𝑑‬ ‫𝑦𝜕‬


‫𝑦𝜕 ‪𝑥 1‬‬
‫‪−‬‬ ‫𝑥𝑑‬ ‫‪= 0.‬‬ ‫(‪)9-2‬‬
‫𝑦𝜕 𝑥𝑑‬ ‫‪𝜕𝛼 0‬‬

‫عبل‪ ،‬هِتك رنئی 𝑦 ًٌجت ثِ 𝛼 وِ ؿك كاثغِ (‪ )9-2‬آهـُ‪ ،‬تبثؼی ام 𝑥 ٍ ؿلؾَاُ اًت‪ ،‬فمظ ثبیـ پیًَتِ ثَؿُ‬

‫ٍ ُلایظ ًمغِ پبیبًی كا ؿاُتِ ثبُـ ‪ .‬ثؼٌَاى هخبل‪ ،‬ثلای ؽبًَاؿُ هٌیلّبی هتغیل پبكاهتلی وِ ؿك كاثغِ (‪)4-2‬‬

‫𝜂 اًت‪ .‬ثٌبثلایي هیتَاًین ”لن ثٌیبؿی“ عٌبة تغییلات كا ثل كٍی كاثغِ‬ ‫𝑥‬ ‫ثیبى ُـُ‪ ،‬ایي تبثغ ؿلؾَاُ ّوبى‬

‫(‪ )9-2‬اػوبل ولؿ‪ ،‬وِ ثیبى هیؿاكؿ اگل‪:‬‬

‫‪𝑥2‬‬
‫‪𝑥1‬‬
‫𝑀‬ ‫‪𝑥 𝜂 𝑥 𝑑𝑥 = 0‬‬ ‫(‪)10-2‬‬

‫ُة‬ ‫‪𝑥1 , 𝑥2‬‬ ‫𝑀 ثبیٌتی ػیٌبً ؿك ثبمُ‬ ‫𝑥‬ ‫𝜂 تب هِتك ؿٍم آى پیًَتِ ثبُـ‪ ،‬آًگبُ‬ ‫𝑥‬ ‫ثِ امای توبهی تَاثغ ؿلؾَاُ‬

‫ٓفل هیل وٌـ ‪ .‬اگلصِ احجبت كیبضیبتی ایي لن كا هی تَاى ؿك وتت هلثَط ثِ عٌبة تغییلات یبفت‪ ،‬اهب‬

‫‪5‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ٓغت آى كا ثِ علیك َُْؿی ًین هی تَاى هتَرِ ُـ ‪ .‬هیتَاى تبثؼی هبًٌـ 𝜂 كا هتَٔك ُـ وِ ؿك هزبٍكت‬

‫ثالفبٓلِ ّل ًمغِ ؿلؾَاُ ام ثبمُ‪ ،‬هخجت ثَؿُ ٍ ؿك ثبلی ًمبط ثلاثل ٓفل ثبُـ ‪ .‬ؿك ایي َٓكت كاثغِ (‪)10-2‬‬

‫𝑀‬ ‫𝑀 ؿك آى ًمغِ ؿلؾَاُ ثِ ٓفل هیل وٌـ‪ ،‬وِ ًِبى هی ؿّـ‬ ‫𝑥‬ ‫كا هیتَاى تٌْب ؿك َٓكتی ثلللاك ؿاُت وِ‬

‫تٌْب ؿك َٓكتی‬ ‫𝐽‬ ‫ثبیٌتی ؿك ؿاؽل ثبمُ ثلاثل ٓفل ثبُـ ‪ .‬ام كاثغِ (‪ ٍ )9-2‬لن ثٌیبؿی‪ً ،‬تیزِ هی َُؿ وِ‬

‫هیتَاًـ همـاك حبثت ؿاُتِ ثبُـ وِ‪:‬‬

‫𝑓𝜕‬ ‫𝑑‬ ‫𝑓𝜕‬


‫𝑦𝜕‬
‫𝑥𝑑 ‪−‬‬ ‫𝑦𝜕‬
‫‪= 0.‬‬ ‫(‪)11-2‬‬

‫همـاك ؿیفلاًٌیلی میل‪:‬‬

‫𝑦𝜕‬
‫‪𝜕𝛼 0‬‬
‫𝛼𝑑‬ ‫‪≡ 𝛿𝑦,‬‬ ‫(‪)12-2‬‬

‫𝑦 ؿك ًمغِ 𝑥 اًت ٍ ثٌبثلایي هتٌبظل‬ ‫𝑥‬ ‫ًِبًگل اًغلاف ثیًْبیت ؽلؿ هٌیل تغییلیبفتِ ًٌجت ثِ هٌیل آلی‬

‫ثب ربثزبیی هزبمی اًت وِ ؿك فٔل اٍل هؼلفی ُـُ اًت (یؼٌی ثب ًوبؿ 𝑦𝛿)‪ .‬ثغَك هِبثِ‪ ،‬تغییل ثی ًْبیت‬

‫ؽلؿ 𝐽 عَل هٌیل آلی كا هیتَاى ثِ َٓكت میل ًِبى ؿاؿ‪:‬‬

‫𝐽𝑑‬
‫‪𝑑𝛼 0‬‬
‫𝛼𝑑‬ ‫‪≡ 𝛿𝐽.‬‬ ‫(‪)13-2‬‬

‫ثٌبثلایي تأییـ ایٌىِ 𝐽 ثلای هٌیل آلی حبثت اًت كا هیتَاى ثِ َٓكت میل ًَُت‪:‬‬

‫وِ ؿك كٍاثظ (‪)13-2( ٍ )12-2‬‬ ‫𝛿‬ ‫ؿك هؼبؿلِ ؿیفلاًٌیل (‪ٓ )11-2‬ـق ًوبیـ ‪ً .‬وبؿ‬ ‫𝑥 𝑦‬ ‫ثب ایي ُلط وِ‬

‫اًتفبؿُ ُـُ كا هی تَاى ثلای ًبؿُ ًَیٌی ثٌْگبم اًزبم تغییلات اًتگلالّب اًتفبؿُ ًوَؿ‪ّ ٍ ،‬وَاكُ ثبیـ ثِ یبؿ‬

‫ؿاُت وِ ایي ًِبًِ تغییل ؿك ؽبًَاؿُ هٌیلّبی تغییلیبفتِ پبكاهتلی هبًٌـ كاثغِ (‪ )4-2‬هیثبُـ‪.‬‬

‫صٌـ ًوًَِ ًبؿُ ام وبكثلؿ كاثغِ (‪( )11-2‬وِ هِؾٔبً هِبثِ هؼبؿلِ الگلاًو اًت) كا هیتَاى ًِبى ؿاؿ‪:‬‬

‫‪ -1‬وَتبُتلیي فبٓلِ ثیي ؿٍ ًمغِ ؿك یه ٓفغِ‪ .‬الوبى عَل ؿك یه ٓفغِ ثـیي َٓكت اًت‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫= 𝑠𝑑‬ ‫‪𝑑𝑥 2 + 𝑑𝑦 2‬‬

‫ٍ عَل ول ّل هٌغٌی وِ ام ؿٍ ًمغِ ‪ 2 ٍ 1‬هیگقكؿ ام ایي للاك اًت‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪𝑥2‬‬ ‫‪𝑑𝑦 2‬‬


‫=𝐼‬ ‫‪1‬‬
‫𝑠𝑑‬ ‫=‬ ‫‪𝑥1‬‬
‫‪1+‬‬ ‫𝑥𝑑‬
‫‪𝑑𝑥.‬‬

‫وویٌِ ثبُـ ‪ .‬ایي هٌئلِ‪ ،‬هخبلی ام هٌئلِ‬ ‫𝐼‬ ‫ُلط ایٌىِ هٌغٌی هَكؿًظل وَتبُ تلیي هٌیل ثبُـ‪ ،‬ایي اًت وِ‬

‫اوٌتلهن اًت وِ عجك كاثغِ (‪ )3-2‬ثیبى ُـُ اًت‪:‬‬

‫=𝑓‬ ‫‪1 + 𝑦2 .‬‬

‫ثب ربیگقاكی كاثغِ میل ؿك كاثغِ (‪:)11-2‬‬

‫𝑓𝜕‬ ‫𝑦‬ ‫𝑓𝜕‬


‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫‪= 0,‬‬
‫𝑦𝜕‬ ‫‪1+𝑦 2‬‬ ‫𝑦𝜕‬

‫ؽَاّین ؿاُت‪:‬‬

‫𝑑‬ ‫𝑦‬
‫‪=0‬‬
‫𝑥𝑑‬ ‫‪1+𝑦 2‬‬

‫یب‬

‫𝑦‬
‫‪= 𝑐,‬‬
‫‪1+𝑦 2‬‬

‫وِ ؿك آى 𝑐 یه حبثت اًت‪ .‬ایي رَاة تٌْب ؿك َٓكتی هؼتجل اًت وِ‪:‬‬

‫‪𝑦 = 𝑎,‬‬

‫وِ ؿك آى 𝑎 یه حبثت اًت وِ عجك كاثغِ میل ثب 𝑐 هلتجظ اًت‪:‬‬


‫𝑐‬
‫=𝑎‬ ‫‪.‬‬
‫‪1−𝑐 2‬‬

‫اهب ایي هِؾٔبً هؼبؿلِ یه ؽظ كاًت اًت‪:‬‬

‫‪𝑦 = 𝑎𝑥 + 𝑏,‬‬

‫وِ ؿك آى 𝑏 یه حبثت ؿیگل اًتگلال گیلی اًت‪ .‬ثِ ثیبى ؿلیكتل‪ ،‬تٌْب هِؾْ ُـُ اًت وِ ایي ؽظ كاًت‪،‬‬

‫اوٌتلهن اًت‪ ،‬اهب ؿك ایي هٌئلِ‪ ،‬هِؾْ اًت وِ هیٌیون ؽَاّـ ثَؿ‪ .‬حَاثت اًتگلالگیلی یؼٌی 𝑎 ٍ 𝑏 عجك‬

‫‪.‬‬ ‫‪𝑥2 , 𝑦2‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪𝑥1 , 𝑦1‬‬ ‫ایي ُلط تؼییي هیًَُـ وِ هٌغٌی ثبیـ ام ؿٍ ًمغِ اثتـا ٍ اًتْبیی ثگقكؿ‪ ،‬یؼٌی‬

‫ثِ كٍُی هِبثِ هی تَاى وَتبُتلیي فبٓلِ ثیي ؿٍ ًمغِ كٍی یه ولُ كا ًین ثِ ؿًت آٍكؿ‪ ،‬یؼٌی عَل لَى‬

‫‪7‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫كٍی ًغظ ولُ كا ثل عٌت هؾتٔبت ماٍیِ ای هىبًی كٍی ولُ ثیبى ًوَؿ ‪ .‬ثغَك ولی‪ ،‬هٌغٌی ّبیی وِ‬

‫وَتبُتلیي فبٓلِ كا ثیي ؿٍ ًمغِ كٍی یه ًغظ ثِ هب ثـٌّـ‪ ،‬هئَؿًیهّبی ًغظ هیًبهین‪.‬‬

‫ٍ‬ ‫‪𝑥1 , 𝑦1‬‬ ‫‪ -2‬عـالل ًغظ عبٓل ام ؿٍكاى ‪ .‬فلٕ وٌیـ ثب اًتفبؿُ ام یه هٌغٌی وِ ام ؿٍ ًمغِ حبثت‬

‫ؿٍكاى هی وٌٌـ‪ً ،‬غغی كا تِىیل ؿّین‬ ‫𝑦‬ ‫كا تِىیل هی ؿّـ ٍ عَل هغَك‬ ‫𝑦𝑥‬ ‫گقُتِ ٍ ٓفغِ‬ ‫‪𝑥2 , 𝑦2‬‬

‫(ُىل ‪-3-2‬الف)‪ .‬پي هٌئلِ‪ ،‬یبفتي هٌغٌی اًت وِ ًغظ عبٓل ام ؿٍكاى آى وویٌِ ثبُـ ‪ .‬هٌبعت یه‬

‫𝑥𝜋‪ 2𝜋𝑥𝑑𝑠 = 2‬ثَؿُ ٍ هٌبعت ول ثلاثل اًت ثب‪:‬‬ ‫𝑥𝑑 ‪1 + 𝑦 2‬‬ ‫ثبكیىِ ام ًغظ ثلاثل ثب‬
‫‪2‬‬
‫𝜋‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫𝑥‬ ‫‪1 + 𝑦 2 𝑑𝑥.‬‬

‫اوٌتلهن ایي اًتگلال عجك كاثغِ (‪ )11-2‬ثِ َٓكت میل ثـًت هیآیـ‪:‬‬

‫‪𝑓 = 𝑥 1 + 𝑦2‬‬

‫ٍ‬

‫𝑓𝜕‬ ‫𝑦𝑥‬ ‫𝑓𝜕‬


‫=‬ ‫‪.‬‬ ‫‪= 0,‬‬
‫𝑦𝜕‬ ‫‪1+𝑦 2‬‬ ‫𝑦𝜕‬

‫« ُىل ‪-3-2‬الف‪ -‬عـالل ًغظ عبٓل ام ؿٍكاى‪ .‬تَرِ وٌیـ وِ ایي ُىل ثلای عبلتی كًن ُـُ اًت وِ‬

‫‪ًٌ 𝑦2 ٍ 𝑦1‬جت ثِ هغَك صلؽَ‪ّ ،‬ن ػالهت ثبٌُـ‪ .‬ؿك رَاة ولی ایي اهل ؿك ًظل گلفتِ ًِـُ اًت »‬

‫كاثغِ (‪ )11-2‬ؿك ایي عبلت ثِ ُىل میل ؿك هیآیـ‪:‬‬

‫𝑑‬ ‫𝑦𝑥‬
‫‪=0‬‬
‫𝑥𝑑‬ ‫‪1+𝑦 2‬‬

‫یب‬

‫𝑦𝑥‬
‫‪= 𝑎,‬‬
‫‪1+𝑦 2‬‬

‫ؽَاّـ ثَؿ ‪ .‬ثب هزقٍك ولؿى‬ ‫𝑥‬ ‫یه حبثت اًتگلال گیلی ٍ هِؾٔبً وَصىتل ام عـالل همـاك‬ ‫𝑎‬ ‫وِ ؿك آى‬

‫كاثغِ ثبال ٍ فبوتَكگیلی ام روالت‪ ،‬ؿاكین‪:‬‬

‫‪𝑦 2 𝑥 2 − 𝑎2 = 𝑎2 ,‬‬

‫یب ثب عل ولؿى كاثغِ میل‪:‬‬

‫‪8‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫𝑦𝑑‬ ‫𝑎‬
‫=‬ ‫‪.‬‬
‫𝑥𝑑‬ ‫‪𝑥 2 −𝑎 2‬‬

‫رَاة ولی هؼبؿلِ ؿیفلاًٌیل ثؾبعل آگبّی ام هبّیت 𝑎 ثِ ٍّكت میل اًت ‪:‬‬
‫𝑥𝑑‬ ‫𝑥‬
‫𝑎=𝑦‬ ‫𝑏 ‪+ 𝑏 = 𝑎 𝑎𝑟𝑐 cosh 𝑎 +‬‬
‫‪𝑥 2 −𝑎 2‬‬

‫یب‬
‫𝑏‪𝑦−‬‬
‫‪𝑥 = 𝑎 cosh‬‬ ‫𝑎‬
‫‪,‬‬

‫عجك ایي ُلط تؼییي هی ًَُـ وِ هٌغٌی‬ ‫𝑏‬ ‫وِ هؼبؿلِ یه مًزیلُ اًت ‪ .‬ثبم ّن ؿٍ حبثت اًتگلال گیلی 𝑎 ٍ‬

‫ثبیـ ام ؿٍ ًمظُ تؼییي ُـُ ّوبًٌـ ُىل ‪-3-2‬ة ثگقكؿ‪.‬‬

‫« ُىل ‪-3-2‬ة‪ -‬رَاة مًزیلُای ولی ثلای هٌئلِ عـالل ًغظ ؿٍكاًی »‬

‫𝑦‬ ‫𝑥‬ ‫𝑏‬


‫للاك ؿاكًـ ‪.‬‬ ‫𝑎‬
‫یب‬ ‫𝑎‬
‫ؿك همیبى‬ ‫𝑎‬
‫هٌغٌیّبیی وِ ؿك كاثغِ لجل ٓـق وٌٌـ‪ّ ،‬وگی عجك یه پبكاهتل هٌتمل‬

‫یؼٌی مهبًی وِ رنئیبت رَاة ّب كا ثلكًی وٌین‪ ،‬هِؾْ هی َُؿ وِ ثِ هیناى میبؿی پیضیـُ تل ام فلضیبت‬

‫هب ٌّتٌـ‪ .‬ؿك هَكؿ ثلؽی ًمبط اىتْبیی‪ ،‬حَاثت هٌغٔلثفلؿ اًتگلالگیلی یؼٌی 𝑎 ٍ 𝑏 كا هیتَاى ثـًت آٍكؿ‪.‬‬

‫اهب ثلای ؿیگل ًمبط اًتْبیی‪ ،‬هی تَاًین ؿٍ هٌغٌی مًزیلُ ای وبهالً هتفبٍت كا ام ایي ؿٍ ًمغِ ثگقكاًین‪ ٍ ،‬ؿك‬

‫ثؼضی عبالت ّن ًوی تَاًین همبؿیل هؼتجلی ثلای 𝑎 ٍ 𝑏 ثیبثین‪ .‬ثؼالٍُ‪ ،‬ثِ یبؿ ؿاُتِ ثبُیـ وِ كاثغِ (‪)11-2‬‬

‫𝑦 اًت وِ تب هِتك ؿٍم ؽَؿ ثل كٍی ثبمُ پیًَتِ ثبٌُـ‪ ،‬وِ هٌزل ثِ‬ ‫𝑥‬ ‫ثیبى وٌٌـُ ُلعی ثلای هٌغٌی ّبی‬

‫حبثت ثَؿى اًتگلال هی َُؿ‪ .‬ثٌبثلایي رَاة ّبی مًزیلُ ای ّوَاكُ ًِبًگل عـالل همـاك ًؾَاٌّـ ثَؿ‪ ،‬ثلىِ‬

‫هوىي اًت ًِبى ؿٌّـُ ًمبط ػغف ثبٌُـ وِ ؿك آًْب عَل هٌغٌی حبثت ثَؿُ‪ ،‬اهب وویٌِ ًیٌت‪.‬‬

‫ثبٌُـ) هیٌیون‬ ‫‪𝑦2 − 𝑦1‬‬ ‫ؿك عبالت ؽبٓی ام ًمبط اًتْبیی (هخالً ‪ّ 𝑥2 ٍ 𝑥1‬ل ؿٍ هخجت ٍ ثٌیبك وَصه تل ام‬

‫هغلك ؿك ًغظ ؿٍكاًی كا هی تَاى ثب اًتفبؿُ ام یه هٌغٌی هتِىل ام ثؾَ ّبی هٌتمین ثـًت آٍكؿ ‪ .‬ایي‬

‫ؽغَط ام ًمغِ اثتـایی ٍ هَامی هغَك 𝑥 كًن ُـُ تب ثِ هغَك 𝑦 ثلًٌـ‪ً ٍ ،‬پي ام هغَك ثل كٍی 𝑦 اؿاهِ‬

‫كًیـُ ٍ ًْبیتبً ؿك یه ؽظ مًتمین اؿاهِ یبفتِ تب ثِ ًمغِ اًتْبیی ثلًٌـ‪ ،‬وِ هتٌبظل‬ ‫‪0, 𝑦2‬‬ ‫هییبثٌـ تب ثِ ًمغِ‬

‫‪9‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫‪𝑥=0‬‬ ‫𝜋 ؽَاّـ ثَؿ‪ .‬ایي هٌغٌی مهبًی عبٓل هی َُؿ وِ ‪ 𝑎 = 0‬ثبُـ‪ ،‬یؼٌی الناهبً یب‬ ‫‪𝑥12 + 𝑥22‬‬ ‫ثب هٌبعت‬

‫همـاكی حبثت ؽَاّـ ثَؿ ‪ .‬صَى ایي هٌغٌی ؿاكای هِتك اٍل ًبپیًَتِ اًت‪ ،‬پي ًجبیـ اًتظبك‬ ‫𝑦‬ ‫ثَؿُ ٍ یب‬

‫ؿاُتِ ثبُین وِ آى كا ام ثؼٌَاى رَاة ام كاثغِ (‪ )11-2‬ثـًت آٍكین‪.‬‬

‫اّویت ایي هخبل ؿك تأویـ ثل هغـٍؿیت ّبیی اًت وِ ثل هِتك گیلی ٍ هفَْم ُلایظ حبثت عبون اًت ‪.‬‬

‫توبكیي ‪ُ 8 ٍ 7‬لایظ غیلهتؼبكف ؿك یه ًوًَِ هتمبكى كا ثلكًی هی وٌٌـ‪ .‬اعالػبت ثیِتل كا هی تَاى ؿك‬

‫هتَى فلاٍاى هلثَط ثِ عٌبة تغییلات ثـًت آٍكؿ‪.‬‬

‫‪ -3‬هٌئلِ ثلاویٌتَولٍى (ُىل ‪-4-2‬الف)‪ .‬ایي هٌئلِ هَِْك ثلای یبفتي هٌغٌی ثیي ؿٍ ًمغِ اًت وِ اگل‬

‫یه فكُ ام عبلت ًىَى ؿك ثبال تغت ًیلٍی ربفثِ ٍ كٍی ایي هٌغٌی ثِ ًوت پبییي علوت وٌـ‪،‬‬

‫وَتبُتلیي مهبى علوت كا ؿاُتِ ثبُـ‪.‬‬

‫« ُىل ‪-4-2‬الف‪ -‬هٌئلِ ثلاویٌتَولٍى »‬

‫اگل 𝑣 ًلػت كٍی هٌغٌی ثبُـ‪ ،‬آًگبُ مهبى هَكؿ ًیبم ثلای ًمَط ثل كٍی لَى 𝑠𝑑 ثلاثل ثب 𝑣𝑠𝑑 ؽَاّـ ثَؿ‪،‬‬

‫ٍ هٌئلِ ػجبكت اًت ام یبفتي هیٌیون اًتگلال میل‪:‬‬


‫𝑠𝑑 ‪2‬‬
‫= ‪𝑡12‬‬ ‫𝑣 ‪1‬‬
‫‪.‬‬

‫تَاى ثـیي َٓكت‬ ‫ؿك میل ًمغِ اٍلیِ كّبًبمی ًٌزیـُ َُؿ‪ ،‬آل ثمبی اًلهی ثلای فكُ كا هی‬ ‫𝑦‬ ‫اگل‬

‫ًَُت‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪𝑚𝑣 2‬‬ ‫𝑦𝑔𝑚 =‬

‫یب‬

‫=𝑣‬ ‫‪2𝑔𝑦.‬‬

‫آًگبُ رولِ ‪ 𝑡12‬ثِ َٓكت میل ؽَاّـ ُـ‪:‬‬

‫‪2 1+𝑦 2‬‬


‫= ‪𝑡12‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪𝑑𝑥,‬‬
‫𝑦𝑔‪2‬‬

‫‪10‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ٍ 𝑓 ثِ َٓكت میل تؼلیف هیَُؿ‪:‬‬

‫‪1+𝑦 2‬‬
‫=𝑓‬ ‫𝑦𝑔‪2‬‬
‫‪.‬‬

‫اًتگلالگیلی ام كاثغِ (‪ )11-2‬ثِ ایي ُىل ثلای 𝑓 ًبؿُ ثَؿُ ٍ ثؼٌَاى تولیي ثِ ؽَاًٌـُ ٍاگقاك هیَُؿ‪.‬‬

‫رَاة ثل عٌت پبكاهتل اٍل یؼٌی 𝑎 وِ ثِ َٓكت میل اًت‪:‬‬

‫𝑦‬ ‫)𝑦‪𝑥+ 𝑦(2𝑎−‬‬


‫𝑎‬
‫‪= 1 − cos‬‬ ‫𝑎‬
‫‪,‬‬

‫ٍ آغبم ًیىل ؿٍم كًن ُـُ اًت‪ً ًِ .‬وًَِ ام‬ ‫𝑎𝜋‪0 ≤ 𝑥 ≤ 2‬‬ ‫ؿك ُىل ‪-4-2‬ة ثلای اٍلیي ًیىل‬

‫رَاةّب ًین هِؾْ ُـُ اًت‪ .‬ثٌظ ًلیّبی تَاًی ثلای رَاة ؿك عـ 𝑎 ≪ 𝑦 هیؿّـ‪:‬‬

‫‪𝑥2‬‬
‫=𝑦‬ ‫‪2‬‬
‫‪𝑎.‬‬

‫هٌئلِ ثلاویٌتَولٍى ؿك تبكیؼ كیبضیبت هٌئلِ هَِْكی اًت‪ ،‬میلا تزنیِ ٍ تغلیل اًزبم ُـُ تًَظ ربى‬

‫ثلًَلی ثَؿ وِ هٌزل ثِ پیكینی عٌبة تغییلات گلؿیـ‪.‬‬

‫« ُىل ‪-4-2‬ة‪ -‬رَاة مًزیلُای ثلای هٌئلِ ثلاویٌتَولٍى وِ ًِبىؿٌّـُ هَلؼیتّبی ًِ عبلت ثل‬

‫كٍی هٌغٌی هیثبُـ‪» 𝑥2 ≫ 𝑦2 ٍ 𝑥2 = 𝜋2 𝑦2 ،𝑥2 ≪ 𝑦2 :‬‬

‫‪ -3-2‬هِتكگیلی ام هؼبؿالت الگلاًو عجك آل ّبهیلتَى‬

‫تبثؼی ام هتغیلّبی‬ ‫𝑓‬ ‫هٌئلِ ثٌیبؿی عٌبة تغییلات كا هی تَاى ثِ ًبؿگی ثِ عبلتی تؼوین ؿاؿ وِ ؿك آى‬

‫ؿك‬ ‫𝑥‬ ‫ثبُـ‪ ( .‬الجتِ توبهی ایي وویت ّب ثؼٌَاى تبثؼی ام هتغیل پبكاهتلی‬ ‫𝑖𝑦‬ ‫ٍ هِتمبت آًْب‬ ‫𝑖𝑦‬ ‫هٌتمل هؾتلف‬

‫ًظل گلفتِ هیًَُـ)‪ .‬آًگبُ عبلت تغییلیبفتِ اًتگلال 𝐽‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫𝛿 = 𝐽𝛿‬ ‫‪1‬‬
‫𝑓‬ ‫‪𝑦1 𝑥 ; 𝑦2 𝑥 , … , 𝑦1 𝑥 ; 𝑦2 𝑥 , … , 𝑥 𝑑𝑥,‬‬ ‫(‪)14-2‬‬

‫ل‪ 𝐽 ،‬كا تبثؼی ام پبكاهتل 𝛼 ؿك ًظل هیگیلین وِ ًِبًگل هزوَػِ هٌغٌیّبی هوىي‬
‫ثَرَؿ هیآیـ‪ّ ٍ ،‬وبًٌـ لت‬

‫‪ 𝑦1‬هیثبُـ‪ .‬ثٌبثلایي هیتَاى 𝛼 كا ثِ َٓكت میل تؼلیف ولؿ‪:‬‬ ‫𝛼 ‪𝑥,‬‬ ‫ثِ َٓكت‬

‫‪𝑦1 𝑥,𝑎 =𝑦1 𝑥,0 +𝑎𝜂 1 𝑥 ,‬‬


‫‪𝑦2 𝑥,𝑎 =𝑦2 𝑥,0 +𝑎𝜂 2 𝑥 ,‬‬ ‫(‪)15-2‬‬
‫⋮‬ ‫⋮‬ ‫⋮‬

‫‪11‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ٍ غیلُ‪ ،‬رَاة ّبی هٌئلِ اوٌتلهن ٌّتٌـ (وِ ثبیـ آًْب كا ثـًت آٍكین ) ٍ‬ ‫‪𝑦2 𝑥, 0‬‬ ‫‪،𝑦1‬‬ ‫‪𝑥, 0‬‬ ‫وِ ؿك آى‬

‫‪ ٍ 𝜂2 ،𝜂1‬غیلُ تَاثؼی هٌتمل ام 𝑥 ٌّتٌـ وِ ؿك ًمغِ اًتْبیی ثِ ٓفل هیل ولؿُ ٍ تب هِتك ؿٍم ؽَؿ پیًَتِ‬

‫هیثبٌُـ‪ ٍ ،‬هبثمی هَاكؿ وبهالً ؿلؾَاُ ٌّتٌـ‪.‬‬

‫هغبًجبت ّوبًٌـ لجل اؿاهِ هییبثـ‪ .‬تغییل 𝐽 ثِ َٓكت میل ؿاؿُ هیَُؿ‪:‬‬

‫𝐽𝜕‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑖 𝑦𝜕 𝑓𝜕‬ ‫𝑖 𝑦𝜕 𝑓𝜕‬


‫= 𝛼𝑑‬ ‫‪1‬‬ ‫𝛼𝜕 𝑦𝜕 𝑖‬ ‫‪𝑑𝛼 +‬‬ ‫‪𝑑𝛼 𝑑𝑥.‬‬ ‫(‪)16-2‬‬
‫𝛼𝜕‬ ‫𝑖‬ ‫𝛼𝜕 𝑖 𝑦𝜕‬

‫ثبم ّن اًتگلال هَرَؿ ؿك روغ ؿٍم كاثغِ (‪ )16-2‬كا ثِ َٓكت رنء ثِ رنء عٌبة هیوٌین‪:‬‬

‫𝑖 𝑦 ‪2 𝛿𝑓 𝜕 2‬‬ ‫‪𝜕𝑓 𝜕𝑦 𝑖 2‬‬ ‫𝑑 𝑖 𝑦𝜕 ‪2‬‬ ‫𝑓𝜕‬


‫𝑦𝜕 = 𝑥𝑑‬ ‫‪−‬‬ ‫‪𝑑𝑥,‬‬
‫𝑥𝜕 𝛼𝜕 𝑖 𝑦𝜕 ‪1‬‬ ‫‪𝑖 𝜕𝛼 1‬‬ ‫𝑥𝑑 𝛼𝜕 ‪1‬‬ ‫𝑖 𝑦𝜕‬

‫وِ ؿك آى اٍلیي رولِ ٓفل هی َُؿ میلا توبهی هٌغٌی ّب ام ًمبط حبثت اًتْب ٍ اثتـا هی گقكًـ‪ .‬ثب ربیگقاكی‬

‫ؿك (‪ 𝛿𝐽 ،)16-2‬ثِ َٓكت میل هیَُؿ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫𝑓𝜕‬ ‫𝑓𝜕 𝑑‬


‫= 𝐽𝛿‬ ‫‪1‬‬ ‫𝑦𝜕 𝑖‬ ‫‪− 𝑑𝑥 𝜕𝑦 𝛿𝑦𝑖 𝑑𝑥,‬‬ ‫(‪)17-2‬‬
‫𝑖‬ ‫𝑖‬

‫وِ ؿك آى‪ّ ،‬وبًٌـ (‪ ،)12-2‬تغییل 𝑖𝑦𝛿 ثلاثلاًت ثب‪:‬‬

‫𝑖 𝑦𝜕‬
‫= 𝑖𝑦𝛿‬ ‫‪𝜕𝛼 0‬‬
‫‪𝑑𝛼.‬‬

‫𝑥 𝑖𝜂‬ ‫ًین هٌتمل ؽَاٌّـ ثَؿ (هخالً تَاثغ‬ ‫𝑖𝑦𝛿‬ ‫هٌتمل ٌّتٌـ‪ ،‬ؿك ًتیزِ تغییلات‬ ‫𝑦‬ ‫ام آًزب وِ هتغیلّبی‬

‫ثلاثل ثب‬ ‫𝐽𝛿‬ ‫هٌتمل ام یىـیگل ؽَاٌّـ ثَؿ )‪ .‬ام ایي كٍ‪ ،‬ثب تؼوین لن ثٌیبؿی (كاثغِ (‪ ،))10-2‬ایي ُلط وِ‬

‫ٓفل ثبُـ‪ ،‬هٌتلنم ایي ؽَاّـ ثَؿ وِ ضلایت 𝑖𝑦𝛿 ثِ عَك رـاگبًِ ثِ ٓفل هیل وٌٌـ‪:‬‬

‫𝑓𝜕‬ ‫𝑓𝜕 𝑑‬
‫𝑖 𝑦𝜕‬
‫‪− 𝑑𝑥 𝜕𝑦 = 0,‬‬ ‫‪𝑖 = 1,2, … , 𝑛.‬‬ ‫(‪)18-2‬‬
‫𝑖‬

‫كاثغِ (‪ًِ )18-2‬بىؿٌّـُ تؼوین هٌبًت كاثغِ (‪ )11-2‬ثِ صٌـیي هتغیل اًت وِ آى كا ثب ًبم هؼبؿالت‬

‫ؿیفلاًٌیل اٍلل‪ -‬الگلاًو هی ٌُبًین‪ .‬رَاةّبی آًْب ًین ًِبى ؿٌّـُ هٌغٌی ّبیی ٌّتٌـ وِ ؿك آًْب تغییلات‬

‫اًتگلالّبیی ثِ ُىل كاثغِ (‪ )14-2‬ثلاثل ثب ٓفل اًت ‪ .‬تؼوین ثیِتل هٌئلِ تغییل ثٌیبؿی كا ًین هی تَاى ثِ‬

‫ًبؿگی اًزبم ؿاؿ ‪ .‬ثٌبثلایي هیتَاًین 𝑓 كا تبثؼی ام هِتمبت ثبال تل یؼٌی 𝑦‪ ٍ 𝑦 ،‬غیلُ ثگیلین‪ ،‬وِ ثِ هؼبؿالتی‬

‫‪12‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫هتفبٍت ثب (‪ )18-2‬هٌزل ؽَاٌّـ ُـ‪ .‬یب ایٌىِ هیتَاًین آى كا ثِ عبالتی ثٌظ ؿّین وِ ؿك آى صٌـیي پبكاهتل‬

‫هبًٌـ 𝑗𝑥 ٍرَؿ ؿاُتِ ٍ ثٌبثلایي اًتگلال صٌـگبًِ ؽَاّـ ثَؿ‪ً 𝑓 ٍ ،‬ین ُبهل هِتمبت هتغیلّب یؼٌی 𝑖𝑦 ًٌجت‬

‫ثِ ّلوـ ام ام پبكاهتلّبی 𝑗𝑥 ؽَاّـ ثَؿ ‪ًْ .‬بیتبً ایٌىِ هی تَاى تغییلاتی كا ؿك ًظل گلفت وِ ؿك آى‪ً ،‬مبط اثتـا‬

‫ٍ اًتْب حبثت ًجبٌُـ‪.‬‬

‫ثلای اّـاف وًٌَی‪ ،‬آًضِ تبوٌَى فْویـُاین وبفیٌت‪ ،‬میلا اًتگلال ؿك آل ّبهیلتَى‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫=𝐼‬ ‫‪1‬‬
‫𝐿‬ ‫‪𝑞𝑖 , 𝑞𝑖 , 𝑡 𝑑𝑡,‬‬ ‫(‪)19-2‬‬

‫ثب تجـیالت میل ؿك كاثغِ (‪ )14-2‬ثیبى ُـُ اًت‪:‬‬

‫𝑡→𝑥‬
‫𝑖𝑞 → 𝑖𝑦‬
‫‪𝑓 𝑦𝑖 , 𝑦𝑖 , 𝑥 → 𝐿 𝑞𝑖 , 𝑞𝑖 , 𝑡 .‬‬

‫هٌتمل ٌّتٌـ ‪ُ .‬لط هِبثِ ؿك اكتجبط‬ ‫𝑖𝑦‬ ‫ثلای ثِ ؿًت آٍكؿى كٍاثظ (‪ ،)18-2‬فلٕ هی وٌین وِ هتغیلّبی‬

‫هٌتمل ثبٌُـ‪ ،‬وِ هٌتلنم ایي اًت وِ عـٍؿ ثِ‬ ‫𝑖𝑞‬ ‫ثب آل ّبهیلتَى ایي اًت وِ هؾتٔبت تؼوین یبفتِ‬

‫ثِ هؼبؿالت علوت الگلاًو تجـیل‬ ‫𝐼‬ ‫َٓكت ّبلًََهیه ثبٌُـ ‪ .‬آًگبُ كٍاثظ اٍلل‪ -‬الگلاًو هلثَط ثِ اًتگلال‬

‫هیًَُـ‪:‬‬

‫𝐿𝜕 𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬
‫𝑖 𝑞𝜕 𝑡𝑑‬
‫‪− 𝜕𝑞 = 0,‬‬ ‫‪𝑖 = 1, 2, … , 𝑛,‬‬
‫𝑖‬

‫تَاى ام آل ّبهیلتَى ًتیزِ‬ ‫ٍ ثِ ّـف آلی ؽَؿ كًیـین‪ ،‬یؼٌی ًِبى ؿاؿین وِ كٍاثظ الگلاًو كا هی‬

‫گلفت‪ ،‬الجتِ ثلای ًیٌتنّبی یهكیِِ ثب عـٍؿ ّبلًََهیه‪.‬‬

‫‪ -4-2‬تؼوین آل ّبهیلتَى ثلای ًیٌتنّبی غیل ّبلًََهیه‬

‫هیتَاى آل ّبهیلتَى كا ثِ ًغَی تؼوین ؿاؿ وِ اًَاع ؽبٓی ام ًیٌتن ّبی غیل ّبلًََهیه كا ًین پََُ‬

‫ؿّـ‪ .‬ثلای ًتیزِ گلفتي هؼبؿالت الگلاًو ام آل ّبهیلتَى یب آل ؿی آلوجلت‪ ،‬تب ثِ هلعلِ ًْبیی ًلًین‬

‫الناهی ثلای ُلط عـٍؿ ّبلًََهیه ٍرَؿ ًـاكؿ‪ ٍ ،‬ؿك هلعلِ آؽل فلٕ هی وٌین وِ تغییلات 𝑖𝑞 ام یىـیگل‬

‫‪13‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫هٌتمل ٌّتٌـ ‪ .‬ؿك ًیٌتن ّبی غیل ّبلًََهیه‪ ،‬هؾتٔبت تؼوین یبفتِ هٌتمل ام ّن ًیٌتٌـ‪ً ٍ ،‬وی تَاى ثب‬

‫آًْب كا ًبؿُ تل ًوَؿ ‪ .‬ام ایي كٍ‪ ،‬ؿیگل‬ ‫‪𝑓 𝑞1 , 𝑞2 , … , 𝑞𝑡 , 𝑡 = 0‬‬ ‫اًتفبؿُ ام هؼبؿالت هغـٍؿ یت ثِ ُىل‬

‫ًویتَاى گفت وِ توبهی 𝑖𝑞 ّب هٌتمل ام یىـیگلًـ‪.‬‬

‫ؿیگل تفبٍت وِ ثبیٌتی ؿك كاثغِ ثب آل تغییل هـ ًظل ؿاُت‪ ،‬كٍٍ ایزبؿ هٌیلّبی تغییلیبفتِ هی ثبُـ‪ .‬ؿك‬

‫(یب 𝑞𝛿) ًِبى ؿٌّـُ ربثزبیی هزبمی ًمغِ ای ثل كٍی هٌیل‬ ‫𝑦𝛿‬ ‫هجغج لٌوت ‪ ،2-2‬هب اُبكُ ولؿین وِ‬

‫آلی ثِ ًمغِای كٍی هٌیل تغییلیبفتِ هزبٍك هی ثبُـ‪ .‬اهب ؿك هَكؿ هؾتٔبت هٌتمل‪ ،‬هٌیل تغییلیبفتِ ًْبیی‬

‫اًت وِ هْن اًت‪ً ًِ ،‬غَُ ایزبؿ آى‪ .‬ؿك عبلتی وِ هؾتٔبت هٌتمل ًجبٌُـ‪ ،‬اهب هِوَل كٍاثظ هغـٍؿیتما‬

‫ثبٌُـ‪ ،‬ا یي هَضَع اّویت هی یبثـ وِ آیب هٌیل تغییلیبفتِ ثب اًتفبؿُ ام ربثزبیی ّبیی هغبثك ثب هغـٍؿیت ّب‬

‫ایزبؿ ُـُ یب ثـٍى اًتفبؿُ ام آًْب ‪ .‬ثغَك ؽبّ‪ ،‬ربثزبیی ّبی هزبمی هوىي اًت ؿك هغـٍؿیت ّب ٓـق‬

‫وٌٌـ یب ًىٌٌـ‪.‬‬

‫ثِ ًظل هی كًـ وِ تٌْب مهبًی هی تَاًین ثِ ًبؿگی ام آل تغییل ؿك ًیٌتن ّبی غیل ّبلًََهیه اًتفبؿُ وٌین‬

‫وِ كٍاثظ هغـٍؿیت كا ثتَاى ثَِٓكت میل ًَُت‪:‬‬

‫‪𝑓𝛼 (𝑞1 , … , 𝑞𝑛 ; 𝑞1 , … , 𝑞𝑛 ) = 0,‬‬ ‫(‪)20-2‬‬

‫ٍ مهبًی وِ ثتَاى ایي وبك كا اًزبم ؿاؿ‪ ،‬هغـٍؿیت ّب كا ُجِ ّبلًََهیه هی ًبهین‪ .‬اًـیي 𝛼 ًِبى ؿٌّـُ ایي‬

‫اًت وِ هوىي اًت ثیَ ام یه م ػبؿلِ ثِ ایي َٓكت ٍرَؿ ؿاُتِ ثبُـ ‪ .‬فلٕ هی وٌین 𝑚 كاثغِ ؿك ول‬

‫ٍرَؿ ؿاُتِ ثبُـ‪ ،‬یؼٌی 𝑚 ‪ .𝛼 = 1, 2, … ,‬كاثغِ (‪ )20-2‬هؼوَالً ثِ ُىل هغـٍؿُـُ میل هیآیـ‪:‬‬

‫𝑘‬ ‫‪𝑎𝑖𝑘 𝑑𝑞𝑘 + 𝑎𝑖𝑡 𝑑𝑡 = 0.‬‬ ‫(‪)20' -2‬‬

‫هیتَاى اًتظبك ؿاُت وِ هٌیلّبی تغییلیبفتِ‪ ،‬یب ّن اكم ثب آى‪ ،‬ربثزبیی ّبی ایزبؿوٌٌـُ هٌیلّبی تغییلیبفتِ‪،‬‬

‫ؿك هغـٍؿیت ّبی كاثغِ (‪ٓ )20-2‬ـق وٌـ ‪ .‬ثب ایي عبل‪ ،‬حبثت ُـُ اًت وِ صٌیي هٌیلّبیی كا ًوی تَاى‬

‫‪14‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ایزبؿ ولؿ‪ ،‬هگل ایٌىِ كاثغِ (‪ )20-2‬لبثل اًتگلال گیلی ثبُـ‪ ،‬وِ ؿك ایي عبلت ًین هغـٍؿیت ّب ثبیٌتی‬

‫ّبلًََهیه ثبُـ ‪.‬ثب ایي ٍرَؿ‪ ،‬هی تَاى یه آل تغییل وِ هٌتْی ثِ كٍاثظ ؿكًتی َُؿ كا ٌّگبهی ثِ ؿًت‬

‫آٍكؿ وِ هٌیلّبی تغییلیبفتِ كا ام ربثزبییّبی هزبمی ًٌجت ثِ هٌیل آلی ایزبؿ ًوبیین‪.‬‬

‫كٍٍ عقف ایي ربثزبییّبی هزبمی اضبفِ‪ ،‬كٍٍ ضلایت ًبهؼیي الگلاًو هی ثبُـ‪ .‬اگل كٍاثظ (‪)20-2‬‬

‫ثلللاك ثبٌُـ‪ ،‬آًگبُ ٓغیظ اًت وِ‪:‬‬

‫𝑚‬
‫𝛼𝑓 𝛼𝜆 ‪𝛼=1‬‬ ‫‪= 0,‬‬ ‫(‪)21-2‬‬

‫ٌّتٌـ‪ .‬ثؼالٍُ‪ ،‬فلٕ‬ ‫𝑡‬ ‫وویتّبیی ًبهؼیي ٍ تَاثؼی ام هؾتٔبت ٍ مهبى‬ ‫𝑚 ‪𝜆𝛼 , 𝛼 = 1, 2, … ,‬‬ ‫وِ ؿك آى‬

‫ُـُ اًت وِ آل ّبهیلتَى‪،‬‬

‫‪𝑡2‬‬
‫𝛿‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝐿‬ ‫‪𝑑𝑡 = 0,‬‬ ‫(‪)2-2‬‬

‫ثلای ایي ًیٌتن ُجِ ّبلًََهیه ًین ثلللاك ثبُـ‪ .‬ؿك اؿاهِ ثؾَ ‪ ،3-2‬آل ّبهیلتَى ایزبة هیوٌـ وِ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫𝐿𝜕‬ ‫𝐿𝜕 𝑑‬


‫‪1‬‬
‫𝑡𝑑‬ ‫𝑘𝑞𝜕 𝑘‬ ‫‪−‬‬ ‫‪𝛿𝑞𝑘 = 0.‬‬ ‫(‪)22-2‬‬
‫𝑘 𝑞𝜕 𝑡𝑑‬

‫هٌتمل ًیٌتٌـ ‪ .‬ثب ایي عبل‪ ،‬تلویت (‪ )21-2‬ثب (‪)2-2‬‬ ‫𝑘𝑞‬ ‫تغییل كا ًوی تَاى ّوبًٌـ لجل ؿك ًظل گلفت‪ ،‬میلا‬

‫ًتیزِ ؽَاّـ ؿاؿ‪:‬‬

‫‪𝑡2‬‬ ‫𝑚‬
‫𝛿‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫‪𝐿+‬‬ ‫𝛼𝑓 𝛼𝜆 ‪𝛼 =1‬‬ ‫‪𝑑𝑡 = 0‬‬ ‫(‪)23-2‬‬

‫عبل هیتَاى ثب فلٕ 𝑖𝑞𝛿𝑛 ٍ 𝛼𝜆𝑚 ثلای 𝑛 ‪ 𝑚 +‬هتغیل هٌتمل‪ ،‬تغییل كا اًزبم ؿاؿ ‪ .‬ثلای ًبؿًُبمی ثب فلٕ‬

‫𝛼𝜆 = 𝛼𝜆‪ ،‬كاثغِ عبٓل ام 𝑖𝑞𝛿 ثِ َٓكت میل تجـیل هیَُؿ‪:‬‬ ‫𝑡‬

‫𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬ ‫𝐿𝜕‬


‫𝑡𝑑‬ ‫𝑘 𝑞𝜕‬
‫‪− 𝜕𝑞𝑘 = 𝑄𝑘 ,‬‬ ‫(‪)24-2‬‬

‫وِ ؿك آى‪:‬‬

‫𝑚‬ ‫𝛼𝑓𝜕‬ ‫𝑑‬ ‫𝛼𝑓𝜕‬ ‫𝛼𝑓𝜕 𝛼 𝜆𝑑‬


‫= 𝑘𝒬‬ ‫‪𝛼=1‬‬ ‫𝛼𝜆‬ ‫𝑘𝑞𝜕‬
‫𝑡𝑑 ‪−‬‬ ‫𝑘 𝑞𝜕‬
‫‪−‬‬ ‫𝑘 𝑞𝜕 𝑡𝑑‬
‫‪,‬‬ ‫(‪)25-2‬‬

‫‪15‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫𝑛‪𝑚+‬‬ ‫ثِ هب كٍاثظ هغـٍؿیت (‪ )20-2‬كا هی ؿّـ‪ .‬كٍاثظ (‪ )20-2( ٍ )24-2‬ثب ّوـیگل‪،‬‬ ‫𝛼𝜆𝛿‬ ‫ؿكعبلیىِ‬

‫𝑛‪𝑚+‬‬ ‫هزَْل تِىیل هی ؿٌّـ‪ .‬عبل ایي ًیٌتن كا هی تَاى ثِ َٓكت یه ًیٌتن‬ ‫𝑛‪𝑚+‬‬ ‫كاثغِ كا ثلای‬

‫ًین‬ ‫𝑡 ; 𝑛𝑞 ‪𝜆𝛼 = 𝜆𝛼 𝑞1 , … , 𝑞𝑛 ; 𝑞1 , … ,‬‬ ‫تفٌیل ًوَؿ ‪ .‬تؼوین ثِ عبلت‬ ‫𝑘𝑄‬ ‫ّبلًََهیه ثب ًیلٍّبی تؼوین یبفتِ‬

‫ًبؿُ اًت‪.‬‬

‫ثؼٌَاى ًوًَِ‪ ،‬ثیبییـ یه فكُ كا ؿك ًظل ثگیلین وِ كاثغِ الگلاًوی آى ثِ َٓكت میل ثبُـ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫)𝑧 ‪𝐿 = 2 𝑚 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 − 𝑉(𝑥, 𝑦,‬‬ ‫(‪)26-2‬‬

‫ٍ ؿك هؼلٕ هغـٍؿیتّبی میل ثبُـ‪:‬‬

‫‪𝑓 𝑥 , 𝑦, 𝑦 = 𝑥 𝑦 + 𝑘𝑦 = 0‬‬ ‫(‪)27-2‬‬

‫وِ 𝑘 یه حبثت اًت‪ .‬كٍاثظ علوت عبٓلِ ثِ َٓكت میل ٌّتٌـ‪:‬‬

‫𝑉𝜕‬
‫‪𝑚𝑥 + 𝜆𝑦 + 𝜆𝑦 + 𝜕𝑥 = 0,‬‬ ‫(‪)28-2‬‬

‫𝑉𝜕‬
‫‪𝑚𝑥 + 𝜆𝑦 + 𝑘𝑦 + 𝜆𝑥 +‬‬ ‫‪= 0,‬‬ ‫(‪)29-2‬‬
‫𝑥𝜕‬

‫𝑉𝜕‬
‫‪𝑚𝑧 + 𝜕𝑧 = 0,‬‬ ‫(‪)30-2‬‬

‫ٍ كاثغِ هغـٍؿیت‪ً )20-2( ،‬ین ثِ َٓكت میل ؿك هیآیـ‪:‬‬

‫‪𝑦𝑥 + 𝑘𝑦 = 0.‬‬

‫ًجبلَ ثَؿین‪ ،‬وٌت ولؿین ‪ .‬یؼٌی ًِ تٌْب 𝑘𝑞ّبیی وِ‬ ‫ؿك ایي پلًٍِ‪ ،‬هب اعالػبت ثیِتلی ام آًضِ ثِ ؿ‬

‫هیؽَاًتین كا ثِ ؿًت آٍكؿین‪ ،‬ثلىِ 𝑙𝜆𝑚ّب كا ًین تؼییي ًوَؿین ‪ .‬اّویت 𝑙𝜆 ام ًظل فینیىی صیٌت؟ فلٕ‬

‫كا ثِ ًغَی اػوبل ولؿین وِ‬ ‫‪𝑄𝑘′‬‬ ‫وٌیـ هغـٍؿیت ّبی ًیٌتن كا ام هیبى ثلؿاُتین‪ ،‬اهب ًیلٍّبی ؽبكری‬

‫علوت ًیٌتن ثـٍ ى تغییل ثبلی ثوبًـ ‪ .‬پي كٍاثظ علوت ًین ثِ ّوبى ُىل ثبلی هی هبًٌـ‪ .‬ثِ ٍضَط ایي‬

‫ًیلٍّبی اػوبل ُـُ اضبفی ثبیٌتی ثلاثل ثب ًیلٍّبی هغـٍؿوٌٌـُ ثبٌُـ‪ ،‬میلا ًیلٍّبیی ٌّتٌـ وِ ثِ ًیٌتن‬

‫اػوبل ُـُ اًـ تب ُلایظ هغـٍؿیت كا ثلللاك ًبمًـ ‪ .‬تغت تأحیل ایي ًیلٍّبی ‪ ،𝑄𝑘′‬كٍاةط علوت ثـیي‬

‫‪16‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫َٓكت ؽَاٌّـ ثَؿ‪:‬‬

‫𝐿𝜕 𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬
‫‪−‬‬ ‫‪= 𝒬𝑘′ .‬‬ ‫(‪)31-2‬‬
‫𝑘 𝑞𝜕 𝑡𝑑‬ ‫𝑘𝑞𝜕‬

‫اهب ایي كٍاثظ ثبیـ ّوٌبى ثب كٍاثظ (‪ )24-2‬ثبٌُـ‪ .‬امایي كٍ هیتَاًین كاثغِ (‪ )25-2‬كا ثب ‪ 𝑄𝑘′‬یؼٌی ًیلٍّبی‬

‫هغـٍؿوٌٌـُ تؼوین یبفتِ ّوٌبى ؿك ًظل ثگیلین ‪ .‬ؿك ایي ًَع هٌئلِ‪ ،‬هب ًیبم ثِ عقف ًیل ٍّبی هغـٍؿوٌٌـُ‬

‫ام فلهَلّب ًـاكین‪ .‬ثلىِ ایي ًیلٍّب ثؼٌَاى ثؾِی ام رَاة عبٓل هیًَُـ‪.‬‬

‫الجتِ صٌـاى ٍاضظ ًیٌت‪ ،‬اهب ًٌؾِای ام آل ّبهیلتَى وِ ؿك ایٌزب ثلای ًیٌتن ّبی ُجِ ّبلًََهیه ثِ وبك‬

‫گلفتِ ُـ‪ً ،‬یبمهٌـ ایي اًت وِ هغـٍؿیت ّب ؿك ربثزبیی ّبی هزبمی ؿؽیل ًجبُيؿ ‪ .‬ایي اهل كا هی تَاى ثِ‬

‫ًبؿگی ثب ًَُتي ؿٍثبكُ آل ّبهیلتَى ثِ ُىل میل ؿكیبفت‪:‬‬

‫‪𝑡2‬‬ ‫‪𝑡2‬‬ ‫‪𝑡2‬‬


‫𝛿‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝐿‬ ‫𝛿 = 𝑡𝑑‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑇‬ ‫𝛿 ‪𝑑𝑡 −‬‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑈‬ ‫‪𝑑𝑡 = 0.‬‬ ‫(‪)32-2‬‬

‫اگل تغییل اًتگلال ؿك عَل پتبًٌیل تؼوینیبفتِ كا ثِ كٍٍ اكائِ ُـُ ؿك ثؾَ ‪ 3-2‬ثِ ؿًت آٍكین‪ ،‬ایي آل‬

‫ثِ ُىل میل ؿك هیآیـ‪:‬‬

‫‪𝑡2‬‬ ‫‪𝑡2‬‬ ‫𝑈𝜕‬ ‫𝑑‬ ‫𝑈𝜕‬


‫𝛿‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑇‬ ‫= 𝑡𝑑‬ ‫‪𝑡1‬‬ ‫𝑘𝑞𝜕 𝑘‬ ‫𝑡𝑑 ‪−‬‬ ‫𝑘 𝑞𝜕‬
‫;𝑡𝑑 𝑘𝑞𝛿‬ ‫(‪)33-2‬‬

‫یب عجك كاثغِ (‪ )58-1‬ؿاكین‪:‬‬

‫‪𝑡2‬‬ ‫‪𝑡2‬‬
‫𝛿‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑇‬ ‫‪𝑑𝑡 = −‬‬ ‫‪𝑡1‬‬ ‫𝑘‬ ‫‪𝒬𝑘 𝛿𝑞𝑘𝑑𝑡.‬‬ ‫(‪)34-2‬‬

‫آل ّبهیلتَى ؿك ایي عبلت ثیبى هی ؿاكؿ وِ تفبٍت ؿك اًتگلال مهبًی اًلهی رٌجِی ثیي ؿٍ هٌیل هزبٍك‪،‬‬

‫ثلاثل ثب هٌفی اًتگلال مهبًی وبك اًزبم ُـُ ثل احل ربثزبیی ّبی هزبمی ثیي هٌیلّبًت ‪ .‬وبك هَكؿ ثغج‪،‬‬

‫وبكی اًت وِ تٌْب تًَظ ًیلٍّبی عبٓل ام پتبًٌیل تؼوین یبفتِ عبٓل ُـُ اًت‪ّ .‬ویي آل ؿك َٓكتی‬

‫وِ ّن ثلای ًیٌتن ّبی ّبلًََهیه ٍ ّن ُجِ ّبلًََهیه ثلللاك ثبُـ‪ً ،‬یبمهٌـ ایي ُلط اًت وِ ًیلٍّبی‬

‫ًمَ ًـاُتِ ٍ وبكی اًزبم ًـٌّـ ‪ .‬ایي‬ ‫𝑘𝑞𝛿‬ ‫اضبفِ ثلای هغـٍؿیت ّبی ُجِ ّبلًََهیه ؿك ربثزبیی ّبی‬

‫‪17‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫هغـٍؿیت هِبثِ ثب ُلط لجلی اًت وِ وبك هزبمی تًٍظ ًیلٍّبی هغـٍؿوٌٌـُ ّبلًََهیه ثلاثل ثب ٓفل‬

‫ثبٌُـ (ثؾَ ‪ .)4-1‬ؿك ػول‪ ،‬ایي هغـٍؿیت همـاكی ؿًت هب كا ؿك وبكثلؿّب هی ثٌـؿ‪ ،‬میلا ؿك ثٌیبكی ام‬

‫هٌبئل وِ ؿك آًْب ظَاّل ُجِ ّبلًََهیه اًتفبؿُ هی َُؿ‪ُ ،‬بهل غلغَ ثـٍى لغنٍ ٌّتٌـ‪ ،‬وِ ؿك ایي‬

‫عبلت هغـٍؿیتّب وبكی اًزبم ًویؿٌّـ‪.‬‬

‫تَرِ وٌیـ وِ كاثغِ (‪ )20-2‬ولیتلیي عبلت هغـٍؿیت غیل ّبلًََهیه ًیٌت؛ هخالً ُبهل هؼبؿالت‬

‫هغـٍؿیت ثِ ُىل ًبثلاثلی ّب ًوی ثبُـ‪ .‬ام ًَی ؿیگل‪ُ ،‬بهل هغـٍؿیت ّبی ّبلًََهیه هی ثبُـ‪ .‬كاثغِ‬

‫هغـٍؿیت ؿك عبلت ّبلًََهیه ثِ َٓكت میل‪:‬‬

‫‪𝑓 𝑞1 , 𝑞2 , 𝑞3 , … , 𝑞𝑛 , 𝑡 = 0,‬‬ ‫(‪)35-2‬‬

‫هیثبُـ‪ .‬ثٌبثلایي كٍٍ ضلیت الگلاًو كا هی تَاى ثلای‬ ‫𝑘𝑞‬ ‫ثلاثل ثب كاثغِ (‪ )20-2‬ثـٍى ٍاثٌتگی ثِ‬

‫هغـٍؿیتّبی ّبلًََهیه ًین ثِ وبك ثلؿ‪ ،‬ؿك َٓكتی وِ ‪ً )1 :‬تَاى توبهی 𝑞ّب كا ثِ هؾتٔبت هٌتمل ًبؿُ‬

‫ولؿ یب ‪ )2‬ثؾَاّین ًیلٍّبی هغـٍؿوٌٌـُ كا ثـًت آٍكین‪.‬‬

‫الی ؿیگل ام ایي كٍٍ‪ ،‬عبلتی تملیجبً ًبؿُ ٍ ثـیْی كا ؿك ًظل ثگیلیـ‪ ،‬وِ ؿك آى یه علمِ ثل كٍی‬
‫ثؼٌَاى هج‬

‫ًغظ ُیت ؿاك‪ ،‬ثـٍى لغنٍ‪ ،‬ثِ پبییي هی غلغـ‪ .‬ؿك ایي هخبل‪ ،‬هغـٍؿیت ”غلغیـى“ ؿلیمبً ّبلًََهیه اًت‪،‬‬

‫اهب ایي ٍالؼیت ؿك ثغج هب اّویتی ًـاكؿ ‪ .‬ام ًَی ؿیگل‪ ،‬ایي هغـٍؿیت ّبلًََهین وِ علمِ ثل كٍی ًغظ‬

‫ُیتؿاك للاك ؿاكؿ‪ ،‬ؿك اًتؾبة هؾتٔبت تؼوینیبفتِ هب ثغَك ضوٌی لغبػ ُـُ اًت‪.‬‬

‫ؿٍ هؾتٔبت تؼوین یبفتِ ّوبًٌـ ُىل ‪ 5-2‬ثِ َٓكت 𝑥 ٍ 𝜃 ٌّتٌـ‪ ٍ ،‬كاثغِ هغـٍؿیت غلغَ ثِ َٓكت‬

‫میل ؽَاّـ ثَؿ‪:‬‬

‫‪𝑟 𝑑𝜃 = 𝑑𝑥.‬‬

‫اًلهی رٌجِی كا هی تَاى ثِ اًلهی رٌجِی علوت هلون رلم ثؼالٍُ اًلهی رٌجِی علوت رَل هلون رلم‬

‫تمٌین ولؿ‪:‬‬

‫‪18‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪𝑇 = 2 𝑀𝑥 2 + 2 𝑀𝑟 2 𝜃 2 .‬‬

‫اًلهی پتبًٌیل ثلاثل اًت ثب‪:‬‬

‫‪𝑉 = 𝑀𝑔 𝑙 − 𝑥 sin 𝜙,‬‬

‫وِ ؿك آى 𝑙 عَل ًغظ ُیجـاك ثَؿُ ٍ كاثغِ الگلاًوی ثلاثل اًت ثب‪:‬‬

‫‪𝑀𝑥 2‬‬ ‫‪𝑀𝑟 2 𝜃 2‬‬


‫= 𝑉‪𝐿 =𝑇−‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪− 𝑀𝑔 𝑙 − 𝑥 sin 𝜙.‬‬ ‫(‪)36-2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫« ُىل ‪ -5-2‬یه علمِ وِ كٍی ًغغی ُیجـاك ثِ پبییي هیغلغـ »‬

‫ًیبمهٌـین‪ .‬ضلایت ظبّل ُـُ ؿك‬ ‫𝜆‬ ‫صَى تٌْب یه هؼبؿلِ هغـٍؿیت ؿاكین‪ ،‬پي تٌْب ثِ یه ضلیت الگلاًو‬

‫كاثغِ هغـٍؿیت ثلاثل اًت ثب‪:‬‬

‫‪𝑎𝜃 = 𝑟,‬‬
‫‪𝑎𝑥 = −1.‬‬

‫ثٌبثلایي ؿٍ كاثغِ الگلاًو ػجبكتٌـ ام‪:‬‬

‫‪𝑀𝑥 − 𝑀𝑔 sin 𝜙 + 𝜆 = 0,‬‬ ‫(‪)37-2‬‬

‫‪𝑀𝑟 2 𝜃 − 𝜆𝑟 = 0,‬‬ ‫(‪)38-2‬‬

‫وِ ّولاُ ثب هؼبؿلِ هغـٍؿیت‪:‬‬

‫‪𝑟𝜃 = 𝑥 ,‬‬ ‫(‪)39-2‬‬

‫ًِ هؼبؿلِ كا ثلای ًِ هزَْل هب یؼٌی 𝜃‪ 𝜆 ٍ 𝑥 ،‬تِىیل هیؿٌّـ‪.‬‬

‫ؿیفلاًٌیلگیلی ام كاثغِ (‪ًٌ )39-2‬جت ثِ مهبى هیؿّـ‪:‬‬

‫‪𝑟𝜃 = 𝑥 .‬‬

‫ام ایي كٍ عجك (‪:)38-2‬‬

‫‪𝑀𝑥 = 𝜆,‬‬

‫ٍ (‪ )37-2‬تجـیل ؽَاّـ ُـ ثِ‪:‬‬

‫𝜙 ‪𝑔 sin‬‬
‫=𝑥‬ ‫‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫‪19‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ثؼالٍُ‪:‬‬

‫𝜙 ‪𝑀 𝑔 sin‬‬
‫=𝜆‬ ‫‪2‬‬

‫ٍ‬

‫𝜙 ‪𝑔 sin‬‬
‫=𝜃‬ ‫𝑟‪2‬‬
‫‪.‬‬

‫ثٌبثلایي ُتبة علمِ ثِ ٌّگبم غلغیـى كٍی ًغظ ُیجـاك ثِ ًوت پبییي‪ًٔ ،‬ف ُتبة لغنٍ كٍی ًغظ ؿك‬

‫عبلت ثـٍى آغىبن ؽَاّـ ثَؿ‪ً ٍ ،‬یلٍی هغـٍؿوٌٌـُ آغىبن ثلاثل اًت ثب ‪.𝜆 = 𝑀𝑔 sin 𝜙/2‬‬

‫‪ -5-2‬هنایبی فلهَلثٌـی آل تغییل‬

‫(‪ )2-2‬كا ثِ ًغَی تغییل ؿاؿ وِ ثلؽی‬ ‫اگلصِ هی تَاى فلهَالًیَى آلی آل ّبهیلتَى یؼٌی‬

‫ثٌـی هىبًیىی مهبًی هغلَة‬ ‫هغـٍؿیتّبی غیل ّبلًََهیه كا ّن ؿك ثل گیلؿ‪ ،‬اهب ؿك ػول ایي فلهَل‬

‫ؽَاّـ ثَؿ وِ ثتَاى كاثغِ الگلاًوی كا ثلای هؾتٔبت هٌتمل ایي ًیٌتن تلتیت ؿاؿ‪ .‬فلهَلثيؿی آل تغییل‬

‫ّبی هىبًیىی‬ ‫كا أًبفبً ثبیـ ثلامًـُ ٍ میجب ؿاًٌت‪ ،‬میلا آل ّبهیلتَى ثِ عَك فِلؿُ توبهی ٍیوگی‬

‫ًیٌتنّبی ّبلًََهیه كا ّولاُ ثب ًیلٍّبی عبٓل ام پتبًٌیل ّب ؿك ؽَؿ ربی ؿاؿُ اًت ‪ .‬ؿیگل ٍیوگی‬

‫ُبیٌتِ ایي آل‪ ،‬ایي اًت وِ تٌْب وویت ّبی فینیىی كا ُبهل هی َُؿ وِ ثـٍى اكربع ثِ هزوَػِ ؽبٓی‬

‫ام هؾتٔبت تؼوین یبفتِ لبثل تؼلیف ٌّتٌـ‪ ،‬یؼٌی اًلهی ّبی پتبًٌیل ٍ رٌجِی ‪ .‬ثٌبثلایي فلهَل ثٌـی ام‬

‫لغبػ اًتؾبة هؾتٔبت ًیٌتن وبهالً هٌتمل ٍ تغییلًبپقیل ؽَاّـ ثَؿ‪.‬‬

‫عجك آل تغییل ّبهیلتَى‪ ،‬هِؾْ اًت وِ صلا الگلاًوی ّوَاكُ ًٌجت ثِ هِتك وبهل مهبًی ّل تبثؼی ام‬

‫هؾتٔبت ٍ مهبى‪ً ،‬بهؼیي اًت‪ ،‬وِ ؿك اًتْبی ثؾَ ‪ 4-1‬فول ُـ ‪ .‬اًتگلال مهبًی سًیي هِتمبت وبهلی ثیي‬

‫ًمغِ ‪ 2 ٍ 1‬تٌْب ثِ همبؿیل تبثغ ؿلؾَاُ ؿك ًمبط اثتـایی ٍ اًتْبیی ٍاثٌتِ اًت ‪ .‬صَى تغییل ؿك ًمبط ًْبیی‬

‫ثلاثل ثب ٓفل اًت‪ ،‬افنٍؿى هِتك مهبًی ؿلؾَاُ ثِ الگلاًوی ثل كفتبك تغییلی اًتگلال تأحیلی ًؾَاّـ ؿاُت‪.‬‬

‫ؿیگل هنیت ایي اًت وِ فلهَل ثٌـی الگلاًوی كا هی تَاى ثِ ًبؿگی ثلای تَٓیف ًیٌتن ّبیی تؼوین ؿاؿ‬

‫‪20‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫وِ ؿك عبلت ػبؿی ؿك ػلن ؿیٌبهیه ؿك ًظل گلفتِ ًوی ًَُـ ‪ -‬هخالً هیـاى االًتیه‪ ،‬هیـاى الىتلٍهغٌبعیي‪،‬‬

‫ٍ ػٍاّ هیـاًی فكات ثٌیبؿی ‪ .‬ثلؽی ام ایي تؼوین ّب كا ثؼـّب ثِ ثغج ؽَاّین گقاُت‪ ،‬اهب ثؼٌَاى ًِ هخبل‬

‫ًبؿُ ام وبكثلؿ آًْب ؿك ؽبكد ام صبكصَة هؼوَل هىبًیه‪ ،‬یه هـاك ‪ ،RL‬هـاك ‪ ٍ LC‬هـاكّبی مٍد كا ؿك‬

‫ًظل هیگیلین‪.‬‬

‫هب یه ًیٌتن فینیىی هتِىل ام یه ثبتلی ثب ٍلتبه 𝑉 ثِ َٓكت ًلی ثب ًلف 𝐿 ٍ همبٍهت 𝑅 كا ؿك ًظل‬

‫كا ثؼٌَاى هتغیل ؿایٌبهیه فلٕ هی وٌین‪ً .‬لف ثؼٌَاى اًلهی رٌجِی ػول هی وٌـ‬ ‫𝑞‬ ‫گلفتِ ٍ ثبك الىتلیىی‬

‫میلا احل المبیی ثٌتگی ثِ ًلػ تغییل ثبك ؿك مهبى ؿاكؿ ‪ .‬همبٍهت یه ػبهل اتالف ایزبؿ ولؿُ ٍ اًلهی پتبًٌیل‬

‫ثلاثل اًت ثب 𝑉𝑞‪ .‬روالت ؿایٌبهیه ؿك هؼبؿلِ الگلاًو ّولاُ ثب اتالف (‪ )70-1‬ػجبكتٌت ام‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪𝑇 = 2 𝐿𝑞 2 ,‬‬ ‫‪ℱ = 2 𝑅𝑞 2 ,‬‬

‫ٍ اًلهی پتبًٌیل ثلاثل اًت ثب 𝑉𝑞‪ .‬هؼبؿلِ علوت ثِ َٓكت میل اًت‪:‬‬

‫‪𝑉 = 𝐿𝑞 + 𝑅𝑞 = 𝐿𝐼 + 𝑅𝐼,‬‬ ‫(‪)40-2‬‬

‫وِ ؿك آى 𝑞 = 𝐼 رلیبى الىتلیىی هیثبُـ‪ .‬یه رَاة ثلای ثبتلی هتْل ثِ هـاك ؿك مهبى ‪ 𝑡 = 0‬ایي اًت‪:‬‬

‫‪𝐼 = 𝐼0 (1 − 𝑒 −𝑅𝑡/𝐿 ),‬‬

‫وِ ؿك آى 𝑅‪ُ 𝐼0 = 𝑉/‬بك رلیبى ؿك عبلت حبثت ًْبیی اًت‪.‬‬

‫اًت وِ تغت ًیلٍی گلاًَ ؿك یه ًیبل‬ ‫‪𝑚′‬‬ ‫ٍ رلم هؤحل‬ ‫𝑎‬ ‫هِبثِ هىبًیىی ایي ًیٌتن‪ ،‬ولُ ای ثب ُؼبع‬

‫گلاًلٍ ثب صگبلی حبثت ٍ ٍیٌىَمیتِ 𝜂 فلٍ هیافتـ‪ .‬رلم هؤحل ثلاثل اًت ثب تفبضل رلم ٍالؼی ٍ رلم ًیبل‬

‫ربثزب ُـُ‪ ٍ ،‬رْت علوت ؿك عَل هغَك 𝑦 هیثبُـ‪ .‬ثلای ایي ًیٌتن‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫‪𝑇 = 2 𝑚′ 𝑦 2 ,‬‬ ‫‪ℱ = 3𝜋𝜂𝑎𝑦 2 ,‬‬

‫ٍ اًلهی پتبًٌیل ثلاثل اًت ثب 𝑦𝑔 ‪ ،𝑚′‬وِ ؿك آى ًیلٍی آغىبن همبٍم ؿك ثلاثل علوت یؼٌی 𝑦𝑎𝜂𝜋‪،𝐹𝑓 = 6‬‬

‫وِ لبًَى اًتَوي ًبم ؿاكؿ‪ ،‬ؿك اًتْبی ثؾَ ‪ 5-1‬آهـُ اًت‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫هؼبؿلِ علوت وِ عجك هؼبؿلِ الگلاًو (‪ )70-1‬ثـًت هیآیـ‪:‬‬

‫‪𝑚′ 𝑔 = 𝑚′ 𝑦 + 6𝜋𝜂𝑎𝑦.‬‬

‫ُلٍع ُـُ ثبُـ ) ثـیي‬ ‫‪𝑡=0‬‬ ‫ثب اًتفبؿُ ام 𝑦 = 𝑣‪ ،‬رَاة (ؿك َٓكتی وِ علوت ام عبلت ًىَى ؿك‬

‫َٓكت ؽَاّـ ثَؿ‪:‬‬

‫) 𝜏‪𝑣 = 𝑣0 (1 − 𝑒 −𝑡/‬‬

‫𝑎𝜂𝜋‪𝑣0 = 𝑚′ 𝑔/6‬‬ ‫ًلػت ًْبیی ؽَؿ یؼٌی‬ ‫𝑒‪1/‬‬ ‫مهبًی اًت وِ ؿك آى ولُ ثِ‬ ‫)𝑎𝜂𝜋‪𝜏 = 𝑚′ /(6‬‬ ‫وِ ؿك آى‬

‫ؽَاّـ كًیـ‪.‬‬

‫ثِ َٓكت ًلی ثٌتِ ُـُ اًت ‪ .‬ؽبمى‬ ‫𝐶‬ ‫اًت وِ ثب ؽبمى‬ ‫𝐿‬ ‫هخبلی ؿیگل ام هـاكّبی الىتلیىی‪ً ،‬لف‬

‫ًین ثبك الىتلیىی اًت ‪.‬‬ ‫𝑞‬ ‫ثَؿُ ٍ‬ ‫𝐶‪𝑞 2 /‬‬ ‫هبًٌـ هٌجغ اًلهی پتبًٌیل ػول هی وٌـ وِ ایي اًلهی ثلاثل اًت ثب‬

‫كاثغِ الگلاًوی ثِ هؼبؿلِ علوت میل هٌتذ هیَُؿ‪:‬‬

‫𝑞‬
‫‪𝐿𝑞 + = 0,‬‬ ‫(‪)41-2‬‬
‫𝐶‬

‫وِ ؿاكای رَاة میل اًت‪:‬‬

‫‪𝑞 = 𝑞0 cos 𝜔0 𝑡,‬‬

‫ؿك‬ ‫‪𝑡=0‬‬ ‫هیثبُـ‪ ،‬ثب ایي فلٕ وِ ّیش ثبكی ؿك مهبى‬ ‫‪𝑡=0‬‬ ‫ثبك فؽیلُ ُـُ ؿك ؽبمى ؿك‬ ‫‪𝑞0‬‬ ‫وِ ؿك آى‬

‫رلیبى ًیٌت‪ .‬وویت میل‪:‬‬


‫‪1‬‬
‫= ‪𝜔0‬‬ ‫𝐶𝐿‬

‫ثٌبهـ ّوٌَای ًیٌتن هیثبُـ‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪𝐿 = 2 𝑚𝑥 2 − 2 𝑘𝑥 2‬‬ ‫اًت وِ عجك كاثغِ الگلاًوی‬ ‫هِبثِ هىبًیىی ایي ًیٌتن‪ ،‬یه ًًَبًگل ّوبٌّگ‬

‫تَٓیف هیَُؿ‪ ٍ ،‬ؿاكای كاثغِ علوت میل اًت‪:‬‬

‫‪𝑚𝑥 + 𝑘𝑥 = 0,‬‬

‫ٍ رَاة آى ثلای ّویي ُلایظ ولاًی ثلاثل اًت ثب‪:‬‬

‫‪22‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫𝑡 ‪𝑥 = 𝑥0 cos 𝜔0‬‬ ‫‪with‬‬ ‫= ‪𝜔0‬‬ ‫‪𝑘/𝑚.‬‬

‫ایي ؿٍ هخبل ًِبى هی ؿٌّـ وِ رولِ هلثَط ثِ ًلف ثؼٌَاى ًیلٍی لؾتی ػول هی وٌـ‪ ،‬هِبثِ ثب رلم ؿك‬

‫ًیٌتن هىبًیىی‪ .‬همبٍهت ًین هِبثِ ثب ًیلٍی آغىبن ام ًَع لبًَى اًتَوي اًت ٍ رولِ هلثَط ثِ ؽبمى‬

‫ًِبًگل حبثت فٌل ؿك لبًَى َّن هی ثبُـ‪ .‬ثب ایي پیَمهیٌِ‪ ،‬یه ًیٌتن هتِىل ام هـاكّبی الىتلیىی‬ ‫𝐶‪1/‬‬

‫مٍد وِ ؿك ُىل ‪ًِ 6-2‬بى ؿاؿُ ُـ‪ ،‬ؿاكای كاثغِ الگلاًوی ثِ َٓكت میل اًت‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪𝑞 𝑗2‬‬


‫‪𝐿=2‬‬ ‫𝑗𝑞 𝑗𝐿 𝑗‬ ‫‪+2‬‬ ‫𝑘𝑗‬ ‫‪𝑀𝑗𝑘 𝑞𝑗 𝑞𝑘 −‬‬ ‫𝐶‪𝑗 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫𝑗𝑒 𝑗‬ ‫‪𝑡 𝑞𝑗 ,‬‬
‫𝑗‬
‫𝑘≠ 𝑗‬

‫ٍ تبثغ اتالف ثِ َٓكت میل هیثبُـ‪:‬‬


‫‪1‬‬
‫‪ℱ=2‬‬ ‫𝑗‬ ‫‪𝑅𝑗 𝑞𝑗2 .‬‬

‫ًین اضبفِ هی ًَُـ تب اتٔبل ًلف ّب كا ؿك ًظل ثگیلًـ ‪.‬‬ ‫𝑘𝑞 𝑗𝑞 𝑘𝑗𝑀‬ ‫وِ ؿك آى روالت المبیی هِتلن یؼٌی‬

‫هؼبؿالت الگلاًو ثِ َٓكت میل اًت‪:‬‬

‫𝑗𝑞 ‪𝑑 2‬‬ ‫𝑘𝑞 ‪𝑑 2‬‬ ‫𝑗 𝑞𝑑‬ ‫𝑗𝑞‬


‫𝑗𝐿‬ ‫‪+‬‬ ‫𝑘𝑗𝑀 𝑘‬ ‫𝑗𝑅 ‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪= 𝐸𝑗 (𝑡).‬‬ ‫(‪)42-2‬‬
‫‪𝑑𝑡 2‬‬ ‫𝑘≠ 𝑗‬ ‫‪𝑑𝑡 2‬‬ ‫𝑡𝑑‬ ‫𝑗𝐶‬

‫𝑗𝐸 ًیلٍّبی ثلللاًی ؽبكری هیثبٌُـ‪.‬‬ ‫𝑡‬ ‫وِ ؿك آى روالت‬

‫ایي تَٓیف ام ؿٍ ًیٌتن فینیىی هتفبٍت ثًَیلِ كٍاثظ الگلاًوی هِبثِ‪ ،‬ثـیي هؼٌبًت وِ توبهی ًتبیذ ٍ‬

‫تىٌیهّبی اتؾبف ُـُ ثلای ثلكًی یىی ام ًیٌتن ّب كا هیتَاى ثلای ؿیگلی ًین ثىبك گلفت ‪ .‬ؿك ایي عبلت‬

‫ؽبّ‪ ،‬ثلكًی كفتبك هـاكّبی الىتلیىی لَیبً ؿًجبل ُـُ ٍ ثلؽی تىٌیه ّبی ؽبّ ًین ایزبؿ ُـُ اًت؛‬

‫ایي تىٌیه ّب كا هی تَاى هٌتمیوبً ثِ ًیٌتن ّبی هىبًیىی هِبثِ اػوبل ًوَؿ ‪ .‬تالٍّبی میبؿی ؿك رْت‬

‫فلهَلثٌـی هٌبئل هِبثِ ؿك ًیٌتن ّبی هىبًیىی یب َٓتی ثب ًیٌتن الىتلیىی ٍ ثبلؼىي َٓكت گلفتِ‬

‫اًت‪ .‬روالتی وِ تبوٌَى ثلای هـاكُ ای الىتلیىی كمكٍ ُـُ ثَؿًـ (كآوتبًي‪ ،‬پقیلًـگی ٍ غیلُ ) كا اوٌَى‬

‫هیتَاى ثِ ولّات ؿك كًبالت هلثَط ثِ تئَكی اكتؼبُبت ًیٌتنّبی هىبًیىی یبفت‪.‬‬

‫ثؼالٍُ‪ ،‬یىی ام اًَاع تؼوین ّبی هىبًیىی ثِ ػلت ُىل ظلیف تلی ام تِبثِ ایزبؿُـُ اًت ‪ .‬هب ؿیـین وِ‬

‫‪23‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫آل الگلاًو ٍ ّبهیلتَى اةیىـیگل‪ ،‬كٍُی ًبهتغیل ٍ فِلؿُ ثلای ثـًت آٍكؿى هؼبؿالت هىبًیىی علوت كا‬

‫اكائِ هیوٌٌـ‪ .‬ایي اعتوبل تٌْب هغـٍؿ ثِ هىبًیه ًویَُؿ؛ تملیجبً ؿك توبهی مهیٌِّبی فینیه‪ ،‬آَل تغییل كا‬

‫هیتَاى ثلای ثیبى هؼبؿالت علوت اًتفبؿُ ًوَؿ‪ ،‬صِ هؼبؿالت ًیَتٌی ثبُـ‪ ،‬صِ كٍاثظ هبن ًَل ٍ یب كاثغِ‬

‫فلهَلثٌـی اًتفبؿُ وٌین‪ ،‬توبهی ایي عیغِ ّب‬ ‫ُلٍؿیٌگل‪ .‬ؿك ًتیزِ‪ ،‬مهبًی وِ آل تغییل كا ثؼٌَاى هجٌبی‬

‫عـالل تب اًـامُ ای ؿاكای تِبثِ ًبؽتبكی ؽَاٌّـ ثَؿ ‪ .‬مهبًی وِ ًتبثذ آمهبیِبت ًِبى ؿاؿ وِ ًیبم ثِ تغییل‬

‫ُجبّت اغلت ًِبى هی ؿّـ وِ صِ تغییلات هِبثْی كا‬ ‫هغتَای فینیىی ؿك یه عیغِ ؿاكین‪ ،‬ایي هیناى‬

‫هیتَاى ؿك عیغِ ّبی ؿیگل ًین اًزبم ؿاؿ ‪ .‬ثٌبثلایي‪ ،‬آمهبیِبت َٓكت گلفتِ ؿك اٍایل للى عبضل‪ًِ ،‬بًگل‬

‫ًیبم ثِ تؼییي وویت ؿك تِؼِغ الىتلٍهغٌبعیٌی ٍ فكات ثٌیبؿی ثَؿًـ ‪ .‬اهب كٍٍ ّبی تؼییي وویت وِ ؿك‬

‫ثٌـی الگلاًوی ثلای هىبًیه والًیه ًِأت‬ ‫اثتـا ثلای هىبًیه فك ات ایزبؿ ُـ‪ ،‬ضلٍكتبً ام فلهَل‬

‫هیگلفت‪ .‬ثب تَٓیف هیـاى الىتلٍهغٌبعیي تًَظ كاثغِ الگلاًوی ٍ آل تغییل ّبهیلتَى هتٌبظل ثب آى‪،‬‬

‫هیتَاى كٍٍّبی تؼییي وویت فكات كا ثِ ًغَی تغییل ؿاؿ تب ثِ الىتلٍؿیٌبهیه وَاًتَهی كًیـ (ثؾَّبی‬

‫‪ 6-13 ٍ 5-13‬هلارؼِ وٌیـ)‪.‬‬

‫‪ -6-2‬لضبیبی ثمب ٍ ؽَاّ تمبكى‬

‫تب ایٌزب‪ ،‬هب ؿك ؿكرِ اٍل هتَرِ ثـًت آٍكؿى هؼبؿالت علوت ثَؿین‪ٍ ،‬لی مهبًی وِ ایي هؼبؿالت كا ثِ‬

‫‪ .‬ثغَك ولی‪ ،‬ایٌْب ًؤاالت كیبضیبتی‬ ‫ؿًت آٍكؿین‪ ،‬تَرْی ثِ ًغَُ عل آًْب ثلای هٌبئل ؽبّ ًىلؿین‬

‫هؼبؿلِ ؿیفلاًٌیل اًت وِ ًٌجت ثِ مهبى ؿك هلتجِ ؿٍم ٌّتٌـ ‪.‬‬ ‫𝑛‬ ‫ٌّتٌـ‪ً .‬یٌتوی ثب 𝑛 ؿكرِ آماؿی ؿاكای‬

‫رَاة ّل هؼبؿلِ ًیبمهٌـ ؿٍ اًتگلال گیلی اًت وِ ؿك ول ثِ 𝑛‪ 2‬حبثت اًتگلالگیلی هٌتْی هی ًَُـ‪ .‬ؿك یه‬

‫هٌئلِ ؽبّ‪ ،‬ایي حَاثت كا عجك ُلایظ اٍلیِ یؼٌی همبؿیل اٍلیِ 𝑗𝑞𝑛ّب ٍ 𝑗𝑞𝑛ّب تؼییي هیوٌٌـ‪ .‬گبّی اٍلبت‬

‫هؼبؿالت علوت ثل عٌت ثلؽی تَاثغ ٌُبؽتِ ُـُ لبثل اًتگلال گیلی ٌّتٌـ‪ ،‬اهب ّوَاكُ ایٌغَك ًیٌت ‪ .‬ؿك‬

‫‪24‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ٍالغ‪ ،‬ثیِتل هٌبئل توبهبً لبثل اًتگلال گیلی ًیٌتٌـ ‪ .‬اهب عتی مهبًی وِ ًتَاًین رَاة ّبی وبهل كا ثـًت‬

‫آٍكین‪ ،‬اغلت هیتَاًین اعالػبت میبیـ ؿك هَكؿ هبّیت فینیىی علوت ًیٌتن وٌت ًوبیین ‪ .‬ؿك ػول‪ ،‬صٌیي‬

‫اعالػبتی هوىي اًت اكمٍ ثیِتلی ام ًظل فینیىـاًبى ؿاُتِ ثبُـ تب رَاة وبهل ثلای هؾتٔبت تؼوین‬

‫یبفتِ ثؼٌَاى تبثؼی ام مهبى ‪ .‬ثٌبثلایي هْن اًت وِ ثـاًین تب صِ اًـامُ هی تَاًین ؿك هَكؿ علوت یه ًیٌتن‬

‫اعالػبت اكائِ وٌین‪ ،‬ثـٍى ایٌىِ ًیبم ثِ اًتگلالگیلی وبهل هٌئلِ ؿاُتِ ثبُین‪.‬‬

‫ؿك ثٌیبكی ام هٌبئل‪ ،‬تؼـاؿی ام اًتگلال ّبی اٍلیِ ثلای هؼبؿلِ علوت كا ًلیؼبً هی تَاى هغبًجِ ولؿ؛ هٌظَك‬

‫هب كٍاثغی ام ایي ؿًت اًت‪:‬‬

‫‪𝑓 𝑞1 , 𝑞2 , … , 𝑞1 , 𝑞2 , … , 𝑡 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡𝑎𝑛𝑡,‬‬ ‫(‪)43-2‬‬

‫وِ هؼبؿالت ؿیفكاًٌیل هلتجِ اٍل ٌّتٌـ ‪ .‬ایي اًتگلال ّبی اٍلیِ ثِ ایي ؿلیل هَكؿ تَرِ ٌّتٌـ وِ ؿك هَكؿ‬

‫ٍضؼیت فینیىی ًیٌتن ثِ هب اعالػبتی هی ؿٌّـ‪ .‬ؿك ٍالغ ایي كٍاثظ ُبهل لَاًیي ثمب ٌّتٌـ وِ ؿك فٔل‬

‫اٍل ثِ ؿًت آهـُاًـ‪.‬‬

‫ثیبییـ ثؼٌَاى ًوًَِ‪ ،‬یه ًیٌتن ًمبط رلم تغت تأحیل ًیلٍی ًب ُی ام پتبًٌیلّب كا ؿك ًظل ثگیلین وِ تٌْب ثِ‬

‫هىبى ثٌتگی ؿاكًـ‪ .‬آًگبُ‪:‬‬

‫𝐿𝜕‬ ‫𝑇𝜕‬ ‫𝑉𝜕‬ ‫𝑇𝜕‬ ‫𝜕‬ ‫‪1‬‬


‫𝑖 𝑥𝜕‬
‫𝑥𝜕 = 𝑥𝜕 = 𝑥𝜕 ‪≡ 𝜕𝑥 −‬‬ ‫𝑚‬
‫𝑖 ‪2‬‬
‫‪𝑥𝑖2 + 𝑦𝑖2 + 𝑧𝑖2 = 𝑚𝑖 𝑥𝑖 = 𝑝𝑖𝑥 ,‬‬
‫𝑖‬ ‫𝑖‬ ‫𝑖‬ ‫𝑖‬

‫وِ هؤلفِ 𝑥 ام تىبًِ ؽغی هلثَط ثِ 𝑖اهیي فكُ هیثبُـ‪ .‬ایي ًتیزِ‪ ،‬تؼوین ٍاضغی ام هفَْم تىبىُ ثِ هب اكائِ‬

‫هیؿّـ‪ .‬تىبًِ تؼوین یبفتِ هلثَط ثِ هؾتٔبت 𝑗𝑞 كا ثبیٌتی ثِ َٓكت میل تؼلیف ولؿ‪:‬‬

‫𝐿𝜕‬
‫= 𝑗𝑝‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)44-2‬‬
‫𝑗 𝑞𝜕‬

‫یه‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫اًتفبؿُ هی وٌٌـ‪ .‬تَرِ وٌیـ اگل‬ ‫𝑗𝑝‬ ‫هؼوَالً آغالعبت تىبًِ هؼیبك یب تىبًِ تَأم كا اغلت ثلای‬

‫ضلٍكتبً اثؼبؿ تىبًِ ؽغی كا ًؾَاّـ ؿاُت ‪ .‬ثؼالٍُ اگل پتبًٌیل ٍاثٌتِ ثِ‬ ‫𝑗𝑝‬ ‫هؾتٔبت ؿوبكتی ًجبُـ‪،‬‬

‫‪25‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ًلػت ؿاُتِ ثبُین‪ ،‬آًگبُ عتی ثب ٍرَؿ هؾتٔبت ؿوبكتی 𝑗𝑞‪ ،‬تىبًِ تؼوین یبفتِ هلثَط ثِ آى هِبثِ ثب تىبًِ‬

‫هىبًیىی هؼوَل ًؾَاّـ ثَؿ ‪ .‬ثٌبثلایي ؿك عبلتی وِ یه گلٍُ ام فكات كا ؿك هیـاى الىتلٍهغٌب عیي ؿاُتِ‬

‫ثبُین‪ ،‬كاثغِ الگلاًوی ثِ َٓكت میل ؽَاّـ ثَؿ‪:‬‬


‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫=𝐿‬ ‫𝑖𝑟 𝑖𝑚 ‪𝑖 2‬‬ ‫‪−‬‬ ‫𝜙 𝑖𝑞 𝑖‬ ‫‪𝑥𝑖 +‬‬ ‫𝐀 𝑖𝑞 𝑖‬ ‫𝑖𝐫 ‪𝑥𝑖 .‬‬

‫( 𝑖𝑞 ؿك ایٌزب هؼلف ثبك اًت) ٍ تىبًِ تؼوینیبفتِ هلثَط ثِ 𝑖𝑥 ػجبكتٌت ام‪:‬‬

‫𝐿𝜕‬
‫= 𝑥𝑖𝑝‬ ‫‪= 𝑚𝑖 𝑥𝑖 + 𝑞𝑖 𝐴𝑥 ,‬‬ ‫(‪)45-2‬‬
‫𝑖 𝑥𝜕‬

‫رول اضبفِ ‪.‬‬


‫یؼٌی تىبًِ هىبًیىی ثؼالٍُ یه ُ‬

‫اگل كاثغِ الگلاًوی یه ًیٌتن عبٍی هؾتٔبت هتٌبظل 𝑗𝑞 ًجبُـ (اگلصِ هوىي اًت عبٍی ًلػت هتٌبظل‬

‫اًت‪ .‬ایي تؼلیف صٌـاى‬ ‫‪ignorable‬‬ ‫ثبُـ)‪ ،‬آًگبُ هی گَیین هؾتٔبت ثِ َٓكت ؿایلُ ای یب‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫یؼٌی‬

‫ػوَهیت ًـاكؿ‪ ،‬اهب هلًَم ُـُ ٍ ؿك ایٌزب ًین اًتفبؿُ هیَُؿ‪ .‬كاثغِ الگلاًو علوت‪:‬‬

‫𝐿𝜕 𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬
‫𝑗 𝑞𝜕 𝑡𝑑‬
‫𝜕‪−‬‬ ‫‪= 0,‬‬
‫𝑗𝑞‬

‫ثلای هؾتٔبت ؿایلُای ثِ َٓكت میل ًبؿُ هیَُؿ‪:‬‬

‫𝐿𝜕 𝑑‬
‫‪=0‬‬
‫𝑗 𝑞𝜕 𝑡𝑑‬

‫یب‬

‫𝑗 𝑝𝑑‬
‫𝑡𝑑‬
‫‪= 0,‬‬

‫وِ ثِ هؼٌبی ایي اًت‪:‬‬

‫حبثت = 𝑗𝑝‬ ‫(‪)46-2‬‬

‫ام ایي كٍ‪ ،‬هی تَاًین یه لضیِ ثمبی ػوَهی كا ثیبى وٌین ‪ :‬تىبًِ تؼوینیبفتِ ّولاُ ثب هؾتٔبت ؿایلُای‪ ،‬حبثت‬

‫اًت‪.‬‬

‫تَرِ وٌیـ وِ هِتك گیلی ام كاثغِ (‪ )46-2‬ثب ایي فلٕ اًت وِ 𝑗𝑞 هؾتٔبت تؼوین یبفتِ ثبُـ؛ هؾتٔبتی‬

‫‪26‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫وِ ًٌجت ثِ توبهی ؿیگل هؾتٔبت‪ ،‬هٌتمل ؽغی ثبُـ ‪ .‬مهبًی وِ هؼبؿالت هغـٍؿیت ٍرَؿ ؿاُتِ ثبُـ‪،‬‬

‫ال‪ ،‬هؾتٔبت ماٍیِ ای 𝜃 ؿك كاثغِ الگلاًوی‬


‫توبهی هؾتٔبت ثِ َٓكت هٌتمل ؽغی ًؾَاٌّـ ثَؿ‪ .‬ثؼٌَاى هج‬

‫غلغـ‪ ،‬ؿیـُ ًوی َُؿ‪ ،‬اهب ماٍیِ ای وِ ؿك كٍاثظ‬ ‫یه علمِ وِ ثـٍى لغنٍ ثل كٍی ًغغی افمی هی‬

‫𝜃𝑝‪ ،‬یه حبثت‬ ‫𝜃 ‪= 𝑚𝑟 2‬‬ ‫ؿیـُ هی َُؿ‪ ،‬ایٌگًَِ اًت ‪ .‬ؿك ًتیزِ‪ ،‬تىبًِ ماٍیِ ای یؼٌی‬ ‫𝑥𝑑 = 𝜃𝑑𝑟‬ ‫هغـٍؿیت‬

‫ثلای علوت ًویثبُـ‪.‬‬

‫كاثغِ (‪ )46-2‬ام یه اًتگلال اٍلیِ ثلای هؼبؿالت علوت ثِ ُىل (‪ )43-2‬تِىیل ُـُ اًت ‪ .‬ایي كاثغِ كا‬

‫هیتَاى كًوبً ثلای عقف هؾتٔبت ؿایلُ ای ام هٌئلِ ثِ وبك ثلؿ‪ً ٍ ،‬پي هی تَاى آى كا توبهبً ثل عٌت‬

‫هؾتٔبت تؼوینیبفتِ ثبلیوبًـُ عل ًوَؿ‪ .‬ثِ عَك ؽالِٓ‪ ،‬كٍُی وِ تًَظ كٍث اثـاع ُـ‪ٍ ،‬اهل تغییل ؿاؿى‬

‫كاثغِ الگلاًوی ثِ ًغَی اًت وِ ؿیگل تبثؼی ام ًلػت تؼوین یبفتِ هتٌبظل ثب هؾتٔبت ؿایلُ ای ًجَؿُ‪ ،‬ثلىِ‬

‫تٌْب ُبهل تىبًِ تَأم ثب آى ثبُـ ‪ .‬هنیت ایي وبك ایي اًت وِ 𝑗𝑝 كا هی تَاى یىی ام حَاثت اًتگلال گیلی ؿك‬

‫ًظل گلفت‪ ٍ ،‬اًتگلال گیلی ؿك اؿاهِ تٌْب ٍاهل هؾتٔبت غیل ؿایلُ ای ؽَاّـ ثَؿ ‪ .‬هب ثغج ثیِتل ؿك هَكؿ‬

‫كٍٍ كٍث كا تب اتوبم فلهَلثٌـی ّبهیلتًَی ثِ تؼَیك هیاًـامین (میلا اكتجبط میبؿی ثب ّن ؿاكًـ)‪.‬‬

‫تَرِ وٌیـ وِ ُلایظ ثلای ثمبی هوبى تؼوین یبفتِ‪ ،‬ولیتل ام ؿٍ لضیِ ثمبی تىبًِ اًت وِ لجالً اُبكُ ولؿین ‪.‬‬

‫ثؼٌَاى هخبل‪ ،‬یه لضیِ ثمب ثلای عبلتی ؿاكًـ وِ ؿك آى لبًَى وٌَ ٍ ٍاوٌَ ًمَ هی َُؿ‪ ،‬یؼٌی مهبًی وِ‬

‫𝜙‬ ‫ًیلٍّبی الىتلٍهغٌبعیي ٍرَؿ ؿاُتِ ثبٌُـ ‪ .‬فلٕ وٌیـ یه فكُ هٌفلؿ ؿك یه هیـاى ؿاكین وِ ؿك آى ًِ‬

‫ٍ ًِ 𝐴 ثِ 𝑥 ثٌتگی ًـاكًـ‪ .‬آًگبُ 𝑥 ؿك 𝐿 ظبّل ًِـُ ٍ ثٌبثلایي ؿایلُ ای اًت ‪ .‬ثٌبثلایي تىبًِ ثٌـاؿی هتٌبظل‬

‫یؼٌی 𝑥𝑝 ثبیٌتی حبثت ثبُـ‪ .‬ثب اًتفبؿُ ام كاثغِ (‪ )63-1‬ایي تىبًِ ثِ َٓكت میل ؿك هیآیـ‪:‬‬

‫حبثت = 𝑥𝐴𝑞 ‪𝑝𝑥 = 𝑚𝑥 +‬‬ ‫(‪)47-2‬‬

‫ایٌگًَِ اًت ‪ .‬ثب‬ ‫𝑥𝐴𝑞‬ ‫ًٌجت وِ حبثت اًت‪ ،‬ثلىِ روغ آى ثب‬ ‫𝑥𝑚‬ ‫ؿك ایي عبلت‪ ،‬ایي تىبًِ ؽغی هىبًیىی‬

‫‪27‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫‪ 1‬ؿك لبًَى ولی هؾتٔبت ؿایلُ ای ٓـق هی وٌـ؛ ٍ ثب‬ ‫ایي ٍد ٍؿ‪ٌَّ ،‬م لضبیبی ثمب هلثَط ثِ فٔل‬

‫هغـٍؿیتّبی هٌبًت (‪ )46-2‬ثبیٌتی ثِ لضبیبی ثؾَ ‪ 2-1‬هٌتْی ًَُـ‪.‬‬

‫ًِبًگل اًتمبلٌیٌتن ثِ‬ ‫𝑗𝑞𝑑‬ ‫كا ؿك ًظل ثگیلین‪ ،‬وِ ثلای آى تغییل‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫هب اثتـا ثبیٌتی هؾتٔبت تؼوین یبفتِ‬

‫َٓكت ولی ؿك رْتی هِؾْ ؽَاّـ ثَؿ‪ .‬ثؼٌَاى هخبل هیتَاى هؾتٔبت ؿوبكتی هلون رلم یه ًیٌتن كا‬

‫ؿك ًظل گلفت‪ .‬آًگبُ هِؾٔبً 𝑗𝑞 ؿك 𝑇 ظبّل ًویَُؿ‪ ،‬میلا ًلػتّب تغت تأحیل تغییل ؿك هجـأ للاك ًؾَاٌّـ‬

‫گلفت؛ ٍ ثٌبثلایي هِتك رنئی 𝑇 ًٌجت ثِ 𝑗𝑞 ثبیـ ثلاثل ثب ٓفل ثبُـ‪ .‬ثؼالٍُ‪ ،‬ما ًیٌتن ّبی حبثتی كا ؿك ًظل‬

‫هیگیلین وِ ثلای آى 𝑉 تبثؼی ام ًلػت ًجبُـ‪ ،‬تب ثتَاى صٌیي هِىالتی هبًٌـ ًیلٍّبی الىتلٍهغٌبعیي كا ام‬

‫هیبى ثلؿ‪ .‬هؼبؿلِ علوت الگلاًوی ثلای صٌیي هؾتٔبت كا هیتَاى ثِ َٓكت میل ًبؿُ ولؿ‪:‬‬

‫𝑇𝜕 𝑑‬ ‫𝑉𝜕‬
‫𝑗 𝑞𝜕 𝑡𝑑‬
‫‪≡ 𝑝𝑗 = − 𝜕𝑞 ≡ 𝒬𝑗 .‬‬ ‫(‪)48-2‬‬
‫𝑗‬

‫ًِبًگل‬ ‫𝑗𝑄‬ ‫عبل ًِبى هی ؿّین وِ (‪ )48-2‬هؼبؿلِ علوت ثلای تىبًِ ؽغی ول ؽَاّـ ثَؿ‪ ،‬یؼٌی ایٌىِ‬

‫هؤلفِ ًیلٍی ول ؿك عَل رْت اًتمبل 𝑗𝑞 ثَؿُ‪ 𝑝𝑗 ٍ ،‬هؤلفِ تىبًِ ؽغی ول ؿك عَل ایي هغَك ؽَاّـ ثَؿ ‪.‬‬

‫ثغَك ولی‪ً ،‬یلٍی تؼوینیبفتِ 𝑗𝑄 عجك كاثغِ (‪ )49-1‬ثـیي َٓكت اًت‪:‬‬

‫𝑖𝐫𝜕‬
‫= 𝑗𝒬‬ ‫‪𝑖 𝐅𝑖 . 𝜕𝑞 .‬‬
‫𝑗‬

‫ثِ‬ ‫𝑗𝑞𝑑 ‪𝑟𝑖 𝑞𝑗 +‬‬ ‫ٍ‬ ‫𝑗𝑞 𝑖𝑟‬ ‫هتٌبظل ثب اًتمبل ًیٌتن ؿك عَل یه هغَك اًت‪ ،‬ثلؿاكّبی‬ ‫𝑗𝑞𝑑‬ ‫ام آًزب وِ‬

‫َٓكتی وِ ؿك ُىل ‪ًِ 7-2‬بى ؿاؿُ ُـُ‪ ،‬ثب ّن هلتجظ ٌّتٌـ‪ .‬عجك تؼلیف هِتك‪ ،‬ؽَاّین ؿاُت‪:‬‬

‫𝑖𝒓𝜕‬ ‫𝑗 𝑞 𝑖𝐫‪𝐫𝑖 𝑞 𝑗 +𝑑 𝑞𝑗 −‬‬ ‫𝑞𝑑‬


‫𝑗 𝑞𝜕‬
‫‪= lim𝑑𝑞 𝑗 →0‬‬ ‫𝑗 𝑞𝑑‬
‫‪= 𝑑𝑞 𝑗 𝐧 = 𝐧,‬‬ ‫(‪)49-2‬‬
‫𝑗‬

‫وِ ؿك آى 𝑛 ثلؿاك ٍاعـ ؿك عَل رْت اًتمبل هیثبُـ‪ .‬ؿك ًتیزِ‪:‬‬

‫= 𝑗𝒬‬ ‫‪𝐅𝑖 . 𝐧 = 𝐧. 𝐅,‬‬

‫وِ (ّوبًغَك وِ گفتِ ُـ ) هؤلفِ ًیلٍی ول ؿك رْت 𝑛 اًت‪ .‬ثلای احجبت ًیوِ ؿیگل ایي عىن‪ ،‬تَرِ وٌیـ‬

‫وِ صَى اًلهی رٌجِی ثِ ُىل میل اًت‪:‬‬

‫‪28‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫‪1‬‬
‫‪𝑇=2‬‬ ‫‪𝑚𝑖 𝐫𝑖2 ,‬‬

‫تىبًِ هلثَعِ ثب اًتفبؿُ ام كاثغِ (‪ )51-1‬ثِ َٓكت میل ؽَاّـ ثَؿ‪:‬‬

‫𝑇𝜕‬ ‫𝑖𝐫𝜕‬ ‫𝑖𝐫𝜕‬


‫= 𝑞𝜕 = 𝑗𝑝‬ ‫𝑞𝜕 ‪𝑖 𝑚𝑖 𝐫𝑖 .‬‬ ‫=‬ ‫‪𝑖 𝑚𝑖 𝐯𝑖 . 𝜕𝑞 ,‬‬
‫𝑗‬ ‫𝑖‬ ‫𝑗‬

‫آًگبُ عجك كاثغِ (‪:)49-2‬‬

‫‪𝑝𝑗 = 𝐧.‬‬ ‫‪𝑖 𝑚𝑖 𝐯𝑖 ,‬‬

‫وِ ؿٍثبكُ‪ّ ،‬وبًغَك وِ پیَثیٌی ُـُ ثَؿ‪ ،‬هؤلفِ تىبًِ ؽغی ول ًیٌتن ؿك عَل 𝑛 اًت‪.‬‬

‫« ُىل ‪ -7-2‬تغییل ؿك هَلؼیت ثلؿاك تغت اًتمبل ًیٌتن »‬

‫ظبّل َُؿ ٍ‬ ‫𝑉‬ ‫ًویتَاًـ ؿك‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫هَكؿ ثغج‪ ،‬ؿایلُ ای ثبُـ ‪ .‬آًگبُ‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫عبل فلٕ وٌیـ هؾتٔبت اًتمبل‬

‫ثٌبثلایي‪:‬‬

‫𝑉𝜕‬
‫‪−‬‬ ‫‪≡ 𝒬𝑗 = 0.‬‬
‫𝑗 𝑞𝜕‬

‫اهب ایي كاثغِ‪ّ ،‬وبى لضیِ ثمبء ثلای تىبًِ ؽغی اًت‪ ،‬وِ اگل یه هؤلفِ هِؾْ ام ول ًیلٍی اػوبلی ثِ‬

‫ٓفلثلًـ‪ ،‬هؤلفِ هلثَط ثِ آى ؿك تىبًِ ؽغی حبثت ؽَاّـ ثَؿ‪.‬‬

‫ثِ علیمی هِبثِ‪ ،‬هی تَاى ًِبى ؿاؿ وِ اگل یه هؾتٔبت ؿایلُ ای هبًٌـ 𝑗𝑞 ثِ گًَِای ثبُـ وِ 𝑗𝑞𝑑 هتٌبظل ثب‬

‫ؿٍكاى یه ًیٌتن فكات عَل یه هغَك ثبُـ‪ ،‬آًگبُ ثمبی تىبًِ هلثَط ثِ آى هتٌبػ ك ثب ثمبی تىبًِ ماٍیِ ای‬

‫ثبُـ‪ ،‬میلا ؿٍكاى ًیٌتن هؾتٔبت ًوی تَاًـ‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫ًویتَاًـ عبٍی‬ ‫𝑇‬ ‫اًت‪ .‬ثب اًتـاللی هِبثِ ثب عبلت لجل‪،‬‬

‫ثبیٌتی ثلاثل ثب ٓفل‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫ًٌجت ثِ‬ ‫𝑇‬ ‫تغت تأحیل ثنكگی ًلػت ّب للاك ؿاُتِ ثبُـ ‪.‬ام ایي كٍ‪ ،‬هِتك رنئی‬

‫ثبُـ‪ ٍ ،‬صَى 𝑉 هٌتمل ام 𝑗𝑞 اًت‪ ،‬ة‬


‫امّن ثِ كاثغِ (‪ )48-2‬هیكًین‪ .‬اهب عبل هیؽَاّین ًِبى ؿّین وِ اگل‬

‫𝑗𝑞 یه هؾتٔبت ؿٍكاًی ثبُـ‪ً ،‬یلٍی تؼوین یبفتِ ثلاثل ثب هؤلفِ ول گِتبٍك اػوبلی عَل هغَك ؿٍكاى ثَؿُ‬

‫ٍ 𝑗𝑝 ًین هؤلفِ تىبًِ ماٍیِای عَل ّوبى هغَك هیثبُـ‪.‬‬

‫ًیلٍی تؼوین یبفتِ 𝑗𝑄 ثبم ّن عجك كاثظُ میل هی آیـ‪:‬‬

‫‪29‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫𝑖𝐫𝜕‬
‫= 𝑗𝒬‬ ‫‪𝑖 𝐅𝑖 . 𝜕𝑞 ,‬‬
‫𝑗‬

‫ثبیٌتی هتٌبظل ثب ؿٍكاى ثی ًْبیت‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫اهب ؿك ایٌزب هِتك ؿاكای هؼٌبی هتفبٍتی هی ثبُـ‪ .‬ؿك ایٌزب تغییل ؿك‬

‫ثبُـ‪ ،‬ؿك عبلتی وِ ثنكگی ثلؿاك حبثت ؽَاّـ ثَؿ ‪ .‬ثب تَرِ ثِ ُىل ‪ ،8-2‬ثنكگی هِتك كا‬ ‫𝑖𝑟‬ ‫وَصه ثلؿاك‬

‫هیتَاى ثِ ًبؿگی ثِ ؿًت آٍكؿ‪:‬‬

‫𝑗𝑞𝑑 𝜃 ‪𝑑𝐫𝑖 = 𝑟𝑖 sin‬‬

‫ٍ‬

‫𝑖𝐫𝜕‬
‫𝑗 𝑞𝜕‬
‫‪= 𝑟𝑖 sin 𝜃,‬‬

‫ٍ رْت آى ّن ػوَؿ ثل 𝑖𝑟 ٍ ّن ثل 𝑛 اًت‪ .‬هِؾٔبً هِتك كا هیتَاى ثِ ُىل ثلؿاكی میل ًَُت‪:‬‬

‫𝑖𝐫𝜕‬
‫𝑗 𝑞𝜕‬
‫‪= 𝐧 × 𝐫𝑖 .‬‬ ‫(‪)50-2‬‬

‫ثب ایي ًتیزِ‪ً ،‬یلٍی تؼوین یبفتِ ثِ َٓكت میل ؿك هیآیـ‪:‬‬

‫= 𝑗𝒬‬ ‫𝐧 ‪𝑖 𝐅𝑖 .‬‬ ‫= 𝑖𝐫 ×‬ ‫𝑖𝐫 ‪𝑖 𝐧.‬‬ ‫‪× 𝐅𝑖 ,‬‬

‫وِ ثِ عبلت میل ًبؿُ هیَُؿ‪:‬‬

‫‪𝒬𝑗 = 𝐧.‬‬ ‫𝑖𝐍 𝑖‬ ‫‪= 𝐧. 𝐍,‬‬

‫ثِ ووه كاثغِ (‪ً )50-2‬ین احجبت لٌوت ؿٍم كا فلاّن‬ ‫𝑗𝑝‬ ‫ٍ ثؾَ اٍل حبثت هی َُؿ‪ .‬تغییل هِبثِ ؿك‬

‫هیًبمؿ‪:‬‬

‫𝑇𝜕‬ ‫𝑖𝐫𝜕‬
‫= 𝑞𝜕 = 𝑗𝑝‬ ‫𝑞𝜕 ‪𝑖 𝑚𝑖 𝐯𝑖 .‬‬ ‫=‬ ‫𝑖𝐫 ‪𝑖 𝐧.‬‬ ‫‪× 𝑚𝑖 𝐯𝑖 = 𝐧.‬‬ ‫𝐋 ‪𝐋𝑖 = 𝐧.‬‬
‫𝑗‬ ‫𝑗‬

‫« ُىل ‪ -8-2‬تغییل فك ٍضؼیت ثلؿاك تغت ؿٍكاى ًیٌتن »‬

‫وِ هؤلفِ گِتبٍك اػوبل‬ ‫𝑗𝑄‬ ‫ؿایلُای ثبُـ‪ ،‬آًگبُ‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫ثب روغ ثٌـی ایي ًتبیذ‪ ،‬هی ثیٌین اگل هؾتٔبت صلؽَ‬

‫ًین حبثت اًت ‪ .‬ؿك ایٌزب هب آل ثمبی تىبًِ‬ ‫𝑛‬ ‫ؿك عَل‬ ‫𝐿‬ ‫اًت‪ ،‬ثِ ٓفل كًیـُ ٍ هؤلفِ‬ ‫𝑛‬ ‫ُـُ ؿك عَل‬

‫ماٍیِای كا ؿك هَكؿ هؾتٔبت ؿایلُای‪ ،‬ام آل ثمبی ول ًتیزِ گلفتین‪.‬‬

‫ؿك ایٌزب المم اًت ًىبتی كا ؿكثبكُ اّویت هؾتٔبت اًتمبل یب ؿٍكاى ؿایلُ ای ؿك اكتجبط ثب ؽَاّ ًیٌتن‬

‫‪30‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ثیبى وٌین ‪ .‬اگل هؾتٔبت تؼوین یبفتِ هلثَط ثِ یه ربثزبیی ثِ َٓكت ؿایلُ ای ثبُـ‪ ،‬ثـیي هؼٌبًت وِ‬

‫اًتمبل ًیٌتن‪ّ ،‬وبًٌـ عبلتی وِ ٓلت ثبُـ‪ ،‬تأحیلی ثل هٌئلِ ًؾَاّـ ؿاُت ‪ .‬ثِ ػجبكت ؿیگل‪ ،‬اگل ًیٌتن‬

‫تغت اًتمبل ؿك عَل رْت ؿاؿُ ُـُ ثـٍى تغییل ةاُـ‪ ،‬تىبًِ ؽغی هلثَط ثِ آى حبثت ؽَاّـ هبًـ ‪ .‬ثغَك‬

‫هِبثِ‪ ،‬ایٌىِ هؾتٔبت صلؽَ تؼوین یبفتِ ثِ َٓكت ؿایلُ ای ثبُـ (ٍ ؿك ًتیزِ تىبًِ ماٍیِ ای هلثَط ثِ‬

‫‪.‬‬ ‫آى حبثت ثوبًـ )‪ًِ ،‬بًگل ایي اًت وِ ًیٌتن تغت صلؽَ عَل هغَك فَق تغییلًبپقیل ؽَاّـ ثَؿ‬

‫ثٌبثلایي لضبیبی ثمبی تىبًِ اكتجبط ًنؿیىی ثب ؽَاّ تمبكًی ًیٌتن ؿاكؿ ‪ .‬اگل ًیٌتن تمبكى ولٍی ؿاُتِ‬

‫ثبُـ‪ ،‬ثـٍى معوت هی تَاًین ثگَیین وِ توبهی هؤلفِ ّبی تىبًِ ماٍیِ ای حبثت ؽَاٌّـ ثَؿ ‪ .‬یب اگل ًیٌتن‬

‫حبثت ؽَاّـ ثَؿ‪ ٍ ،‬ثلای هغَكّبی ؿیگل ّن ثِ ّویي‬ ‫𝑧𝐿‬ ‫تمبكى ؿاُتِ ثبُـ‪ ،‬آگبُ تٌْب‬ ‫𝑧‬ ‫تّب عَل هغَك‬
‫ى‬

‫َٓكت‪ .‬ایي ًىبت هلثَط ثِ تمبكى كا اغلت هی تَاى ؿك هٌبئل ًٌجتبً پیضیـُ ثِ وبك ثلؿ ٍ فْویـ وِ آیب‬

‫حَاثت ؽبٓی ثلای علوت ٍرَؿ ؿاكؿ یب ؽیل (لضیِ ًَؿك‪ ،‬ثؾَ ‪.)7-13‬‬

‫ثؼٌَاى هخبل فلٕ وٌیـ ًیٌتن ام هزوَػِ ای ام ًمبط رلم تِىیل ُـُ ثبُـ وِ ؿك یه هیـاى پتبًٌیل‬

‫عبٓل ام هٌبثغ حبثت ثب تَمیغ یىٌَاؽت كٍی ٓفغِ ای ًبهتٌبّی هبًٌـ ٓفغِ ‪ 𝑧 = 0‬ؿك عبل علوت ثبٌُـ ‪.‬‬

‫(اگل ًیلٍّب گلاًِی ثبُـ‪ ،‬هٌبثغ تَمیغ رلهی ؽَاٌّـ ؿاُت‪ ،‬یب اگل ًیلٍّب الىتلٍاًتبتیىی ثبٌُـ‪ ،‬هٌبثغ‬

‫تَمیغ ثبكی ؽَاٌّـ ؿاُت ‪ ).‬آگبُ تمبكى ایي هٌئلِ ثِ ًغَی اًت وِ كاثغِ الگلاًوی تغت اًتمبل ًیٌتن‬

‫فكات ؿك رْبت 𝑥 یب 𝑦 ثـٍى تغییل ؽَاّـ ثَؿ (ٍ ًِ ؿك رْت 𝑧) ٍ ّوضٌیي تغت ؿٍكاى عَل هغَك 𝑧 ًین‬

‫ًبهتغیل ؽَاّـ ثَؿ ‪ً .‬لیؼبً ًتیزِ هی َُؿ وِ هؤلفِ ّبی 𝑥 ٍ 𝑦 تىبًِ ؽغی ول یؼٌی 𝑥𝑃 ٍ 𝑦𝑃 حَاثت طكوت‬

‫‪𝑥≥0‬‬ ‫ثَؿُ ٍ 𝑧𝐿 ًین هؤلفِ 𝑧 هلثَط ثِ تىبًِ ماٍیِ ای ول هی ثبُـ‪ .‬ثب ایي عبل‪ ،‬اگل هٌبثغ تٌْب ثِ ًین ٓفغِ‬

‫ام ثیي هی كفت‪ .‬ؿك ایي‬ ‫𝑧‬ ‫ٍ ؿٍكاى عَل هغَك‬ ‫𝑥‬ ‫هغـٍؿ ثَؿًـ‪ ،‬آًگبُ تمبكى ثلای اًتمبل ؿك عَل هغَك‬

‫عبلت‪ 𝐿𝑧 ٍ 𝑃𝑥 ،‬كا ًوی تَاى حبثت ًگِ ؿاُت‪ ،‬اهب 𝑦𝑃 ثؼٌَاى حبثت علوت ثبلی ؽَاّـ هبًـ ‪ .‬هب ؿك فٔل ّبی‬

‫‪31‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫آیٌـُ ثِ اكتجبط ثیي حَاثت علوت ؽَاّ تمبكًی ًیٌتنّب ؽَاّین پلؿاؽت‪.‬‬

‫‪ -7-2‬تبثغ اًلهی ٍ ثمبی اًلهی‬

‫ؿیگل لضیِ ثمبء وِ اًتظبك ؿاكین ثبیـ ؿك فلهَلثٌـی الگلاًوی ثِ آى ثلًین‪ ،‬ثمبی اًلهی ول ًیٌتن ؿك عبلتی‬

‫اًت وِ ًیلٍّب عبٓل ام پتبًٌیل ّبیی ثبٌُـ وِ تٌْب ثِ هىبى ٍاثٌتِ ٌّتٌـ ‪ .‬ؿك ٍالغ‪ ،‬هیتَاى یه لضیِ ثمب‬

‫كا ًِبى ؿاؿ وِ ثلای آى‪ ،‬ثمبی اًلهی ول ثِ َٓكت یه عبلت ؽبّ ام آى ثبُـ ‪ .‬الگلاًوی ػوَهی كا ؿك‬

‫ًظل ثگیلیـ وِ تبثؼی ام هؾتٔبت 𝑗𝑞 ٍ ًلػتّبی 𝑗𝑞 ثَؿُ ٍ هوىي اًت ٓلیغبً ُ‬


‫ةمهبى ًین ٍاثٌتِ ثبُـ ‪.‬‬

‫(ٍاثٌتگی ٓلیظ ثِ مهبى هوىي اًت ًبُی ام تغییل پتبًٌیل ّبی ؽبكری ًٌجت ثِ مهبى‪ ،‬یب هغـٍؿیت ّبی‬

‫ٍاثٌتِ ثِ مهبى ثبُـ‪ ).‬آًگبُ هِتك مهبًی ول ثلای 𝐿 ػجبكتٌت ام‪:‬‬

‫𝐿𝑑‬ ‫𝑗 𝑞𝑑 𝐿𝜕‬ ‫𝑗 𝑞𝑑 𝐿𝜕‬ ‫𝐿𝜕‬


‫=‬ ‫𝑡𝑑 𝑞𝜕 𝑗‬ ‫‪+‬‬ ‫𝑡𝑑 𝑞𝜕 𝑗‬ ‫‪+‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)51-2‬‬
‫𝑡𝑑‬ ‫𝑗‬ ‫𝑗‬ ‫𝑡𝜕‬

‫عجك هؼبؿالت الگلاًوی‪:‬‬

‫𝐿𝜕‬ ‫𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬


‫=‬ ‫‪,‬‬
‫𝑗 𝑞𝜕‬ ‫𝑡𝑑‬ ‫𝑗 𝑞𝜕‬

‫ٍ كاثغِ (‪ )51-2‬كا هیتَاى ثِ َٓكت میل ثبمًَیٌی ولؿ‪:‬‬

‫𝐿𝑑‬ ‫𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬ ‫𝑗 𝑞𝑑 𝐿𝜕‬ ‫𝐿𝜕‬


‫𝑡𝑑‬
‫=‬ ‫𝑡𝑑 𝑖‬ ‫𝑗 𝑞𝜕‬
‫‪𝑞𝑗 +‬‬ ‫𝑡𝑑 𝑞𝜕 𝑗‬ ‫𝑡𝜕 ‪+‬‬
‫𝑗‬

‫یب‬

‫𝐿𝑑‬ ‫𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬ ‫𝐿𝜕‬


‫𝑡𝑑‬
‫=‬ ‫𝑡𝑑 𝑗‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫𝑗 𝑞𝜕‬
‫‪+ 𝜕𝑡 .‬‬

‫ثٌبثلایي ًتیزِ هیَُؿ وِ‪:‬‬

‫𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬ ‫𝐿𝜕‬


‫𝑡𝑑‬ ‫𝑗‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫𝑗 𝑞𝜕‬
‫‪− 𝐿 + 𝜕𝑡 = 0,‬‬ ‫(‪)52-2‬‬

‫همـاك ؿاؽل پلاًتن كا اغلت تبثغ اًلهی هیًبهٌـ ٍ آى كا ثب 𝑕 ًِبى هیؿٌّـ‪:‬‬

‫𝐿𝜕‬
‫; 𝑛𝑞 ‪𝑕 𝑞1 , … ,‬‬ ‫; 𝑛𝑞 ‪𝑞1 , … ,‬‬ ‫= 𝑡‬ ‫𝑗‬ ‫𝑗𝑞‬ ‫𝑗 𝑞𝜕‬
‫‪− 𝐿,‬‬ ‫(‪)53-2‬‬

‫‪32‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫ٍ كاثغِ (‪ )52-2‬كا هیتَاى ثِ عبلتی ًَُت وِ هِتك مهبًی ول 𝑕 كا ثِ هب ثـّـ‪:‬‬

‫𝑕𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬
‫‪=−‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)54-2‬‬
‫𝑡𝑑‬ ‫𝑡𝜕‬

‫𝑞‬ ‫ٍ‬ ‫𝑞‬ ‫ظبّل ًَِؿ ٍ ؿك تغییلات‬ ‫𝐿‬ ‫ٓلیغبً ؿك‬ ‫𝑡‬ ‫اگل كاثغِ الگلاًوی تبثغ ٓلیغی ام مهبى ًجبُـ‪ ،‬یؼٌی‬

‫حبثت هی هبًـ‪ .‬ایي كاثغِ یىی ام اٍلیي‬ ‫𝑕‬ ‫ًٌجت ثِ مهبى لغبػ َُؿ‪ ،‬آًگبُ كاثغِ (‪ )54-2‬ثِ هب هی گَیـ وِ‬

‫اًتگلالّبی علوت ثَؿُ ٍ گبّی اٍلبت آى كا اًتگلال هاوَثی هیًبهٌـ‪.‬‬

‫تغت ُلایظ ؽبّ‪ ،‬تبثغ 𝑕 اًلهی ول ًیٌتن ؽَاّـ ثَؿ ‪ .‬ثلای تؼییي ایٌىِ ایي ُلایظ ثلللاكًـ یب ؽیل‪ ،‬ثِ‬

‫یبؿ هیآٍكین وِ اًلهی رٌجِی ول یه ًیٌتن كا هیتَاى ّوَاكُ ثِ َٓكت میل ًَُت‪:‬‬

‫‪𝑇 = 𝑇0 + 𝑇1 + 𝑇2 ,‬‬ ‫(‪)73-1‬‬

‫‪ 𝑇1‬ؿك ًلػتّبی تؼوین یبفتِ ثِ َٓكت ؽغی‬ ‫𝑞 ‪𝑞,‬‬ ‫وِ ؿك آى ‪ 𝑇0‬تٌْب تبثؼی ام هؾتٔبت تؼوین یبفتِ اًت‪،‬‬

‫𝑞ّب هی ثبُـ‪ .‬ثلای گٌتلُ ًٍیؼی ام ًیٌتن ّب ٍ هزوَػِ‬ ‫ًین یه تبثغ ؿكرِ ؿٍم ام‬ ‫𝑞 ‪𝑇2 𝑞,‬‬ ‫ثَؿُ ٍ‬

‫هؾتٔبت تؼوین یبفتِ‪ ،‬الگلاًوی كا هیتَاى ثِ عَك هِبثِ ثل عٌت كفتبك تبثؼی ثِ هتغیكّبی 𝑞 تزنیِ ولؿ‪:‬‬

‫‪𝐿 𝑞, 𝑞 , 𝑡 = 𝐿0 𝑞, 𝑡 + 𝐿1 𝑞, 𝑞 , 𝑡 + 𝐿2 𝑞, 𝑞 , 𝑡 .‬‬ ‫(‪)55-2‬‬

‫𝑞‬ ‫ًین ّوگي هلتجِ اٍل ام‬ ‫‪𝐿1‬‬ ‫اًت‪،‬‬ ‫𝑞‬ ‫یه تبثغ ّوگي هلتجِ ؿٍم (ًِ ٓلفبً ؿكرِ ؿٍم ) ام‬ ‫‪𝐿2‬‬ ‫ؿك ایٌزب‬

‫هیثبُـ‪ّ .‬یش ؿلیلی ؿك هىبًیه ٍرَؿ ًـاكؿ وِ ثگَیین كاثغِ (‪ّ )55-2‬وَاكُ ثلللاك اًت‪ ،‬اهب ؿك ػول ثلای‬

‫ثیِتل هٌبئل هَكؿًظل هب ٓـق هیوٌـ‪ .‬مهبًی وِ ًیلٍّب عبٓل ام پتبًٌیلّبیی غیل ٍاثٌتِ ثِ ًلػت ثبٌُـ‪،‬‬

‫ایي الگلاًوی هِؾٔبً ثِ ّویي ُىل ؽَاّـ ثَؿ ‪ .‬عتی ؿك عبلت پتبًٌیل ّبی ٍاثٌتِ ثِ ًلػت‪ ،‬هتَرِ‬

‫هیَُین وِ الگلاًوی ثلای فكات ثبكؿاك ؿك هیـاى الىتلٍهغٌبعیي یؼٌی كاثغِ (‪ً )73-1‬ین ؿك هؼبؿلِ (‪)55-2‬‬

‫ٓـق هیوٌـ‪ .‬عبل لضیِ اٍلل كا ثِ یبؿ ثیبٍكیـ وِ ثیبى هی ؿاكؿ اگل 𝑓 یه تبثغ ّوگي هلتجِ 𝑛 ام هتغیلّبی‬

‫‪33‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫𝑖𝑥 ثبُـ‪ ،‬آًگبُ‪:‬‬

‫𝑓𝜕‬
‫𝑥𝜕 𝑖𝑥 𝑖‬ ‫‪= 𝑛𝑓.‬‬ ‫(‪)56-2‬‬
‫𝑖‬

‫ثب اػوبل كاثغِ (‪ )53-2‬ثلای الگلاًوی ثِ ُىل (‪ )55-2‬ایي لضیِ ایزبة هیوٌـ وِ‪:‬‬

‫‪𝑕 = 2𝐿2 + 𝐿1 − 𝐿 = 𝐿2 − 𝐿0 .‬‬ ‫(‪)57-2‬‬

‫اگل هؼبؿالت تجـیل ثلای هؾتٔبت تؼوین یبفتِ‪ ،‬یؼٌی كٍاثظ (‪ٓ )38-1‬لیغبً ُبهل مهبى ًجبٌُـ‪ ،‬آًگبُ عجك‬

‫𝑇 = ‪𝐿2‬‬ ‫كٍاثظ (‪ )73-1‬ؿاكین ‪ .𝑇 = 𝑇2‬ثؼالٍُ اگل پتبًٌیل ٍاثٌتِ ثِ ًلػت ّبی تؼوین یبفتِ ًجبُـف آًگبُ‬

‫ٍ 𝑉‪ 𝐿0 = −‬ثِ ًغَی وِ‪:‬‬

‫‪𝑕 = 𝑇 + 𝑉 = 𝐸,‬‬ ‫(‪)58-2‬‬

‫ٍ تبثغ اًلهی ؿك ٍالغ ّوبى اًلهی ول ؽَاّـ ثَؿ ‪ .‬تغت ایي ُلایظ‪ ،‬اگل 𝑉 ٓلیغبً ُبهل مهبى ًجبُـ‪ّ 𝐿 ،‬ن‬

‫ًؾَاّـ ثَؿ‪ .‬ثٌبثلایي عجك كاثغِ (‪( 𝑕 ،)54-2‬وِ ؿك ایٌزب اًلهی ول اًت) حبثت ؽَاّـ هبًـ‪.‬‬

‫ؿك آل وبهالً هتفبٍت ثب ُلایظ ثلای ّوٌبًی 𝑕 ٍ اًلهی ول هی ثبُـ‪.‬‬ ‫𝑕‬ ‫تَرِ وٌیـ وِ ُلایظ ثلای یمبی‬

‫حبثت‬ ‫𝑕‬ ‫هوىي اًت هزوَػِ ای ام هؾتٔبت تؼوین یبفتِ ؿاُتِ ثبُین ثِ ًغَی وِ ؿك یه هٌئلِ ؽبّ‪،‬‬

‫هبًـُ اهب ثلاثل ثب اًلهی ول ًجبُـ ‪ .‬ام ًَی ؿیگل‪ ،‬هوىي اًت 𝑕 ثلاثل ثب اًلهی ول ثِ ُىل 𝑉 ‪ 𝑇 +‬ثبُـ اهب‬

‫حبثت ًوبًـ‪ّ .‬وضٌیي تَرِ وٌیـ ام آًزب وِ ثب فلٕ میل‪:‬‬

‫𝑈‪𝐿 =𝑇−‬‬

‫الگلاًوی ثلای ّل ًیٌتن حبثت ٍ هٌتمل ام اًتؾبة هؾتٔبت تؼوین یبفتِ ؽَاّـ ثَؿ‪ ،‬تبثغ اًلهی 𝑕 ام ًظل‬

‫ثنكگی ٍ ُىل تبثؼی ثِ هزوَػِ ؽبّ ام هؾتٔبت تؼوین یبفتِ ٍاثٌتِ هی ثبُـ‪ .‬ثلای یه ًیٌتن‪ ،‬تَاثغ‬

‫اًلهی هؾتلف 𝑕 ثب هغتَای فینیىی هتفبٍ ت كا هی تَاى ایزبؿ ولؿ‪ ،‬ثٌتِ ثِ ایٌىِ هؾتٔبت تؼوین یبفتِ ؽَؿ‬

‫‪34‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫تلروِ‪ :‬پوهبى ثلؿثبك ؿاًِزَی ؿوتلی فینیه‬

‫كا صگًَِ اًتؾبة ًوبیین‪.‬‬

‫هتـاٍلتلیي عبلت وِ ؿك هىبًیه والًیه ثب آى هَارِ هی َُین‪ ،‬عبلتی اًت وِ ؿك آى روالت اًلهی‬

‫ثَؿُ ٍ اًلهی پتبًٌیل تٌْب ٍاثٌتِ ثِ هؾتٔب ت ثبٌُـ‪ .‬ثلای ایي‬ ‫𝑚‪𝑝𝑖2 /2‬‬ ‫رٌجِی ّوگی ثِ ُىل ‪ 𝑚𝑞𝑖2 /2‬یب‬

‫ُلایظ‪ ،‬تبثغ اًلهی ّن حبثت ثَؿُ ٍ ّن ثِ اًلهی ول ثٌتگی ؿاكؿ‪.‬‬

‫‪ℱ‬‬ ‫ًْبیتبً‪ ،‬تَرِ وٌیـ مهبًی وِ ًیٌتن حبثت ًجَؿُ اهب ًیلٍ ّبی آغىبوی ٍرَؿ ؿاُتِ ثبُـ وِ ام تبثغ اتالف‬

‫لبثل اًتٌجبط ثبُـ‪ ،‬آًگبُ ثِ ًبؿگی هی تَاى ًِبى ؿاؿ وِ ‪ ℱ‬ثِ ًلػ ًنٍل 𝑕 هلتجظ اًت‪ .‬مهبًی وِ هؼبؿالت‬

‫علوت عجك كاثغِ (‪ُ )70-1‬بهل اتالف ًین ثبُـف آًگبُ كاثغِ (‪ )52-2‬ثِ ُىل میل هیثبُـ‪:‬‬

‫𝑕𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬ ‫‪𝜕ℱ‬‬


‫𝑡𝑑‬
‫= 𝑡𝜕 ‪+‬‬ ‫𝑞𝜕 𝑗‬ ‫‪𝑞𝑗 .‬‬
‫𝑗‬

‫عجك تؼلیف ‪ ،ℱ‬یؼٌی كاثغِ (‪ ،)67-1‬یه تبثغ ّوگي ام 𝑞ّب ٍ ام ؿكرِ ‪ 2‬اًت‪ .‬ام ایي كٍ‪ ،‬ثب اػوبل ؿٍثبكُ‬

‫لضیِ اٍلل‪ ،‬ػٍاّین ؿاُت ‪:‬‬

‫𝑕𝑑‬ ‫𝐿𝜕‬
‫‪= −2ℱ −‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)59-2‬‬
‫𝑡𝑑‬ ‫𝑡𝜕‬

‫اگل 𝐿 یه تبثغ ٓلیظ ام مهبى ًجبُـ‪ً ٍ ،‬یٌتن ثِ ًغَی ثبُـ وِ 𝑕 ّوٌبى ثب اًلهی ثبُـ‪ ،‬آًگبُ كاثغِ (‪-2‬‬

‫‪ )59‬ثیبى هیؿاكؿ وِ ‪ً 2ℱ‬لػ اتالف اًلهی هیثبُـ‪:‬‬

‫𝐸𝑑‬
‫𝑡𝑑‬
‫‪= −2ℱ,‬‬ ‫(‪)60-2‬‬

‫هَضَػی وِ ؿك ثبال ثِ احجبت كًیـ‪ ،‬ؿك ُلایغی ثب ػوَهیت ووتل وبكثلؿ ؿاكؿ‪.‬‬

‫‪35‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪1‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫مسئله نيزوهبي مزكشي‬

‫زض ايي فهل هب هؿئلِ زٍ زؾشگبُ زض حبل حطوز سحز سأثيط ًيطٍي هطوعي زٍ َطفِ ثِ نَضر‬

‫وبضثطز فطهَالؾيَى الگطاًػيي ضا ثحث ذَاّين وطز‪.‬‬

‫ّوِ ي هؿئلِ ّب‪ ،‬حطوز ًيطٍي هطوعي ثط حؿت سَاثٕ قٌبذشِ قسُ لبثل اًشگطال گيطي‬

‫ًيؿشٌس‪ .‬ثِ ّط حبل هب ثب اؾشفبزُ اظ اثعاضّبي قٌبذشِ قسُ ثِ وكف ضاُ حلْبي سب حس هوىي‬

‫وبهل ‪ ،‬هجبزضر ذَاّين وطز ‪ .‬زض آذطيي ثرف ايي فهل‪ ،‬ثطذي اظ ديچيسگي ّبيي ضا وِ زض دي‬

‫حًَض زؾشگبُ ؾَم هي آيس‪ ،‬هَضز هالحِٓ لطاض هي زّين‪.‬‬

‫‪ -3-1‬تبذيل مسئله معبدله يك دستگبهي‬

‫يه ؾيؿشن هٌَغًيه اظ زٍ خط م ًمُِ اي ‪ m2 ٍ m1‬ضا زض ًٓط ثگيطيس وِ زض آى سٌْب ًيطٍّب‪،‬‬

‫فمٍ آًْبيي ّؿشٌس وِ ثِ دشبًؿيل ّوىٌف ‪ U‬هطثٌَ هي قًَس‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫يب ؾطٖز ًؿجي آًْب‬ ‫‪r2  r1‬‬ ‫زض اثشسا فطو ذَاّين وطز وِ ‪ U‬سبثٗي اظ ثطزاض ثيي زٍ شضُ‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫ثبقس ‪.‬‬ ‫‪r2  r1‬‬ ‫يب ّط هكشك ّبي ثبالسطي اظ‬ ‫‪r2  r1‬‬

‫چٌيي ؾيؿشوي ‪ 6‬زضخِ آظازي ٍ زض ًشيدِ ‪ 6‬هرشهبر ٖوَهي هؿشمل زاضز‪ .‬هب ايٌْب ضا ثِ گًَِ‬
‫‪‬‬
‫ثِ ايبفِ ؾِ هؤلفِ اذشالف‬ ‫خطم ‪R‬‬ ‫اي اًشربة هي وٌين وِ ؾِ هَلفِ ثطزاض قٗبٖي ثِ هطوع‬
‫‪  ‬‬
‫ضا زاقشِ ثبقين ‪ .‬آًگبُ الگطاًػيي ثِ ايي قىل ذَاّس ثَز‪.‬‬ ‫ثطزاض ‪r  r2  r1‬‬

‫‪2‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫قىل ‪ : 3-1‬زؾشگبُ هرشهبر زٍ شضُ اي‬

‫اًطغي خٌجكي‪ T‬هي سَاًس ثِ نَضر حبنل خوٕ اًطغي خٌجكي حطوز هطوع خطم ثِ ايبفِ‬

‫اًطغي خٌجكي حطوز زض اَطاف هطوع خطم '‪ًَ T‬قشِ قَز‪:‬‬

‫ثب‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ثطزاضّبي قٗبٖي زٍ شضُ هطثٌَ ثِ هطوع خطم ّؿشٌس ٍ سَؾٍ‬ ‫‪r21‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪r11‬‬ ‫ايي خب‬

‫ثِ ‪ r‬هطثٌَ هي قًَس‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪‬‬
‫ثِ ٍؾيلِ هٗبزلِ (‪ T' ،)3-2‬قىل ظيط ضا هي گيطز ‪.‬‬ ‫‪r‬‬ ‫ثيبى قسُ ثط حؿت‬

‫ٍ الگطاًػيي ول(‪ )3-1‬اؾز‪:‬‬

‫ّوبًَُض وِ زيسُ هي قَز ؾِ هرشهبر ‪ R‬زٍضُ اي ّؿشٌس‪ ،‬ثِ ََضي وِ هطوع خطم يب ثبثز يب‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ضا زض ثط‬ ‫‪R‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪R‬‬ ‫ثِ ََض يىٌَاذز زض حبل حطوز اؾز ‪ّ .‬يچ وسام اظ هٗبزالر حطوز ثطاي ‪r‬‬

‫‪ .‬هب نطفبً‬ ‫ًوي گيطز‪ .‬زض ًشيدِ فطآيٌس اًشگطال گيطي زض ايي خب ثِ ََض ٍيػُ اي ؾبزُ اؾز‬

‫ًرؿشيي ٍاغُ ضا اظ الگطاًػيي زض ّوِ ثحث ّبي ثٗسي حصف هي وٌين ثميِ الگطاًػيي زليمبً آى‬

‫چيعي ذَاّس ثَز وِ هَضز اًشٓبض اؾز زض نَضسي وِ هب هطوع ًيطٍي ثبثشي ثب يه شضُ هٌفطز زض‬
‫‪‬‬
‫اظ آى زاقشِ ثبقين‪ ،‬زض آى نَضر ايي خطم ضا زاضين‪:‬‬ ‫‪r‬‬ ‫فبنلِ‬

‫وِ زض ايي خب ‪ µ‬ثِ خطم وبّف يبفشِ هٗطٍف اؾز ‪ .‬غبلجبً هٗبزلِ (‪ )3 .4‬ثِ ايي قىل ًَقشِ هي‬

‫قَز‪:‬‬

‫ثٌبثطايي حطوز ًيطٍي هطوعي زٍ شضُ اي زض اَطاف هطوع خطهكبى ّويكِ هي سَاًس ثِ يه‬

‫هٗبزلِ يه شضُ اي سجسيل قَز‪.‬‬


‫‪4‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ -3-2‬معبدالت حزكت و انتگزال هبي اول حزكت‬

‫هب اوٌَى ذَزهبى ضا ثِ ًيطٍّبي هطوعي ‪ conservative‬هحسٍز هي وٌين وِ زض آى دشبًؿيل‬

‫)‪ v (r‬ثِ نَضر سبثٗي اظ ‪ r‬اؾز‪ ،‬ثِ ََضي وِ ايي ًيطٍ ّويكِ زض اهشساز ‪ r‬اؾز‪ .‬ثب اؾشفبزُ اظ‬

‫ًشبيح ثرف ديكيي‪ ،‬هؿئلِ يه شضُ هٌفطز اظ خطم سجسيل قسُ ‪ m‬زض حبل حطوز زض اَطاف‬

‫يه ًيطٍي ثب هطوع ثبثز ضا زض ًٓط ثگيطين وِ ثِ نَضر هٌكأ ؾيؿشن هرشهبسي گطفشِ ذَاّس‬

‫قس‪ .‬اظ آى خب وِ اًطغي دشبًؿيل فمٍ فبنلِ قٗبٖي ضا زض ثط هي گيطز‪ ،‬ايي هؿئلِ سمبضى وطٍي‬

‫ًساقشِ ثبقس ‪.‬‬ ‫زاضز يٌٗي ّط چطذف حَل ّط هحَض ثبثز هي سَاًس اثطي ضٍي حل هؿئلِ‬

‫ثٌبثطايي يه هرشهبر ظاٍيِ اي وِ ًكبى زٌّسُ چطذف حَل يه هحَض ثبثز اؾز‪ ،‬ثبيؿشي‬

‫زٍضُ اي ثبقس ‪ .‬ايي ذهَنيبر سمبضى هٌشح ثِ ؾبزُ ؾبظي لبثل سَخِ زض هؿئلِ هي قَز ‪ .‬اظ آى‬
‫‪  ‬‬
‫‪Lrp‬‬ ‫خب وِ هؿئلِ سمبضى وطٍي زاضز‪ ،‬ثطزاض سىبًِ ظاٍيِ اي ول‬

‫زض ًٓط گطفشِ هي قَز ‪ .‬ثٌبثطايي زض ًشيدِ آى‪ّ r ،‬ويكِ ٖوَز ثط خْز ثبثز ‪ L‬زض فًب هي آيس‬

‫ايي هَئَ فمٍ ظهبًي هي سَاًس نحيح ثبقس وِ ‪ّ r‬ويكِ زض يه ؾُحي لطاض ثگيطز وِ‬
‫‪‬‬
‫ثبقس‪ .‬زض حبلي وِ ايي اؾشسالل زض نَضسي وِ ‪ L‬نفط ثبقس‪ً ،‬مى هي‬ ‫‪L‬‬ ‫ًطهبل آى هَاظي ثب‬

‫قَز‪ .‬ايي حطوز زض آى نَضر ثبيؿشي زض اهشساز ذٍ ضاؾشي ثبقس وِ اظ ٍؾٍ هطوع ًيطٍ هي‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ثبقس وِ هي سَاًس فمٍ زض حطوز ثِ ذٍ ضاؾز‬ ‫‪r‬‬ ‫هَاظي‬ ‫‪r‬‬ ‫الظم اؾز وِ‬ ‫ثطاي ‪L  ‬‬ ‫گصضز‪.‬‬

‫سبهيي گطزز‪ .‬ثٌبثطايي حطوز ًيطٍي هطوعي ّويكِ زض يه ؾُح ثبقس‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫اوٌَى حطوز يه شضُ هٌفطز زض فًب ثِ ٍؾيلِ ؾِ هَلفِ زض هرشهبر لُجي وطٍي سَنيف هي‬

‫قَز‪ .‬وِ ايي ّب ظاٍيِ ؾوشي ‪ ، ‬ظاٍيِ ؾوز ضأؼ (يب ‪ ٍ  ) colatitude‬فبنلِ قٗبٖي ‪r‬‬

‫ّؿشٌس‪ .‬ثب اًشربة هحَض لُجي زض خْز ‪ L‬حطوز ّويكِ زض ؾُح ٖوَز ثط هحَض لُجي اؾز ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ضا زاضز هي سَاًس اظ ازاهِ ثحث حصف قَز ‪ .‬ثمبي ثطزاض‬ ‫آًگبُ هرشهبر ‪ ‬فمٍ همساض ثبثز‬
‫‪2‬‬

‫سىبًِ ظاٍيِ اي ؾِ ثبثز حطوز هؿشمل ضا (وِ ثِ ؾِ خع وبضسعيي هطثٌَ هي قَز) سدْيع هي‬

‫وٌس‪.‬زض ٍالٕ زٍ سب اظ ايي ّب ثيبى وٌٌسُ خْز ثبثز سىبًِ ظاٍيِ اي ّؿشٌس وِ خْز سجسيل‬

‫هؿئلِ اظ ؾِ ثِ زٍ زضخِ آظازي هَضز اؾشفبزُ لطاض گطفشِ اًس‪ .‬ثبثز ؾَهي اظ ايي ّب ثِ حفّ‬

‫ثعضگي ‪ L‬هطثٌَ هي قَز وِ زض سىويل حل هؿئلِ ثبثز هي هبًس‪.‬‬

‫ثب ايي ٍنف زض هرشهبر لُٗي هؿُح‪ ،‬الگطاًػيي ثِ نَضر ظيط اؾز‬

‫چٌبًىِ زيسيس وِ ‪ ‬يه هرشهبر زٍضُ اي اؾز وِ سىبًِ لبًًَي آى هطثٌَ ثِ سىبًِ ظاٍيِ اي‬

‫ايي ؾيؿشن اؾز ‪:‬‬

‫ثبقس‪.‬‬ ‫الظم اؾز‬ ‫زض ًشيدِ‬ ‫ثِ ََض ضؾوي ‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫آًگبُ يىي اظ زٍ هٗبزلِ حطوز ثِ ؾبزگي ذَاّس ثَز‪:‬‬

‫ثب اًشگطال هؿشمين‬

‫وِ ‪ L‬ثبثز ثعضگي سىبًِ ظاٍيِ اي اؾز‪.‬‬

‫ثٗس اظ (‪ )3 .7‬ذَاّين زاقز‬

‫‪1 2‬‬ ‫‪1‬‬


‫فمٍ ؾطٖز ؾُحي اؾز وِ زض ٍالٕ هؿبحز ديوَزُ‬ ‫‪r ‬‬ ‫آٍضزُ هي قَز‪ ،‬چَى‬ ‫فبوشَض‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ثِ ٍؾيلِ ثطزاض قٗبٖي زض ٍاحس ظهبى اؾز ‪ .‬ايي سفؿيط حبنل هي قَز اظ قىل ‪ 3 .2‬زيفطاًؿيل‬

‫ؾُح ديوَزُ قسُ زض ظهبى ‪dt‬‬

‫ٍ ثٌب ثط ايي‬

‫‪7‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثٌبثطايي ثمبي سىبًِ ظاٍيِ اي ثطاثط ثب ؾطٖز ؾُحي ٍ ثبثز اؾز ‪ .‬زض ايي خب هب هسضن هٗطٍف‬

‫ثِ لبًَى زٍم حطوز ؾيبضُ اي وذلط ضا زاضين ‪ :‬ثطزاض قٗبٖي ؾُح يىؿبًي ضا زض ظهبى ّبي‬

‫يىؿبى هي ديوبيس ‪ .‬ثبيؿشي سأويس قَز وِ حفّ ؾطٖز ؾُحي‪ ،‬ذهَنيز ولي حطوز ًيطٍي‬

‫هطوعي اؾز ٍ هحسٍز ثِ لبًَى ًيطٍي ٖىؽ هدصٍض ًوي قَز‪.‬‬

‫هؿبحز ديوَزُ قسُ ثِ ٍؾيلِ ثطزاض قٗبٖي زض ظهبى ‪dt‬‬

‫ثبلي هبًس هٗبزلِ الگطاًػ ثطاي هرشهبر ‪ٖ r‬جبضر اؾز اظ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫هي سَاًس ثِ نَضر ظيط‬ ‫سَؾٍ هٗبزلِ‬ ‫ثب‬ ‫‪r‬‬ ‫َطاحي همساض ًيطٍ زض اهشساز‬

‫ثبظًَيؿي قَز‪:‬‬

‫‪8‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫) مي سَاًس اظ هٗبزلِ حطوز حصف قَز وِ ايي‬ ‫ثب اؾشفبزُ اظ اًشگطال اٍل هٗبزلِ (‪3 . 8‬‬

‫هٌشح ثِ هٗبزلِ زيفطاًؿيلي زضخِ ‪ 2‬وِ زض آى ‪ r‬فمٍ ثسيي نَضر ذَاّس ثَز‪:‬‬

‫اًشگطال اٍل لبثل زؾشطؾي زيگطي يٌٗي اًطغي ول ٍخَز زاضز‪ ،‬چَى وِ ايي ًيطٍّب‬

‫‪ّ Conservative‬ؿشٌس‪ .‬ثط اؾبؼ ًٓطيِ ولي ثمبي اًطغي هي سَاًين ثگَيين ثبثز حطوز ثطاثط‬

‫اؾز ثب‪:‬‬

‫وِ زض آى ‪ E‬اًطغي ؾيؿشن اؾز ‪ .‬ثِ ََض خبيگعيٌي ايي اًشگطال اٍل هي سَاًس هدسزاً ثِ نَضر‬

‫هؿشمين اظ هٗبزالر حطوز (‪ )3 .12( ٍ )3 .7‬هكشك گيطي هي قَز وِ زض حبلز زٍم هي‬

‫سَاًس ثِ ايي لٍضر ًَقشِ قَز ‪.‬‬

‫يطة قَز‪ ،‬ؾوز چخ هي قَز‪:‬‬ ‫‪r‬‬ ‫اگط ّط زٍ َطف هٗبزلِ (‪ )3 .14‬زض‬

‫‪9‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ؾوز ضاؾشي ثِ ََض هكبثِ هي سَاًس ثِ نَضر يه هكشك ولي اظ ظهبى ًَقشِ قَز اگط وِ‬

‫)‪ g(r‬سبثٗي اظ ‪ r‬ثبقس آًگبُ هكشك ولي ظهبى ‪ g‬ايي فطم ظيط ضا زاضز‪.‬‬

‫ثٌب ثِ ايي هٗبزلِ (‪ )3 .14‬ثطاثط اؾز ثب‬

‫يب‬

‫ٍ ثٌبثطايي‬

‫هٗبزلِ (‪ )3 .15‬ثيبى ثمبي اًطغي ول اؾز وِ ثب اؾشفبزُ اظ (‪ )3 .8‬ثطاي ‪ٖ ، L‬جبضر هيبًي هي‬

‫سَاًس ثسيي نَر ًَقشِ قَز‪:‬‬

‫‪10‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ٍ (‪ )3 .15‬سجسيل هي قَز ثِ (‪.)3 .13‬‬

‫ايي زٍ اًشگطال اٍل ثِ هب زٍ سب ‪ ( quadratures‬هٗبزلِ زضخِ ‪ )2‬خْز سىويل هؿئلِ ضا هي‬

‫زّس ثٌبثطايي زٍ هشغيط ‪ٍ  ٍ r‬خَز زاضز‪ ،‬هدوَِٖ اي اظ چْبض اًشگطال گيطي خْز حل هٗبزلِ‬

‫حطوز الظم اؾز ‪.‬زٍ اًشگطال گيطي اٍليِ‪ ،‬هٗبزالر الگطاًػ ضا ثِ نَضر زٍ هٗبزلِ زضخِ اٍل (‪. 8‬‬

‫‪ )3 .15( ٍ )3‬ثبلي گصاـسِ اًس ‪ .‬ايي زٍ اًشگطال گيطي ثبلي هبًسُ هي سَاًس ثِ ضٍـ ّبي‬

‫گًَبگَى اًدبم قَز ‪.‬احشوبال ؾبزُ سطيي ضٍـ اظ هٗبزلِ (‪ )3 .15‬قطٍٔ هي قَز وِ ثب حل آى‬

‫ثطاي ‪ r‬زاضين‪:‬‬

‫يب‬

‫ضا زاضز ثٌبثطايي اًشگطال اظ ّط زٍ َطف هٗبزلِ اظ حبلز اٍليِ ثِ‬ ‫‪r‬‬ ‫زض ظهبى ‪ r ،t ; 0‬همساض اٍليِ‬

‫حبلشي زض ظهبى ‪ t‬ايي قىل ضا هي گيطز‪:‬‬

‫‪11‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ٍ ‪r‬‬ ‫چٌبًىِ هي ثيٌيس هٗبزلِ (‪ t ،)3 .18‬ضا ثِ نَضر سبثٗي اظ ‪ ٍ r‬ثبثز ّبي اًشگطال ّبي ‪L ٍ E‬‬

‫هي زّس‪ .‬ثِ ّط حبل هوىي اؾز حسالل ثِ نَضر ضؾوي هٗىَؼ قَز سب ‪ r‬ثِ نَضر سبثٗي اظ‬

‫‪ ٍ t‬ثبثز ّب ضا ثِ هب ثسّس ‪ .‬ثِ هحى آى وِ ضاُ حلي ثطاي ‪ r‬ديسا قس‪ ،‬ايي ضاُ حل ‪ ‬ثالفبنلِ اظ‬

‫هٗبزلِ (‪ )3 .8‬زض دي هي آيس وِ هي سَاًس ثِ نَضر ظيط ًَقشِ قَز ‪:‬‬

‫اگط همساض اٍليِ ‪   ، ‬ثبقس آًگبُ اًشگطال(‪ )3 .19‬ثِ نَضر ؾبزُ ايي گًَِ اؾز‬

‫هٗبزالر (‪ )3 .20( ٍ )3 .18‬زٍ اًشگطال ثبلي هبًسُ ّؿشٌس ٍ ثِ ََض ضؾوي ايي هؿئلِ ثِ‬

‫ٍ ‪  ‬سجسيل قسُ اؾز ‪ .‬ايي ثبثز ّب‪،‬‬ ‫‪r‬‬ ‫هٗبزلِ زضخِ ‪ 2‬ثب چْبض ثبثز اًشگطال گيطي ‪ٍ L ٍ E‬‬

‫‪‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪r ٍ  ‬‬ ‫فمٍ آًْبيي ًيؿشٌس وِ ثبيس زض ًٓط گطفشِ قًَس ‪ .‬هب هوىي اؾز ثِ ََض يىؿبًي‬

‫ضا زض ًٓط ثگيطين‪ ،‬اهب الجشِ ‪ّ L ٍ E‬ويكِ هي سَاًٌس ثط حؿت ايي چيسهبى سٗييي قًَس ‪.‬‬ ‫‪r‬‬ ‫ٍ‬

‫زض هَاضز ثؿيبضي‪ ،‬اؾشفبزُ اظ ايي زؾشگبُ زض ثطزاضًسُ اًطغي ٍ سىبًِ ظاٍيِ اي اهطي َجيٗي‬

‫ثي هٌٗي‬ ‫‪ ، r‬‬ ‫يب‬ ‫‪‬‬ ‫اؾز‪ .‬زض هىبًيه وَاًشَم چٌيي ثبثز ّبيي ثِ نَضر همبزيط اٍليِ ‪ٍ r‬‬

‫هي قًَس اهب هب ٌَّظ هي سَاًين ثط حؿت ؾيؿشن اًطغي يب ؾيؿشن سىبًِ اًطغي نحجز وٌين ‪.‬‬

‫زض ٍالٕ زٍ سفبٍر ثطخؿشِ ثيي هىبًيه والؾيه ٍ وَاًشَم زض ذهَنيبر ‪ L ٍ E‬زض زٍ ًٓطيِ‬

‫ْبّط هي قًَس ‪ .‬ثِ هٌَٓض ثحث زض هَضز اًشمبل ثِ سئَضي ّبي وَاًشَم‪ ،‬هْن اؾز وِ سَنيف‬

‫والؾيىي ؾيؿشن ثط حؿت اًطغي ٍ سىبًِ ظاٍيِ اي آى ثبقس ‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ :3 .3‬مسئله معبدله يك بعذي و طبقه بنذي مذارهب‬

‫اگط چِ هب هؿئلِ يه ثٗسي ضا حل وطزين ٖوال نحجز وطزى ضاخٕ ثِ اًشگطال ّبي (‪ٍ )3-18‬‬

‫(‪ )3 -20‬هٗوَالً وبهالً زقَاض اؾز ٍ زض ّط هَضز ذبل‪ ،‬ؾبزُ سط آى اؾز وِ اًشگطال گيطي ضا‬

‫ثِ ؾجه زيگطي اًدبم زّين ‪ .‬اهب لجل اظ گطفشي ضاُ حل ثطاي لَاًيي ًيطٍي ٍيػُ‪ ،‬اخبظُ زّيس‬

‫ثجيٌين ضاخٕ ثِ حطوز زض ايي هَضز ولي فمٍ ثب اؾشفبزُ اظ هٗبزالر حطوز ٍ ًٓطيِ ّبي ثمب‬

‫ثسٍى ًيبظ ثِ ثْطُ گيطي اظ ضاُ حل ّب چِ هي سَاًين يبز ثگيطين ‪ .‬ثطاي هثبل ثب ؾيؿشن اًطغي‬

‫‪r‬‬ ‫قٌبذشِ قسُ ٍ سىبًِ ظاٍيِ اي‪ ،‬ثعضگي ٍ خْز سٌسي شضُ هي سَاًس ثالفبنلِ ثط حؿت فبنلِ‬

‫سٗييي قَز‪ .‬ثعضگي ‪ v‬ثالفبنلِ اظ اًطغي اثمبيي ثِ قىل ظيط زًجبل هي قَز‬

‫زض اهشساز ثطزاض قٗبٖي زض هٗبزلِ (‪ )3 .16‬زازُ قسُ اؾز ‪ .‬زض سطويت ثب‬ ‫‪r‬‬ ‫سٌسي قٗبٖي خعء‬

‫ثعضگي‪ v‬ايي اَالٖبر خْز سدْيع خْز سٌسي وبفي اؾز ايي ًشبيح ٍ ثؿيبضي ثيف سط ًيع هي‬

‫سَاًس اظ زض ًٓط گطفشي يه هؿئلِ ي هٗبزلِ يه ثٗسي ثِ زؾز آيس ‪ ..‬هٗبزلِ حطوز زض ‪ r‬ثيبى‬

‫ثط حؿت ‪ l‬هٗبزلِ (‪ )3 .12‬فمٍ ‪ ٍ r‬هكزلبر آى ضا زضثط هي گيطز ‪ .‬ايي ّوبى هٗبزلِ‬ ‫‪‬‬ ‫قسُ ثب‬

‫‪13‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫اي اؾز وِ ثطاي يه هؿئلِ يه ثٗسي فطيي گطفشِ هي قَز وِ زض آى شضُ اي اظ خطم ‪ m‬زض‬

‫هٗطو يه ًيطٍهي ثبقس ‪.‬‬

‫ًَقشِ قَز وِ ًيطٍي‬ ‫اّويز ٖجبضر ايبفِ آقىبض اؾز‪ ،‬چٌبًچِ ثِ نَضر‬

‫گطيع اظ هطوع آقٌبؾز ‪ٖ .‬جبضر هٗبزلي هي سَاًس اظ ًٓطيِ ثمب ثطاي اًطغي گطفشِ قَز ثب هٗبزلِ‬

‫(‪ )3 -15‬حطوز شضُ زض‪ r‬يه هؿئلِ يه ثٗسي ثب اًطغي دشبًؿيل فطيي اؾز‪:‬‬

‫ثِ نَضر هحه سَخِ وٌيس وِ‬

‫وِ ثب هٗبزلِ (‪ )3 .22‬هَافك اؾز ‪ .‬ثٌبثطايي ًٓطيِ ثمبي ا ًطغي (‪ )3 .15‬هي سَاًس ثِ نَضر ظيط‬

‫ًَقشِ قَز‪.‬‬

‫ضا زض ثطاثط ‪ r‬ثطاي هَضز ذبني اظ يه‬ ‫‪V‬‬ ‫خْز سَييح ثطاي ايي ضٍـ آظهَى حطوز َطحي اظ‬

‫لبًَى ًيطٍي خبشة ٖىؽ هدصٍضي زض ًٓط ثگيطيس ‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫اؾز) اًطغي‬ ‫(ثطاي ‪ k‬هثجز‪ٖ ،‬الهز هٌْب اَويٌبى هي زّس وِ ًيطٍ ثِ ؾوز هطوع ًيطٍ‬

‫دشبًؿيل ثطاي ايي ًيطٍ ثطاثط اؾز ثب ‪:‬‬

‫ٍ ايي دشبًؿيل فطيي هطثََِ ثِ نَضر ظيط اؾز ‪:‬‬

‫چٌيي َطحي زض قىل (‪ً ) 3.3‬كبى زازُ قسُ وِ زٍ ذٍ چيي‪ ،‬اخعاي هدعايي ضا ًكبى‬

‫هي زّس‬

‫ٍ‬

‫‪15‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ٍ ايي ذٍ دطهدؤَ ‪ V ‬اؾز‪.‬‬

‫قىل ‪ : 3.3‬هٗبزلِ دشبًؿيل يه ثٗسي ثطاي لبًَى ًيطٍي خبشثِ ٖىؽ هطثٗي‬

‫اوٌَى ثيبيين حطوز شضُ ي زاضاي اًطغي ‪ E1‬ضا وِ زض اقىبل ‪ً 3 .4 ٍ 3 .3‬كبى زازُ قسُ زض‬

‫‪V‬‬ ‫ًٓط ثگيطين ‪ .‬ثِ ََض ضٍقي ايي شضُ ّطگع ًوي سَاًس ًعزيه سط اظ ‪ r1‬ثبقس ٍ گطًِ ثب ‪،r <r1‬‬

‫اظ ‪ E1‬فطاسط ضفشِ ٍ ثب هٗبزلِ ي ‪ 3 .15‬اًطغي خٌجكي ثبيؿشي هٌفي ثبقس وِ ايي زض ضاثُِ ثب يه‬

‫سٌسي فطيي اؾز ‪ .‬اظ َطفي هحسٍزُ ي ثبالسطي ثِ همساض هوىي ‪ٍ r‬خَز ًساضز ثٌبثطايي هساض‬

‫هشهل ًيؿز ‪ .‬شضُ آهسُ اظ ثي ًْبيز ثِ هبًٕ گطيع اظ هطوع زفٕ وٌٌسُ ثطذَضز وطزُ ٍ ثِ ثي‬

‫يٌٗي ًؿجي ثِ هدصٍض سٌسي قٗبٖي ٍ ثِ ََض‬ ‫ًْبيز ثطهي گطزز‪ .‬فبنلِ ثيي ‪ ، V  ٍ E‬اؾز‪،‬‬

‫َجيٗي زض ًمُِ ُٖف ‪ ،r1‬نفط هي قَز ‪ .‬ثِ ََض ّوعهبى فبنلِ ثيي ‪ V ٍ E‬ضٍي َطح اًطغي‬

‫‪16‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪1‬‬
‫ٍ‪V‬‬ ‫ي ‪V‬‬ ‫زض همساض ‪ r‬زازُ قسُ اؾز ‪ .‬اظ ايي ضٍ فبنلِ ثيي هٌحٌي ّب‬ ‫‪mv  2‬‬ ‫خٌجكي‬
‫‪2‬‬

‫‪1 2 2‬‬
‫هي ثبقس ‪ .‬ثٌبثطايي ايي هٌحٌي ّب‪ ،‬ثعضگي سٌسي شضُ ٍ اخعاي آى ضا ثطاي ّط فبنلِ ‪r‬‬ ‫‪mr ‬‬
‫‪2‬‬

‫زض اًطغي زازُ قسُ ٍ سىبًِ ظاٍيِ اي سأهيي هي وٌٌس ‪ .‬ايي اَالٖبر خْز سَليس سهَيطي سمطيجي‬

‫اظ قىل هساض وبفي ّؿشٌس‪.‬‬

‫ثطاي اًطغي ‪ ،E2 = 0‬سهَيط سمطيجبٌ هكبثْي اظ ضفشبض هساض گطفشِ هي قَز ‪ .‬اهب ثطاي ّط اًطغي‬

‫ووشطي ّوچَى ‪ً E3‬كبى زازُ قسُ زض قىل (‪ 3 .6‬زاؾشبى ثِ گًَِ اي زيگط اؾز ‪ٖ .‬الٍُ ثط ‪r1‬‬

‫‪ r‬ثب‬ ‫دبييي سط ديَؾشِ‪ّ ،‬وچٌيي يه همساض ‪ r2‬هبوعيون ًيع ٍخَز زاضز وِ ًوي سَاًس سَؾٍ‬

‫اًطغي خٌجكي هثجز فطاسط ض ٍز‪ .‬ثٌبثطايي‪ ،‬ايي حطوز ديَؾشِ ثَزُ ٍ زٍ ًمُِ ُٖف ‪ r2 ٍ r1‬زاضز‬

‫وِ ثِ آًْب فَانل ‪ً apsidal‬يع هي گَيٌس ‪ .‬ايي يطٍضسبً ثِ ايي هٌٗب ًيؿز وِ هساضّب ثؿشِ‬

‫ّؿشٌس ّوِ آًچِ هي سَاى گفز‪ ،‬آى اؾز وِ آًْب ديَؾشِ ثَزُ ٍ ثيي زٍ زايطُ ثب قٗبٔ ‪r2 ٍ r1‬‬

‫ثب ًمبٌ ُٖفي وِ ّويكِ ضٍي زايطُ ّب لطاض هي گيطًس‪ ،‬گٌدبًسُ قسُ اًس ( قىل ‪.)3 -7‬‬

‫‪17‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫قىل ‪ :3 .4‬حطوز غيطديَؾشِ زض اًطغي ّبي هثجز ثطاي لبًَى ًيطٍ ٖىؽ سَاى هطثٗي‬

‫قىل ‪ :3 .5‬هساض ثطاي ‪ E1‬وِ هطثٌَ ثطاي حطوز هٌفهل اؾز ‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫قىل ‪ :3 .6‬هٗبزلِ دشبًؿيل يه ثٗسي ثطاي لبًَى ًيطٍي ٖىؽ سَاى هطثٗي وِ حطوز ديَؾشِ‬

‫ضا زض اًطغي ّب هٌفي ثيبى هي وٌس‪.‬‬

‫اگط اًطغي زض حسالل دشبًؿيل فطيي چٌبًچِ وِ زض قىل ‪ً 3-8‬كبى زازُ قسُ ‪ E4‬ثبقس‪ ،‬آًگبُ‬

‫ثَزُ ٍ‬ ‫ايي زٍ اسهبل ثِ ّن هي ضؾس ‪ .‬زض چٌيي حبلشي حطوز فمٍ زض يه قٗبٔ‬

‫هساض يه زايطُ اؾز ‪ .‬ثِ ذبَط آٍضزى آًىِ‪ً ،‬يطٍي هؤثط قيت هٌفي هٌحٌي '‪ v‬اؾز الظهِ ي‬

‫هساضّبي زايطُ اي ثِ ؾبزگي آى اؾز وِ ' ‪ f‬نفط يب ثِ نَضر ظيط ثبقس ‪:‬‬

‫هب زض ايي خب قطايٍ همسهبسي آقٌبيي ضا ثطاي يه هساض زايطٍي زاضين وِ ًيطٍي ثىبض ضفشِ ثطاثط‬

‫‪ .‬ذهَليبر هساضّبي زايطٍي ٍ‬ ‫ٍ هربلف ًيطٍي هؤثط هٗىَؼ قشبة هشوبيل ثِ هطوع اؾز‬

‫قطايٍ آًْب ثِ ََض هفهل سطي زض ثرف ‪ 3-6‬ثطضؾي هي قَز ‪ .‬سَخِ زاقشِ ثبقيس وِ ول‬

‫‪ .‬سغييط ‪l‬‬ ‫هجحث هساضّب ثطاي اًطغيْبي گًَبگَى زض يه همساض اظ سىبًِ ظاٍيِ اي ثَزُ اؾز‬

‫‪19‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫لطاض‬ ‫خعئيبر ووي هٌحٌي '‪ v‬ضا سغييط هي زّس‪ ،‬اهب َجمِ ثٌسي ولي اًَأ هساض ضا سحز سبثيط‬

‫ًوي زّس‪.‬‬

‫قىل ‪َ : 3 .7‬جيٗز هساضّب ثطاي حطوز هشهل‬

‫‪20‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫قىل ‪ 3 .8‬هٗبزلِ دشبًؿيل يه ثٗسي لبًَى هٗىَؼ هطثٗي ًيطٍ وِ ثيبى وٌٌسُ ي قطايٍ‬

‫هؿيطّبي زايطُ اي اؾز‬

‫‪ E1‬يه‬ ‫ثطاي لبًَى خبشثِ هٗىَؼ هطثٗي وِ زض ثبال ثحث قسُ‪ ،‬ذَاّين زيس ايي هساض ثطاي‬

‫ّصلَلي‪ ،‬ثطاي ‪ E2‬ؾْوي ٍ ثطاي ‪ ،E3‬ثيًي اؾز ‪ .‬ثب ؾبيط ًيطٍّب‪ ،‬ايي هساضّب هوىي اؾز چٌيي‬

‫اقىبل ؾبزُ اي ًساقشِ ثبقٌس ‪ .‬ثِ ّط حبل سمؿين ويفي ولي ثِ هساضّبي ثبظ‪ ،‬ديَؾشِ (ثؿشِ) ٍ‬
‫‪1‬‬
‫اؾز‪ََ ،‬ضي‬ ‫زايطُ اي ثطاي ّط دشبًؿيل خبشثي زضؾز ذَاّس ثَز وِ اٍالٌ دشبًؿيل ووشط اظ‬
‫‪r2‬‬

‫‪1‬‬
‫هيل هي وٌس‪ً.‬رؿشيي قطايٍ‬ ‫‪r ‬‬ ‫ّوبى ََض وِ‬ ‫ٍ ثبًيبٌ‪ ،‬ثي ًْبيز وٌسسط اظ‬ ‫وِ ‪r  ‬‬
‫‪r2‬‬

‫سًويي هي وٌس وِ ايي دشبًؿيل ثط هفَْم گطيع اظ هطوع ثطاي ‪ r‬ثعضي غبلت ثبقس‪ ،‬زض حبلي وِ‬

‫زض قطايٍ زٍم ثطاي ‪ r‬وَچه ايي هفَْم گطيع اظ هطوع اّويز زاضز ‪.‬‬

‫َجيٗز ويفي حطوز سغييط ذَاّس وطز‪ ،‬چٌبًچِ ايي دشبًؿيل ايي العاهبر ضا ثطآٍضزُ ًىٌس اهب‬

‫هوىي اؾز ٌَّظ ّن ايي ضٍـ هٗبزلِ دشبًؿيل ضا خْز ثطآٍضز اقىبل ايي هساضّب اؾشفبزُ‬

‫وٌين‪ .‬ثطاي هثبل ثيبيين دشبًؿيل خبشة ضا ثِ نَضر ظيط زض ًٓط ثگيطين‬
‫‪21‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫آًگبُ زيبگطام اًطغي ثِ نَضسي اؾز وِ زض قىل ‪ً 3-9‬كبى زازُ قسُ اؾز ‪ .‬ثطاي يه اًطغي ‪،E‬‬

‫زٍ ًَٔ حطوز هحشول ثؿشِ ثِ همساض اٍليِ ‪ٍ r‬خَز زاضز ‪ .‬اگط ‪ r0‬ووشط اظ ‪ r1‬ثبقس حطوز ثؿشِ‬

‫ذَاّس ثَز‪ّ r ،‬ويكِ ووشط اظ ‪ r1‬ذَاّس هبًس ٍ شضُ اظ هطوع ًيطٍ گصض ذَاّس ًوَز ‪ .‬اگط ‪ r‬زض‬

‫اثشسا ثعضگشط اظ ‪ r2‬ثبقس‪ ،‬ثِ ّوبى نَضر ثبلي ذَاّس هبًس‪ ،‬حطوز ثبظ قسُ ٍ شضُ ّطگع ًوي‬

‫هدسزاً اظ لحبِ فيعيىي هوىي ًيؿز ‪.‬‬ ‫ي ‪r1  r  r2‬‬ ‫سَاًس ٍاضز حفطُ دشبًؿيل قَز‪ .‬قطٌ اٍليِ‬

‫هثبل خبلت زيگط ايي ضٍـ ثطاي يه ًيطٍي ثطگطزاًٌسُ ذُي (ًَؾبًگط ايعٍسطٍديه ّبضهًَيه)‬

‫ثسيي نَضر ضٍي هي زّس ‪:‬‬

‫ثَزُ ٍ ايي ٍيٗيز‬ ‫‪v'  v‬‬ ‫ثطاي سىبًِ ظاٍيِ اي نفط هطثٌَ ثِ حطوز زض اهشساز يه ذٍ ضاؾز‬

‫زض قىل ‪ً 3 -10‬كبى زازُ قسُ اؾز ‪ .‬ثطاي ّط اًطغي هثجشي‪ ،‬حطوز ديَؾشِ (ثؿشِ) ثَزُ ٍ‬

‫ثبقس هب حبلز ‪ً affairs‬كبى زازُ قسُ زض‬ ‫‪L‬‬ ‫چٌبًىِ هي زاًيس ّبضهًَيه ؾبزُ اؾز ‪ .‬اگط‬

‫قىل ‪ 3 -11‬ضا زاضين‪ .‬آًگبُ ايي حطوز ثطاي ّوِ ي اًطغي ّبي فيع يىي احشوبلي ثؿشِ ثَزُ ٍ‬

‫اظ هطوع ًيطٍ ًوي گصضز زض ايي حبلز ذبل ثِ ضاحشي زيسُ قسُ وِ هساض ثيًَي اؾز زض‬

‫نَضسي وِ ‪ f = -kr‬ثبقس اخعاي ‪ً y ٍ x‬يطٍ ٖجبضسٌس اظ ‪:‬‬

‫‪22‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫قىل ‪ :3 .10‬دشبًؿيل هؤثط ثطاي سىبًِ ظاٍيِ اي نفط‬

‫قىل ‪ :3 .11‬دشبًؿيل هٗبزلِ يه ثٗسي ثطاي ًيطٍي ثبظيضزاًٌسُ ذُي‬

‫ثٌبثطايي حطوز ول ًبقي اظ زٍ ًَؾبى ّبضهًَيه ؾبزُ زض ظٍايبي ٖوَز ثط ّن ٍ ّوبى ثؿبهس‬

‫اؾز وِ ثِ ََض ولي هٌشح ثِ يه هساض ثيًَي هي قَز ‪ .‬هثبل هٗطٍف آى دبًسٍل وطٍي ثطاي‬

‫زاهٌِ ّبي وَچه اؾز ‪ .‬اقىبل ‪ Lissajous‬ثِ نَضر سطويجي اظ زٍ ًَؾبى ؾيٌَؾي زض‬

‫ظٍايبي ٖوَز ثط ّن گطفشِ هي قَز‪ ،‬وِ ًؿجز ثؿبهسّب‪ً ،‬ؿجشي ٖسزي اؾز ‪ .‬ثطاي زٍ ًَؾبى ثب‬

‫‪23‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثؿبهس يىؿبى قىل ثِ نَضر ذٍ ضاؾز ذَاّس ثَز‪ ،‬ظهبًي وِ ًَؾبًبر ّن فبظًس ٍ حبلز زايطُ‬

‫‪ 90 ‬ثبقيز ٍ زضؾبيط هَاضز ثِ قىل ثيًَي ذَاٌّس ثَز ‪ .‬ثٌبثطايي‬ ‫اي زاضًس ٍلشي وِ زض فبظ‬

‫‪ Lissajous‬ضا‬ ‫حطوز ًيطٍي هطوعي سحز يه ًيطٍي ثبظگطزاًٌسُ ذُي‪ ،‬ؾبزُ سطيي اقىبل‬

‫فطاّن هي وٌس‪.‬‬

‫قضيه ويزيبل‬

‫ذهَنيز زيگط حطوز ًيطٍي هطوعي هي سَاًس ثِ نَضر هَضزي ذبل اظ يه لًيِ هٗشجط‬

‫‪ .‬ايي اظ لحبِ‬ ‫ّب سحز ٌَٖاى لًيِ ٍيطيبل هكشك قَز‬ ‫ولي ثطاي اًَأ ظيبزي اظ ؾيؿشن‬

‫ذهَنيز‪ ،‬هشفبٍر اظ لًبيبي ثحث قسُ لجلي آهبض زض َجيٗز اؾز يٌٗي ايي ثِ هيبًگيي‬

‫ظهبًي وويز ّبي گًَبگَى هىبًيىي هطثٌَ هي قَز ‪ .‬ؾيؿشوي ولي اظ خطهْبي ًمُِ اي ثب‬

‫ثطزاضّبي هَلٗيشي ‪ً ٍ ri‬يطٍّبي وبضثطزي ‪( fi‬قبهل ّط ًيطٍي هحسٍز وٌٌسُ ) ضا زض ًٓط‬

‫ثگيطيس‪ .‬آًگبُ هٗبزالر اؾبؾي حطوز ثسيي نَضر ذَاٌّس ثَز ‪:‬‬

‫هب ٖاللِ ثِ ايي وويز ّؿشين ‪:‬‬

‫وِ هدؤَ(∑) هطثٌَ ثِ ول شضار زاذل ؾيؿشن اؾز ٍ هكشك ظهبى ول ايي هٗبزلِ ٖجبضسؿز‬

‫اظ‪:‬‬

‫‪24‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ًرؿشيي ٖجبضر هي سَاًس سجسيل قَز ثِ‪:‬‬

‫زض حبلي وِ ٖجبضر زٍم سَؾٍ ‪1 -3‬ثسيي نَضر اؾز‬

‫ثٌبثطايي هٗبزلِ ‪ 3 -23‬سجسيل هي قَز ثِ ‪:‬‬

‫هيبًگيي ظهبًي هٗبزلِ ‪ً 3 -24‬ؿجز ثِ فبنلِ ظهبًي ‪ t‬ثب اًشگطال گيطي اظ ّط زٍ َطف ثب سَخِ‬

‫ثِ ‪ ‬اظ نفط سب ‪ ٍ ‬سمؿين ثط ‪ ‬گطفشِ هي قَز‪:‬‬

‫يب‬

‫‪25‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ ‬ثِ‬ ‫اگط حطوز زٍضُ اي ثبقس يٌٗي ّوِ هرشهبر ثٗس اظ ظهبى هكرهي سىطاض قَز ٍ اگط‬

‫نَضر زٍضُ اي اًشربة قَز‪،‬آًگبُ ؾوز ضاؾز ‪ 3 -25‬حصف هي قَز ‪ .‬ثِ ًشيدِ گيطي هكبثِ‬

‫اي هي سَاًين ثط ؾين حشي اگط حطوز زٍضُ اي ًجبقس‪ ،‬هكطٌٍ ثط آًىِ هرشهبر ٍ سٌسي ّب‬

‫‪ً upperbound‬ؿجز ثِ ‪ٍ G‬خَز زاقشِ‬ ‫ثطاي ّوِ ي شضار هحسٍز ثوبًس‪ََ ،‬ضي وِ يه‬

‫ثبقس‪ .‬ثب اًشربة ‪ ‬ثِ اًساظُ وبفي ََالًي‪ ،‬هٗبزلِ ‪ 3 -25‬ؾوز ضاؾز هي سَاًس ثِ اًساظُ زلذَاُ‬

‫وَچه قَز‪ .‬آًگبُ زض ّط زٍ هَضز آى ديطٍي ذَاّس وطز اظ ‪:‬‬

‫هٗبزلِ ‪ 3 -26‬ثِ لًيِ ٍيطيبل هكَْض اؾز ٍ ؾوز ضاؾز آى ٍيطيبل والؾيَؼ ذَاًسُ هي‬

‫قَز‪ .‬ايي قىل ًٓطيِ زض سئَضي خٌجكي گبظّب هْن اؾز‪ ،‬چَى هي سَاًس خْز هكشك گيطي‬

‫لبًَى گبظ ايسُ آل ثطاي گبظّبي وبهل سَؾٍ مثحث هْن ظيط ثىبض ضٍز ‪.‬‬

‫هب گبظي ضا وِ قبهل ‪ N‬اسن هحسٍز قسُ زاذل يه ْطف ثِ حدن ‪ V‬اؾز‪ ،‬زض ًٓط هي گيطين‪،‬‬

‫ؾذؽ فطو هي وٌين وِ ايي گبظ زض زهبي ‪ T‬ولَيي ثبقس (ثب‪ k‬اًطغي خٌجكي اقشجبُ گطفشِ‬

‫ًكَز)‪ .‬آًگبُ اظ َطيك ًٓطيِ سئَضي خٌجكي ‪ ،equipartition‬هيبًگيي اًطغي خٌجكي ّط ارم‬
‫‪3‬‬
‫زازُ هي قَز وِ ‪ KB‬ثبثز ثَلشعهي زض ضاثُِ اي اؾز وِ ٖوالٌ سٗطيف زهب ؾز ‪.‬‬ ‫‪K BT‬‬ ‫سَؾٍ‬
‫‪2‬‬

‫ثٌبثطايي ؾوز چخ هٗبزلِ ‪ 3-26‬ثسيي نَضر ذَاّس ثَز‪:‬‬

‫‪3‬‬
‫‪NK BT‬‬
‫‪2‬‬

‫‪26‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫زض ؾوز ضاؾز هٗبزلِ ‪ً ،3 -26‬يطٍّبي ‪ّ ،fi‬ن ًيطٍّبي هشمبثل ثيي اسن ّب ٍ ّن ًيطٍّبي‬

‫فكبض) ‪)Constraint‬ضٍي ؾيؿشن ضا قبهل هي قَز ‪ .‬گبظ وبهل ٖجبضر اظ گبظي اؾز وِ‬

‫ًيطٍّبي ّوىٌف ثِ ََض خعئي ثِ ٍيطيبل ًؿجز زازُ هي قَز ايي اسفبق هثالٌ ظهبًي هي افشس‬

‫وِ گبظ چٌبى ضليك ثبقس وِ ثطذَضز ثيي اسن ّب زض همبيؿِ ثب ثطذَضزّب ثب زيَاضُ ي ْطف‪ ،‬ثِ‬

‫ًسضر ضٍي زّس ‪ .‬ثٌبثطايي زيَاضُ ّب ٍ ًيطٍّبي فكبض ّؿشٌس وِ ضٍي ؾيؿشن فكبض ٍاضز هي‬

‫وٌٌس‪ Fc .‬ق زض زيَاضُ لطاض گطفشِ ٍ ظهبًي وِ اسوْبي گبظ ثب زيَاضُ ثطذَضز وٌٌس‪ ،‬ثَخَز هي‬

‫آيس‪ .‬هدؤَ ؾوز ضاؾز هٗبزلِ ‪ 3-26‬هي سَاًس ثٌبثطايي خبيگعيي هيبًگيي ثب يه اًشگطال ضٍي‬

‫ؾُح ْطف قَز ‪ .‬ايي ىيطٍي فكبض‪ٍ ،‬اوٌف زيَاضُ ًؿجز ثِ ًيطٍّبي ثطذَضزي اٖوبل قسُ‬

‫سَؾٍ اسن ّبي ضٍي زيَاضُ ضا ثِ فكبض ‪ً p‬كبى هي زّس ‪ .‬ثب سجسيل ضٍ ثِ ثيطٍى هٗوَل ثطاي‬

‫ٍاحس ثطزاض ̂‪ n‬زض خْز ًطهبل ثِ ؾُح‪ ،‬هي سَاًين ثٌَيؿين ‪:‬‬

‫يب‬

‫اهب ثب لًيِ گَؼ‬

‫‪27‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫لًيِ ٍيطيبل هٗبزلِ ‪ 3 -26‬ثطاي ؾيؿشن ًكبى زٌّسُ گبظ وبهل اؾز ٍ ثٌبثطايي هي سَاًس ثِ‬

‫ايي نَضر ًَقشِ ثكَز‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫اظ ّط زٍ ؾوز ثِ لبًَى گبظ ايسُ آل هٗطٍف هي ضؾين ‪ .‬وِ زض آى‬ ‫وِ ثب حصف ٖبهل هٗوَل‬
‫‪3‬‬

‫ًيطٍّبي ثيي شضُ اي ثِ ٍيطيبل ًؿجز زازُ هي قَز ٍ لبًَى گبظ وب هل زيگط خبيگبّي ًساضز ‪ .‬آى‬

‫گبُ ًٓطيِ ٍيطيبل اثعاضي اؾبؾي زض سئَضي خٌجكي والؾيه ثطاي هحبؾجِ حبلز هطثٌَ ثِ‬

‫چٌيي گبظّبي غيطوبهلي اؾز ‪.‬‬

‫ٍ‬ ‫‪Fi‬‬ ‫دؽ هب هي سَاًين ًكبى زّين وِ اگط ًيطٍّبي ‪ Fi‬حبنل خوٕ ًيطٍّبي غيطانُحىبوي‬

‫زاضز ٍ‬ ‫‪Fi‬‬ ‫ًيطٍّبي انُحىبوي ‪ً fi‬ؿجز ثِ سٌسي ثبقس زض آى نَضر ٍيطيبل فمٍ ثؿشگي ثِ‬

‫ؾْوي اظ ‪ً fi‬ساضز‪ .‬الجشِ ًجبيس اخبظُ زازُ قَز حطوز ايي ؾيؿشن زض ًشيدِ ًيطٍّبي‬

‫انُحىبوي اظ ثيي ثطٍز ‪ .‬اًطغي ثبيس ثِ ََض ثبثشي زاذل ؾيؿشن دوخ قَز سب حطوز حفّ‬

‫گطزز ٍگطًِ وليِ ي هيبًگيي ّبي ظهبًي ثب افعايف ًبهحسٍز ‪ ‬اظ ثيي هي ضٍز‪( .‬ثب هكشك ‪)cf‬‬

‫اگط ًيطٍّب اظ يه دشبًؿيل لبثل هكشك گيطي ثبقس آى گبُ لًيِ هي قَز‬

‫ٍ ثطاي يه شضُ هٌفطز زض حبل حطوز سحز يه ًيطٍي هطوعي سجسيل هي قَز ثِ ‪:‬‬

‫‪28‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫اگط ‪ V‬يه سبثٕ اظ لبًَى سَاى ‪ r‬ثبقس ‪:‬‬

‫ديف هي ضٍز آًگبُ ‪:‬‬ ‫‪rn‬‬ ‫وِ ايي ًوًَِ اًشربة هي قَز ثِ ََضي وِ لبًَى ًيطٍ ثِ نَضر‬

‫ٍ هٗبزلِ ‪ 3 -28‬هي قَز‪:‬‬

‫ثب اؾشفبزُ اظ لًيِ يَلط ثطاي سَاثٕ ّوگي )‪ٍ (cf – p- 62‬ايح اؾز وِ هٗبزلِ ‪ 3 -29‬حفّ‬

‫هي قَز وِ زض آى ‪ v‬يه سبثٕ ّوگٌي زض ‪ r‬اظ زضخِ ‪ n+1‬اؾز‪ .‬ثطاي هَضز ذبل ثٗسي اظ‬

‫ًيطٍّبي لبًَى هطثٕ هٗىَؼ ‪ n‬ثطاثط ‪ – 2‬ثَزُ ٍ لًيِ ٍيطيبل قىل هكَْض ظيط ضا هي گيطز ‪:‬‬

‫‪ 3 .5‬معبدله ديفزانسيلي بزاي مذار و پتبنسيل هبي قبنون توان قببل انتگزال گيزي‬

‫زض ثطذَضز خعئيبر ذبل هؿبئل ًيطٍي هطوعي ٍالٗي‪ ،‬سغييطي زض خْز ثحث هب هُلَة اؾز ‪.‬‬

‫ثب ‪ ٍ L ٍ E‬غيطُ ثِ نَضر ثبثز ّبي‬ ‫‪‬‬ ‫سب ثِ حبل حل هؿئلِ ثِ هٌٗي يبفشي سَاثٕ ظهبى ‪، r‬‬

‫اًشگطال گيطي ثَزُ اؾز ‪ .‬اهب ديف سط اٍلبر آًچِ هب ٍالٗبً ثِ زًجبل آى ّؿشين هٗبزلِ هساض اؾز‬

‫يٌٗي ٍاثؿشگي ‪ r‬ثِ ‪ ‬ثب حصف دبضاهشط ‪ .t‬ثطاي هؿبئل ًيطٍي هطوعي‪ ،‬ايي حصف هرهَنبً ؾبزُ‬

‫اؾز چَى ‪ t‬زض هٗبزالر حطوز فمٍ ثِ نَضر هشغيطي اظ زيفطاًؿيل ْبّط هي قَز ‪ .‬زض ٍالٕ‬

‫‪29‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫هٗبزلِ حطوز ‪ 3 -8‬ثِ ؾبزگي ضاثُِ ي هشٌبّي ثيي يه سغييط زيفضاًؿيل ‪ ٍ dt‬سغييط هطثٌَ‬

‫ثِ ‪ d ‬ضا فطاّن هي ؾبظز‪:‬‬

‫ضاثُِ هطثٌَ ثيي هكشك ّب ثب سَخِ ثِ ‪ٖ  ٍ t‬جبضسؿز اظ‪:‬‬

‫ايي ضٍاثٍ هوىي اؾز خْز سجسيل هٗبزلِ حطوز ‪ 3 -12‬يب ‪ 3 -16‬ثِ يه هٗبزلِ زيفطاًؿيلي‬

‫ثطاي ايي هساض اؾشفبزُ قَز ‪ .‬يه خبيگعيٌي زض هٗبزلِ ‪ 3 -12‬هٗبزلِ زيفطاًؿيل زضخِ ‪ 2‬ضا هي‬

‫زّس زض حبلي وِ خبيگعيٌي ثِ هٗبزلِ ‪ 3 -17‬يه هٗبزلِ زيفطاًؿيلي زضخِ اٍل ؾبزُ سطي ضا‬

‫هي زّس‪ .‬ايي خبيگعيٌي ثِ هٗبزلِ ‪ 3 -12‬هٌشح هي قَز ثِ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫ٍ ثيبى ًشبيح ثط حؿت حسبًؿيل هي زّس ‪:‬‬ ‫‪u‬‬ ‫وِ ثب خبيگعيٌي‬
‫‪r‬‬

‫‪.‬‬ ‫هٗبزلِ لجلي ثِ گًَِ اي اؾز وِ هساض حبنلِ ًؿجز ثِ زٍ ًمُِ ُٖف هدبٍض هشمبضى اؾز‬

‫خْز اثجبر ايي گفشِ سَخِ زاقشِ ثبقيس وِ اگط هساض هشمبضى ثبقس ثبيؿشي اًٗىبؼ سهَيط آى‬

‫زض اَطاف خْز ظاٍيِ چطذف ثسٍى سَليس ّيچ سغييطي هوىي ثبقس ‪ .‬اگط هرشهبر ثِ گًَِ ا ي‬

‫‪30‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫اسفبق ثيبفشس آًگبُ ايي اًٗىبؼ هي سَاًس اظ لحبِ‬ ‫‪‬‬ ‫اًشربة قَز وِ ًمُِ ُٖف ثطاي ‪; 0‬‬

‫سحز سأثيط لطاض ثگيطز ‪ .‬هٗبزلِ زيفطاًؿيل ثطاي هساض ‪3 -34‬‬ ‫‪‬‬ ‫ضيبيي ثب خبيگعيٌي ‪ - ‬ثطاي‬

‫زليمبً سحز چٌيي خبيگعيٌي ةزٍى سغييط اؾز ‪ .‬قطايٍ اٍليِ ثٗسي زض ايي خب ثِ َطيك هكبثِ‬

‫سحز سبثيط لطاض ًرَاّس گطفز‬

‫يب ‪ - ‬ثيبى قس وِ ايي‬ ‫‪‬‬ ‫ثٌبثطايي هٗبزلِ هساض ثبيؿشي ثِ ّوبى نَضسي ثبقس وِ ثط حؿت‬

‫‪ reflection‬زض اَطاف ثطزاضّبي‬ ‫ًشيدِ گيطي هُلَة اؾز ‪ .‬ثٌبثطايي‪ ،‬ايي هساض سحز‬

‫‪ apsidal‬ثسٍى سغييط اؾز ‪ .‬زض ٖول ايي ثساى هٌٗب اؾز وِ هساض وبهل هي سَاًس ضزيبثي قَز‬

‫اگط ؾْن ايي هساض ثيي ّط زٍ ًمُِ ُٖف قٌبذشِ قسُ ثبقس ‪ reflection.‬ايي ثرف زازُ قسُ‬

‫ديطاهَى يىي اظ ثطزاضّبي ‪ apsidal‬سَليس يه اهشسازي اظ هساض هدبٍض هي وٌس ٍ ايي فطآيٌس هي‬

‫سَاًس ثِ ََض ًبهحسٍزي سىطاض قَز سب ظهبًي وِ ثميِ هساض چٌبًىِ زض قىل ‪ 3 -12‬سَييح زازُ‬

‫قسُ‪ ،‬وبهل قَز ‪ .‬ثطاي ّط لبًَى ًيطٍي ذبل‪ ،‬هٗبزلِ ي ٍالٗي هساض هي سَاًس ثب حصف ‪ t‬اظ ضاُ‬

‫حل (‪ )3 -17‬ثَؾيلِ (‪ )3 -31‬ثِ زؾز آيس وِ هٌشح هي قَز ثِ ‪:‬‬

‫‪31‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫قىل ‪ :3 .12‬سَؾِٗ هساض ‪ reflection‬يه ثرف ديطاهَى ثطزاضّبي ‪apsindal‬‬

‫ثب يه سغييط آضايف خعئي‪ ،‬اًشگطال ‪ 3 .35‬ثِ نَضر ظيط زض هي آيس‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫سغييط وٌس‪:‬‬ ‫‪u‬‬ ‫يب زض نَضسي وِ هشغيط اًشگطال گيطي ثِ‬
‫‪2‬‬

‫ّوبًٌس هٗبزلِ حطوز (‪ ،)3 -37‬حل هؿئلِ ثِ ََض ضؾوي ّويكِ ٖولي ًيؿز چَى اغلت‬

‫اًشگطال گيطي ًوي سَاًس ثط حؿت سَاثٕ قٌبذشِ قسُ‪ ،‬ثيبى قَز ‪ .‬زض حميمز فمٍ اًَأ ذبني‬

‫اظ لَاًيي ًيطٍ ثطضؾي قسُ اًس‪ .‬هْن سطيي آى سَاثٕ لبًَى سَاى ‪ r‬اؾز‪:‬‬

‫‪32‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثِ ََضي وِ ًيطٍ زض سَاى ‪n‬ام ‪ r‬سغييط هي وٌس ‪ .‬ثب ايي دشبًؿيل (‪ )3 -37‬هي قَز‪:‬‬

‫هدسزاً ايي ثط حؿت سَاثٕ ؾبزُ فمٍ زض هَاضز ذبل لبثل اًشگطال گيطي اؾز ‪.‬‬

‫ايي ًوًَِ ّبي لبًَى سَاى ذبل ثطاي ًشبيدي اؾز وِ هي سَاًس ثط حؿت سَاثٕ هثلثبسي ثِ‬

‫نَضر ظيط ثيبى قَز‪:‬‬

‫*ظيط ًَيؽ ‪ :‬هَضز ‪ n ; -1‬اظ ايي ثحث ا ؾشٌشبج هي قَز ‪ .‬دشبًؿيل (‪ )3 -38‬ثِ يه دشبًؿيل‬

‫ثبثز هطثٌَ هي قَز يٌٗي زض ٍالٕ ّيچ ًيطٍيي ٍخَز ًساضز ‪ .‬يه هَضز هٗبزلِ غيطٖبزي اؾز‬

‫اگط ايي ًوًَِ ثِ نَضر هؿشمين زض لبًَى ًيطٍ اؾشفبزُ قَز چَى وِ يه ًيطٍي زض حبل سغييط‬

‫ثِ يه دشبًؿيل لگبضيشوي هطثٌَ هي قَز وِ انالً يه لبًَى سَاى ًيؿز ‪ .‬يه‬ ‫‪r 1‬‬ ‫ثِ نَضر‬

‫دشبًؿيل لگبضيشوي ثطاي حطوز زض اَطاف يه ًمُِ غيطٖبزي اؾز ايي وِ هٌجٕ ذُي‬

‫اذشهبني سط اؾز‪ .‬خعئيبر ثيف سطي اظ ايي هَاز زض چبح زٍم ايي وشبة آٍضزُ قسُ اؾز ‪.‬‬

‫ًشبيح ايي اًشگطال ثطاي ‪ n ; 5 ٍ 3 ٍ 0 ٍ -4ٍ -5 ٍ -7‬هي سَاًس ثط حؿت سَاثٕ ثيًَي ثيبى‬

‫قَز‪ .‬ايي ّب ّوِ احشوبالسي ثطاي يه ًوًَِ ي اًشگطال ّؿشٌس وِ اًشگطال گيطيْبي ضؾوي ثط‬

‫حؿت سَاثٕ ؾبزُ قٌبذشِ قسُ‪ ،‬ثيبى هي قًَس ‪ .‬ثطذي اظ ًوًَِ ّبي وؿطي (انُحىبوي) هي‬

‫اظ ًوًَِ ّبي زيگط هي‬ ‫سَاًٌس ًكبى زازُ قًَس وِ هٌدط ثِ سَاثٕ ثيًَي هي قًَس ٍ ثؿيبضي‬

‫سَاًٌس ثط حؿت سَاثٕ ّصلَلي ثيبى گطزًس ‪ .‬سَاثٕ هثلثبسي ٍ ثيًَي هَاضز ذبني اظ اًشگطالْبي‬

‫‪33‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫سبثٕ ّصلَلي ولي قسُ ّؿشٌس هٗبزلِ (‪ )3 -39‬هي سَاًس الجشِ اظ لحبِ ٖسزي ثطاي ّط دشبًؿيل‬

‫غيطٍاثؿشِ اًشگطال گيطي قَز اهب ايي فطاسط اظ زاهٌِ ي ثحث هب اؾز ‪.‬‬

‫‪ 3.6‬شزايط بزاي مذارهبي بسته(قضيه بزتزانذ)‬

‫هب ٌَّظ ّوِ اَالٖبسي ضا وِ هيشَاًس اظ هؿئلِ يه ثٗسي ّن اضظ يب اظ هٗبزلِ هساض ثسٍى حل‬
‫ٍايحي ثطاي حطوز ثسؾز آيس اؾشرطاج ًىطزُ اين ‪ .‬ثِ ََض ذبل اهىبًذصيط اؾز سب يه لًيِ‬
‫لَي ٍ هشفىطاًِ ضاخٕ ثِ اًَأ ًيطٍّبي هطوعي خبشة نُ ثِ هساضّبي ثؿشِ هٌدط هيكَز يٌٗي‬
‫هساضّبيي وِ زض آى ‪ ،‬شضُ ؾطاًدبم ثِ هىبى اٍليِ اـ ثطهيگطزز‪ً ،‬شيدِ ثگيطين ‪.‬‬

‫قطايٍ لجال " ثطاي يه ًَٔ هساض ثؿشِ سَييح زازُ قس " ثِ ٌَٖاى هثبل يه زايطُ حَل هطوع‬
‫‪r0‬‬ ‫يه هيٌيون يب هبوعيون زض فبنلِ‬ ‫ل ) ‪V (r‬‬ ‫ًيطٍ"‪ .‬ثطاي ّط ‪ l‬زازُ قسُ ‪ ،‬اگط دشبًؿيل هٗبز‬
‫ثِ زاقشي يه‬ ‫‪V‬‬ ‫وبهال" هؿبٍي ثب ) ‪ّ V (r0‬ؿز ايي اسفبق هي افشس ‪ً .‬يبظ‬ ‫‪E‬‬ ‫زاضز ٍ اگط اًطغي‬
‫نفط قَز ‪ .‬وِ ثِ حبلشي وِ لجال " ًشيدِ قس هٌدط‬ ‫‪r0‬‬ ‫زض‬ ‫‪f‬‬ ‫اوؿشطهن ّن اضظ ثب ايي اؾز وِ‬
‫هيكَز‪(.‬ثرف‪ 3.3‬ضا ثجيٌيس)‪.‬‬

‫(‪) 3.40‬‬
‫‪l2‬‬
‫‪f ( r0 )  ‬‬
‫‪mr03‬‬

‫‪ٖ .‬الٍُ ثط ايي ‪ ،‬اًطغي شضُ ثِ‬ ‫وِ ثيبى هيىٌس ًيطٍ ثبيس ثطاي هساضّبي زايطُ اي خبشثِ ثبقس‬
‫نَضر ظيط ثبيس زازُ قَز‪:‬‬

‫(‪) 3.41‬‬
‫‪l2‬‬
‫‪E V ( r0 ) ‬‬
‫‪2mr02‬‬

‫وِ ثب اؾشفبزُ اظ هٗبزلِ (‪ )3.15‬ثسؾز هي آيس ثب سَخِ ثِ ايٌىِ ثطاي يه هساض زايطُ اي ‪ r‬نفط‬
‫ّؿز‪.‬مٖبزالر (‪ّ )3.41( ٍ )3.40‬ط زٍ همسهبسي ٍ آقٌب ّؿشٌس ‪ .‬آًْب زاللز هيىٌٌس وِ ثطاي‬

‫‪34‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ٍخَز زاقشِ‬ ‫‪r0‬‬ ‫ّط ًيطٍي هطوعي خبشة اهىبًذصيط اؾز سب يه هساض زايطُ اي زض قٗبٔ زلرَاُ‬
‫‪ l‬ثِ ٍؾيلِ هٗبزلِ (‪ ٍ )3.40‬اًطغي شضُ ثِ ٍؾيلِ‬ ‫ثبقس هكطٌٍ ثط ايٌىِ سىبًِ ظاٍيِ اي‬
‫هٗبزلِ(‪ )3.41‬زازُ قَز‪.‬‬

‫يه هيٌيون ثِ نَضر قىل ‪3.8‬‬ ‫‪V‬‬ ‫ٍيػگي هساض زايطُ اي ٍاثؿشِ ثِ ايي اؾز وِ آيب اوؿشطهن‬
‫يب يه هبوعيون ثِ نَضر قىل ‪ّ 3.9‬ؿز‪ .‬اگط اًطغي ووي ثبالسط اظ آًچِ ثطاي يه هساض زايطُ‬
‫‪ ،‬اگطچِ وِ‬ ‫‪V‬‬ ‫اي زض همساض زازُ قسُ ‪ً l‬يبظ ّؿز ثبقس‪ ،‬ثٌبثطايي ثطاي يه هيٌيون زض حطوز‬
‫زيگط زايطٍي ًيؿز‪ ،‬ثبيؿشي وطاًساض ثبقس‪.‬ثِ ّط حبل اگط ‪ V ‬يه هبوعيون ضا ًوبيف زّس ؾذؽ‬
‫همساض زايطُ ثبال ‪ ،‬هٗبزلِ (‪ )3.34‬ثِ حطوشي هٌدط هيكَز وِ ثيىطاى اؾز‪،‬‬ ‫‪E‬‬ ‫ووشطيي افعايف‬
‫زض حبليىِ شضُ وِ اظ ثيي هطوع ًيطٍ ٍ ثيطٍى اظ آى حطوز هيىٌس ثبٖث ًبهحسٍز قسى دشبًؿيل‬
‫ًكبى زازُ قسُ زض قىل ‪ 3.9‬هيكَز‪ .‬ثب الشجبؼ اظ هدوَِٖ انُالحبر سٗبزل ايؿشب‪ ،‬هساض زايضُ‬
‫اي زض قىل ‪ 3.8‬ثبيس دبيساض ثبقس زض نَضسي وِ زض قىل ‪ً 3.9‬بدبيساض ّؿز ‪ .‬ثٌبثطايي دبيساضي‬
‫زض قٗبٔ زايطُ سٗييي هيكَز‪ ،‬اگط هكشك زٍم هثجز‬ ‫‪V‬‬ ‫هساض زايطُ اي ثِ ٍؾيلِ ٖالهز هكشك‬
‫ًبدبيساض اؾز ‪ .‬ثٌبضايي يه هساض‬ ‫‪V‬‬ ‫ثِ ؾوز ثبال ) ٍ ثطا ي سمٗط دبييي‬ ‫اؾز (سمٗط ‪V ‬‬ ‫ثبقسدبيساض‬
‫زضنَضسي دبيساض اؾز وِ‪:‬‬

‫(‪) 3.42‬‬
‫‪ 2V ‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪3l 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.‬‬
‫‪r 2‬‬ ‫‪r  r0‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r  r0‬‬ ‫‪mr04‬‬

‫ثب اؾشفبزُ اظ هٗبزلِ (‪ )3.40‬ايي قطٌ هيشَاًس ثِ نَضر ظيط ًَقشِ قَز‪:‬‬

‫(‪) 3.43‬‬
‫‪f‬‬ ‫) ‪3 f ( r0‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r  r0‬‬ ‫‪r0‬‬

‫يب‬

‫‪35‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫(‘‪) 3.43‬‬
‫‪d ln f‬‬
‫‪ 3‬‬
‫‪d ln r‬‬ ‫‪r  r0‬‬

‫زازُ‬ ‫ثِ ‪r0‬‬ ‫(‪)3.40‬‬ ‫فطو هيكَز هٌفي ثبقس ٍ ثِ ٍؾيلِ سمؿين وطزى هٗبزلِ‬ ‫‪f (r0 ) r0‬‬ ‫وِ‬
‫ضفشبض هيىٌس‬ ‫‪r0‬‬ ‫زض هدبٍضر قٗبٔ زايطُ اي‬ ‫‪r‬‬ ‫هيكَز‪ .‬اگط ًيطٍ هبًٌس يه لبًَى سَاًي‬

‫‪f  kr n‬‬


‫ثٌبثطايي قطٌ دبيساضي هٗبزلِ (‪ً )3.43‬شيدِ هيسّس‪:‬‬

‫‪ k n r n 1  3 k r n 1‬‬
‫يب‬

‫(‪) 3.44‬‬
‫‪n  3‬‬
‫سغييط‬ ‫‪1 r2‬‬ ‫هثجز ثبقس ‪ .‬يه لبًَى سَاًي دشبًؿيل خبشة وِ وٌسسط اظ‬ ‫‪k‬‬ ‫وِ فطو هيكَز‬
‫ّؿز ‪.‬‬ ‫همبزيط ‪r0‬‬ ‫هيىٌس‪ ،‬زاضاي هساضّبي زايطُ اي دبيساض ثطاي ّوِ‬

‫اگط هساض زايطُ اي دبيساض ثبقس ثٌبثطايي يه افعايف وَچه اًطغي شضُ اظ همساض ثبال ثطاي يه‬
‫ضا ًشيدِ هيسّس ‪ .‬هيشَاًس ثِ آؾبًي ًكبى زازُ‬ ‫‪ r‬حَل ‪r0‬‬ ‫هساض زايطُ اي سٌْب يه سغييط خعيي‬
‫قَز وِ ثطاي چٌيي اًحطاف ّبي وَچه اظ حبلشْبي هسٍض‪ ،‬شضُ يه حطوز ّبضهًَيه ؾبزُ زض‬
‫اًدبم هيسّس‪:‬‬ ‫‪u0‬‬ ‫) ‪ u( 1 r‬حَل‬

‫(‪)3.45‬‬
‫‪u  u 0  a cos ‬‬

‫‪36‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫زاهٌِ ّؿز وِ ثِ اًحطاف اًطغي اظ همساض آى ثطاي هساضّبي زايطُ اي ثؿشگي زاضز ٍ‬ ‫‪a‬‬ ‫زض ايٌدب‬
‫‪r0‬‬ ‫حَل قٗبٔ هساض زايطُ اي‬ ‫) ‪f (r‬‬ ‫‪ ‬يه همساضي اؾز وِ اظ ثؿٍ ؾطي سيلَض لبًَى ًيطٍي‬
‫ثَخَز هي آيس‪ .‬ثب خبًكبًي هؿشمين لبًَى ًيطٍ ًشيدِ هيكَز‪:‬‬

‫(‪) 3.46‬‬
‫‪r df‬‬
‫‪ 2  3‬‬
‫‪f dr‬‬ ‫‪r  r0‬‬

‫چَى ثطزاض قٗبٖي شضُ وبهال " اَطاف نفحِ ضا خبضٍة هيىٌس‪ u ،‬اظ َطيك ‪ ‬چطذِ ّبي ًَؾبًي‬
‫اـ ضا اًدبم هيسّس (قىل‪3.13‬ضا ثجيٌيس)‪ .‬اگط ‪ ‬يه ٖسز گَيب ثبقس ًؿجز زٍ ٖسز ‪ p q‬نحيح‬
‫ثطزاض قٗبٖي ‪ ،‬هساض ثِ هىبى اٍليِ اـ ثبظ هيگطزز سب‬ ‫‪q‬‬ ‫هيكَزؾذؽ دؽ اظ زٍضاى ّبي وبهل‬
‫ايٌىِ هساض ثؿشِ قَز‪.‬‬

‫ًبهؿبٍي هٗبزلِ (‪ )3.43‬ثطلطاض هي هبًس‪ ،‬اهىبًذصيط اؾز سب ثب زازى يه اًطغي اٍليِ ٍ‬ ‫ّط ‪r0‬‬ ‫زض‬
‫سىبًِ ظاٍيِ اي ثِ شضُ وِ ثِ ٍؾيلِ هٗبزالر (‪ )3.41( ٍ )3.40‬سٗييي قسُ اًس‪ ،‬يه هساض زايطُ‬
‫اي دبيساض ثَخَز آيس ‪ .‬ثِ ََض َجيٗي ايي ؾَال ديف هي آيس ضاخٕ ثِ ايٌىِ چِ قىلي اظ لبًَى‬
‫ًيطٍ ثبيس زضًٓط گطفشِ قَز سب ايٌىِ هساض ووي آقفشِ حَل ّط يه اظ ايي هساضّبي زايطُ اي‬
‫ثبيؿشي ثؿشِ قَز ‪ٍ .‬ايح اؾز وِ سحز ايي قطايٍ ‪ ًِ ‬سٌْب ثبيس يه ٖسز گَيب ثبقس‪ ،‬ثلىِ‬
‫‪‬‬ ‫‪ .‬زض غيط ايٌهَ ضر چَى‬ ‫ثبيس ٖسز گَيبي يىؿبًي زض ّوِ فَانل يه هساض زايطُ اي ثبقس‬
‫‪r0‬‬ ‫هيشَاًس سٌْب همبزيط گؿؿشِ زاقشِ ثبقس‪ ،‬سٗساز زٍضُ ّبي سٌبٍة ًَؾبًي ثِ ََض ًبديَؾشِ ثب‬
‫ثبثز اؾز‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ّ .‬طخب وِ‬ ‫سغييط هيىٌس ٍ زض ٍالٕ هساضّب ًويشَاًٌس زض ًبديَؾشگي ثؿشِ قًَس‬
‫‪ ،‬هٗبزلِ (‪، )3.46‬زض اثط يه هٗبزلِ زيفطاًؿيلي ثطاي لبًَى ًيطٍي‬ ‫ثطاي ‪ 2‬‬ ‫هٗبزلِ سٗطيف قسُ‬
‫ثطحؿت هشغيط هؿشمل ‪ً r0‬شيدِ هيكَز‪.‬‬ ‫‪f‬‬

‫ًَقشِ قَز اگط هب ثربَط‬ ‫‪r‬‬ ‫هب هيشَاًين زض ٍالٕ هٗبزلِ (‪ )3.46‬ضا هالحِٓ وٌين وِ ثط حؿت‬
‫ثطاي ّطوسام اظ هساضّبي زايطُ اي دبيساض هوىي‬ ‫‪r‬‬ ‫ثؿذبضين وِ هٗبزلِ سٌْب ثب هطسجِ ّبي ثبالي‬
‫ثطلطاض هي هبًس‪ .‬يه ثبظآضايي ًبچيع هٗبزلِ(‪ ،)3.46‬هٗبزلِ ظيط ضا ًشيدِ هيسّس ‪:‬‬

‫‪37‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫(‪)3.47‬‬
‫‪d ln f‬‬
‫‪  2  3,‬‬
‫‪d ln r‬‬

‫شکل‪ 3.13‬هساض حطوز زض يه ًيطٍي هطوعي وِ ثَُض خعئي اظ يه هساض زايطُ اي ثطاي‬
‫‪   5‬هٌحطف هيكَز‪.‬‬

‫وِ ثالفبنلِ هيشَاًس اًشگطال گيطي قَز سب يه لبًَى ًيطٍ ًشيدِ قَز‪:‬‬

‫(‪) 3.48‬‬
‫‪k‬‬
‫‪f (r )  ‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬

‫سوبم لَاًيي ًيطٍ ثِ ايي قىل‪ ،‬ثب ‪ ‬ثِ نَضر يه ٖسز گَيب ‪ ،‬ثِ هساضّبي دبيساض ثؿشِ ثطاي‬
‫قطايٍ اٍليِ هٌدط هيكَز وِ اذشالف ًبچيعي ثب قطايُي وِ يه هساض زايطُ اي ضا سٗطيف‬
‫هيىٌس زاضز ‪.‬هُبثك ثب قطايُي وِ زض هٗبزلِ (‪ )3.48‬هدبظ اؾز سٗسازي ًيطٍّبي آقٌب اظ لجيل‬
‫( ‪ )   1‬ضا قبهل هيكَ ز اهب سٗساز ظيبزي حبلشْبي زيگط اظ لجيل‬ ‫لبًَى ٖىؽ هدصٍض‬
‫‪5‬‬
‫) ‪ً f  kr (  ‬يع اخبظُ زازُ هيكَز‪.‬‬
‫‪2 9‬‬

‫‪3‬‬
‫فطو وٌيس اًحطاف قطايٍ اٍليِ ثطاي هساضّبي زايطُ اي اظ همساض ًبچيع ثيكشط ثبقس‪ ،‬آيب ايي‬
‫" ثب‬ ‫لَاًيي ًيطٍي يىؿبى ٌَّظ هساضّبي زايطُ اي ًشيدِ هيسّس؟ ؾَال هيشَاًس هؿشميوب‬

‫‪38‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ًگْساقشي يه ٖجبضر ايبفي زض ثؿٍ ؾطي ّبي سيلَض لبًَى ًيطٍ ٍ حل هٗبزلِ هساض حبنل‬
‫دبؾد زازُ قَز‪.‬‬

‫خي ثطسطاًس ايي هؿئلِ ضا زض ؾبل ‪ 1873‬حل وطزٍ زضيبفز وِ ثطاي اًحطافبر ثيكشط اظ هطسجِ‬
‫ثِ ٍؾيلِ‬ ‫همساض ‪ 2‬‬ ‫ٍ ‪  2  4‬ثؿشِ ّؿشٌس ‪ .‬اٍليي‬ ‫‪ 2 1‬‬ ‫اٍل اظ هسٍض ثَزى‪ ،‬هساضّب فمٍ ثطاي‬
‫هٗبزلِ (‪ )3.48‬ثِ لبًَى ٖىؽ هدصٍض خبشثِ آقٌب هٌدط هيكَز‪ ،‬زٍهيي همساض يه ًيطٍي خبشثِ‬
‫ّؿز وِ ثب فبنلِ قٗبٖي لبًَى َّن هشٌبؾت اؾز ‪ .‬سٌْب ايي لَاًيي ًيطٍ‪ ،‬هيشَاًٌس زض نَضر‬
‫ثَخَز آٍضًس ٍ زضٍالٕ هب اظ حل‬ ‫)‪E ( E  0‬‬ ‫اهىبى هساضّبي ثؿشِ ثطاي ُ ض سطويت زلرَاُ ‪ٍ l‬‬
‫هؿشمين هٗبزلِ هساضي هيساًين وِ ايي ضخ هيسّس ‪ .‬ثٌبثطايي هب لًيِ ثطسطاًس ضا ثِ زؾز آٍضزين ‪:‬‬
‫ُ اًس لبًَى‬ ‫سٌْب ًيطٍّبي هطوعي اي وِ زض هساضّبي ثؿشِ ثطاي ّوِ شضار هميس ثسؾز آهس‬
‫ٖىؽ هدصٍضي ٍ لبًَى َّن ّؿشٌس ‪.‬‬

‫ايي يه ًشيدِ لبثل سَخِ اؾز‪ٖ،‬وليبر خجطي َبلز فطؾبيي هَضز ًيبظ اؾز ‪.‬آى يه هكبّسُ‬
‫ًدَهي هٗوَلي اؾز وِ اقيبء آؾوبًي هميس زض هساضّبيي حطوز هي وٌٌس وِ زض سمطيت اٍليِ‬
‫ثؿشِ ّؿشٌس ‪.‬ثطاي ثيكشطيي لؿوز‪،‬اًحطافبر وَچه اظ يه هساض ثؿشِ لبثل ضزيبثي ّؿشٌس سب‬
‫اذشالالسي اظ لجيل حًَض اخطام زيگط ‪ .‬گؿشطُ هساضّبي ثؿشِ سبهل ثطهي اًگيعز وِ زضؾز‬
‫اؾز وِ هب سٌْب ؾيؿشن ذَضقيسي ضا زض ًٓط ثگيطين يب ثِ سٗساز ظيبزي هثبالر ؾشبضگبى زٍ‬
‫سبيي ٍالٗي وِ هكبّسُ قسُ اًس سَخِ وٌين ‪ .‬اوٌَى‪ ،‬لبًَى َّن يه لبًَى ىيطٍي ثيكشط غيط‬
‫ٍالٗي اؾز سب زض ّوِ فَانل ثطلطاض ثبقس‪ ،‬چَى آى يه افعايف ًيطٍ ثهَضر ثيىطاى سب وطاًساض‬
‫ضا ايدبة هيىٌس ‪ .‬ثٌبثطايي ٍخَز هساضّبي ثؿشِ ثطاي يه هحسٍزُ ٍؾيٕ قطايٍ اٍليِ‪ ،‬ثِ سٌْبيي‬
‫ثِ ايي ًشيدِ هٌدط هيكَز وِ ًيطٍي گطاًكي ثِ نَضر ٖىؽ هدصٍض فبنلِ سغييط هيىٌس‪.‬‬

‫هب هيشَاًين ايي ًشيدِ ضا زض يه ضفشبض ووي هشفبٍر وِ سب حسي زض فيعيه خسيس هْوشط اؾز‪،‬‬
‫سٗجيط وٌين‪ . ،‬حطوز هساضي زض يه نفحِ هيشَاًس ثِ نَضر سطويجي اظ زٍ حطوز ًَؾبًي يىي‬
‫‪ٍ .‬يػگي هساضّب زض يه هيساى‬ ‫ثب زٍضُ سٌبٍة يىؿبى زض ًٓط گطفشِ قَز‬ ‫‪‬‬ ‫زض ‪ ٍ r‬يىي زض‬
‫گطاًكي ثِ قىل لبًَى ًيطٍ ثبثز هيوبًس ‪ .‬ثٗس اظ آى هب ثبيؿشي ثب لبٖسُ ؾبظي ّبي زيگط ضا ثُِ‬
‫ثيي ٍاگٌي ٍ ًَٔ دشبًؿيل هَاخِ قَين‪.‬‬

‫‪39‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ 3.7‬مسئله كپلز‪ :‬قبنون نيزوي عکس مجذور‬

‫لبًَى ٖىؽ هدصٍضي اظ ّوِ لَاىيي ًيطٍي هطوعي هْوشط اؾز ٍ آى قبيؿشِ ثطضؾي هفهلي‬
‫اؾز‪ .‬ثطاي ايي هَضز‪ً ،‬يطٍ ٍ دشبًؿيل هيشَاًس ثِ نَضر ظيط ًَقشِ قَز ‪:‬‬

‫(‪) 3.49‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪k‬‬
‫‪f ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪r2‬‬ ‫‪r‬‬

‫چيزيي ضٍـ ٍخَز زاضز سب اظهٗبزلِ هساض اًشگطال گيطي قَز ‪ ،‬ؾبزُ سطيي آى خبًكبًي (‪)3.49‬‬
‫زض هٗبزلِ زيفطاًؿيلي هساض (‪ )3.33‬هيجبقس‪ .‬ضٍـ زيگط قطٍٔ اظ هٗبزلِ (‪ )3.39‬ثب ‪ n‬ؾيؿشن‬
‫هؿبٍي ثب ‪ -2‬ثطاي ًيطٍي گطاًكي اؾز‪:‬‬

‫(‪)3.50‬‬
‫‪du‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪2mE 2mku‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 2  u2‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬
‫وِ زض (‪ْ )3.50‬بّط هيكَز يه‬ ‫همساض ‪ ‬‬ ‫وِ اًشگطال ثِ نَضر ًبهٗيي زض ًٓط گطفشِ هيكَز ‪.‬‬
‫ثبثز اًشگطال گيطي اؾز وِ ثِ ٍؾيلِ قطايٍ اٍليِ سٗييي هيكَز ٍ لعٍهب " ًجبيس ثِ ّوبى اًساظُ‬
‫ثبقس‪ .‬قىل اؾشبًساضز اًشگطال ًبهٗيي ثِ نَضر ظيط اؾز‪:‬‬ ‫ظهبى ‪t  0‬‬ ‫ظاٍيِ اٍليِ ‪  0‬زض‬

‫(‪)3.51‬‬

‫‪dx‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪  2 x‬‬


‫‪‬‬ ‫‪  x  x‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ arc cos ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪q‬‬

‫‪40‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثِ ََضيىِ‬

‫‪q   2  4‬‬
‫ثب اٖوبل ايي ثِ (‪ ،)3.50‬هب ثبيس لطاض زّين ‪:‬‬

‫(‪) 3.52‬‬
‫‪2mE‬‬ ‫‪2mk‬‬
‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪,   1‬‬
‫‪l2‬‬ ‫‪l2‬‬
‫هكرم قسُ ثِ نَضر ظيط اؾز ‪:‬‬ ‫‪q‬‬ ‫ٍ‬

‫(‪) 3.53‬‬

‫‪ 2mk   2El ‬‬


‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪q   2  1 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ l  ‬‬ ‫‪mk 2 ‬‬

‫ثب ايي خبًكبًي‪ ،‬هٗبزلِ (‪ )3.50‬هيكَز‪:‬‬

‫(‪) 3.54‬‬
‫‪l 2u‬‬
‫‪1‬‬
‫‪     arccos‬‬ ‫‪mk‬‬
‫‪2 El 2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪mk 2‬‬

‫زض ًْبيز‪ ،‬ثب حل ثطاي ‪ ، u  1 r‬هٗبزلِ هساض ثسؾز هي آيس ‪:‬‬

‫(‪) 3.55‬‬

‫‪1 mk ‬‬ ‫‪2 El 2‬‬ ‫‪‬‬


‫‪ 2 1  1 ‬‬ ‫‪cos(   ) ‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪l ‬‬ ‫‪mk 2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪41‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫هيشَاًس اظ هٗبزلِ (‪ )3.55‬ثِ نَضر يىي اظ ظاٍيِ ّبي ثطگكشي‬ ‫‪‬‬ ‫اوٌَى ثبثز اًشگطال گيطي‬
‫هساض ثسؾز آيس ‪ .‬سَخِ وٌيس وِ سٌْب ‪ 3‬سب اظ ‪ 4‬ثبثز ّبي اًشگطال زض هٗبزلِ هساض ْبّط هيكَز‪،‬‬
‫ايي ّوَضاُ يه ٍيػگي هكرهِ هساض اؾز ‪ .‬زض ًشيدِ ‪ 4 ،‬ثبثز‪ ،‬هىبى اٍليِ شضُ ضٍي هساض ضا‬
‫سٗييي هيىٌٌس ‪ .‬اگط هب فمٍ زض م ٖبزلِ هساض سَخِ وٌين ‪ ،‬ايي اَالٖبر ثِ ََض نطيح ًبهطثٌَ‬
‫اؾز ٍ ثٌب ثطايي زض خَاة ْبّط ًويكَز ‪ .‬الجشِ ‪ ،‬ثبثز هدَْل ثبيس ثسؾز آيس اگط هب ثرَاّين سب‬
‫ضاُ حل ضا ثب ديسا وطزى ‪  ٍ r‬ثِ نَضر سبثٗي اظ ظهبى وبهل وٌين ‪ .‬ثياثطايي اگط هب اًشگطال لبًَى‬
‫دبيؿشگي سىبًِ ظاٍيِ اي ضا زض ًٓط ثگيطين‬

‫‪mr 2 d  ldt‬‬
‫ثِ ٍؾيلِ(‪ ،)3.55‬هب ثبيس ظاٍيِ اٍليِ ‪  0‬ضا سٗييي وٌين‪.‬‬

‫حبل ‪ ،‬هٗبزلِ ولي يه هرطٌٍ ثب يه وبًَى زض هجسا ّؿز ‪:‬‬

‫(‪) 3.56‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ C 1  e cos(   ) ‬‬
‫‪r‬‬
‫وِ ‪ e‬ذطٍج اظ هطوع ثرف هرطٌٍ اؾز ‪ .‬ثب همبيؿِ ثب هٗبزلِ (‪ً )3.55‬شيدِ هيكَز وِ هساض‬
‫ّويكِ يه ثرف هرطٍَي ثب ذطٍج اظ هطوعي ثِ نَضر ظيط اؾز ‪:‬‬

‫(‪) 3.57‬‬

‫‪2El 2‬‬
‫‪e ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪mk 2‬‬

‫‪42‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ًَٔ هساض ٍاثؿشِ ثِ اًساظُ ‪ e‬اؾز هُبثك ثب َطح شيل‪:‬‬

‫ّصلَلي‬
‫‪e  1, E  0 :‬‬

‫‪e  1, E  0 :‬‬ ‫ؾْوي‬

‫‪e  1, E  0:‬‬ ‫ثيًي‬

‫‪mk 2‬‬
‫‪e  0, E   2‬‬ ‫دايزه‬
‫‪2l‬‬
‫هُبثمز‬ ‫‪V‬‬ ‫ايي َجمِ ثٌسي ثب ثحث ويفي هساضّب ضٍي ًوَزاض اًطغي دشبًؿيل يه ثٗسي ّن اضظ‬
‫هيىٌس‪ٍ .‬يٗيز ثطاي حطوز زايطُ اي زض ايٌدب زض يه قىل سب حسي هشفبٍر ثطٍظ هيىٌس‪ ،‬اهب‬
‫آى هيشَاًس ثِ آؾبًي ثِ نَضر يه ًشيدِ ٍيٗيز ّبي لجلي ثطاي هسٍض ثَزى ثسؾز آيس ‪ .‬ثطاي‬
‫ًؿجز ثِ ظهبى ثبثز ّؿشٌس ٍ اظ لًيِ ٍيطيبل ثسؾز هي آٍضين ‪:‬‬ ‫‪V‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪T‬‬ ‫يه هساض زايطُ اي‪،‬‬

‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪E  T V   V ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ثٌبثطايي‬

‫(‪) 3.58‬‬
‫‪k‬‬
‫‪E  ‬‬
‫‪2r0‬‬

‫اهب اظ هٗبزلِ(‪ ،)3.41‬ثب ٍخَز سٗبزل ثيي ًيطٍي هطوعي ٍ ًيطٍي هَثط‪ ،‬هب هيشَاًين ثٌَيؿين‬

‫‪k‬‬ ‫‪l2‬‬
‫‪‬‬
‫‪r02‬‬ ‫‪mr03‬‬

‫‪43‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫يب‬

‫(‪) 3.59‬‬

‫‪l2‬‬
‫‪r0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪mk‬‬
‫ثب ايي فطهَل ثطاي قٗبٔ هساض‪ ،‬هٗبزلِ(‪ )3.58‬هيكَز‪:‬‬

‫‪mk 2‬‬
‫‪E ‬‬
‫‪2l 2‬‬
‫وِ ٍيٗيز ثبال ثطاي حطوز زايطُ اي اؾز‪.‬‬

‫زض هَضز هساضّبي ثيًَي‪ ،‬هيشَاى ًكبى زاز وِ هحَض ا نلي فمٍ ثِ اًطغي ثؿشگي زاضز‪ ،‬يه‬
‫لبًَى لبثل سَخِ وِ زض ًٓطيِ اسن ثَّط اّويز زاضز ‪ً .‬ين هحَض ثعضي ‪ ،‬يه زٍم هدؤَ زٍ‬
‫اؾز (قىل‪ 3.6‬ضا ثجيٌيس )‪ .‬ثب اؾشفبزُ اظ سٗطيف ‪ ،‬ؾطٖز‬ ‫‪r2‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪r1‬‬ ‫فبنلِ ادؿيسال (‪)apsidal‬‬
‫قٗبٖي زض ايي ًمبٌ نفط اؾز ٍ دبيؿشگي اًطغي ايدبة هيىٌس وِ فَانل ادؿيسال ضيكِ ّبي‬
‫هٗبزلِ ثبقٌس(هٗبزلِ‪3.15‬ضا ثجيٌيس)‪.‬‬

‫‪l2‬‬ ‫‪k‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2mr‬‬ ‫‪r‬‬
‫يب‬

‫(‪) 3.60‬‬

‫‪k‬‬ ‫‪l2‬‬
‫‪r  r‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪2mE‬‬

‫‪44‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ .‬ثٌبثطايي‪ً ،‬ين‬ ‫حبل ‪ ،‬يطيت ٖجبضر ذُي زض هٗبزلِ زضخِ زٍم هٌفي هدؤَ ضيكِ ّب اؾز‬
‫هحَض ثعضي ثِ نَضر ظيط زازُ هيكَز‪:‬‬

‫(‪)3.61‬‬
‫‪r1  r2‬‬ ‫‪k‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2E‬‬
‫سَخِ وٌيس زض حسٍز زايطُ‪ ،‬هٗبزلِ (‪ )3.61‬ثب هٗبزلِ (‪ )3.58‬هُبثمز هيىٌس ‪ .‬ثط حؿت ًين هحَض‬
‫ثعضي‪ ،‬ذطٍج اظ هطوع ثيًي هيشَاًس ثِ نَضر ظيط ىٍقشِ قَز ‪:‬‬

‫(‪) 3.62‬‬

‫‪l2‬‬
‫‪e  1‬‬
‫‪mka‬‬

‫(يه ضاثُِ اي وِ هب ثطاي فهل ثٗس اؾشفبزُ ذَاّين وطز )‪.‬ثٗالٍُ‪ ،‬اظ هٗبزلِ (‪ )3.62‬هب زاضين ‪:‬‬

‫(‪) 3.63‬‬
‫‪l2‬‬
‫‪ a 1  e 2 ‬‬
‫‪mk‬‬
‫ثِ ٍؾيلِ ٖجبضر فَق هٗبزلِ هساض ثيًَي (‪ )3.55‬هيشَاًس ثِ نَضر ظيط ًَقشِ قَز‪:‬‬

‫(‪)3.64‬‬
‫‪a 1  e 2 ‬‬
‫‪r‬‬
‫‪1  e cos     ‬‬

‫‪45‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫شکل‪ 3.14‬ثيًي ّب ثبهحَضّبي ثعضي يىؿبى ٍذطٍج اظ هطوعّبيي اظ ‪0.0‬سب‪.0.9‬‬

‫ثِ سطسيت ‪0‬‬ ‫وِ ‪   ‬‬ ‫اظ هٗبزلِ (‪ً)3.64‬شيدِ هيكَز وِ ‪ 2‬فبنلِ ادؿيسال(وِ ظهبًي ضخ هيسّس‬
‫ٍ ‪ّ ‬ؿز) ثطاثط ثب )‪ّ a(1  e) ٍ a(1  e‬ؿشٌس‪ّ.‬وبًَُض وِ اظ ٍيػگي ّبي يه ثيًي اًشٓبض‬
‫هيطٍز‪.‬‬

‫قىل‪َ 3.14‬طح ‪ 4‬هساضثيًَي ثب هحَض ثعضي يىؿبى ‪ ٍ a‬اًطغي يىؿبى اهب ثب ذط ٍج اظ هطوعّبي‬
‫ثِ ذطٍج اظ‬ ‫‪r2‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪r1‬‬ ‫‪ 0.9 ٍ   0.0,0.5,0.75‬ضا ًكبى هيسّس ‪ .‬قىل ‪ً 3.15‬كبى هيسّس چَُض‬
‫هطوع ‪ٍ ‬اثؿشِ اًس‪.‬‬

‫ثِ‬ ‫‪vr  r  pr m‬‬ ‫شضُ زض اهشساز هؿيط ثيًَي هيشَاًس ثِ يه هَلفِ قٗبٖي‬ ‫‪V‬‬ ‫ثطزاض ؾطٖز‬
‫سفىيه قَز‪:‬‬ ‫‪v  r  l mr‬‬ ‫ايبفِ يه هَلفِ ظاٍيِ اي‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪V  vr r  v ‬‬

‫زض زٍ فبنلِ ادؿيسال ثِ نفط هيطؾس زض نَضسي‬ ‫) ‪vr   v0 sin  (1   2‬‬ ‫هَلفِ قٗبٖي ثب اًساظُ‬
‫‪.‬‬ ‫همساض هبوعيون اـ ضا زض ًمُِ حًيى ٍ هيٌيون اـ ضا زض اٍج ثسؾز هي آٍضز‬ ‫وِ ‪v‬‬

‫خسٍل ‪ 3.1‬همبزيط ؾطٖز ظاٍيِ اي ضا زض فَانل ادؿيسال ثطاي چٌس ذطٍج اظ هطوع فْطؾز‬
‫ضا ثطاي ًين‬ ‫‪r‬‬ ‫ثط حؿت ثطزاض قٗبٖي‬ ‫‪vr‬‬ ‫هيىٌس‪ .‬قىل‪َ 3.16‬طح ّبي هَلفِ ؾطٖز قٗبٖي‬

‫‪46‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثِ َطف ذبضج اؾز يٌٗي هثجز ّؿز ‪ .‬زض َي ًين‬ ‫‪vr‬‬ ‫چطذِ ًكبى هيسّس هَلٗي وِ ًمبٌ‬
‫هٌفي اؾز‪.‬‬ ‫‪vr‬‬ ‫چطذِ ثب ليوبًسُ‬

‫شکل‪ٍ 3.15‬اثؿشگي فَانل ادؿيسال ثٌْدبض ‪( r1‬ذٍ دبييي سط) ٍ ‪( r2‬ذٍ ثبالسط) ثب ذطٍج اظ هطوع‬
‫‪.‬‬

‫ثِ سطسيت زض ًمُِ حًيى ( ‪ ٍ ) r1‬زض‬ ‫‪v  r‬‬ ‫جذول‪ 3.1‬ؾطٖز ّبي ظاٍيِ اي ثٌْدبض ‪ٍ ‬‬
‫ًمُِ اٍج ( ‪ ، ) r2‬زض هساضّبي وذلطي ثب ذطٍج اظ هطوع ّبي هرشلف ‪ . ‬فَانل قٗبٖي ثٌْدبض زض‬
‫حًيى ٍ اٍج ثِ سطسيت زض ؾشَى ‪ 3 ٍ 2‬آٍضزُ قسُ اًس ‪ .‬ثٌْدبضـ ًؿجز ثِ حطوز زض يه‬
‫ٍ سىبًِ ظاٍيِ اي ‪ l  mav0  ma20‬اؾز‪.‬‬ ‫‪a‬‬ ‫زايطُ ثب قٗبٔ‬

‫‪47‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫سىطاض هيكَز (ًكبى زازُ ًكسُ اؾز )‪.‬‬ ‫‪vr  0‬‬ ‫ًوَزاض قىل ‪ 3.16‬ثطاي هحسٍزُ هٌفي ٍ نفط‬
‫ثط حؿت ظاٍيِ ‪ ‬ضا ًكبى هيسّس‪ .‬زض ايي‬ ‫‪v‬‬ ‫قىل ‪َ 3.17‬طح ّبي هكبثِ هَلفِ ؾطٖز ظاٍيِ اي‬
‫ّؿشٌسوِ اظ ٖجبضار‬ ‫‪0‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪v0‬‬ ‫ًوَزاضّب ٍ زض خسٍل‪ ،‬ؾطٖز ّب ضاثُِ ثٌْدبضي ثطحؿت همبزيط‬
‫ثطاي دبيؿشگي سىبًِ ظاٍيِ اي زض هساض ّبي ثيًَي ثب ًين‬ ‫‪l  mr 2  mrv  ma 20  mav0‬‬

‫ثسؾز آهسُ اًس‪.‬‬ ‫‪a‬‬ ‫ٍ زض زايطُ اي ثِ قٗبٔ‬ ‫‪a‬‬ ‫هحَض ثعضي‬

‫شکل‪ 3.16‬ؾطٖز قٗبٖي ثٌْدبض ‪ vr‬ثطحؿت ‪ r‬ثطاي ؾِ همساض ذطٍج اظ هطوع ‪. ‬‬

‫‪48‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثطحؿت ‪ ‬ثطاي ؾِ همساض ذطٍج اظ هطوع ‪. ‬‬ ‫ثٌْدبض ‪v‬‬ ‫شکل‪ 3.17‬ؾطٖز هساضي‬

‫‪ 3.8‬حزكت در سمبن در مسئله كپلز‬

‫هٗبزلِ هساضي ثطاي حطوز زض يه لبًَى ًيطٍي ٖىؽ هدصٍض هطوعي هيشَاًس زض يه ضٍـ‬
‫" ؾبزُ ثيبى قَز ‪.‬‬ ‫هؿشمين ًؿجشب " ذَة حل قَز ثب ًشبيدي وِ هيشَاًس زض ٖجبضاسي وبهال‬
‫سَنيف حطوز شضُ زض ظهبى ثِ نَضسي وِ هساض ضا َي هيىٌس ثِ ّط حبل يه هَئَ هْوشط‬
‫ٍ ظهبى (ٍاثؿشِ ثِ سٗسازي ًمُِ قطٍٔ ) ثِ‬ ‫‪r‬‬ ‫اؾز‪ .‬زض حميمز ضاثُِ ثيي فانلِ قٗبٖي شضُ‬
‫ٍؾيلِ هٗبزلِ(‪ )3.18‬زازُ هيكَز وِ زض ايٌدب ثِ نَضر قىل ظيط زض ًٓط گطفشِ هيكَز ‪:‬‬

‫(‪) 3.65‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪dr‬‬
‫‪t ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬‫‪r0‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪l2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪2mr 2‬‬

‫‪49‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثِ ََض هكبثِ ‪ ،‬ظاٍيِ لُجي ‪ ٍ ‬ظهبى اظ َطيك دبيؿشگي سىبًِ ظاٍيِ اي ثِ ّن هطثٌَ هيكًَس ‪:‬‬

‫‪mr 2‬‬
‫‪dt ‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪l‬‬
‫وِ ثب هٗبزلِ هساض(‪ )3.55‬سطويت قسُ ٍ ًشيدِ هيكَز‪:‬‬

‫(‪) 3.66‬‬
‫‪l3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪t ‬‬
‫‪mk 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1  e cos      ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ .‬اهب ضٍاثٍ ذيلي ديچيسُ‬ ‫ّطيه اظ ايي اًشگطالْب هيشَاًٌس زض ٖجبضار سَاثٕ اٍليِ اًدبم قًَس‬
‫ثسّس هؿبئل زقَاضي ضاثَخَز‬ ‫‪t‬‬ ‫ضا ثِ نَضر سبثٗي اظ‬ ‫‪‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪r‬‬ ‫ّؿشٌس ٍ هٗىَؾكبى ثطاي ايٌىِ‬
‫هي آٍضز هرهَنب" هَلٗي وِ زلز ثباليي ثطاي هكبّسار ًدَهي هَضز ًيبظ ثبقس ‪.‬‬

‫(‪) e  1‬‬ ‫ثطاي سَييح ثًٗي اظ ايي ضفشبضّب ‪ ،‬اخبظُ زّيس سب ٍيٗيز ضا ثطاي حطوز ؾْوي ٍاض‬
‫ثطضؾي وٌين وِ اًشگطال ّب هيشَ اًٌس ذيلي ؾبزُ اًدبم قًَس ‪َ .‬جيٗي اؾز سب ظاٍيِ لُجي‬
‫– يه ًمُِ اي وِ ثيكشط ثِ نَضر ًمُِ‬ ‫نفحِ ضا اظ ثطزاض قٗبٖي زض ًعزيىشطيي ًمُِ‬
‫زض هٗبزلِ‬ ‫‪‬‬ ‫حًيى سٗييي هيكَز ‪ _ ‬اًساظُ گيطي وٌين ‪ .‬ايي لطاضزاز هشٌبْط ثب ايي اؾز وِ‬
‫ٖجَض‬ ‫‪T‬‬ ‫هساض (‪ )3.51‬خبگصاضي قَز ٍ هؿبٍي نفط لطاض زازُ قَز ‪ .‬ثِ ََض هكبثِ‪ ،‬ظهبى اظ لحِٓ‬
‫اظًمُِ حًيى ذَضقيسي سٗييي هيكَز ‪ .‬ثب اؾشفبزُ اظ ٖجبضر هثلثبسي‬

‫‪‬‬
‫‪1  cos   2cos 2‬‬
‫‪2‬‬

‫‪50‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫هٗبزلِ (‪ )3.66‬ثطاي حطوز ؾْوي ٍاض ثِ قىل ظيط ؾبزُ هيكَز ‪:‬‬

‫‪l3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬


‫‪t‬‬ ‫‪0 2d ‬‬
‫‪4‬‬
‫‪sec‬‬
‫‪4mk 2‬‬
‫اًشگطال ثِ آؾبًي ثِ ٍؾيلِ يه سغييط هشغيط )‪ x  tan( 2‬حل هيكَز ‪ .‬وِ ثِ اًشگطال ظيط هٌدط‬
‫هيكَز‪:‬‬

‫‪l 3 tan 2‬‬


‫‪t‬‬
‫‪2mk‬‬ ‫‪2 0‬‬ ‫‪‬‬‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬‫‪dx‬‬

‫يب‬

‫(‪)3.67‬‬

‫‪l3   1 3 ‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪2 ‬‬
‫‪tan  tan ‬‬
‫‪2mk ‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪2‬‬
‫لطاض گطفشِ‬ ‫‪  ‬‬ ‫شضُ اظ ثيٌْبيز زٍض وِ زض‬ ‫‪t  ‬‬ ‫وِ ثطاي‬ ‫‪    ‬‬ ‫زض ايي هٗبزلِ‪،‬‬
‫هشٌبْط ثب ‪   0‬هيكَز ثِ ََضيىِ شضُ زض ًمُِ‬ ‫‪t 0‬‬ ‫اؾز قطٍٔ ثِ ًعزيه قسى هيىٌس‪ .‬ظهبى‬
‫هشٌبْط هيكَز ثِ گًَِ اي وِ شضُ ثيٌْبيز خبةُ‬ ‫‪ ‬‬ ‫ثب‬ ‫‪t  ‬‬ ‫حًيى ّؿز ‪ .‬زض ًْبيز‬
‫اؾز‪ ،‬ثب هٗىَؼ ًوَزى وِ زض‬ ‫‪‬‬ ‫ثِ نَضر سبثٗي اظ‬ ‫‪t‬‬ ‫خب هيكَز‪ .‬ايي يه ضاثُِ هؿشمين ثطاي‬
‫ثسؾز آيس ًيبظ ثِ حل يه هٗبزلِ زضخِ ‪ 3‬ثطاي )‪ tan( 2‬زاضز‪ ،‬ثٌبثطايي‬ ‫‪‬‬ ‫يه ظهبى زازُ قسُ‬
‫هشٌبْط ثِ زؾز هي آيس ‪ .‬فبنلِ قٗبٖي زض يه ظهبى زازُ قسُ ثَؾيلِ هٗبزلِ هساضي‬ ‫‪Arc tan‬‬

‫زازُ هيكَز‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ ‬وِ ثِ‬ ‫ثطاي حطوز ثيًي ٍاض ‪ ،‬هٗبزلِ (‪ )3.65‬ثِ ََض آؾبًشط اظ َطيك يه هشغيط هٗيي‬
‫نَضر آًَهبلي ذطٍج اظ مضوع ‪ً ‬كبى زازُ هيكَز اًشگطال گيطي هيكَز ‪ ٍ .‬ثِ نَضر ضاثُِ ظيط‬
‫سٗطيف هيكَز‪:‬‬

‫(‪) 3.68‬‬

‫‪r  a 1  e cos ‬‬


‫ثب همبيؿِ ثب هٗبزلِ هساض (‪ٍ)3.64‬ايح اؾز وِ ‪ّ‬وچٌيي فبنلِ ‪0‬سب ‪ 2‬ضا زض ثطهيگيطز ‪.‬ثِ‬
‫‪(   0‬وِ َجك لطاضزاز ‪   0‬اؾز) ٍ‬ ‫ََضي وِ ‪ ‬يه زٍضاى وبهل َي هيىٌس‪ ٍ،‬حًيى زض‬
‫اٍج زض ‪     ‬ضخ هيسّس‪.‬‬

‫اظًٓط لغَي‪ ،‬ايي انُالح ثبيس ثِ هساضّبيي زض اَطاف ذَضقيساذشهبل زازُ قَز‪ ،‬زض حبلي‬ ‫‪‬‬

‫وِ انُالح ولي سط ثبيس حًيى ( ‪ ) periapsis‬ثبقس‪ .‬ثِ ّط حبل َجيٗي اؾز سب حًيى‬
‫ذَضقيسي )‪ (perihelion‬اؾزفبزُ قَز ثسٍى سَخِ ثِ خبيي وِ هطوع ًيطٍ ّؿز حشي ثطاي‬
‫ؾفيٌِ فًبيي وِ ثِ زٍض هبُ هي چطذس ‪ .‬سَنيف ّبي ضؾوي اظدبضاهشطّبي هساضي ثِ حًيى‬
‫ذَضقيسي )‪ (perihelion‬اقبضُ هيىٌس خبيي وِ حًيى هبّي ثبيس انُالح وَسِ فىطاًِ اي‬
‫ثبقس‪.‬‬

‫‪.‬ايي ظاٍيِ ثِ ٍؾيلِ‬ ‫هٌدوبى لطٍى ٍؾُي ‪ ،‬اًشٓبض زاقشٌسوِ حطوز ظاٍيِ اي ثبثز ثبقس‬ ‫‪‬‬

‫يطة وطزى ؾطٖز ظاٍيِ اي هشَؾٍ ) ‪ (2 period‬ثب ظهبى هحبؾجِ هيكس‪ ،‬اظآذطيي حًيى‬
‫ٖجَضي وِ آًَهبلي هشَؾٍ ًبهيسُ هيكس اظ آًَهبلي هشَؾٍ‪ ،‬آًَهبلي ذطٍج اظ هطوع هيشَاًؿز‬
‫زض ٖلن ًدَم‬ ‫‪‬‬ ‫هحبؼثِ قَز ٍؾذؽ هَضز اؾشفبزُ لطاض گيطز سب آًَهبلي هحبؾجِ قَز ‪ .‬ظاٍيِ‬
‫لطٍى ٍؾُي‪ ،‬سٌْب آًَهبلي ًبهيسُ هيكس‪.‬‬

‫هٗبزلِ (‪ )3.65‬هيشَاًس ثطاي حطوز ثيًي ٍاض ثِ نَضر ظيط‬ ‫‪k‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪a, e‬‬ ‫ٍ ‪ l‬ثط حؿت‬ ‫‪E‬‬ ‫ثب ثيبى‬
‫ًَقشِ قَز‪:‬‬

‫‪52‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫(‪) 3.69‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪rdr‬‬


‫‪t‬‬
‫‪2k‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪r0‬‬
‫‪a 1  e 2 ‬‬
‫‪r2‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2a‬‬ ‫‪2‬‬
‫ثط حؿت ‪ ‬زض‬ ‫‪r‬‬ ‫فبنلِ حًيى اؾز ‪ .‬ثب خبًكبًي‬ ‫‪r0‬‬ ‫وِ ‪ ،‬ثِ ٍؾيلِ لطاضزاز ظهبى قطٍٔ ‪،‬‬
‫هٗبزلِ (‪ ، )3.68‬ايي اًشگطال ثٗس اظ سٗسازي ٖوليبر خجطي ثِ قىل ؾبزُ ظيط زض هي آيس ‪:‬‬

‫(‪) 3.70‬‬

‫‪ma 3 ‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1  e cos d‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪ ‬حطوز‬ ‫(‪ )3.70‬يه ٖجبضر ثطاي زٍضُ سٌبٍة‬ ‫زض اثشسا هوىي اؾز سَخِ وٌين وِ هٗبزلِ‬
‫زض ‪ ‬اًدبم قَز‪:‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ثيًي ٍاض ايدبز هيىٌس اگط اًشگطال ثبال زض هحسٍزُ وبهل‬

‫(‪) 3.71‬‬

‫‪m‬‬
‫‪  2 a 3 2‬‬
‫‪k‬‬
‫ايي ًشيدِ هْن ّوچٌيي هيشَاًسثِ ََض هؿشمين اظ ذَال يه ثيًي ثِ زؾز آيس ‪ .‬اظ دبيؿشگي‬
‫سىبًِ ظاٍيِ اي ‪ ،‬ؾطٖز ؾُحي ثبثز اؾز ٍ ثِ نَضر ظيط زازُ هيكَز ‪:‬‬

‫(‪) 3.72‬‬
‫‪dA‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪l‬‬
‫‪ r 2 ‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2m‬‬
‫هؿبحز هساض‪ ، A ،‬ثَؾيلِ اًشگطال گيطي (‪ )3.72‬ضٍي زٍضُ سٌبٍة وبهل ‪ ‬سٗييي هيكَز‪:‬‬

‫‪53‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪‬‬ ‫‪dA‬‬ ‫‪l‬‬


‫‪‬‬‫‪0‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪dt  A ‬‬
‫‪2m‬‬
‫هؿبحز يه ثيًي ّؿز ‪:‬‬

‫‪A   ab‬‬

‫ثط َجك ضاثُِ ظيط هطثٌَ‬ ‫‪a‬‬ ‫ثِ‬ ‫‪b‬‬ ‫وِ ثب اؾشفبزُ اظ سٗطيف ذطٍج اظ هطوع ‪ً ،‬ين هحَض وَچىشط‬
‫هيكَز‪:‬‬

‫‪b  a 1e 2‬‬


‫ثب اؾشفبزُ اظ (‪ً )3.62‬ين هحَض وَچىشط ًيع هيشَاًس ثِ نَضر ظيط ًَقشِ قَز ‪:‬‬

‫‪l2‬‬
‫‪b a‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪mk‬‬
‫ٍ ثٌبثطايي زٍضُ سٌبٍة ّؿز‪:‬‬

‫‪2m‬‬ ‫‪l2‬‬ ‫‪m‬‬


‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪ 2 a 3 2‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪mk‬‬ ‫‪k‬‬
‫ثِ ّوبى نَضر وِ لجال " ثِ زؾز آهس ‪ .‬هٗبزلِ (‪ )3.71‬ثيبى هيىٌس وِ ‪ ،‬چيعّبي زيگط ثطاثطًس‪،‬‬
‫‪‬‬ ‫هدصٍض زٍضُ سٌبٍة ثب هىٗت هحَض ثعضي هشٌبؾت اؾز ٍ ايي ًشيدِ ثِ لبًَى ؾَم وذلط‬

‫‪54‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫هٌؿَة هيكَز ‪ .‬زض حميمز ‪ ،‬وذلط ثِ هؿئلِ ذبل حطوز ؾيبضُ اي زض هيساى گطاًكي‬
‫ذَضقيس هطثٌَ هيكَز يه ٖجبضر زليمشط ايي لبًَى ؾَم ثبيس ثبقس ‪ :‬هدصٍض زٍضُ سٌبٍة ؾيبضُ‬
‫ّبي هرشلف ثب هىٗت هحَض ثعضگكبى ‪،‬هشٌبؾت اؾز ‪ .‬زض ايي قىل ‪ ،‬لبًَى ثِ ََض سمطيجي‬
‫زضؾز اؾز‪ .‬ثب يبز آٍضي ايٌىِ حطوز يه ؾيبضُ حَل ذَضقيس يه هؿئلِ زٍ خؿوي اؾز ٍ‬
‫زض (‪ )3.71‬ثبيس ثِ ٍؾيلِ خطم وبّف يبفشِ خبيگعيي قَز ‪(:‬هٗبزلِ (‪ )3.4‬ضا ثجيٌيس)‬ ‫‪m‬‬

‫‪m 1m 2‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪m1  m 2‬‬

‫ثطاي ذَضقيس زض ًٓط گطفشِ هيكَز ‪ .‬ثٗالٍُ ‪ ،‬لبًَى گطاًكي خبشثِ‬ ‫‪m2‬‬ ‫ثطاي ؾيبضُ ٍ‬ ‫‪m1‬‬ ‫وِ‬
‫ّؿز‪:‬‬

‫‪m1m 2‬‬
‫‪f  G‬‬
‫‪r2‬‬
‫ّؿز‪:‬‬ ‫‪k‬‬ ‫ثِ ََضيىِ ثبثز‬

‫(‪) 3.73‬‬

‫‪k  Gm1m 2‬‬


‫سحز ايي قطايٍ ‪ )3.71( ،‬هيكَز‪:‬‬

‫(‪) 3.74‬‬
‫‪2 a 3 2‬‬ ‫‪2 a 3 2‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪G  m1  m 2 ‬‬ ‫‪Gm 2‬‬

‫اگط هب خطم ؾيبضُ ضا زض همبيؿِ ثب ذَضقيس ًبچيع ثگيطين ‪ .‬سَنيف سمطيجي هٗبزلِ (‪ )3.74‬وِ‬
‫‪3‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ ‬ثب ثبثز سٌبؾت يىؿبى ثطاي ّوِ ؾيبضُ ّب ثب‬ ‫لبًَى ؾَم وذلط اؾز ثيبى هيىٌس وِ‬

‫‪55‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ّويكِ زض همبيؿِ ثب خطم ذَضقيس ذيلي ًبچيع ًيؿز ‪.‬‬ ‫‪m1‬‬ ‫هشٌبؾت ّؿز ‪ .‬اهب خطم ؾيبضُ اي‬
‫خطم ذَضقيس زاضز ‪ .‬اظ ؾَي زيگط‪ ،‬لبًَى ؾَم وذلط‬ ‫‪0.1%‬‬ ‫ثطاي هثبل‪ ،‬غٍديشط خطهي سمطيجب "‬
‫ثطاي ّوِ هساضّب زض يه‬ ‫‪k‬‬ ‫قسيسا" ثطاي هساضّبي الىشطًٍي زض اسن ثَض زضؾز اؾز‪ ،‬چَى ‪ٍ ‬‬
‫اسن زازُ قسُ يىؿبى ّؿشٌس‪.‬‬

‫ثب هطاخِٗ ثِ هؿئلِ ولي هىبى زض ظهبى ثطاي يه هساض ثيًَي ‪ ،‬اهىبًذصيط اؾز‪ ،‬هٗبزلِ (‪)3.70‬‬
‫ضا ووي ثب هٗطفي فطوبًؽ چطذكي ‪ ‬ثِ نَضر ظيط ثبظًَيؿي وٌين‪:‬‬

‫‪ 1610‬هٌشكط قس‪ً ،‬شيدِ ديكگبهي قبى‬ ‫لبًَى ؾَم وذلط حطوز ؾيبضُ اي ‪ ،‬زض حسٍز‬ ‫‪‬‬

‫سحليل هكبّسار ؾيبضُ اي ثَز ٍ هٌدط ثِ ظهيٌِ اي ثطاي ديكطفشْبي ظيبز ًيَسَى " لبًَى زٍم‬
‫"دبيؿشگي ؾطٖز ؾُحي قس ‪ .‬يه لًيِ ولي ثطاي حطنر ًيطٍي هطوعي ثِ ّوبى نَضسي‬
‫‪ :‬ؾيبضُ ّب زض هساضّبي‬ ‫اؾز وِ لجال " هَضز سَخِ لطاض گطفز ثِ ّط حبل ‪ ،‬لبًَى اٍل ايٌىِ‬
‫ثيًَي حَل ذَضقيس زض يه وبًَى حطوز هيىٌٌس ٍ لبًَى ؾَم ثِ ََض ذبل ثِ لبًَى ًيطٍي‬
‫ٖىؽ هدصٍضي هحسٍز هيكَز‪.‬‬

‫(‪)3.75‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪k‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ma 3‬‬

‫اًشگطال گيطي هٗبزلِ (‪ )3.70‬ثِ آؾبًي اًدبم هيكَز ٍ ضاثُِ ظيط ًشيدِ هيكَز ‪:‬‬

‫(‪) 3.76‬‬

‫‪t    e sin‬‬
‫زضَي يه زٍضاى‬ ‫‪‬‬ ‫ّوطاُ ثب ‪ٍ ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫وِ ثِ هٗبزلِ وذلط هكَْض اؾز ‪ .‬همساض ‪ t‬اظحسٍز ‪ 0‬سب‬
‫وبهل هساض سغييط هيىٌس ٍ ثٌبثطايي ثِ نَضر يه آًَهبلي هرهَنب " آًَهبلي هشَؾٍ هكرم‬
‫هيكَز‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ ،‬هٗبزلِ وذلط (‪ )3.76‬زض اثشسا هٗىَؼ‬ ‫‪t‬‬ ‫ثطاي ديسا وطزى هىبى هساض زض يه ظهبى زازُ قسُ‬
‫هيكَز سب آًَهبلي ذطٍج اظ هطوع هشٌبْط ‪ ‬ثسؾز آيس‪ .‬ثٌبثطايي هٗبزلِ (‪ )3.68‬فبنلِ قٗبٖي ضا‬
‫هيشَاًس ثط حؿت ‪ ‬ثب همبيؿِ هٗبزلِ سٗطيف قسُ (‪)3.68‬‬ ‫‪‬‬ ‫هيسّس‪ ،‬زض حبلي وِ ظاٍيِ لُجي‬
‫ثب هٗبزلِ هساض (‪ ، )3.64‬ثيبى قَز‪:‬‬

‫‪1e 2‬‬
‫‪1  e cos  ‬‬
‫‪1  e cos‬‬

‫ثب اًدبم ووي ٖوليبر خجطي هيشَاًس ثِ نَضر ظيط ؾبزُ قَز ‪:‬‬

‫(‪) 3.77‬‬
‫‪cos  e‬‬
‫‪cos  ‬‬
‫‪1  e cos‬‬
‫(‪ )3.77‬ثِ اًساظُ ٍاحس ٍ زض ًٓط‬ ‫ثِ ٍؾيلِ خوٕ ٍ سفطيك وطزى هشَالي ثِ زٍ َطف هٗبزلِ‬
‫گطفشي ًؿجز حبنل زٍ هٗبزلِ ‪ ،‬هب قىل سٌب ٍثي ظيط ضا ًشيدِ هيگيطين‪:‬‬

‫(‪) 3.78‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1 e‬‬ ‫‪‬‬
‫‪tan‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪tan‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1e‬‬ ‫‪2‬‬

‫ضا هيسّس ‪ .‬ضاُ حل غيط خجطي‬ ‫‪‬‬ ‫ثٌبثطايي ّط زٍ هٗبزلِ (‪ )3.77‬يب (‪ )3.78‬ثب هٗلَم ثَزى ‪، ‬‬
‫هٗبزلِ وذلط (‪ )3.76‬همساض ‪ ‬هشٌبْط ثب يه ظهبى زازُ قسُ ضا هيسّس يه هؿئلِ اي اؾز وِ‬
‫سَخِ سٗساز ظيبزي ضيبيي زاًبى ضا خلت وطزُ اؾز اظ آًدبيي وِ وذلط زض اثشسا ؾَال ضا زض لطى‬
‫(همبيؿِ اي )‬ ‫ّفسّن هُطح وطز ‪ .‬ثِ ٌَٖاى هثبل ًيَسَى ثِ آًچِ اهطٍظُ يه ضاُ حل آًبلَي‬
‫ًبهيسُ قسُ اؾز ووه وطز ‪ .‬زض ٍالٕ‪ ،‬مي سَاى ازٖب وطز وِ ىياظ ّبي ٖولي ثطاي حل هٗبزلِ‬
‫ي لَؼي‪ ،‬ثط ضٍ ي ٌيف ٍؼئي اظ ذطٍج اظ هطوع ّب‪ ،‬اؾبؼ ثؽياض ي اظ‬
‫وذلط اة زلز ين ثبىُ‬

‫‪57‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ديكطفزّب زض ض ياويار ٖسزي زض لطٍى ّدسّن ٍ ًَظزّن اؾز ‪ .‬ووي ثيكشط اظ ‪ 100‬ضاُ حل‬
‫زض زٍضُ لجل اظ وبهذيَسط اضائِ قس وِ ثِ نَضر سوطيي زض ايي فهل زض ًٓط گطفشِ قسُ اؾز ‪.‬‬

‫‪ 3.9‬بزدار الپالس ‪ -‬رونژ – لنش‬

‫هؿئلِ وذلط ّوچٌيي ثِ ٍؾيلِ ٍخَز دبيؿشگي ثطزاض ثٗالٍُ سىبًِ ظاٍيِ اي سكريم زازُ‬
‫هيكَز‪ .‬ثطاي يه ًيطٍي هطوعي ولي ‪ ،‬لبًَى زٍم ًيَسَى حطوز هيشَاًس اظ لحبِ ثطزاضي ثِ‬
‫نَضر ظيط ًَقشِ قَز‪:‬‬

‫(‪)3.79‬‬
‫‪r‬‬
‫‪p f‬‬ ‫‪r ‬‬
‫‪r‬‬

‫هيشَاًس ثِ نَضر ظيط ثؿٍ زازُ قَز‪:‬‬ ‫‪L‬‬ ‫ثب ثطزاض سىبًِ ظاٍيِ اي ثبثز‬ ‫‪p‬‬ ‫يطة ذبضخي‬

‫(‪) 3.80‬‬
‫‪mf  r ‬‬ ‫‪mf  r ‬‬
‫‪p L ‬‬ ‫‪ r   r  r  ‬‬ ‫‪r  r .r   r 2 r ‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫هٗبزلِ (‪ )3.80‬ثب اؾشفبزُ اظ ٖجبضر ظيط هيشَاًس ؾبزُ سط قَز ‪:‬‬

‫‪1 d‬‬
‫‪r .r ‬‬ ‫‪ r .r  ‬‬ ‫‪rr‬‬
‫‪2 dt‬‬
‫اؾز)‪.‬‬ ‫‪r‬‬ ‫(زض انُالحبر ووشط ضؾني ‪ ،‬هَلفِ ؾطٖز زض ضاؾشبي قٗبٖي‬

‫‪58‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫(‪ )3.80‬هيشَاًس ثٗس اظ ووي زؾشىبضي ثِ نَضر ظيط‬ ‫ثبثز اؾز ثٌبثطايي هٗبزلِ‬ ‫چَى ‪L‬‬

‫ثبظًَيؿي قَز‪:‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪2r‬‬ ‫‪rr ‬‬


‫‪‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪mf‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2 ‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪r r ‬‬
‫يب‬

‫(‪) 3.81‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪r ‬‬


‫‪ p  L   mf  r  r 2‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪r ‬‬
‫‪ ،‬هب ًويشَاًين ازاهِ زّين ‪ .‬اهب هٗبزلِ (‪ )3.81‬هيشَاًس ؾطيٕ اًشگطال‬ ‫) ‪f (r‬‬ ‫ثسٍى قىل هٗيي‬
‫زض‬ ‫) ‪f (r‬‬ ‫هشٌبؾت اؾز – هؿئلِ وذلط ‪ .‬ثب ًَقشي‬ ‫‪r2‬‬ ‫ثِ ََض هٗىَؼ ثب‬ ‫) ‪f (r‬‬ ‫گيطي قَز اگط‬
‫قىلي وِ ثِ ٍؾيلِ هٗبزلِ (‪ )3.49‬ثيبى قس هٗبزلِ (‪ )3.81‬هيكَز‪:‬‬

‫‪ p  L   ‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪d mkr ‬‬
‫‪‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt  r ‬‬

‫ٍخَز زاضز وِ ثِ نَضر ظيط سٗطيف‬ ‫‪A‬‬ ‫وِ ثيبى هيىٌس وِ ثطاي هؿئلِ وذلط يه ثطزاض دبيؿشِ‬
‫هيكَز‪:‬‬

‫(‪) 3.82‬‬
‫‪r‬‬
‫‪A  p  L  mk‬‬
‫‪r‬‬

‫‪59‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫وِ زض قىل ‪ً 3.18‬كبى زازُ قس ‪ 3 ،‬ثطزاض‬ ‫‪A‬‬ ‫ضٍاثٍ ثيي ‪ 3‬ثطزاض زض هٗبزلِ (‪ ٍ )3.82‬دبيؿشگي‬
‫هيبى فيعيىساى ّب ثِ نَضر‬ ‫‪A‬‬ ‫ضا زض هىبى ّبي هرشلف زض هساض ًكبى هي زّس ‪ .‬اذيطا" ‪ ،‬ثطزاض‬
‫ثطزاض ضًٍػ‪-‬لٌع هكَْض اؾز اهب لجال" ثِ الدالؼ سٗلك زاقز‪.‬‬

‫‪ ،‬هب ثِ آؾبًي ميشَاًين ثجيٌين وِ ‪:‬‬ ‫‪A‬‬ ‫اظ سٗطيف‬

‫(‪) 3.83‬‬
‫‪A .L  0‬‬
‫ًشيدِ‬ ‫‪L‬‬ ‫ثط‬ ‫‪A‬‬ ‫ٖوَز اؾز ‪ .‬اظ ايي سٗبهس‬ ‫‪L  r p‬‬ ‫ثط‬ ‫‪r‬‬ ‫ٖوَز اؾز ٍ‬ ‫‪p L‬‬ ‫ثط‬ ‫‪L‬‬ ‫چَى‬
‫ثبيس ثطزاض ثبثشي زض نفحِ هساض ثبقس‪.‬‬ ‫‪A‬‬ ‫هيكَز وِ‬

‫زض ؾِ هَلٗيز زض يه هساض وذلطي ‪ .‬زض حًيى (زض‬ ‫‪A‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪L‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪p‬‬ ‫شکل‪ 3.18‬ثطزاضّبي‬
‫(زٍضسطيي ًمُِ ؾوز ضاؾز )‬ ‫ٍ زض اٍج‬ ‫)‪p  L  mk (1  e‬‬ ‫زٍضسطيي ًمُِ ؾوز چخ )‬
‫ًكبى زازُ هيكَز‪.‬‬ ‫‪mke‬‬ ‫ّويكِ زض ضاؾشبي يىؿبى ثب اًساظُ‬ ‫‪A‬‬ ‫‪ .‬ثطزاض‬ ‫)‪p  L  mk (1  e‬‬

‫هَضز اؾشفبزُ لطاض گيطز دؽ يطة زاذلي‬ ‫ثبثز ‪A‬‬ ‫ٍ ضاؾشبي‬ ‫‪r‬‬ ‫اگط ‪ ‬ثطاي ًكبى زازى ظاٍيِ ثيي‬
‫ثِ نَضر ظيط زازُ هيكَز‪:‬‬ ‫‪Aٍ r‬‬

‫(‪) 3.84‬‬

‫‪A .r  Ar cos  r .  p  L   mkr‬‬


‫اوٌَى ‪ ،‬ثب اؾشفبزُ اظ خبيگكز ٖجبضار زض يطة زاذلي ؾِ گبًِ ‪ ،‬هب زاضين ‪:‬‬

‫‪60‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪r . p  L   L . r  p   l 2‬‬
‫ثِ گًَِ اي وِ هٗبزلِ (‪ً )3.84‬شيدِ هيسّس‪:‬‬

‫‪Ar cos  l 2  mkr‬‬


‫يب‬

‫(‪) 3.85‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪mk ‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪l2 ‬‬ ‫‪mk‬‬ ‫‪‬‬

‫‪.‬‬ ‫ثطزاض الدالؼ – ضًٍػ – لٌع ٌَّظ ضٍـ زيگطي اظ ًشيدِ هٗبزلِ ثطاي هؿئلِ وذلط ضا هيسّس‬
‫زض ضاؾشبي‬ ‫‪A‬‬ ‫همبيؿِ هٗبزلِ (‪ )3.85‬ثب هٗبزلِ هساض ثِ نَضر هٗبزلِ (‪ً ، )3.55‬كبى هيسّس‬
‫ثطزاض قٗبٖي سب ًمُِ حًيى ضٍي هساض اؾز ٍ اًساظُ اي ثِ نَضر ظيط زاضز ‪:‬‬

‫(‪)3.86‬‬

‫‪A  mke‬‬
‫ضا هكرم وطزين ‪.‬‬ ‫‪E‬‬ ‫ٍ يه اؾىبلط‬ ‫‪Aٍ L‬‬ ‫ثٌبثطايي ثطاي هؿئلِ وذلط هب زٍ ثبثز ثطزاض حطوز‬
‫چَى يه ثطزاض ثبيس ّوِ ؾِ هَلفِ هؿشمل ضا زاقشِ ثبقس‪ ،‬زض ول‪ ،‬ايي ثب ّفز همساض دبيؿشِ‬
‫هشٌبْط هيكَز‪ .‬اوٌَى ‪ ،‬يه ؾيؿشن ّوچَى ايي ثب ؾِ زضخِ آظازي‪ ،‬قف ثبثز هؿشمل حطوز‬
‫هشٌبْط اؾز ‪ .‬ثٗالٍُ ‪ ،‬ثبثز ّبي‬ ‫زاضز‪ .‬وِ ثب ؾِ هَلفِ ّطزٍ هىبى اٍليِ ٍ ؾطٖز اٍليِ شضُ‬
‫ّؿشٌس وِ هساض ضا ثِ نَضر وبهل‬ ‫‪p‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪r‬‬ ‫حطوز وِ هب ثِ زؾز آٍضزين ّوِ سَاثٕ خجطي‬
‫سَنيف هيىٌٌس (خْز يبثي زض فًب‪ ،‬ذطٍج اظ هطوع ٍ غيطُ ) ّيچ يه اظ ايي ّفز همساض دبيؿشِ‬
‫ٍاثؿشِ ثِ ايي ًيؿز وِ شضُ زض هساض زض ظهبى اٍليِ لطاض زاضز ‪ .‬چَى يه ثبثز حطوز ثبيس ثِ ايي‬
‫اَالٖبر هطثٌَ قَز ‪ ،‬زض قىل ‪ ، T‬ظهبى ًمُِ حًيى ٖجَضي ‪ ،‬ثيبى هيكَز ‪ ،‬زض ايٌدب هيشَاًس‬

‫‪61‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫سٌْب ‪ 5‬ثبثز هؿشمل حطوز ثبقس وِ اًساظُ ‪ ،‬قىل ٍ ضاؾشبي هساض ضا سَنيف هيىٌس ‪ .‬ثٌبثطايي هب‬
‫ضا هيؿبظًس ًويشَاًٌس هؿشمل ثبقٌس‪،‬‬ ‫‪E‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪A‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪L‬‬ ‫هيشَاًين ًشيدِ ثگيطين وِ ّوِ همبزيطي وِ‬
‫زض ايٌدب ثبيس زض ٍالٕ زٍ ضاثُِ ثبقس وِ ايي همبزيط ضا ثِ ّن هطثٌَ وٌس ‪ .‬يه چٌيي ضاثُِ اي‬
‫‪ ،‬هٗبزلِ (‪ ، )3.83‬ثِ زؾز آهسُ اؾز ‪ .‬ثطزاقز ّبي زيگطي اظ‬ ‫‪L‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪A‬‬ ‫لجال" ثِ نَضر سٗبهس‬
‫ٍ ‪ l‬زض هٗبزلِ (‪ )3.57‬ثيبى هيكَز هٌدط هيكَز‬ ‫‪E‬‬ ‫هٗبزلِ (‪ٍ)3.86‬لشي ذطٍج اظ هطوع ثطحؿت‬
‫ثِ ‪:‬‬

‫(‪) 3.87‬‬

‫‪A 2  m 2k 2  2mEl 2‬‬


‫ثٌبثطايي ثب ايي هُبثمز هيىٌس وِ سٌْب دٌح ثبثز هؿشمل ثِ خبي ّفز سب ٍخَز زاضز ‪.‬‬

‫ةضزاض سىبًِ ظاٍيِ اي ٍ اًطغي سٌْب قبهل چْبض ثبثز هؿشمل حطوز هيكَز ‪:‬لصا ثطزاض الدالؼ –‬
‫ضًٍػ – لٌع يىي ثيكشط ايبفِ هيكَز ‪َ.‬جيٗي اؾز سب ثذطؾين چطا ايٌدب ًجبيس ثطاي ّط لبًَى‬
‫ٍ ‪ E‬ثِ وبض ضًٍس ٍخَز زاقشِ ثبقس سب‬ ‫‪L‬‬ ‫ًيطٍي هطوعي ولي سٗسازي وويز دبيؿشِ وِ ّوِ ثب‬
‫هساض زض يه ضٍـ هكبثِ ثب ثطزاض الدالؼ – ضًٍػ – لٌع ثطاي هَضز ذبل هؿئلِ وذلط سٗطيف‬
‫قَز‪ .‬ثِ ًٓط هيطؾس دبؾد ايي ثبقس وِ چٌيي وويشْبي دبيؿشِ اي زض حميمز هيشَاًٌس ايدبز‬
‫قًَس اهب ايٌىِ آًْب سَاثٕ ٍيػُ ًؿجشب" ولي حطوز ّؿشيز ‪ .‬ثبثز ّبي حطوز هطثٌَ ثِ هساض ثيي‬
‫هيسّس هٌدط‬ ‫‪‬‬ ‫ضا ثِ نَضر سبثٗي اظ‬ ‫‪r‬‬ ‫آًْب هساض ضا سٗطيف هيىٌس وِ ثِ هٗبزلِ هساض وِ‬
‫هيكَز‪ .‬هب زيسين وِ هساضّبي ولي ثطاي حطوز ًيطٍي هطوعي ثؿشِ ًيؿشٌس‪ ،‬اؾشسالل ّبي‬
‫ثرف ‪ً 3.6‬كبى زاز وِ هساضّبي ثؿشِ قطايٍ ًؿجشب " زليمي زض قىل لبًَى ًيطٍ ايدبة‬
‫هيىٌس‪ .‬آى يه ٍيػگي هساضّبي غيط ثؿشِ اؾز وِ زض ًْبيز هٌحٌي اظ َطيك ّط ًمُِ زلرَاُ‬
‫‪ r‬لطاض هيگيطز ‪ .‬ثِ ََض شاسي ايي هيشَاًس اظ‬ ‫ٖجَض هيىٌس وِ ثيي حسٍز ًمبٌ ثطگكز‬ ‫) ‪(r , ‬‬

‫َجيٗز هساض ثؿشِ ًكسُ زيسُ قَز‪ّ،‬وچٌبًىِ ‪ ‬يه زٍضاى وبهل ضاَي هيىٌس ‪،‬شضُ ًجبيس زض ّط‬
‫هساض لجلي ثِ هىبى اٍليِ اـ ثطگطز ز‪.‬ثٌبثطايي‪،‬زض هٗبزلِ هساض ‪ r ،‬يه سبثٕ چٌس همساضي ‪ّ ‬ؿز(ثِ‬
‫‪E‬‬ ‫ٍاحس ‪،) 2‬زض ٍالٕ ‪،‬آى يه سبثٕ ثيٌْبيز همساضي ‪ ‬اؾز‪ .‬وويز دبيؿشِ هشٌبْطافعٍزُ ثِ ‪ٍ L‬‬
‫وِ هساض ضا سٗطيف هيىٌس‪،‬ثبيس ثَُض هكبثِ يه سبثٕ ثي ًْبيز همساض حطوز شضُ ضا قبهل‬

‫‪62‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثب فطوبًؽ قٗبٖي ‪ r‬سٌبٍثي اؾز ٍهرشهبر ظاٍيِ اي ‪ ‬ثب فطوب ًؽ‬ ‫‪r‬‬ ‫قَز‪.‬فطو وٌيس هشغيط‬
‫ظاٍيِ اي ‪ ‬سٌبٍثي اؾز ‪.‬اگط ًؿجز ) ‪ (r ‬ايي زٍ فطوبًؽ يه ٖسز نحيح يب وؿط زضؾز‬
‫ثبقس‪،‬زٍضُ سٌبٍثْب هشٌبؾت ّؿشٌس ‪ .‬هساضّبي هشٌبؾت ثؿشِ ّؿشٌس زض هساضي وِ خطم ثَُض‬
‫‪ ‬اؾز هساض ثِ قىل هبضديچ حَل هجسا‬ ‫‪ r‬‬ ‫ديَؾشِ هؿيطـ ضا زًجبل هي وٌس ‪ .‬هَلٗي وِ‬
‫حطوز هيىٌسّوچٌبًىِ فبنلِ ثيي همبزيط ادؿيسال (هبوعيون ٍهيٌيون )سغييط هيىٌس‪ٍ،‬ايي فمٍ‬
‫زض نَضسي اؾز وِ فطوبًؿْب هشٌبؾجٌس ‪.‬اگط‪ّ ،‬وبًٌس هؿئلِ وذلط ‪ r  ‬ثبقس زٍضُ سٌبٍة ّب‬
‫ثبيس ٍاگٌي ثبقٌس ‪ .‬اگط هساض ّب ٍاگٌي ثبقٌس يه وويز دبيؿشِ ايبفي ٍخَز زاضز وِ يه سبثٕ‬
‫اظ لجيل ثطزاض ضًٍػ ‪ -‬لٌع ّؿز‪.‬‬ ‫‪p‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪r‬‬ ‫خجطي‬

‫اظ ايي ثحث ّب هب يه آًبلَي ؾبزُ ثِ نَضر يه ثطزاض وِ ثطاي هَ ضز ًيطٍي لبًَى َّن ٍخَز‬
‫زاضز اًشٓبض زاضين ثِ نَضسي وِ زيسين ‪ .‬هساضّب ّوچٌيي سه همساض ّؿشٌس ‪ .‬زض ٍالٕ ايى حبلشي‬
‫اؾز وِ ‪ ،‬ثبثز حطوز ثِ ََض َتئي ثِ فطهَل ثطزاض ي هٌدط ًكسُ ثلىِ ين سبًؿَض اظ هطسجِ‬
‫ي اظ ا يى حطوز‪ ،‬ذبضج‬
‫زٍم (ثرف ‪ )7.5‬ذَاّس ثَز ‪ .‬ثٌبثطايى‪ٍ ،‬خَز ثبثز ايبفي اي خسايي ًبدص ض‬
‫ةي ًكبى زازى حطوزي وِ سه همساض اؾز‬
‫ٍ ‪ ، L‬ين سبثٕ خجطي ؾبزُ اظ حطوز اؾز ٍ ضا‬ ‫‪E‬‬ ‫اظ‬
‫ٍ هساض هحسٍز ٍ ثؿشِاي زاضز وبفي اؾز‪.‬‬

‫قىل‪ :3.19‬دطاوٌسگيِ يه زؾشِ اظ شضارِ فطٍزي سَؾٍِ يه هطوعِ ًيطٍ‬

‫وِ زض آى ‪ Θ‬ظاٍيِي ثيي ضاؾشبي فطٍزي ٍ ضاؾشبي دطاوٌسگي اؾز ٍ ثِ ًبم ظاٍيِي دطاوٌسگي‬
‫قٌبذشِ هي قَز (قىل ‪ 3.19‬وِ زض آى يه دطاوٌسگي زافِٗ اي ًكبى زازُ قسُ اؾز )‪ .‬سَخِ‬
‫وٌيس وِ ًبم «ؾُح همُٕ» ثِ ايي زليل وِ (‪ σ)Ω‬اثٗبز ؾُح زاضز‪ً ،‬بم هٌبؾجي اؾز‪.‬‬

‫‪63‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫ثطاي ّط شضُ ي زازُ قسُ‪ ،‬ثبثز ّبي هساض ٍ زض ًشيدِ همساض دطاوٌسگي ثط حؿت اًطغي ٍ سىبًِ ي‬
‫ظاٍيِاي آى سٗييي هي قًَس‪ .‬ثيبى وطزى سىبًِ ي ظاٍيِ اي ثط حؿت اًطغي ٍ وويز ‪ ،s‬وِ ثِ‬
‫نَضر فبنلِ ي ٖوَزيِ هيبى هطوع ًيطٍ ٍ ؾطٖزِ فطٍزي سٗطيف ٍ ثِ ًبم دبضاهشط ثطذَضز‬
‫قٌبذشِ هيقَز‪ ،‬هٌبؾت اؾز‪ .‬اگط ‪ v0‬ؾطٖز فطٍزي شضار ثبقس آًگبُ‬

‫‪l  m0s  s 2mE‬‬ ‫(‪)3.90‬‬


‫ثِ هحى آًىِ ‪ s ٍ E‬سٗييي قًَس‪ ،‬ظاٍيِ ي دطاوٌسگي ‪ Θ‬ثِ نَضرِ يىشبيي هٗيي هي قَز‪ .1‬دؽ‬
‫اظ ايي فطو هي وٌين وِ همبزيط هشفبٍر ‪ً s‬ويسَاًٌس ظٍايبي دطاوٌسگيِ يىؿبًي ضا ايدبز وٌٌس ‪.‬‬
‫ثٌبثطايي سٗساز شضاسي وِ زض يه ظاٍيِ ي فًبيي هكرم ‪ ،dΩ‬وِ ثيي ‪ dΘ ٍ Θ‬لطاض زاضز‪،‬‬
‫دطاوٌسُ هي قًَس ثبيس ثب سٗساز شضار فطٍزي ثب دبضاهشط ثطذَضزي وِ ثيي ‪ ds ٍ s‬هشٌبْط لطاض‬
‫زاضز‪ ،‬ثطاثط ثبقس‪:‬‬
‫‪2 Is ds  2    I sin  d ‬‬ ‫(‪)3.91‬‬

‫زض هٗبزلِ ي ‪ٖ 3.91‬الهزّبي لسض هُلك ثِ ايي زليل هُطح قسُ اًس وِ سٗساز شضار ّويكِ‬
‫هثجز اؾز‪ ،‬زض حبلي وِ ‪ Θ ٍ s‬اغلت زض خْز ّبي ٖىؽ سغييط هي وٌٌس‪ .‬اگط ‪ s‬ضا ثِ ٌَٖاى‬
‫سبثٗي اظ اًطغي ٍ ظاٍيِي دطاوٌسگيِ هشٌبْط زض ًٓط ثگيطين‪،‬‬
‫‪s s‬‬ ‫‪ , E ‬‬ ‫(‪)3.92‬‬

‫قىل ‪ :3.20‬ضاثُِي ثبثزّبي هساض ثب ظاٍيِي دطاوٌسگي زض يه هثبل اظ دطاوٌسگي زافِٗاي‬

‫آًگبُ سبثٗيز ؾُح همُٕ زيفطاًؿيلي اظ ‪ Θ‬ثِ نَضر ظيط زازُ هيقَز‪:‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪ds‬‬ ‫(‪)3.93‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪sin  d ‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬در ایي ًقطِ از فرهَل بٌذی است کِ هکاًیکِ کالسیک ٍ کَاًتوی از یکذیگر جذا هی شًَذ‪ .‬در حقیقت ایٌکِ ها ًویتَاًین هحلِ عبَرِ یک ررُ ی هعیي را‬
‫بذٍىِ ابْام هشخص کٌین یک ٍیژگیِ بٌیادیِ هکاًیکِ کَاًتوی است‪ .‬ها فقط هیتَاًین احتوال پراکٌذگی در زٍایای هختلف را هشخص کٌین ‪.‬‬

‫‪64‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫هيسَاى يه ٖجبضر هطؾَم ثطاي ظاٍيِ ي دطاوٌسگي ‪ Θ‬ثِ نَضر سبثٗي اظ ‪ s‬ضا هؿشميوب اظ‬
‫هٗبزلِي هساض (هٗبزلِي ‪ )3.36‬ثِ زؾز آٍضز ‪ .‬ثِ ٖالٍُ‪ ،‬ثطاي ؾبزگي‪ ،‬هَضز دطاوٌسگي زافِٗ اي‬
‫گيطين (قىل‪ .)3.20‬اظ آًدب وِ ثبيس هساض ًؿجز ثِ ضاؾشبي‬ ‫هحى ضا زض ًٓط هي‬
‫حًيى(وَسبّشطيي فبللِ ) هشمبضى ثبقس‪ ،‬ظاٍيِي دطاوٌسگي ثب هٗبزلِي ظيط زازُ هيقَز‪:‬‬
‫‪    2‬‬ ‫(‪)3.94‬‬
‫وِ زض آى ‪ Ψ‬ظاٍيِي ثيي ضاؾشبي هدبًت ٍضٍزي ٍ ضاؾشبي حًيى (ًعزيىشطيي فبنلِ) اؾز‪ .‬اظ‬
‫آًدب وِ زض ًعزيه سطيي فبنلِ ٍلشي 𝑚𝑟 = 𝑟 ثبقس ‪ θ = π − Ψ‬اؾز‪ ،‬هيشَاى ‪ Ψ‬ضا اظ‬
‫هٗبزلِي ‪ 3.36‬ثب لطاض زازى ∞=‪( θ0 = πٍ r‬ضاؾشبي ٍضٍزي ) ثِ زؾز آٍضز ‪ .‬ؾذؽ يه‬
‫ثبظًَيؿي ؾبزُ ثِ ضاثُِي ظيط هٌدط هيقَز‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪dr‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪rm‬‬
‫‪2mE‬‬ ‫‪2mV‬‬ ‫‪1‬‬
‫(‪)3.95‬‬
‫‪r2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪l2‬‬ ‫‪l2‬‬ ‫‪r2‬‬

‫اگط ثب اؾشفبزُ اظ هٗبزلِي ‪ l 3.90‬ضا ثب ‪ s‬خبيگعيي وٌين ٖجبضرِ )𝑠(‪Θ‬‬

‫‪‬‬
‫‪s dr‬‬
‫‪ s     2 ‬‬
‫‪rm‬‬ ‫‪ V r  ‬‬ ‫(‪)3.96‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r 2 1 ‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪E ‬‬

‫‪1‬‬
‫زاضين‪:‬‬ ‫ٍ ثب سغييطِ ‪ r‬ثِ‬
‫𝑢‬
‫‪um‬‬
‫‪s du‬‬
‫‪ s     2 ‬‬ ‫(‪)3.97‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪ V u  ‬‬
‫‪1 ‬‬ ‫‪s u‬‬
‫‪2 2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪E ‬‬

‫هٗبزالر ‪ 3.97 ٍ 3.96‬ثِ خع هحبؾجبر هؿشمين ٖسزي ظاٍيِ ي دطاوٌسگي‪ ،‬ثِ ًسضر هَضز‬
‫اؾشفبزُ لطاض هي گيطًس‪ .‬ثِ ّطحبل‪ٍ ،‬لشي وِ يه ٖجبضر سحليلي ثطاي هساض زض زؾز ثبقس‪ ،‬اغلت‬
‫هيسَاى ضاثُِي ‪ 𝑠 ٍ Θ‬ضا ثِ همساض ذَثي ثب ثطضؾي هٗبزلِ ي هساض ثِ زؾز آٍضز ‪ .‬يه هثبلِ هْن‬
‫سبضيري اظ چٌيي ضٍقي‪ ،‬دطاوٌسگيِ زافِٗ اي شضار ثبضزاض زض هيساى وَلٌي اؾز ‪ .‬هيساى ًيطٍي‬

‫‪65‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫𝑒𝑍‪ −‬ضٍي شضارِ فطٍزي ثب ثبضِ 𝑒‪ – 𝑍′‬اثط هي وٌس وِ‬ ‫دطاوٌف سَليس قسُ سَؾٍ ثبض ثبثز‬
‫هيسَاى آى ضا ثِ نَضر ظيط ًَقز‪:‬‬
‫‪ZZ e 2‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪‬‬
‫‪r2‬‬
‫وِ ّوبى لبًَى زافِٗ اي ٖىؽ هدصٍضي اؾز ‪ .‬هيسَاًين ًشبيح ثرف ‪ 3.7‬ضا ايٌدب ثسٍى ّيچ‬
‫سغييطي ثِ وبض ثجطين‪ ،‬ثِ خع آًىِ ثبثز ًيطٍ ضا ثِ نَضر ظيط هي ًَيؿين‪:‬‬
‫‪k  ZZ e 2‬‬ ‫(‪)3.98‬‬
‫‪2‬‬
‫اًطغي 𝐸 ثعضگشط اظ نفط اؾز ٍ هؿيط يه ّصلَلَي اؾز ثب گطيع اظ هطوع‬

‫‪2‬‬
‫‪2El 2‬‬ ‫‪ 2Es ‬‬
‫‪ 1 ‬‬ ‫‪ 1 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪m  ZZ e 2 ‬‬ ‫‪ ZZ e ‬‬ ‫(‪)3.99‬‬
‫‪2‬‬

‫وِ زض آى اظ هٗبزلِي ‪ 3.90‬اؾشفبزُ قسُ اؾز‪.‬‬


‫اگط زض هٗبزلِ ي (‪ θ′ )3.55‬ضا ثطاثط ‪ π‬لطاض زّين حًيى هشٌبْط ثب ‪ θ = 0‬اؾز ٍ هٗبزلِ ي‬
‫هساض ثِ قىل ظيط هيقَز‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪mZZ e‬‬


‫‪‬‬ ‫‪ cos   1‬‬ ‫(‪)3.100‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪l2‬‬

‫ايي هٗبزلِ ي هساض ّصلَلي ثِ خع يه سغييطِ ٖالهز‪ّ ،‬وبى قىل هٗبزلِ ي هساض ثيًَي زض‬
‫هٗبزلِي (‪ )3.56‬ضا زاضز‪ .‬ثٌبثطايي ضاؾشبي هدبًت ٍضٍزي‪ ،Ψ ،‬ثب قطٌ ∞ → 𝑟 هٗيي هيقَز‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪cos  ‬‬
‫‪‬‬
‫يب ثب هٗبزلِي (‪)3.94‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪sin‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫زض ًشيدِ‬

‫‪2‬‬
‫اشتباُ گرفتِ ًشَد‪ً e.‬شاى هیدّین تا با بارِ الکترٍى ‪ - ϵ‬هَقتا گریس از هرکس را با‬

‫‪66‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪‬‬
‫‪cot 2‬‬ ‫‪2 1‬‬
‫‪2‬‬
‫ٍ ثب اؾشفبزُ اظ هٗبزلِي (‪)3.99‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2Es‬‬
‫‪cot‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ZZ e‬‬

‫ثٌبثطايي ضاثُِ اي وِ ثِ زًجبلف ثَزين‪ ،‬هيبى دبضاهشط ثطذَضز ٍ ظاٍيِ ي دطاوٌف‪ ،‬ثِ قىل ظيط زض‬
‫هيآيس‬
‫‪ZZ e 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)3.101‬‬
‫‪s ‬‬ ‫‪cot‬‬
‫‪2E‬‬ ‫‪2‬‬
‫وِ ثب سغييطِ آى ثِ نَضر هَضز ًيبظ زض هٗبزلِ ي (‪ )3.93‬زض هي يبثين وِ )‪ σ(Θ‬ثِ نَضر ظيط‬
‫زازُ هيقَز‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1  ZZ e 2 ‬‬ ‫‪4 ‬‬
‫(‪)3.102‬‬
‫‪    ‬‬ ‫‪ csc‬‬
‫‪4  2E ‬‬ ‫‪2‬‬
‫هٗبزلِي (‪ )3.102‬ؾُحِ همُِٕ دطاوٌسگيِ هكَْضِ ضاسطفَضز ضا ًكبى هي زّس وِ ضاسطفَضز‪ ،‬زض‬
‫انل‪ ،‬آى ضا ثطاي دطاوٌسگي شضار ‪ α‬سَؾٍ ّؿشِ ي اسن ثِ زؾز آٍضز ‪ .‬هىبًيه وَاًشَهي زض‬
‫حس غيطًؿجيشي ؾُح همُٗي يىؿبى ثب ايي ًشيدِ ي والؾيه ضا سَليس هي وٌس‪ .‬زض فيعيه‬
‫اسوي‪ ،‬هفَْم ؾٍح همُٕ دطاوٌسگي ولي 𝑇 ‪ ،σ‬ثب سٗطيف ظيط‬

‫‪‬‬
‫‪T      d   2      sin d ‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬

‫اّويز لبثل سَخْي زاضز ‪ .‬ثِ ّط حبل اگط هب سالـ وٌين ؾُح همُٕ ولي ضا ثطاي دطاوٌسگي‬
‫وَلٌي ثب خبيگصاضي هٗبزلِ ي (‪ )3.102‬زض ايي هٗبزلِ هحبؾجِ وٌين‪ ،‬يه خَاة ثي ًْبيز ثِ‬
‫زؾز هي آٍضين! سكريم زليل فيعيىي دكزِ ايي ضفشبض‪ ،‬چٌساى ؾرز ًيؿز ‪ .‬ثٌبثط سٗطيف‪،‬‬
‫ؾُح همُٕ ولي ثطاةض سٗساز شضار دطاوٌسُ قسُ زض سوبم خْبر زض ٍاحس ظهبى ثِ اظاي قسرِ‬
‫ٍضٍزيِ ٍاحس اؾز‪ .‬زض حبلي وِ هيساى وَلٌي هثبلي اظ يه ًيطٍي «ثلٌس ثُطز» اؾز؛ اثطار آى سب‬
‫ثيًْبيز ازاهِ زاضز ‪ .‬اًحطافّبي ثؿيبض وَچه فمٍ ثطاي شضار ثب دبضاهشطّبي ثطذَضز ثؿيبض‬
‫ًبثطايي ّوِ ي شضار زض يه دطسَ فطٍزي ثب ٍؾٗز ٖطيي ثي ًْبيز‪،‬‬ ‫ثعضي اسفبق هي افشس‪ .‬ة‬
‫همساضي دطاوٌسُ ذَاٌّس قس ٍ ثبيس زض ؾُح همُٕ دطاوٌسگي ولي زض ًٓطگطفشِ قًَس ‪ .‬ثٌبثطايي‬
‫ضٍقي اؾز وِ همساض ثي ًْبيز 𝑇 ‪ σ‬ثطاي هيساىِ وَلٌي چيع ٖديجي ًيؿز؛ ايي زض هىبًيهِ‬

‫‪67‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫والؾيه اسفبق هي افشس وِ هيساى دطا وٌسگي زض ّوِ ي فبنلِ ّب‪ّ ،‬طلسض وِ ثعضي ثبقٌس‪،‬‬
‫غيطنفط اؾز ‪ .3‬فمٍ زض هَاضزي وِ هيساى ًيطٍ دؽ اظ فبنلِ ي هٗيٌي نفط قَز‪ ،‬ؾُح همُٕ‬
‫ولي هحسٍز ذَاّس ثَز ‪ .‬ثِ نَضر فيعيىي‪ ،‬ايي نفطقسى ثطاي هيساى وَلٌي ّؿشِ ّب ثِ ٌَٖاى‬
‫ًشيدِاي اظ ٍخَز الىشطٍى ّبي اسوي اسفبق هي افشس‪ ،‬وِ ّؿشِّب ضا هي دَقبًٌس ٍ اثط ثبض آى ضا زض‬
‫ثيطٍى اظ اسن ثِ نَضر هؤثط اظ ثيي هي ثطًس‪.‬‬
‫‪s‬‬ ‫زض دطاوٌسگي ضازضفَضز‪ ،‬ظاٍيِ ي دطاوٌسگي ‪ Θ‬يه سبثٕ يىٌَاذز ّوَاض اظ دبضاهشط ثطذَضز‬
‫اؾز‪ .‬اظ هٗبزلِي (‪ )3.103‬زيسُ هي قَز وِ ثب وبّف ‪ s‬اظ ثي ًْبيز‪ Θ ،‬ثِ نَضر يىٌَاذز اظ‬
‫نفط افعايف هي يبثس ٍ ثب نفط قسىِ ‪ s‬ثِ ‪ π‬هيضؾس‪ .‬ثِ ّطحبل اًَأ ضفشبضّبي زيگط زض‬
‫ؾيؿشنّبي والؾيه ثطذي انالحبر زض هٗبزلِ ي (‪ )3.93‬ثطاي ؾُح همُٕ والؾيه ضا ًيبظ‬
‫زاضز‪ .‬ثطاي هثبل‪ ،‬ثب يه دشبًؿيل زافِٗ اي ٍ همبزيط َجيٗي اًطغي شضار‪ ،‬وِ زض قىل ‪(3.21‬الف)‬
‫ًكبى زازُ قسُ اؾز‪ ،‬ثِ نَضر فيعيىي هي سَاى ثِ ضاحشي زيس وِ هٌحٌي ‪ Θ‬ثطحؿت ‪s‬‬
‫هوىي اؾز هبًٌس قىل ‪(3.21‬ة) ضفشبض وٌس ‪ .‬ثٌبثطايي ثب همبزيط ثؿيبض ثعضي دبضاهشط ثطذَضز‪،‬‬
‫ّوبًَُض وِ زض ثبال اقبضُ قس‪ ،‬شضُ ّوَاضُ زض فَانل ثعضي قٗبٖي اظ هطوع ًيطٍ ثبلي هي هبًس ٍ‬
‫همساض ووي هٌحطف هي قَز ‪ .‬زض حسِ زيگط‪ ،‬ثطاي ‪ ، s=0‬شضُ زض يه ذٍ هؿشمين ثِ ؾوز‬
‫هطوع ًيطٍ حطوز هي وٌس ٍ اگط اًطغي اٍليِ ثيكشط اظ همساض ثيكيٌِ ي دشبًؿيل ثبقس ثسٍى‬
‫ّيچگًَِ دطاوٌَِكي ثِ هؿيطي ذَز اظ هيبىِ هطوع ازاهِ هي زّس‪ .‬ثٌبثطايي ثطاي ّط زٍ حس ‪s‬‬
‫ظاٍيِي دطاوٌسگي ثِ ؾوز نفط هيل هي ويز ‪ .‬ثطاي ثطذي همبزيط هيبًيِ ‪ ،s‬ظاٍيِ ي دطاوٌسگي‬
‫ثبيس اظ يه همساض ثيكيٌِ 𝑚‪ٖ Θ‬جَض وٌس‪ٍ .‬لشي 𝑚‪ Θ < Θ‬زٍ همساض ‪ٍ s‬خَز زاضز وِ هي سَاًس‬
‫ثِ يه ظاٍيِ ي دطاوٌسگي يىؿبى هٌدط قَز ‪ّ .‬طوسام اظ ايي زٍ دبضاهشط ثطذَضز زض سٗييي ؾُح‬
‫همُٕ هكبضوز هيوٌٌس‪ ،‬ثٌبثطايي ثبيس هٗبزلِي (‪ )3.93‬ثِ نَضر ظيط انالح قَز ‪:‬‬
‫‪si‬‬ ‫‪ds‬‬
‫‪   ‬‬ ‫‪ sin ‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪d‬‬
‫(‪)3.103‬‬
‫‪i‬‬

‫وِ زض آى ثطاي همبزيط 𝑚‪ ، Θ ≠ Θ‬اًسيؽ ‪ i‬زٍ همساض ‪ 2 ٍ 1‬ضا هي گيطز‪ .‬اًسيؽ ‪ i‬زض ايٌدب زٍ‬
‫همساض ‪ s‬ضا‪ ،‬وِ يه همساض ‪ Θ‬ضا ايدبز هي وٌٌس‪ ،‬اظ ّن هشوبيع هي وٌس‪ .‬ؾُح همُٕ زض ثيكيٌِ ي‬
‫ظاٍيِي دطاوٌسگي 𝑚‪ Θ‬يه خصاثيز ٍيػُ زاضز ‪ .‬اظ آًدب وِ هكشك ‪ً Θ‬ؿجز ثِ ‪ s‬زض ايي ظاٍيِ‬
‫نفط هي قَز‪ ،‬اظ هٗبزلِ ّبي (‪ً )3.103( ٍ )3.93‬شيدِ هي قَز وِ ثبيس ؾُح همُٕ زض حس‬

‫‪3‬‬
‫برای هیذاىِ کَلًی بیًْایت است ‪ .‬بِ ّرحال در هکاًیکِ 𝑇 ‪ً -σ‬ظر بِ ایٌکِ گفتِ شذ هعادلِ ی (‪ )3.102‬در هکاًیکِ کَاًتوی ًیس هعتبر است‪ ،‬آًجا ًیس‬
‫‪1‬‬
‫کَاًتوی ّوِ ی ًیرٍّای «بلٌذ بُرد » سطحِ هقطعِ کلیِ بی ًْایت ایجاد ًوی کٌٌذ‪ .‬اثبات هی شَد کِ توامِ پتاًسیل ّایی کِ در فَاصلِ بسرگ سریعتر از‬ ‫افت‬
‫‪𝑟2‬‬
‫هیکٌٌذ‪ ،‬یک سطحِ هقطعِ کلیِ پراکٌذگیِ کَاًتویِ هحذٍد تَلیذ هیکٌٌذ‪.‬‬

‫‪68‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫𝑚‪ Θ → Θ‬ثيًْبيز قَز ‪ٍ .‬لي ثطاي سوبم ظٍايبي ثعضگشط‪ ،‬ؾُح همُٕ نفط اؾز‪ ،‬چطا وِ‬
‫ظاٍيِي دطاوٌسگي ًوي سَاًس اظ همساض ثيكيٌِ سدبٍظ وٌس ‪ .‬دسيسُي ثي ًْبيز ٍ ثالفبنلِ نفط‬
‫قسى ؾُح همُٕ ثؿيبض ثِ چيعي قجيِ اؾز وِ زض دطاوٌسگي ًَض ذَضقيس اظ لُطُ ّبي ثبضاى‬
‫زض ًَضقٌبذز ٌّسؾي اسفبق هي افشس‪ .‬ثِ ذبَط ايي سكبثِ‪ ،‬ايي دسيسُ ضا دطاوٌسگي ضًگيي ووبى‬
‫هيىاهٌس ‪.‬‬

‫قىل ‪ -3.21‬دشبًؿيل زافِٗ اي غيط سىيي دطاوٌسگي ٍ هٌحٌي زٍ همساضيِ ظاٍيِ ي دطاوٌسگي ثط‬
‫حؿت دبضاهشط ثطذَضز ثطاي همبزيط ثِ اًساظُي وبفي ثعضي اًطغي‪.‬‬

‫سبوٌَى هثبل ّب فمٍ ثطاي دطاوٌسگي زافِٗ اي ثَزُ اًس‪ .‬اگط دطاوٌسگي قبهل ًيطٍّبي خبشثِ اي‬
‫ًيع ثبقس‪ ،‬ديچيسگيّبي ثيكشطي ثِ ٍخَز هي آيس‪ .‬اثط خبشثِ ثِ نَضر وكيسى شضُ ثِ ؾَي‬
‫هطوع ًيطٍ ذَاّس ثَز؛ ثِ خبي اًحطاف زافِٗ اي ثِ ثيطٍى وِ زض قىل (‪ً )3.20‬كبى زازُ قسُ‬
‫‪π‬‬
‫اؾز‪ .‬زض ًشيدِ ظاٍيِ ي ‪ Ψ‬ثيي ضاؾشبي فطٍزي ٍ ضاؾشبي حًيى هي سَاًس ثيف اظ ثكَز ٍ‬
‫‪2‬‬
‫ظاٍيِي دطاوٌسگي ّوبىََض وِ زض هٗبزلِ ي (‪ )3.94‬زازُ قسُ‪ ،‬هٌفي هي قَز‪ .‬ايي ثِ ذَزي‬
‫ذَز چٌساى ؾرز سط ًيؿز‪ ،‬چطا وِ ثِ ضٍقٌي ديساؾز وِ اًساظُ ي ثعضگيِ ‪ Θ‬زض هحبؾجِ ي‬
‫ؾُح همُٕ زذيل اؾز ‪ٍ .‬لي‪ّ ،‬وبًَُض وِ زض هٗبزلِ ي (‪ )3.96‬هحبؾجِ قسُ اؾز‪ ،‬سحز‬
‫‪π‬‬
‫قطايُي هوىي اؾز ظاٍيِ ي دطاوٌسگي اظ ثيفسط قَز ‪ .‬ثِ ايي سطسيت‪ ،‬هوىي اؾز شضُ ي‬
‫‪2‬‬
‫دطاوٌسُ قسُ ديف اظ حطوز زض هؿيط دطاوٌسگي يه يب چٌس ثبض ثِ زٍض هطوع ًيطٍ ثچطذس ‪.‬‬
‫ثطاي ايٌىِ ثِ نَضر فيعيىي ثجيٌين وِ ايي اسفبق چگًَِ هوىي اؾز‪ ،‬دشبًؿيل دطاوٌسگي اي‬
‫وِ زض قىل (‪ )3.22‬ثِ نَضر هٌحٌي ‪ً s=0‬كبى زازُ قسُ اؾز ضا زض ًٓط ثگيطيس‪ .‬دشبًؿيلْبي‬
‫يه‬ ‫زاذل هَلىَلي زض ًٓط گطفشِ قسُ زض اغلت هؿبئل ًٓطيِ خٌجكي اظ ايي ًَٔ ّؿشٌس‪-‬‬
‫دشبًؿيل خبشثِ اي وِ زض فبنلِ ّبي قٗبٖي ثعضي‪ ،‬ثب ؾطٖشي ثيكشط اظ ‪ 1 r 2‬افز هي وٌس ّوطاُ‬
‫افعايف ديسا هي وٌس ‪.‬‬ ‫ثب يه دشبًؿيل زافِٗ اي وِ زض قٗبٔ ّبي وَچه ذيلي ؾطيٕ‬

‫‪69‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫هٌحٌيّبي زيگط زض قىل (‪ )3.22‬دشبًؿيل سه ثٗسي هؤثط 𝑟 ‪ ، 𝑉 ′‬هٗبزلِ ي ('‪ ،)3.22‬ضا‬


‫ثطاي همبزيط هشفبٍر دبضاهشط ثطذَضز (ثِ نَضر ّن اضظ‪ :‬همبزيط هشفبٍر ‪ً )l‬كبى هيزّس‪ .‬ثِ ذبَط‬
‫آًىِ يه ؾس دشبًؿيل گطيع اظ هطوع زافِٗ اي زض ‪ّr‬بي ثعضي ثطاي ّوِ ‪ s>0‬نفط هي قَز‪،‬‬
‫دشبًؿيل ّن اضظ آى ثطاي همبزيط وَچه ‪ s‬ثِ نَضر يه للِ زض هي آيس‪ .‬حبل يه شضُ فطٍزي ثب‬
‫دبضاهشط ثطذَضز ‪ ٍ s1‬اًطغي ‪ E1‬هشٌبْط ثب ًَن للِ ضا زض ًٓط ثگيطيس ‪ّ .‬وبًَُض وِ زض ثرف‬
‫(‪ )3.3‬اقبضُ قس‪ ،‬اذشالف ‪ 𝑉 ′ 𝑟 ٍ E1‬ثب هطثٕ ؾطٖز قٗبٖي زض ّوبى فبنلِ هشٌبؾت اؼ ر ‪.‬‬
‫ٍلي شضُ فطٍزي ثِ ‪ ، r1‬هحل لطاض گطفشي ثيكيٌِ ي 𝑟 ‪ ، 𝑉 ′‬ثطؾس ؾطٖز قٗبٖي نفط‬
‫هيقَز‪ .‬زض حميمز ثب يبزآٍضي هجبحث ثرف (‪ ،)3.6‬هب زض ايٌدب قطايٍ يه هساض حلمَي‬
‫ًبدبيساض ضا زض فبنلِي ‪ r1‬زاضين‪.‬زض ًجَز ّيچگًَِ اذشاللي‪ ،‬شضُ ي فطٍزي ثب وويشْبي ‪ E1 ٍ s1‬ثِ‬
‫هحى ايٌىِ ُة قٗبٔ ‪ r‬ثطؾس‪،‬‬

‫قىل ‪ -3.22‬يه دشبًؿيل دطاوٌسگي سطويجي خبشثِ اي ٍ ضاًكي؛ ٍ دشبًؿيل هؤثط يه ثٗسي‬
‫هشٌبْط ثطاي همبزيط هشفبٍر دبضاهشط ثطذَضز ‪.‬‬

‫قطٍٔ ثِ چطذيسى ثسٍى اًشْب ثِ زٍض هطوع ًيطٍ هي وٌس؛ ثي آًىِ اظ هساض ذبضج قَز ‪ .‬ثطاي ّوبى‬
‫دبضاهشط ثطذَضز ٍلي زض يه اىضغي ‪ E‬ثعضگشط اظ ‪ E1‬هساض حلمَي دبيساضي قىل ًرَاّس گطفز ‪ .‬زض‬
‫ّط نَضر‪ٌّ ،‬گبهي وِ شضُ زض هدبٍضر ‪ r1‬لطاض زاقشِ ثبقس‪ ،‬ؾطٖز قٗبٖي ثؿيبض وَچه اؾز‬
‫ٍ شضُ ظهبى ثؿيبض ظيبزي ضا زض ًعزيىي ًَن للِ هي گصضاًس‪ .‬زض ايي اثٌب‪ ،‬ؾطٖز ظاٍيِ اي ثب ٍخَز‬
‫يه ثيكيٌِ‪ ،‬وِ زض ثب هٗبزلِي (‪ )3.90‬زازُ هيقَز‪ ،‬سحز سأثيط لطاض ًرَاّس گطفز ‪.‬‬

‫‪70‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪l‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪2E‬‬


‫‪ ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 12‬‬
‫‪mr1‬‬ ‫‪r1‬‬ ‫‪m‬‬
‫ثٌبثطايي‪ ،‬زض ايي ظهبًي وِ شضُ زض هحسٍزُ ي للِ هي گصضاًس‪ ،‬ؾطٖز ظاٍيِ اي شضُ ضا زض ظٍايبيي‬
‫ثعضگشط اظ 𝜋‪ 2‬يب يطايت ظٍج آى لطاض هي زّس‪ .‬زض چٌيي هثبل ّبيي گفشِ هي قَز وِ دطاوٌسگي‬
‫والؾيه يه هساض زايطُاي يب هبضديچي اظ ذَز ثطٍظ هيزّس‪.‬‬
‫ثب ثعضي قسى دبضاهشط ثطذَضز‪ ،‬زيَاض ٍ للِ ي دشبًؿيل '‪ V‬نبف هي قَز‪ ،‬سب خبيي وِ زض دبضاهشط‬
‫ثطذَضز ‪،s2‬فمٍ يه ًمُِ اًحٌب زض '‪ V‬ثِ اظاي اًطغي ‪ٍ E2‬خَز زاضز (قىل ‪ .)3.22‬ثطاي شضاسي‬
‫ثب اًطغيْبي ثيكشط اظ ‪ E2‬زيگط ّيچ هساضي قىل ًرَاّس گطفز ‪ٍ .‬لي سطويت اثطار هؤلفِ ّبي‬
‫خبشثِاي ٍزافِٗ اي دشبًؿيل هؤثط هي سَاًس ثطاي ثطذي همبزيط هشٌبّي دبضاهشط ثطذَضز‪ ،‬هٌدط ثِ‬
‫نفط قسى اًحطاف زض چٌيي هَاضزي قَز ‪ .‬زض اًطغي ّبي ثعضي ٍ دبضاهشطّبي ثطذَضز وَچه‪،‬‬
‫اثطار غبلت دطاوٌسگي ًبقي اظ دشبًؿيل زافِٗ اي زض قٗبّٔبي وَچه اؾز‪ ٍ ،‬همبزيط دطاوٌسگي‬
‫قجيِ ضفشبض دطاوٌسگي ضازضفَضز اؾز‪.‬‬
‫‪π‬‬ ‫زيسُاين وِ ٍلشي وِ هساضّب قىل هي گيطًس‪ ،‬هوىي اؾز دطاوٌسگي زض ظٍايبي ثيكشط اظ‬
‫‪ π ٍ 0‬لطاض‬ ‫نَضر ثگيطز ‪ .‬اظ ؾَي زيگط ظاٍيِ ي دطاوٌسگي هكبّسُ قسُ زض آظهبيكگبُ ثيي‬
‫هيگيطز‪ .‬زض هَاضزِ اثْبمِ ايي چٌيٌي هفيس اؾز وِ هيبى ظاٍيِ ي اًحطاف ‪ ،Φ‬وِ زض ؾوز ضاؾز‬
‫هٗبزالر (‪ )3.96‬يب (‪ )3.97‬هحبؾجِ قسُ اؾز‪ ٍ ،‬ظاٍيِ ي دطاوٌسگي هكبّسُ قسُ ‪ Θ‬سوبيع لبئل‬
‫قَين‪ .‬ثطاي يه ‪ Φ‬هٗيي‪ ،‬ظاٍيِي دطاوٌسگي ‪ Θ‬ثب ضاثُِي ظيط هحبؾجِ هيقَز‪:‬‬
‫‪    2m‬‬ ‫‪ٖm‬سز نحيح‪،‬‬
‫ٖالهز ٍ اًساظُ ي ‪ m‬ثِ نَضسي اًشربة هي قًَس وِ ‪ Θ‬ثيي ‪ π ٍ 0‬لطاض ثگيطز ‪ .‬ثٌبثطايي خوِٕ‬
‫هَخَز زض هٗبزلِ ي (‪ )3.103‬سوبم همبزيط ‪ Φ‬ضا وِ هٌدط ثِ يه ‪ Θ‬هي قًَس ضا زض ثط هي گيطز‪.‬‬
‫قىل (‪ )3.23‬هٌحٌيّبي ‪ Φ‬ثط‪ s‬حؿت ضا ثطاي دشبًؿيلِ قىل (‪ )3.22‬زض زٍ اًطغي هشفبٍر‬
‫ًكبى هي زّس‪ .‬حطوز هساضي اي وِ ثطاي ‪ E=E1‬اسفبق هي افشس ثِ نَضر يه سىيٌگي زض ‪s=s1‬‬
‫ْبّط هي قَز‪ٌّ .‬گبهي وِ ‪ E>E2‬زيگط حطوز هساضي اسفبق ًوي افشس ٍلي يه اثط ضًگييووبى‬
‫زض‪ٍ Θ = −Φ′‬خَز زاضز (ّنچٌيي يه ؾُح همُٕ غيطنفط زض ظٍايبي دطاوٌسگي ثعضگشط‬
‫ٍخَز زاضز)‪ .‬سَخِ وٌيس وِ ‪ Θ‬زض ‪ s=s3‬نفط هيقَز ٍ اظ هٗبزلِ ي (‪ )3.93‬ثِ ذبَط نفط قسى‬
‫‪ً sin Θ‬شيدِ هيگيطين وِ ؾُح همُٕ زض ضاؾشبي ضٍ ثِ خلَ ثي ًْبيز هي قَز‪ .‬ثِ نَضر‬
‫هكبثِ‪ ،‬ؾُح هكَٕ زض ضاؾشبي ضٍ ثِ ٖمت هي سَاًس ثيٌْبيز قَز ثِ قطٌ آًىِ‬

‫‪71‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ds‬‬
‫‪s‬‬
‫‪d‬‬
‫زض 𝜋 = 𝛩 هشٌبّي ثوبًس ‪ .‬ايي ثي ًْبيز ّب زض ظاٍيِ ّبي دطاوٌسگي ضٍثِ خلَ ٍ ضٍ ثِ ٖمت‪ ،‬ثِ‬
‫اي قٌبذشِ‬ ‫ذبَط قجبّز ثب دسيسُ هكبثِ زض ادشيهِ َّاقٌبؾي ثِ ٌَٖاى دطاوٌسگي ّبلِ‬
‫هيقًَس‪ .4‬يه ضفشبض ٖوَهي سط سهحيحبر وَاًشَهي ضا قبهل هي قَز ٍلي زض ثطذي هثبل ّب‬
‫هبًٌس دطاوٌسگي يًَْبي ون اًطغي زض قجىِ ّبي وطيؿشبلي‪ ،‬اثطار وَاًشَهي وَچه ّؿشٌس ٍ‬
‫هحبؾجبر والؾيه هؿشميوب ثِ وبض هي آيٌس‪ .‬حشي ظهبًي وِ سهحيحبر وَاًشَهي اّويز زاضًس‪،‬‬
‫غبلجب زض هَاضزي وِ زا ًؿشي يه هؿيط والؾيه هَضز ًيبظ ثبقس‪ ،‬وبفيؿز وِ يه ضٍـ سمطيجي‬
‫(يه سمطيت ًيوِ والؾيه) ثِ وبض ثجطين ‪ .‬سمطيجب ثطاي سوبم دشبًؿيل ّبي خصاة آظهبيكگبّي‪،‬‬
‫يبفشي يه قىل سحليلي ثطاي هساضّب غيطهوىي اؾز ٍ ثطاي هحسٍزُ ي ذبني اظ ‪ s‬هٗبزلِي‬
‫(‪ ،)3.96‬يب قىلّبي زيگط‬

‫قىل ‪ -3.23‬هٌحٌيّبي ظاٍيِي اًحطاف ‪ Φ‬ثط‪ s‬حؿت ‪ ،‬ثطاي دشبًؿيل قىل (‪ )3.22‬زض زٍ‬
‫همساض اًطغي هشفبٍر‬

‫آى‪ ،‬سمطيت ظزُ هيقَز يب ثِ نَضر ٖسزي اًشگطال گيطي هيقَز‪.‬‬

‫‪ -3.11‬انتقبل اس مسبئلِ پزاكنذگي به مختصبتِ آسمبيشگبه‬


‫زض ثرف ديف هب ثب هؿبئل سه شضُ اي دطاوٌسگي يه شضُ اظ يه هطوع ًيطٍي ثبثز هَاخِ‬
‫ر ‪ٍα‬‬ ‫ثَزين‪ .‬دطاوٌسگيّبي ٍالٗي قبهل زٍ خؿن هي قًَس؛ هثال زض دطاوٌسگي ضازضفَضز شضا ِ‬
‫ّؿشِي اسن ّب ضا زاضين ‪ .‬شضُي زٍم ثب خطم ‪ m2‬زض خبي ذَز ثبثز ًيؿز ثلىِ ثِ ذبَط‬
‫دطاوٌسگي زچبض دؽ ظًي هي قَز‪ .‬ثِ زليل ايٌىِ ًكبى زازُ قس وِ ّط هؿئلِ ي زٍ خؿوي‬
‫ًيطٍي هطوعي ضا هي سَاى ثِ يه هؿئلِ ي سه شضُ اي وبّف زاز‪ ،‬هوىي اؾز سهَض قَز وِ‬
‫‪4‬‬
‫‪ -‬پراکٌذگی ّالِای رٍ بِ عقب برای هسافراى َّاپیوا بِ صَرتِ حلقِای ًَراًی کِ سایِ ی َّاپیوا رٍی ابرّای زیریي را در بر هیگیرد‪ ،‬یک پذیذُ ی آشٌا‬
‫است‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ μ‬ثِ خبي ‪ m‬اؾز‪ .‬اهب هؿئلِ ثِ ايي ؾبزگي‬ ‫سٌْب سغييط الظم خبگصاضي خطم وبّف يبفشِ‬
‫ًيؿز‪ .‬ظاٍيِي دطاوٌسگي وِ زض چبضچَة آظهب يكگبُ اًساظُ گيطي هي قَز‪ ٍ ،‬آى ضا ثب ‪ً ϑ‬كبى‬
‫هيسّين‪ ،‬ظاٍيِ ي هيبى ضاؾشبي اٍليِ ٍ ًْبيي حطوز شضُ زض هرشهبر آظهبيكگبُ اؾز ‪ .5‬اظ ؾَي‬
‫زيگط ظاٍيِ ي وِ زض هؿئلِ سه شضُ اي هشٌبْط هحبؾجِ هي قَز ظاٍيِ ي هيبى ضاؾشبّبي اٍليِ ٍ‬
‫هطن خطم اؾز ‪ .‬زٍ ظاٍيِي ‪ Θ ٍ θ‬سٌْب زض نَضسي‬
‫ًْبيي ثطزاض ًؿجي هيبى زٍ شضُ زض هرشهبر ظ‬
‫يىؿبى ذَاٌّس ثَز وِ شضُ زٍم زض َي فطايٌس دطاوٌسگي ثبثز ثبلي ثوبًس ‪ٖ .‬وَهب شضُ زٍم‪ ،‬وِ‬
‫لجل اظ ثطذَضز ؾبوي زض ًٓط گطفشِ هي قَز‪ ،‬زض اثط ًيطٍي هشمبثل ثيي زٍ شضُ ثِ حطوز زض‬
‫هيآيس ٍ زض ايي نَضر‪ّ ،‬وبًَُض وِ زض قىل (‪ً )3.24‬كبى زازُ قسُ اؾز‪ ،‬ايي زٍ ظاٍيِ‬
‫همبزيط هشفبٍسي ذَاٌّس زاقز ‪ .‬ثٌبثطايي هؿئلِ ي سه شضُ اي ّن اضظ‪ ،‬ظاٍيِ ي دطاوٌسگي ضا آى‬
‫گًَِ وِ زض زؾشگبُ هرشهبر آظهبيكگبُ اًساظُ هي گيطين هحبؾجِ ًويوٌس‪.‬‬
‫هيسَاى ثب ثطضؾي ايٌىِ زض يه زؾشگبُ هرشهبرِ هشحطن‪ ،‬وِ ثب هطوع خطم حطوز هيوٌس‪،‬‬
‫چگًَِ دطاوٌسگي‬

‫قىل ‪ -3.24‬دطاوٌسگي زٍ خؿوي آى ََض وِ زض چبضچَة آظهبيكگبُ زيسُ هي قَز ‪.‬‬

‫اسفبق هي افشس ضاثُِ ي هيبى ‪ Θ ٍ ϑ‬ضا هٗيي وطز ‪ .‬زض چٌيي زؾشگبّي سىبًِ ذُي ول نفط‬
‫اؾز ٍ شضار ّويكِ ثب سىبًِ ّبي ّن اًساظُ ٍ زض ذالف خْز حطوز هي وٌٌس‪ .‬قىل (‪)3.25‬‬
‫يه دطاوٌسگي ضا آًگًَِ وِ ثطاي يه هكبّسُ گط زض زؾشگبُ هطوع خطم ثِ ًٓط هي آيس‪ً ،‬كبى هي‬
‫زّس‪ .‬لجل اظ دطاوٌسگي زٍ شضُ ثِ ؾوز يىسيگط حطن ر هي وٌٌس؛ دؽ اظ آى اظ يىسيگط زٍض‬
‫‪ ،Θ‬ثبيس ّوبى ظاٍيِ‬ ‫هيقًَس‪ .‬ثٌبثطايي ظاٍيِ هيبىِ ضاؾشبّبي اٍليِ ٍ ًْبييِ ثطزاضِ ًؿجي‪،‬‬
‫دطاوٌسگي شضُ زيگط زض زؾشگبُ هرشهبر هطوع خطم ثبقس ‪ .‬اوٌَى هي سَاى اضسجبٌ هيبى ‪Θ ٍ ϑ‬‬

‫‪5‬‬
‫بردارِ ًسبیِ بیي دٍ ررُ اشتباُ گرفتِ شَد‪ θ‬با هختصِی زاٍیِی ‪ً - ϑ‬بایذ زاٍیِ پراکٌذگی‬

‫‪73‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫خطم ثِ چبضچَة آظهبيكگبُ‪ ،‬ثِ‬ ‫ضا ثب زض ًٓط گطفشيِ سجسيل زؾشگبُ هرشهبرِ چبضچَة هطوع‬
‫زؾز آٍضز‪.‬‬

‫اوٌَى هٌبؾت اؾز وِ ًبمگصاضيّبي ثرفِ (‪ )3.1‬ضا ثب سغييطارِ وَچىي ثِ وبض ثجطين ‪:‬‬
‫‪ v1 ٍ r1‬هىبى ٍ ؾطٖزِ شضُي فطٍزي ‪ m1‬زض زؾشگبُِ آظهبيكگبُ دؽ اظ ثطذَضز ّؿشٌس ‪.‬‬
‫‪ v'1 ٍ r'1‬هىبى ٍ ؾطٖزِ شضُي ‪ m1‬زض زؾشگبُِ هطوع خطم دؽ اظ ثطذَضز ّؿشٌس ‪ٍ .‬‬
‫‪ V ٍ R‬هىبى ٍ ؾطٖزِ (ثبثز) هطوع خطم زض زؾشگبُِ آظهبيكگبُ ّؿشٌس ‪.‬‬
‫ثٌبثط سٗطيف‪ ،‬زض ّط هثبلي‬
‫‪r1  R  r1‬‬
‫ٍ زض ًشيدِ‬
‫‪v 1 V v 1‬‬ ‫(‪)3.104‬‬

‫قىل ‪ -3.25‬دطاوٌسگي زٍ شضُ آى ََض وِ زض زؾشگبُ هطوع خطم زيسُ هيقَز‪.‬‬

‫قىل ‪ -3.26‬ضٍاثٍ هيبى ؾطٖشْب زض زؾشگبُّبي هطوع خطم ٍ آظهبيكگبُ‬

‫زّس؛ زض ّط‬ ‫قىل (‪ )3.26‬ثِ ََض ٍايح ايي ضاثُِ ي ثطزاضي دؽ اظ دطوٌسگي ضا ًكبى هي‬
‫لحِٓاي ثطزاضّبي ‪ v'1 ٍ v1‬ثِ سطسيت ظاٍيِ ي هيبى ‪ Θ ٍ ϑ‬ضا ثب ثطزاضِ‪ V‬وِ زض ضاؾشبي حطوز‬
‫اٍليِ لطاض زاضز‪ ،‬ايدبز هي وٌٌس‪ .‬ثِ ذبَط آًىِ زض زؾشگبُ هطوع خطم‪ ،‬شضُ ّسف زض اثشسا ؾبوي‬

‫‪74‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫اؾز‪ ،‬ؾطٖز ًؿجي اٍليِ زٍ شضُ‪ّ ،‬وبى ؾطٖز شضُ فطٍزي زض ايي زؾشگبُ اؾز ‪ .‬ثب اؾشفبزُ اظ‬
‫دبيؿشگي سىبًِ ذُي ول‪ ،‬ؾطٖز ثبثزِ زؾشگبُ هطوعخطم ثب ضاثُِ ي‬
‫‪ m1  m 2 V‬‬ ‫‪ m1v 0‬‬
‫يب‬
‫‪‬‬ ‫(‪)3.105‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪m2‬‬
‫زازُ هيقَز‪.‬‬
‫‪𝑚 1𝑚 2‬‬
‫= ‪ μ‬اؾز‪ .‬ثِ ضاحشي اظ قىل (‪ )3.26‬زيسُ هيقَز وِ‬ ‫وِ زض آى‬
‫‪𝑚 1 +𝑚 2‬‬
‫‪1 sin   1 sin ‬‬
‫ٍ‬
‫‪1 cos   1 cos   V‬‬ ‫(‪)3.106‬‬
‫ًؿجز ايي زٍ هٗبزلِ يه ضاثُِ هيبى ‪ Θ ٍ ϑ‬هيزّس‪:‬‬
‫‪sin ‬‬ ‫(‪)3.107‬‬
‫‪tan  ‬‬
‫‪cos   ‬‬
‫وِ زض آى ‪ ρ‬ثِ نَضر ظيط سٗطيف قسُ اؾز‪:‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫(‪)3.108‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪m 2 1‬‬
‫يه ضاثُِ زيگط ضا هي سَاى اظ ثبظًَيؿي ‪ v1‬ثط حؿت ؾطٖز ّبي زيگط‪ ،‬ثب اؾشفبزُ اظ لبًَى‬
‫وؿيٌَؾي وِ ثطاي هثلث قىل (‪ )3.26‬ثطلطاض اؾز‪ًَ ،‬قز‪:‬‬
‫‪ 2  1 2  V 2  21 V cos ‬‬ ‫(‪)3.109‬‬
‫ٍلشي ايي ضاثُِ ضا ثطاي حصف ‪ v1‬اظ هٗبزلِ ي (‪ )3.106‬ثِ وبض ثجطين ٍ ثب اؾشفبزُ اظ هٗبزلِ ي‬
‫(‪ V )3.105‬ضا ثط حؿت ‪ v0‬ثٌَيؿين‪ ،‬ضاثُِي ظيط ضا ثِ زؾز هيآٍضين‪:‬‬
‫‪cos   ‬‬ ‫(‪)3.110‬‬
‫‪cos  ‬‬
‫‪1  2  cos    2‬‬
‫ّط زٍ ضاثُِ ثِ ٍاؾُِي ‪ ‬قبهل ًؿجزِ ؾطٖز ّب ّؿشٌس ‪ .‬ثٌبثط سٗطيف هطوع خطم‪ ،‬ؾطٖز‬
‫خؿن اٍل زض زؾشگبُ هطوع خطم‪ ،v'1 ،‬اظ َطيك ضاثُِ ظيط وِ زض آى 𝑟 = 𝑣 اؾز ثب ؾطٖز‬
‫ًؿجي دؽ اظ ثطذَضز هطسجٍ اؾز (ثِ هٗبزلِي (‪ً )3.2‬گبُ وٌيس)‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪1 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪m1‬‬
‫ثٌبثطايي هيسَاًين ‪ ‬ضا ثِ نَضرِ‬

‫‪75‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪ 0‬‬ ‫)‬ ‫‪3.108‬‬ ‫'‬


‫(‬
‫‪ ‬‬
‫‪m 2 1‬‬
‫ثٌَيؿين ٍ ثبيس سأويس وٌين وِ زض آى ‪ ‬ؾطٖز ًؿجي دؽ اظ ثطذَضز اؾز‪ٌّ .‬گبهي وِ ثطذَضز‬
‫وِكؿبى ثبقس‪ ،‬اًطغي ول زٍ شضُ ثسٍى سغييط ثبلي هي هبًس ٍ ثبيس ‪ ‬ثب ‪  0‬ثطاثط ثبقس ٍ زض ًشيدِ‬
‫‪ ρ‬ثِ ؾبزگي ثِ نَضرِ‬
‫‪m1‬‬
‫‪ ‬‬ ‫(ثطذَضز وِكؿبى)‬ ‫(‪)3.111‬‬
‫‪m2‬‬
‫هؿشمل اظ اًطغي ّبي ٍ ؾطٖز ّب اؾز ‪ .‬اگط ثطذَضز غيطوِكؿبى ثبقس اًطغي ول زٍ شضُ سغييط‬
‫هيوٌس (هثال همساضي اظ اًطغي خٌجكي ثِ قىل اًطغي ثطاًگيرشگي شضُ ّسف زض هي آيس)‪ .‬ثِ‬
‫ذبَط دبيؿشِ ثَزى اًطغي ول ٍ سىبًِ‪ ،‬هي سَاى سغييط اًطغي ًبقي اظ ثطذَضز ضا ثِ نَضر‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪02‬‬ ‫(‪)3.112‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ًَقز‪ .‬اًساظُي وويشي وِ همساض ‪ Q‬ثطذَضز غيطوِكؿبى ًبهيسُ هي قَز‪ ،‬هٌفي اؾز ٍلي‬
‫ٖالهزّبي ًؿجي ثِ نَضسي اًشربة قسُ اًس وِ ثب آًچِ هٗوَال ثطاي ثطّن وٌفّبي اسوي ٍ‬
‫ّؿشِاي ًَقشِ هي قَز هُبثمز زاقشِ ثبقس ‪ .‬ثب اؾشفبزُ اظ هٗبزلِ ي (‪ )3.112‬هيسَاى ضاثُِ ي‬
‫هيبى ؾطٖشْبي ًؿجي لجل ٍ ثٗس اظ ثطذَضز ضا ثِ نَضر‬
‫‪‬‬ ‫‪m1  m 2 Q‬‬ ‫(‪)3.113‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪m2‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪1‬‬
‫ًَقز وِ زض آى ‪ 𝐸 = 𝑚1 𝑣02‬اًطغي شضُ فطٍزي (زض زؾشگبُ آظهبيكگبُ) اؾز‪ .‬ثٌبثطايي ثطاي‬
‫‪2‬‬
‫ثطذَضزّبي غيطوِكؿبى ثِ نَضر ظيط زض هي آيس‪:‬‬
‫‪m1‬‬
‫‪ ‬‬ ‫(‪( )3.114‬دطاوٌسگي غيطوالؾيىي)‬
‫‪m1  m2 Q‬‬
‫‪m2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪m2‬‬ ‫‪E‬‬

‫ًِ سٌْب اًساظُ ي ‪ٖ Θ ٍ ϑ‬وَهب هشفبٍر اؾز‪ ،‬ثلىِ ؾُح همُِٕ زيفطاًؿيلي ًيع ٍاثؿشِ ثِ ايي‬
‫اؾز وِ وسام يه اظ ايي زٍ ظاٍيِ ضا ثِ ٌَٖاى آضگَهبى ‪ σ‬اًشربة وٌين ‪ .‬اظ ايي هكبّسُ وِ‬
‫سٗساز شضار دطاوٌسُ قسُ زض يه ثرف هٗيي اظ ظاٍيِ ي فًبيي زض يه آظهبيف هكرم ثِ‬
‫ايٌىِ اًساظُ گيطي ضا زض لبلت ‪ ϑ‬يب ‪ Θ‬اًدبم هي زّين ضثُي ًساضز‪ ،‬ضاثُِ هيبى ايي زٍ قىل‬
‫سبثٗي ثِ زؾز هيآيس‪ .‬ايي گعاضُ ضا هيسَاى ثِ نَضر يه هٗبزلِ ًَقز‪:‬‬
‫‪2 I    sin  d   2 I     sin  d ‬‬
‫يب‬

‫‪76‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪sin  d ‬‬ ‫‪d  cos  ‬‬ ‫(‪)3.115‬‬


‫‪        ‬‬ ‫‪   ‬‬
‫‪sin  d ‬‬ ‫‪d  cos  ‬‬
‫‪′‬‬
‫وِ زض آى 𝜗 ‪ σ‬ؾُح همُٕ زيفطاًؿيلي اؾز وِ ثِ نَضر سبثٗي اظ ظاٍيِ دطاوٌسگي زض‬
‫زؾشگبُ آظهبيكگبُ ًَقشِ قسُ اؾز ‪ .‬هكشك ضا ثِ ضاحشي هي سَاى اظ هٗبزلِ ي (‪ )3.110‬هحبؾجِ‬
‫وطز وِ ثِ ًشيدِي ظيط هيضؾين‪:‬‬
‫‪1  2  cos    ‬‬
‫‪3 2‬‬
‫‪2‬‬
‫(‪)3.116‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪1   cos ‬‬
‫سَخِ وٌيس وِ ‪ σ Θ‬ؾُح همُٗي ًيؿز وِ يه هكبّسُ گط زض زؾشگبُ هطوع خطم اًساظُ‬
‫‪′‬‬
‫هيگيطز‪ّ .‬ط زٍ ؾُح همُٕ 𝜗 ‪ σ Θ ٍ σ‬زض زؾشگبُ آظهبيكگبُ اًساظُ گيطي هي قَز؛ آًْب‬
‫نطفب زض هرشهبر هشفبٍر ثيبى هي قًَس‪ .‬چگبلي قبض شضار فطٍزي وِ يه هكبّسُ گط‪ ،‬وِ زض‬
‫زؾشگبُ هرشهبر هطوع خطم لطاض گطفشِ‪ ،‬هي ثيٌس اظ آًچِ زض زؾشگبُ هرشهبر آظهبيكگبُ‬
‫اًساظُگيطي هي قَز‪ ،‬هشفبٍر اؾز ‪ ٍ .‬اگط ثرَاّين ؾُح همُٕ ّبيي وِ زض زٍ زؾشگبُ اًساظُ‬
‫گيطي قسُاًس ضا ثِ يىسيگط هطسجٍ وٌين ثبيس ايي سجسيل چگبلي قبض ضا زض ًٓط ثگيطين ‪ٍ .‬لشي وِ‬
‫زٍ شضُ خطم ّبي يىؿبى زاقشِ ثبقٌس‪ ،‬ثطاي ثطذَضز ّبي وِكؿبى ّط زٍ ظاٍيِ ي دطاوٌسگي يه‬
‫هٗبزلِي ؾبزُ زاضًس ‪ .‬اظ ايي ًشيدِ هي قَز وِ ‪ ٍ ρ = 1‬اظ هٗبزلِ ي (‪ً )3.110‬شيدِ هيگيطين‬
‫وِ‬
‫‪1  cos ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪cos  ‬‬ ‫‪ cos‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫يب‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪,    1‬‬
‫‪2‬‬
‫ثٌبثطايي ثب خطم ّبي يىؿبى‪ ،‬ظاٍيِ ّبي دطاوٌسگي ثيف اظ ‪ً 900‬ويسَاًٌس زض زؾشگبُ‬
‫آظهبيكگبُ اسفبق ثيفشٌس؛ سوبم دطاوٌسگي ّب زض ًيوىطُ ي خلَيي ّؿشٌس ‪ .‬ثِ نَضر هشٌبْط اظ‬
‫هٗبزلِي (‪ )3.116‬ؾُح همُٕ دطاوٌسگي ثِ نَضر سبثٕ ‪ Θ‬ثِ قىل ظيط زض هيآيس‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪     4 cos .    ,  ‬‬ ‫‪,    1‬‬
‫‪2‬‬
‫حشي ٍلشي وِ دطاوٌسگي ًؿجز ثِ ‪ّ Θ‬وؿبًگطز ثبقس‪ ،‬يٌٖي 𝛩 ‪ σ‬هؿشمل اظ ‪ Θ‬ثبقس‪،‬‬
‫ؾُح همُٕ ًؿجز ثِ ‪ ϑ‬ثِ نَضر وؿيٌَؾي سغييط هي وٌس! ٍلشي وِ خطم شضُ ّسف ‪m2‬‬
‫ًؿجز ثِ خطم شضُ فطٍزي ‪ m1‬ذيلي ثعضي ثبقس ٍ دطاوٌسگي وكؿبى ثبقس‪ ،‬اظ هٗبزلِ ي‬
‫‪′‬‬
‫(‪ ٍ ρ ≈ 0 )3.111‬زض ًشيدِ اظ هٗبزلِي (‪. σ ϑ ≈ σ Θ )3.116‬‬

‫‪77‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫زيسين وِ حشي زض ثطذَضزّبي وكؿبى‪ ،‬وِ اًطغي ول دبيؿشِ ثبلي هي هبًس‪ ،‬يه ثطذَضز ثب شضُ‬
‫ّسف ثبثز هٌدط ثِ اًشمبل اًطغي ثِ ّسف ٍ هشٌبْط ثب آى وبّف اًطغي خٌجكي شضُ فطٍزي‬
‫هيقَز‪ .‬ثِ ثيبى زيگط ثطذَضز‪ ،‬ؾطٖز شضُ فطٍزي ضا وبّف هي زّس‪.‬‬
‫اگط ‪ V ٍ 1‬ضا ثِ سطسيت ثب اؾشفبزُ اظ هٗبزلِ ّبي (‪ )3.105( ٍ )3.108‬ثطحؿت ‪  0‬ثٌَيؿين‬
‫هطسجِ افز ؾطٖز ثِ زؾز هيآيس‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪12   ‬‬ ‫(‪)3.117‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪02  m 2  ‬‬
‫‪1  2  cos    ‬‬ ‫‪2‬‬

‫ثطاي ثطذَضزّبي وكؿبى ‪ ٍ ρ = 𝑚1 /𝑚2‬هي سَاى هٗبزلِ ي (‪ )3.117‬ضا ثِ نَضر ظيط ؾبزُ‬
‫وطز‪:‬‬
‫‪E1‬‬ ‫‪1  2  cos    2‬‬ ‫(ثطذَضزّبي وكؿبى)‬ ‫('‪)3.117‬‬
‫‪‬‬
‫‪1   ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪E0‬‬

‫وِ زض آى ‪ E0‬اًطغي اٍليِ شضُ فطٍزي زض هرشهبر آظهبيكگبُ ٍ ‪ E1‬اًطغي هشٌبْط دؽ اظ ثطذَضز‬
‫اؾز‪ٍ .‬لشي وِ خطم شضار يىؿبى ثبقس ايي هٗبزلِ ثِ نَضر ظيط زض هي آيس‪:‬‬
‫‪E1‬‬ ‫‪1  cos ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ cos 2 ‬‬
‫‪E0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪π‬‬
‫سوبم اًطغي ذَز ضا اظ‬ ‫دطاوٌسگي (‪ ) ϑ = ٍ Θ = π‬شضُ فطٍزي‬ ‫ثٌبثطايي زض ثيكيٌِ ي ظاٍيِ‬
‫‪2‬‬
‫زؾز هيزّس ٍ زض زؾشگبُ آظهبيكگبُ وبهال هشَلف هي قَز‪.‬‬
‫ايي اًشمبل اًطغي ثِ ٍؾيلِ ي دطاوٌسگي‪ ،‬سَييح زٌّسُ ي ٖلز «وٌس وٌٌسُ » زض يه ضآوشَض‬
‫ًَسطٍى حطاضسي اؾز ‪ًَ .‬سطٍىّبي ؾطيٕ سَليس قسُ اظ قىبفز‪ ،‬ثطذَضزّبي وكؽ اىِ هَفمي‬
‫اًدبم هي زٌّس سب خبيي وِ اًطغي آى ّب ثِ اًطغي ّبي گطهبيي وبّف يبثس‪ ٍ ،‬آًْب ثيف اظ آًىِ‬
‫خصة قًَس هٌدط ثِ قىبفز هي قًَس‪ .‬ثِ ٍيَح‪ ،‬ثْشطيي وٌس وٌٌسُ ّب ؾجىشطيي آًْب ذَاٌّس‬
‫ثَز؛ ثِ نَضر ايسُ آل ّيسضٍغى (‪ .)ρ = 1‬ثطاي يه ضآوشَض ّؿشِ اي‪ّ ،‬يسضٍغى سٌْب ظهبًي‬
‫هيشَاًس ثِ وبض ثطزُ قَز وِ ثركي اظ يه هرلٌَ ثبقس يب زض يه سطويت هبًٌس آة ثِ وبض ثطزُ‬
‫قَز‪ٌٖ .‬بنط هفيس زيگط ثطاي ٖولِ وٌسوٌٌسگي ٖجبضر اظ زٍسطيَم ثب خطم ‪ ٍ 2‬وطثي ثب خطم ‪12‬‬
‫ّؿشٌس‪ .‬هٗوَال زض آظهبيكگبُ ّب ثطاي وٌس وطزىِ ًَسطٍى ّب اظ ّيسضٍغى هَخَز زض دبضافيي‪ ،‬آة ٍ‬
‫يب دالؾشيىْب اؾشفبزُ هيقَز‪.‬‬
‫هحبؾجبر سجسيل هرشهبر آظهبيكگبُ ثِ هرشهبر هطوع خطم ٍ اًشمبل اًطغي‪ٖ ،‬لي ضغن‬
‫وبضثطزّبي هفيس ٍ هٗوَل‪ ،‬شاسب «هسضى» يب «وَاًشوي» ًيؿشٌس‪ ًِ ٍ .‬حشي ثرف ّبي ديكطفشِ‬
‫يب ؾرزِ هىبًيه والؾيه ضا قبهل هي قًَس ‪ .‬سوبم آًچِ وِ ثِ وبض گطفشِ قسُ ‪ ،‬فمٍ دبيؿشگي‬
‫سىبًِ ٍ اًطغي اؾز ‪ .‬زض حميمز هحبؾجبر هكبثِ ضا هي سَاى زض ثرفّبي هطثٌَ ثِ ثطذَضزّبي‬

‫‪78‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫وكؿبى‪ ،‬هثال ثيي سَح ّبي ثيليبضز وشبثْبي زضؾي زاًكدَيبى خسيسالَضٍز يبفز ٍلي ايي‬
‫ٍيػگي شاسي آًْبؾز وِ هٌدط ثِ گؿشطزگي اٖشجبض ًشبيح ايي هحبؾجبر هي قَز‪ .‬ثب ٍخَز ا يٌىِ‬
‫سىبًِ دبيؿشِ ثبقس (وِ زض هىبًيه وَاًشوي ايي چٌيي اؾز ) ٍ همساض ‪ Q‬قٌبذشِ قسُ ثبقس‬
‫خعئيبرِ دطاوٌسگي ثِ ايي وويز ّب هطثٌَ ًيؿشٌس‪ .‬زض اثط ايي دسيسُ‪ ،‬زض هدبٍضر شضُ ي دطاوٌسُ‬
‫قسُ يه خٗجِ ؾيبُ ٍخَز زاضز ٍ هب فمٍ ثب آًچِ وِ ٍاضز هي قَز ٍ آًچِ ذبضج هي قَز هَاخِ‬
‫ّؿشين‪ .‬ايي ّيچ ضثُي ثِ وَاًشوي يب والؾيه ثَزىِ آًچِ زاذل خٗجِ ضٍي هي زّس ًساضز ‪ .‬زض‬
‫ًشيدِ هبزاهي وِ اًطغي ثِ حسي دبييي ثبقس وِ ثشَاى اظ اثطار ًؿجيشي نطف ًٓط ًوَز‬
‫هيسَاًين ضٍاثٍ ايي ثرف ضا زض سحليلِ آظهبيكگبّي دسيسُ ّبي وبهال وَاًشوي‪ ،‬هبًٌس دطاوٌسگي‬
‫ًَسطٍى‪ -‬دطٍسَى‪ ،‬ثِ وبض ثجطين ‪ ( .‬ثطاي هجبحث هطثٌَ ثِ ؾيٌوبسيه ًؿجيشي ثطذَضز ثِ ثرف‬
‫‪ً 7.7‬گبُ وٌيس‪).‬‬

‫‪ -3.12‬مسئلهي سه جسمي‬
‫سبوٌَى ثب هؿبئل اًشگطالدصيطي ضٍثطٍ ثَزين وِ زض آى ّب هيسَاًؿشين هٗبزالر حطوز ضا اًشگطال‬
‫ثگيطين ٍ ثِ يه خَاة هٌدط هي قس ‪ .‬ثطاي هَضز زٍخؿوي اظ لبًَى ٖىؽ هدصٍضي‪،‬‬
‫خَاةّبيي قبهل حطوز زض هساض ّبي ثيًَي‪ ،‬ؾْوَي ٍ ّصلَلي گَى ضا يبفشين وِ زض هَضز‬
‫قىل هي گيطًس‪ .‬هيسَاى حل ّبيي ًيع ثطاي سَاى ّبي هرشلف‬ ‫آذط هساضّبي ثؿشِ‬
‫𝑛 𝑟𝑎 = 𝑟 𝑉 يبفز‪ .‬زض غيط ايي نَضر سمطيجب ثطاي ّوِ ي دشبًؿيل ّبي ًيطٍي هطوعي‪،‬‬
‫ًويسَاى اظ هٗبزالر حطوز اًشگطال گطفز ‪ٍ .‬لشي وِ يه خطمِ زيگط ايبفِ هي قَز‪ ،‬هَلٗيز‬
‫ثؿيبض ديچيسُ سط هي قَز‪ .‬حشي ثطاي ًيطٍّبي ٖهؼ هدصٍضي هؿبئلِ ًَِٔ «وذلط» ّيچ خَاة‬
‫ٖوَهي قٌبذشِ قسُ اي ًساضز ‪ .‬زض ايي ثرف‪ ،‬ثب ثطذي هثبل ّبي ؾبزُ ثطضؾي هي وٌين وِ ثب‬
‫ايبفِ قسى خؿن ؾَم چِ اسفبلي هي افشس‪.‬‬
‫هؿئلِي ؾِ خؿوي ًيَسًَي ؾِ خؿن ضا قبهل هي قَز وِ ثِ سطسيت زاضاي خطم ّبي ‪ٍ m1‬‬
‫‪ّ m3 ٍ m2‬ؿشٌس ٍ زض هىبى ّبي ‪ r3 ٍ r2 ٍ r1‬لطاض زاضًس ٍ ثب يىسيگط ثطّن وٌف گطاًكي‬
‫زاضًس‪ .‬فطو هيوٌين وِ ثطزاضّبي هىبى ‪ r3 ٍ r2 ٍ r1‬زض زؾشگبُ هطوع خطم ًَقشِ قسُ ثبقٌس ‪.‬‬
‫ثِ آؾبًي هي سَاًين هٗبزلِ ي حطوز خطم اٍل ضا ثب اؾشفبزُ اظ لبًَى زٍم ًيَسي ثٌَيؿين وِ‬
‫هيگَيس ‪ 𝑚1 𝒓1‬ثب ًيطٍّبي گطاىقي اي وِ اظ خطهْبي زيگط ثِ خطم اٍل ٍاضز هي قَز ثطاثط‬
‫اؾز‪:‬‬

‫‪79‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪r1  r2‬‬ ‫‪r1  r3‬‬ ‫(‪)3.118‬‬


‫‪r1  Gm 2‬‬ ‫‪ Gm 3‬‬
‫‪r1  r2‬‬ ‫‪r1  r3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫ثطاي خطم ّبي زيگط ًيع ثِ ّويي سطسيت ٖول هي وٌين‪ .‬اگط اظ ثطزاض ّبي ًؿجي هىبى شضار‬
‫اؾشفبزُ وٌين‪ ،‬وِ زض قىل (‪ )3.27‬ثب‬
‫(‪)3.119‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪si  rk  r j‬‬
‫سٗطيف قسُاًس‪ ،‬ثِ ٍيَح هيثيٌين وِ‬
‫‪s1  s 2  s 3  0‬‬ ‫(‪)3.120‬‬

‫قىل ‪ -3.27‬ثطزاضّبي هىبى ‪ si = xj - xk‬ثطاي هؿئلِ ي ؾِ شضُ اي‪ .‬ثطگطفشِ اظ قىل (‪)5.1‬‬
‫هجبًيِ خسيس ثطاي فيعيه والؾيه‪ّ ،‬ؿشٌِع‪1999 ،‬‬

‫ثٗس اظ ووي ٖوليبر خجطي‪ ،‬هٗبزالر حطوز قىل هشمبضى ظيط ضا هييبثٌس‪:‬‬
‫‪si‬‬ ‫(‪)3.121‬‬
‫‪s i  mG‬‬ ‫‪ miG‬‬
‫‪s i3‬‬
‫وِ زض آى ‪ ٍ i=1,2,3‬وويز ‪ m‬هدؤَ خطم ؾِ شضُ اؾز ‪:‬‬
‫‪m  m1  m 2  m 3‬‬ ‫(‪)3.122‬‬
‫ٍ ثطزاض ‪ G‬ثِ نَضر ظيط زازُ هيقَز‪:‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪s ‬‬ ‫(‪)3.123‬‬
‫‪G  G  13  23  33 ‬‬
‫‪ s1‬‬ ‫‪s2‬‬ ‫‪s3 ‬‬
‫ؾِ هٗبزلِ ي هشمبضى خفز قسُ ي (‪ )3.121‬زض حبلز ولي لبثل حل ًيؿشٌس‪ٍ ،‬لي ثطاي ثطذي‬
‫هَاضز ؾبزُسط هؿئلِي ؾِ شضُاي دبؾدّبيي ضا فطاّن هيوٌٌس‪.‬‬

‫‪80‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫اٍيلط ثطاي ايي هؿئلِ دبؾري زاضز وِ زض آى خطم ‪ّ m2‬ويكِ ضٍي يه ذٍ هؿشمين هيبى زٍ‬
‫خطم زيگط لطاض زاضز؛ ثٌبثطايي ‪ G ٍ s3 ٍ s2 ٍ s1 ٍ r3 ٍ r2 ٍ r1‬زض زؾشگبُ ّوِ زض يه ذٍ‬
‫ّؿشٌس‪ .‬قىل (‪ )3.28‬دبؾدّبي اٍيلط ثب اًطغي هٌفي ضا ثطاي حبلز ‪ً m1 < m2 < m3‬كبى‬
‫هيزّس وِ زض آى شضار ضٍي ثيًي ّبي ّن وبًَى ثب زٍضُ سٌبٍة يىؿبى ‪ τ‬حطوز هي وٌٌس‪ .‬زض‬
‫ّط زٍضُ سٌبٍة‪ّ ،‬وِ ي شضار اظ زٍ هَلٗيز حًيى‪ ،‬وِ زض ًعزيه رضيي حبلز ضٍي هحَض‬
‫ثيًيّب لطاض هي گيطًس‪ ٍ ،‬اٍج‪ ،‬وِ ضٍي ّوبى هحَض ٍ زض زٍض سطيي حبلز لطاض هي گيطًس‪ٖ ،‬جَض‬
‫هيوٌٌس‪ .‬زض قىل (‪ )3.28‬هَلٗيز اٍج ًكبى زازُ قسُ اؾز‪.‬‬
‫اگط ثطزاض ‪ G‬نفط ثبقس‪ ،‬هٗبزلِ ّبي حطوز ٍاخفشيسُ هي قًَس ٍ هٗبزلِ ي ‪ 3.121‬ثِ قىل زٍ‬
‫شضُاي هؿئلِي ندلط سجسيل هي قَز‪.‬‬
‫‪si‬‬ ‫(‪)3.124‬‬
‫‪s i   mG‬‬
‫‪s i3‬‬
‫زض آى ّوِ ي شضار ضٍي هساضّبي ثيًي گَى ّن وبًَى وِ زض يه نفحِ لطاض زاضًس ثب يه‬
‫زٍضُ سٌبٍة حطوز هي وٌٌس‪ .‬ايي ٍاخفشيسگي ٍلشي وِ ّط ؾِ شضُ ضٍي ضأؼ ّبي يه هثلث‬
‫هشؿبٍيااليالٔ ثبقٌس ًيع اسفبق هيافشس‪.‬‬

‫قىل ‪ -3.28‬حل ّن ذٍ اٍيلط ثطاي هؿئلِ ي ؾِ شضُ اي ثب خطم ّبي ‪ .m1 < m2 < m3‬ؾِ‬
‫ًمُِي هكرم قسُ هَلٗيز اٍج ضا ًكبى هي زٌّس‪ .‬ثطگطفشِ اظ قىل (‪ )5.2‬هجبًيِ خسيس ثطاي‬
‫فيعيه والؾيه‪ّ ،‬ؿشٌِع‪1999 ،‬‬

‫‪81‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫قىل ‪ -3.29‬هثلث هشؿبٍيااليالٔ الگطاًػ ثطاي حل هؿئِي ؾِ شضُاي ثب خطمّبي ‪m1 < m2‬‬
‫‪ .< m3‬ثطگطفشِ اظ قىل (‪ )5.3‬هجبًيِ خسيس ثطاي فيعيه والؾيه‪ّ ،‬ؿشٌِع‪1999 ،‬‬

‫ٍلشي وِ شضار حطوز هي وٌٌس‪ ،‬هٗبزالر ثِ نَضسي وِ قطايٍ هثلث هشؿبٍي االيالٔ ثطلطاض‬
‫ثبقس‪ ،‬غيطخفشيسُ ثبلي هي هبًٌس ٍلي اًساظُ ٍ خْز گيطي هثلث سغييط هي وٌس‪ .‬زض قىل (‪)3.29‬‬
‫يه حل ثيًي گَى الگطاًػ ضا ثب ‪ m1 < m2 < m3‬هكبّسُ هي وٌيس؛ زض ايي قىل زٍ هَلٗيشي‬
‫وِ شضار ًعزيه ثِ ّن‪ّ ،‬ط وسام ضٍي حًيى ذَزـ‪ّ ٍ ،‬وچٌيي ضٍي ًمبٌ اٍج لطاض زاضًس‬
‫ًكبى زازُ قسُ اؾز‪.‬‬
‫ثطاي هؿئلِ ي ؾِ شضُ اي حل ّبي هدبًجي هرشلفي ثِ ٍخَز آهسُ اؾز ‪ .‬ثطاي هثبل‪ ،‬اگط اًطغي‬
‫ول هثجز ثبقس‪ّ ،‬ط ؾِ شضُ هي سَاًٌس اظ ّن خسا قًَس‪ ،‬يب هوىي اؾز يىي اظ شضار ثيكشطيي‬
‫همساض اًطغي ضا ثجطز ٍ زٍ شضُ ي زيگط ضا زض يه هساض ثيًَي ضّب وٌس ‪ .‬اگط اًطغي ول هٌفي ثبقس‬
‫يه شضُ هي سَاًس زٍ شضُ ي زيگط ضا زض يه حبلز هميس ضّب وٌس‪ ،‬يب ّط ؾِ شضُ زض هساضّبي‬
‫ثؿشِ حطوز وٌٌس‪.‬‬
‫زض هؿئلِ ي ؾِ شضُ اي هحسٍز قسُ زٍسب اظ شضار خطم ّبي ثعضگي زاضًس ٍ هميسًس‪ ٍ ،‬خطم‬
‫وٌس‪ .‬هبًٌس فًبديوبيي وِ زض‬ ‫ؾَهي وَچه اؾز ٍ فمٍ حطوز آى زٍ ضا ووي هرشل هي‬
‫هساضي ثيي ظهيي ٍ هبُ حطوز هي وٌس‪ ،‬يب اذشالل ًبقي اظ ذَضقيس ضٍي هساض هبُ ‪ .‬زض هَضز‬
‫ي‬ ‫فًبديوب‪ ،‬ا ٍليي ضّيبفز ايي اؾز وِ فطو وٌين ظهيي ٍ هبُ زض هساضّبي هرشل ًكسُ‬
‫ّب‬ ‫ذَزقبى حطوز هي وٌٌس ٍ فًبديوب سَؾٍ ًيطٍّبي گطاًكي ٖىؽ هدصٍضي ثب آى‬
‫ثطّنوٌف زاضز ‪ّ .‬وچٌيي ثبيس سَخِ وٌين وِ هساض يه هبَّاضُ‪ ،‬زض اضسفبٔ ‪ 90‬هبيلي يب ‪150‬‬
‫ويلَهشطي‪ ،‬سَؾٍ سَظيٕ خطم غيط وطٍي ظهيى هرشل هي قَز‪.‬‬

‫‪82‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫يه ٖبهل ديچيسُ وٌٌسُ ي هؿئلِ ي ؾِ شضُ اي سَظيٕ ًطغي دشبًؿيل گطاًكي زض ًعزيىي‬
‫زؾشگبُ ظهيي‪ -‬هبُ اؾز ‪ً .‬عزيه ظهيي يه ًيطٍي گطاًكي ضٍ ثِ ظهيي ضا سدطثِ هي وٌين‪ٍ ،‬‬
‫ًعزيه هبُ ايي ًيطٍ هؿشميوبً ضٍ ثِ هبُ اؾز ‪ .‬ايي ًكبى هي زّس وِ ؾَُح ّن دشبًؿيل يب‬
‫هيحٌي ّبي اًطغي گطاًكي ثبثز‪ ،‬هٌحٌي ّبي ثؿشِ اي ّؿشٌس وِ هبًٌس آًچِ زض قىل (‪)3.30‬‬
‫هيثيٌيس‪ ،‬ثِ سطسيت ثِ زٍض ظهيي (‪ ٍ )m1‬هبُ (‪ )m2‬هيچطذٌس‪ .‬ثطذالف ايي زض فبنلِ ّبي زٍض‬
‫اظ هبُ ٍ ظهيي ؾَُح ّن دشبًؿيل‪ّ ،‬وبًَُض وِ زض ايي قىل ًكبى زازُ قسُ اؾز‪ ،‬ثِ زٍض‬
‫خفز ظهيي‪ -‬هبُ هي گطزز‪ .‬خبشثِي ّط زٍ خطم زض ًمُِ اي‪ ،‬وِ ًمُِ ي الگطاًػ ‪ً L2‬بهيسُ‬
‫هيقَز‪ ،‬زض قىل ضٍي ذٍ افمي ثيي هبُ ٍ ظهيي ّن اًساظُ ٍ زض خْبر هربلف اؾز ٍ ًيطٍيي‬
‫وِ يه خطم وَچه زض ايي ًمُِ حؽ هيىٌس نفط اؾز ‪ .‬ثِ ثيبى زيگط‪ ،‬ضٍي ايي ذٍ ‪ L2‬يه‬
‫وويٌِي هَيٗي دشبًؿيل اؾز ‪ .‬ثِ نَضر زليك سط ‪ L2‬يه ًمُِ ي ظيٌي اؾز‪ ،‬چَى اًطغي‬
‫دشبًؿيل فمٍ ضٍي هحَض ظهيي‪ -‬هبُ وويٌِ اؾز ٍ زض ضاؾشبّبي ٖوَز ثط آى افعايف هي ياثس ‪ .‬زٍ‬
‫ًمُِي زيگط الگطاًػ ضٍي ّويي هحَض‪ ،L3 ٍ L1 ،‬ضٍي ًمبٌ گصاض ثيي هساضّبيي لطاض زاضًس وِ‬
‫زٍض ظهيي ٍ هبُ ثِ سٌْبيي هي گطزًس‪ ٍ ،‬هساضّبيي وِ زٍض ّط زٍي آًْب هي گطزًس‪ .‬ايٌْب ًيع ًمبٌ‬
‫ظيٌي ّؿشٌس ‪ً .‬مبٌ چْبضم ٍ دٌدن الگطاًػ‪ ،L5 ٍ L4 ،‬وِ ثب ؾِ ًمُِ ي زيگط زض ين ذٍ لطاض‬
‫ًساضًس هشٌبْط ثب ًمبٌ وويٌِ ي هَيٗي اًطغي دشبًؿيل گطاًكي ّؿشٌس ‪ .‬خطمّبيي وِ زض‬
‫ًعزيىي ايي ًمبٌ لطاض زاضًس يه ًيطٍي خبشثِ ثِ ؾوز آًْب حؽ هي وٌٌس‪ ٍ ،‬هي سَاًٌس ذَز ضا‬
‫زض هساضّبي ثيًيگَى دبيساض زٍض آًْب ثيبثٌس‪.‬‬
‫ثب زض ًٓط گطفشي دبؾد ّبيي وِ زض ثرف ّبي (‪ )3.8( ٍ )3.7‬ثطاي زٍ خطم ؾٌگيي زض چبضچَة‬
‫هطوع خطم ثسؾز آٍضزين ٍ خؿشدَي هىبى ّبيي وِ يه خطم آظهَى ؾجه ًؿجز ثِ آى زٍ‬
‫خطم ؾبوي هي هبًس‪ ،‬هي سَاى گعاضُ ي گفشِ قسُ ضا سبييس وطز ‪ .‬هٌَٓض اظ خطم آظهَى خطهي ثِ‬
‫حس وبفي وَچه اؾز وِ ثشَاًين اثطاسف ضا‬

‫‪83‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫قىل ‪ً -3.30‬مكِي هٌحٌي ّبي ّن دشبًؿيل زٍ خطم ‪ m1 > m2‬زض يه زؾشگبُ هطخٕ وِ‬
‫ّوطاُ ّط زٍ خطم ثِ زٍض هطوع خطم هي چطذس‪ .‬ثطگطفشِ اظ قىل (‪ )5.5‬هجبًيِ خسيس ثطاي‬
‫فيعيه والؾيه‪ّ ،‬ؿشٌِع‪.1999 ،‬‬

‫ضٍي حطوز زٍ خطم زيگط ًبزيسُ ثگيطين ‪ .‬ثطاي ؾبزگي ذَزهبى ضا ثِ هَضز هحسٍز قسُ اي وِ‬
‫خطمُ ا زٍض هطوع خطم حطوز زايطُ اي زاضًس‪ ،‬هحهَض هي وٌين‪ .‬الگطاًػي حطوز خطم آظهَى ‪m‬‬
‫ثِ نَضر ولي ثِ قىل ظيط ًَقشِ هيقَز‪:‬‬
‫‪L‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪m r 2  r 2 2 V  r , , t ‬‬ ‫(‪)3.125‬‬

‫وِ زض آى 𝑡 ‪ 𝑉 𝑟, 𝜃 ,‬يه دشبًؿيل هؿشمل اظ ظهبى ًبقي اظ زٍ خطم ؾٌگيي اؾز ‪ .‬ثِ ذبَط‬
‫حطوز زايطُ ي‪ ،‬ثطزاض قٗبٖي ‪ ،r‬زض زؾشگبُ هطخٕ ثيي زٍ خطم اًساظُ ثبثشي زاضز ٍ ثب فطوبًؽ‬
‫ثبثز ‪ ω‬هيچطذس‪ .‬اگط ثِ زؾشگبُ هرشهبسي وِ ثب ّويي فطوبًؽ هي چطذس ثطٍين‪ّ ،‬ط زٍ خطم‬
‫‪′‬‬
‫ؾٌگيي ثبثز ثِ ًٓط هي آيٌس ٍ هي سَاًين ثب اؾشفبزُ اظ 𝑡𝜔 ‪ 𝜃 = 𝜃 +‬ثِ ٌَٖاى سجسيل ثِ‬
‫چبضچَة چطذبى الگطاًػي ضا زض ايي زؾشگبُ هرشهبر ثٌَيؿين ‪ .‬ثٌبثطايي هي سَاًين زض زؾشگبُ‬
‫‪′‬‬
‫چطذبى الگطاًػي ضا زض هرشهبر اؾشَاًِ اي ‪ z ٍ 𝜃 = 𝜃 − 𝜔𝑡 ٍ ρ‬ثٌَيؿين؛ ‪ ρ‬فبنلِ اظ‬
‫هطوع خطم ٍ 𝜃 ظاٍيِي دبز ؾبٖزگطز اظ ذٍ اسهبل زٍ خطم ؾٌگيي اؾز وِ زض قىل (‪)3.30‬‬
‫ًكبى زازُ قسُ اؾز‪ .‬ثٌبثطايي‬
‫‪L ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪m 2  2  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ V    , , z ‬‬ ‫(‪)3.126‬‬
‫يب‬

‫‪84‬‬
‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬ ‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪L‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪m  2   2 2  z 2   m  2   m  2 2 V    , , z  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫(‪)3.127‬‬

‫(ثرف ‪ 4.10‬ضا ثجيٌيس ) ٍ ًيطٍي‬ ‫خوالر دٌدن ٍ قكن ثِ سطسيت هطثٌَ ثِ اثط وَضيَلي‬
‫خبًتهطوع ّؿشٌس‪.‬‬
‫ّبيي ثب قطايٍ‬ ‫اوٌَى هؿئلِ ايي اؾز وِ هٗبزالر الگطاًػ ضا ثيبثين ٍ ثِ زًجبل دبؾد‬
‫‪ 𝜌 = 𝑧 = 𝜃 = 0‬ثگطزين‪ .‬دبؾدّب ّوبى دٌح ًمُِ ي الگطاًػ ّؿشٌس وِ زض قىل (‪)3.30‬‬
‫ًكبى زازُ قسُ اًس‪ .‬هيسَاى ثب ثطضؾي اثطار خبثدبيي ّبي وَچه اظ ايي ًمبٌ ٍ ثب اؾشفبزُ اظ‬
‫ضٍقي وِ زض فهل ّبي ‪ 7 ٍ 6‬اضائِ قسُ‪ ،‬دبيساضي ايي ًمبٌِ اوؿشطهن ضا سٗييي وٌين ‪ .‬سٌْب‬
‫ًمبٌ‪ L5 ٍ L4‬دبيساض ّؿشيز ‪.‬‬
‫اگطچِ ًمُِ ي ‪ L2‬زض ثطاثط خبثدبيي زض ضاؾشبي ذٍ ٍانل ثيي زٍ خطم دبيساض ًيؿز‪ٍ ،‬لي ايي‬
‫ًمُِ ثطاي هُبلٗبر ذَضقيس هٌبؾت اؾز ‪ً .‬مُِي ‪ L2‬هيبى ظهيي ٍ ذَضقيس زض ‪ 1990‬هىبىِ‬
‫سمطيجي ضنسذبًِ ي ذَضقيسي‪ ،SOHO ،‬اؾز وِ زض نفحِ ي ٖوَز ثطهحَض ظهيي‪ -‬ذَضقيس‬
‫هيچطذس‪.‬‬

‫‪85‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫سینماتیک جسم صلب‬

‫یه خؼٓ كّت لجالً ثل‪ٛ‬ست یه ػیؼتٓ ا ص ٘مبط خشْ ٔشتجظ ثب لی‪ٛ‬د ‪ِْٛ٘ٛٛٞ‬یه تؼشیف ؿذ و‪ ٝ‬ف‪ٛ‬اكُ ٔیبٖ‬

‫‪ ٕٝٞ‬لؼٕت‪ٟ‬بی ٘مبط دس ع‪ َٛ‬ضشوت ثبثت ثبلی ٔی ٔب٘ذ ‪ .‬ثب ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د یه ایذ‪ ٜ‬آَ ػبصی‪ ،‬ایٗ ٔف‪ ْٟٛ‬وبٔالً ٔفیذ‬

‫اػت ‪ٔ ٚ‬ىب٘یه ضشوت خؼٓ كّت ؿبیؼت‪ ٝ‬یه ت‪ٛ‬كیف وبُٔ اػت ‪ٔ .‬ب دس ایٗ فلُ ثغ‪ٛ‬س پبی‪ ٝ‬ای ػی‪ٕٙ‬بتیه‬

‫اخؼبْ كّت سا ثطث خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ وشد ‪ ٚ‬ایٗ یؼ‪ٙ‬ی ٔب‪ٞ‬یت ‪ ٚ‬خ‪ٛ‬اف ضشوت‪ٟ‬بی آ٘‪ٟ‬ب ‪ٔ .‬ب ٔمذاسی اص صٔبٖ سا ثشای‬

‫ت‪ٛ‬ػؼ‪ ٝ‬س‪ٚ‬ؿ‪ٟ‬بی سیبضی پیسیذ‪ ٜ‬اختلبف ٔی د‪ٞ‬یٓ‪ ،‬و‪ ٝ‬خ‪ٛ‬د ث‪ ٝ‬ع‪ٛ‬س لبثُ ت‪ٛ‬خ‪ٟ‬ی خبِت ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ ٚ ،‬وبسثشد‪ٞ‬بی‬

‫ثؼیبس ٔ‪ٕٟ‬ی دس ػبیش ؿبخ‪ٞ ٝ‬بی فیضیه داس٘ذ‪.‬‬

‫ضشوت زشخؾی یه خؼٓ كّت ضبئض ا‪ٕٞ‬یت اػت‪ .‬ایٗ فشض‪ٟ‬ب ٔؼتمیٕبً ث‪ ٝ‬ساثغ‪ ٝ‬ثیٗ ٘شظ صٔب ٘ی تغییش یه‬

‫ثشداس دس یه دػتٍب‪ِ ٜ‬خت ‪٘ ٚ‬شظ صٔب٘ی تغییش ثشداس یىؼبٖ دس یه دػتٍب‪ ٜ‬زشخ‪ٙ‬ذ‪ٙٔ ٜ‬دش ٔی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫ز‪ ٖٛ‬ایٗ ٔغّت دس ‪ٕٞ‬یٗ ٘مغ‪ٙٔ ٝ‬بػت اػت‪ٔ ،‬ب ػی‪ٕٙ‬بتیه ‪ ٚ‬ثؼظ ت‪ٛ‬كیف دی‪ٙ‬بٔیه ضشوت دس یه دػتٍب‪ٜ‬‬

‫زشخبٖ سا س‪ٞ‬ب ٔی و‪ٙ‬یٓ ‪ .‬دس فلُ ثؼذ‪ ،‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص فشٔ‪ِٛ‬ج‪ٙ‬ذی الٌشا٘شطی‪ ،‬زً‪ٍ٘ٚ‬ی ضشوت اخؼبْ ت‪ٛ‬ػؼ‪ ٝ‬یبفت‪ٝ‬‬

‫و‪ ٝ‬ث‪ٛ‬ػیّ‪٘ ٝ‬یش‪ٞٚ‬ب ‪ٌ ٚ‬ـتب‪ٚ‬س‪ٞ‬بی ثىبس سفت‪ ٝ‬ت‪ِٛ‬یذ ٔی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪ 4-1‬مختصات مستقل یک جسم صلب‬

‫پیؾ اص ثطث وشدٖ ضشوت یه خؼٓ كّت‪ ،‬اثتذا ثبیذ تؼییٗ وشد ز‪ ٝ‬تؼذاد ٔختلبت ٔؼتمُ ثشای ٔـخق‬

‫وشدٖ پیىش‪ ٜ‬ث‪ٙ‬ذی آٖ ضش‪ٚ‬سی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ .‬اص تدشث‪ٔ ،ٝ‬ب ا٘تظبس داسیٓ ‪ْ 6‬ختل‪ٔ ٝ‬ؼتمُ ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د داؿت‪ ٝ‬ثبؿذ ‪ .‬ػ‪ٔ ٝ‬ختل‪ٝ‬‬

‫خبسخی ثشای ٔـخق وشدٖ ٔ‪ٛ‬لؼیت ثشخی ٘مبط ٔشخغ دس خؼٓ الصْ اػت ‪ ٚ‬ػ‪ٔ ٝ‬ختل‪ ٝ‬اضبفی ثشای تؼییٗ‬

‫ای‪ٙ‬ى‪ ٝ‬زٍ‪ ٝ٘ٛ‬خؼٓ ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬ساثغ‪ ٝ‬ای ثب ٔختلبت خبسخی ٔ‪ٙ‬غجك ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬دس ایٗ ثخؾ ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬یٓ و‪ ٝ‬ایٗ‬

‫ٔمبدیش راتی كطیص ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫یه خؼٓ كّت ثب ‪ N‬رس‪ٔ ٜ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ضذاوثش ‪ 3N‬دسخ‪ ٝ‬آصادی داؿت‪ ٝ‬ثبؿذ‪ ،‬أب ایٗ دسخبت ثغ‪ٛ‬س ػٕذ‪ ٜ‬ث‪ٛ‬ػیّ‪ٝ‬‬

‫لیذ‪ٞ‬ب وب‪ٞ‬ؾ ٔی یبث‪ٙ‬ذ‪ ،‬و‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثب ٔؼبدِ‪ ٝ‬ای ث‪ ٝ‬ؿىُ صیش ثیبٖ ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪rij  c ij‬‬ ‫(‪)4.1‬‬

‫اكّ‪ ٝ‬ثیٗ رسات ‪ i‬اْ ‪ j ٚ‬اْ ‪ٞ c ٚ‬ب ثبثت‪ٟ‬ب ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ .‬تؼذاد ‪ٚ‬الؼی دسخبت آصادی ٕ٘ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثؼبدٌی ثب وٓ‬
‫ای‪ٙ‬دب ‪ rij‬ف‬

‫‪1‬‬
‫ْػبدِ‪ٞ ٝ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ ،‬و‪ٝ‬‬ ‫وشدٖ تؼذاد ٔؼبدالت لیذی اص ‪ 3N‬ثذػت آیذ‪ٔ ،‬ؼبدالت ٕٔىٗ ث‪ ٝ‬ؿىُ(‪N)N-1(،)1.4‬‬
‫‪2‬‬

‫ثؼیبس ثضسٌتش اص‪ 3N‬ثشای ‪ٞ N‬بی ثضسي اػت‪ .‬دس ضمیمت ٔؼبدالت (‪ٍٕٞ )1-4‬ی ٔؼتمُ ٘یؼت‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫ؿىُ‪ٛٔ :1-4‬لؼیت یه ٘مغ‪ ٝ‬دس یه خؼٓ كّت ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬ف‪ٛ‬اكُ آٖ اص ػ‪٘ ٝ‬مغ‪ٔ ٝ‬شخغ‬

‫ثشای ثبثت وشدٖ یه ٘مغ‪ ٝ‬دس خؼٓ كّت‪ ،‬الصْ ٘یؼت ف‪ٛ‬اكُ آٖ ثب تٕبْ ٘مبط دیٍش دس خؼٓ ٔـخق ؿ‪ٛ‬د‪،‬‬

‫ت‪ٟٙ‬ب ٘یبص داسیٓ فبكّ‪ ٝ‬ثب ‪ٞ‬ش ػ‪٘ ٝ‬مغ‪ ٝ‬غیش خغی سا تؼییٗ و‪ٙ‬یٓ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ‪ ،‬یىجبس ٔ‪ٛ‬لؼیت ػ‪ ٝ‬ػذد اص رسات خؼٓ‬

‫كّت تؼییٗ ٔی ؿ‪ٛ‬د‪ ،‬لی‪ٛ‬د ٔ‪ٛ‬لؼیت ‪ ٕٝٞ‬رسات ثبلی ٔب٘ذ‪ ٜ‬سا تثجیت ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ تؼذاد دسخبت آصادی ٕ٘ی‬

‫ت‪ٛ‬ا٘ذ ثیـتش اص ‪9‬ثبؿذ‪ .‬أب ػ‪٘ ٝ‬مغ‪ٔ ٝ‬شخغ خ‪ٛ‬دؿبٖ ٔؼتمُ ٘یؼت‪ٙ‬ذ‪ ٚ‬دس ضمیمت آ٘‪ٟ‬ب ػ‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ ٝ‬لیذ كّت تطٕی َ‬

‫ؿذ‪ ٜ‬ثش آ٘‪ٟ‬ب ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫‪r12  c12 , r23  c 23 , r13  c13‬‬

‫و‪ ٝ‬تؼذاد دسخبت آصادی سا ث‪ ٝ‬ؿؾ وب‪ٞ‬ؾ ٔی د‪ٞ‬ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ت‪ٟٙ‬ب ؿؾ ٔختل‪ ٝ‬و‪٘ ٝ‬یبص ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ٘یض ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ اص‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫فشض‪ٟ‬بی ف‪ٛ‬ق دیذ‪ ٜ‬ؿ‪ٛ‬د‪ .‬ثشای ث‪ٙ‬ب وشدٖ ٔ‪ٛ‬لؼیت یىی اص ٘مبط ٔشخغ‪ ،‬ػ‪ٔ ٝ‬ختل‪ ٝ‬ثبیذ تبٔیٗ ؿ‪ٛ‬د‪ .‬أب ‪ٍٙٞ‬بٔی و‪ٝ‬‬

‫٘مغ‪1 ٝ‬ثبثت ْی ؿ‪ٛ‬د‪٘ ،‬مغ‪ٔ 2 ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ت‪ٟٙ‬ب ثب د‪ٔ ٚ‬ختل‪ٔ ٝ‬ـخق ؿ‪ٛ‬د‪ ،‬ز‪ ٖٛ‬ایٗ ٘مغ‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬ضشوت س‪ٚ‬ی ػغص‬

‫یه وش‪ ٜ‬ث‪ٔ ٝ‬شوض ٘مغ‪ٔ1 ٝ‬میذ ٔی ؿ‪ٛ‬د‪ .‬ثب ایٗ د‪٘ ٚ‬مغ‪ ٝ‬تؼییٗ ؿذ‪٘ ،ٜ‬مغ‪ 3 ٝ‬ت‪ٟٙ‬ب یه دسخ‪ ٝ‬آصادی داسد‪ ،‬ثشای ٘مغ‪ٝ‬‬

‫‪3‬ت‪ٟٙ‬ب ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ض‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س اتلبَ د‪٘ ٚ‬مغ‪ ٝ‬دیٍش د‪ٚ‬ساٖ و‪ٙ‬ذ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ تٕبْ ‪ٔ6‬ختل‪ٙٔ ٝ‬بػت ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ یه خؼٓ كّت دس فضب ؿؾ ٔختل‪ ٝ‬وّی ٔؼتمُ ٘یبص داسد تب پیىش ث‪ٙ‬ذی آٖ ٔـخق ؿ‪ٛ‬د‪٘ ٟٓٔ ،‬یؼت‬

‫ؿبُٔ ز‪ ٝ‬تؼذاد رس‪ ٜ‬ثبؿذ‪ -‬ضتی دس ضذ یه خؼٓ پی‪ٛ‬ػت‪ . ٝ‬ث‪ٙ‬بثشایٗ‪ٕٔ ،‬ىٗ اػت لیذ‪ٞ‬بی اضبفی س‪ٚ‬ی خؼٓ‬

‫ػال‪ ٜٚ‬ثش لیذ ٔـخق ٔ‪ٛ‬خ‪ٛ‬د ثبؿذ ‪ .‬ثشای ٔثبَ‪ ،‬خؼٓ ٕٔىٗ اػت ث‪ ٝ‬ضشوت س ‪ٚ‬ی یه ػغص ٔمیذ ؿ‪ٛ‬د‪ ،‬یبثب یه‬

‫سا‬ ‫٘مغ‪ ٝ‬ثبثت‪ .‬دس ز‪ٙ‬یٗ ٕ٘‪ٞ ٝ٘ٛ‬بیی‪ ،‬لیذ‪ٞ‬بی اضبفی تؼذاد دسخبت آصادی ‪ ٚ‬دس ٘تید‪ ٝ‬تؼذاد ٔختلبت ٔؼتمُ‬

‫وب‪ٞ‬ؾ خ‪ٛ‬ا‪ٙٞ‬ذ داد‪.‬‬

‫ایٗ ٔختلبت زٍ‪ ٝ٘ٛ‬ؿ‪ٙ‬بخت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪٘ٛ‬ذ؟ ث‪ ٝ‬خبعش داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬پیىشث‪ٙ‬ذی یه خؼٓ كّت وبٔالً ث‪ٛ‬ػیّ‪ٝ‬‬

‫(ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی پشیٓ داس٘ـبٖ داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ٜ‬دس‬ ‫لشاس ٌشفتٗ یه دػتٍب‪ٔ ٜ‬ختلبت دوبستی ثبثت دس خؼٓ كّت‬

‫ؿىُ‪ٚ )4.2‬اثؼت‪ ٝ‬ث‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ٔختلبت فضبی خبسخی ٔـخق ٔی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫ؿىُ ‪ٔ :4.2‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ثذ‪ ٖٚ‬پشیٓ یه ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬اص ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ٔشخغ خبسخی سا ٕ٘بیؾ ٔی د‪ٞ‬ذ‪ٔ ،‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی پشیٓ‬

‫داس دس خؼٓ كّت ثبثت ؿذ‪ ٜ‬ا٘ذ‪.‬‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ث‪ٛ‬ض‪ٛ‬ش ػ‪ٔ ٝ‬ختل‪ ٝ‬ثشای ٔـخق وشدٖ ٔختلبت ٔجذا ایٗ "خؼٓ" ٔحٔ‪ٛ‬ػ‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬ب الصْ اػت ‪.‬‬

‫ػپغ ػ‪ٔ ٝ‬ختل‪ ٝ‬ثبلیٕب٘ذ‪ ٜ‬ثبیذ خ‪ٟ‬ت ٌیشی ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی پشیٓ داس ‪ٚ ٚ‬اثؼت‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬یه ػیؼتٓ ٔختلبت ٔ‪ٛ‬اصی ثب‬

‫ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی خبسخی سا ٔـخق و‪ٙ‬ذ‪ ،‬أب ثب یه ٔجذا یىؼبٖ ثب ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی پشیٓ داس‪.‬‬

‫سا‪ٟٞ‬بی صیبدی ثشای ٔـخق وشدٖ خ‪ٟ‬ت ٌیشی یه ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬دوبستی اص ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ‪ٚ‬اثؼت‪ ٝ‬ث‪ٔ ٝ‬دٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬دیٍش ثب‬

‫‪.‬‬ ‫ٔجذأ ٔؼٕ‪ِٛ‬ی ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د داس٘ذ‪ .‬یه س‪٘ٚ‬ذ ٔ‪ٛ‬ثش‪ ،‬ثیبٖ وشدٖ خ‪ٟ‬ت ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی پشیٓ داس ٘ؼجت ث‪ ٝ‬ثذ‪ ٖٚ‬پشیٓ اػت‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ‪ٔ ،‬ط‪ٛ‬س ‪ٔ  ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬ػ‪ ٝ‬صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ػٕتی ‪ ،  3 ،  2 ، 1‬ثب ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ‪ٔ z،y،x‬ـخق ؿ‪ٛ‬د‪ .‬اٌش‪ ،‬ثغ‪ٛ‬س‬

‫ٔؼٕ‪ k،j،i،َٛ‬ػ‪ ٝ‬ثشداس ‪ٚ‬اضذ دس ع‪ z،y،x َٛ‬ثبؿ‪ٙ‬ذ‪ k  ٚ j  ٚ i  ٚ‬ػ‪ٛ‬أُ ٔـبث‪ ٝ‬دس دػتٍب‪ ٜ‬پشیٓ داس (ؿىُ ‪)4.3‬‬

‫آٍ٘ب‪ ٜ‬ایٗ ص‪ٚ‬ایبی ػٕتی ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش تؼشیف ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪.‬‬

‫ؿىُ‪ :4.3‬وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی خؼٓ ٘ؼجت ث‪ ٝ‬یه ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی خبسخی‬

‫‪cos 11  cos  i .i   i .i  i .i ‬‬


‫‪cos 12  cos  i . j   i . j  j .i ‬‬
‫(‪)4.2‬‬
‫‪cos  21  cos  j .i   j .i  i . j ‬‬
‫‪cos  22  cos  j . j   j . j  j . j ‬‬

‫‪ ٚ‬ثغ‪ٛ‬س ٔـبث‪ ٝ‬ثشای ‪. ...ٚ cos 31 ، cos 13‬ث‪ ٝ‬خبعش داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ و‪ ٝ‬صا‪ٚ‬ی‪  ij ٝ‬ع‪ٛ‬سی تؼشیف ٔی ؿ‪ٛ‬د و‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬یٗ‬

‫ؿبخق ث‪ ٝ‬ػیؼتٓ پشیٓ داس اؿبس‪ٔ ٜ‬ی و‪ٙ‬ذ ‪ ٚ‬د‪ٔٚ‬یٗ ؿبخق ث‪ ٝ‬ػیؼتٓ ثذ‪ ٖٚ‬پشیٓ ‪ٕٞ .‬س‪ٙ‬یٗ وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی ٔی‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ت‪ٛ‬ا٘‪ٙ‬ذ ثشای ثیبٖ ثشداس ‪ٚ‬اضذ دس ػیؼتٓ پشیٓ داس ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬ثشداس‪ٞ‬بی ‪ٚ‬اضذ ػیؼتٓ ثذ‪ ٖٚ‬پشیٓ داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ٜ‬ث‪ ٝ‬وبس س‪٘ٚ‬ذ‪:‬‬

‫‪i   cos 11i  cos 12 j  cos 13k‬‬


‫‪j   cos  21i  cos  22 j  cos  23k‬‬ ‫(‪)4.3‬‬
‫‪k   cos 31i  cos 32 j  cos 33k‬‬

‫ایٗ ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬اص ‪ 9‬وؼی‪ٛٙ‬ع ‪ٞ‬بدی ثغ‪ٛ‬س وبُٔ خ‪ٟ‬ت ٌیشی ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ‪٘ z  ، y  ، x ‬ؼجت ث‪ ٝ‬دػتٍب‪ z،y،x ٜ‬سا‬

‫ٔـخق ٔی و‪ٙ‬ذ‪ٔ .‬ب ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ث‪ ٝ‬خ‪ٛ‬ثی ‪ٕٞ‬یٗ س‪٘ٚ‬ذ سا ٔؼى‪ٛ‬ع و‪ٙ‬یٓ‪ ٚ ،‬وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی سا ثشای ثیبٖ‬

‫ثشداس‪ٞ‬بی ‪ٚ‬اضذ ‪ k،j،i‬ث‪ٛ‬ػیّ‪ِٛٔ ٝ‬ف‪ٞ ٝ‬بیـبٖ دس ع‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی پشیٓ داس ث‪ ٝ‬وبس ثجشیٓ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔی ت‪ٛ‬اٖ ٘‪ٛ‬ؿت‪:‬‬

‫‪r  xi  yj  zk  x i   y j   z k ‬‬ ‫(‪)4.4‬‬

‫‪x    r .i    cos 11x  cos 12 y  cos 13z‬‬


‫‪y    r . j    cos  21x  cos  22 y  cos  23z‬‬ ‫(‪)4.5‬‬
‫‪z    r .k    cos 31x  cos 32 y  cos 33z‬‬

‫ثب ٔؼبدالت ٔـبث‪ ٝ‬ثشای ‪k،j،i‬‬

‫‪ٕٞ‬س‪ٙ‬یٗ وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی ٔؼتمیٕبً س‪ٚ‬اثظ ثیٗ ٔختلبت یه ٘مغ‪ ٝ‬داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ٜ‬دس یه ػیؼتٓ ‪ٔ ٚ‬ختلبت دس‬

‫ػیؼتٓ دیٍش سا ت‪ِٛ‬یذ ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔختلبت یه ٘مغ‪ ٝ‬دس یه زبسز‪ٛ‬ة ٔشخغ داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ،ٜ‬ث‪ ٝ‬تشتیت ٔ‪ِٛ‬ف‪ٝ‬‬

‫‪ٞ‬بی ثشداس ٔ‪ٛ‬لیؼت ‪ r‬دس ع‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی پشیٓ داس ‪ ٚ‬ثذ‪ ٖٚ‬پشیٓ ػیؼتٓ ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ .‬ػپغ ٔختلبت پشیٓ داس داد‪ ٜ‬ؿذ‪ٜ‬‬

‫ث‪ ٝ‬ؿىُ ‪ٞ z، y، x‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ٔ ،‬ب٘‪ٙ‬ذ ٔؼبدِ‪ 5-4 ٝ‬آ٘س‪ ٝ‬ای‪ٙ‬دب ثشای ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ثشداس ‪ r‬ا٘دبْ ؿذ‪ ٜ‬ث‪ٛ‬ض‪ٛ‬ش ثشای ‪ٞ‬ش ثشداس‬

‫لشاسدادی ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ا٘دبْ ؿ‪ٛ‬د‪ .‬اٌش ‪ G‬یه ثشداس ثبؿذ‪ِٛٔ ،‬ف‪ٞ ٝ‬بی ‪G‬دس ع‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س ‪ x ‬ثب ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ‪x-y-z‬‬

‫آٖ ثل‪ٛ‬ست صیش ٔشتجظ خ‪ٛ‬ا‪ٙٞ‬ذ ث‪ٛ‬د‪:‬‬

‫(‪G x   G .i   cos 11G x  cos 12G y  cos 13G z )4.6‬‬

‫‪ٕٞ ٚ‬یٗ ع‪ٛ‬س ‪....‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ 9 ٝ‬وؼی‪ٛٙ‬ع ‪ٞ‬بدی وبٔالً ا٘تمبَ ٔیبٖ د‪ ٚ‬ػیؼتٓ ٔختلبت سا ثیبٖ ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ .‬اٌش‬

‫ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی پشیٓ داس ثل‪ٛ‬ست ثبثت دس خؼٓ ٌشفت‪ ٝ‬ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ ،‬آٍ٘ب‪ 9 ٜ‬صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ػٕتی ‪ٍٙٞ‬بٔی و‪ ٝ‬خؼٓ خ‪ٟ‬ت خ‪ٛ‬د سا‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫دس ع‪ٔ َٛ‬ؼیش ضشوت تغییش ٔی د‪ٞ‬ذ تبثؼی اص صٔبٖ خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ .‬دس ایٗ ثیبٖ وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثؼ‪ٛٙ‬اٖ‬

‫ٔختلبت ت‪ٛ‬كیف و‪ٙٙ‬ذ‪ ٜ‬ػٕتٍیشی آ٘ی خؼٓ و‪ ٝ‬ثبیه ػیؼتٓ ٔختلبت ثبثت ؿذ‪ ٜ‬دس فضب أب ثب ٔجذأ ٔـتشن‬

‫ثبػیؼتٓ خؼٓ دس استجبط اػت فشم ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬أب ث‪ٛ‬ض‪ٛ‬ش آ٘‪ٟ‬ب ٔختلبت ٔؼتمُ ٘یؼت‪ٙ‬ذ ‪ 9‬ػذد اص آ٘‪ٟ‬ب ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د داسد ‪ٚ‬‬

‫ایٗ ٘ـبٖ داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ٜ‬اػت و‪ ٝ‬ت‪ٟٙ‬ب ػ‪ٔ ٝ‬ختل‪ ٝ‬ثشای ٔـخق وشدٖ ػٕتٍیشی ٘یبص ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫استجبط ٔیبٖ وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی اص ایٗ ‪ٚ‬الؼیت ٘بؿی ٔی ؿ‪ٛ‬د و‪ ٝ‬ثشداس‪ٞ‬بی پبی‪ ٝ‬دس ‪ٞ‬ش د‪ ٚ‬ػیؼتٓ ٔختلبت ثش‬

‫یىذیٍش ػٕ‪ٛ‬د٘ذ ‪ٔ ٚ‬مذاس ‪ٚ‬اضذ داس٘ذ‪:‬‬

‫‪i . j  j .k  k . j  0,‬‬
‫‪i .i  j . j  k .k  1‬‬ ‫(‪)4.7‬‬

‫ثب س‪ٚ‬اثظ ٔـبث‪ ٝ‬ثشای ‪ٔ ، k  ٚ j  ٚ i ‬ب ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ؿشایظ اسضب ؿذ‪ ٜ‬ث‪ٛ‬ػیّ‪ 9 ٝ‬ؿبخل‪ ٝ‬سا ثبتـىیُ ‪ ٕٝٞ‬ضشث‪ٟ‬بی‬

‫داخّی ٕٔىٗ ٔیبٖ ػ‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ٛٔ ٝ‬خ‪ٛ‬د ثشای ‪ k، j، i‬دس ‪ٔ( k  ٚ j  ٚ i ‬ب٘‪ٙ‬ذ ٔؼبدِ‪ )4.4ٝ‬ثذػت آ‪ٚ‬سیٓ‪ ،‬ثب ثىبس ثشدٖ‬

‫ٔؼبدالت‪4.7‬داسیٓ‪:‬‬

‫‪3‬‬

‫‪ cos ‬‬


‫‪i 1‬‬
‫‪lm ‬‬ ‫‪cos  lm  0, m  m ‬‬
‫‪3‬‬
‫(‪)4.8‬‬
‫‪ cos‬‬
‫‪i 1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ lm  1‬‬

‫ایٗ د‪ ٚ‬تشویت اص ػ‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ٞ ٝ‬ش یه دلیمبً ثشای وب‪ٞ‬ؾ تؼذاد ٔمبدیش ٔؼتمُ اص ‪9‬ث‪ 3ٝ‬وبفی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ .‬ثغ‪ٛ‬س ٔؼٕ‪،َٛ‬‬

‫ؿؾ ٔؼبدِ‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘‪ٙ‬ذ ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص دِتبی وش‪٘ٚ‬ىش ث‪ ٝ‬یه ٔؼبدِ‪ ٝ‬تجذیُ ؿ‪٘ٛ‬ذ ‪.‬‬

‫ٕ٘بد ‪ δ‬ثل‪ٛ‬ست صیش تؼشیف ٔی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪ lm  1, l  m‬‬
‫‪ 0, l  m‬‬

‫ػپغ ٔؼبدالت‪ٔ 4. 8‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثل‪ٛ‬ست صیش ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪3‬‬

‫‪ cos ‬‬


‫‪i 1‬‬
‫‪lm ‬‬ ‫‪cos  lm   m m‬‬
‫(‪)4.9‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ ٕٔىٗ ٘یؼت ثت‪ٛ‬اٖ یه الٌشا٘ظی ‪ٔ ٚ‬ؼبدالت ثب٘‪ٛ‬ی‪ ٝ‬ضشوت ثب ‪9‬وؼی‪ٛٙ‬ع ‪ٞ‬بدی ثؼ‪ٛٙ‬اٖ ٔختلبت وّی‬

‫تـىیُ داد‪ .‬ثشای ایٗ ‪ٞ‬ذف‪ٔ ،‬ب ثبیذ ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬ػ‪ ٝ‬تبثغ ٔؼتمُ اص وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی سا ثىبس ثجشیٓ ‪ .‬یه تؼذاد اص‬

‫ز‪ٙ‬یٗ ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ٞ ٝ‬بی ٔتغیش‪ٞ‬بی ٔؼتمُ ثؼذا ت‪ٛ‬ضیص داد‪ ٜ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ‪ٕٟٔ ،‬تشیٗ آٖ ص‪ٚ‬ایبی ا‪ِٚ‬ش ٔی ثبؿذ ‪ .‬ثب ایٗ‬

‫‪ٚ‬خ‪ٛ‬د اػتفبد‪ ٜ‬اص وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی ثشای ت‪ٛ‬كیف استجبط ٔیبٖ د‪ ٚ‬ػیؼتٓ ٔختلبت وبستضیٗ ز‪ٙ‬ذ ٔضیت ٔ‪ٟٓ‬‬

‫داسد‪ .‬ث‪ ٝ‬وٕه آ٘‪ٟ‬ب‪ ،‬ثؼیبسی اص تئ‪ٛ‬سی‪ٟ‬ب دس خل‪ٛ‬ف ضشوت اخؼبْ كّت ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثب ػٕ‪ٔٛ‬یت ‪ ٚ‬ظشافت ثؼیبس‬

‫ثیبٖ ؿ‪ٛ‬د‪ ٚ ،‬دس یه فشْ عجیؼی ث‪ ٝ‬فشآی‪ٙ‬ذ‪ٞ‬بی ثىبس سفت‪ ٝ‬دس ٘ؼتت خبف ‪ٔ ٚ‬ىب٘یه و‪ ٛ‬ا٘ت‪ٙٔ ْٛ‬دش ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪.‬‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ ایٗ س‪ٚ‬ؽ ت‪ٛ‬كیف‪ ،‬ؿبیؼتٍی ثطث ثیـتش دس ای‪ٙ‬دبسا داسد‪.‬‬

‫‪2-4‬تبذیالت متعامذ‬

‫ثشای ٔغبِؼ‪ ٝ‬خ‪ٛ‬اف ٘‪ ٝ‬وؼی‪ٛٙ‬ع ‪ٞ‬بدی ثب ػبدٌی ثیـتش‪ٔ ،‬ؼٕ‪ َٛ‬اػت و‪ٕ٘ ٝ‬بد ٌزاسی سا تغییش ٔی د‪ٙٞ‬ذ ‪ٕٝٞ ٚ‬‬

‫ٔختلبت سا ثب ‪ x‬خبیٍضیٗ ٔی و‪ٙٙ‬ذ ‪ٔ ٚ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬ب ساث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬ا٘ذیغ ٘ـبٖ ٔی د‪ٙٞ‬ذ‪:‬‬

‫‪x  x1‬‬

‫‪y x2‬‬ ‫(‪)4.10‬‬


‫‪z  x3‬‬

‫ٔب٘‪ٙ‬ذ ؿىُ ‪ٕ٘ 3-4‬بدٌزاسی وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی سا ٘یض تغییش ٔی د‪ٞ‬یٓ‬

‫‪a‬‬ ‫‪ij‬‬ ‫‪ cos ij‬‬ ‫(‪)4.11‬‬

‫‪ x 3 ، x 2 ، x 1‬ث‪ ٝ‬یه‬ ‫ٔؼبدالت(‪)6-4( ٚ )5-4‬یه ٌش‪ ٜٚ‬اص ٔؼبدالت تجذیُ اص یه ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬اص ٔختلبت‬

‫ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬خذیذ ‪ x 3 ، x 2 ، x 1‬سا تـىیُ ٔی د‪ٞ‬ذ‪ .‬دس ػُٕ‪ ،‬آ٘‪ٟ‬ب یه ٔثبَ اص یه تجذیُ خغی یب ثشداسی سا‬

‫تـىیُ ٔی د‪ٙٞ‬ذ‪ ،‬و‪ ٝ‬ثب ٔؼبدالت تجذیُ ث‪ ٝ‬ؿىُ صیش تؼشیف ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪:‬‬

‫‪x 1  a11x 1  a12 x 2  a13 x 3‬‬


‫‪x 2  a21x 1  a22 x 2  a13 x 3‬‬
‫(‪)4.12‬‬
‫‪x 3  a31x 1  a32 x 2  a33 x 3‬‬

‫و‪ٔ ...ٚ a12 ، a11 ٝ‬دٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬ای اص ثبثت‪ٟ‬بی ٔ‪ٙ‬بػت(ٔؼتمُ اص ‪ٞ ) x  ٚ x‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ .‬ثشای ػبد‪ ٜ‬ػبصی ظب‪ٞ‬ش ثضسي‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ػجبسات‪ ،‬لشاسداد خٕغ ث‪ٙ‬ذی و‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬یٗ ثبس ت‪ٛ‬ػظ ا٘ـتیٗ ٔؼشفی ؿذ سا ثىبس ٔی ثشیٓ ‪ٞ :‬شٌب‪ ٜ‬یه ا٘ذیغ د‪ٚ‬ثبس یب‬

‫ثیـتش دس یه ػجبست آٔذ‪ ،‬ضٕ‪ٙ‬ی اػت ‪ ،‬ثذ‪ٞ ٖٚ‬یر ٕ٘بد اضبف‪ ،ٝ‬آٖ ػجبستی اػت و‪ ٝ‬س‪ٚ‬ی تٕبْ ٔمبدیش ٕٔىٗ‬

‫ا٘ذیؼ‪ٟ‬ب خٕغ ٔی ؿ‪ٛ‬د‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔؼبدالت(‪)12-4‬ثب ت‪ٛ‬خ‪ ٝ‬ایٗ لشاسدادٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثؼیبس خالك‪ٝ‬تش ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪x i  aij x j , i  1, 2,3‬‬ ‫("‪)4.12‬‬

‫ؿىُ تىشاس ؿذ‪ ٜ‬ا٘ذیغ ‪٘ j‬ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ و‪ ٝ‬ػٕت زپ ٔؼبدِ‪)12-4(ٝ‬یه خٕغ س‪ٚ‬ی ا٘ذیغ ٔدبصی‪ j‬ثشای تٕبْ‬

‫ٔمبدیش ٕٔىٗ اػت (ای‪ٙ‬دب‪ٕٔ )j;1ٚ2ٚ3‬ىٗ اػت تؼذادی اث‪ٟ‬بْ دس ت‪ٛ‬ا٘‪ٟ‬بی یه ٔمذاس ؿبخق ؿذ‪ ٜ‬سظ د‪ٞ‬ذ ‪ ٚ‬ث‪ٝ‬‬

‫‪ٕٞ‬یٗ دِیُ‪ ،‬یه ػجبست ٔب٘‪ٙ‬ذ‬

‫‪x‬‬
‫‪i‬‬
‫‪i‬‬
‫‪2‬‬

‫تطت لشاس داد خٕغ ث‪ٙ‬ذی ثل‪ٛ‬ست صیش دیذ‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د‬

‫‪xixi‬‬
‫ثشای ساضتی وتبة لشاسداد خٕغ ث‪ٙ‬ذی ثغ‪ٛ‬س ات‪ٔٛ‬بتیه دس خ‪ٛ‬ا٘ذٖ ٔؼبدالت فشم ٔیـ‪ٛ‬د ٍٔش ای‪ٙ‬ى‪ ٝ‬كشیطب‬

‫اؿبس‪ ٜ‬ؿ‪ٛ‬د‪.‬آ٘غ‪ٛ‬س و‪ٔ ٝ‬ؼٕ‪ َٛ‬اػت یب ثشای اص ثیٗ ثشدٖ اث‪ٟ‬بْ‪ ،‬ػالٔت خٕغ ث‪ٙ‬ذی ٌب‪ٞ‬ی ا‪ٚ‬لبت ٕٔىٗ اػت‬

‫ث‪ٛ‬ض‪ٛ‬ش ٕ٘بیؾ داد‪ ٜ‬ؿ‪ٛ‬د‪ .‬ثشای ٔثبَ ‪ٚ‬لتی ٔمبدیش خبكی اص ا٘ذیؼ‪ٟ‬ب اص خٕغ ث‪ٙ‬ذی ٔؼتث‪ٙ‬ی ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪.‬‬

‫(‪)12-4‬اػت‬ ‫تجذیُ ٕ٘بیؾ داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ٜ‬ثب ٔؼبدالت(‪)11-4‬ت‪ٟٙ‬ب یه ٔ‪ٛ‬سد خبف اص تجذیُ خغی وّی‪ٔ ،‬ؼبدالت‬

‫‪ .‬استجبط ٔیبٖ ضشای ة‪ٔ ،‬ؼبدالت (‪)8-4‬ای‪ٙ‬دب ٔدذداً ث‪ ٝ‬ثی اٖ‬ ‫ز‪ ٖٛ‬وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی ‪ٍٕٞ‬ی ٔؼتمُ ٘یؼت‪ٙ‬ذ‬

‫ٕ٘بدٌزاسی خذیذتش اػتخشاج ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ .‬ز‪ٞ ٖٛ‬ش د‪ ٚ‬ػیؼتٓ ٔختلبت وبستضیٗ ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ٔ ،‬مذاس یه ثشداس ث‪ٝ‬‬

‫ك‪ٛ‬ست خٕغ ٔشثؼبت ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬ب داد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د‪ .‬ثؼال‪ ٜٚ‬ز‪ ٖٛ‬ثشداس ‪ٚ‬الؼی ثذ‪ ٖٚ‬تغییش ثبقی ٔی ٔب٘ذ ٔ‪٘ ٟٓ‬یؼت وذاْ‬

‫ػیؼتٓ ٔختلبت اػتفبد‪ ٜ‬ؿ‪ٛ‬د‪ٔ ،‬مذاس ثشداس ثبیذ دس ‪ٞ‬شد‪ ٚ‬ػیؼتٓ یىؼبٖ ثبؿذ‪ .‬دس ػجبسات ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ػذْ تغییش‬

‫ٔمذاس سا ثل‪ٛ‬ست صیش ثیبٖ و‪ٙ‬یٓ‪:‬‬

‫‪x ix i  x i x i .‬‬ ‫(‪)4.13‬‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ ػٕت زپ ٔؼبدِ‪ٔ)13-4(ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪aij aik x j x k‬‬

‫‪ ٚ‬ث‪ ٝ‬ػٕت ساػت ٔؼبدِ‪)13-4( ٝ‬تجذیُ ٔی ؿ‪ٛ‬د اٌش ‪ ٚ‬فمظ اٌش‬

‫‪aij aik  1, j  k‬‬


‫(‪)4.14‬‬
‫‪aij aik  0, j  k‬‬

‫یبث‪ ٝ‬ؿىُ خالك‪ ٝ‬تش اٌش‬

‫(‪aij aik   jk , j , k  1, 2,3. )4.15‬‬

‫‪ٚ‬لتی ضشایت ‪  ij‬ث‪ ٝ‬ؿىُ وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی ثیبٖ ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ ،‬ؿؾ ٔؼبدِ‪ ٝ‬ؿبُٔ ٔؼبدِ‪ )15-4( ٝ‬ثب ٔؼبدالت (‪-4‬‬

‫‪)9‬وبٔالً ثشاثش ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪.‬‬

‫‪ٞ‬ش تجذیُ خغی‪ٔ ،‬ؼبدِ‪،)12-4(ٝ‬و‪ٚ ٝ‬یظٌی ‪ٞ‬بی ٔ‪ٛ‬سد ٘یبص ٔؼبدِ‪ )15-4( ٝ‬سا داؿت‪ ٝ‬ثبؿذ یه تجذیُ ٔتؼبٔذ ٘بٔیذ‪ٜ‬‬

‫ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ٔ ٚ‬ؼبدِ‪ )15-4(ٝ‬خ‪ٛ‬د ثؼ‪ٛٙ‬اٖ ؿشط تؼبٔذ ؿ‪ٙ‬بخت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ا٘تمبَ اص ٔختلبت ثبثت دس فضب ث‪ٝ‬‬

‫‪ .‬آسای‪ٔ ٝ‬مبدیش‬ ‫(ثبٔجذا یىؼبٖ ) ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬یه تجذیُ ٔتؼبٔذ ا٘دبْ ٔی ؿ‪ٛ‬د‬ ‫ٔختلبت ثبثت دس خؼٓ كّت‬

‫تجذیُ(وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی) ث‪ ٝ‬ؿىُ صیش ٘‪ٛ‬ؿت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪ a11 a12 a13 ‬‬


‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a21 a22 a23 ‬‬ ‫(‪)4.16‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 31 a32 a33 ‬‬

‫و‪ٔ ٝ‬بتشیغ تجذیُ ٘بٔیذ‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ ٚ‬ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬ضشف ثضسي ‪ٕ٘ A‬بیؾ داد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ٔ .‬مبدیش ‪  ij‬ثؼ‪ٛٙ‬اٖ ػ‪ٙ‬بكش‬

‫ٔبتشیغ تجذیُ ؿ‪ٙ‬بخت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪.‬‬

‫ثشای ٔؼ‪ٙ‬بداس وشدٖ ثیـتش ایٗ فشضیبت‪ٔ ،‬ثبَ ػبد‪ ٜ‬ضشوت دس یه كفط‪ ٝ‬سا دس ٘ظش ثٍیشیذ‪ ،‬و‪ ٝ‬دس آٖ ث‪ٝ‬‬

‫زشخؾ د‪ ٚ‬ثؼذی ٔطذ‪ٚ‬د ٔی ؿ‪ٛ‬یٓ ‪ٔ ٚ‬بتشیغ تجذیُ ث‪ ٝ‬ؿىُ صیش تجذیُ ٔی ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪ a11 a12‬‬ ‫‪0‬‬


‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a21 a22‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ز‪ٟ‬بس ػ‪ٙ‬لش ٔبتشیغ ‪،  ij‬ثبػ‪ ٝ‬ؿشط تؼبٔذ ٔشتجظ ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪:‬‬

‫‪aij aik   jk , j , k  1, 2,‬‬

‫‪ ٚ‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ت‪ٟٙ‬ب یه پبسأتش ٔؼتمُ ثشای ٔـخق وشدٖ تجذیُ ٘یبص اػت ‪ .‬أب ایٗ ٘تید‪ ٝ‬خزاة ٘یؼت یه تجذیُ‬

‫د‪ ٚ‬ثؼذی اص یه ػیؼتٓ ٔختلبت وبستضیٗ ث‪ ٝ‬دیٍشی ثب یه زشخؾ ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬ب دس كفط‪ ٝ‬استجبط داسد ‪ ٚ‬ز‪ٙ‬یٗ‬

‫زشخـی ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ وبٔالً ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬ت‪ٟٙ‬ب یه ٔمذاس‪ ،‬صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬زشخؾ ‪ٔ ‬ـخق ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫ثب ثیبٖ ث‪ ٝ‬فشْ ایٗ ٔتغیش ػبد‪ٔ ٜ‬ؼبدالت تجذیُ ٔی ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪x 1  x 1 cos   x 2 sin ‬‬


‫‪x 2  x 1 sin   x 2 cos ‬‬
‫‪x 3  x 3‬‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ ػ‪ٙ‬بكش ٔبتشیغ ػجبست‪ٙ‬ذ اص‪:‬‬

‫‪a11  cos  , a12 sin  , a13  0‬‬


‫‪a21   sin  , a22 cos  , a23  0‬‬
‫(‪)4.17‬‬
‫‪a31  0, a32  0, a33  1‬‬

‫ؿىُ‪:4-4‬زشخؾ ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ٔختلبت‪ ٕٝٞ ،‬اسص ثب تجذیُ ٔتؼبٔذ د‪ ٚ‬ثؼذی‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ِزا ٔبتشیغ ‪ٔ A‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‬

‫‪ cos ‬‬ ‫‪sin ‬‬ ‫‪0‬‬


‫‪A    sin ‬‬ ‫‪cos  0 ‬‬ ‫(‘‪)4.17‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 ‬‬

‫ػ‪ ٝ‬ؿشط تؼبٔذ غیش ثذی‪ٟ‬ی ث‪ٔ ٝ‬ؼبدالت صیش ٔ‪ٙ‬دش ٔی ؿ‪ٛ‬د‬

‫‪a11a11  a21a21  1‬‬


‫‪a12a12  a22a22  1‬‬
‫‪a11a12  a21a22  0.‬‬

‫ایٗ ؿشایظ ث‪ٛ‬ض‪ٛ‬ش ت‪ٛ‬ػظ ٔبتشیغ (‘‪ )4.17‬اسضب ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ .‬ث‪ ٝ‬فشْ ػ‪ٙ‬بكش ٔبتشیغ (‪)17-4‬آ٘‪ٟ‬ب ث‪ ٝ‬ایٗ اتطبد‪ٞ‬ب‬

‫تجذیُ ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪:‬‬

‫‪cos 2   sin 2   1‬‬


‫‪sin 2   cos 2   1‬‬
‫‪cos  sin   sin  cos   0‬‬

‫ٔبتشیغ تجذیُ‪ٔ A‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثل‪ٛ‬ست یه ػٍّٕش تل‪ٛ‬س ؿ‪ٛ‬د و‪ ٝ‬س‪ٚ‬ی ػیؼتٓ ثذ‪ ٖٚ‬پشیٓ ػُٕ ٔی و‪ٙ‬ذ‪ ،‬آ٘شا ث‪ٝ‬‬

‫ػیؼتٓ پشیٓ داس تجذیُ ٔی و‪ٙ‬ذ‪ .‬ثل‪ٛ‬ست فشٔ‪ِٛ‬ی س‪٘ٚ‬ذ ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪(r )  Ar‬‬ ‫(‪)4.18‬‬

‫و‪ ٝ‬ثبیذ خ‪ٛ‬ا٘ذ‪ ٜ‬ؿ‪ٛ‬د‪ٔ :‬بتشیغ‪ A‬س‪ٚ‬ی ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی یه ثشداس دس ػیؼتٓ ثذ‪ ٖٚ‬پشیٓ ػُٕ وشد‪ِٛٔ ٜ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ثشداس‬

‫‪ A‬ت‪ٟٙ‬ب س‪ٚ‬ی ػیؼتٓ‬ ‫دس ػیؼتٓ پشیٓ داس سا ٘تید‪ٔ ٝ‬ی د‪ٞ‬ذ ‪ .‬ث‪ ٝ‬خبعش داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ دس ثؼظ ٔ‪ٛ‬ض‪ٛ‬ع تب ای‪ٙ‬دب‪،‬‬

‫ٔختلبت ػُٕ ٔی و‪ٙ‬ذ‪ .‬ثشداس ثذ‪ ٖٚ‬تغییش ٔی ٔب٘ذ ‪ٔ ٚ‬ب فمظ اص ٔ‪ِٛ‬ف‪ ٜ ٝ‬ای آٖ دس د‪ ٚ‬زبسز‪ٛ‬ة ٔختلبت ٔختّف‬

‫ٔی پشػیٓ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ پشا٘تض‪ٞ‬ب د‪ٚ‬س‪ r‬دس ٔؼبدِ‪ )18-4(ٝ‬لشاس داد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪٘ٛ‬ذ س‪ٚ‬ؿٗ و‪ٙٙ‬ذ و‪ ٝ‬ثشداس یىؼب٘ی سا دس د‪ٚ‬‬

‫ػٕت ٔؼبدِ‪ ٝ‬ؿبُٔ ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ .‬ت‪ٟٙ‬ب ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬ب تغییش وشد‪ ٜ‬ا٘ذ‪ .‬دس ػ‪ ٝ‬ثؼذ تجذیُ ٔختلبت‪ٕٞ ،‬ب٘غ‪ٛ‬س و‪ ٝ‬دس اثتذا ٘ـبٖ‬

‫داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ،ٜ‬ثغ‪ٛ‬س ػبد‪ ٜ‬یه زشخؾ اػت‪ ٚ ،‬ث‪ٙ‬بثشایٗ‪ ٓٞA‬اسص ثب ػٍّٕش زشخؾ دس یه كفط‪ ٝ‬اػت‪.‬‬

‫ثب ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د ایٗ‪ ،‬ث‪ ٝ‬خبعش داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ و‪ ٝ‬ثذ‪ ٖٚ‬تغییش دادٖ سیبضیبت ٔؼٕ‪ٔ A،َٛ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثل‪ٛ‬ست یه ػٍّٕش تل‪ٛ‬س‬

‫ؿ‪ٛ‬د و‪ ٝ‬س‪ٚ‬ی ثشداس‪ r‬اثش ٔی و‪ٙ‬ذ‪ ،‬آ٘شاث‪ ٝ‬یه ثشداس ‪ٔ r ‬تفب‪ٚ‬ت تغییش ٔی د‪ٞ‬ذ‪:‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪r   Ar‬‬ ‫(‪)4.19‬‬

‫و‪ٞ ٝ‬شد‪ ٚ‬ثشداس دس ػیؼتٓ ٔختلبت یىؼب٘ی ثیبٖ ؿذ٘ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ دس د‪ ٚ‬ثؼذ‪ ،‬ثدبی زشخؾ ػیؼتٓ ٔختلبت‬

‫ثغ‪ٛ‬س پبدػبػتٍشد‪ٔ .‬ی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ثشداس‪ r‬سا ثغ‪ٛ‬س ػبػتٍشد ث‪ ٝ‬ا٘ذاص‪ ٜ‬صا‪ٚ‬ی‪  ٝ‬تب یه ثشداس خذیذ ‪ r ‬ثسشخب٘یٓ‪ٔ ،‬ب٘‪ٙ‬ذ‬

‫ؿىُ‪ِ .5-4‬زا ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ثشداس خذیذ ث‪ٛ‬ػیّ‪ٔ ٝ‬ؼبدالت ٔـبث‪)12-4( ٝ‬ثب ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی لذیٓ ٔشتجظ ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ و‪ٝ‬‬

‫تجذیُ ٔختلبت سا ت‪ٛ‬كیف ٔی و‪ٙٙ‬ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ اص یه دیذٌب‪ ٜ‬لشاسدادی‪ ،‬الصْ ٘یؼت پشا٘تض‪ٞ‬ب دس ٔؼبدِ‪)18-4( ٝ‬‬

‫اػتفبد‪ ٜ‬ؿ‪ٛ‬د‪ ،‬تشخیطب ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ‪ٕٞ‬ب٘‪ٙ‬ذ ٔؼبدِ‪ٛ٘ )19-4( ٝ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د ‪ ٚ‬ثغ‪ٛ‬س ٔؼب‪ٚ‬ی ثل‪ٛ‬ست یه ػُٕ س‪ٚ‬ی ػیؼتٓ‬

‫ٔختلبت یب س‪ٚ‬ی ثشداس تفؼیش ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫ػیش یه تجذیُ ٔتؼبٔذ ثؼ‪ٛٙ‬اٖ زشخؾ یه ثشداس‪،‬ثذ‪ ٖٚ‬تغییش ٔب٘ذٖ ػیؼتٓ ٔختلبت‬
‫ؿىُ ‪: 4-5‬تف‬

‫خجش٘یض ‪ٞ‬یر تشخیصی ثشای ایٗ د‪٘ ٚ‬مغ‪ ٝ‬دیذ ٌفت‪ ٝ‬ؿذ‪ ٜ‬ثبلی ٕ٘ی ٌزاسد ‪ .‬تفؼیش ثؼ‪ٛٙ‬اٖ یه ػٍّٕش و‪ ٝ‬س‪ٚ‬ی‬

‫ٔختلبت ػُٕ ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ٍٙٞ‬بٔی و‪ ٝ‬تجذیُ ٔتؼبٔذ سا ثشای ٔـخق وشدٖ ػٕت ٌیشی یه خؼٓ كّت اػتفبد‪ٜ‬‬

‫ی تجذیُ ٔی و‪ٙ‬ذ‬ ‫ٔی و‪ٙ‬یٓ ٔ‪ٙ‬بػت تش اػت ‪ .‬ث‪ ٝ‬ػجبست دیٍش‪ٔ ،‬ف‪ ْٟٛ‬یه ػٍّٕش و‪ ٝ‬یه ثشداس سا ث‪ ٝ‬دیٍش‬

‫ػال‪ ٜٚ‬دس ثطث سیبضی‪ ،‬تؼجیش آصادا٘‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬وبس خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ سفت و‪ ٝ‬ثب ساضتی‬
‫وبسثشد‪ٞ‬بی ثؼیبس ٌؼتشد‪ ٜ‬تش ی داسد ‪ .‬ة‬

‫ؿشایظ ‪ٚ‬فك ٔی یبثذ ‪ .‬ثیبد داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ و‪ ٝ‬عجیؼت ػّٕیبتی و‪ ٝ‬ث‪ٛ‬ػیّ‪ A ٝ‬ثیبٖ ٔی ؿ‪ٛ‬د ثب ت‪ٛ‬خ‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬تفؼیش ا٘تخبة‬

‫‪ٔ ‬شث‪ٛ‬ط ثبؿذ آٍ٘ب‪ ٜ‬دس‬ ‫ؿذ‪ ٜ‬تغییش خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ وشد‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ‪ ،‬اٌش‪ A‬ث‪ ٝ‬یه زشخؾ پبد ػبػتٍشد ثب یه صا‪ٚ‬ی‪ٝ‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ػیؼتٓ ٔختلبت ثىبس ٔی س‪ٚ‬د‪ٍٙٞ ،‬بٔی و‪ ٝ‬س‪ٚ‬ی یه ثشداس اػتفبد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د ث‪ ٝ‬یه زشخؾ ػبػتٍشد ٔشث‪ٛ‬ط‬

‫خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د‪ .‬یه د‪ٌٚ‬بٍ٘ی ٔـبث‪ ٝ‬دس ٘مـ‪ٟ‬ب اغّت ثب ا٘‪ٛ‬اع دیٍشی اص تجذیُ ٔختلبت و‪ ٝ‬ػٕ‪ٔٛ‬ی تش اص تجذیالت‬

‫ٔتؼبٔذ ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ سظ ٔی د‪ٞ‬ذ‪ .‬آ٘‪ٟ‬ب دس صٔب٘‪ٟ‬بیی ٕٔىٗ ا ػت ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ت‪ٟٙ‬ب اثش و‪ٙٙ‬ذ‪ ٜ‬س‪ٚ‬ی ػیؼتٓ دیذ‪ ٜ‬ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ ،‬ثشخی‬

‫ٔمبدیش یب تبثغ داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ٜ‬ث‪ ٝ‬فشْ یه ػیؼتٓ ٔختلبت خذیذ ثیبٖ ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ ‪ .‬دس ػبیش صٔب٘‪ٟ‬ب‪ ،‬آ٘‪ٟ‬ب ٕٔىٗ اػت‬

‫ثل‪ٛ‬ست ػٍّٕشی س‪ٚ‬ی ٔمذاس یب ت‪ٛ‬اثغ خ‪ٛ‬دؿبٖ دس ٘ظش ٌشفت‪ ٝ‬ؿ‪٘ٛ‬ذ و‪ ٝ‬آ٘‪ٟ‬ب ساث‪ٔ ٝ‬مبدیش خذیذ دس ػیؼتٓ‬

‫ٔختلبت یىؼبٖ تغییش ٔی د‪ٞ‬ذ‪.‬‬

‫‪ٍٙٞ‬بٔی و‪ ٝ‬تجذیُ ثؼ‪ٛٙ‬اٖ ت‪ٟٙ‬ب اثش س‪ٚ‬ی ػیؼتٓ ٔختلبت دس ٘ظش ٌشفت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د‪ٔ ،‬ب دس ٔ‪ٛ‬سد ٘مؾ غیش فؼبَ تجذیُ‬

‫كطجت ٔی و‪ٙ‬یٓ‪ .‬دس ٔف‪ ْٟٛ‬فؼبَ تجذیُ ثؼ‪ٛٙ‬اٖ تغییش ثشداس یب دیٍش وٕیت‪ٟ‬بی فیضیىی دیذ‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬ایٗ تؼبثیش‬

‫ٔت‪ٙ‬ب‪ٚ‬ة اص یه تجذیُ دس فشٔ‪ َٛ‬ث‪ٙ‬ذی‪ٟ‬بی ٔتفب‪ٚ‬ت اص ٔىب٘یه والػیه ٔ‪ٛ‬اخ‪ ٝ‬خ‪ٛ‬ا‪ٙٞ‬ذ ؿذ و‪ ٝ‬دس ادأ‪ٔ ٝ‬الضظ‪ٝ‬‬

‫ٔی ؿ‪ٛ‬د(فلُ ‪ ٚ )9‬دس ‪ٚ‬الغ دس ثؼیبسی اص صٔی‪ٞ ٝٙ‬بی فیضیه سظ ٔید‪ٞ‬ذ‪.‬‬

‫ثشای ت‪ٛ‬ػؼ‪ ٝ‬ثیـتش ػی‪ٕٙ‬بتیه ضشوت خؼٓ كّت ض‪ َٛ‬یه ٔجذا ثبثت‪ٔ ،‬ب وبسثشد‪ٞ‬بی ثیـتشی اص خجشو‪ ٝ‬ثش‬

‫وبسثشد ٔبتشیغ تجذیُ ضبوٓ اػت سا خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ ػبخت‪ِ .‬زا ثخؾ اخیش یه خالك‪ ٝ‬و‪ٛ‬تب‪ ٜ‬اص خ‪ٙ‬ج‪ٞ ٝ‬بی پبی‪ ٝ‬ای‬

‫خجش ٔبتشیغ ثب وبسثشد خبف دس ٔبتشیغ ‪ٞ‬بی ٔتؼبٔذ اػت ‪ .‬ثشای افشاد ٘بآؿ‪ٙ‬ب ثب ایٗ ؿبخ‪ ٝ‬اص سیبضیبت‪ ،‬ایٗ‬

‫ثخؾ‪ ،‬یه ٔؼشفی ٔ‪ٙ‬بػت ثشای ‪ٞ‬ذف ف‪ٛ‬سی فشا‪ٔ ٓٞ‬ی و‪ٙ‬ذ ‪ٕٞ .‬س‪ٙ‬یٗ خضئیبت اكغالضبت ف‪ٙ‬ی ‪ ٚ‬ػالٔتٍزاسی‬

‫سا ثىبس خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ ثشد ‪ .‬ثب ایٗ ضبَ آ٘‪ٟ‬بیی و‪ ٝ‬ثغ‪ٛ‬س وبُٔ ثب خجش ٔبتشیغ آؿ‪ٙ‬ب ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ٕٔىٗ اػت ایٗ ثخؾ سا‬

‫ضزف وشد‪ٔ ٚ ٜ‬ؼتمیٕبً ث‪ ٝ‬ثخؾ‪4-4‬ثش‪٘ٚ‬ذ‪.‬‬

‫‪3-4‬خواص قراردادی ماتریس تبذیل‬

‫ثیبییذ دس ٘ظش ثٍیشیذ ‪ٚ‬لتی د‪ ٚ‬تجذیُ پی دس پی ثب د‪ ٚ‬خبثدبیی ٔت‪ٛ‬اِی خؼٓ كّت ٔشث‪ٛ‬ط ؿ‪٘ٛ‬ذ ز‪ ٝ‬اتفبلی ٔی‬

‫افتذ‪ .‬فشم و‪ٙ‬یذ ا‪ِٚ‬یٗ تجذیُ اص ‪ r‬ث‪ r  ٝ‬ثب ‪ٕ٘ B‬بیؾ داد‪ ٜ‬ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪x k  bkj x‬‬ ‫‪j‬‬ ‫(‪)4.20‬‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ ٚ‬تجذیُ ثؼذی اص ‪ r ‬ث‪ ٝ‬یه ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ٔ ٝ‬ختلبت ػ‪ r  ْٛ‬ث‪ٛ‬ػیّ‪:Aٝ‬‬

‫‪x i  aik x k‬‬ ‫(‪)4.21‬‬

‫استجبط ٔیبٖ ‪ٔ x i ٚ x i‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثب تشویت د‪ٔ ٚ‬ؼبدِ‪)21-4(ٚ)20-4(ٝ‬ثذػت آیذ‪:‬‬

‫‪x i  aik bkj x j .‬‬

‫‪ٕٞ‬س‪ٙ‬یٗ ایٗ ساثغ‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثل‪ٛ‬ست صیش ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‬

‫‪x i  c ik x j .‬‬ ‫(‪)4.22‬‬

‫و‪ٝ‬‬

‫‪c ij  aik bkj .‬‬ ‫(‪)4.23‬‬

‫ِزا وبسثشد ٔت‪ٛ‬اِی د‪ ٚ‬تجذیُ ٔتؼبٔذ ‪ٔ BٚA‬ؼب‪ٚ‬ی اػت ثب یه تجذیُ خغی ػ‪ٔ . C ْٛ‬ی ت‪ٛ‬اٖ ٘ـبٖ داد و‪٘ C ٝ‬یض‬

‫دس ٘تید‪ ٝ‬تؼبٔذ‪ Bٚ A‬یه تجذیُ ْتؼبٔذ اػت‪ .‬اثجبت خضئیبت ثشای تٕشیٗ ‪ٚ‬اٌزاس خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ‪ .‬ثل‪ٛ‬ست فشٔ‪ِٛ‬ی‬

‫ػٍّٕش ضبكُ ‪ٔ C‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثؼ‪ٛٙ‬اٖ ضبكُضشة د‪ ٚ‬ػٍّٕش‪ BٚA‬دس ٘ظش ٌشفت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪C  AB‬‬

‫‪ ٚ‬ػ‪ٙ‬بكش ٔبتشیغ ‪ c ij‬عجك تؼشیف ػ‪ٙ‬بكش یه ٔبتشیغ ٔشثؼی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ و‪ ٝ‬ثب ضشة د‪ٔ ٚ‬بتشیغ ٔشثؼی ‪Bٚ A‬‬

‫ثذػت ٔی آی‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫ت‪ٛ‬خ‪ ٝ‬داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ و‪ ٝ‬ایٗ ضبكّضشة ٔبتشیؼی یب ػٍّٕشی خبثدبپزیش ٘یؼت‪.‬‬

‫‪BA  AB‬‬

‫عجك تؼشیف‪ ،‬ػ‪ٙ‬بكش تجذیُ ‪D;BA‬ػجبست‪ٙ‬ذ اص‪:‬‬

‫‪d ij  bik akj‬‬ ‫(‪)4.24‬‬

‫و‪ ٝ‬ػٕ‪ٔٛ‬بً ثب ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ٔبتشیغ ‪ٔ ، C‬ؼبدِ‪ )23-4( ٝ‬ت‪ٛ‬افك ٘ذاس٘ذ ‪.‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ػیؼتٓ ٔختلبت ٘‪ٟ‬بیی ث‪ ٝ‬تشتیت‬

‫وبسثشد ػٍّٕش‪ٞ‬بی ‪ Bٚ A‬ثؼتٍی داسد‪ ،‬یؼ‪ٙ‬ی ا‪ A َٚ‬ػپغ ‪B‬یب ا‪ B َٚ‬ثؼذ ‪ .A‬ثب ایٗ ضبَ ضشة ٔبتشیغی‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ؿشوت پزیش اػت‪ ،‬دس یه ضشة ػ‪ ٝ‬یب ز‪ٙ‬ذ ٔبتشیغ تشتیت ضشث‪ٟ‬ب ٔ‪٘ ٟٓ‬یؼت‪:‬‬

‫(‪(AB )C  A (BC ) )4.25‬‬

‫دس ٔؼبدِ‪ٔ )19-4(ٝ‬دب‪ٚ‬ست‪ ، r ٚ A‬ثشای ٘ـبٖ دادٖ ػُٕ ‪ A‬س‪ٚ‬ی ػیؼتٓ ٔختلبت(یب س‪ٚ‬ی ثشداس) كشفبً ٕ٘بدیٗ‬

‫ٌفت‪ ٝ‬ؿذ‪ .‬أب ثب ت‪ٛ‬ػؼ‪ٔ ٝ‬ف‪ٔ ْٟٛ‬بتشیؼ‪ٟ‬ب‪ ،‬ایٗ ساثغ‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثؼ‪ٛٙ‬اٖ ٘ـبٖ د‪ٙٞ‬ذ‪ ٜ‬یه ضشة ٔبتشیؼی ‪ٚ‬الؼی ٘یض دس‬

‫٘ظش ٌشفت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔبتشیؼ‪ٟ‬ب ثىبس سفت‪ٔ ٝ‬شثؼی ؿذ‪ ٜ‬ا٘ذ یؼ‪ٙ‬ی ثب تؼذاد ػغش‪ٞ‬ب ‪ ٚ‬ػت‪ٟ٘ٛ‬بی ثشاثش‪ .‬ثب ایٗ ضبَ ٔب‬

‫ٔبتشیؼ‪ٟ‬بی یه ػت‪٘ٛ‬ی ٘یض داسیٓ‪ٔ ،‬ب٘‪ٙ‬ذ‪ x  ٚx‬و‪ ٝ‬ثل‪ٛ‬ست صیش تؼشیف ٔیؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪x 1 ‬‬ ‫‪ x 1 ‬‬


‫‪x   x 2  , x    x 2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)4.26‬‬
‫‪ x 3 ‬‬ ‫‪ x 3 ‬‬

‫ضشة ‪،Ax‬عجك تؼشیف‪ ،‬ثل‪ٛ‬ست یه ٔبتشیغ ته ػت‪٘ٛ‬ی دس ٘ظش ٌشفت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د‪ ،‬ثب ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی‬

‫‪(Ax )i  aij x j  x i‬‬

‫ِزا ٔؼبدِ‪ٔ)19-4(ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثل‪ٛ‬ست یه ٔؼبدِ‪ٔ ٝ‬بتشیؼی ٘یض ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪x   Ax‬‬

‫خٕغ د‪ٔ ٚ‬بتشیغ‪،‬ثب ای‪ٙ‬ى‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬ا٘ذاص‪ ٜ‬ضشة یه ٔف‪٘ ٟٓٔ ْٟٛ‬یؼت‪ٌ ،‬ب‪ ٜ‬ث‪ٌ ٝ‬ب‪ ٜ‬اػتفبد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬خٕغ ‪A+B‬یه‬

‫ٔبتشیغ‪ C‬اػت و‪ِٛٔ ٝ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ٔشث‪ٛ‬ع‪ٞ Bٚ A ٝ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪:‬‬

‫‪c ij  aij  bij‬‬

‫یه ٔ‪ٛ‬سد داسای ا‪ٕٞ‬یت ثیـتش‪،‬تجذیُ ٔؼى‪ٛ‬ع ث‪ A ٝ‬اػت‪ .‬ػّٕی و‪ r  ٝ‬سا ث‪ r ٝ‬ثش ٔی ٌشدا٘ذ‪ ،‬ایٗ تجذیُ ‪A 1‬‬

‫٘بٔیذ‪ ٜ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ ‪ِٛٔ ٚ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ٔبتشیغ آٖ ثب ‪  ij‬تؼییٗ ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ .‬پغ ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ٔ ٝ‬ؼبدالت صیش سا داسیٓ‬

‫‪x i  aij x j ,‬‬ ‫(‪)4.27‬‬

‫و‪ ٝ‬ثبیذ ػبصٌبس ثبؿذ ثب‬

‫‪x k  aki x i‬‬ ‫(‪)4.28‬‬

‫ثب خبیٍضیٗ وشدٖ ‪ x i‬اص (‪ٔ)27-4‬ؼبدِ‪ٔ)28-4(ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪x k  aki aij x j‬‬ ‫(‪)4.29‬‬

‫ز‪ِٛٔ ٖٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ‪ٔ r ‬ؼتمُ ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ٔ ،‬ؼبدِ‪)29-4(ٝ‬ت‪ٟٙ‬ب ‪ٚ‬لتی كطیص اػت و‪ ٝ‬خٕغ ث‪ٙ‬ذی ػی‪ٙ‬بً ث‪ x k ٝ‬تجذیُ ؿ‪ٛ‬د ‪.‬‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ ضشیت ‪ x j‬ثبیذ ثشای‪ j;k‬یه ثبؿذ ‪ ٚ‬ثشای‪ k  j‬كفش؛یؼ‪ٙ‬ی‬

‫‪aki aij   kj .‬‬ ‫(‪)4.30‬‬

‫ػٕت زپ ٔؼبدِ‪ )30-4(ٝ‬ث‪ ٝ‬ساضتی ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ٔ‪ِٛ‬ف‪ٔ ٝ‬بتشیؼی ثشای ضشة ‪ AA 1‬ؿ‪ٙ‬بخت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫دس ضبِی و‪ ٝ‬ػٕت ساػت ٔ‪ِٛ‬ف‪ٔ ٝ‬بتشیغ ؿ‪ٙ‬بخت‪ ٝ‬ؿذ‪ ٜ‬ثؼ‪ٛٙ‬اٖ ٔبتشیغ ‪ٚ‬اضذ اػت‪:‬‬

‫‪1 0 0 ‬‬
‫‪1  0 1 0 ‬‬ ‫(‪)4.31‬‬
‫‪0 0 1 ‬‬

‫ِزا ٔؼبدِ‪ٔ )30-4(ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثل‪ٛ‬ست صیش ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪AA 1  1‬‬ ‫(‪)4.32‬‬

‫و‪ ٝ‬دِیُ ا٘تخبة ٔبتشیغ ٔؼى‪ٛ‬ع یب ‪ A 1‬سا ٔـخق ٔی و‪ٙ‬ذ‪ .‬تجذیُ ٔشث‪ٛ‬ط ث‪1 ٝ‬ثؼ‪ٛٙ‬اٖ تجذیُ ‪ٕٞ‬ب٘ی ؿ‪ٙ‬بخت‪ٔ ٝ‬ی‬

‫ؿ‪ٛ‬د‪ٞ ،‬یر تغییشی دس ػیؼتٓ ٔختلبت ایدبد ٕ٘ی و‪ٙ‬ذ‪:‬‬

‫‪x  1x‬‬

‫ثغ‪ٛ‬سٔـبث‪ ٝ‬ضشة ‪ٞ‬ش ٔبتشیغ ‪ A‬دس ‪،1‬ثب ‪ٞ‬ش تشتیجی‪ A،‬سا دػت ٘خ‪ٛ‬سد‪ ٜ‬ثبلی ٔی ٌزاسد‪.‬‬

‫‪1A  A1  A‬‬

‫ثب وٕی تغییش دس تشتیت اثجبت ٔؼبدِ‪ٔ)28-4(ٝ‬ی ت‪ٛ‬اٖ ٘ـبٖ داد و‪ A 1 ٚ Aَ ٝ‬تجذیُ ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ ،‬ث‪ ٝ‬خبی خبیٍضی‪ٙ‬ی‬

‫‪ x i‬دس ٔؼبدِ‪ )29-4(ٝ‬ث‪ ٝ‬ؿىُ ‪ٔ ، x ‬ی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ثغ‪ٛ‬س یىؼبٖ ثب ػبصٌبسی ٔغبِج‪ ٝ‬ؿذ‪ ٜ‬خ‪ٛ‬ة ثب ضزف وشدٖ ‪ x ‬اص‬

‫د‪ٔ ٚ‬ؼبدِ‪ ،ٝ‬دسٔذ ٔـبث‪ٙٔ ٝ‬دش ٔی ؿ‪ٛ‬د ث‪ٝ‬‬

‫‪aij aij   ij‬‬

‫دس ٕ٘بد ٌزاسی ٔبتشیغ‪ ،‬ایٗ خّٕ‪ ٝ‬خ‪ٛ‬ا٘ذ‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪A 1A  1‬‬ ‫(‪)4.33‬‬

‫و‪ ٝ‬ػجبست سا اثجبت ٔی و‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫ضبَ ثیبییذ خٕغ د‪ٌٚ‬ب٘‪ ٝ‬سا دس ٘ظش ثٍیشیٓ‬

‫‪akl aki aij‬‬

‫و‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثل‪ٛ‬ست صیش ٘یض ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‬

‫‪c li aij , c li  akl aki‬‬

‫‪ ٚ‬یب ثل‪ٛ‬ست‬

‫‪akl d kj , d kj  aki aij‬‬

‫ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ؿشایظ تؼبٔذ‪ٔ ،‬ؼبدِ‪،)15-4(ٝ‬خٕغ دس ؿىُ ا‪ َٚ‬تجذیُ ٔی ؿ‪ٛ‬د ث‪ٝ‬‬

‫‪ li aij  alj‬‬

‫ث‪ ٝ‬ػجبست دیٍش‪ ،‬خٕغ ٔـبث‪ ٝ‬اص ٘مغ‪٘ ٝ‬ظش د‪ ٚ ،ْٚ‬ثب وٕه ٔؼبدِ‪ٔ ،)30-4(ٝ‬ی ت‪ٛ‬اٖ ٘‪ٛ‬ؿت‬

‫‪akl  kj  a jl‬‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ٔبتشیغ ٔؼتمیٓ‪ٔ ٚA‬ؼى‪ٛ‬ع ‪ A 1‬ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬ساثغ‪ ٝ‬صیش ٔشتجظ ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫‪alj  a jl‬‬ ‫(‪)4.34‬‬

‫ث‪ ٝ‬ع‪ٛ‬س وّی‪ٔ ،‬بتشیغ ثذػت آٔذ‪ ٜ‬اص ‪A‬ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬خبثدبیی ػغش‪ٞ‬ب ‪ ٚ‬ػت‪ٟ٘ٛ‬ب ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ٔبتشیغ تشا٘‪ٟ‬بد‪ ٜ‬ؿ‪ٙ‬بخت‪ٔ ٝ‬ی‬

‫ؿ‪ٛ‬د‪ ،‬ثب ػالٔت ‪ٔ A‬ـخق ٔی ٌشدد‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔؼبدِ‪)34-4(ٝ‬ثیبٖ ٔی و‪ٙ‬ذ و‪ ٝ‬ثشای ٔبتشیؼ‪ٟ‬بی ٔتؼبٔذ ٔبتشیغ‬

‫ٔؼى‪ٛ‬ع ثل‪ٛ‬ست ٔبتشیغ تشا٘‪ٟ‬بد‪ ٜ‬ؿ‪ٙ‬بخت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ ٚ‬ثغ‪ٛ‬س ٕ٘بدیٗ‬

‫‪A 1  A‬‬ ‫(‪)4.35‬‬

‫اٌش ایٗ ٘تید‪ ٝ‬دس ٔؼبدِ‪ )33-4(ٝ‬خبیٍضیٗ ؿ‪ٛ‬د‪ ،‬ثذػت ٔی آ‪ٚ‬سیٓ‪.‬‬

‫‪AA  1‬‬ ‫(‪)4.36‬‬

‫و‪ ٝ‬ثب ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬ؿشایظ تؼبٔذ‪ٔ ،‬ؼبدِ‪،)15-4( ٝ‬یىؼبٖ اػت‪ ،‬ث‪ ٝ‬ؿىُ خالك‪ٛ٘ ٝ‬ؿت‪ ٝ‬ؿذ‪ ٜ‬و‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثب ػجظ‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫(‪)30-4‬ثب خبیٍضیٗ‬ ‫ٔؼتمیٓ ٔمبیؼ‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪ .‬ثغ‪ٛ‬س ٔـبث‪ ٝ‬یه ؿىُ دیٍش اص ؿشایظ تؼبٔذ ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ اص ٔؼبدِ‪ٝ‬‬

‫وشدٖ(‪)34-4‬ثذػت آیذ‪:‬‬

‫‪akj a ji   kj‬‬ ‫(‪)4.37‬‬

‫دس ؿىُ ٕ٘بدیٗ‪ٔ)37-4(،‬ی ت‪ٛ‬اٖ ٘‪ٛ‬ؿت‬

‫‪AA  1‬‬

‫‪ٔ ٚ‬ؼتمیٕبً اص (‪)36-4‬ثب ضشة آٖ اص زپ دس ‪ ٚA‬اص ساػت دس ‪ٔ A 1‬ی ت‪ٛ‬اٖ ثذػت آ‪ٚ‬سد‪.‬‬

‫یه ٔبتشیغ ٔؼتغیّی ثب اثؼبد ‪ٌ m*n‬فت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د اٌش ‪ m‬ػغش ‪ n ٚ‬ػت‪ ٖٛ‬داؿت‪ ٝ‬ثبؿذ یؼ‪ٙ‬ی اٌش ٔ‪ِٛ‬ف‪ٔ ٝ‬بتشیغ‬

‫‪ aij‬ثبؿذ‪ ،‬آٍ٘ب‪ i ٜ‬اص ‪ 1‬تب ‪ jٚ m‬اص ‪ 1‬تب ‪ n‬تغییش ٔی و‪ٙ‬ذ‪ .‬ث‪ٛ‬ض‪ٛ‬ش تشا٘‪ٟ‬بد‪ ٜ‬ز‪ٙ‬یٗ ٔبتشیغی اثؼبد ‪ n*m‬داسد‪ .‬اٌش‬

‫یه ٔبتشیغ ػت‪٘ٛ‬ی ثشداسی ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ یه ٔبتشیغ ٔؼتغیّی ث‪ ٝ‬اثؼبد ‪ m*1‬دس ٘ظش ٌشفت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د تشا٘‪ٟ‬بد‪ ٜ‬آٖ یه‬

‫ثشداس ث‪ ٝ‬اثؼبد ‪ 1*m‬اػت‪ .‬یه ٔبتشیغ ته ػغشی ضشة ‪ AB‬د‪ٔ ٚ‬بتشیغ ٔؼتغیّی ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د داسد ت‪ٟٙ‬ب اٌش تؼذاد‬

‫ػت‪ٟ٘ٛ‬بی ‪ A‬ثشاثش تؼذاد ػغش‪ٞ‬بی‪ B‬ثبؿذ‪.‬‬

‫ایٗ یه ٘تید‪ٚ ٝ‬اضص اص تؼشیف ػُٕ ضشة اػت و‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬یه ٔ‪ِٛ‬ف‪ٔ ٝ‬بتشیغ ٔ‪ٙ‬دش ٔی ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪c ij  aij b kj‬‬

‫اصایٗ ٘مغ‪٘ ٝ‬ظش‪،‬ضشة یه ٔبتشیغ ثشداس ػت‪٘ٛ‬ی ثب یه ٔبتشیغ ٔشثؼی ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د ٘ذاسد‪ .‬ت‪ٟٙ‬ب ضشة ثیٗ ایٗ وٕیت‪ٟ‬ب‬

‫و‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ؿىُ یبثذ یه ٔبتشیغ ٔشثؼی ثب یه ٔبتشیغ ػت‪٘ٛ‬ی ػبد‪ ٜ‬اػت‪ .‬أب ث‪ ٝ‬خبعش داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ و‪ ٝ‬یه‬

‫ٔبتشیغ ػغشی ػبد‪ ٜ‬ث‪ ٝ‬یه تجذیُ ثشداسی اػت و‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ دس ‪ٚ‬الغ یه ٔبتشیغ ٔشثؼی سا اص پی ؽ ضشة‬

‫و‪ٙ‬ذ‪ .‬ثب ایٗ ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د‪ ،‬ثشای یه ثشداس تٕبیض ٔیبٖ ٔبتشیغ ػت‪٘ٛ‬ی ‪ ٚ‬تجذیُ آٖ اغّت پیبٔذی ٘ذاسد‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ػالٔت ‪x‬‬

‫ٕٔىٗ اػت ثشای ٘ـبٖ دادٖ ای‪ٙ‬ى‪ ٝ‬آیب یه ٔبتشیغ ػت‪٘ٛ‬ی یب ػغشی اػت ثؼ‪ٛٙ‬اٖ اختیبسات ٔ‪ٛ‬لؼیت‪ ،‬اػتفبد‪ٜ‬‬

‫ؿ‪ٛ‬د‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ دس ػجبست ‪ Ax‬و‪A ٝ‬یه ٔبتشیغ ٔشثؼی اػت‪ ،‬ػالٔت ‪ x‬ثشای یه ٔبتشیغ ػت‪٘ٛ‬ی لشاس ٔی‬

‫ٌیشد‪ ،‬دس ضبِی و‪ ٝ‬دس ػجبست ‪ِْٚ xA‬ف‪ٞ ٝ‬بی یىؼبٖ ٔشتت ؿذ‪ ٜ‬دس یه ػغش سا ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ ‪ .‬ث‪ ٝ‬یبد داؿت‪ٝ‬‬

‫ثبؿیذ و‪ِٛٔ ٝ‬ف‪ i ٝ‬اْ ‪ٔ Ax‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثل‪ٛ‬ست صیش ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ ‬‬
‫‪Aij x j  x j A‬‬
‫‪ji‬‬

‫خبٌشی ٔفیذ ضشة یه ثشداس ‪ٔ ٚ‬بتشیغ ٔشثؼی سا داسیٓ و‪ٝ‬‬


‫ث‪ٙ‬بثشایٗ‪ٔ،‬بیه ‪ٚ‬یظٌی خبة‬

‫‪Ax  xA‬‬

‫یه ٔبتشیغ ٔشثؼی و‪ ٝ‬ثب تجذیُ خ‪ٛ‬د یىؼبٖ اػت‬

‫‪Aij  A ji‬‬ ‫(‪)4.38‬‬

‫ٌفت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د ٔتمبسٖ اػت (ث‪ ٝ‬دالیُ ‪ٚ‬اضص)‪ٚ .‬لتی تجذیُ ٔ‪ٙ‬فی ٔبتشیغ اكّی اػت‬

‫‪Aij  A ji‬‬ ‫(‪)4.39‬‬

‫ٔبتشیغ پبد ٔتمبسٖ یب ٔتمبسٖ ٔ‪ٛ‬سة اػت‪ .‬ث‪ٛ‬ض‪ٛ‬ش دس یه ٔبتشیغ پبد ٔتمبسٖ‪ِٛٔ ،‬ف‪ٞ ٝ‬بی لغشی ‪ٕٞ‬یـ‪ ٝ‬كفش‬

‫‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫تغییش‬ ‫د‪ ٚ‬تفؼیش اص یه ػٍّٕشث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ا٘تمبَ ثشداس یب ػیؼتٓ ٔختلبت‪ ،‬اٌش تجذیُ یه ػٍّٕش تطت یه‬

‫‪( F‬یب یه ٔبتشیغ‬ ‫ٔختلبت سا ثیبثیٓ ‪ٞ‬ش د‪ ٚ‬سا ؿبُٔ ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬ثیبییذ‪ A‬سا یه ػٍّٕش و‪ ٝ‬س‪ٚ‬ی یه ثشداس‬

‫ػت‪٘ٛ‬ی) ػُٕ ٔی و‪ٙ‬ذ تب یه ثشداس ‪G‬سا ت‪ِٛ‬یذ و‪ٙ‬ذ دس ٘ظش ثٍیشیٓ ‪:‬‬

‫‪G  AF‬‬

‫اٌش ػیؼتٓ ٔختلبت ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬یه ٔبتشیغ ‪ B‬تجذیُ ؿ‪ٛ‬د‪ِٛٔ ،‬ف‪ٞ ٝ‬بی ثشداس ‪G‬دس ػیؼتٓ خذیذ ثل‪ٛ‬ست صیش داد‪ٜ‬‬

‫ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‬

‫‪BG  BAF‬‬

‫و‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‬

‫‪BG  BAB 1BF‬‬ ‫(‪)4.40‬‬

‫ٔؼبدِ‪ٔ )40-4( ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثل‪ٛ‬ست ػٍّٕش ‪ BAB 1‬و‪ ٝ‬س‪ٚ‬ی ثشداس ‪ F‬ػُٕ ٔیى‪ٙ‬ذ‪،‬ثیبٖ ؿذ‪ ٜ‬دسػیؼتٓ خذیذ‪،‬ثشداس‬

‫‪ G‬سات‪ِٛ‬یذ ٔیى‪ٙ‬ذ‪،‬ثیبٖ ؿذ‪ ٜ‬دسٔختلبت خذیذ‪،‬ثیبٖ ؿ‪ٛ‬د ‪.‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ‪ BAB 1‬سا فشْ ٌشفت‪ ٝ‬ؿذ‪ ٜ‬ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬ػٍّٕش ‪A‬‬

‫یشیٓ‪:‬‬
‫‪ٚ‬لتی ث‪ ٝ‬یه ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬خذیذ اص ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬ب تجذیُ ٔی ؿ‪ٛ‬د دس ٘ظش ٔیً‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪A   BAB 1‬‬ ‫(‪)4.41‬‬

‫‪ٞ‬ش تجذیُ اص یه ٔبتشیغ و‪ ٝ‬ؿىُ ٔؼبدِ‪)41-4(ٝ‬سا داؿت‪ ٝ‬ثبؿذ ثؼ‪ٛٙ‬اٖ یه تجذیُ ‪ٕٞ‬ؼبٖ ؿ‪ٙ‬بخت‪ٔ ٝ‬یؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫دس ایٗ خب ٔ‪ٙ‬بػت اػت خ‪ٛ‬اف دتشٔی‪ٙ‬بٖ تـىیُ ؿذ‪ ٜ‬اص ػ‪ٙ‬بكش یه ٔبتشیغ ٔشثؼی دس ٘ظش ٌشفت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪ٕٞ .‬ب٘غ‪ٛ‬س‬

‫و‪ٔ ٝ‬ؼٕ‪ َٛ‬اػت‪ ،‬یه ز‪ٙ‬یٗ دتش ْی‪ٙ‬ب٘ی سا ثب خغ‪ٛ‬ط ػٕ‪ٛ‬دی ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬یٓ‪ ،‬یؼ‪ٙ‬ی ‪ . A‬ث‪ ٝ‬یبد داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ و‪ٝ‬‬

‫تؼشیف ضشة ٔبتشیؼی ثشای ضشة دتشٔی‪ٙ‬ب٘‪ٟ‬ب وبٔالً یىؼبٖ اػت‪:‬‬

‫‪AB  A . B‬‬ ‫("‪)4.41‬‬

‫ز‪ ٖٛ‬دتشٔی‪ٙ‬بٖ ٔبتشیغ ‪ٚ‬اضذ ‪ 1‬اػت‪ ،‬ؿىُ دتشٔی‪ٙ‬ب٘ی ؿشایظ تؼبٔذ ٔؼبدِ‪ٔ)36-4(ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‬

‫‪A . A 1‬‬

‫ثؼال‪ٕٞ ،ٜٚ‬ب٘غ‪ٛ‬س و‪ٔ ٝ‬مذاس یه دتشٔی‪ٙ‬بٖ ثب خبثدبیی ػغش‪ٞ‬ب ‪ ٚ‬ػت‪ٟ٘ٛ‬ب ثذ‪ ٖٚ‬تغییش ٔی ٔب٘ذ‪ٔ ،‬ی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ث‪ٛٙ‬یؼیٓ‬

‫‪A 1‬‬
‫‪2‬‬
‫(‪)4.42‬‬

‫و‪٘ ٝ‬ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ دتش ٔی‪ٙ‬بٖ یه ٔبتشیغ ٔتؼبٔذ ت‪ٟٙ‬ب ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ (‪)+1‬یب (‪)-1‬ثبؿذ‪ٔ(.‬ف‪ٙٞ ْٟٛ‬ذػی ایٗ د‪ٔ ٚ‬مذاس دس‬

‫ثخؾ ثؼذ ثالضظ‪ ٝ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ)‬

‫‪ٚ‬لتی ٔبتشیغ ٔتؼبٔذ ٘یؼت‪ ،‬لغؼبً دتشٔی‪ٙ‬ب٘ی ایٗ ٔمبدیش ػبد‪ ٜ‬سا ٘ذاسد ‪ .‬ثب ایٗ ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ٘ـبٖ داد‪ ٜ‬ؿ‪ٛ‬د و‪ٝ‬‬

‫ٔمذاس دتشٔی‪ٙ‬بٖ تطت یه تجذیُ ‪ٕٞ‬ؼبٖ‪ ،‬ثبثت اػت‪ .‬ثب ضشة ٔؼبدِ‪)41-4(ٝ‬‬

‫ثشای ٔبتشیغ تجذیُ یبفت‪ ٝ‬اص ساػت دس ‪B‬ثذػت ٔی آ‪ٚ‬سیٓ‪.‬‬

‫‪A B  BA‬‬

‫ؿه دتشٔی‪ٙ‬ب٘ی‬
‫یبث‪َ ٝ‬‬

‫‪A . B  B . A‬‬

‫‪ B‬تمؼیٓ و‪ٙ‬یٓ تب ٘تید‪ٝ‬‬ ‫ز‪ ٖٛ‬دتشٔی‪ٙ‬بٖ‪ B‬كشفبً یه ػذد اػت ‪ ٚ‬كفش ٘یؼت‪ٔ ،‬ی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ‪ٞ‬ش د‪ ٚ‬عشف سا ثش‬

‫دِخ‪ٛ‬ا‪ ٜ‬سا ثذػت آ‪ٚ‬سیٓ‪:‬‬

‫‪A  A‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫دس ثطث ضشوت خؼٓ كّت اخیش‪ ٕٝٞ ،‬ایٗ خ‪ٛ‬اف تجذیالت ٔبتشیؼی‪ ،‬ث‪ٛ‬یظ‪ٔ ٜ‬بتشیغ ‪ٞ‬بی ٔتؼبٔذ‪ ،‬ثىبس خ‪ٛ‬ا‪ٙٞ‬ذ‬

‫سفت‪ .‬ث‪ ٝ‬ػال‪ ٜٚ‬ػبیش خ‪ٛ‬اف الصْ ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ ٚ‬دس ٔ‪ٛ‬لغ ِض‪ ْٚ‬ثذػت خ‪ٛ‬ا‪ٙٞ‬ذ آٔذ‪.‬‬

‫‪ -4.4‬زوایای اولر‬

‫ث‪ ٝ‬یبد داسیٓ (ف‪ )137‬و‪ِٛٔ ٝ٘ ٝ‬ف‪ aij ٝ‬ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ٔختلبت تؼٕیٓ یبفت‪ٙٔ ٝ‬بػت ٘یؼت‪ٙ‬ذ صیشا آ٘‪ٟ‬ب وٕیت‪ٟ‬بی ٔؼتمُ‬

‫٘یؼت‪ٙ‬ذ‪ .‬ؿؾ ساثغ‪ ٝ‬و‪ ٝ‬ؿشایظ تؼبٔذ سا ثیبٖ ٔی و‪ٙٙ‬ذ ‪ٔ،‬ؼبدالت(‪)9-4‬یب(‪ ،)15-4‬لغؼبً تؼذاد ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ٔؼتمُ ساث‪ٝ‬‬

‫ػ‪ ٝ‬وب‪ٞ‬ؾ ٔی د‪ٙٞ‬ذ ‪ .‬أب ث‪ٙٔ ٝ‬ظ‪ٛ‬س ٔـخق وشدٖ ضشوت یه خؼٓ كّت‪ ،‬یه خ‪ٛ‬اػت‪ ٝ‬اضبفی ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی‬

‫ن ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬تؼبٔذ ایدبة ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ ‪ .‬دس ثخؾ لجُ ٔب ٘ـبٖ دادیٓ و‪ٝ‬‬
‫ٔبتشیغ ثبیذ اسضب ؿ‪ٛ‬د‪ ،‬ػال‪ ٜٚ‬ثش آ٘‪ٟ‬بیی ‪ٜ‬‬

‫دتشٔی‪ٙ‬بٖ یه ْاتشیغ ٔتؼبٔذ ‪ٚ‬الؼی ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ٔمذاس ‪ +1‬یب ‪ -1‬داؿت‪ ٝ‬ثبؿذ‪ .‬ثب ایٗ ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د ثطث صیش ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ‬

‫و‪ ٝ‬یه ٔبتشیغ ٔتؼبٔذ و‪ ٝ‬دتشٔی‪ٙ‬بٖ آٖ ‪ -1‬اػت ٕ٘ی ت‪ٛ‬ا٘ذ یه خبثدبیی فیضیىی اص یه خؼٓ كّت سا ٘ـبٖ‬

‫د‪ٞ‬ذ‪ .‬ػبد‪ ٜ‬تشیٗ ٔبتشیغ‪ 3*3‬ثب دتشٔی‪ٙ‬بٖ ‪ -1‬سا دس ٘ظش ثٍیشیذ‪:‬‬

‫‪ 1 0 0 ‬‬
‫‪S   0 1 0   1‬‬
‫‪ 0 0 1‬‬

‫تجذیُ ‪ S‬اثش تغییش ػالٔت ‪ٞ‬ش یه اص ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬ب یب ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ٔختلبت سا داسد (ؿىُ ‪ .)6-4‬ز‪ٙ‬یٗ ػّٕی یه‬

‫ػیؼتٓ ٔختلبت ساػتٍشد سا ث‪ ٝ‬یه ػیؼتٓ زپٍشد تجذیُ ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ ٚ‬ثؼ‪ٛٙ‬اٖ یه ‪ٚ‬اس‪ٍ٘ٚ‬ی ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ٔختلبت‬

‫ؿ‪ٙ‬بخت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫یه س‪ٚ‬ؽ ا٘دبْ یه ‪ٚ‬اس‪ ٖٚ‬ػبصی زشخب٘ذٖ ض‪ َٛ‬یه ٔط‪ٛ‬س ٔختلبت ث‪ ٝ‬ا٘ذاص‪ ٚ180 ٜ‬ػپغ ثبصتبة دس ج‪ٞ‬ت‬

‫آٖ ٔط‪ٛ‬س ٔختلبت اػت‪ .‬ثشای خ‪ٟ‬ت‪ٔ z‬ی ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪ٚ‬اس‪ ٖٚ‬ػبصی ; (ثبصتبة د‪ ٚ‬كفط‪( )xy ٝ‬زشخؾ ‪ 180‬ض‪)z َٛ‬‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ؿىُ ‪ٚ:6-4‬اس‪ ٖٚ‬ػبصی ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ٔختلبت‬

‫دس ٕ٘بد ٌزاسی ٔبتشیؼی‪ ،‬ایٗ ث‪ ٝ‬ؿىُ‬

‫‪ 1 0 0  1 0 0   1 0 0 ‬‬
‫‪ 0 1 0 0 1 0    0 1 0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0 0 1  0 0 1  0 0 1‬‬

‫و‪ ٝ‬زشخؾ ‪180‬ثب لشاس دادٖ ‪  ;180‬دس ٔؼبدِ‪)17-4(ٝ‬ثذػت ٔی آیذ‪.‬‬

‫اص خبكیت ایٗ ػُٕ‪ٚ ،‬اضص اػت و‪ ٝ‬یه ‪ٚ‬اس‪ ٖٚ‬ػبصی اص یه ػیؼتٓ ساػتٍشد ث‪ ٝ‬یه ػیؼتیٓ زپٍشد ٕ٘ی‬

‫‪ S‬فضیص‬ ‫ت‪ٛ‬ا٘ذ ث‪ٛ‬ػیّ‪ٞ ٝ‬یر تغییش كّجی دس ساػتبی ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ٔختلبت ا٘دبْ ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬آ٘س‪ ٝ‬ثشای ‪ٚ‬اس‪ ٖٚ‬ػبصی‬

‫اػت ٔمذاس ٔؼب‪ٚ‬ی ثشای ‪ٞ‬ش ٔبتشیؼی اػت و‪ ٝ‬دتشٔی‪ٙ‬بٖ آٖ ‪ -1‬اػت‪ ،‬ثشای ز‪ٙ‬یٗ ٔبتشیؼی ٔی ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست‬

‫ضشة ‪ S‬ثب یه ٔبتشیغ و‪ ٝ‬دتشٔی‪ٙ‬بٖ آٖ یه اػت ٘‪ٛ‬ؿت ‪ ٚ‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ػُٕ ‪ٚ‬اس‪ٖٚ‬ػبصی سا ؿبُٔ ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬دس‬

‫٘تید‪ٕ٘ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ یه تغییش كّت دس ساػتب سا ت‪ٛ‬كیف و‪ٙ‬ذ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ تجذیالت ٕ٘بیؾ د‪ٙٞ‬ذ‪ ٜ‬ضشوت خؼٓ كّت‬

‫ثبیذ ث‪ٔ ٝ‬بتشیؼ‪ٟ‬بیی و‪ ٝ‬دتشٔی‪ٙ‬بٖ ‪ +1‬داس٘ذ ٔطذ‪ٚ‬د ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ .‬س‪ٚ‬ؽ دیٍش سػیذٖ ث‪ ٝ‬ایٗ ٘تید‪ ٝ‬ؿش‪ٚ‬ع اص ایٗ ضمیمت‬

‫‪ 1‬داسد‪ .‬ایٗ ةا‬ ‫اػت و‪ٔ ٝ‬بتشیغ تجذیُ ثبیذ ثغ‪ٛ‬س پی‪ٛ‬ػت‪ ٝ‬اص یه ٔبتشیغ ‪ٚ‬اضذ ٘تید‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د و‪ ٝ‬لغؼبً دتشٔی‪ٙ‬بٖ‬

‫پی‪ٛ‬ػتٍی ضشوت ثشای داؿتٗ دتشٔی‪ٙ‬بٖ ٔبتشیغ و‪٘ ٝ‬بٌ‪ٟ‬بٖ اص تؼذاد ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬آٖ ‪ +1‬ث‪ -1 ٝ‬دس ثشخی صٔب٘‪ٟ‬بی داد‪ٜ‬‬

‫ؿذ‪ ٜ‬تغییش ٔی و‪ٙ‬ذ ٘بػبصٌبس اػت ‪ .‬تجذیالت ٔتؼبٔذ ثب دتشٔی‪ٙ‬بٖ ‪ +1‬دسػت ‪ ٚ‬تجذیالت ثب دتشٔی‪ٙ‬بٖ ‪٘ -1‬بدسػت‬

‫اػت ٌفت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪.‬‬

‫٘ذی الٌشا٘ظی ٔىب٘یه‪ ،‬ضش‪ٚ‬سی خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د و‪ ٝ‬ػ‪ ٝ‬پبسأتش‬


‫ِزاث‪ٙٔ ٝ‬ظ‪ٛ‬س ت‪ٛ‬كیف ضشوت اخؼبْ كّت دس فشث‪ِٛ‬ت‬

‫ٔؼتمُ سا و‪ ٝ‬خ‪ٟ‬ت ٌیشی یه خؼٓ كّت سا دس ز‪ٙ‬یٗ س‪ٚ‬ؿی و‪ٔ ٝ‬تشادف ٔبتشیغ ٔتؼبٔذ تجذیُ ثب دتشٔی‪ٙ‬بٖ ‪+1‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫اػت سا ٔـخق ٔی و‪ٙ‬ذ خؼتد‪ ٛ‬و‪ٙ‬یٓ ‪ .‬ت‪ٟٙ‬ب ‪ٚ‬لتی ز‪ٙ‬یٗ ٔختلبت تؼٕیٓ یبفت‪ ٝ‬ای پیذا ؿ‪ٛ‬د ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ یه‬

‫الٌشا٘ظی ثشای ػیؼتٓ ث‪ ٛٙ‬یؼیٓ ‪ٔ ٚ‬ؼبدالت الٌشا٘ظی ضشوت سا ثذػت آ‪ٚ‬سیٓ ‪ .‬یه تؼذاد اص ز‪ٙ‬یٗ ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ٝ‬‬

‫پبسأتش‪ٞ‬ب دس ٘‪ٛ‬ؿت‪ٞ ٝ‬ب ت‪ٛ‬كیف ؿذ‪ ٜ‬ا٘ذ ‪ .‬أب ٔؼٕ‪ِٛ‬تشیٗ ‪ٔ ٚ‬فیذتشیٗ آ٘‪ٟ‬ب صا‪ٚ‬ایبی ا‪ِٚ‬ش یب ا‪ِٚ‬شی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔب‬

‫ایٗ ص‪ٚ‬ایب سا دس ای‪ٙ‬دب تؼشیف خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ وشد ‪٘ ٚ‬ـبٖ ٔی د‪ٞ‬یٓ زٍ‪ِٛٔ ٝ٘ٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ٔبتشیغ تجذ یُ ٔتؼبٔذ ٔی ت‪ٛ‬ا٘‪ٙ‬ذ ث‪ٝ‬‬

‫فشْ آ٘‪ٟ‬ب ثیبٖ ؿ‪٘ٛ‬ذ‪.‬‬

‫ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ تجذیُ اص یه ػیؼتٓ ٔختلبت وبستضیٗ داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ٜ‬ث‪ ٝ‬دیٍشی سا ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬ػ‪ ٝ‬زشخؾ ٔت‪ٛ‬اِی ا٘دبْ ؿذ‪ٜ‬‬

‫‪ .‬ثب‬ ‫دس یه تشتیت خبف ا٘دبْ د‪ٞ‬یٓ ‪ .‬ػپغ ص‪ٚ‬ایبی ا‪ِٚ‬ش ثل‪ٛ‬ست ػ‪ ٝ‬صا‪ٚ‬ی‪ٔ ٝ‬ت‪ٛ‬اِی زشخؾ تؼشیف ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‬

‫‪ٚ‬خ‪ٛ‬د ٔطذ‪ٚ‬دیت‪ٟ‬ب ا٘تخبة ص‪ٚ‬ایبی زشخؾ لشاسدادی اػت‪ .‬لشاسداد اكّی و‪ ٝ‬دس ای‪ٙ‬دب پیٍیشی خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ ثغ‪ٛ‬س‬

‫ٌؼتشد‪ ٜ‬دس ٔىب٘یه ٘د‪ٔٛ‬ی‪ٔ ،‬ىب٘یه وبسثشدی ‪ ٚ‬خیّی ا‪ٚ‬لبت دس فیضیه ٔ‪ِٛ‬ى‪ِٛ‬ی ‪ ٚ‬ضبِت خبٔذ اػتفبد‪ٔ ٜ‬ی‬

‫ؿ‪ٛ‬د‪ .‬ػبیش لشاسداد‪ٞ‬ب دس پبییٗ ‪ ٚ‬ضٕیٕ‪A ٝ‬ؿشش داد‪ ٜ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ xyz‬ث‪ ٝ‬ا٘ذاص‪ ٜ‬یه صا‪ٚ‬ی‪ٝ‬‬ ‫ِی‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬ب آغبص ٔی ؿ‪ٛ‬د‪،‬‬ ‫تشتیت ثىبس سفت‪ ٝ‬دس ای‪ٙ‬دب ثب زشخؾ ػیؼتٓ ا‪ٚ‬‬

‫پبدػبػتٍشد ض‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س ‪ ٚ ،Z‬ػیؼتٓ ٔختلبت ثذػت آٔذ‪ ٜ‬ثب ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ‪ ‬ثشزؼت صد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د‪ .‬دس ٔشضّ‪ٝ‬‬

‫د‪ٔ ْٚ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ٔیب٘ی‪ ،  ،‬ض‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س ‪ ‬پبدػبػتٍشد ثب صا‪ٚ‬ی‪ٔ  ٝ‬ی زشخ‪ٙ‬ذ تب ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ٔ ٝ‬یب٘ی دیٍش‪،‬‬

‫ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ‪ ،    ‬ت‪ِٛ‬یذ ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ٔ .‬ط‪ٛ‬س ‪  ‬دس تمبعغ كفطبت ‪    ٚ xy‬لشاس داسد ‪ ٚ‬ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ خظ ٌش‪ٞ ٜ‬ب‬

‫ؿ‪ٙ‬بخت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د‪ .‬ػشا٘دبْ ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ‪    ‬پبدػبػتٍشد ثب صا‪ٚ‬ی‪  ٝ‬ض‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س ‪ٔ  ‬ی زشخ‪ٙ‬ذ تب ػیؼتٓ‬

‫ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی دِخ‪ٛ‬ا‪ x y z  ٜ‬سا ایدبد و‪ٙٙ‬ذ‪ .‬ؿىُ (‪4‬ـ‪ )7‬تشتیت ٔشاضُ ٔختّف سا ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ص‪ ٚ‬ایبی‬

‫ا‪ ٚ ، َٚ‬وبٔال خ‪ٟ‬ت ٌیشی ػیؼتٓ ‪ٔ x y z ‬شتجظ ثب ‪ xyz‬سا ٔـخق ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ٔ ٚ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ػ‪ٝ‬‬

‫ٔختلبت تؼٕیٓ یبفت‪ٛٔ ٝ‬سد ٘یبص ػُٕ و‪ٙ‬ذ‪.‬‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ؿىُ ‪: 7-4‬زشخـ‪ٟ‬بی تؼشیف و‪ٙٙ‬ذ‪ ٜ‬ص‪ٚ‬ایبی ا‪ِٚ‬ش‬

‫ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی تجذیُ وبُٔ ‪ٔ A‬ی ت‪ٛ‬ا٘‪ٙ‬ذ ث‪ٛ‬ػیّ‪ٛ٘ ٝ‬ؿتٗ ٔبتشیغ ثل‪ٛ‬ست ضشة ػ‪ٌ ٝ‬ب٘‪ ٝ‬زشخـ‪ٟ‬بی ٔطضا ثذػت‬

‫آی‪ٙ‬ذ‪ٞ ،‬ش یه اص آ٘‪ٟ‬ب یه ؿىُ ٔبتشیغ ٘ؼجتبً ػبد‪ ٜ‬داسد ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ زشخؾ ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬ض‪ٔ z َٛ‬یت‪ٛ‬ا٘ذ ثب یه ٔبتشیغ‬

‫‪ D‬ت‪ٛ‬كیف ؿ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪  Dx‬‬
‫‪C‬‬ ‫و‪ٔ x ٚ  ٝ‬بتشیغ ‪ٞ‬بی ػت‪٘ٛ‬ی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ .‬ثغ‪ٛ‬س ٔـبث‪ ٝ‬تجذیُ اص ‪ ‬ث‪ٔ     ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثب یه ٔبتشیغ‬

‫ت‪ٛ‬كیف ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪ C‬‬
‫‪ ٚ‬آخشیٗ زشخؾ ث‪ x y z  ٝ‬ث‪ٛ‬ػیّ‪ ٝ‬یه ٔبتشیغ ‪B‬‬

‫‪x   B‬‬
pejman.bordbar@yahoo.com ‫ پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬:‫ترجمه‬

ُ‫بثشایٗ ٔبتشیغ تجذی‬ٙ‫ث‬

x   Ax
‫اِی اػت‬ٛ‫بی ٔت‬ٟ‫ضبكّضشة ٔبتشیؼ‬

A  BCD
‫) صیش داسد‬17‫ـ‬4 ٝ‫یذ ساثغ‬ٙ‫ع و‬ٛ‫ ؿىُ (سخ‬ٝ‫بثشایٗ ٔبتشیؼی ث‬ٙ‫ ث‬ٚ ‫ اػت‬Z َٛ‫ یه زشخؾ ض‬D ُ‫ضبَ تجذی‬

 cos  sin  0 
D    sin  cos  0  )4.43(
 0 0 1 

‫ ثب ٔبتشیغ‬.‫ ٔشتجظ اػت‬ َٛ‫ ثب یه زشخؾ ض‬C ُ‫تجذی‬

1 0 0 

C  0 cos  sin   )4.44(
0  sin  cos  

:‫ داسد‬D ‫بثشایٗ فشْ یىؼب٘ی ثب‬ٙ‫ ث‬ٚ ‫ اػت‬  َٛ‫ یه زشخؾ ض‬B ْ‫ ػشا٘دب‬ٚ

 cos sin 0
B    sin cos 0  )4.45(
 0 0 1 

‫ست صیش‬ٛ‫ ثل‬A=BCD ‫پغ ٔبتشیغ ضبكّضشة‬

 cos cos   cos  sin  sin cos sin   cos  cos  sin sin sin  
A    sin cos   cos  sin  sin  sin sin   cos  cos  cos cos sin   )4.46(
 sin  sin   sin  cos  cos  

‫بی فضب‬ٞ‫س‬ٛ‫ ٔط‬ٝ‫ٖ اص ٔختلبت خؼٓ ث‬ٚ‫اس‬ٚ ُ‫تجذی‬

x  A 1x 
.‫د‬ٛ‫ ٔی ؿ‬ٜ‫ داد‬A ٜ‫بد‬ٟ٘ ‫سا ثب ٔبتشیغ تشا‬ٛ‫ف‬

A 1 
cos cos   cos  sin  sin  sin cos   cos  sin  cos sin  sin  
)4.47(
A  cos sin   cos  cos  sin  sin sin   cos  cos  cos  sin  cos  
 sin  sin sin  cos cos  
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ٔمبیؼ‪ ٝ‬ضبكّضشة ‪ ٚ‬اثجبت تدشثی ای‪ٙ‬ى‪ A ٝ‬یه ٔبتشیغ دسػت ‪ٔ ٚ‬تؼبٔذ سا ٕ٘بیؾ ٔی د‪ٞ‬ذ ث‪ ٝ‬تٕشی‪ٟٙ‬ب ‪ٚ‬اٌزاس‬

‫خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ‪.‬‬

‫ث‪ ٝ‬یبد داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ تشتیت زشخؾ ‪ٞ‬ب و‪ ٝ‬ثشای تؼشیف وشدٖ ػٕتٍیشی ٘‪ٟ‬بیی ػیؼتٓ ٔختلبت ث‪ ٝ‬وبس ٔی س‪ٚ‬د تب‬

‫ضذی لشاسدادی اػت‪ .‬زشخؾ ا‪ِٚ‬ی‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ض‪ٞ َٛ‬ش یه اص ػ‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س وبس تضیٗ ا٘دبْ ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬دس د‪ ٚ‬زشخؾ‬

‫ثؼذی ت‪ٟٙ‬ب ٔطذ‪ٚ‬دیت ایٗ اػت و‪ ٝ‬د‪ ٚ‬زشخؾ ٔت‪ٛ‬اِی ٕ٘ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ض‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س یىؼبٖ ثبؿذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ دس ٔدٕ‪ٛ‬ع‬

‫‪ 12‬لشاسداد دس تؼشیف ص‪ٚ‬ایبی ا‪ِٚ‬ش ٕٔىٗ اػت (دس یه ػیؼتٓ ٔختلبت ساػتٍشد)‪ .‬د‪ ٚ‬لشاسداد و‪ ٝ‬اغّت ث‪ ٝ‬وبس‬

‫ٔی س‪ٚ‬د ت‪ٟٙ‬ب دس ا٘تخبة ٔط‪ٛ‬س ثشای زشخؾ د‪ٔ ْٚ‬تفب‪ٚ‬ت ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ .‬دس تؼشیف‪ٟ‬بی صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ی ا‪ِٚ‬ش تـشیص ؿذ‪ ٜ‬دس ثبال‬

‫‪ ٚ‬ث‪ ٝ‬وبس سفت‪ ٝ‬دس ع‪ َٛ‬وتبة‪ ،‬زشخؾ د‪ ْٚ‬ض‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س ٔیب٘ی ‪ x‬اػت‪ .‬پبی‪ ٝ‬ایٗ ا٘تخبة ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ لشاسداد ‪ n‬اؿبس‪ٜ‬‬

‫خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ وشد‪ .‬دس ٔىب٘یه و‪ٛ‬ا٘ت‪ ،ْٛ‬فیضیه ‪ٞ‬ؼت‪ ٝ‬ای ‪ ٚ‬فیضیه رسات اغّت زشخؾ تؼشیف ؿذ‪ ٜ‬د‪ ْٚ‬سا ض‪َٛ‬‬

‫ٔط‪ٛ‬س ٔیب٘ی ‪ٔ y‬یٌیشیٓ‪ :‬ایٗ ؿىُ ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ لشاسداد ‪ٔ y‬ـخق خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ وشد‪.‬‬

‫یه لشاس داد ػ‪ٔ ْٛ‬ؼٕ‪ٛ‬ال دس وبسثشد‪ٞ‬بی ٔ‪ٟٙ‬ذػی ٔشتجظ ثب ػٕتٍیشی ضشوت ضُٕ و‪ٙٙ‬ذ‪ٞ ٜ‬ب ٔب٘‪ٙ‬ذ ایشوشاخت ‪ٚ‬‬

‫ٔب‪ٛٞ‬اس‪ٞ ٜ‬ب اػتفبد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د‪ٞ .‬ش د‪ ٚ‬لشاسداد ‪ yٚ x‬ایٗ اؿىبَ سا داس٘ذ و‪ٚ ٝ‬لتی ػیؼتٓ ٔختلبت پشیٓ ‪ٚ‬اس ت‪ٟٙ‬ب‬

‫ا٘ذوی ثب ػیؼتٓ ثذ‪ ٖٚ‬پشیٓ ٔتفب‪ٚ‬ت اػت‪ ،‬ص‪ٚ‬ایبی ‪  ٚ ‬غیش لبثُ تؾخیق ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ ،‬ز‪ٔ ٖٛ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ٔشث‪ٛ‬ط‬

‫زشخؾ‪ z' ٚ z ،‬تمشیجب ٔ‪ٙ‬غجك ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ .‬ثشای ضُ ایٗ ؿٕـىُ ‪ٞ‬ش ػ‪ ٝ‬زشخؾ ض‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س‪ٞ‬بی ٔتفب‪ٚ‬تی ا٘دبْ‬

‫ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ .‬زشخؾ ا‪ َٚ‬ض‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬دی اػت ‪ ٚ‬صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ػٕتی یب ا٘طشاف اص ٔط‪ٛ‬س لبئٓ سا ٔی د‪ٞ‬ذ ‪ .‬د‪ ْٚ‬ض‪َٛ‬‬

‫یه ٔط‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬دی ثبثت ؿذ‪ ٜ‬دس ٔتطشن ‪ ٚ‬ػٕ‪ٛ‬د ثش ْض‪ٛ‬س ؿىُ ٔتطشن اػت ‪ ٚ‬صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬زشخؾ یب د‪ٚ‬ساٖ‬

‫اػت‪ .‬ز‪ٞ ٖٛ‬ش ػ‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س دس زشخؾ ‪ٞ‬ب ‪ٚ‬اسد ؿذ‪ ٜ‬ا٘ذ‪ ،‬ایٗ ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ لشاسداد ‪ xyz‬ا٘تخبة خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ (اٌشز‪ٝ‬‬

‫تشتیت ا٘تخبة ٔط‪ٛ‬س‪ٞ‬ب ٕٔىٗ اػت ‪ٚ‬الؼب ٔتفب‪ٚ‬ت ثبؿذ)‪ .‬آخشیٗ لشاسداد ٌب‪ٞ‬ی ا‪ٚ‬لبت ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ص‪ٚ‬ایبی تبیت ـ‬

‫ثشایبٖ ٔ‪ٙ‬تؼت ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪.‬‬

‫ز‪ ٖٛ‬ت‪ٟٙ‬ب لشاسداد ‪ x‬دس ٔتٗ ث‪ ٝ‬وبس خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ سفت‪ ،‬ثشای ٔفب‪ٞ‬یٓ ٔشخغ ضٕیٕ‪ A ٝ‬فشٔ‪ِٟٛ‬بی ؿبُٔ ص‪ٚ‬ایبی ا‪ِٚ‬ش‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ِیؼت ؿذ‪ٕٞ ،ٜ‬ب٘‪ٙ‬ذ ٔبتشیؼ‪ٟ‬بی زشخؾ دس ‪ٞ‬ش د‪ ٚ‬لشاسداد‪ٞ‬بی ‪.xyz ٚ y‬‬

‫‪4‬ـ‪ 5‬پارامترهای کایلی ـ کلین و کمیتهای مربوط‬

‫كؼت الصْ اػت ‪ .‬ثب ایٗ ضبَ‬ ‫دیذیٓ و‪ ٝ‬ت‪ٟٙ‬ب ػ‪ ٝ‬وٕیت ٔؼتمُ ثشای ٔـخق وشدٖ ػٕتٍیشی یه خؼٓ‬

‫ٔ‪ٛ‬لؼیت‪ٟ‬بیی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ و‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬وبسثشدٖ ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬ای اص ٔتغیش‪ٞ‬بی ؿبُٔ تؼذاد ثیـتش اص تؼذاد ٔیجی‪ٙ‬یٓ وٕیت‪ٟ‬ب و‪ ٝ‬ثشای‬

‫‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ‬ ‫ت‪ٛ‬كیف یه زشخؾ ٔ‪ٙ‬بػت اػت‪ ،‬ضتی ثب ای‪ٙ‬ى‪ ٝ‬آ٘‪ٟ‬ب ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ٔختلبت تؼٕیٓ یبفت‪ٙٔ ٝ‬بػت ٘یؼت‪ٙ‬ذ‬

‫)‪ٔ ) Felix Klein‬دٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬ای اص ز‪ٟ‬بس ٔت‬


‫غیش ثب ٘بْ خ‪ٛ‬د سا ٔؼشفی وشد تب ا٘تٍشاٍِیشی ٔؼبئُ طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پی‬

‫پیسیذ‪ ٜ‬سا تؼ‪ٟ‬یُ و‪ٙ‬ذ‪ .‬ص‪ٚ‬ایبی ا‪ِٚ‬ش ثذِیُ تؼذاد صیبد ت‪ٛ‬اثغ ٔثّثبتی ٔ‪ٛ‬خ‪ٛ‬د ثشای اػتفبد‪ ٜ‬دس ٔطبػجبت ػذدی‬

‫ٔـىُ ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ ٚ‬ایٗ ز‪ٟ‬بس پبسأتش داسای ث‪ٟ‬ش‪ ٜ‬تئ‪ٛ‬سی صیبدی دس ؿبخ‪ٞ ٝ‬بی فیضیه ٔب‪ٚ‬ساء ٔطذ‪ٚ‬د‪ ٜ‬ایٗ وتبة و‪ٝ‬‬

‫ذسخـ‪ٟ‬ب یب تمبسٖ زشخؾ سا ؿبُٔ ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ث‪٘ ٝ‬ظش ٔی سػذ تـشیص ایٗ پبسأتش‪ٞ‬ب ثغ‪ٛ‬س خالك‪ٝ‬‬

‫داسای اسصؽ اػت‪ ،‬خضئیبت ث‪ ٝ‬ضٕیٕ‪ٚ A ٝ‬اٌزاس ٔی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫ز‪ٟ‬بس پبسأتش وبیّی ـ وّیٗ اػذاد ٔختّظی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ثب ‪  ,  ,  , ‬ثب ایٗ لی‪ٛ‬د و‪   * ٚ    ٝ‬‬
‫*‬

‫ٕ٘بیؾ داد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ .‬دس ثیبٖ ایٗ اػذاد ٔبتشیغ تجذیُ یه خؼٓ زشخبٖ ٔی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪1 2‬‬ ‫‪i 2‬‬ ‫‪‬‬


‫‪ 2 (      ‬‬ ‫) ‪(   2   2   2‬‬ ‫‪   ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪A   ( 2   2   2   2‬‬ ‫‪i (   ) ‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪1 2‬‬
‫‪(      ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫) ‪i (  ‬‬ ‫‪   ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ٔبتشیغ ‪ A‬ػّیشغٓ ظب‪ٞ‬ش آٖ ضمیمی اػت‪ٕٞ ،‬ب٘غ‪ٛ‬س و‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ثب ٘‪ٛ‬ؿتٗ ثجی‪ٙ‬یٓ‪.‬‬

‫‪  e 0  ie 3‬‬
‫‪  e 2  ie1‬‬

‫و‪ ٝ‬ز‪ٟ‬بس وٕیت ضمیمی‪ e3 , e 2 , e1 , e 0 ،‬ـ اغّت ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ پبسأتش‪ٞ‬بی وبیّی ـ وّیٗ ٌفت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪٘ٛ‬ذ أب ثغ‪ٛ‬س كطیص‬

‫ثبیذ پبسأتش‪ٞ‬بی ا‪ِٚ‬ش ٘بٔیذ‪ ٜ‬ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ .‬آ٘‪ٟ‬ب س‪ٚ‬اثظ صیش سا اسضب ٔی و‪ٙٙ‬ذ‪.‬‬

‫‪e 02  e12  e 22  e32  1‬‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫یه ٔمذاس اص ػّٕیبت خجشی ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ و‪ٔ ٝ‬بتشیغ ‪ٔ A‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ث‪ ٝ‬ثیبٖ ز‪ٟ‬بس پبسأتش ضمیمی ث‪ ٝ‬ؿىُ صیش‬

‫٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪e 02  e12  e 22  e 32‬‬ ‫) ‪2(e1e 2  e 0e 3‬‬ ‫‪2(e1e 3  e 0e 2 ) ‬‬


‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A   2(e1e 2  e 0e 3 ) e 02  e12  e 22  e 32‬‬ ‫‪2(e 2e 3  e 0e1 ) ‬‬ ‫("‪)4.47‬‬
‫) ‪ 2(e1e 3  e 0e 2‬‬ ‫‪2(e 2e 3  e 0e 2 ) e 02  e12  e 22  e 32 ‬‬
‫‪‬‬

‫ضبَ ضمیمی ث‪ٛ‬دٖ ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ٔبتشیغ آؿىبس ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ٕٞ .‬س‪ٙ‬یٗ ث‪ ٝ‬ساضتی ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثبثت ؿ‪ٛ‬د و‪ٔ ٝ‬بتشیغ ‪ A‬دس‬

‫ثیبٖ ایٗ پبسأتش‪ٞ‬ب ٕ٘ی ت‪ٛ‬ا٘ذ دس ؿىُ تجذیُ ٔؼى‪ٛ‬ع ‪ S‬لشاس داد‪ ٜ‬ؿ‪ٛ‬د‪ .‬یه آصٔ‪ِٛٔ ٖٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی غیش لغشی ‪ٚ‬‬

‫تجذیالت آ٘‪ٟ‬ب ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ و‪ ٕٝٞ ٝ‬آ٘‪ٟ‬ب ت‪ٟٙ‬ب اٌش دس ٘‪ٟ‬بیت ػ‪ ٝ‬تباص پبسأتش‪ٞ‬ب كفش ثبؿ‪ٙ‬ذ‪ ،‬ث‪ ٝ‬كفش ٔی سػ‪ٙ‬ذ ‪ .‬پغ‬

‫ٔب ٕ٘ی ت‪ٛ‬ا٘یٓ پبسأتش غیش كفش ثبلی ٔب٘ذ‪ ٜ‬سا ا٘تخبة و‪ٙ‬یْ دس ضبِی و‪ٞ ٝ‬ش ػ‪ِٛٔ ٝ‬ف‪ ٝ‬لغشی (یب ت‪ٟٙ‬ب یىی اص آ٘‪ٟ‬ب )‬

‫‪ٞ -1‬ؼت‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫‪ 6-4‬قضیه اولر در حرکت یک جسم صلب‬


‫دس‪ٞ‬ش ِطظ‪ ٝ‬ػٕت ٌیشی خؼٓ ثب یه تجذیُ ٔتؼبٔذ ثبػ‪ٙ‬بكشی ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬اص پبسأتش ‪ٞ‬بی ٔ‪ٙ‬بػت ثیبٖ‬
‫ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪.‬ثب ٌزؿت صٔبٖ ػٕت ٌیشی تغییشٔی و‪ٙ‬ذ ِزا‪ A‬تبثؼی اص صٔبٖ اػت ‪A(t).‬‬
‫اٌش ٔط‪ٛ‬س ‪ٞ‬بی خؼٓ ٔ‪ٙ‬غجك ثش ٔط‪ٛ‬س ‪ٞ‬بی فضبیی ثبؿ‪ٙ‬ذ ‪𝑡 = 0 → 𝐴 0 = 1:‬‬
‫)‪ A(t‬ث‪ ٝ‬ع‪ٛ‬س وّی ٔتفب‪ٚ‬ت اص تجذیُ ‪ٕٞ‬ؼبٖ اػت ‪ ،‬أب ز‪ ٖٛ‬ضشوت پی‪ٛ‬ػت‪ ٝ‬اػت ( ‪ ٓٞ A(t‬تبثغ پی‪ٛ‬ػت‪ ٝ‬صٔبٖ‬
‫اػت‪.‬‬
‫لضی‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬ش ‪ :‬خبثدبیی ػٕ‪ٔٛ‬ی یه خؼٓ كّت یب یه ٘مغ‪ ٝ‬ثبثت ؿذ‪ ٜ‬یه زشخؾ ض‪ َٛ‬ز‪ٙ‬ذ ٔط‪ٛ‬س اػت ‪.‬‬
‫یؼ‪ٙ‬ی ثشای ‪ٞ‬ش زشخؾ ‪ٕٞ‬یـ‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬اٖ یه ٔط‪ٛ‬س ػج‪ٛ‬سی اص ٘مغ‪ ٝ‬ثبثت یبفت و‪ ٝ‬دس ص‪ٚ‬ایبی لغجی ‪ Φ ٚ θ‬لشاس‬
‫داسد ثغ‪ٛ‬سی و‪ ٝ‬زشخؾ ثب صا‪ٚ‬ی‪ٞ ٝ‬بی خبف ‪ Ψ‬ض‪ َٛ‬ایٗ ٔط‪ٛ‬س زشخؾ وُ سا وپی ٔی و‪ٙ‬ذ ‪.‬‬
‫اٌش ٘مغ‪ ٝ‬ثبثت ( ٘‪ ٝ‬ضش‪ٚ‬س‪ٚ‬تب ٔشوض خشْ خؼٓ ) ٔجذأ ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س ‪ٞ‬بی خؼٓ ٌشفت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د آٍ٘ب‪ ٜ‬خبثدبیی خؼٓ‬
‫كّت ؿبُٔ ا٘تمبَ ٔط‪ٛ‬س ‪ٞ‬بی خؼٓ ٘یؼت ‪ ٚ‬ت‪ٟٙ‬ب تغییش ػٕت ٌیشی اػت ‪.‬لضی‪ ٝ‬ثیبٖ ٔی و‪ٙ‬ذ و‪ٔ ٝ‬دٕ‪ٛ‬ػ‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س‬
‫‪ٞ‬بی خؼٓ دس ‪ٞ‬ش صٔبٖ ‪ٔ t‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثب یه زشخؾ ػبد‪ٔ ٜ‬دٕ‪ٛ‬ػ‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س ‪ٞ‬بی اثتذایی ثذػت آیذ‪.‬‬
‫یؼ‪ٙ‬ی ٔبتشیغ ‪ A‬یه زشخؾ سا ت‪ٛ‬كیف ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ .‬یه ساػتب و‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س زشخؾ ٘بْ داسد ثب ا٘دبْ ػٓ َ تجذیُ‬
‫ثذ‪ ٖٚ‬تغییش ٔی ٔب٘ذ ‪ٞ.‬ش ثشداس ‪ٚ‬الغ دس ع‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س زشخؾ ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی یىؼب٘ی دس د‪ٔ ٚ‬ط‪ٛ‬س ‪ٞ‬بی ا‪ِٚ‬ی‪ٟ٘ ٚ ٝ‬بیی‬
‫داسد ‪.‬ؿشط ضش‪ٚ‬سی دیٍش یه زشخؾ ثذ‪ ٖٚ‬تغییش ٔب٘ذٖ ٔمذاس ثشداس‪ٞ‬بػت و‪ ٝ‬خ‪ٛ‬د ث‪ ٝ‬خ‪ٛ‬د ثب ؿشایظ تؼبٔذ‬
‫تبٔیٗ ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪.‬‬
‫لضی‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬ش ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثب ٘ـبٖ دادٖ ثشاثشی ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬ب یه ثشداس ٔ‪ٛ‬خ‪ٛ‬د ‪ R‬دس د‪ ٚ‬ػیؼتٓ اثجبت ؿ‪ٛ‬د ‪:‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫𝑅 = 𝑅𝐴 = ‪𝑅′‬‬ ‫(‪) 4.48‬‬ ‫یؼ‪ٙ‬ی ثب ٕ٘بد ٌزاسی ٔبتشیغ ‪:‬‬


‫ٔؼبدِ‪ٛٔ )48-4( ٝ‬سد خبكی اص ٔؼبدِ‪ ٝ‬ػٕ‪ٔٛ‬ی تش(‪𝑅′ = 𝐴𝑅 = 𝜆𝑅 )4 .49‬‬
‫و‪ λ ٝ‬یه ثبثت اػت و‪ٕٔ ٝ‬ىٗ اػت ٔختّظ ثبؿذ ‪𝐴−1 𝐴𝑅𝐴 = 𝜆𝐴−1 𝑅𝐴 .‬‬
‫ٔمبدیش ‪ٚ ، λ‬یظ‪ٔ ٜ‬مبدیش ٔبتشیغ ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪.‬‬
‫یبفتٗ ثشداس‪ٞ‬بیی و‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ )49 - 4( ٝ‬سا اسضب ٔی و‪ٙٙ‬ذ ٔؼئّ‪ٚ ٝ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاس ثشای ٔبتشیغ داد‪ ٜ‬ؿذ‪٘ ٜ‬بٔیذ‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د‬
‫و‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ٚ ٝ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاس اؿبس‪ ٜ‬داسد ‪ ٚ‬دس ٘تید‪ ٝ‬ضُ ثشداسی ‪ٚ‬یظ‪ ٜ‬ثشداس ‪ٞ‬بی ‪ A‬ثذػت ٔی آیذ ‪.‬‬
‫اص خّٕ‪ ٝ‬صیش آغبص ٔی و‪ٙ‬یٓ ‪:‬‬
‫ٔبتشیغ ٔتؼبٔذ ضمیمی و‪ ٝ‬ضشوت فیضیىی یه خؼٓ كّت ثب یه ٘مغ‪ ٝ‬ثبثت سا ٔـخق ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ٕٞ‬یـ‪ٚ ٝ‬یظ‪ٜ‬‬
‫ٔمذاس (‪ )+1‬سا داسد ‪ .‬یؼ‪ٙ‬ی ‪:‬‬
‫‪𝐴 − 𝜆1 𝑅 = 0‬‬ ‫(‪)4.50‬‬
‫‪𝑎1 1 − 𝜆 𝑋 + 𝑎1 2 𝑌 + 𝑎1 3 𝑍 = 0‬‬
‫(‪𝑎2 1 𝑋 + 𝑎2 2 − 𝜆 𝑌 + 𝑎2 3 𝑍 = 0 )4. 51‬‬ ‫یب ث‪ ٝ‬ؿىُ ٌؼتشد‪ٜ‬‬
‫‪𝑎3 1 𝑋 + 𝑎3 2 𝑌 + 𝑎3 3 − 𝜆 𝑍 = 0‬‬
‫ایٗ ٔؼبدالت ؿبُٔ یه ٔدٕ‪ٛ‬ػ‪ ٝ‬اص ػ‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ٕٞ ٝ‬ضٔبٖ ‪ ٍٕٗٞ‬ثشای ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی ‪ٚ Z ٚ Y ٚ X‬یظ‪ ٜ‬ثشداس ‪ٞ R‬ؼت‪ٙ‬ذ‬
‫و‪ٞ ٝ‬شٌض ٔمبدیش ٔؼی‪ٙ‬ی ثشای ػ‪ِٛٔ ٝ‬ف‪ ٝ‬ایدبد ٕ٘ی و‪ٙٙ‬ذ ت‪ٟٙ‬ب ٘ؼجت ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬ب سا ٘ـبٖ ٔی د‪ٙٞ‬ذ ‪ .‬ثغ‪ٛ‬س فیضیىی ایٗ‬
‫ٔ‪ٙ‬دش ث‪ ٝ‬ایٗ ٔی ؿ‪ٛ‬د و‪ ٝ‬ت‪ٟٙ‬ب ساػتبی ‪ٚ‬یظ‪ ٜ‬ثشداس ‪ٞ‬ب ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثبثت ثبؿذ ‪ .‬ضبكُ ضشة یه ثبثت دس ‪ٚ‬یظ‪ ٜ‬ثشداس‬
‫٘یض ‪ٚ‬یظ‪ ٜ‬ثشداس اػت ‪ .‬دس ‪ٞ‬ش ٔ‪ٛ‬سد ثب ‪ ٍٕٗٞ‬ث‪ٛ‬دٖ ٔؼبدالت (‪ )4.51‬ت‪ٟٙ‬ب ‪ٚ‬لتی ضُ غیشثذی‪ٟ‬ی داسد و‪ ٝ‬دتشٔی‪ٙ‬بٖ‬
‫𝜆 ‪𝑎1 1 −‬‬ ‫‪𝑎1 2‬‬ ‫‪𝑎1 3‬‬
‫‪𝐴 − 𝜆1 = 𝑎2 1‬‬ ‫𝜆 ‪𝑎2 2 −‬‬ ‫‪𝑎2 3‬‬ ‫ضشایت كفش ؿ‪ٛ‬د ‪= 0 )4.52( :‬‬
‫‪𝑎3 1‬‬ ‫‪𝑎3 2‬‬ ‫𝜆 ‪𝑎3 3 −‬‬
‫و‪ٔ )4.52( ٝ‬ؼبدِ‪ٔ ٝ‬ـخل‪ٔ ٝ‬بتشیغ ٘بٔیذ‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪.‬‬
‫لضی‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬ش ث‪ ٝ‬ایٗ ثیبٖ ػبد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د و‪ ٝ‬ثشای ٔبتشیغ ‪ٞ‬بی ٔتؼبٔذ ش لیمی فشم ؿذ‪ٔ ، ٜ‬ؼبدِ‪ٔ ٝ‬ـخل‪ ٝ‬ثبیذ سیـ‪ٝ‬‬
‫‪λ = 1‬سا داؿت‪ ٝ‬ثبؿذ ‪ .‬دس ضبِت وّی ٔؼبدِ‪ٔ ٝ‬ـخل‪ ٝ‬ػ‪ ٝ‬سیـ‪ ٝ‬ثب ‪ٚ‬یظ‪ ٜ‬ثشداس ٔشث‪ٛ‬ع‪ ٝ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ داؿت ‪، 𝑋2 ، 𝑋3 ،‬‬
‫‪ِٛٔ .𝑋1‬ف‪ٞ ٝ‬ب ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست 𝑘 𝑖𝑋 و‪ِٛٔ i ٝ‬ف‪ ٝ‬خبف ‪ٞ k ٚ‬ش یه اص ػ‪ٚ ٝ‬یظ‪ ٜ‬ثشداس سا ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ ‪.‬‬
‫یه ػض‪ٔ ٛ‬ؼٕ‪ٌ َٛ‬ش‪ٔ ٜٚ‬ؼبدالت (‪ٔ )4.51‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ٘‪ٛ‬ؿت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د ‪:‬‬

‫یب ث‪ ٝ‬ع‪ٛ‬س خبیٍضیٗ‬


‫𝑗‬ ‫= 𝑘 𝑗𝑋 𝑗 𝑖𝑎‬ ‫𝑗 𝑖𝑋 𝑖‬ ‫𝑘𝜆 𝑘 𝑖𝛿‬ ‫( ‪) 4.53‬‬
‫‪ٞ‬ش د‪ ٚ‬ػٕت (‪ )4.53‬ؿىُ یه ضشة ػ‪ٙ‬بكش ٔبتشیؼی سا داس٘ذ‪.‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ثب ضشة عشفیٗ دس ‪ 𝑋 −1‬داسیٓ ‪:‬‬


‫𝜆 = 𝜆𝑋 ‪𝑋 −1 𝐴𝑋 = 𝑋 −1‬‬ ‫(‪)4.55‬‬
‫ػٕت زپ ث‪ ٝ‬ؿىُ یه ػٍّٕش تجذیُ ‪ٕٞ‬ؼبٖ س‪ٚ‬ی ‪ A‬اػت ‪.‬‬
‫ٔؼبدِ‪ )4.55( ٝ‬س‪ٚ‬ؽ خبیٍضی‪ٙ‬ی سا ثشای ٔؼئّ‪ٚ ٝ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاس ثذػت ٔی د‪ٞ‬ذ ‪ٔ :‬ب ‪ A‬سا ثب یه تجذیُ ‪ٕٞ‬ؼبٖ لغشی‬
‫ٔی و‪ٙ‬یٓ ‪ٞ .‬ش ػت‪ ٖٛ‬اص ٔبتشیغ ثشای ا٘دبْ تجذیُ ‪ٕٞ‬ؼبٖ ٔ‪ِٛ‬ف‪ٞ ٝ‬بی یه ‪ٚ‬یظ‪ ٜ‬ثشداس اػتفبد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬ػ‪ٙ‬بكش فشْ‬
‫لغشی ؿذ‪ٚ A ٜ‬یظ‪ٔ ٜ‬مبدیش ٔشث‪ٛ‬ع‪ٞ ٝ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪.‬‬
‫لضی‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬ش ٔؼتمیٕأ ثب وبسثشد خ‪ٛ‬اف تؼبٔذ 𝐴 ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ اثجبت ؿ‪ٛ‬د ‪.‬‬
‫=𝐴 ‪𝐴−1‬‬
‫ثبٌشفتٗ دتشٔی‪ٙ‬بٖ اصعشفیٗ‬
‫𝐴‪𝐴−1 𝐴 = 1−‬‬ ‫(‪)4.56‬‬
‫)‪ A(t‬ثبیذ ث‪ ٝ‬یه زشخؾ دسػت ٔشث‪ٛ‬ط ثبؿذ ث‪ٙ‬بثشایٗ‬ ‫ثشای ت‪ٛ‬كیف ضشوت یه خؼٓ كّت ٔبتشیغ‬
‫دتشٔی‪ٙ‬بٖ ‪ٚ A‬تشا٘‪ٟ‬بد‪ ٜ‬آٖ ثبیذ ‪ +1‬ثبؿذ ‪.‬‬
‫ز‪ ٖٛ‬دتشٔی‪ٙ‬بٖ تشا٘‪ٟ‬بد‪ ٜ‬یه ٔبتشیغ ثب آٖ ثشاثش اػت داسیٓ ‪:‬‬
‫𝐴‪𝐴−1 = 1−‬‬ ‫(‪)4.57‬‬
‫یؼ‪ٙ‬ی دتشٔی‪ٙ‬بٖ یه ٔبتشیغ ثب دتشٔی‪ٙ‬بٖ لشی‪ ٝٙ‬آٖ ٔبتشیغ ثشاثش اػت ‪.‬‬
‫اٌش ‪ B‬یه ٔبتشیغ 𝑛 × 𝑛 ثبؿذ اص خ‪ٛ‬اف دتشٔی‪ٙ‬بٖ ٔی دا٘یٓ ‪:‬‬

‫ز‪ ٖٛ‬ای‪ٙ‬دب ‪ n=3‬اص ٔؼبدِ‪٘ )57 – 4( ٝ‬تید‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪:‬‬


‫‪𝐴−1 =0‬‬ ‫(‪)4.58‬‬
‫اص ٔمبیؼ‪ )4.58( ٝ‬ثب ٔؼبدِ‪ ٝ‬ؿبخق (‪ٔ )4.52‬ی ثی‪ٙ‬یٓ و‪ٔ ٝ‬مذاس ‪٘ λ = +1‬تید‪ ٝ‬دِخ‪ٛ‬ا‪ ٜ‬تئ‪ٛ‬سی ا‪ِٚ‬ش اػت ‪.‬‬
‫ت‪ٛ‬خ‪ ٝ‬داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ دس اثجبت لضی‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬ش س‪ٚ‬ی ا‪ٕٞ‬یت تؼذاد اثؼبد فضبیی ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش تأویذ ٔی ؿ‪ٛ‬د دس فضب‪ٞ‬بی ثب‬
‫یه تؼذاد ص‪ٚ‬ج اثؼبد‪ ،‬لضی‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬ش اخشا ٕ٘ی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬ثشای د‪ ٚ‬ثؼذ ثشداسی دس فضب و‪ ٝ‬ثب یه زشخؾ ثذ‪ ٖٚ‬تغییش‬
‫ثٕب٘ذ ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د ٘ذاسد ‪ٔ .‬ط‪ٛ‬س زشخؾ ػٕ‪ٛ‬د ثش كفط‪ ٝ‬اػت ‪ ٚ‬خبسج اص فضب اػت ‪.‬‬
‫‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاس ‪ +1‬سا ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ‪ 𝜆3‬دس ٘ظش ٔی ٌیشیٓ ‪ .‬دتشٔی‪ٙ‬بٖ ‪ٞ‬ش ٔبتشیغ ثب یه تجذیُ ‪ٕٞ‬ؼبٖ ثذ‪ ٖٚ‬تغییش ٔی‬
‫ٔب٘ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ثب ٔؼبدالت (‪ ٚ )4.55( ٚ )4.54‬خ‪ٛ‬اف ‪ A‬ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ یه زشخؾ دسػت داسیٓ ‪:‬‬
‫‪𝐴 = 𝜆1 𝜆2 𝜆3 = 𝜆1 𝜆2 = 1‬‬ ‫(‪)4.59‬‬
‫ز‪ A ٖٛ‬یه ٔبتشیغ ضمیمی اػت ‪ ،‬اٌش ‪ λ‬یه ضُ ثشای ٔؼبدِ‪ٔ ٝ‬ـخل‪ )4.52( ٝ‬ثبؿذ ‪ٕٞ .‬ی‪ٛ‬ؽ ٔختّظ ∗𝜆 ٘یض‬
‫ثبیذ یه ضُ ثبؿذ ‪ .‬اٌش یه ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاس داد‪ ٜ‬ؿذ‪ٔ 𝜆𝑖 ٜ‬ختّظ ثبؿذ آٍ٘ب‪ٚ ٜ‬یظ‪ ٜ‬ثشداس ٔشث‪ٛ‬ع‪٘ 𝑅𝑖 ٝ‬یض دس ضبِت‬
‫وّی ٔختّظ خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ .‬ثب خ‪ٛ‬اف ثشداس ‪ٞ‬بی ٔختّظ دس تجذیالت ٔتؼبٔذ وبسی ٘ذاسیٓ ‪.‬‬
‫تطت یه تجذیُ ٔتؼبْد ضمیمی ٔشثغ ٔمذاس تغییش ٘بپزیش اػت ‪.‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫فشم و‪ٙ‬یذ ‪ R‬یه ‪ٚ‬یظ‪ ٜ‬ثشداس ٔختّظ ٔشتجظ ثب یه ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاس ٔختّظ ‪ λ‬اػت ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ اص (‪ )4.49‬داسیٓ ‪:‬‬

‫و‪ٙٔ ٝ‬دش ٔی ؿ‪ٛ‬د ث‪: ٝ‬‬


‫‪λ𝜆∗ = 1‬‬ ‫(‪)4.60‬‬
‫ػ‪ ٝ‬ت‪ٛ‬صیغ ٕٔىٗ ثشای ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مبدیش ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د داسد‬
‫‪ٚ ٕٝٞ ) 1‬یظ‪ٔ ٜ‬مبدیش ‪ٞ +1‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ٔ ،‬بتشیغ تجذیُ‪ 1‬اػت ‪ ،‬ثذی‪ٟ‬ی اػت ‪ٞ λ ٕٝٞ‬ب ضمیمی ا٘ذ‪.‬‬
‫‪ ) 2‬یه ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاس ‪ ٚ +1‬د‪ٚ‬تبی دیٍش ‪ٞ‬ش د‪ٚ ، -1 ٚ‬اس‪ ٖٚ‬ػبصی د‪ٔ ٚ‬ط‪ٛ‬س ٔختلبت ‪ ٚ‬ػذْ تغییش ٔط‪ٛ‬س ػ‪، ْٛ‬‬
‫ٔؼبدَ ثب یه زشخؾ ثب صا‪ٚ‬ی‪ π ٝ‬ض‪ َٛ‬ساػتبی ٔط‪ٛ‬س ثذ‪ ٖٚ‬تغییش‬
‫‪ ٚ‬اٌش ‪ٚ ٕٝٞ‬یظ‪ٔ ٜ‬مبدیش ضمیمی ٘جبؿذ فمظ یه ضبِت اضبفی ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د داسد ‪:‬‬
‫‪ ) 3‬یه ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاس ‪ ٚ +1‬د‪ٚ‬تبی دیٍش ‪ٕٞ‬ی‪ٛ‬ؽ ٔختّظ یىذیٍش ث‪ ٝ‬فشْ ‪𝑒 −𝑖 Φ ٚ 𝑒 𝑖 Φ‬‬
‫ث‪ٙ‬بثشایٗ یه ثیبٖ وبّٔتش لضی‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬ش ایٗ اػت و‪ٞ ٝ‬ش ٔبتشیغ ٔتؼبٔذ ضمیمی غیش ثذی‪ٟ‬ی یه ‪ ٚ‬ت‪ٟٙ‬ب یه ‪ٚ‬یظ‪ٜ‬‬
‫ٔمذاس ‪ +1‬سا داسد ‪.‬‬
‫وؼی‪ٛٙ‬ػ‪ٟ‬بی ‪ٞ‬بدی ٔط‪ٛ‬س زشخؾ ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثب لشاس دادٖ ‪ λ = 1‬دس ٔؼبدالت ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاسی (‪ ٚ )4.51‬ضُ ثشای‬
‫كبت و‪ٔ ٝ‬ط‪ٛ‬س ‪ Z‬دس‬
‫‪ Z ٚ Y ٚ X‬ثذػت آیذ ‪ .‬ثب ز‪ٙ‬ذ تجذیُ ‪ٕٞ‬ؼبٖ ٔی ت‪ٛ‬اٖ ‪ٔ ،‬بتشیغ ‪ A‬سا ث‪ ٝ‬یه ػیؼتٓ ٔخت‬
‫ع‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س د‪ٚ‬ساٖ لشاس ٌشفت‪ ٝ‬تجذیُ وشد ‪ .‬دس ز‪ٙ‬یٗ ػیؼتٓ ٔختلبتی ‪ 𝐴′‬یه زشخؾ ض‪ٔ َٛ‬ط‪ٛ‬س ‪ Z‬ثب صا‪ٚ‬ی‪ٝ‬‬
‫‪ Φ‬سا ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ‬

‫ز‪ ٖٛ‬سد دتشٔی‪ٙ‬بٖ ‪ٕٞ‬یـ‪ ٝ‬تطت یه تجذیُ ‪ٕٞ‬ؼبٖ تغییش ٘بپزیش اػت ‪ ،‬سد ‪ A‬ثب ‪ٞ‬ش ؿشایظ ػیؼتٓ ٔختلبت ا‪ِٚ‬ی‪ٝ‬‬
‫ثبیذ ؿىُ یىؼب٘ی داؿت‪ ٝ‬ثبؿذ ‪:‬‬
‫‪𝑇𝑟𝐴 = 𝑎𝑖 𝑗 = 1 + 2 cos Φ‬‬ ‫(‪) 4.61‬‬
‫ایٗ ساثغ‪ٔ ٝ‬مذاس ‪ Φ‬سا ثش ضؼت ػ‪ٙ‬بكش ٔبتشیغ ٔی د‪ٞ‬ذ‬
‫صا‪ٚ‬ی‪ٕٞ Φ ٝ‬س‪ٙ‬یٗ ث‪ٚ ٝ‬ػیّ‪ ٝ‬صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬فبص ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاس ٔختّظ ‪ٔ λ‬ـخق ٔی ؿ‪ٛ‬د و‪ ٝ‬خٕغ ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مبدیش سد ‪ A‬دس ؿىُ‬
‫لغشی آٖ اػت دس ٔؼبدِ‪ .)4.54( ٝ‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص لضی‪ ٝ‬ا‪ِٚ‬ش ‪ ٚ‬خ‪ٛ‬اف ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مبدیش ایٗ خٕغ ػجبست اػت اص ‪:‬‬
‫=‪TrA‬‬
‫‪𝜆𝑖 = 1 +‬‬
‫𝑖‬
‫ٔی ثی‪ٙ‬یٓ و‪ٚ ٝ‬ضؼیت ‪ٞ‬بیی و‪ ٝ‬دس آٖ ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مبدیش ‪ ٍٕٗٞ‬ضمیمی ا٘ذ دس ‪ٚ‬الغ ٕ٘‪ٞ ٝ٘ٛ‬بی خبكی اص ‪ٞ A‬ؼت‪ٙ‬ذ و‪ٝ‬‬
‫‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مبدیش ٔختّظ داس٘ذ ‪ٔ ٕٝٞ .‬مبدیش ‪ٔ 𝜆𝑖 = +1‬ؼبدَ یه زشخؾ صا‪ٚ‬ی‪( Φ; 0 ٝ‬تجذیُ ‪ٕٞ‬ب٘ی) اػت‪ٕٝ٘ٛ٘ .‬‬
‫ثب ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاس ‪ٔ -1‬شث‪ٛ‬ط ث‪ Φ =π ٝ‬اػت‪ .‬اٌش ‪ R‬یه ‪ٚ‬یظ‪ ٜ‬ثشداس ثبؿذ ‪ٞ ٓٞ -R ،‬ؼت ‪،‬ث‪ٙ‬بثشایٗ أتذاد ٔط‪ٛ‬س‬
‫زشخؾ ٔـخق ٘یؼت ‪.‬ث‪ ٝ‬ػال‪ٔ ٓٞ )-Φ( ٜٚ‬ؼبدِ‪ )4.61( ٝ‬سا اسضب ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ٚ .‬اضص اػت و‪ ٝ‬ضُ ‪ٚ‬یظ‪ٔ ٜ‬مذاسی‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ثغ‪ٛ‬س ٔ‪ٙ‬طلش ث‪ ٝ‬فشد تجذیُ ٔتؼبٔذ ٔبتشیغ ‪ A‬سا تثجیت ٕ٘ی و‪ٙ‬ذ‪ .‬ثب ایٗ ‪ٚ‬خ‪ٛ‬د اث‪ٟ‬بٔبت ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ثب ٔـخق وشدٖ‬
‫‪ Φ‬ث‪ -Φ ٚ A ٝ‬ث‪ ٚ 𝐴−1 ٝ‬ثبثت وشدٖ ٔط‪ٛ‬س ‪ٞ‬بی زشخؾ ثب لب٘‪ ٖٛ‬دػت ساػت ثشعشف ٌشدد‪.‬‬
‫لضی‪ ٝ‬زبػّض ‪:‬ػٕ‪ٔٛ‬ی تشیٗ خبثدبیی یه خؼٓ كّت ‪،‬یه ا٘تمبَ ثؼال‪ ٜٚ‬یه زشخؾ اػت‪.‬‬

‫)‪4.7‬چطذف ‪ٞ‬بي ٔت‪ٙ‬ب‪ٞ‬ي‬


‫ر‪ٟ‬ت ٌيطي ٘ؿجي ز‪ ٚ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ثب ٔجسأ ٔكتطن ت‪ٛ‬ؾٍ اقىبَ ٔرتّفي ت‪ٛ‬نيف قس ‪ ٚ‬قبُٔ ؾ‪ٝ‬‬
‫ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬ا‪ٚ‬يّط ٔت‪ٛ‬اِي ٔت‪ٛ‬اِي اظ ز‪ٚ‬ضاٖ ٔي ثبقس و‪ ٝ‬يه زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ضا ث‪ ٝ‬زؾتٍب‪ ٜ‬زيٍط ٔ‪ٙ‬تمُ ٔي و‪ٙ‬س ‪ .‬زض‬
‫ثرف ‪ٞ‬بي لجّي ٘كبٖ زاز‪ ٜ‬قس و‪ ٝ‬تجسيُ ٔرتهبت ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ت‪ٛ‬ؾٍ يه ز‪ٚ‬ضاٖ ح‪ َٛ‬يه ر‪ ٝ‬ت ٔ‪ٙ‬بؾت‬
‫ا٘زبْ زاز ‪ .‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ايٗ َجيٗي اؾت و‪ ٝ‬يه قىّي اظ تجسيُ ٔرتهبت ضا رؿتز‪ ٛ‬وطز و‪ ٝ‬قبُٔ رّٕ‪ٞ ٝ‬بيي‬
‫اظ پبضأتط ‪ٞ‬بي ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ ،‬ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ ٚ‬ر‪ٟ‬ت وؿي‪ٛٙ‬ؾيٕح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬بي ز‪ٚ‬ضاٖ ثبقس ‪ .‬ث‪ ٝ‬وٕه تٗسازي اظ ثطزاضي‬
‫‪ٞ‬بي رجطي ؾبز‪ٔ ٜ‬ي ت‪ٛ‬ا٘يٓ ث‪ ٝ‬چ‪ٙ‬يٗ ٘تيز‪ٌ ٝ‬يطي ثطاي ايٗ ‪ٞ‬سف ثطؾيٓ ‪ .‬لطاضزاز ٔي و‪ٙ‬يٓ و‪ ٝ‬تجسيُ زض‬
‫ر‪ٟ‬تي ّٔٗ‪ ْٛ‬ا٘زبْ ق‪ٛ‬ز زض ‪ٍٙٞ‬بٔي و‪ ٝ‬ثطزاض زض يه زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت حبثت ز‪ٚ‬ضاٖ و‪ٙ‬س ‪ ( .‬ثرف‪ٔ 4.2‬مبيؿ‪ٝ‬‬
‫و‪ٙ‬يس ) ‪ .‬ث‪ ٝ‬ذبَط آ‪ٚ‬ضيس و‪ ٝ‬ز‪ٚ‬ضاٖ پبزؾبٖتٍطز زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ‪ ،‬ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ ز‪ٚ‬ضاٖ ؾبٖتٍطز ثطزاض ٘كبٖ زاز‪ٜ‬‬
‫ٔي ق‪ٛ‬ز ‪ .‬زض قىُ ( ‪ٛٔ ) 4.8a‬لٗيت ا‪ِٚ‬ي‪ ٝ‬ثطزاض ‪ r‬ثب 𝑝𝑜 ٔكرم قس‪ ٜ‬اؾت ‪ٛٔ ٚ‬لٗيت ٘‪ٟ‬بيي ‪ 𝑟 ′‬ثب 𝑄𝑂 ‪.‬‬
‫زض ايٗ ‪ٍٙٞ‬بْ ثطزاض ‪ٚ‬احس زض أتساز ٔح‪ٛ‬ض ز‪ٚ‬ضاٖ ثب ‪٘ n‬كبٖ زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬اؾت ‪ .‬فبنّ‪ ٝ‬ثيٗ ‪ n ٚ o‬زاضاي ٔمساض‬
‫‪ n.r‬اؾت ث‪ٙ‬بثطايٗ ثطزاض اؾت ث‪ٙ‬بثطايٗ ثطزاض 𝑁𝑂 ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬ن‪ٛ‬ضت )𝑟 ‪ٛ٘ 𝑛(𝑛 −‬قت ‪ .‬قىُ ( ‪) 4.8 b‬‬
‫‪ٕٞ .‬چ‪ٙ‬يٗ ثطزاض 𝑃𝑁 ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬ن‪ٛ‬ضت‬ ‫ثطزاض‪ٞ‬بي زض نفح‪٘ ٝ‬طٔبَ ضا ثب ٔح‪ٛ‬ض ز‪ٚ‬ضاٖ ٘كبٖ ٔي ز‪ٞ‬س‬
‫)𝑟 ‪ٕ٘ 𝑟 − 𝑛(𝑛.‬بيف زاز ‪ ،‬أب ٔمساض آٖ ٔكبث‪ٔ ٝ‬مساض 𝑄𝑁 ‪ٔ 𝑟 × 𝑛 ٚ‬ي ثبقس ‪ .‬ثطاي ثسؾت آ‪ٚ‬ضزٖ ضاثُ‪ٝ‬‬
‫ٔ‪ٛ‬ضز ٘ٓط ثيٗ 𝑟 ‪ٔ ، 𝑟 ′ ٚ‬ب ‪ 𝑟 ′‬ضا ث‪ ٝ‬ن‪ٛ‬ضت رٕٕ ثطزاض ‪ٞ‬بي ظيط اضائ‪ٔ ٝ‬ي و‪ٙ‬يٓ ‪.‬‬

‫‪r   ON  NV VQ‬‬
‫يب‬
‫‪r   n (n .r )  r  n  n .r  cos    r  n  sin ‬‬

‫ثب وٕي ثبظ آضايي رّٕ‪ٞ ٝ‬ب ‪٘ ،‬تيز‪ٟ٘ ٝ‬بيي ظيط ثسؾت ٔي آيس ‪:‬‬

‫‪r   r cos   n (n .r )  (1  cos )   n  r  sin ‬‬


‫(‪)4.62‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫قىُ‪َ )4.8‬طح ثطزاضي ثسؾت آٔس‪ ٜ‬اظ فطٔ‪ َٛ‬ز‪ٚ‬ضاٖ‬


‫ٔٗبزِ‪ ) 4.62( ٝ‬فطٔ‪ َٛ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ضا ٕ٘بيف ٔي ز‪ٞ‬س ‪ .‬ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬و‪ٙ‬يس و‪ٗٔ ٝ‬بزِ‪ ) 4.62( ٝ‬ثطاي ‪ٞ‬ط ز‪ٚ‬ضا٘ي حفّ ق‪ٛ‬ز‬
‫‪٘ ٟٓٔ ،‬يؿت ٔمساض آٖ چمسض ثبقس ‪ ٚ ،‬ث‪ٙ‬بثطايٗ تفؿيط ز‪ٚ‬ضاٖ ٔت‪ٙ‬ب‪ٞ‬ي ( زض ر‪ٟ‬ت ؾبٖتٍطز ) ت‪ٛ‬نيف ا٘زبْ‬
‫قس‪ ٜ‬زض ثرف ‪ 6.2‬ثطاي تغييط يه ثطزاض تحت ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ٔي ثبقس ‪ٕٞ ( .‬چ‪ٙ‬يٗ ثب ثرف ‪4.8‬‬
‫ٔمبيؿ‪ ٝ‬ن٘يس ) ‪ .‬ت‪ٛ‬نيف ز‪ٚ‬ضاٖ ظا‪ٚ‬ي‪ Φ ٝ‬ت‪ٛ‬ؾٍ رّٕ‪ٞ ٝ‬بيي اظ ظ‪ٚ‬ايبي ز‪ٚ‬ضاٖ آؾبٖ اؾت ‪ٗٔ .‬بزِ‪) 4.61 ( ٝ‬‬
‫تطيؽ ٔبتطيؽ ز‪ٚ‬ضاٖ زض نفح‪ ٝ‬اي ٖٕ‪ٛ‬ز ثط ٔح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬بي ز‪ٚ‬ضاٖ ضا ث‪ٔ ٝ‬ب ٔي ز‪ٞ‬س ‪ .‬چ‪ ٖٛ‬تطيؽ ٔبتطيؽ حبثت‬
‫اؾت پؽ ايٗ ت‪ٛ‬ييح ثبيس ثب تطيؽ ‪ A‬زض ٔٗبزِ‪ ) 4.46 ( ٝ‬ثطاثط ثبقس ‪ .‬اٌط ٔب ايٗ تؿب‪ ٚ‬ي ضا ث‪ ٝ‬وبض ثجطيٓ ‪ ،‬ثب‬
‫ايبف‪ ٝ‬وطزٖ (‪ )1‬ث‪ ٝ‬ز‪َ ٚ‬طف ‪ ٚ‬اؾتفبز‪ ٜ‬اظ اتحبز ‪ٞ‬بي ٔخّخبتي ٔٗبزِ‪ ٝ‬اي ضا ثسؾت ٔي آ‪ٚ‬ضيٓ و‪ٔ ٝ‬طثٕ ضيك‪ٝ‬‬
‫ٔي ثبقس ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪cos‬‬ ‫‪ cos‬‬ ‫‪cos‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫(‪2 )4.63‬‬

‫ٖالٔت ٔطثٕ ضيك‪ ٝ‬ت‪ٛ‬ؾٍ اِعاْ فيعيىي ظيط حبثت قس‪ ٜ‬اؾت ‪:‬‬

‫‪ )4.8‬ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ٞ‬بي ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه‬


‫زض ثرف لجّي ٔبتطيؽ ‪ٞ‬بي ٔرتّفي ثب ت‪ٛ‬نيف ر‪ٟ‬ت ٌيطي رؿٓ نّت ٔطث‪ ٌٛ‬قس‪ ٜ‬ث‪ٛ‬ز٘س ‪ .‬اٌط چ‪ٕٞ ٝ‬يك‪ٝ‬‬
‫تٗساز ٖ‪ٙ‬بنط ٔبتطيؽ ثيكتط اظ تٗساز ٔتغيط ‪ٞ‬بي ٔؿتمُ اؾت ‪ ٚ‬قطٌ ‪ٞ‬بي فطٖي ٔرتّفي ‪ٔ ٓٞ‬زج‪ٛ‬ض٘س زض‬
‫ازأ‪ ٝ‬آ‪ٚ‬ضز‪ ٜ‬ق‪٘ٛ‬س ‪ .‬حبال و‪ٔ ٝ‬ب ف‪ٕٟ‬يس‪ ٜ‬ايٓ و‪ٞ ٝ‬ط ر‪ٟ‬ت ٌيطي زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬اي ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ت‪ٛ‬ؾٍ يه ز‪ٚ‬ضاٖ‬
‫ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬ض ٔٗي‪ٙ‬ي ثسؾت آ‪ٚ‬ضز ‪ ،‬تالـ ٔي و‪ٙ‬يٓ تب آٖ ضا ث‪ ٝ‬يه ثطزاض ٔطث‪ ٌٛ‬و‪ٙ‬يٓ و‪ ٝ‬ت‪ٛ‬ؾٍ ؾ‪ ٝ‬وٕيت‬
‫ٔؿتمُ ‪ ،‬ثب ربثزبيي ٔت‪ٙ‬ب‪ٞ‬ي رؿٓ نّت ح‪ َٛ‬يه ٘مُ‪ ٝ‬حبثت ٕ٘بيف زاز‪ ٜ‬ق‪ٛ‬ز ‪ُٕٔ .‬ئ‪ٙ‬ؤ يه ر‪ٟ‬ت ث‪َٛ ٝ‬ض‬
‫‪ٚ‬ايحي ٘كبٖ ٔي ز‪ٞ‬س و‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬ض ز‪ ٚ‬ضا٘ف ‪ٞ ٚ‬ط تبثٗي اظ ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬ز‪ ٚ‬ضا٘ف زض ٔمساض ٔ‪ٙ‬بؾت ث‪ٓ٘ ٝ‬ط ٔي ضؾس ‪ .‬أب‬
‫ث‪ ٝ‬ظ‪ٚ‬زي آقىبض ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬س قس و‪ ٝ‬ايٗ چ‪ٙ‬يٗ اضتجبَي ضا ٕ٘ي ت‪ٛ‬اٖ ث‪َ ٝ‬طظ ٔ‪ٛ‬فميت آٔيعي ا٘زبْ زاز ‪ .‬فطو و‪ٙ‬يس‬
‫‪ٕٞ B ٚ A‬چ‪ ٖٛ‬ثطزاض ‪ٞ‬بيي ثب تجسيُ ‪ٞ‬بي ‪ٔ B ٚ A‬طث‪ ٌٛ‬ثبق‪ٙ‬س ؾپؽ ثب ٕ٘بيف آ٘‪ٟ‬ب ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ ثطزاض ‪ ،‬ثبيس زض‬
‫رٕٕ ربثزبيي پصيط ثبق‪ٙ‬س ‪𝐴 + 𝐵 = 𝐵 + 𝐴 :‬‬
‫أب زض رٕٕ ز‪ ٚ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ ،‬يه ز‪ٚ‬ضاٖ ثٗس اظ ز‪ٚ‬ضاٖ زيٍط ا٘زبْ ٔي ق‪ٛ‬ز ‪ ٚ‬ث‪ٓ٘ ٝ‬ط ٔي ضؾس و‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬ذطة ٔبتطيؽ‬
‫‪ٔ AB‬طث‪ٔ ٌٛ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪ .‬أب ذطة ٔبتطيؿي ربثزب پصيط ٘يؿت ‪ ٚ ،𝐴𝐵 ≠ 𝐵𝐴 .‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ‪ B ٚ A‬زض رٕٕ‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ربثزبيي پصيط ٘يؿت‪ٙ‬س ‪ٕ٘ ٚ‬ي ت‪ٛ‬اٖ ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ ثطزاض آ٘‪ٟ‬ب ضا پصيطفت ‪ .‬ايٗ ٘تيز‪ٌ ٝ‬يطي و‪ ٝ‬رٕٕ ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ٞ‬بي‬
‫ٔت‪ٙ‬ب‪ٞ‬ي ث‪ٔ ٝ‬طتج‪ ٝ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ٞ‬ب ثؿتٍي زاضز ت‪ٛ‬ؾٍ يه آظٔبيف ؾبز‪ ٜ‬ثيبٖ قس‪ ٜ‬اؾت ‪ .‬ث‪ٙ‬بثطايٗ قىُ (‪ )4.9‬ت‪ٛ‬اِي‬
‫ض‪ٚ‬يساز‪ٞ‬بي ز‪ٚ‬ضاٖ ضا ٘كبٖ زاز‪ ٜ‬اؾت ‪ .‬يه ثّ‪ٛ‬ن اثتسا ث‪ ٝ‬ا٘ساظ‪ 90° ٜ‬ح‪ 𝑦 ′ َٛ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ٔي و‪ٙ‬س ‪ .‬قىُ (‪)4.10‬‬
‫‪ٕٞ‬بٖ ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ٞ‬ب ضا زض تطتيت ٔٗى‪ٛ‬ؼ ٘ف اٖ ٔي ز‪ٞ‬س ‪ .‬قىُ ٘‪ٟ‬بيي زض ‪ٞ‬ط ز‪ ٚ‬تطتيت ٔتفب‪ٚ‬ت اؾت ‪ .‬زض‬
‫‪ٍٙٞ‬بٔي و‪ ٝ‬يه ز‪ٚ‬ضاٖ ضا ٕ٘ي ت‪ٛ‬اٖ ت‪ٛ‬ؾٍ يه ثطزاض ٕ٘بيف زاز ‪ ،‬اٌط ت‪ٟٙ‬ب ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ٞ‬بي ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه‬
‫ثطضؾي قس‪ ٜ‬ثبق‪ٙ‬س ‪ٕٞ ،‬بٖ اؾتسالَ ‪ٞ‬بي ٔكبث‪ ٝ‬ضا ٕ٘ي ت‪ٛ‬اٖ حفّ وطز ‪ .‬يه ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه تجسيُ‬
‫ٔتٗبٔس ٔح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬بي ٔرتهبت ثب ٔ‪ٛ‬ئّف‪ٞ ٝ‬بي اظ يه ثطزاض و‪ ٝ‬تمطيجؤ زض ز‪ ٚ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬ب ٔكبث‪ ٝ‬ا٘س ٔي ثبقس‪.‬‬

‫قىُ‪ )4.9‬احط ز‪ ٚ‬ز‪ٚ‬ضاٖ زض يه تطتيت زاز‪ ٜ‬قس‪ٜ‬‬

‫قىُ ‪ )4.10‬ز‪ ٚ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ٘كبٖ زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬زض قىُ ‪ 4.9‬أب زض تطتيت ‪ٚ‬اض‪ٖٚ‬‬
‫ث‪ٙ‬بثطايٗ ٔؤِف‪ 𝑥1 ٝ‬اظ ثطزاض ٔٗيٗ ‪ٔ ، r‬كبث‪ 𝑥1 ٝ‬ثب اذتالف ثؿيبض و‪ٛ‬چه ظيط اؾت ‪:‬‬
‫‪x 1  x 1 11 x 1 12 x 2 13 x 3‬‬
‫(‪)4.64‬‬
‫ٖ‪ٙ‬بنط ٔبتطيؿي ‪ٔ . . . ٚ ∈12 ٚ ∈11‬مبزيط ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چىي ‪ٞ‬ؿت‪ٙ‬س و‪ ٝ‬زض ٔحبؾجبت ثٗسي ثب 𝑗𝑖∈ ٘كبٖ‬
‫زاز‪ٔ ٜ‬ي ق‪٘ٛ‬س ‪ .‬ثطاي ‪ٞ‬ط ٔؤِف‪ ٝ‬وُ 𝑖𝑥 ‪ٗٔ ،‬بزالت ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه تجسيُ ضا ث‪ ٝ‬ن‪ٛ‬ضت ظيط ٔي ٘‪ٛ‬يؿيٓ ‪:‬‬
‫‪x i  x i  ij x j‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫يب‬
‫‪x i  ( ij  ij )x j .‬‬
‫(‪)4.65‬‬
‫ٔمساض 𝑗𝑖𝛿 ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ ٖ‪ٙ‬هطي اظ ٔبتطيؽ ‪ٚ‬احس زض ٘ٓط ٌطفت‪ ٝ‬قس‪ ٜ‬اؾت ‪ٗٔ ٚ‬بزِ‪ )4.65( ٝ‬ضا ث‪ ٝ‬ن‪ٛ‬ضت ٔبتطيؿي‬
‫ٔي ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬قىُ ظيط ٘‪ٛ‬قت ‪:‬‬
‫(‪x   (1 )x )4.66‬‬
‫ٔٗبزِ‪ )4.66( ٝ‬قىُ ذبني ثطاي ٔبتطيؽ تجسيُ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ضا ثيبٖ ٔي و‪ٙ‬س و‪ ٝ‬ثطاثط )∈‪ٔ (1+‬ي‬
‫ثبقس ‪ ٚ ،‬تمطيجؤ تجسيّي ضا ٔكرم ٔي و‪ٙ‬س و‪ ٝ‬زض وُ ثب ٍّٖٕط ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه تفب‪ٚ‬ت زاضز ‪ .‬ث‪ٓ٘ ٝ‬ط ٔي‬
‫ضؾس و‪ ٝ‬تجسيُ ّٖٕيبت ثطاي تجسيُ ‪ٞ‬بي ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ا‪ٕٞ‬يت ٘ساقت‪ ٝ‬ثبقس ‪ .‬ث‪ٖ ٝ‬جبضت زيٍط آ٘‪ٟ‬ب ربثزب‬
‫پصيط٘س‪ .‬اٌط ‪ 1 +∈2 ٚ 1 +∈1‬ز‪ ٚ‬تجسيُ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ثبق‪ٙ‬س يىي اظ يطيت ‪ٞ‬بي ٕٔىٗ ثطاثط اؾت ثب ‪:‬‬
‫‪(1 1 )(1 2 )  12  1 1  12  12  1 1  2‬‬
‫(‪)4.67‬‬
‫و‪ٔ ٝ‬طتج‪ٞ ٝ‬بي ثبالي آٖ زض ٘ٓط ٌطفت‪٘ ٝ‬كس‪ ٜ‬اؾت ‪ .‬زض يطة ثب ٔطتج‪ٚ ٝ‬اض‪ٔ ∈2 ٚ ∈1 ، ٖٚ‬جبزِ‪ٔ ٝ‬ي ق‪٘ٛ‬س ‪.‬‬
‫ايٗ ‪ٞ‬يچ احطي ثط ض‪ٚ‬ي ٘تيز‪ ٝ‬تب ظٔب٘ي و‪ ٝ‬رٕٕ ٔبتطيؽ ربثزبيي پصيط ثبقس ‪ٕ٘ ،‬ي ٌصاضز ‪ٚ .‬يػٌي ربثزبيي‬
‫پصيطي تجسيُ ‪ٞ‬بي ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ‪ ،‬ت‪ٛ‬ؾٍ ٕ٘بيف ثب ثطزاض ‪ٞ‬ب ‪ ،‬ثط اؾتسالَ ‪ٞ‬بي ٔرتّف پيط‪ٚ‬ظ ٔي ق‪ٛ‬ز ‪.‬‬
‫ثطاي ٔخبَ ز‪ٚ‬ضاٖ ٔبتطيؽ (‪ )4.64‬ثطاي ظ‪ٚ‬ايبي ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ا‪ٚ‬يّط ثب ضاثُ‪ ٝ‬ظيط زاز‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪(d   d ) 0 ‬‬
‫) ‪A  (d   d‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪d  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪d ‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪ٚ‬‬
‫) ‪d   id   k (d   d‬‬
‫زض اي‪ٙ‬زب ‪ k ٚ i‬ثطزاض ‪ٞ‬بي ‪ٚ‬احس ث‪ ٝ‬تطتيت زض ر‪ٟ‬ت ‪ٞ‬بي ‪ٔ z ٚ x‬ي ثبق‪ٙ‬س ‪.‬‬
‫ٔبتطيؽ ‪ٚ‬اض‪ A ٖٚ‬ثطاي يه ا٘تمبَ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ثسؾت آٔس‪ ٜ‬اؾت ‪ .‬اٌط ∈‪ٔ ، 𝐴 = 1+‬بتطيؽ تجسيُ‬
‫ثبقس ‪ ،‬ؾپؽ ‪ٚ‬اض‪ ٖٚ‬آٖ ثطاثط اؾت ثب ‪A 1  1 )4.68( :‬‬
‫ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ احجبت ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬و‪ٙ‬يس و‪ ٝ‬يطة ‪ 𝐴𝐴−1‬ث‪ٔ ٝ‬بتطيؽ ‪ٚ‬احس وب‪ٞ‬ف ٔي يبثس‪:‬‬
‫‪AA 1  (1 )(1)  1‬‬
‫زض ت‪ٛ‬افك ثب تٗطيف ٔبتطيؽ ‪ٚ‬اض‪ٗٔ ، ٖٚ‬بزِ‪ٔ ، )4.32( ٝ‬تٗبٔسأ ‪ A‬ايزبة ٔي و‪ٙ‬س و‪ 𝐴 ≡ (1 + 𝐴) ٝ‬ثبيس‬
‫ٔؿب‪ٚ‬ي ثب ‪ 𝐴−1‬زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬ثب ٔٗبزِ‪ )4.68( ٝ‬ثبقس ‪ .‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ٔبتطيؽ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ٘ب ٔتمبضٖ اؾت ‪ ( .‬ثب‬
‫ٔٗبزِ‪ٔ )4.39( ٝ‬مبيؿ‪ ٝ‬و‪ٙ‬يس )‪∈= −∈ :‬‬
‫چ‪ٖٙ ٖٛ‬بنط لُطي اظ يه ٔبتطيؽ ٘ب ٔتمبضٖ ِع‪ٔٚ‬ؤ نفط ٔي ثبق‪ٙ‬س ‪ .‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ثس‪ٞ ٖٚ‬يچ وب‪ٞ‬كي زض وّيبت ∈‬
‫ضا ث‪ ٝ‬ن‪ٛ‬ضت ظيط ٔي ٘‪ٛ‬يؿيٓ ‪:‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ 0‬‬ ‫‪d 3‬‬ ‫‪d 2 ‬‬


‫‪  d 3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪d 2 ‬‬
‫‪ d 2‬‬ ‫‪d 1‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫(‪)4.69‬‬
‫ؾ‪ ٝ‬وٕيت ‪ 𝑑Ω1 ٚ 𝑑Ω2 ٚ 𝑑Ω3‬ث‪َٛ ٝ‬ض ‪ٚ‬ايحي ثب ؾ‪ ٝ‬پبضأتط تٗييٗ و‪ٙٙ‬س‪ ٜ‬ز‪ٚ‬ضاٖ تٗييٗ قس‪ ٜ‬ا٘س حبال ٔب‬
‫ثبيس ٘كبٖ ز‪ٞ‬يٓ و‪ ٝ‬زض اي‪ٙ‬زب ايٗ وٕيت ‪ٞ‬ب ‪ٕٞ‬چ‪ٙ‬يٗ ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي يه ٘‪ ٔٛ‬ذبل اظ ثطزاض ضا ‪٘ ٓٞ‬كبٖ ٔي‬
‫ز‪ٙٞ‬س ‪ .‬ثب اؾتفبز‪ ٜ‬اظ ٔٗبزِ‪ )4.66( ٝ‬تغييط زض ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي يه ثطزاض تحت ا٘تمبَ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه زؾتٍب‪ٜ‬‬
‫ٔرتنبت ثب ٔٗبزِ‪ٔ ٝ‬بتطيؿي ظيط ثيبٖ ٔي ق‪ٛ‬ز ‪:‬‬
‫(‪r   r  dr   r )4.70‬‬
‫ثب ثؿٍ ايٗ ضاثُ‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬وٕه ٔٗبزِ‪ )4.69( ٝ‬زاضيٓ ‪:‬‬
‫‪dx 1  x 2d 3  x 3d  2 ‬‬
‫‪ dx  x d   x d  ‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪dx 3  x 1d 2  x 2d 1 ‬‬
‫(‪)4.71‬‬
‫َطف ؾٕت ضاؾت ‪ٞ‬ط يه اظ ٔٗبزالت (‪ )4.71‬قىُ يه ٔؤِف‪ ٝ‬اظ يطة ثطزاضي ز‪ ٚ‬ثطزاض ٔي ثبقس يٗ‪ٙ‬ي‬
‫يطة ‪r‬ثب يه ثطزاض ‪ 𝑑Ω‬زاضاي ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي ‪ . 𝑑𝛺1 ٚ 𝑑𝛺2 ٚ 𝑑𝛺3‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ٔب ٔي ت‪ٛ‬ا٘يٓ ٔٗبزِ‪ )4.71( ٝ‬ضا ث‪ٝ‬‬
‫ن‪ٛ‬ضت ظيط ‪ ٓٞ‬ث‪ٛٙ‬يؿيٓ ‪:‬‬
‫(‪dr  r  d  )4.72‬‬

‫ثطزاض ‪ r‬تحت يه ٔبتطيؽ ٔتٗبٔس ‪ُٔ B‬بثك ضاثُ‪ ٝ‬ظيط تجسيُ ٔي ق‪ٛ‬ز ‪:‬‬
‫‪x i  bij x j‬‬
‫(‪)4.73‬‬
‫اٌط 𝛺𝑑 ثطزاضي زض ر‪ٟ‬ت ‪ٞ‬بي ٔكبث‪ r ٝ‬ثبقس ‪ ،‬ثبيس تحت ‪ B‬زض ‪ٕٞ‬بٖ ض‪ٚ‬ـ تجسيُ ق‪ٛ‬ز ‪ٔ .‬ب ٔي ثي‪ٙ‬يٓ و‪ٝ‬‬
‫𝛺𝑑 ثيكتط أتحبٖ ضا ثطاي يه ثطزاض پبؼ ٔي و‪ٙ‬س ‪ ،‬اٌط چ‪ ٝ‬زض يه ٔ‪ٛ‬ضز اظ ٌطفتٗ ٕ٘ط‪ ٜ‬قىؿت ٔي ذ‪ٛ‬ضز ‪.‬‬
‫يه ضا‪ ٜ‬ثطضؾي ‪ٚ‬يػٌي ‪ٞ‬بي تجسيّي 𝛺𝑑 ايٗ اؾت و‪ ٝ‬ثف‪ٕٟ‬يٓ ٔبتطيؽ ∈ چُ‪ٛ‬ض تحت تتزيُ ٔرتهبت ‪،‬‬
‫تجسيُ ٔي ق‪ٛ‬ز ‪ٕٞ .‬بٖ َ‪ٛ‬ضي و‪ ٝ‬زض ثرف (‪٘ )4.3‬كبٖ زاز‪ ٜ‬قس‪ٔ ، ٜ‬بتطيؽ تجسيُ يبفت‪ ∈′ ٝ‬ثب تجسيُ تكبث‪ٝ‬‬
‫اي ظيط ثسؾت آٔس ‪∈′ = 𝐵 ∈ 𝐵−1 :‬‬
‫زض ‪ٍٙٞ‬بٔي و‪ٚ ٝ‬يػٌي ٘ب ٔتمبض٘ي يه ٔبتطيؽ تحت يه تجسيُ ٔتمبضٖ ٔتٗبٔس حفّ ق‪ٛ‬ز ‪ ∈′ ،‬ضا ‪ٕٞ‬چ‪ٙ‬يٗ‬
‫ٔي ت‪ٛ‬اٖ زض قىُ ٔٗبزِ‪ )4.69( ٝ‬ثب ٖ‪ٙ‬بنط غيط نفط و‪ٙٙ‬س‪ 𝑑Ω′𝑖 ٜ‬ربيٍعيٗ وطز ‪ .‬يه ُٔبِٗ‪ ٝ‬تفهيّي ض‪ٚ‬ي‬
‫ايٗ ٖ‪ٙ‬بنط ٘كبٖ ٔي ز‪ٞ‬س و‪ ∈ ٝ‬تحت تجسيُ ٔكبث‪ ٝ‬اي ‪ٕٞ‬ب٘‪ٙ‬س ظيط تجسيُ ٔي ق‪ٛ‬ز‪:‬‬
‫‪d i  B bij d  j‬‬
‫(‪)4.74‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ث‪ٙ‬بثطايٗ تجسيُ 𝛺𝑑 تمطيجؤ ٔكبث‪ r ٝ‬اؾت أب ت‪ٛ‬ؾٍ يطيت ‪ ، B‬و‪ ٝ‬زتطٔي‪ٙ‬بَ ٔبتطيؽ تجسيُ اؾت ‪ ،‬فطق‬
‫زاضز ‪ .‬ضا‪ ٜ‬ؾبز‪ ٜ‬اي ثطاي پيسا وطزٖ ‪ٚ‬يػٌي ‪ٞ‬بي ثطزاض 𝛺𝑑 ‪ ٚ‬زض ‪ٚ‬الٕ تٗييٗ وطزٖ ‪ٚ‬يػٌي ‪ٞ‬بي تجسيُ آٖ و‪ٝ‬‬
‫ت‪ٛ‬ؾٍ ٔٗبزِ‪ )4.74( ٝ‬زاز‪ ٜ‬قس‪ٚ ، ٜ‬ر‪ٛ‬ز زاضز ‪ .‬زض ثرف لجّي يه فطٔ‪ َٛ‬ثطزاضي ثطاي تغييط زض ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي ‪r‬‬
‫تحت ز‪ٚ‬ضاٖ ٔت‪ٙ‬ب‪ٞ‬ي ‪ Φ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ضا ٘تيز‪ٌ ٝ‬طفتيٓ ‪ .‬ثب ٔحس‪ٚ‬ز وطزٖ ‪ Φ‬ث‪ ٝ‬يه ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬ثي ٘‪ٟ‬بيت‬
‫و‪ٛ‬چه ‪ 𝑑Φ‬فطٔ‪ٔ َٛ‬طث‪ َٝٛ‬ثطاي ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ثسؾت آ‪ٚ‬ضز ‪ .‬زض ايٗ ٔ‪ٛ‬ضز ‪ cos Φ‬زض‬
‫ٔٗبزِ‪ )4.62( ٝ‬تمطيجؤ ٔمساض ‪ٚ‬احسي زاضز ‪ sin Φ ٚ .‬ثطاثط ‪ٔ Φ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪ .‬ؾپؽ ثطاي تغييط ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ‪r‬‬
‫٘تيز‪ٔ ٝ‬ي ق‪ٛ‬ز و‪: ٝ‬‬
‫(‪r   r  dr  r  nd  )4.75‬‬
‫ثب ٔمبيؿ‪ ٝ‬ثب ٔٗبزِ‪ٔ )4.72( ٝ‬كرم ٔي ق‪ٛ‬ز و‪ ٝ‬زض ‪ٚ‬الٕ 𝛺𝑑 يه ثطزاض اؾت ‪ ٚ‬ت‪ٛ‬ؾٍ ضاثُ‪ ٝ‬ظيط تٗييٗ ٔي‬
‫ق‪ٛ‬ز ‪:‬‬
‫(‪d   nd  )4.76‬‬
‫ٔٗبزِ‪ )4.75( ٝ‬ضا اِجت‪ٔ ٝ‬ي ت‪ٛ‬اٖ ثس‪ٔ ٖٚ‬طارٗ‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬فطٔ‪ َٛ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ٔت‪ٙ‬ب‪ٞ‬ي ‪ ٓٞ‬ثسؾت آ‪ٚ‬ضز ‪ .‬زض يه ر‪ٟ‬ت ّٔٗ‪ْٛ‬‬
‫‪ ،‬تجسيُ ٔرته‪ ٝ‬ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ‪ ،‬ث‪ ٝ‬يه ز‪ٚ‬ضاٖ ؾبٖتٍطز ثطزاض ‪ r‬ث‪ٚ ٝ‬اؾُ‪ ٝ‬ظا‪ٚ‬ي‪ 𝑑𝛷 ٝ‬ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬ض ز‪ٚ‬ضاٖ‬
‫ٔطث‪ٔ ٌٛ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪ ٚ‬ايٗ ‪ٚ‬يٗيت زض قىُ (‪ٕ٘ )4.11‬بيف زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬اؾت ‪ٔ .‬مساض ‪ ، dr‬ثب 𝛷𝑑 ٔطتج‪ ٝ‬ا‪ َٚ‬اظ‬
‫ض‪ٚ‬ي قىُ ثطاثط اؾت ثب ‪:‬‬
‫‪dr  r sin d ‬‬
‫‪ ٚ‬ر‪ٟ‬ت ‪ dr‬زض ايٗ حس ٖٕ‪ٛ‬ز ثط ‪ٔ 𝑑Ω = 𝑛𝑑Φ ٚ r‬ي ثبقس ‪ .‬زض ٘‪ٟ‬بيت ‪،‬ر‪ٟ‬ت ‪ dr‬زض ر‪ٟ‬ت پيكط‪ٚ‬ي يه‬
‫پيچ ضاؾت ٌطز ٔي ثبقس زض ‪ٍٙٞ‬بٔي و‪٘ r ٝ‬ؿجت ث‪ 𝑑𝛺 ٝ‬چطذيس‪ ٜ‬ق‪ٛ‬ز ‪ .‬ث‪ٙ‬بثطايٗ قىُ ‪٘ 4011‬كبٖ ٔي‬
‫ز‪ٞ‬س و‪ٔ ٝ‬مساض ‪ٔ ،‬ؿيط ‪ ٚ‬ر‪ٟ‬ت ‪ٔ dr‬كبث‪ ٝ‬چيعي اؾت و‪ ٝ‬ت‪ٛ‬ؾٍ ٔٗبزِ‪)4075( ٝ‬پيف ثي‪ٙ‬ي قس‪ ٜ‬اؾت ‪.‬‬

‫قىُ ‪ )4.11‬تغييط زض يه ثطزاض ت‪ِٛ‬يس قس‪ ٜ‬ت‪ٛ‬ؾٍ يه ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ؾبٖتٍطز‬
‫‪ٚ‬يػٌي ‪ٞ‬بي تجسيّي 𝛺𝑑 ‪ٕٞ‬چ‪ٗٔ ٖٛ‬بزِ‪ٛٙٞ )4.76( ٝ‬ظ لبثُ ثحج ٔي ثبق‪ٙ‬س ‪ .‬اظ رجط ثطزاضي ٔمسٔبتي ٔي‬
‫‪ .‬ثطزاض‪ٞ‬بي و‪ٝ‬‬ ‫زا٘يٓ و‪ ٝ‬ز‪ ٔٛ٘ ٚ‬ثطزاض زض ضاثُ‪ ٝ‬ثب ‪ٚ‬يػٌي ‪ٞ‬بي تجسيّي تحت يه ‪ٚ‬اض‪ ٖٚ‬ؾبظي ‪ٚ‬ر‪ٛ‬ز زاضز‬
‫ُٔبثك ٔٗبزِ‪ )4.72( ٝ‬تجسيُ ٔي ق‪٘ٛ‬س ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ ثطزاض ‪ٞ‬بي لُجي ق‪ٙ‬بذت‪ٔ ٝ‬ي ق‪٘ٛ‬س تحت يه ‪ٚ‬اض‪ ٖٚ‬ؾبظي‬
‫ؾ‪ ٝ‬ثٗسي‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ 1 0 0 ‬‬
‫‪s   0 1 0 ‬‬
‫‪ 0 0 1‬‬

‫و‪ٔ ٝ‬ؤِف‪ٞ ٝ‬بي آٖ ثطاثط٘س ثب ‪𝑠𝑖𝑗 = −𝛿𝑖𝑗 :‬‬


‫‪ٔ ٕٝٞ‬ؤِف‪ٞ ٝ‬بي ثطزاض لُجي تغييط ٖالٔت ٔي ز‪ٙٞ‬س ‪ .‬ث‪ٖ ٝ‬جبضت زيٍط ‪ٔ ،‬ؤِف‪ٞ ٝ‬بي ثطزاض ‪ٞ‬بي ٔح‪ٛ‬ضي يب قج‪ٝ‬‬
‫ثطزاض ‪ٞ‬ب تحت ‪ٚ‬اض‪ ٖٚ‬ؾبظي تغييط ٕ٘ي و‪ٙٙ‬س ‪ .‬ؾبز‪ ٜ‬تطيٗ ٔخبَ يه ثطزاض ٔح‪ٛ‬ضي ‪ ،‬حبنُ يطة ز‪ ٚ‬ثطزاض‬
‫لُجي ٔي ثبقس𝐹 × 𝐷ِ = ∗ 𝑉‬
‫ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي حبنُ يطة زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬ث‪َٛ ٝ‬ض ٔطؾ‪ ، ْٛ‬ثب تٗطيف ظيط زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬ا٘س ‪:‬‬
‫‪V I   D j  Fk  Fj D k‬‬
‫(‪ k ٚ j ٚ i)4.77‬زض ٔطتج‪ ٝ‬چطذ‪ ٝ‬اي ا٘س‬
‫ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي ‪ F ٚ D‬تحت ‪ٚ‬اض‪ ٖٚ‬ؾبظي تغييط ٖالٔت ٔي ز‪ٙٞ‬س ث‪ٙ‬بثطايٗ آ٘‪ٟ‬ب ث‪ٚ ٝ‬ؾيّ‪ٕ٘ ُٕٖ C ٝ‬ي و‪ٙٙ‬س ‪.‬‬
‫𝑝 × 𝑟 = 𝐿 ‪ ٚ‬قست‬ ‫وٕيت ‪ٞ‬بي فيعيىي ٔكبث‪ ٝ‬ظيبزي ثطزاض ‪ٞ‬بي ٔح‪ٛ‬ضي ‪ٞ‬ؿت‪ٙ‬س ثطزاضتىب٘‪ ٝ‬ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي‬
‫ٔيساٖ ٔغ‪ٙ‬بَيؿي ‪ .‬لب٘‪ ٖٛ‬تجسيُ ثطاي يه ثطزاض ٔح‪ٛ‬ضي ث‪ ٝ‬قىُ ٔٗبزِ‪ٔ )4.74( ٝ‬ي ثبقس ‪ .‬ثطاي تجسيالت‬
‫ٔتٗبٔس ‪ٚ‬يػ‪ ، ٜ‬ثطزاض ‪ٞ‬بي ٔح‪ٛ‬ضي ‪ٔ ٚ‬تٗبٔس غيط لبثُ تكريم ٔي ثبق‪ٙ‬س أب ثطاي تجسيالت غيط ‪ٚ‬يػ‪ ، ٜ‬قبُٔ‬
‫‪ٚ‬اض‪ ٖٚ‬ؾبظي ‪ ،‬زتطٔي‪ٙ‬بٖ ‪ 𝑉 ′‬ثطاثط ‪ٔ – 1‬ي ثبقس ‪ ٚ‬ز‪ ٔٛ٘ ٚ‬ثطزاض ضفتبض ٔتفب‪ٚ‬تي زاض٘س ‪ .‬ضا‪ ٜ‬زيٍطي ثطاي‬
‫ت‪ٛ‬ييح ايٗ ‪ٚ‬يػٌي ‪ ،‬تٗطيف يه ٍّٖٕط پبضيت‪ٔ P ٝ‬ي ثبقس ‪ٍّٕٖ .‬ط ‪ٚ P‬اض‪ ٖٚ‬ؾبظي ‪ٞ‬بي 𝑥‪ٚ 𝑥 → −‬‬
‫𝑦‪ 𝑧 → −𝑧 ٚ 𝑦 → −‬ضا ا٘زبْ ٔي ز‪ٞ‬س ‪ .‬ؾپؽ اٌط ‪ S‬اؾىبِط ثبقس ‪ V ،‬يه ثطزاض لُجي ‪ 𝑉 ∗ ٚ‬يه ثطزاض‬
‫ٔح‪ٛ‬ضي اؾت‬

‫‪ ٚ‬ث‪َٛ ٝ‬ض ‪ٚ‬ايح ) ∗ 𝑉 ‪𝑃 𝑉. 𝑉 ∗ = −(𝑉.‬‬


‫∗ 𝑆ثب ‪ٚ‬يػٌي ∗ 𝑆‪ ٚ 𝑃𝑆 ∗ = −‬اِجت‪ٚ 𝑃 𝑆𝑆 ∗ = −𝑆𝑆 ∗ ٝ‬‬ ‫ث‪ٙ‬بثطايٗ ∗ 𝑉 ‪ 𝑉.‬يه قجى‪ ٝ‬اؾىبِط‬
‫𝑉𝑆‪ٔ 𝑃 𝑆𝑉 ∗ = 𝑆𝑉 ∗ ٚ𝑃 𝑆𝑉 = −‬ي ثبقس ‪ .‬ث‪ ٝ‬اٖتجبض ثيبٖ تبثٕ تجسيّي ‪ ،‬زيسٖ اي‪ٙ‬ى‪ ٝ‬چطا ثطزاض ‪ٞ‬بي‬
‫لُجي‪ ،‬زض ظٔب٘ي ُٖٕ ٔي و‪ٙٙ‬س و‪ ٝ‬آ٘‪ٟ‬ب تحت ‪ٚ‬اض‪ ٖٚ‬ؾبظي ا٘زبْ ق‪٘ٛ‬س آؾبٖ اؾت ‪ .‬ثطزاض ت‪ٛ‬ؾٍ تجسيُ ثس‪ٖٚ‬‬
‫تغييط ثبلي ٔي ٔب٘س ‪ ،‬أب ٔح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬بي ٔرتهبت ‪ ٚ‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ٔؤِف‪ٞ ٝ‬ب ‪ ،‬تغييط ٖالٔت ٔي ز‪ٙٞ‬س ‪ .‬زض آٖ ‪ٍٙٞ‬بْ‬
‫ثطاي ثطزاض ٔح‪ٛ‬ضي چ‪ ٝ‬تفب‪ٚ‬تي ‪ٚ‬ر‪ٛ‬ز زاضز ؟ ايٗ ٘كبٖ ٔي ز‪ٞ‬س و‪ٕٞ ٝ‬يك‪ ٝ‬ثطزاض ٔح‪ٛ‬ضي حبُٔ يه اضتجبٌ‬
‫((پيف زؾت )) ثب آٖ اؾت ‪ٔ ،‬خأل ت‪ٛ‬ؾٍ تٗطيف ٔٗبزِ‪ )4.77( ٝ‬ث‪ٛ‬ؾيّ‪ ٝ‬يه يطة ذبضري ‪ ،‬تحت ‪ٚ‬اض‪ٖٚ‬‬
‫ؾبظي يه زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ضاؾت ٌطز ث‪ ٝ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت چپ ٌطز ‪ ٚ‬اِتعاْ چطذ‪ ٝ‬اي ث‪ٛ‬زٖ ْ ضتج‪ٗٔ ٝ‬بزِ‪ٝ‬‬
‫(‪ ، )4.77‬يه تغييط ٔكبث‪ ٝ‬اي اظ چطذف زؾتٍب‪ ٜ‬ضاؾتٍطز زض اضتجبٌ ثب چپٍطز ‪ٚ ٓٞ‬ر‪ٛ‬ز زاضز‪ .‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ‪ ،‬حتي‬
‫ث‪ ٝ‬ثيبٖ تبثٕ ‪ ، ٓٞ‬يه تغييط ‪ٚ‬الٗي تحت ‪ٚ‬اض‪ ٖٚ‬ؾبظي زض ر‪ٟ‬ت يطة ذبضري ‪ٚ‬ر‪ٛ‬ز زاضز ‪ .‬حبال ‪ٚ‬ايح اؾت‬
‫و‪ ٝ‬چطا تجسيُ 𝛺𝑑 ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ يه ثطزاض ٔح‪ٛ‬ضي ُٔبثك ٔٗبزِ‪ )4.74( ٝ‬اؾت ‪ .‬اظ ٘ٓط رجطي ٔب ٔي ثي‪ٙ‬يٓ و‪ٝ‬‬
‫چ‪ dr ٓٞ ٚ r ٓٞ ٖٛ‬زض ٔٗبزِ‪ )4.75( ٝ‬ثطزاض‪ٞ‬بي لُجي ٔي ثبق‪ٙ‬س ‪ ٚ n ،‬ث‪ٙ‬بثطايٗ 𝛺𝑑 ثبيس ثطزاض ‪ٞ‬بي ٔح‪ٛ‬ضي‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ثبق‪ٙ‬س ‪ .‬اظ ٘ٓط ‪ٙٞ‬سؾي ‪ٚ‬اض‪ ٖٚ‬ؾبظي ٔرته‪ٞ ٝ‬ب ‪ ،‬ث‪ ٝ‬تٗ‪ٛ‬يى اظ لب٘‪ ٖٛ‬چطذف ضاؾتٍطز ث‪ ٝ‬چطذف چپٍطز ثب‬
‫تٗطيف ر‪ٟ‬ت ‪ٔn‬طث‪ٔ ٌٛ‬ي ق‪ٛ‬ز‪.‬‬
‫ْثحج يطة ذبضري فطنتي ضا ثسؾت ٔي ز‪ٞ‬س تب ٕ٘بز ٌصاضي ضا ايزبز و‪ٙ‬يٓ و‪ ٝ‬ثطاي ٔ‪ٛ‬لٗيت ‪ٞ‬بي آي‪ٙ‬س‪ٜ‬‬
‫ذيّي ٔفيس ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬س ث‪ٛ‬ز ‪ٕ٘ .‬بز ربيٍكتي يب چٍبِي ِ‪ٛ‬يچي ‪ٚ‬يتب 𝑘𝑗𝑖∈ضا تٗطيف ٔي و‪ٙ‬يٓ ‪.‬‬
‫اٌط ‪ٞ‬ط وساْ اظ ز‪ٔ ٚ‬كره‪ٔ ijk ٝ‬ؿب‪ٚ‬ي ثبق‪ٙ‬س چٍبِي نفط اؾت ‪ ٚ‬اٌط ‪ ijk‬زاضاي ربيٍكت ظ‪ٚ‬د اظ ‪3 ، 2 ، 1‬‬
‫ثبقس ثطاثط ‪ ٚ + 1‬اٌط زاضاي ربيٍكت فطزي اظ ‪ 3 ، 2 ، 1‬ثبقس ثطاثط ‪ٔ – 1‬ي ق‪ٛ‬ز ‪.‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ثب اؾتفبز‪ ٜ‬اظ ٕ٘بز‬
‫٘‪ٛ‬يؿي ربيٍكتي ‪ٗٔ ،‬بزِ‪ )4.77( ٝ‬ثطاي ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي يه يطة ذبضري ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬قىُ ظيط ٘‪ٛ‬قت ‪:‬‬
‫‪C i   ijk D j Fk‬‬
‫("‪)4.77‬‬
‫زض اي‪ٙ‬زب اظ لطاضزاز رٕٕ ٕٔٗ‪ِٛ‬ي اؾتفبز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬اؾت ‪ .‬ثب ت‪ٛ‬نيفبت ز‪ٚ‬ضا٘ي و‪ ٝ‬تبو‪ ٖٛٙ‬زض ايٗ فهُ ثيبٖ قس ٔب‬
‫ٔي ت‪ٛ‬ا٘يٓ ر‪ٟ‬ت ٌيطي رؿٓ نّت ضا ٘كبٖ ز‪ٞ‬يٓ ‪ .‬ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬و‪ٙ‬يس و‪ ٝ‬تجسيالت ث‪َٛ ٝ‬ض ٖٕس‪ ٜ‬قبُٔ ز‪ٚ‬ضاٖ‬
‫زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ٔي ق‪٘ٛ‬س (قىُ ‪ . ) 4.12 a‬ت‪ٛ‬نيف ز‪ٚ‬ضاٖ يه ثطزاض زض زؾتٍب‪ٔ ٜ‬دتهبت حبثت ‪ ،‬ثط ز‪ٚ‬ضاٖ‬
‫زض ر‪ٟ‬ت ٔربِف (پبزؾبٖتٍطز) زالِت ٔي و‪ٙ‬س ‪ .‬أب زض لؿٕت ‪ٞ‬بي ظيبزي اظ ٔىب٘يه ‪ ،‬يب فيعيه ٖٕ‪ٔٛ‬ي‬
‫(قىُ ‪b‬‬ ‫ثطاي آٖ ٔ‪ٛ‬ي‪ٔ ٔٛ‬ب ثب احطات ز‪ٚ‬ضاٖ فيعيىي زؾتٍب‪ ٚ ٜ‬ثطزاض ‪ٞ‬بي ‪ٚ‬اثؿت‪ ٝ‬ثب آٖ زض اضتجبٌ ‪ٞ‬ؿتيٓ‬
‫‪ .)4.12‬اضتجبٌ ثيٗ تغييط ٘بپصيطي زؾتٍب‪ ٜ‬تحت ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ ٚ‬پبيؿتٍي تىب٘‪ ٝ‬ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي پيف اظ ايٗ اقبض‪ ٜ‬قس‪ٜ‬‬
‫ث‪ٛ‬ز ‪ ( .‬زضثرف ‪)2.6‬‬

‫قىُ (‪ ) a( )4.12‬تجسيُ اظ زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت (‪ ) x ٚ y ٚ z‬ث‪ ٝ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت رسيس ) ‪َ (𝑥 ′ , 𝑦 ′ , 𝑧 ′‬جك‬


‫لطاضزاز ‪ ،‬ايٗ تجسيُ زض ر‪ٟ‬ت ؾبٖتٍطز ٔخجت ٔي ثبقس ٔب آٖ ضا تجسيُ غيط فٗبَ ٔي ٘بٔيٓ ‪) b( .‬ز‪ٚ‬ضاٖ يه‬
‫رؿٓ ث‪ٚ ٝ‬اؾُ‪ ٝ‬ظا‪ٚ‬ي‪ Φ′ ٝ‬اؾت ‪َ .‬جك لطاضزاز ز‪ٚ‬ضاٖ زض ر‪ٟ‬ت پبزؾبٖتٍطز ٔخجت اؾت ‪ .‬لجُ اظ ز‪ٚ‬ضاٖ‬
‫) ‪(𝑥 ′ , 𝑦 ′ , 𝑧 ′‬‬ ‫ٔرتهبت ٘مبٌ رؿٓ ثب (‪ ) x ٚ yٚ z‬زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬اؾت ثٗس اظ ز‪ٚ‬ضاٖ آ٘‪ٟ‬ب زاضاي ٔرتهبت‬
‫‪ٞ‬ؿت‪ٙ‬س‪ .‬ايٗ تجسيُ فٗبَ ٘بٔيس‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز چ‪ ٖٛ‬رؿٓ فيعيىي حطوت ٔي و‪ٙ‬س ‪.‬‬
‫‪ .‬ثطاي ا‪ٞ‬ساف‬ ‫زضايٗ چ‪ٙ‬يٗ وبضثطز‪ٞ‬بيي ثطضؾي پيبٔس ‪ٞ‬بي ز‪ٚ‬ضاٖ ثطزاض‪ٞ‬ب زض ر‪ٟ‬ت پبزؾبٖتٍطز الظْ اؾت‬
‫ٔ‪ٛ‬ضز ٘ٓط‪ ،‬تٗسازي اظ فطٔ‪ٞ َٛ‬بي ز‪ٚ‬ضا٘ي و‪ ٝ‬زض ثبال زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬اؾت ضا ثطاي ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ٞ‬بي پبز ؾبٖتٍطز‬
‫ثطزاض‪ٞ‬بثطضؾي ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬يٓ وطز ‪ .‬تٕبْ ٔٗبزالت ‪ ٚ‬حبِت ‪ٞ‬ب اظ ايٗ رب تب پبيبٖ ايٗ ثرف ت‪ٟٙ‬ب ثطاي ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ٞ‬بي‬
‫پبزؾبٖتٍطز اؾتفبز‪ٔ ٜ‬ي ق‪٘ٛ‬س ‪ .‬فطٔ‪ َٛ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ٔٗبزِ‪ )4.62( ٝ‬تجسيُ ٔي ق‪ٛ‬ز ث‪: ٝ‬‬
‫("‪r   r cos   n (n .r )(1  cos )  (n  r )sin  )4.62‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ ٚ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ٔطث‪ ٌٛ‬ث‪ ٝ‬آٖ ‪ٗٔ ،‬بزِ‪ )4.75( ٝ‬ثطاثط ٔي ق‪ٛ‬ز ثب ‪:‬‬
‫("‪dr   d  r  (n  r )d   (r  n )d  )4.75‬‬
‫ٔبتطيؽ ٘ب ٔتمبضٖ ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ‪ٗٔ ،‬بزِ‪ ٓٞ )4069( ٝ‬ثطاثط ٔي ق‪ٛ‬ز ثب ‪:‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪d 3‬‬ ‫‪d 2   0‬‬ ‫‪n 3‬‬ ‫‪n2 ‬‬
‫‪   d 3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪d 1    n 3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪n1  d ‬‬
‫‪ d 2‬‬ ‫‪d 1‬‬ ‫‪0   n 2‬‬ ‫‪n1‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫("‪)4.69‬‬
‫𝑖𝑛ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي ثطزاض ‪ٚ‬احس 𝑛 زض أتساز ٔح‪ٛ‬ض ز‪ٚ‬ضاٖ ٔي ثبق‪ٙ‬س ‪٘ 𝑑𝑟 ′ .‬كبٖ ز‪ٙٞ‬س‪ ٜ‬تغييط ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه‬
‫𝑟 ‪ٔ 𝑟 ′ −‬ي ثبقس ‪ٗٔ ،‬بزِ‪ )4.66( ٝ‬ضا ؾپؽ ٔي ت‪ٛ‬اٖ قىّي اظ ٔٗبزِ‪ ٝ‬زيفطا٘ؿيّي ٔبتطيؿي ٘ؿجت ث‪ ٝ‬ظا‪ٚ‬ي‪ٝ‬‬
‫ز‪ٚ‬ضاٖ ٌطفت ‪:‬‬
‫‪dr‬‬
‫‪ Nr‬‬
‫‪d‬‬ ‫(‪)4.78‬‬
‫‪ N‬تطا٘‪ٟ‬بز‪ٔ ٜ‬بتطيؿي ؾٕت ضاؾت ٔٗبزِ‪ )4.69( ٝ‬ثب ٖ‪ٙ‬بنط 𝑘𝑛 𝑘𝑗𝑖∈= 𝑗𝑖𝑁 ٔي ثبقس ٕ٘بيف ٔفيس زيٍطي‬
‫‪ ٓٞ‬ثطاي ٘‪ٛ‬قتٗ ∈ زض ٔٗبزِ‪ٚ )4.69( ٝ‬ر‪ٛ‬ز زاضز زض ‪ٍٙٞ‬بٔي و‪ٝ‬‬
‫‪  ni i d ‬‬
‫𝑖𝑀‪ٞ‬ب ؾ‪ٔ ٝ‬بتطيؽ ظيط ٔي ثبق‪ٙ‬س ‪:‬‬

‫‪0 0 0 ‬‬ ‫‪ 0 0 1‬‬ ‫‪0 1 0 ‬‬


‫‪M 1  0 0 1 , M 2   0 0 0  , M 3  1 0 0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0 1 0 ‬‬ ‫‪ 1 0 0 ‬‬ ‫‪0 0 0 ‬‬
‫(‪)4.79‬‬
‫ٔبتطيؽ ‪ٞ‬بي 𝑖𝑀 ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ ٔ‪ِٛ‬س ‪ٞ‬بي ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ق‪ٙ‬بذت‪ٔ ٝ‬ي ق‪٘ٛ‬س ‪ ٚ‬زاضاي ‪ٚ‬يػٌي ظيط ٔي‬
‫ثبق‪ٙ‬س ‪:‬‬
‫‪M i M j  M j M i   M i , M i  ijk M k‬‬
‫(‪)4.80‬‬
‫𝑖𝑀 ‪ٚ‬‬ ‫اذتالف ثيٗ ز‪ ٚ‬يطة ‪ٞ‬بي ٔبتطيؿي ‪ ،‬يب ربثزبٌط ‪ٕٞ ،‬چ‪ٙ‬يٗ ثطاوت ذُي ٘يع ٘بٔيس‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز يب‬
‫ٔٗبزِ‪ )4.80( ٝ‬ضا رجط ذُي ز‪ٚ‬ضاٖ ٌط‪ٞٚ‬ي ٔكرم قس‪ ٜ‬ت‪ٛ‬ؾٍ رّٕ‪ٞ ٝ‬بي ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬ز‪ٚ‬ضاٖ تٗطيف ٔي و‪ٙ‬يٓ ‪.‬‬
‫ثطضؾي ‪ٞ‬بي ايبفي زض ايٗ ٔ‪ٛ‬ضز زض ٘ٓطي‪ٌ ٝ‬ط‪ ٜٚ‬ز‪ٚ‬ضا٘ي ا٘ذ اْ ٔي ق‪ٛ‬ز أب ٔب ايٗ ‪ٚ‬يػٌي ‪ٞ‬بي ز‪ٚ‬ضا٘ي ضا زض‬
‫يه ٔ‪ٛ‬لٗيت ٔ‪ٙ‬بؾت ثطضؾي ٔي و‪ٙ‬يٓ (ثرف ‪ ٚ 9.5‬يٕيٕ‪) B ٝ‬‬
‫‪ )4.9‬آ‪ ًٙٞ‬تغييط يه ثطزاض‬
‫ٔف‪ ْٟٛ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ‪ ،‬اثعاض لسضتٕ‪ٙ‬سي ثطاي ت‪ٛ‬نيف حطوت يه رؿٓ نّت ثب ظٔبٖ ضا اضائ‪ٔ ٝ‬ي‬
‫و‪ٙ‬س‪ .‬اربظ‪ ٜ‬ز‪ٞ‬يس ٔب تٗسازي ثطزاض زِر‪ٛ‬ا‪ ٜ‬يب قج‪ ٝ‬ثطزاض ‪ G‬و‪ ٝ‬زض ٔؿؤِ‪ٔ ٝ‬ىب٘يىي اؾتفبز‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز ضا ثطضؾي‬
‫و‪ٙ‬يٓ ‪ٔ ،‬خأل ٔ‪ٛ‬فميت ثطزاض زض يه ٘مُ‪ ٝ‬اظ رؿٓ ‪ ،‬يب تىب٘‪ ٝ‬ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي وُ ‪ٕٛٗٔ .‬أل ايٗ چ‪ٙ‬يٗ ثطزاضي ثب ٌصقت‬
‫ظٔبٖ تغييط ٔي و‪ٙ‬س ‪.‬و‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬ايٗ زِيُ اؾت و‪ ٝ‬رؿٓ حطوت ٔي و‪ٙ‬س أب تغييط اغّت ث‪ ٝ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبتي و‪ٝ‬‬
‫٘بْط ‪ٞ‬ب زض آٖ لطاض زاض٘س ثؿتٍي زاضز ‪.‬ثطاي ٔخبَ اٌط ثطزاض ‪ ،‬ثطزاض قٗبٖي اظ ٔجسأ زؾتٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬بي رؿٕي‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫تب ٘مُ‪ ٝ‬اي زض رؿٓ نّت ثبقس ‪ٚ‬ايح اؾت و‪ ٝ‬ايٗ چ‪ٙ‬يٗ ثطزاضي ‪ٚ‬لتي ت‪ٛ‬ؾٍ زؾتٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬ضي رؿٕي ا٘ساظ‪ٜ‬‬
‫ٌيطي ق‪ٛ‬ز ‪ ،‬حبثت ٘كبٖ زاز‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪ .‬اٌط چ‪ ٝ‬ثطاي ٘بْط حبثت زض زؾتٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬ضي فًبيي ‪ٔ ،‬ؤِف‪ٞ ٝ‬بي ثطزاض‬
‫اٌط رؿٓ حطوت و‪ٙ‬س ثب ظٔبٖ تغييط ٔي و‪ٙٙ‬س ‪ .‬تغييط ظٔبٖ 𝑡𝑑 ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي ثطزاض وُ ‪ G‬زض ‪ٍٙٞ‬بٔي و‪ ٝ‬ت‪ٛ‬ؾٍ‬
‫يه ٘ب ْط زض زؾتٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬ضي رؿٓ زيس‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز اظ تغييط ٔطث‪ َٝٛ‬زض ‪ٍٙٞ‬بٔي و‪ ٝ‬ت‪ٛ‬ؾٍ ٘بْطي زض زؾتٍب‪ٜ‬‬
‫فًبيي زيس‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز ٔتفب‪ٚ‬ت اؾت‪ .‬ضاثُ‪ ٝ‬ثيٗ ز‪ ٚ‬تغييط زيفطا٘ؿيّي زض ‪ G‬ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ثط ٔج‪ٙ‬بي يه اؾتسالَ‬
‫فيعيىي ثسؾت آ‪ٚ‬ضز ‪ٔ .‬ب ٔي ت‪ٛ‬ا٘يٓ ث‪ٛٙ‬يؿيٓ و‪ ٝ‬ت‪ٟٙ‬ب اذتالف ثيٗ ايٗ ز‪ ٚ‬زض احط ز‪ٚ‬ضاٖ ٔح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬بي رؿٕي ٔي‬
‫ثبقس ‪(𝑑𝐺)𝑠𝑝𝑎𝑐𝑒 = (𝑑𝐺)𝑏𝑜𝑑𝑦 + 𝑑𝐺 𝑟𝑜𝑡 .‬‬
‫حبال يه ثطزاض حبثت زض رؿٓ نّت ضا ثطضؾي ٔي و‪ٙ‬يٓ ‪ .‬زض ‪ٍٙٞ‬بٔي و‪ ٝ‬رؿٓ ز‪ٚ‬ضاٖ ٔي و‪ٙ‬س اِجت‪ٞ ٝ‬يچ‬
‫تغييطي زض ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي ايٗ ثطزاض زض ‪ٍٙٞ‬بْ ٔكب‪ٞ‬س‪٘ ٜ‬بْط رؿٕؽ ٔخجت ث‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬بي رؿٕي ‪ٚ‬ر‪ٛ‬ز ٘ساضز‬
‫ت‪ٟٙ‬ب ؾ‪٘ (𝑑𝐺)𝑠𝑝𝑎𝑐𝑒 ٟٓ‬تيز‪ ٝ‬ز‪ٚ‬ضاٖ رؿٓ ٔي ثبقس ‪ .‬أب چ‪ ٖٛ‬ثطزاض زض زؾتٍب‪ ٜ‬رؿٕي حبثت قس‪ ٜ‬اؾت ‪ ،‬ثب‬
‫چطذف پبزؾبٖتٍطز آٖ ز‪ٚ‬ضاٖ ٔي و‪ٙ‬س ‪ ٚ‬تغييط زض ثطزاض زض ‪ٍٙٞ‬بٔي و‪ ٝ‬اظ فًب ٔكب‪ٞ‬س‪ ٜ‬ق‪ٛ‬ز ثب ٔٗبزِ‪ٝ‬‬
‫(‪ )4.75‬زاز‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪ ٚ‬ث‪ٙ‬بثطايٗ 𝑡𝑜𝑟)𝐺𝑑( ثطاثط اؾت ثب ‪:‬‬
‫‪dG rot‬‬ ‫‪ d G‬‬
‫ثطاي يه ثطزاض زِر‪ٛ‬ا‪ ، ٜ‬تغييط ٔخجت ث‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬بي فًبيي ثطاثط رٕٕ ز‪٘ ٚ‬تيز‪ ٝ‬ظيط اؾت ‪:‬‬

‫‪dG space‬‬ ‫‪ (d )body  d G‬‬


‫(‪)4.81‬‬
‫آ‪ ًٙٞ‬تغييط ظٔب٘ي ثطزاض ‪ G‬و‪ ٝ‬ت‪ٛ‬ؾٍ ز‪٘ ٚ‬بْط ٔكب‪ٞ‬س‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز ثب ٔكتك ٌطفتٗ اظ رّٕ‪ٞ ٝ‬بي ٔٗبزِ‪ٝ‬‬
‫(‪٘ )4.81‬ؿجت ث‪ 𝑑𝑡 ٝ‬ثسؾت ٔي آيس ‪:‬‬
‫‪ dG ‬‬ ‫‪ dG ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   G‬‬
‫‪ dt space  dt body‬‬ ‫(‪)4.82‬‬
‫زض اي‪ٙ‬زب ثب ؾطٖت ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي ِحٓ‪ ٝ‬اي رؿٓ ٔي ثبقس ‪ ٚ‬ثب ضاثُ‪ ٝ‬ظيط تٗطيف ٔي ٌطزز ‪:‬‬
‫(‪dt  d  )4.83‬‬
‫ثطزاض ‪ٞ‬ب زض َ‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬ض ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چىي و‪ ٝ‬زض ثيٗ ‪ 𝑡 + 𝑑𝑡 ٚ t‬ضخ ٔي ز‪ٞ‬س أتساز زاضز ‪ٔ .‬مساض ‪ٞ‬ب‬
‫‪ ،ٓٞ‬آ‪ ًٙٞ‬آ٘ي ز‪ٚ‬ضاٖ رؿٓ ضا ٘كبٖ ٔي ز‪ٞ‬س ‪٘ .‬تيز‪ ٝ‬وّي تط ٔٗبزِ‪ )4.82( ٝ‬ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬وٕه ٔبتطيؽ‬
‫تجسيُ ٔتٗبٔس ثيٗ ٔرتهبت فًب ‪ ٚ‬رؿٓ ثيبٖ وطز ‪ٔ .‬ؤِف‪ G ٝ‬زض َ‪ i َٛ‬أيٗ ٔح‪ٛ‬ض فًبيي ثب ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بيي زض‬
‫َ‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬ض‪ٞ‬بي رؿٓ ضاثُ‪ ٝ‬زاضز ‪:‬‬
‫‪G i  aij G j  a ji G j‬‬

‫چ‪ ٖٛ‬رؿٓ ثب ظٔبٖ حطوت ٔي و‪ٙ‬س ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي 𝑖𝐺 ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ ٖ‪ٙ‬بنط 𝑗𝑖𝑎 ٔبتطيؽ تجسيُ ‪ ،‬تغييط ذ‪ٛ‬ا‪ٙٞ‬س وطز‬
‫ث‪ٙ‬بثطايٗ تغييط زض 𝑖𝐺 ثب ٖ‪ٙ‬بنط ظٔب٘ي زيفطا٘ؿيّي 𝑡𝑑 ثطاثط اؾت ثب ‪:‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪dG i  a ji dG j  da ji G j‬‬
‫(‪)4.84‬‬
‫‪ٞ‬يچ اقىبِي ٘ساضز و‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬ض‪ٞ‬بي رؿٓ ‪ ٚ‬فًب ضا ‪ ٓٞ‬ظٔبٖ زض ٘ٓط ثٍيطيٓ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ٔؤِف‪ٞ ٝ‬ب زض ز‪ ٚ‬زؾتٍب‪ ٜ‬ث‪ٝ‬‬
‫َ‪ٛ‬ض آ٘ي ٔؿب‪ٚ‬ي ذ‪ٛ‬ا‪ٙٞ‬س ث‪ٛ‬ز ‪ ،‬أب زيفطا٘ؿيُ ‪ٞ‬ب ٔؿب‪ٚ‬ي ٘يؿت‪ٙ‬س چ‪ ٖٛ‬ز‪ ٚ‬زؾتٍب‪٘ ٜ‬ؿجت ث‪ ٝ‬يىسيٍط حطوت‬
‫ٔي و‪ٙٙ‬س ث‪ٙ‬بثطايٗ 𝑗𝐺 = ‪ 𝐺𝑗′‬أب ‪٘ 𝑎𝑗𝑖 𝑑𝐺𝑖′ = 𝑑𝐺𝑖′‬كبٍ٘ط پطيٓ زيفطا٘ؿيُ ا٘ساظ‪ٌ ٜ‬يطي قس‪ ٜ‬زض زؾتٍب‪ٜ‬‬
‫ٔح‪ٛ‬ضي رؿٓ ضا ٘كبٖ ٔي ز‪ٞ‬س ‪ .‬تغييط زض ٔبتطيؽ ‪٘ A‬ؿجت ث‪ ٝ‬ظٔبٖ 𝑡𝑑 ‪ ،‬ث‪ٙ‬بثطايٗ تغييط اظ ض‪ٚ‬ي ٔبتطيؽ‬
‫‪ٚ‬احس ٔي ثبقس ‪ ٚ‬ث‪ٔ ٝ‬بتطيؽ ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ∈ ٔطث‪ٔ ٌٛ‬ي ق‪ٛ‬ز زض ٘تيز‪: ٝ‬‬
‫‪da ji  ij   ij‬‬
‫ثب اؾتفبز‪ ٜ‬اظ ‪ٚ‬يػٌي ٘بٔتمبض٘ي ∈زض رّٕ‪ٞ ٝ‬بي ربيٍكت ٕ٘بز ِ‪ٛ‬يچي ‪ٚ‬يتب 𝑘𝑗𝑖∈ ‪ٖٙ ،‬بنط ∈ ثطاثط ٔي ق‪٘ٛ‬س‬
‫ثب ‪( :‬ثبٔٗبزِ‪ٔ 4.69 ٝ‬مبيؿ‪ ٝ‬ق‪ٛ‬ز )‬
‫‪ij  ijk d k ikj d k‬‬
‫ٔٗبزِ‪ )4.84( ٝ‬ضا حبال ٔي ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬ن‪ٛ‬ضت ظيط ٘‪ٛ‬قت ‪:‬‬
‫‪dG i  dG i  ikj d k G j‬‬
‫رّٕ‪ٟ‬آذطؾٕتطاؾت‪i،‬أي‪ٕٙ‬ؤِف‪ًٟ‬طثربضريطا٘كبٕ٘يس‪ٞ‬س ‪ .‬ث‪ٙ‬بثطاي‪ٙ‬طاثُ‪ٟٟٙ‬بييجطايطاثُ‪ٟ‬جيٗ‬
‫زيفطا٘ؿيّ‪ٟ‬بزضز‪ٚ‬زؾتٍب‪ٞ‬جطاثطاؾتجب ‪:‬‬
‫‪dG i  dG i  (d G )i‬‬
‫(‪)4.85‬‬
‫و‪ٔ ٝ‬كبث‪ i ٝ‬أيٗ ٔؤِف‪ٗٔ ٝ‬بزِ‪ )4.81( ٝ‬اؾت ‪ٗٔ .‬بزِ‪ٗٔ )4.81( ٝ‬بزِ‪ ٝ‬اي زض ثبض‪ ٜ‬ثطزاض ‪ٚ‬يػ‪٘ G ٜ‬يؿت ثّى‪ٝ‬‬
‫‪ٚ‬يٗيتي اظ تجسيُ ٔكتك ظٔب٘ي ثيٖ ز‪ ٚ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ٔي ثبقس ‪ٔ .‬ب‪ٞ‬يت زِر‪ٛ‬ا‪ ٜ‬ثطزاض ‪ G‬ث‪ٔ ٝ‬ب ايٗ أىبٖ‬
‫ضا ٔي ز‪ٞ‬س و‪ ٝ‬ت‪ٛ‬ؾٍ ٔٗبزِ‪ )4.82( ٝ‬ث‪٘ ٝ‬تيز‪ ٝ‬اي ثطؾيٓ ‪ ٚ‬يه ٔٗبزِ‪ٍّٕٖ ٝ‬طي و‪ ٝ‬ثط ض‪ٚ‬ي ‪ٞ‬ط ثطزاض ٔٗي‪ٙ‬ي‬
‫ُٖٕ ٔي و‪ٙ‬س ضا ثسؾت آ‪ٚ‬ضيٓ ‪:‬‬
‫‪d  d ‬‬
‫‪     ‬‬
‫‪ dt s  dt r‬‬ ‫(‪)4.86‬‬
‫ظيط ٘‪ٛ‬يؽ ‪ٞ‬بي ‪ٔ r ٚ s‬كتك ‪ٞ‬بي ظٔب٘ي ٔكب‪ٞ‬س‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬ث‪ ٝ‬تطتيت زض زؾتٍب‪ ٜ‬فًبيي ‪ ٚ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬ضي رؿٕي‬
‫ٔي ثبق‪ٙ‬س ‪ .‬ؾپؽ ٔٗبزِ‪ ٝ‬ثطزاض ثطآي‪ٙ‬س ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ‪ٕٞ‬طا‪ٞ ٜ‬ط زؾتٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬ضي ٔ‪ٛ‬ضز ٘ٓطي ‪ ،‬حبثت يب زض حبَ‬
‫حطوت حُ وطز ‪ .‬أب ز‪ٚ‬ثبض‪ ٜ‬ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬و‪ٙ‬يس و‪ ٝ‬آ‪ ًٙٞ‬ظٔب٘ي تغييط‪ ،‬ت‪ٟٙ‬ب ٘ؿجت ث‪ ٝ‬زؼتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت تٗييٗ قس‪ٜ‬‬
‫ٔي ثبقس ‪ٚ .‬لتي و‪ ٝ‬يه ٔكتك ظٔب٘ي اظ يه ثطزاض ٘ؿجت ث‪ ٝ‬يه زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ثبقس ‪ٔ ،‬ؤِف‪ٞ ٝ‬ب ثبيس زض‬
‫أتساز زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ٔح‪ٛ‬ضي زيٍط ت‪ٟٙ‬ب ثٗس اظ ا٘زبْ ٔكتك ٌيطي ٌطفت‪ ٝ‬ق‪٘ٛ‬س ‪.‬‬
‫اغّت َجك لطاضزاز ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي ثطزاض ؾطٖت ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي ضا ثط اؾبؼ ظ‪ٚ‬ايبي ا‪ٚ‬يِط ‪ٔ ٚ‬كتك آ٘‪ٟ‬ب ٘كبٖ ٔي ز‪ٙٞ‬س ‪.‬‬
‫ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ٔطث‪ ٌٛ‬ث‪ ω ٝ‬ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ثب ؾ‪ ٝ‬ز‪ٚ‬ضاٖ ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه پي زض پي ثطضؾي وطز ‪ .‬ثب‬
‫ؾطٖت ‪ٞ‬بي ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي 𝜙 = 𝜙𝜔 ‪ ω𝜓 = Ψ ٚ 𝜔𝜃 = θ ٚ‬و‪ ٝ‬زض ٘تيز‪ٚ ٝ‬يػٌي ثطزاضي ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ٞ‬بي ثي‬
‫٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه ٔي ثبقس ‪ .‬ثطزاض ‪ w‬ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ اظ رٕٕ ؾ‪ ٝ‬ثطزاض ؾطٖت ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي ٔزعا ثسؾت آ‪ٚ‬ضز ‪ٔ .‬تؤؾفب٘‪ٝ‬‬
‫ر‪ٟ‬ت ‪ٞ‬بي 𝜙𝜔 ‪ 𝜔Ψ ٚ 𝜔𝜃 ٚ‬ث‪ ٝ‬ن‪ٛ‬ضت ٔتمبضٖ لطاض ٍ٘طفت‪ ٝ‬ا٘س ‪𝜔Φ .‬زض أتساز ٔح‪ٛ‬ض ‪ٞ z‬ب ‪ 𝜔𝜃 ،‬زض أتساز‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ذٍ ٌط‪ٞ ٜ‬ب ‪ 𝜔Ψ ٚ‬ث‪ ٝ‬ت‪ٟٙ‬بيي زض أتساز ٔح‪ٛ‬ض ‪ 𝑧 ′‬رؿٓ ‪ .‬ث‪ٞ ٝ‬ط حبَ تجسيالت ٔتٗبٔس ‪ D ٚ C ٚ B‬اظ‬
‫ذف ( ‪ )4.4‬ثبيس ثطاي ثسؾت آ‪ٚ‬ضزٖ ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي ايٗ ثطزاض‪ٞ‬ب زض أتساز ‪ٞ‬ط زؾتٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬ضي ٔ‪ٛ‬ضز ٘ٓطي‬ ‫ة‬
‫اؾتفبز‪ ٜ‬ق‪٘ٛ‬س ‪ .‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬ضي رؿٕي ثطاي ثحج زض ٔ‪ٛ‬ضز ٔٗبزالت حطوت ٔفيس ‪ٞ‬ؿت‪ٙ‬س ‪ ٚ‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ٔب ثبيس‬
‫ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي ‪ w‬ضا ثطاي ايٗ چ‪ٙ‬يٗ زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبتي ثسؾت آ‪ٚ‬ضيٓ ‪ .‬چ‪ٛٔ𝜔𝜙 ٖٛ‬اظي ٔح‪ٛ‬ض ‪z‬فًبيي ٔي ثبقس ‪،‬‬
‫𝐷𝐶𝐵 = 𝐴 ‪ٗٔ ٚ‬بزِ‪ٝ‬‬ ‫ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي آٖ زض أتساز ٔح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬بي رؿٕي ثب ث‪ ٝ‬وبض ثطزٖ تجسيُ ٔتٗبٔس وبُٔ‬
‫(‪ )4046‬ثسؾت ٔي آي‪ٙ‬س ‪.‬‬
‫‪ x    sin  sin ,   y    sin  cos ,  z    cos‬‬
‫ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬و‪ٙ‬يس و‪ 𝜙 ٝ‬ته‪ٛ‬يط 𝜃 ‪ ϕ sin‬ضا زض نفح‪ 𝑥 ′ 𝑦 ′ ٝ‬زاضز ‪ ٚ‬ثط ذٍ ٌط‪ٞ ٜ‬ب ٖٕ‪ٛ‬ز ٔي ثبقس ‪ .‬ذٍ ٌط‪ٞ ٜ‬ب‬
‫و‪ ٝ‬زض ر‪ٟ‬ت 𝜃𝜔 اؾت ‪ ،‬ثب ٔح‪ٛ‬ض ‪ٕٞ 𝑦 ′‬عٔبٖ ٔي ثبقس ‪ ،‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي 𝜃𝜔 ٘ؿجت ث‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬ض‪ٞ‬بي رؿٓ‬
‫پبي‪ ٝ‬وبضثطزٖ ت‪ٟٙ‬ب ا٘تمبَ ٔتٗبٔس ٘‪ٟ‬بيي ‪ B‬تجسيُ قس‪ ٜ‬ا٘س ‪ٗٔ ،‬بزِ‪: )4.45( ٝ‬‬
‫‪ x    cos ,   y    sin ,  z   0‬‬

‫‪ٞ‬يچ تجسيّي ثطاي ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي 𝜓‪ ω‬و‪ ٝ‬زض أتساز ٔح‪ٛ‬ض ‪ٔ 𝑧 ′‬ي ثبق‪ٙ‬س الظْ ٘يؿت ‪ .‬ثب رٕٕ وطزٖ ايٗ ٔؤِف‪ٝ‬‬
‫‪ٞ‬بي ؾطٖت ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي ‪ٔ ،‬ؤِف‪ٞ ٝ‬بي 𝜔 ٘ؿجت ث‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬ض ‪ٞ‬بي رؿٓ ثطاثط٘س ثب ‪:‬‬
‫‪x    sin  sin   cos‬‬
‫‪ y    sin  cos   sin‬‬
‫‪z    cos  ‬‬
‫(‪)4.87‬‬
‫تى‪ٙ‬يه ‪ٞ‬بي ٔكبث‪ ٝ‬اي ‪ٕٔ ٓٞ‬ىٗ اؾت ثطاي ثيبٖ ٔؤِف‪ٞ ٝ‬بي ‪ w‬زض أتساز زؾتٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬ضي فًبيي ثب اؾتفبز‪ٜ‬‬
‫اظ ظ‪ٚ‬ايبي ا‪ٚ‬يّط اؾتفبز‪ ٜ‬ق‪ٛ‬ز ‪.‬‬

‫‪)4.10‬احط و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ‬

‫ٔٗبزِ‪ )4.86( ٝ‬لب٘‪ ٖٛ‬ؾي‪ٕٙ‬بتيىي پبي‪ ٝ‬اي اؾت و‪ ٝ‬ثط ٔج‪ٙ‬بي آٖ ٔٗبزال ت زي‪ٙ‬بٔيه رؿٓ ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ثسؾت‬

‫آ‪ٚ‬ضز‪ .‬أب اٖتجبض آٖ ٔحس‪ٚ‬ز ث‪ ٝ‬حطوت رؿٓ نّت ٕ٘ي ق‪ٛ‬ز ‪ .‬ايٗ ضاثُ‪ٞ ٝ‬ط رب و‪ْ ٝ‬ا ثر‪ٛ‬ا‪ٞ‬يٓ زض ٔ‪ٛ‬ضز حطوت‬

‫‪.‬‬ ‫شض‪ ٜ‬يب زؾتٍب‪ ٜ‬شضات ٘ؿجت ث‪ ٝ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ز‪ٚ‬ضاٖ و‪ٙٙ‬س‪ ٜ‬ثحج و‪ٙ‬يٓ ٕٔىٗ اؾت اؾتفبز‪ ٜ‬ق‪ٛ‬ز‬

‫ٔ‪ٕٟ‬تطيٗ ٔؿئّ‪ ٝ‬اظ ايٗ ٔم‪ ِٝٛ‬ت‪ٛ‬نيف حطوت شض‪٘ ٜ‬ؿجت ث‪ ٝ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ز‪ٚ‬ضاٖ و‪ٙٙ‬س‪ ٜ‬ثب ظٔيٗ اؾت ‪ .‬ث‪ٝ‬‬

‫ذبَط آ‪ٚ‬ضيس و‪ ٝ‬زض ثرف (‪)1.1‬ل‪ٛ‬ا٘يٗ حطوت ٘ي‪ٛ‬ت‪ ٖٛ‬زض چبضچ‪ٛ‬ة َذت ٔٗتجط ٔي ثبق‪ٙ‬س ‪ .‬ثطاي ثؿيبضي اظ‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ا‪ٞ‬ساف ‪،‬يه زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت حبثت ٌطفت‪ ٝ‬قس‪ ٜ‬ثط ض‪ٚ‬ي ظٔيٗ زض حبَ ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ ،‬تمطيت ذ‪ٛ‬ثي ثطاي چبضچ‪ٛ‬ة‬

‫ِرت ٔي ثبقس ‪ .‬اٌط چ‪ ٝ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت حبثت قس‪ ٜ‬زض ٔحُ ؾتبض‪ٞ ٜ‬ب ث‪ ٝ‬چبضچ‪ٛ‬ة ِرت ايس‪ ٜ‬آَ ٘عزيىتط‬

‫اؾت‪ٗٔ .‬بزِ‪)4.86( ٝ‬انالحبت ٔ‪ٛ‬ضز ٘يبظ ٔٗبزِ‪ ٝ‬ح ضوت ٘ؿجت ث‪ ٝ‬زؾتٍب‪ ٜ‬غيط ِرت حبثت قس‪ ٜ‬زض ظٔيٗ زض‬

‫حبَ ز‪ٚ‬ضاٖ ضا اضائ‪ٔ ٝ‬ي و‪ٙ‬س ‪ٔ .‬طحّ‪ ٝ‬ا‪ َٚ‬ث‪ ٝ‬وبض ثطزٖ ٔٗبزِ‪)4.86( ٝ‬ثب ثطزاض ‪ ، r‬اظ ٔجسا زؾتٍب‪ ٜ‬ظٔي‪ٙ‬ي ثطاي‬

‫شض‪ ٜ‬زاز‪ ٜ‬قس‪ٔ ٜ‬ي ثبقس ‪:‬‬


‫‪v s v r    r‬‬
‫(‪)4.88‬‬

‫‪ 𝑣r ٚ𝑣s‬ث‪ ٝ‬تطتيت ؾطٖت ‪ٞ‬بي شضات ٘ؿجت ث‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬ض‪ٞ‬بي زؾتٍب‪ ٜ‬فًبيي ‪ٔ ٚ‬ح‪ٛ‬ض‪ٞ‬بي زؾتٍب‪ ٜ‬ز‪ٚ‬ضا٘ي ٔي‬

‫ثبق‪ٙ‬س ‪( 𝜔 ٚ‬حبثت) ؾطٖت ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي ظٔيٗ ٘ؿجت ث‪ ٝ‬زؾتٍب‪ِ ٜ‬رت ٔي ثبقس ‪.‬زض ٔطحّ‪ ٝ‬ز‪ٗٔ، ْٚ‬بزِ‪ )4.86( ٝ‬ضا‬

‫ثطاي ثسؾت آ‪ٚ‬ضزٖ آ‪ ًٙٞ‬ظٔب٘ي تغييط ‪ 𝑣s‬ث‪ ٝ‬وبض ٔي ثطيٓ‪.‬‬


‫‪ dv s ‬‬ ‫‪ dv s ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪a‬‬‫‪s‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   v s‬‬
‫‪‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪r‬‬
‫) ‪ ar  2( v r )    (  r‬‬
‫(‪)4.89‬‬

‫‪ 𝑣s‬اظ ٔٗبزِ‪ )4.88( ٝ‬ربيٍصاضي قس‪ ٜ‬ث‪ٛ‬ز ‪ 𝑎𝑟 ٚ 𝑎𝑠 ٚ‬قتبة ‪ٞ‬بي ز‪ ٚ‬شض‪ ٜ‬زض ز‪ ٚ‬زؾتٍب‪ٞ ٜ‬ؿت‪ٙ‬س ‪.‬زض ٘‪ٟ‬بيت‬

‫ٔٗبزِ‪ ٝ‬حطوت زض زؾتٍب‪ِ ٜ‬رت ثطاثط اؾت ثب ‪:‬‬


‫‪F  mas‬‬
‫ثب ثؿٍ ايٗ ٔٗبزِ‪ ٝ‬زض زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ز‪ٚ‬ضاٖ و‪ٙٙ‬س‪ ٜ‬زاضيٓ ‪:‬‬
‫‪F  2m ( v r )  m  (  r )  mar‬‬ ‫)‪(4.90‬‬
‫ث‪ٙ‬بثطايٗ ٘بْطي و‪ ٝ‬زض زؾتٍب‪ ٜ‬ز‪ٚ‬ضا٘ي لطاض زاضز ٔكب‪ٞ‬س‪ٔ ٜ‬ي و‪ٙ‬س و‪ ٝ‬شض‪ ٜ‬تحت تبحيط ٘يط‪ٚ‬ي ٔ‪ٛ‬حط زض حبَ‬
‫حطوت ٔي ثبقس‪.‬‬
‫(‪Feff  F  2m ( v r )  m  (  r ) )4.91‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫اربظ‪ ٜ‬ز‪ٞ‬يس ٔب‪ٞ‬يت ‪ٞ‬ط يه اظ رّٕ‪ٞ ٝ‬بي ْب‪ٞ‬ط قس‪ ٜ‬زض ٔٗبزِ‪ )4.91( ٝ‬ضا ثطضؾي و‪ٙ‬يٓ ‪.‬رّٕ‪ ٝ‬آذط يه ثطزاض‬
‫٘طٔبَ ثط حؿت 𝜔 اؾت ‪ ٚ‬ر‪ٟ‬ت آٖ ث‪ ٝ‬ؾٕت ذبضد اؾت ‪ٖ .‬ال‪ ٜٚ‬ثط ايٗ ٔمساض آٖ 𝜃 ‪ 𝑚𝜔2 𝑟 sin‬اؾت‪.‬‬
‫ث‪ٙ‬بثطايٗ ٔكرم ٔي ق‪ٛ‬ز و‪ ٝ‬ايٗ رّٕ‪ٔ ٝ‬كبث‪٘ ٝ‬يط‪ٚ‬ي ٔطوع ٌطيع اؾت‪ٚ .‬لتي و‪ ٝ‬شض‪ ٜ‬زض زؾتٍب‪ ٜ‬ز‪ٚ‬ضاٖ و‪ٙٙ‬س‪ٜ‬‬
‫ؾبوٗ ثبقس ‪٘ ،‬يط‪ٚ‬ي ٔطوع ٌطيع ت‪ٟٙ‬ب رّٕ‪ ٝ‬ايبف‪ ٝ‬قس‪ ٜ‬ث‪٘ ٝ‬يط‪ٚ‬ي ٔ‪ٛ‬حط اؾت ‪ٚ .‬لتي شض‪ ٜ‬زض حبَ حطوت ثبقس‬
‫رّٕ‪ٔ ٝ‬يب٘ي و‪ ٝ‬احط و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ ٘بٔيس‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪٘ ٓٞ‬مف ثبظي ٔي و‪ٙ‬س ‪ٔ .‬كزاض ايٗ ز‪ ٚ‬وٕيت ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ثطاي‬
‫يه شض‪ ٜ‬ض‪ٚ‬ي ؾُح ظٔيٗ ثطاحتي ثسؾت آ‪ٚ‬ضز ‪.‬ظٔيٗ ح‪ َٛ‬لُت قٕبَ ثب يه ؾطٖت ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي ٘ؿجت ث‪ٝ‬‬
‫ؾتبض‪ٞ ٜ‬بي حبثت ز‪ٚ‬ضاٖ ٔي و‪ٙ‬س‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 366.5 ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  7.292 10 s‬‬
‫‪5 1‬‬

‫‪ 24  3600  365.5 ‬‬


‫ا‪ِٚ‬يٗ پطا٘تع ؾطٖت ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي ٘ؿجت ث‪ ٝ‬ثطزاض قٗبٖي تبذ‪ٛ‬ضقيس ضا ثسؾت ٔي ز‪ٞ‬س‪ٔ .‬مساض زاذُ پطا٘تع ز‪،ٓٞ ْٚ‬‬
‫آ‪ ًٙٞ‬تٗساز ض‪ٚ‬ظ‪ٞ‬بي ٘ز‪ٔٛ‬ي زض يه ؾبَ ٘ؿجت ث‪ ٝ‬تٗساز ض‪ٚ‬ظ‪ٞ‬بي ذ‪ٛ‬ضقيسي ٔي ثبقس‪ ٚ ،‬يطيت تهيحي‬

‫اؾت و‪ ٝ‬ؾطٖت ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي ٘ؿجت ث‪ ٝ‬ؾتبض‪ٞ ٜ‬بي حبثت ضا ثت‪ٛ‬ا٘يٓ ثسؾت آ‪ٚ‬ضيٓ ‪ .‬ثب ايٗ ٔمساض ثطاي ثطزاض 𝜔 ‪ ٚ‬ثب ‪r‬‬
‫ٔؿب‪ٚ‬ي ثب قٗبٔ اؾت‪ٛ‬ايي ‪ٔ،‬بوعييٕٓ قتبة ٔطوع ٌطيع ثطاثط اؾت ثب ‪:‬‬
‫‪ 2 r  3.38cm / s 2‬‬
‫‪.‬ث‪ٞ ٝ‬ط‬ ‫ثب حس‪ٚ‬ز ‪ % 0.3‬قتبة ربشث‪. ٝ‬ثب اي‪ٙ‬ى‪ ٝ‬و‪ٛ‬چه اؾت ‪ِٚ‬ي ٔٗ‪ٙ‬ي آٖ ايٗ ٘يؿت و‪٘ ٝ‬بزيس‪ٌ ٜ‬طفت‪ ٝ‬ق‪ٛ‬ز‬

‫حبَ احطات ا٘ساظ‪ٌ ٜ‬يطي قس‪ ٜ‬ربشث‪ ، ٝ‬تطويت ٔيساٖ ٌطا٘كي رطْ ت‪ٛ‬ظيٕ ظٔيٗ ‪ ٚ‬احط ات قتبة ٔطوع ٌطيع ضا‬

‫٘كبٖ ٔي ز‪ٞ‬س ‪ٔ.‬طؾ‪ ْٛ‬اؾت و‪ ٝ‬اظ رٕٕ ايٗ ز‪ ٚ‬ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ ٔيساٖ ربشث‪ ٝ‬ظٔيٗ نحجت ق‪ٛ‬ز ‪ ،‬چ‪ ٖٛ‬اظ ٔيساٖ‬

‫ٌطا٘كي آٖ ٔتٕبيع اؾت ‪ .‬ايٗ ‪ٚ‬يٗيت ت‪ٛ‬ؾٍ احط قتبة ٔطوع ٌطا زض پ‪ ٟٗ‬ؾبظي ظٔيٗ ز‪ٚ‬ضاٖ و‪ٙٙ‬س‪ ٜ‬ثيكتط‬

‫پيچيس‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬اؾت ‪ .‬اٌط ظٔيٗ وبٔال ؾيبَ ث‪ٛ‬ز ز‪ٚ‬ضاٖ ثبٖج تغييط قىُ آٖ ث‪ ٝ‬ن‪ٛ‬ضت يه ثيًي ٔي قس ‪.‬و‪ٝ‬‬

‫‪.‬ؾُح ٔيبٍ٘يٗ زضيب‪ٞ‬ب ثب ايٗ ثيًي‬ ‫ؾُح آٖ ؾُح ‪ ٓٞ‬پتب٘ؿيُ اظ ِحبِ ٔيساٖ ربشث‪ ٝ‬تطويت قس‪ ٜ‬اؾت‬

‫تٗبزِي تب حس ظيبزي ُٔبثمت ٔي و‪ٙ‬س ‪(.‬ث‪ ٝ‬رع ثطاي تغييطات ٔحّي ٘بقي اظ ثبز ‪ ٚ‬رعض‪ٔٚ‬س )‪ ٚ.‬ث‪ ٝ‬ايٗ حبِت‬

‫((ظٔيٗ ‪ٚ‬اض )) ٔي ٌ‪ٛ‬ي‪ٙ‬س ‪ .‬ث‪ ٝ‬رع ثطاي احطات ا ذتالالت ٔحّي ‪٘ ،‬يط‪ٚ‬ي ربشث‪ ٝ‬ثط ؾُح ‪ ٓٞ‬پتب٘ؿيُ ظٔيٗ ‪ٚ‬اض‬

‫ٖٕ‪ٛ‬ز ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬س ث‪ٛ‬ز ‪.‬ث‪ٙ‬بثطايٗ لبئٓ ٔحّي ضا ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ ر‪ٟ‬تي ٖٕ‪ٛ‬ز ثط ظٔيٗ ‪ٚ‬اض زض ٘مُ‪ ٝ‬اي زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬ثط ض‪ٚ‬ي‬

‫ؾُح ظٔيٗ تٗطيف ٔي و‪ٙٙ‬س ‪.‬ثطاي پسيس‪ ٜ‬اي و‪ ٝ‬زض ٘عزيىي يه ٘مُ‪ٔ ٝ‬كرم ض‪ٚ‬ي ظٔيٗ ضخ ٔي ز‪ٞ‬س ‪،‬‬

‫رّٕ‪ٞ ٝ‬بي قتبة ٔطوع ٌطيظ زض ٔٗبزِ‪ )4.91( ٝ‬ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ قتبة ٌطا٘كي ‪g‬زض ٘ٓط ٌطفت و‪ ٝ‬زض‬

‫ر‪ٟ‬ت ٖٕ‪ٛ‬ز ٔحّي ر‪ٟ‬ت ٌيطي ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬س وطز ‪ٔ .‬مساض ‪ g‬اِجت‪ ٝ‬ثب ٖطو رغطافيبيي ظٔيٗ تغييط ٔي و‪ٙ‬س ‪ .‬احطات‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫قتبة ٔطوعٌطا ‪ ٚ‬تؿُيح و‪ٙٙ‬سٌي ظٔيٗ ثبٖج ٔي ق‪٘ٛ‬س و‪ g ٝ‬حس‪ٚ‬ز ‪ % 0.53‬زض اؾت‪ٛ‬ا وٕتط اظ لُت ‪ٞ‬ب‬

‫ثبقس‪ .‬ث‪َٛ ٝ‬ض يٕ‪ٙ‬ي ‪٘،‬يط‪ٚ‬ي ٔطوع ٌطيع ثط ض‪ٚ‬ي يه شض‪ ٜ‬ثطذ‪ٛ‬اؾت‪ ٝ‬اظ ظٔيٗ زض حبَ ز‪ٚ‬ضاٖ ح‪ َٛ‬ذ‪ٛ‬ضقيس ‪ ،‬ثب‬

‫ربشث‪ ٝ‬ثطاثط زض ٘ٓط ٌطفت‪ ٝ‬قس‪ ، ٜ‬أب ث‪َٛ ٝ‬ض وّي تمطيجب ثب ربشث‪ٌ ٝ‬طا٘كي ث‪ ٝ‬ؾٕت ذ‪ٛ‬ضقيس ث‪ ٝ‬حبِت تٗبزَ‬

‫زضأس‪ ٜ‬اؾت ‪ .‬اٌط ٔب حطوت زؾتٌب‪ ٜ‬ذ‪ٛ‬ضقيس‪ -‬ظٔيٗ ضا اظض‪ٚ‬ي يه چبضچ‪ٛ‬ة ز‪ٚ‬ضاٖ و‪ٙٙ‬س‪ ٜ‬ثب ظٔيٗ تحّيُ‬

‫و‪ٙ‬يٓ ‪ٔ ،‬ي ثي‪ٙ‬يٓ و‪ٔ ٝ‬بثيٗ احط ٔطوعٌطيع ‪ ٚ‬ربشث‪ٌ ٝ‬طا٘كي تٗبزِي ‪ٚ‬ر‪ٛ‬ز زاضز و‪ ٝ‬ظٔيٗ ‪ ٚ‬ذ‪ٛ‬ضقيس ضا رسا اظ‬

‫‪ٔ ٍٝ٘ ٓٞ‬يساضز ‪.‬تحّيُ زض چبضچ‪ٛ‬ة ِرت ٘ي‪ٛ‬ت‪٘ٛ‬ي ته‪ٛ‬يط ٔتفب‪ٚ‬تي ث‪ٔ ٝ‬ب ٔيس‪ٞ‬س ‪.‬چ‪ٙ‬ب٘ى‪ ٝ‬زض ثرف ‪ 3.3‬ثطضؾي‬

‫قس ‪ ،‬تىب٘‪ ٝ‬ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي زض ا٘طغي پتب٘ؿيُ ٔ‪ٛ‬حط قطوت ٔي و‪ٙ‬س تب ظٔيٗ ضا زض ٔساض ٍ٘‪ ٝ‬زاضز ‪ .‬احط و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ ثط‬

‫ض‪ٚ‬ي يه شض‪ ٜ‬زض حبَ حطوت ‪ ،‬ثط 𝜔‪ٕٖٛ v ٚ‬ز اؾت ‪ .‬زض ٘يٕىط‪ ٜ‬قٕبِي ربيي و‪ω ٝ‬زضر‪ٟ‬ت ذبضد اظ ظٔيٗ‬

‫ثبقس ‪ ،‬احط و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ(𝜔 ×‪ 2m(v‬تٕبيُ زاضز تب ته‪ٛ‬يط پطتبث‪ ٝ‬ثط ض‪ٚ‬ي ظٔيٗ ضا ث‪ ٝ‬ؾٕت ضاؾت ر‪ٟ‬ت حطوت‬

‫آٖ ٔ‪ٙ‬حطف و‪ٙ‬س ‪ ( .‬قىُ ‪) 4.13‬ر‪ٟ‬ت ا٘حطاف و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؿي زض ٘يٕىط‪ ٜ‬ر‪ٛٙ‬ثي ‪ٚ‬اض‪ٔ ٝ٘ٚ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪ ٚ‬زض اؾت‪ٛ‬ا نفط‬

‫اؾت زض آ٘زب 𝜔 افمي ٔيجبقس‪ٔ .‬مساض قتبة و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ ‪ٕٞ‬يك‪ ٝ‬وٕتط اظ ٔمساض ظيط اؾت‪:‬‬
‫‪2  1.5 104‬‬

‫قىُ ‪ ) 4013‬ر‪ٟ‬ت ا٘حطاف و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ زض ٘يٕىط‪ ٜ‬قٕبِي‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫و‪ ٝ‬ثطاي ؾطٖت ‪ cm/s105‬ثطاثط ‪ 15‬ؾب٘تيٕتط ثط ٔزص‪ٚ‬ض حب٘ي‪ ٝ‬يب حس‪ٚ‬ز ‪ 0.15 g‬اؾت‪ٕٛٗٔ .‬ال اي‪ٙ‬چ‪ٙ‬يٗ‬

‫قتبثي ثي ٘‪ٟ‬بيت و‪ٛ‬چه اؾت أب ٔ‪ٛ‬اضزي ‪ٚ‬ر‪ٛ‬ز زاضز و‪ ٝ‬ايٗ احط ا‪ٕٞ‬يت پيسا ٔي و‪ٙ‬س ‪ .‬ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ ٔخبَ فطو‬

‫و‪ٙ‬يس و‪ ٝ‬پطتبث‪ ٝ‬اي ث‪ ٝ‬ن‪ٛ‬ضت افمي زض لُت قٕبَ پطتبة ق‪ٛ‬ز ‪ ،‬زض ايٗ ن‪ٛ‬ضت قتبة و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ زاضاي ٔمساض‬

‫‪2mωv‬ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬س ث‪ٛ‬ز ‪.‬چ‪ ٖٛ‬ا٘حطاف ذُي ثٗس اظ ظٔبٖ ‪ t‬ثطاثط ‪ ωv𝑡 2‬اؾت پؽ ا٘حطاف ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي ثطاثط حبنُ‬

‫تمؿيٓ ا٘حطاف ذُي ثط ٔؿبفت پيٕ‪ٛ‬ز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬س ث‪ٛ‬ز ‪:‬‬

‫‪t 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ t‬‬
‫‪t‬‬
‫(‪)4.92‬‬

‫‪ ٚ‬ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬ايؿت و‪ ٝ‬ظٔيٗ زض ظٔبٖ ‪ٔ t‬ي چطذس‪ .‬اظ ٘ٓط فيعيىي ٔٗ‪ٙ‬ي ايٗ ٘تيز‪ ٝ‬ايٗ ٔي ثبقس و‪ ٝ‬ته‪ٛ‬يط پطتبث‪ٝ‬‬

‫ذبضد قس‪ ٜ‬زض لُت قٕبَ ‪ٞ‬يچ حطوت ز‪ٚ‬ضا٘ي ا‪ِٚ‬ي‪ ٝ‬اي ٘ساضز ‪ ٚ‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ته‪ٛ‬يط آٖ زض فًبي ِرت زض أتساز‬

‫ذٍ ٔؿتميٓ اؾت ‪ ٚ .‬ا٘حطاف ْب‪ٞ‬طي ث‪ ٝ‬ذبَط ز‪ٚ‬ضاٖ ظٔيٗ ظيط آٖ ث‪ٛ‬ر‪ٛ‬ز ٔي آيس ‪.‬ته‪ٛ‬ضي تمطيجي اظ ٔمساض‬

‫ايٗ احط ضا ثب ربيٍعي‪ٙ‬ي ظٔبٖ پط‪ٚ‬اظ ‪ s 100‬زض ٔٗبزِ‪ٔ ) 4.92( ٝ‬ي ت‪ٛ‬اٖ ثسؾت آ‪ٚ‬ضز ‪.‬ا٘حطاف ظا‪ٚ‬ي‪ ٝ‬اي ؾپؽ‬

‫ثطاثط ‪ 7×10−3‬ضازيبٖ يب ‪ 0.4‬زضر‪ٔ ٝ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪ .‬و‪ٔ ٝ‬مساض ثؿيبض ٘بچيعي اؾت ‪ٚ.‬ايح اؾت و‪ ٝ‬ايٗ احط ثطاي‬

‫ف‪ٛ‬انُ َ‪ٛ‬ال٘ي ‪ ،‬و‪ ٝ‬زاضاي ظٔبٖ پط‪ٚ‬اظ َ‪ٛ‬ال٘ي تط ‪ٞ‬ؿت‪ٙ‬س ثؿيبض ثب ا‪ٕٞ‬يت اؾت ‪ٕٞ .‬چ٘يٗ احط و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ ٘مف‬

‫ٔ‪ٕٟ‬ي زض پسيس‪ٞ ٜ‬بي اليب٘‪ٛ‬ؼ ق‪ٙ‬بؾي ‪ٛٞ ٚ‬اق‪ٙ‬بؾي قبُٔ ربثزبيي ‪ٞ‬بي رطْ ‪ٞ‬بي ٔبز‪ ٜ‬زض ف‪ٛ‬انُ َ‪ٛ‬ال٘ي‬

‫ثبظي ٔي و‪ٙ‬س ‪ٕٞ .‬ب٘‪ٙ‬س اٍِ‪ٛ‬ي ز‪ٚ‬ضا٘ي َي ٔؿيط ثبز‪ٞ‬ب ‪ٔ ٚ‬ؿيط َ‪ٛ‬فبٖ ٌطزاثي ‪.‬ت‪ٛ‬نيف وبُٔ ايٗ پسيس‪ٞ ٜ‬ب‬

‫ة و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ ت‪ٟٙ‬ب يه رّٕ‪ ٝ‬زض ٔيبٖ‬ ‫٘يبظٔ‪ٙ‬س حُ ٔؿبئُ ‪ٞ‬يسض‪ٚ‬زي‪ٙ‬بٔيه پيچيس‪ ٜ‬اي ٔي ثبقس و‪ ٝ‬قتب‬

‫رٕالت ثؿيبض آٖ اؾت ‪ .‬ث‪ٞ ٝ‬ط حبَ ايٗ أىبٖ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬ز زاضز و‪ٔ ٝ‬مساض ٔكرهي اظ ؾ‪ ٟٓ‬احطات و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ ضا‬

‫‪ .‬ز‪ٚ‬ضاٖ ثبز زض‬ ‫ت‪ٛ‬ؾٍ ثطضؾي يه ته‪ٛ‬يط ثؿيبض ؾبز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬اظ يه ٔؿئّ‪ٛٞ ٝ‬اق‪ٙ‬بؾي ٔكرم ثسؾت آ‪ٚ‬ضيٓ‬

‫ٔؿيط افمي ثعضي ‪.‬رطْ ‪ٞ‬بي ‪ٛٞ‬ا تٕبيُ زاض٘س و‪ ٝ‬اظ ٖ‪ٚ‬احي ثب فكبض ثبال ث‪ٛ٘ ٝ‬احي ثب فكبض وٓ حطوت و‪ٙٙ‬س ‪.‬ايٗ‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫چ‪ٙ‬يٗ حطوتي قبض ٌطازيبٖ فكبض ٘بٔيس‪ٔ ٜ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪.‬زض ر‪ٟ‬ت لبئٓ ‪ٌ ،‬طازيبٖ فكبض ثب ٘يط‪ٞٚ‬بي ٌطا٘كي ث‪ ٝ‬تٗبزَ‬

‫ضؾيس‪ ٜ‬اؾت ‪.‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ت‪ٟٙ‬ب زض نفح‪ ٝ‬افمي اؾت و‪ ٝ‬حطوت ‪ٞ‬بيي ثب زأ‪َٛ ٝٙ‬ال٘ي اظ رطْ ‪ٞ‬بي ‪ٛٞ‬ا ‪ٚ‬ر‪ٛ‬ز زاضز‬

‫و‪ٔ ٝ‬ب ث‪ٖٛٙ ٝ‬ا ٖ ثبز ٔي ثي‪ٙ‬يٓ ‪٘ .‬يط‪ٞٚ‬بي ٌطازيبٖ فكبض ٘ؿجتب و‪ٛ‬چه ‪ٞ‬ؿت‪ٙ‬س ‪ٚ‬زض ٔمساض ثب احطات و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ‬

‫ُٖٕ و‪ٙٙ‬س‪ ٜ‬ثط ض‪ٚ‬ي رطْ ‪ٞ‬بي ‪ٛٞ‬ا زض حبَ حطوت ثب ؾطٖت ‪ٞ‬بي ٕٔٗ‪ َٛ‬ثطاثط٘س ‪ .‬زض غيبة احطات و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ ‪،‬‬

‫ر‪ٟ‬ت ‪ٞ‬بي ثبز ث‪َٛ ٝ‬ض ايس‪ ٜ‬آِي ثط ذُ‪ٕٞ ٌٛ‬فكبض ٖٕ‪ٛ‬ز ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬س ث‪ٛ‬ز ‪ٕٞ ،‬چ‪ ٖٛ‬قىُ ٘كبٖ زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬زض قىُ‬

‫(‪ٞ .) 4.14‬ط چ‪ٙ‬س و‪ ٝ‬احطات و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ ثبز ضا ث‪ ٝ‬ر‪ٟ‬ت ضاؾت و‪ ٝ‬زض قىُ ٔكرم قس‪ ٜ‬اؾت ٔ‪ٙ‬حطف ٔي‬

‫و‪ٙٙ‬س‪. .‬‬

‫قىُ ‪ ) 4.14‬ا٘حطاف ثبز اظر‪ٟ‬ت ٌطازيبٖ فكبض ت‪ٛ‬ؾٍ احط و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ (٘كبٖ زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬ثطاي ٘يٓ وط‪ ٜ‬قٕبِي )‬

‫ا٘حطاف ث‪ ٝ‬ضاؾت تب ظٔب٘ي ازأ‪ ٝ‬پيسا ٔي و‪ٙ‬س و‪ ٝ‬ثطزاض ثبز ٔ‪ٛ‬اظي ذُ‪ٕٞ ٌٛ‬فكبض ٌطزز ‪ ٚ‬ر‪ٟ‬ت احط و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ‬

‫ث‪ ٝ‬ؾ‪ٛ‬ي ر‪ٟ‬ت ٔربِف ض‪ٚ‬ز ‪ ٚ‬ث‪َٛ ٝ‬ض ايس‪ ٜ‬آِي ثب ٘يط‪ٚ‬ي ٌطازيبٖ فكبض ث‪ ٝ‬حبِت تٗبزَ زضايس ‪ .‬ؾپؽ ثبز ٔ‪ٛ‬اظي‬

‫پبز ؾبٖتٍطز ح‪ٔ َٛ‬طوع وٓ‬ ‫ثب ذُ‪ٕٞ ٌٛ‬فكبض ث‪ ٝ‬حطوتف ازأ‪ٔ ٝ‬ي ز‪ٞ‬س ‪ ٚ ،‬زض ٘يٕىط‪ ٜ‬قٕبِي زض ر‪ٟ‬ت‬

‫فكبض ٔي چطذس ‪ .‬زض ٘يٕىط‪ ٜ‬ر‪ٛٙ‬ثي ‪ ،‬احط و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ زض ر‪ٟ‬ت ٔربِف ُٖٕ ٔي و‪ٙ‬س ‪ ٚ‬ر‪ٟ‬ت چطذف‬

‫ؾبٖتٍطز اؾت ‪ ( .‬ايٗ چ‪ٙ‬يٗ قبض ثبزي و‪ٛٔ ٝ‬اظي ثب ذُ‪ٕٞ ٌٛ‬فكبض ٔ‪ٙ‬حطف ٔي ق‪ٛ‬ز ‪ ،‬ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ يه ثبز‬

‫‪ٚ‬اثؿت‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬چطذف ظٔيٗ ق‪ٙ‬بذت‪ٔ ٝ‬ي ق‪ٛ‬ز ) ‪ .‬زض ايٗ ته‪ٛ‬يط ؾبز‪ ٜ‬قس‪ ، ٜ‬اثض انُىبن ٘تبزيس‪ٌ ٜ‬طفت‪ ٝ‬قس‪ٜ‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫اؾت‪ .‬زض اضتفبٔ ‪ٞ‬بي ظيط چ‪ٙ‬سيٗ ويّ‪ٔٛ‬تط ‪ ،‬احطات انُىبوي ث‪ٚ ٝ‬اؾُ‪ ٝ‬چؿج‪ٙ‬بوي ٌطزاثي ٔ‪ٔ ٟٓ‬ي ق‪ٛ‬ز ‪ٚ‬‬

‫ر‪ٟ‬ت تٗبزَ ثبز ‪ٞ‬طٌع وبٔال ٔ‪ٛ‬اظي ثب ذُ‪ٕٞ ٌٛ‬فكبض ٘يؿت ‪ٕٞ .‬ب٘‪ٙ‬س آ٘چ‪ ٝ‬و‪ ٝ‬زض قىُ ‪٘ 4.15‬كبٖ زاز‪ٜ‬‬

‫قس‪ ٜ‬اؾت ‪.‬‬

‫قىُ ‪َ ) 4.15‬طح ٌطز ثبز زض ٘يٕىط‪ ٜ‬قٕبِي‬

‫ٔخبَ والؾيىي زيٍطي و‪ ٝ‬احط و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ يه احط لبثُ ا٘ساظ‪ٌ ٜ‬يطي ضا ت‪ِٛ‬يس ٔي و‪ٙ‬س زض ا٘حطاف اظ ر‪ٟ‬ت لبئٓ‬

‫‪ ω‬زض أتساز قٕبَ‪ -‬ر‪ٛٙ‬ة‬ ‫‪ٍٙٞ‬بْ ؾم‪ ٌٛ‬آظاز شض‪ٔ ٜ‬ي ثبقس ‪ .‬چ‪ ٖٛ‬ر‪ٟ‬ت ؾطٖت شض‪ ٜ‬تمطيجب لبئٓ اؾت ‪ٚ‬‬

‫نفح‪ ٝ‬لبئٓ ٔي ثبقس ‪٘ .‬يط‪ٚ‬ي ٔ‪ٙ‬حطف و‪ٙٙ‬س‪ 2m ω×v ٜ‬زض ر‪ٟ‬ت غطثي –قطلي لطاض ٔي ٌيطز ‪ .‬ث‪ٙ‬بثطايٗ زض‬

‫‪ٔ .‬حبؾجبت ٔطث‪ ٌٛ‬ث‪ ٝ‬ا٘ساظ‪ٌ ٜ‬يطي‬ ‫٘يٕىط‪ ٜ‬قٕبِي رؿٓ ؾم‪ ٌٛ‬آظاز وطز‪ ٜ‬ث‪َ ٝ‬طف غطة ٔ‪ٙ‬حطف ٔي ق‪ٛ‬ز‬

‫ا٘حطاف ضا ٔي ت‪ٛ‬اٖ ثب ا٘تربة ٔح‪ٛ‬ض ‪ z‬زؾتٍب‪ ٜ‬زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ظٔيٗي زض ا٘تساز ر‪ٟ‬ت لبئٓ ‪ٚ‬ث‪َ ٝ‬طف ثبال ث‪ٝ‬‬

‫آؾب٘ي ا٘زبْ زاز ‪.‬اٌط ٔح‪ٛ‬ض ‪ y‬ضا زض ر‪ٟ‬ت قٕبَ زض ٘ٓط ٌطفت‪ ٚ ٝ‬احط انُىبوي ضا ٘بزيس‪ ٜ‬ثٍيطيٓ ‪ٗٔ ،‬بزِ‪ٝ‬‬

‫حطوت زض ر‪ٟ‬ت ‪( x‬غطة) ثطاثط اؾت ثب ‪:‬‬


‫‪d 2x‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪ 2m  v‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪ 2m z sin ‬‬
‫)‪(4.93‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪2‬‬

‫و‪ٖ θ ٝ‬طو رغطافيبيي اؾت ‪ .‬تبحيط احط و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ ثط ض‪ٚ‬ي 𝑧𝑣 ‪ ،‬تهيح و‪ٛ‬چىي زض ا٘حطاف ايزبز ٔي‬

‫و‪ٙ‬س ‪.‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ؾطٖت لبئٓ ضا زض ٔٗبزِ‪ ، ) 4.93( ٝ‬اٌط ٘يط‪ٞٚ‬بي و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ غبيت ثبق‪ٙ‬س ٔي ت‪ٛ‬اٖ ٔحبؾج‪ ٝ‬وطز‪.‬‬
‫‪z   gt‬‬
‫ثب ا٘تٍطاَ ٌيطي اظ آٖ‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪2z‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪g‬‬

‫ثب ايٗ ٔمساض ‪ٗٔ،‬بزِ‪ ) 4.93( ٝ‬ث‪ ٝ‬آؾب٘ي لبثُ ا٘تٍطاَ ٌيطي اؾت ‪ٔٚ‬مساض ا٘حطاف ‪ x‬ثسؾت ٔي آيس ‪:‬‬
‫‪g‬‬
‫‪x ‬‬ ‫‪t 3 sin ‬‬
‫‪3‬‬
‫يب‬

‫‪ (2z )3‬‬


‫‪x ‬‬ ‫‪sin ‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪g‬‬
‫يه زؾت‪ ٝ‬اظ ٔمساض ا٘حطاف ثب فطو ‪θ;π/2‬ثسؾت ٔي آيس‪ٔ( .‬طث‪ ٌٛ‬ث‪ ٝ‬اؾت‪ٛ‬ا) ‪. z=10cmٚ‬ؾپؽ ا٘حطاف ثطاثط‬
‫اؾت ثب ‪:‬‬

‫‪x  2.2cm‬‬
‫آظٔبيف ‪ٚ‬الٗي ضا ث‪ ٝ‬ؾرتي ٔي ت‪ٛ‬اٖ ا٘زبْ زاز چ‪ٕٔ ٖٛ‬ىٗ اؾت و‪ ٝ‬اغّت ايٗ ا٘حطاف و‪ٛ‬چه ت‪ٛ‬ؾٍ احط‬
‫رطيب٘بت ثبز ‪ ،‬چؿج‪ٙ‬بوي ‪ ،‬يب تبحيطات ٔرتُ و‪ٙٙ‬س‪ ٜ‬پ‪ٛ‬قب٘س‪ ٜ‬ق‪ٛ‬ز ‪.‬‬
‫يه آظٔبيف ثؿيبض آؾبٖ لبثُ ٔكب‪ٞ‬س‪، ٜ‬آظٔبيف آ‪ ً٘ٚ‬ف‪ٛ‬و‪ٔ ٛ‬ي ثبقس ‪ .‬اٌط يه آ‪ ً٘ٚ‬زؾتٍب‪ٞ‬ي ٖ‪ٚ‬ؾبٖ و‪ٙٙ‬س‪ٜ‬‬
‫زض لُت قٕبَ ‪ ٚ‬زض يه نفح‪ ٝ‬زاز‪ ٜ‬قس‪ ٜ‬زض فًب ثبقس ‪ ،‬ؾپؽ تىب٘‪ ٝ‬ذُي آٖ ٖٕ‪ٛ‬ز ثط نفح‪ ٚ ٝ‬نفط اؾت‬
‫‪ ٚ‬آٖ ث‪ٛ٘ ٝ‬ؾبٖ زض ايٗ نفح‪ ٝ‬تغييط ٘بپصيط ازأ‪ ٝ‬ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬س زاز تب ‪ٚ‬لتي و‪ ٝ‬ظٔيٗ ظيط آٖ ز‪ٚ‬ضاٖ ٔي و‪ٙ‬س ‪ .‬زض ٘عز‬
‫يه ٘بْط ثط ض‪ٚ‬ي ظٔيٗ ‪ ،‬نفح‪ٛ٘ ٝ‬ؾبٖ يىجبض زض ض‪ٚ‬ظ ز‪ٚ‬ضاٖ ٔي وٗ ز ‪ .‬زض ٖطو ‪ٞ‬بي رغطافييبي زيٍط ٘تيز‪ٝ‬‬
‫پيچيس‪ ٜ‬تط اؾت ‪ ،‬أب پسيس‪ ٜ‬ث‪َٛ ٝ‬ض ويفيي ٔكبث‪ ٝ‬اؾت ‪ٔ ٚ‬حبؾجبت رعئي ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ تٕطيٗ ض‪ٞ‬ب ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬س قس ‪.‬‬
‫احطات ٘بقي اظ رّٕ‪ٞ ٝ‬بي و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ ‪ٕٞ‬چ‪ٙ‬يٗ زض فيعيه اتٕي ‪ْ ٓٞ‬ب‪ٞ‬ط ٔي ق‪ٛ‬ز ‪ .‬ث‪ٙ‬بثطايٗ ز‪ ٔٛ٘ ٚ‬اظ حطوت‬
‫زض ٔ‪ِٛ‬ى‪ٞ َٛ‬بي چ‪ٙ‬س اتٕي ث‪َٛ ٝ‬ض ‪ ٓٞ‬ظٔبٖ اتفبق ٔي افتس ‪ِٛٔ :‬ى‪ َٛ‬ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ يه رؿٓ نّت ز‪ٚ‬ضاٖ ٔي‬
‫و‪ٙ‬س ‪ ٚ ،‬اتٓ ‪ٞ‬ب ح‪ٔ َٛ‬ىبٖ ‪ٞ‬بي تٗبزِكبٖ اضتٗبـ زاض٘س ‪ .‬ث‪ٖٛٙ ٝ‬اٖ يه ٘تيز‪ ٝ‬اظ اضتٗبقبت ‪ ،‬اتٓ ‪ٞ‬ب ٘ؿجت ث‪ٝ‬‬
‫زؾتٍب‪ٔ ٜ‬رتهبت ز‪ٚ‬ضاٖ و‪ٙٙ‬س‪ِٛٔ ٜ‬ى‪ َٛ‬زض حبَ حطوت ‪ٞ‬ؿت‪ٙ‬س ‪ .‬ؾپؽ رّٕ‪ ٝ‬و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ نفط ٘ر‪ٛ‬ا‪ٞ‬س ث‪ٛ‬ز ‪ٚ‬‬
‫ثبٖج ذ‪ٛ‬ا‪ٞ‬س قس و‪ ٝ‬اتٓ ‪ٞ‬ب زض ر‪ٟ‬ت ٖٕ‪ٛ‬ز ثط ٘‪ٛ‬ؾبٖ ‪ٞ‬بي انّي حطوت و‪ٙٙ‬س ‪.‬ث‪ٙ‬بثطايٗ آقفتٍي ‪ٞ‬بي زض َيف‬
‫ٔ‪ِٛ‬ى‪ِٛ‬ي ٘بقي اظ احطات و‪ٛ‬ضي‪ِٛ‬يؽ اؾت ‪ ٚ‬فُٗ ‪ ٚ‬ا٘فٗبالتي ضا ٔب ثيٗ حطوت ‪ٞ‬بي ز‪ٚ‬ضاٖ ‪ ٚ‬اضتٗبقي ٔ‪ِٛ‬ى‪َٛ‬‬
‫ْب‪ٞ‬ط ٔي و‪ٙ‬س ‪.‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫فصل ‪ - 5‬جسم صلب در معامالت حركتي‬

‫دسفلل چْبس توبهي اثضاسّبي جٌجـي هَسد ًيبص دس ثحث حشكت جؼن كلت اسائِ گشديذ ‪ .‬دس صٍايبي اٍيلش هجوَػِ‬

‫‪ .‬حبل آًكِ ثِ هٌظَس اػتفبدُ ثِ ػٌَاى‬ ‫اي اص ػِ هختلبت ٍجَد داسد كِ ثِ كَست ًبهتمبسى تؼشيف ؿذُ اػت‬

‫هختلبت تؼوين دادُ ؿذُ دس تَكيف ٍيظگي ّبي جؼن كلت هٌبػت هي ثبؿذ‪ .‬ػالٍُ ثش ايي سٍؽ اًتمبل ّبي‬

‫ػوَدي ٍ هبتشيغ ججشي هشثَط ثِ آى‪ ،‬سٍؽ لذست هٌذ ٍ تيض ثيٌبًِ سا دس ثشسػي ٍيظگي ّبي حشكت جؼن كلت‬

‫اسائِ هي ًوبيذ ‪ .‬تبكٌَى يكي اص كبسثشدّبي ايي سٍؽ دس هـتك گيشي هؼبدلِ (‪)4-86‬ػشضِ ؿذُ اػت‪ ،‬ساثغِ هيبى‬

‫حبلتْبي تغييش يك ثشداس هـبثِ آًچِ دس ػيؼتن فضبيي ديذُ ؿذ ٍػيؼتن حجوي ثِ خَثي هؼشف كبسثشد هَسد ًظش‬

‫اػت‪ .‬چٌيي اثضاسي تبكٌَى ثِ هٌظَس ًتيجِ گيشي هؼبدالت حشكتي ديٌبهيكي اٍيلش دس هَسد جؼن كلت ثِ آػبًتشيي‬

‫سٍؽ هوكي لبثل اػتفبدُ اػت‪.‬‬

‫ثب كوك ايي هؼبدالت حشكتي‪ ،‬ثشخي هؼبئل ثؼيبس هْن اهب ػبدُ دسثبسُ حشكت جؼن كلت لبثل ثحث خَاّذ ؿذ‪.‬‬

‫‪ -1-5‬گشتاور زاويه اي و انرژي جنبشي درباره يك نقطه‬

‫‪ .‬ثش‬ ‫ثٌبثش لضيِ چبصل ّش گًَِ جبثِ جبيي كلي يك جؼن كلت اص عشيك يك اًتمبل ٍ يك چشخؾ لبثل اسائِ اػت‬

‫اػبع ايي لضيِ اهكبى تمؼين هؼئلِ حشكت ج ػن كلت ثِ دٍ هَضَع كبهالً هـخق هيؼش خَاّذ ثَد ‪ .‬يكي اص ايي‬

‫هَضَع ّب هٌحلشاً فشآيٌذ اًتمبل حشكتي جؼن هَسد ًظش سا ثشسػي هي كٌٌذ ٍ هَضَع ديگش ثِ حشكت چشخـي آى‬

‫هيپشداصد‪ .‬الجتِ‪ ،‬دس كَستي كِ يك ًمغِ اص ايي جؼن ثبثت فشم ؿَد‪ ،‬چٌيي تفكيكي كبهالً آؿكبس اػت چشا كِ دس‬

‫(‪، )31-1‬يك تمؼين ثٌذي هـبثِ دس هَسد هجوَع اًشطي‬ ‫ايٌجب تٌْب يك حشكت چشخـي ثب اػتفبدُ اص هؼبدلِ‬

‫جٌجـي ‪ T‬لبثل اسائِ اػت كِ هي تَاى آًشا ثِ كَست صيش ًَؿت‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫هجوَع اًشطي جٌجـي كل جشم هَسد ًظش ثِ كَستي كِ دس هشكض جشم هتوشكض ؿَد ثِ ّوشاُ اًشطي جٌجـي ايي‬

‫حشكت حَل هشكض جشم‪.‬‬

‫اغلت ثِ كَستي هـبثِ هي تَاًين چٌيي تمؼين ثٌذي سا دس هَسد اًشطي پتبًؼيل ًيض دس ًظش ثگيشين‪ ،‬دس ايٌجب جولِ‬

‫اٍل تٌْب يكي اص هجوَػِ ّبي هختلبت‪ ،‬يب اًتمبلي ٍ يب چشخـي سا ؿبهل هي ؿَد ‪ .‬ثٌبثشايي اًشطي پتبًؼيل هَسد‬

‫ًظش دس يك هيذاى جبرثِ يكٌَاخت تٌْب ةُ هختلبت ػوَدي كبستضيي هشكض جبرثِ ثِ ثؼتگي پيذا هي كٌٌذ ‪ ٍ .‬يب‬

‫(‪ )B‬كِ ثشسٍي گـتبٍسّبي دٍ‬ ‫ايٌكِ اگش ًيشٍي ٍاسدُ ثش يك جشم ثِ دليل يك هيذاى هغٌبعيؼي يكٌَاخت ثبؿذ‬

‫لغجي هغٌبعيؼي آى اثش هي گزاسد(‪ ، )M‬آًگبُ هيضاى اًشطي پتبًؼيل ثِ ًؼجت ‪ M.B‬تؼييي هي ؿَد كِ تٌْب ٍيظگي‬

‫ّبي جؼن هَسد ًظش سا ؿبهل خَاّذ ؿذ ‪ .‬لغؼبً تمشيجبً توبهي هؼبئل لبثل حل ثِ كَست ػولي اهكبى چٌيي تفكيكي‬

‫سا داسا هي ثبؿذ ‪ .‬دس چٌيي حبلتي‪ ،‬كل هؼألِ هكبًيكي هَسد ًظش دس ٍالغ ثِ دٍ لؼوت هـخق تمؼين ثٌذي هي ‪-‬‬

‫ؿَد‪ .‬الگشاًظ ‪ L=T-V‬ثِ دٍ لؼوت تفكيك هي ؿَد يكي اص ايي لؼوت ّب تٌْب هختلبت اًتمبلي ٍ لؼوت ديگش‬

‫تٌْب هختلبت صاٍيِ اي سا ؿبهل هي ؿَد‪ .‬ايي دٍ گشٍُ هختلبتي دس هشحلِ ثؼذ كبهالً اص يكذيگش تفكيك هي ؿًَذ‬

‫ٍهؼبئل اًتمبلي ٍ چشخـي هَسد ًظش ثِ عَس كبهالً هؼتملي لبثل حل هي ثبؿذ‪.‬‬

‫ثٌبثشايي اّيوت دػتشػي ثِ هؼبدالت هشثَط ثِ گـتبٍس صاٍيِ اي ٍ اًشطي جٌجـي حشكت هَسد ًظش حَل يك ًمغِ‬

‫ثبثت دس جشم كبهالً آؿكبس اػت ‪ .‬ثِ ايي هٌظَس اثتذا الصم اػت ثب اػتفبدُ اص هؼبدلِ (‪ )4.86‬هـتمبت هشتجظ ثِ يك‬

‫ػيؼتن هختلبتي ثبثت حَل يك ًمغِ دس جؼن كلت ثِ يكذيگش هشثَط ؿًَذ ‪ .‬ثِ كَست ؿٍِدي پشٍاضح اػت كِ‬

‫صاٍيِ چشخؾ جبثجبيي يك جؼن كلت ٍ ّوچٌيي ثشداس ػشػت صاٍيِ اي لحظِ اي ثِ عَس كبهالً هؼتمل اص اًتخبة‬

‫هجذأ هحَسّبي ػيؼتن جشم هَسد ًظش ػول هيكٌذ‪.‬‬

‫هبّيت جؼن كلت ايي اػت كِ ّوِ رسات دس حشكت ٍ چشخؾ جؼن ؿشكت هي كٌٌذ‪ .‬ثب ايي ٍجَد ثِ ػبدگي هي‬

‫تَاى ثِ يك اثجبت سػوي ًيض دػت يبفت‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫فشم كٌيذ ‪ 𝑹2 , 𝑹1‬ثشداسّبي هَلؼيتي هشتجظ ثب يك هجوَػِ ثبثت هختلبتي اص هٌجغ ّبي دٍ هجوَػِ هختلبتي‬

‫تفبضل ثشداسي ثب ‪ً R‬ـبى دادُ هيؿَد‪:‬‬ ‫جؼن ثبؿٌذ‬

‫ؿكل ‪5-1‬ساثغِ ثشداسي هيبى دٍ هجوَػِ هختلبتي جؼن كلت ثب تفبضل هجذأّبي آى‬

‫الجتِ هشكض جبرثِ ثب هشكض جشم دس يك هيذاى جبرثِ اي يكٌَاخت ّوپَؿبًي داسًذ( ثشخَسد داسًذ)‬

‫دس كَستي كِ هٌجغ هجوَػِ دٍم اص هحَسّب ثِ ػٌَاى ًمغِ اي كِ ثِ ًؼجت ًمغِ اٍل تؼشيف هي ؿَد‪،‬دس ًظش گشفتِ‬

‫ؿَد آًگبُ هـتك صهبًي ‪ R2‬ثِ ًؼجت هحَسّبي فضبي هَسد ًظش ثِ كَست صيش خَاّذ ثَد‪.‬‬

‫آخشيي گبم هَسد ًيبص تٌْب پغ اص اػتفبدُ اص هؼبدلِ ( ‪ )4.86‬لبثل اًجبم اػت‪ .‬دس ايٌجب هـتمبت ‪ً R‬ؼجت ثِ ّش هحَس‬

‫جؼن كلت ثبيذ اص ثيي ثشٍد ٍ ‪ ω1‬ثشداس ػشػت صاٍيِ اي هتٌبػت ثب ػيؼتن هختلبت اٍليِ هي ثبؿذ ‪ .‬ثِ فٍست‬

‫جبيگضيي هجذأ ػيؼتن هختلبت اٍليِ سا هي تَاى ًمغِ اي ثبثت ًؼجت ثِ ثشداس هَلؼيتي ‪ -R‬دس ػيؼتن ثبًَيِ دس‬

‫ًظش گشفت‪ ،‬آًگبُ ثِ كَست هـبثِ هـتك ثشداس هَلؼيتي ‪ 𝑹1‬دس ايي هٌجغ ًؼجت ثِ هحَسّبي ثبثت فضب ثِ كَست‬

‫صيش ًَؿتِ هيؿَد‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫همبيؼِ ايي دٍ هؼبدلِ ًـبى هي دُ دكِ ‪ّ (𝜔1 -𝜔2 )× 𝑹 = 0‬شگًَِ تفبضل دس ثشداسّبي ػشػت صاٍيِ اي دس دٍ‬

‫ًمغِ دلخَاُ دس اهتذاد خظ هتلل كٌٌذُ دٍ ًمغِ هَسد ًظش لشاس هي گيشد‪ .‬ثب فشم ايٌكِ هيذاى ثشداسي 𝜔 پيَػتِ‬

‫ثبؿذ‪ ،‬تٌْب ساُ حل هوكي ثِ اصاي ّوِ صٍج ًمغِ ّب ايي اػت كِ دٍثشداس ػشػت صاٍيِ هَسد ًظش ثشاثش ثبؿٌذ‪.‬‬

‫ثشداس ػشػت صاٍيِ اي هَسد ًظش ثِ اصاي توبهي ػيؼتن ّبي هختلبتي ثبثت دس جؼن كلت هَسد ًظش هـبثِ اػت‪.‬‬

‫صهبًي كِ يك جؼن كلت ثب يك ًمغِ ثبثت حشكت هي كٌذ‪ ،‬هجوَع گـتبٍس صاٍيِ اي حَل آى ًمغِ ثِ كَست صيش‬

‫اػت‪.‬‬

‫( ثب اػتفبدُ اص لشاس داد هجوَع يبثي داسين ) 𝑖𝑟 ٍ 𝑖𝑉 ثِ تشتيت ثشداسّبي ؿؼبع ٍ ػشػت رسُ ‪i‬ام ًؼجت ثِ ًمغِ هَسد‬

‫ًظش ّؼتٌذ ‪ .‬اص آًجب كِ ‪ r i‬يك ثشداس ثبثت ًؼجت ثِ جشم هَسد ًظش اػت ثبتَجِ ثِ هجوَػِ هحَس ّبي فضبيي ‪Vi‬‬

‫‪ .‬ثٌبثشايي ثب‬ ‫تٌْب ثب اػتفبدُ اص حشكت چشخـي جؼن كلت حَل ًمغِ ثبثت هَسد ًظش لبثل همبيؼِ خَاّذ ثَد‬

‫اػتفبدُ اص هؼبدلِ(‪ )4.86‬دس هَسد ‪ V i‬داسين‪:‬‬

‫دس ًتيجِ هؼبدلِ ( ‪ ) 1-5‬سا هي تَاى ثِ كَست صيش ًيض ًَؿت‪.‬‬

‫ٍ يب اص عشيك ثؼظ ّشػِ فشهَل فَق داسين‪:‬‬

‫‪4‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ّوچٌيي سجَع ؿَد ثِ (اِى‪ .‬اِي جًَيَس‪ ،‬فيغ ‪)،‬‬

‫ثبس ديگش ثب ثؼظ هجذد ػجبست فَق‪ ،‬جض ‪ x‬اص گـتبٍس صاٍيِ اي هَسد ًظش ثِ كَست صيش ًَؿتِ هيؿَد‪.‬‬

‫دس ايٌجب اص هؼبدالت هـبثِ دس هَسد ديگش اجضاي ‪ L‬اػتفبدُ ؿذُ اػت ‪ .‬ثٌبثشايي‪ّ ،‬ش يك اص اجضاي گـتبٍس صاٍيِ اي‬

‫هَسد ًظش يك تبثغ خغي اص ّوِ اجضاي ػشػت صاٍيِ هَسد ًظش اػت ‪ .‬دس ايٌجب ثشداس گـتبٍس صاٍيِ اي ثب اػتفبدُ اص‬

‫يك اًتمبل خغي ثِ ػشػت صاٍيِ اي هشثَط هي ؿَد‪ .‬ثِ هٌظَس تأكيذ ثش سٍي ؿجبّت (‪ )5.4‬ثب هؼبدالت هشثَط ثِ‬

‫اًتلبل خغي (‪ )4.12‬هي تَاًين 𝑥‪ L‬سا ثِ كَست صيش ثٌَيؼين‪.‬‬

‫ثِ كَست هـبثِ دس هَسد ‪ LZ ٍ Ly‬داسين ‪:‬‬

‫ًِ ضشيت 𝑥𝑥𝐼ٍ 𝑦𝑥𝐼 غيشُ دس ٍالغ ًِ ػٌلش هبتشيغ اًتمبل هَسد ًظش ّؼتٌذ ‪ .‬ػٌبكش لغشي دس ايٌجب ثِ ػٌَاى‬

‫ضشايت گـتبٍس ايٌشػي ؿٌبختِ هيؿًَذ ٍ اص ؿكل صيش ثشخَسداس اػت‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫حبل آى كِ ػٌبكش غيش لغجي ثِ ػٌَاى هحلَالت ايٌشػي ًبم گزاسي هي ؿًَذ ٍ ثِ ػٌَاى ًوًَِ داسين‪.‬‬

‫دس هؼبدالت (‪ ، )5.7( ٍ )5.6‬ػٌبكش هبتشيغ هَسد ًظش دس كَستي كِ جؼن كلت اص رسات ًبپيَػتِ تـكيل ؿذُ‬

‫ثبؿذ فشم هٌبػجي خَاّذ داؿت ‪ :‬دس هَسد اجؼبم پيَػتِ هجوَع ًوبيي هَسد ًظش ثب يك اًتگشال گيشي حجوي‬

‫جبيگضيي هيؿَد ٍ دس ايٌجب حجن هَسد ًظش ثِ چگبلي حجوي تغييش هي كٌذ‪ .‬ثٌبثش ايي‪ ،‬ػٌلش لغشي 𝑥𝑥𝐼 ثِ كَست‬

‫صيش ًَؿتِ هي ؿَد‪.‬‬

‫ثب يك تغييش جضيي دس كَست ظبّشي‪ ،‬يك ػجبست ثِ اصاي ّوِ ػٌبكش هبتشيغ دس هَسد اجؼبم پيَػتِ لبثل اسائِ‬

‫خَاّذ ثَد ‪ .‬دس كَستي كِ هحَسّبي هختلبت ثِ كَست ‪ً 𝑋𝑗 , 𝑗 = 1,2,3‬ـبى دادُ ؿَد آًگبُ ػٌلش 𝑘𝑗𝐼 ثِ‬

‫كَست صيش ًَؿتِ خَاّذ ؿذ‪.‬‬

‫ثٌبثش ايي تب ايٌجب‪ ،‬ػيؼتن هختلبتي هَسد اػتفبدُ دس تحليل اجضاي ‪ L‬هـخق ًـذُ اػت‪.‬‬

‫اص ايي پغ‪ ،‬ايي هفَْم سا ثِ كَست يك ػيؼتن ثبثت دس جؼن هَسد ًظش دس ًظش خَاّين گشفت‪.‬‬

‫فبكلِ ّبي هختلف 𝑖𝑧 ‪ 𝑥𝑖 , 𝑦𝑖 ,‬دس ايٌلَست اص ًظش صهبًي ثبثت خَاٌّذ ثَد ثِ عَسي كِ ػٌبكش هبتشيغ ثبثت‬

‫ثبؿٌذ (ثشخالف آًچِ اص جؼن هَسد ًظش اًتظبس هي سٍد ) ٍ ثش حؼت هٌجغ ٍ ٍيظگي ّبي آى جؼن‪ ،‬هجوَػِ هحَسّب‬

‫تؼشيف هي ؿَد‪.‬‬

‫ػولگ خالكِ ػبصي ًوَد ‪.‬‬


‫س‬ ‫هؼبدالت (‪ )5.5‬هشثَط ثِ اجضاي ‪ 𝜔,L‬سا هي تَاى ثِ كَست يك هؼبدلِ تك‬

‫‪6‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫كِ دس آى ػالهت ‪ I‬هؼشف ػولگشي اػت كِ ػٌبكش هبتشيغ آى ّوبى ضشايت ايٌشػي هغشح ؿذُ ٍ (‪ )5.5‬اػت ٍ‬

‫(سجَع‬ ‫𝜔‪ L,‬هبتشيؼْبي ػتًَي ّؼتٌذ ‪ .‬ثبتَجِ ثِ دٍ ًَع تفؼيش هَجَد اص ػولگش هَسد ًظش دس يك اًتمبل خغي‬

‫ؿَد ثِ ثخؾ ‪ )4.2‬ثِ ساحتي هي تَاى دسيبفت كِ دس ايٌجب ‪ I‬ثش ثشداس 𝜔 تأثيش گزاس اػت ‪ ٍ .‬ثب ايي ٍجَد ثش ػيؼتن‬

‫هختلبتي هَسد ًظش تأثيشي ًذاسد‪ .‬ثشداسّبي ‪ 𝜔,L‬دٍ ثشداس فيضيكي هتفبٍت ّؼتٌذ كِ اص اثؼبد هختلفي ثشخَسد داسًذ‪.‬‬

‫‪ 2‬ػيؼتن هتفبٍت دس ًظش گشفت ‪ .‬ثشخالف ػولگش‬ ‫ٍ ثِ ػبدگي ًوي تَاى آًْب سا ثِ كَست يك ثشداس هـبثِ دس‬

‫چشخؾ‪ I ،‬اص اثؼبد هختلفي ثشخَسداس اػت (هجزٍس حجن‪ ،‬صهبى ٍ عَل ) ٍ ثِ ػبدگي ًوي تَاى آًشا ثب اػتفبدُ اص‬

‫𝜔‬ ‫ؿشايظ تؼبهذي هحذٍد ًوَد ‪ .‬هؼبدلِ ( ‪ )5.9‬سا هي تَاى ثِ ػٌَاى ػولگش ‪ I‬دس ًظش گشفت كِ ثش ثش ثشداس‬

‫تأثيش گزاس اػت ٍ دس ًتيجِ ثشداس فيضيكي جذيذ ‪ L‬سا ثِ ٍجَد هي آٍسد‪.‬‬

‫ثب ٍجَد آًكِ اص تكٌيك ّبي ججشي هبتشيغ كِ دس ثحث ػولگش چشخؾ ؿشح آى سفت ثِ عَس كبهل اػتفبدُ‬

‫خَاّين ًوَد‪ ،‬دس ايي جب ثبيذ ثِ هبّيت ٍ ٍيظگي فيضيكي ايي ػولگش تَجِ ثيـتشي ؿَد‪.‬‬

‫ثحث لشاس گيشد ‪ .‬خَاًٌذُ ّبيي كِ ثب هفَْم‬ ‫ثب ايي ٍجَد اثتذا الصم اػت كِ ثشخي هفبّين سيبضي همذهبتي هَسد‬

‫تبًؼَسّب آؿٌبيي كبهل داسًذ هي تَاًٌذ هؼتميوبً ثِ ثخؾ (‪ )5.3‬سجَع كٌٌذ‪.‬‬

‫‪ :2.5‬تانسور‬

‫كويت ‪ I‬هوكي اػت ثِ ػٌَاى هؼشف خبسج لؼوت ‪ 𝜔,L‬دس حبكل ‪ 𝜔,I‬دس ًظش گشفتِ ؿَد ٍ ‪ L‬سا ًتيجِ دّذ ‪.‬‬

‫اكٌَى خبسج لؼوت ايي دٍ كويت اغلت ثِ ػٌَاى فبكتَسّبي تمؼين كٌٌذُ ػضَ يك عجمِ هـبثِ ًيؼت اهب هوكي‬

‫اػت ثِ يك عجمِ پيچيذُ تش ثبؿذ ‪ .‬ثٌبثشايي‪ ،‬خبسج لؼوت دٍ ػذد كحيح ثِ عَس كلي يك ػذد كحيح ًيؼت ثلكِ‬

‫يك ػذد حميمي هي ثبؿذ‪ .‬ثلكِ ثغَس هـبثِ ‪ ،‬خبسج لؼن ت ايي دٍ ثشداس ثِ عَس ّوبٌّگ دس يك عجمِ ثشداسي‬

‫هـخق لبثل تؼشيف ًيؼت ايي هفَْم لبثل هـَْس اػت ٍ اكالً جبي تؼجت ًيؼت كِ ثذاًين ‪ًَ I‬ػي كويت جذيذ‬

‫اػت ثٌبثشايي ثِ آى تبًؼَس دسجِ دٍم هيگَيين‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫دس يك فضبي ػِ ثؼذي كبستضيي ‪ ،‬تبًؼَس ‪ T‬دسجِ ‪N‬ام هي تَاًذ هغبثك ّذف هب ثِ ػٌَاى يك كويت ؿبهل 𝑁‪3‬‬

‫جضء 𝑘𝑗𝑖𝑇 تؼشيف ؿَد (ثب اًذيغ ‪ )N‬ثِ كَستي كِ تحت يك فشايٌذ اًتمبل ػوَدي هختلبتْب ‪ ،‬هٌتمل گشدد ‪ٍ A‬‬

‫ثٌبثشايي ثب تَجِ ثِ عشح صيش داسين‪.‬‬

‫‪ .‬ثب تَجِ ثِ ايٌكِ اجضاي ق ساس گشفتِ دس اهتذاد‬ ‫)دس فلل چْبس‪ ،‬چٌيي ػيؼتوي ثب ػالهت پشين هـخق گشديذ‬

‫هحَسّبي فضبيي دس ايٌجب ثِ ًذست هَسد اػتفبدُ لشاس هي گيشًذ‪ ،‬ايي لشاس داد اص ايي پغ ثِ هٌظَس ػبدگي كبس كٌبس‬

‫گزاؿتِ خَاٌّذ ؿذ ‪ .‬هگش آًكِ ثِ عَس هـخق ركش ؿَد كِ ّوِ هختلبت ّبي هَسداػتفبدُ دس اداهِ ايي فلل ثِ‬

‫ػيؼتن ّبي ثبثت دس جؼن كلت هَسد ًظس اؿبسُ كشد ‪(.‬‬

‫ثب اػتفبدُ اص ايي تؼشيف‪ ،‬يك تبًؼَس دسجِ كفش تٌْب اص يك جضء ثشخَسداس اػت كِ تحت يك اًتمبل ػوَدي غيش‬

‫لبثل تغييش خَاّذ ثَد‪ .‬ثٌبثشايي يك اػكبلش دس حميمت يك تبًؼَس دسجِ كفش اػت‪ .‬يك تبًؼَس دسجِ اٍل اص ػِ جضء‬

‫ثشخَسداس هي ثبؿذ كِ ثِ كَست صيش اًتمبل هي يبثٌذ‪.‬‬

‫كبهل‬ ‫دس همبيؼِ ثبهؼبدالت اًتمبل ثِ اصاي يك ثشداس (‪)12-4‬هـبّذُ هي كٌين كِ يك تبًؼَس دسجِ اٍل ثِ عَس‬

‫هؼبدل يك ثشداس اػت ػشاًجبم‪ ًِ ،‬جضء يك تبًؼَس دسجِ دٍم ثِ كَست صيش هٌتمل هي ؿَد‪.‬‬

‫ثِ جشأت هيتَاى گفت كِ حتوبً ثبيذ هيبى يك تبًؼَس دسجُ دٍم ‪ ٍ T‬هجزٍس هبتشيغ تـكيل ؿذُ اص اجضاء آى تويض‬

‫لبئل ؿَين‪.‬‬

‫يك تبًؼَس تٌْب ثش حؼت ٍيظگي ّبي اًتمبلي تحت اًتمبل ّبي هختلبت ػوَدي تؼشيف هي ؿَد‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫اص عشف ديگش‪ ،‬يك هبتشيغ ثِ ّيچ ػٌَاى ثِ اًَاع اًتمبل ٍاثؼتِ ًيؼت ٍ دس ٍالغ هي تَاى آًشا ثِ عَس كبهل هؼتمل‬

‫اص ٍيظگي ّبي اًتمبل تحت يك عجمِ خبف اص هجوَػِ اًتمبلْب دس ًظش گشفت‪.‬‬

‫ثب ايي ٍجَد‪ ،‬چٌيي توبيضي چٌذاى هَسد تَجِ ًيؼت ‪ .‬دس هحذٍد اًتمبلْبي ػوَدي‪ًَ ،‬ػي َّيت كبسثشدي لبثل‬

‫هـبّذُ اػت ‪ .‬اجضاي تبًؼَسي ٍ ػٌبكش هبتشيغ ثِ كَست هـبثِ لبثل تغييش هي ثبؿٌذ‪ ،‬ثِ ايي دليل كِ ّش هؼبدلُ‬

‫تبًؼَسي دس ٍالغ هتٌبظش ثب يك هؼبدلِ هبتشيغ اػت ٍ ثش ػكغ‪ ،‬ثب اػتفبدُ اص هؼبدلِ ) ‪ )4.41‬اجضاء يك هبتشيغ‬

‫هشثؼي ‪ T‬تحت يك تغييش خغي اص هختلبتْبي تؼشيف ؿذُ تَػظ هبتشيغ ‪ ٍ A‬ثب تَجِ ثِ فشآيٌذ هـبثِ اًتمبل ثِ‬

‫كَست صيش هٌتمل هي ؿَد‪.‬‬

‫ثٌبثشايي ثِ اصاي يك اًتمبل عهَدي داسين ‪.‬‬

‫*دس يك فضبي كبستضيٌي‪( ،‬يؼٌي ثب تَجِ ثِ هحَسّبي خظ هؼتمين ػوَدي )ّيچ گًَِ تفبٍتي هيبى ؿبخلْبي‬

‫داساي ٍاسيبًغ هـبثِ ٍهتفبٍت ٍجَد ًذاسد ٍ دس ٍالغ چٌيي ًبهگزاسي اكالً هَسد ًيبص ًيؼت ‪ .‬ثِ عَس هـخق هي‬

‫تبًؼَسّبي كبستضيٌي ّؼتٌذ ٍ ايي تٌْب ًَػي اص ايي‬ ‫تَاى گفت كِ دس ايٌجب تبًؼَسّبي تؼشيف ؿذُ دس ٍالغ‬

‫تبًؼَساػت كِ دس ايي كتبة هَسد ثشسػي لشاس هيگيشد‪ (.‬ثِ جضء فلل ّبي ‪)13 ٍ 7‬‬

‫يك ؿجِ تبًؼَس دس ػِ ثؼذ ثِ هبًٌذ يك تبًؼَس هٌتمل هي ؿَد ثِ جض دس ٍاسًٍگي ‪ .‬ثِ كَست كلي هؼبدلِ اًتبفل دس‬

‫هَسد يك ؿجِ تبًؼَس ∗ ‪ T‬اص دسجِ ثِ كَست صيش ًَؿتِ هيؿَد ( سجَع ؿَد ثِ هؼبدلِ ‪ ٍ 4074‬ثب اػتفبدُ اص‬

‫فشهَل‬

‫‪9‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ػولگش ‪ P‬داسين‪.‬‬

‫ثب تَجِ ثِ ايٌكِ حشكت جؼن كلت تٌْب اص ٍيظگي ّبي چشخـي ثشخَسداس اػت دس ايٌجب ّيچ اػتفبدُ اص ايي ؿجِ‬

‫تبًؼَس كلي ًخَاّذ ؿذ‬

‫يب‬

‫دسهمبيؼِ ثب هؼبدلِ (‪ )5.11‬هـبّذُ هي كٌين كِ اجضاي ايي هبتشيغ ثِ ؿكل هـبثْي تحت يك فشايٌذ اًتمبل‬

‫ػوَدي هٌتمل هي ؿًَذ‪ .‬دسػت هبًٌذ آًچِ كِ دس هَسد اجضاءيك تبًؼَس دسجِ دٍم هـبّذُ هيؿَد‪ّ .‬وِ ًبهگزاسي‬

‫ّب ٍ ػوليبت هشثَط ثِ ججش هبتشيغ ًظيش "ثشگشداى " ٍ ‪ً:‬بهتمبسى" ثِ تبًؼَسّبي ثذٍى تغييش ًيض لبثل تؼوين اػت ‪.‬‬

‫تؼبدل هيبى تبًؼَس ٍ هبتشيغ ثِ تبًؼَسّبي دسجِ دٍم هحذٍد ًوي ؿَد‪ .‬ثِ ػٌَاى هثبل تبكٌَى هي داًين كِ اجضاي‬

‫يك ثشداس دس كَستي كِ يك تبًؼَس دسجِ اٍل ثبؿذ يك هبتشيغ ػتًَي يب سديفي سا ثِ ٍجَد هي آٍسد ٍ تغييشات‬

‫ثشداسي كبهالً ثش حؼت ّويي م اتشيغ ّبي هشتجظ اًذاصُ گيشي هي ؿًَذ‪ .‬دس ايٌجب دٍثشداس ثِ هٌظَس ػبخت يك‬

‫تبًؼَس دسجِ دٍم ‪ T‬هَسد اػتفبدُ لشاس هيگيشًذ‪ .‬فشم كٌيذ‪ A,B‬ثشداسّبيي ثب اجضاي ‪ Bi, Ai‬ثبؿٌذ ٍ تبًؼَس ‪ T‬سا ثِ‬

‫ٍجَد آٍسًذ دس ايي كَست داسين‪.‬‬

‫ثِ ػٌَاى هثبل اگش ‪ّ A,B‬ش دٍ ثشداسّبي دٍ ثؼذي ثبؿٌذ خَاّين داؿت‪.‬‬

‫اص آًجب كِ ّش ثشداس هٌفشد ثِ ػٌَاى يك ثشداس تحت يك اًتمبل كبستضيٌي هٌتمل هيؿَد‪ّ ،‬ش جضء ‪ T‬ثبتَجِ ثِ هؼبدلِ‬

‫( ‪ )5.10‬هٌتمل خَاّذ ؿذ‪ .‬ثِ ػٌَاى هثبل‬

‫‪10‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ٍ ثٌبثشايي ‪ T‬يك تبًؼَس اػت‪.‬‬

‫اًَاع ػوليبت اًجبم ؿذُ ثب ثشداسّب ثِ عَس كبهالً آؿكبسي ثب تبًؼَسّب ًيض لبثل اًجبم اػت ‪ .‬يك تبًؼَس ٍاحذ ٍجَد‬

‫داسد ‪ 1‬كِ اجضاي آى ثِ كَست صيش ًَؿتِ هي ؿَد‪.‬‬

‫كِ دس آى 𝑗𝑖𝛿 تبثغ دلتب (كِ ثِ آى دلتبي كشًٍيكب گفتِ هي ؿَد ) هي ثبؿذ‪ 𝛿𝑖𝑗 = 1 .‬دس كَستي كِ ‪ ٍ i=j‬دس غيش‬

‫ايٌلَست ثشاثش كفش خَاّذ ثَد ‪ .‬حبكلضشة ًمغِ اي عشف ساػت تبًؼَس ‪ T‬ثب يك ثشداس ‪ C‬ثِ كَست صيش ٍ ثب ػٌَاى‬

‫ثشداس ‪ D‬لبثل تؼشيف خَاّذ ثَد‪.‬‬

‫ثِ هٌظَس ايجبد توبيض هيبى هبتشيؼْبيي كِ داساي اًتمبل ّؼتٌذ ٍ تبًؼَسّبيي كِ كويت ّبي فيضيكي هي ثبؿٌذ اص‬

‫ثشاكت ] [ ثشاي هبتشيغ ّب ٍ() پشاًتض ثشاي ػٌؼَسّب اػتفبدُ هيكٌين‪.‬‬

‫ٍ حبكلضشة ًمغِ اي دسػوت چپ ثب يك ثشداس ‪ F‬ثِ ػٌَاى ثشداس ‪ E‬هَسد ًظش اص عشيك صيش تؼشيف هي ؿَد‪.‬‬

‫اػكبلش ‪ S‬ثب اػتفبدُ اص دٍ حبكلضشة ًمغِ اي ػبختِ هي ؿَد‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ايي فشآيٌذّب ثِ خالكِ ػبصي هؼشٍف اػت ‪ .‬دس كَستي كِ تبًؼَس ‪ T‬ثِ هبًٌذ آًچِ دس هؼبدلِ ( ‪ً )5.14‬ـبى دادُ‬

‫ؿذُ اػت اص دٍ ثشداس ‪ B,A‬ػبختِ ؿذُ اػت آًگبُ داسين‪.‬‬

‫‪ 3-5‬تانسور اينرسي و گشتاور اينرسي‬

‫هبتشيغ ‪ I‬كِ ثِ ػٌَاى يك ػولگش خغي 𝜔 سا ثِ ‪ L‬اًتمبل هي دّذ ‪ .‬اص ػٌبكشي ثشخَسداس اػت كِ ثِ كَست ػٌبكش‬

‫يك تبًؼَس دسجِ دٍم سفتاس هي كٌٌذ ‪ .‬ثٌبثشايي كويتي ثِ ػٌَاى يك تبًؼَس دسجِ دٍم ؿٌبختِ هي ؿَد كِ هؼوَالً‬

‫ثِ آى گـتبٍس تبًؼَس ايٌشػي ٍيب ثِ كَست خالكِ تبًؼَس ايٌشػي گفتِ هي ؿَد‪.‬‬

‫اًشطي جٌجـي حشكت حَل يك ًمغِ ثِ كَست صيش هحبػجِ هي گشدد‪.‬‬

‫كِ دس آى 𝑖𝑉 هؼشف ػشػت رسُ ‪ i‬ام ًؼجت ثِ ًمغِ ثبثت هَسد ًظش دس اًذاصُ گيشي هحَسّبي فضب اػت ‪.‬ثب اػتفبدُ اص‬

‫هؼبدلِ(‪ T )5.2‬سا هي تَاى ثِ كَست صيش ًيض ًَؿت‪.‬‬

‫كِ پغ اص جبيگـت ثشداسّب دسضشة ًمغِ اي ػِ گبًِ ثِ كَست صيش ًَؿتِ هي ؿَد‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫كويت هجوَع ‪ i‬ثِ ػٌَاى گـتبٍس صاٍيِ اي جؼن حَل هجذأ هَسد ًظش دس ًظش گشفتِ هي ؿَد ٍدس ًتيجِ اًشطي‬

‫جٌجـي هَسدًظش ثِ كَست صيش لبثل هحبػجِ اػت‪.‬‬

‫‪ ،𝜔;𝜔n‬ثٌبثشايي ؿكل هحبػجِ جبيگضيي ثشاي‬ ‫فشم كٌين ‪ n‬يك ثشداس ٍاحذ دس جْت 𝜔 ثبؿذ ثِ كَستي كِ‬

‫اًشطي جٌجـي ثِ كَست صيش خَاّذ ثَد‪.‬‬

‫كِ دس آى ‪ I‬يك اػكبلش اػت ٍ ثِ كَست صيش تؼشيف هيؿَد‪.‬‬

‫ٍ ثِ ػٌَاى گـتبٍس ايٌشػي حَل هحَس چشخؾ ؿٌبختِ هي ؿَد‪.‬‬

‫دس ثحث ّبي همذهبتي هؼوَل‪ ،‬گـتبٍس ايٌشػي حَل يك هحَس ثِ كَست هجوَع رسات يك جؼن دس حبكلضشة‬

‫جشم آى رسُ دس هجزٍس فبكلِ ػوَدي اص هحَس هَسد ًظش تؼشيف هي ؿَد ‪ّ .‬وچييي الصم اػت ًـبى دّين كِ چٌيي‬

‫𝒏 × 𝒊𝒓‬ ‫(‪)5-18‬ػبصگبس اػت ‪ .‬فبكلِ ػوَدي ثشاثش اػت ثب ثضسگي ثشداس‬ ‫تؼشيفي ثب ػجبست هَجَد دس هؼبدلِ‬

‫) سجَع ؿَد ثِ ؿكل ‪ )5.2‬دس ًتيجِ تؼشيف اٍليِ ‪ I‬ثِ كَست صيش ًَؿتِ خَاّذ ؿذ‪.‬‬

‫پغ اص فشايٌذ ضشة ٍتمؼين ثش ‪ ، 𝜔2‬ايي تؼشيف ‪ I‬ثِ كَست صيش ًيض لبثل ًَؿتي اػت‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫اهب ّش ثشداس ايي ضشة ًمغِ اي دليمبً هؼبدل ػشػت ًؼجي 𝑖𝑉 هحبػجِ ؿذُ دس هحَسّبي ػيؼتن فضبي هَسد ًظش‬

‫اػت‪.‬‬

‫كِ كبهالً هـبثِ هؼبدل( ‪ )5.17‬اػت ٍ دس ًتيجِ ‪ I‬حتوبً ثبيذ ثب اػكبلش تؼشيف ؿذُ دس هؼبدلِ ( ‪ )5.19‬يكؼبى ثبؿذ‪.‬‬

‫همذاس اسصؽ گـتبٍس ايٌشػي ثِ جْت هحَس چشخؾ هَسد ًظش ثؼتگي داسد ‪ .‬اص آًجب كِ 𝜔 هؼوَالً ثب تَجِ ثِ جؼن‬

‫داًين ‪.‬‬
‫هَسد ًظش ٍ دس عَل صهبى جْت خَد ساتغييش هي دّذ الصم اػت كِ گـتبٍس ايٌشػي سا تبثؼي اص صهبى ة‬

‫ؿكل ‪ 2-5‬تؼشيف گـتبٍس ايٌشػي‬

‫ؿكل ‪5-3‬‬

‫ثشداسّبي هَسد اػتفبدُ دس ساثغِ هيبى گـتبٍسّبي ايٌشػي حَل هحَسّبي هَاصي صهبًي كِ جؼن هَسد ًظش تٌْب ثِ‬

‫آًگبُ گـتبٍس ايٌشػي همذاسي ثبثت اػت ‪ .‬دس چٌيي حبلتي‪ ،‬اًشطي‬ ‫چشخؾ حَل يك هحَس ثبثت هحذٍد ثبؿذ‪،‬‬

‫جٌجـي (‪) 5.16‬تمشيجبً ثِ ؿكل هغلَة ثشاي الگشاًظ ٍهؼبدالت حشكتي دس هي آيذ ‪ .‬گبم هَسد ًيبص ثؼذي ثيبى 𝜔 ثِ‬

‫ػٌَاى هـتك صهبًي كِ يك صاٍيِ اػت كِ هؼوَالً ثِ آػبًي لبثل اًجبم هي ثبؿذ‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫هـبثِ آًچِ دس هَسدتاًؼَس ايٌشػي گفتِ ؿذُ گـتبٍس ايٌشػي ًيض ثِ اًتخبة هجذأ هجوَػِ هحَسّبي جؼن هَسد‬

‫ًظش ثؼتگي داسد ‪ .‬ثب ايي ٍجَد گـتبٍس ايٌشػي حَل هحَس هَسد ًظش ثِ ػبدگي ثِ گـتبٍس هَجَد حَل يك هحَس‬

‫هَاصي اص هيبى هشكض جشم هشتجظ هي ثبؿذ‪ .‬فشم كٌيذ ايي ثشداس اص هجذأ دادُ ؿذُ ‪ O‬ثِ مسكض حجن هؼبدل ‪ R‬ثبؿذ ٍ‬

‫ّوچٌيي ثشداسّبي ؿؼبػي اص ‪ ٍ O‬هشكض جشم ثِ رسُ ‪i‬ام ثشاثش 𝑖𝑟ٍ ‪ 𝑟𝑖′‬دس ًظش گشفتِ ؿًَذ ‪ .‬ايي ػِ ثشداس تؼشيف ؿذُ اص‬

‫عشيك ساثغِ صيش لبثل تؼشيف ّؼتٌذ‪ ( .‬سجَع ؿَد ثِ ؿكل ‪)5.3‬‬

‫ثٌبثشايي گـتبٍس ايٌشػي حَل هحَس ‪ O‬ثشاثش اػت ثب‬

‫ٍ يب‬

‫كِ دس آى ‪ M‬هؼبدل جشم كل جؼن هَسد ًظش اػت ‪ .‬آخشيي جولِ دس ايي ػجبست سا هي تَاى ثِ كَست صيش ًيض‬

‫ًَؿت‪.‬‬

‫ثب اػتفبدُ اص تؼشيف هشكض جشم‪ ،‬هجوَع يب ثي ‪ 𝑚𝑖 𝑟𝑖′‬اص ثيي هي سٍد ‪ .‬ثٌبثشايي ‪ Ia‬سا هي تَاى ثش حؼت گـتبٍس حَل‬

‫هحَس هَاصي ‪ b‬ثِ كَست صيش ًَؿت‬

‫‪15‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫صاٍيِ ثيي ‪ n , R‬اػت)ثشاثش اػت ثب فبكلِ‬ ‫ثضسگي 𝒏 ×‪ R‬كِ اص همذاس اسصؽ 𝜃‪ R sin‬ثشخَسداس اػت (كِ دس آى𝜃‬

‫ػوَدي هشكض جشم گزسًذُ اص ‪ .O‬دس ًتيجِ گـتبٍس ايٌشػي حَل يك هحَس هـخق ثشاثش اػت ثب گـتبٍس ايٌشػي‬

‫حَل يك هحَس هَاصي گزسًذُ اص هشكض حجن ثِ اضبفِ گـتبٍس ايٌشػي جؼن م ٍسد ًظش ثب تَجِ ثِ هحَس اكلي (الجتِ‬

‫دس كَستي كِ ثش هشكض جشم هتوشكض ثبؿٌذ)‬

‫ثِ كَست كلي تبًؼَس ايٌشػي ثِ كَست اًشطي جٌجـي چشخؾ حَل يك هحَس تؼشيف هي ؿَد ٍ هي تَاى آًشا ثِ‬

‫كَست صيش ًَؿت‬

‫كِ دس آى حشٍف يًَبًي هؼشف اجضاي 𝜔 ‪ 𝑟𝑖 ,‬هي ثبؿٌذ‪ .‬دس يك چبسچَة ايٌشػي‪ ،‬هجوَع كل ثش حؼت رسات جؼن‬

‫هَسد ًظش هحبػجِ هي گشدد ٍ 𝛼𝑖𝑟 جضء ‪α‬ام جبيگبُ رسُ ‪i‬ام اػت‪ .‬اص آًجب كِ 𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑡𝑜𝑟‪ T‬اص يك ؿكل دٍ خغي دس‬

‫اجضاي 𝜔 ثشخَسداس اػت هي تَاى آًشا ثِ كَست صيش ًَؿت‪.‬‬

‫كِ دس آى‬

‫هؼبدل گـتبٍس تبًؼَس ايٌشػي هي ثبؿذ‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪17‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫ثِ هٌظَض هحبؾجِ گكتبٍض ايٌطؾي چَى يه هحَض اظ عطيك هطوع خطم‪ ،‬چطذف هَضز ًظط چَى ايي‬

‫هحَض ضا اًتربة وٌيس‪ .‬زض هَضز يه خؿن ثب تَظيغ چگبلي پيَؾتِ ) ‪ ،  (r‬هدوَع اخعاءِ گكتبٍض تبًؿَض‬

‫ايٌطؾي زض هؼبزلِ (‪ )5 .22‬ثِ نَضت ظيط ؾبزُ ؾبظي هي قَز‪.‬‬

‫‪I      r   r 2  r r dV‬‬ ‫(‪) 5 .23‬‬


‫‪v‬‬

‫ثِ ػٌَاى يه هثبل ‪ ،‬فطو وٌين يه هىؼت ّوگي ثب چگبلي ‪ , ‬خطم ‪ ٍ M‬خبًت ‪ٍa‬خَز زاضز‪.‬‬

‫هجسأ هَضز ًظط ضا ثِ گًَِ اي اًتربة وٌيس وِ زض يه گَقِ لطاض ثگيطز ٍ ؾِ لجِ هدبٍض ثب آى گَقِ زض‬

‫اهتساز هحَضّبي ‪  Z , y, x‬ثبقٌس‪ .‬زض نَضتيىِ زاقتِ ثبقين ‪ ، b  Ma2‬آًگبُ اًتگطال ؾبزُ اظ هؼبزلِ‬

‫(‪ً )5 .23‬تيدِ ظيط ضا ثِ ٍخَز هي آٍضز‪.‬‬

‫‪ 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 ‬‬


‫‪ 3b‬‬ ‫‪ b‬‬ ‫‪ b‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪l   b‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪ b‬‬
‫‪ 4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  1 b‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ b‬‬
‫‪2 ‬‬
‫‪b ‬‬
‫‪ 4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3 ‬‬

‫ثٌبثطايي ‪ّ ،‬ن گكتبٍض ايٌطؾي ٍ ّن تبًؿَض ايٌطؾي اظ ٍيػگي هكبثْي ًؿجت ثِ هطوع خطم ثطذَضزاض‬

‫ّؿتٌس وِ ثؿيبض قجيِ ٍيػگي هغطح قسُ زض هَضز گكتبٍض ظاٍيِ اي ذغي ٍ اًطغي خٌجكي هغطح قسُ‬

‫زض ثرف (‪ )1-2‬اؾت‪.‬‬

‫‪ – 5-4‬هقاديز هشخص تزاي تاًسَر ايٌزسي ٍ اصل اًتقال هحَر‬

‫ثحث لجلي ثط ًمف هْن تبًؿَض ايٌطؾي زض هَضَع حطوت اخؿبم نلت اذتهبل زاقت ‪ .‬زض ايي هطحلِ‬

‫ثِ ثطضؾي ٍيػگي ّبي ايي تبًؿَض ٍ هبتطيؽ هطتجظ ثب آى هي پطزاظين ‪ .‬ايي هَضَع ثؿيبض هَضز تَخِ‬

‫اؾت‪.‬‬

‫ثب اؾتفبزُ اظ تؼطيف هؼبزلِ(‪ )5 .7‬هكبّسُ هي قَز وِ اخعاي ايي تبًؿَض هتمبضى ّؽتٌس يؼٌي ‪:‬‬

‫‪17‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪l xy  l yx‬‬ ‫(‪)5 .24‬‬

‫ايي ثساى هؼٌبؾت وِ ثب ٍخَز آًىِ تبًؿَض ايٌطؾي ثِ عَض ولي اظ ًِ خعء ثطذَضزاض اؾت‪ ،‬فمظ قف‬

‫تبي آًْب هؿتمل ّؿتٌس‪( .‬ؾِ خعء زض اهتساز لغط ثِ اضبفِ ؾِ ػٌهط غيط لغطي)‬

‫زض ايٌدب ضطايت ايٌطؾي ّن ثِ هَلؼيت هجسأ هدوَػِ هحَضّبي خؿن ٍ ّن ثِ ٍيػگي ّبي ايي هحَض‬

‫ّب ثب تَخِ ثِ خؿن هَضز ًظط ثؿتگي زاضز ‪ .‬زض ايٌدب ٍيػگي تمبضًي ًكبى هي زّس وِ هدوَػِ اي اظ‬

‫‪ I 3 , I 2 , I1‬زاضاي‬ ‫هرتهبتْب ٍخَز زاضز وِ زض آًْب تبًؿَض هَضز ًظط زض همبثل ؾِ همساض اضظـ انلي‬
‫‪‬‬
‫ٍيػگي لغطي اؾت ‪ .‬زض ايي ؾيؿتن اخعاي ‪ L‬تٌْب قبهل خعء هتٌبظط ثب ‪ W‬هي ثبقس ثٌبثطايي زاضين ‪:‬‬

‫‪L1  I 11, L2  I 22 , L3  I 33‬‬ ‫(‪)5 .25‬‬

‫زض ايٌدب ًَػي ؾبزُ ؾبظي هكبثِ زض فطم اًطغي خٌجكي هَضز ًظط اهىبى پصيط اؾت‪:‬‬

‫‪.l . 1 2 1‬‬ ‫‪1‬‬


‫‪T ‬‬ ‫‪ I 11  I 222  I 332‬‬ ‫(‪)5 .26‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ّوچٌيي هي تَاًين ًكبى زّين وِ ّوَاضُ پيسا وطزى چٌيي هحَضّبيي ٍخَز زاضز ٍ اثجبت ايي هَضَع‬

‫ضطٍضتبً ثِ هبّيت تمبضًي تبًؿَض ايٌطؾي ثؿتگي پيسا هي وٌس‪.‬‬

‫ثِ هٌظَض زضن ثطزاضّب ٍ تبًؿَضّب چٌسيي ضاُ ٍخَز زاضز ‪ .‬ثِ ػٌَاى هثبل يه ثطزاض وويتي اؾت وِ ثط‬

‫اؾبؼ ٍيػگي ّبي اىتمبلي ذَز تؼطيف هي قَز ‪ .‬زض ّط هدوَػِ اي اظ هرتهبت ّب‪ ،‬يه ثطزاض ثِ ٍؾيلِ‬

‫ؾِ خعء ذَز هكرم هي گطزز هثالً‬

‫‪V V x i V y j V z k‬‬ ‫(‪)5 .27‬‬

‫‪ .‬زض ّط لبػسُ ‪ ،‬ثعضگي ثِ نَضت‬ ‫ّوچٌيي ايي وبض اظ عطيك ثعضگي ٍخْت ًيع لبثل تؼطيف اؾت‬

‫‪ ٍ ، Va2  V y3  Vz2‬خْت هَضز ًظط تَؾظ ظاٍيِ ّبي لغجي ‪  ,‬ثيبى هي گطزز‪ .‬يه ضٍـ خبيگعيي‬

‫‪ ‬با توجً كاربردٌاي آیىذي ‪ ،‬اجزاي متىاسب با ایه محورٌا توسط اوذیس ٌاي ‪ 3 ، 2 ، 1‬مشخص خواٌذ شذ ‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫ايي اؾت وِ اظ زٍ ظاٍيِ اٍيلطي اٍليِ ثِ هٌظَض تؼييي وطزى يه هحَض ‪ z‬خسيس اؾتفبزُ وٌين ‪ .‬ايي‬

‫فطآيٌس ثِ گًَِ اي نَضت هي گيطز وِ خْت ثطزاض هَضز ًظط زض اهتساز آى هحَض ثبقس ‪ .‬اظ آًدب وِ ثطزاض‬

‫هَضز ًظط زض اهتساز هحٍض ‪ z‬خسيس لطاض هي گيطز‪ ،‬زيگط ًيبظي ثِ اؾتفبزُ اظ ظاٍيِ اٍيلطي ؾَم احؿبؼ‬

‫ًوي قَز‪.‬‬

‫ضٍقي هكبثِ زض هَضز گكتبٍض ‪ ،‬هتمبضى تبًؿَض ايٌطؾي ‪ٍ ،‬خَز زاضز ‪ .‬فطو وٌيس گكتبٍض ايٌطؾي يه‬

‫خؿن حَل يه هحَض گصضًسُ اظ هطوع خطم آى خؿن هكرم ثبقس ‪ .‬يه اًتمبل تكبثِ اًدبم قسُ تَؾظ‬

‫هبتطيي چطذف ‪ R‬هي تَاًس ثِ نَضت ظيط اًتربة قَز‪.‬‬

‫‪ D  R R‬‬ ‫(‪)5 .28‬‬


‫ايي فضآيٌس چطذف ضا هي تَاى ثط حؿت ظٍايبي اٍيلط ي ‪  , , ‬هغبثك آًچِ زض فطهَل (‪47( ٍ )4. 46‬‬

‫‪ )4.‬آهسُ اًس ثيبى ًوَز ‪ .‬اًتربة هٌبؾت ايي ظاٍيِ ّب ؾجت اًتمبل ‪ I‬ثِ قىل لغطي آى ذَاّس قس ‪.‬‬

‫‪ I1 0 0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪D   0 I 2 0 ‬‬ ‫(‪)5. 29‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0 0 I3 ‬‬
‫‪ ُ I‬ؾتٌس ٍ اظ آًْب ثِ ػٌَاى اخعاي گكتبٍض انلي‬ ‫وِ زض آى ‪ّ I 3 , I 2 , I1‬وگي همبزيط هكرم‬

‫تبًؿَضايٌطؾي ًبم ثطزُ هي قَز ‪ .‬خْت ّبي ‪ Z / , y / , X /‬تؼطيف قسُ تَؾظ هبتطيؽ چطذف هَخَز‬

‫زض هؼبزلِ (‪ ، )5. 28‬ثِ ػٌَاى هحَضّبي انلي يب ٍيػُ ثطزاضّبي تب ًؿَضايٌطؾي هَضز ًظط قٌبذتِ هي‬

‫قًَس ‪ .‬ايي ٍيػُ ثطزاضّب ّوگي زض اهتساز خْت ّبي ‪ Z / , y / , X /‬لطاض زاضًس ‪.‬‬

‫ظهبًي وِ گكتبٍضّبي انلي ٍ خْت ّبي آًْب ًؿجت ثِ ؾغح يه خؿن هكرم ثبقس ‪ ،‬تبًؿَضايٌطؾي‬

‫هَضز ًظط ًؿجت ثِ ّط هدوَػِ زيگطي اظ ايي هحَضّبي گصضًسُ اظ هطوع خطم اظ عطيك يه اًتمبل‬

‫تكبثِ لبثل زؾتيبثي اؾت ‪ .‬ايي فطايٌس اًتمبل تَؾظ ظٍايبي اٍيلطي هطتجظ ثب زٍ ؾيؿتن هرتهبتي هَضز‬

‫ًظط تؼطيف هي قَز ‪ .‬زض نَضتيىِ ‪ S‬هؼطف ايي فطآيٌس اًتمبل ثبقس آًگبُ زاضين ‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪  S D S‬‬ ‫(‪)5. 30‬‬

‫وِ زض ًتيدِ گكتبٍض ايٌطؾي زض لبلت هَضز ًظط ضا هكرم ذَاّس ًوَز ‪ .‬هؼبزلِ (‪ )5. 21‬زض ايٌهَضت ‪،‬‬

‫ثِ هٌظَض اًتمبل هطوع فطآيٌس چطذف ثِ ّط هَلؼيت هغلَة زيگط لبثل اؾتفبزُ اؾت ‪ .‬همساض اضظقْبي‬

‫انلي ‪ I‬اظ عطيك ضٍقْبي هبتطيؼ خجطي هكرم هي قَز ‪.‬‬

‫ؾِ همساض اضظـ انلي گكتبٍض تب ًؿَض ايٌطؾي زض هؼبهلِ (‪ )5. 29‬اظ عطيك حل هؼبزلِ هىؼجي زض هَضز‬

‫‪ I‬وِ اظ زتطهيٌبل ظيط حبنل هي قَز لبثل هحبؾجِ ذَاٌّس ثَز ‪.‬‬

‫‪I xx  I‬‬ ‫‪I xy‬‬ ‫‪I zx‬‬


‫‪I xy‬‬ ‫‪I yy  I‬‬ ‫‪I yx  0‬‬
‫(‪)5. 31‬‬
‫‪I zx‬‬ ‫‪I yx‬‬ ‫‪I zz  I‬‬

‫زض ايٌدب تمبضى ‪ I‬ثِ ٍضَح لبثل هكبّسُ اؾت ‪ .‬هؼبزلِ (‪ )5. 31‬هؼبزلِ اي ؾىَالض اؾت وِ ؾِ ضيكِ‬

‫آى ّوبى گكتبٍضّبي انلي هغلَة ّؿتٌس ‪.‬‬

‫زض هَضز ّط يه اظ ايي ضيكِ ّب ‪ ،‬هي تَاى اظ هؼبزلِ (‪ )5. 28‬زض ثسؾت آٍضزى خْت هحَض انلي هَضز‬

‫ًظط اؾتفبزُ ًوَز ‪ .‬زض اوثط هؿبئل لبثل حل ؾبزُ زض زيٌبهيه اخؿبم نلت ‪ ،‬هحَضّبي انلي اظ عطيك‬

‫ثطضؾي زليك لبثل قٌبؾبيي اؾت ‪ .‬ثِ ػٌَاى هثبل ‪ ،‬هب اغلت ثب اخؿبم نلجي ؾط ٍ وبض زاضين وِ حَل‬

‫‪.‬‬ ‫هحَضّبي هكرم هي چطذٌس ٍ هجسأ ؾيؿتن خؿن هَضز ًظط ثط ضٍي يه هحَض هتمبضى لطاض زاضز‬

‫ّوِ خْت ّبي ػوَز ثطايي هحَض هتمبضى اظ ذبنيت هكبثْي ثطذَضزاض ّؿتٌس ‪ ،‬وِ ايي ذَز حبوي اظ‬

‫ضيكِ هضبػف آى هؼبزلِ ؾِ وَالض اؾت ‪ .‬ثٌبثطايي هحَضّبي انلي زض ايٌدب هحَض هتمبضى هَضز ًظط ٍ‬

‫زٍ هحَض ػوَز ثط نفحِ ّؿتٌس وِ اظ ٍيػگي هكبثْي ثطذَضزاض هي ثبقٌس ‪.‬‬

‫اظ آًدب وِ ػٌبنط لغطي زض ؾيؿتن هحَضّبي انلي ثطاثط هدوَع هطثغ ّبؾت ‪ ،‬گكتبٍضّبي انلي‬

‫ايٌطؾي ًوي تَاًٌس همبزيطي هٌفي ثبقٌس ‪ .‬زض ًتيدِ ‪ I xx‬اظ عطيك ظيط ثسؾت هي آيس ‪.‬‬

‫‪20‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫) ‪l xx  m i (ri 2  x i2‬‬
‫( ضخَع قَز ثِ هؼبزلِ ‪)5 . 6‬‬

‫اظ آًدب وِ يىي اظ گكتبٍضّبي انلي اظ ثيي هي ضٍز ‪ّ ،‬وِ ًمبط خؿن هؼبزلِ هَضز ًظط ثبيس ثِ گًَِ اي‬

‫ثبقٌس وِ زٍ هرتهبت ّط شضُ ثطاثط نفط ثبقس ‪ .‬وبهالً ٍاضح اؾت وِ ايي هَضَع تٌْب ظهبًي نبزق‬

‫اؾت وِ ّوة ًمبط آى خؿن زض اهتساز ذغي هحَض انلي هتٌبظط ثب گكتبٍض انلي نفط لطاض زاقتِ‬

‫ثبقٌس ‪ :‬ثٌبثطايي ّط زٍ هحَض ػوَز ثِ ايي ذظ خؿن ‪ ،‬هحَض انلي زيگطي ذَاّس ثَز ‪ .‬زض ٍالغ ‪ ،‬ايي‬

‫هَضَع ثِ ضٍقٌي حبلتي اظ يه خؿن ثب هحَض هتمبضى گصضًسُ اظ هجسأ ضا ثيبى هي وٌس ‪.‬‬

‫ّوچٌيي زض ايٌدب هي تَاًين ثِ ذَثي هفَْم هحَضّبي انلي گصضًسُ اظ ثطذي هالحظبت ٌّسؾي ضا‬

‫زضن وٌين ايي هالحظبت هجٌبي انلي ضا ُ حل هغطح قسُ اٍليِ زض هَضز ايي هَضَع ضا تكىيل هي‬

‫زازًس ‪ .‬گكتبٍض ايٌطؾي حَل يه هكرم ثِ نَضت ‪ I  n.1.m‬تؼطيف هي قَز ‪ .‬فطو وٌيس ‪Cos‬‬

‫خْت ايي هحَض ّب ثِ تطتيت ثطاثط ‪  ,  ,‬ثبقٌس ثِ نَضتي وِ‬

‫‪n  i   j   k‬‬
‫ثٌبثطايي ‪ I‬ضا هي تَاى ثِ نَضت ظيط ًَقت ‪.‬‬

‫‪I  I xx  2  I yy  2  I zz  2  2I xy   2I yz   2I zx ‬‬

‫ػجبضت فَق ثِ عَض هكرم اظ تمبضى ‪ I‬اؾتفبزُ وطزُ اؾت ‪ .‬تؼطيف يه ثطزاض ‪ ‬ثب اؾتفبزُ اظ هؼبزلِ‬

‫ظيط ثؿيبض ؾبزُ اؾت ‪.‬‬

‫‪n‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)5. 33‬‬
‫‪I‬‬
‫زض ًتيدِ ثعضگي ‪ ‬ثِ گكتبٍض ايٌطؾي حَل هحَضي وِ خْت آى تَؾظ ‪ n‬هؼطفي هي قَز هطثَط‬

‫اؾت ‪ .‬ثط حؿت اخعاي ايي ثطزاض خسيس هؼبزلِ (‪ )5. 32‬ثِ قىل ظيط تغيط حبلت هي زّس ‪.‬‬

‫‪l  I xx 12  I yy 22  I zz 32  2I xy 12  2I yz 2 3  2I zx 3 1‬‬ ‫(‪)5. 34‬‬

‫‪21‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ 3 ,  2 , 1‬ايي هؼبزلِ زض‬ ‫ثب زض ًظط گطفتي ايي ًىتِ وِ هؼبزلِ (‪ )5. 34‬تبثؼي ثب ؾِ هتغييط اؾت‬

‫فضبي ‪ ‬ؾغح اقغبل هي وٌس ‪ .‬ثِ ٍيػُ هؼبزلِ (‪ )5. 34‬هؼبزلِ اي ثيضَي اؾت وِ ثِ ػٌَاى ايٌطؾي‬

‫ثيضَي اظ قىل عجيؼي ذَز ثطذَضزاض ثبقس ضا زاضا ثبقين ‪:‬‬

‫‪l  I 112  I 2 22  I 3 32‬‬ ‫(‪)5. 35‬‬

‫زض ايٌدب هحَضّبي انلي ثيضَي زض اهتساز هحَضّبي هرتهبت خسيس لطاض زاضًس ‪ .‬اهب هؼبزلِ (‪ )5. 35‬ثِ‬

‫قىل ؾبزُ تطي اظ ٍ يػگي ّبي (‪ )5. 34‬ثطذَزاض اؾت ‪ .‬زض ايٌدب ؾيؿتوي اظ هرتهبت ّب ٍخَز زاضز‬

‫وِ زض آى تبًؿَضايٌطؾي‪ٍ I‬يػگي لغطي زاضز ‪ .‬ثٌبثطايي اًتمبل هرتهبت هَضز ًظط وِ هؼبزلِ ثيضَي ضا‬

‫زض قىل عجيؼي ذَز لطاض هي زّس زليمبً ثب هؼبزلِ هحَض انلي وِ پيف تط هغطح گطزيس يىؿبى اؾت ‪.‬‬

‫گكتبٍضّبي انلي ايٌطؾي زض ٍالغ عَل هحَضّبي ايٌطؾي ثيضَي ضا هكرم هي وٌٌس ‪ .‬زض نَضتيىِ‬

‫زٍ ضيكِ ايي هؼبزلِ ؾىَالض ثطاثط ثبقٌس ‪ ،‬ثٌبثطايي ايٌطؾي ثيضَي اظ زٍ هحَض ثطاثط ثطذَضزاض اؾت ٍ‬

‫اًتمبل ثيضَي زاضز ‪ .‬اگط ّط ؾِ گكتبٍض انلي ثطاثط ثبقٌس ايٌطؾي ثيضَي هؿيط اًتمبل وطُ اي قىل‬

‫ذَاّس زاقت ‪.‬‬

‫يىي اظ وويت ّبيي وِ تب حس ظيبزي ثِ گكتبٍض ايٌطؾي هطتجظ اؾت ‪ .‬قؼبع چطذف ًبم زاضز ‪(R0) .‬‬

‫وِ اظ عطيك هؼبزلِ ظيط تؼييي هي گطزز ‪.‬‬

‫‪I  MR 02‬‬ ‫(‪)5. 36‬‬

‫ثط حؿت قؼبع چطذف ‪ ،‬ثطزاض ‪ p‬ضا هي تَاى ثِ نَضت ظيط ًَقت ‪.‬‬

‫‪n‬‬
‫‪‬‬
‫‪R0 M‬‬

‫ثطزاض قؼبع زض يه ًمغِ ثط ضٍي ايٌَؾي ثيضَي ثِ قؼبع چطذف حَل خْت آى ثطزاض ًؿجت هؼىَؼ‬

‫زاضز ‪  .‬شوط ايي ًىتِ ًيع حبئع اّويت اؾت وِ تب ًَضايٌطؾي آى ٍ توبهي وويت ّبي هطثَط ثِ آى‬

‫اظ خولِ هحَضّبي انلي ‪ ،‬گكتبٍضّبي انلي ‪ ،‬ايٌَؾي ثيضَي ٍ غيطُ تٌِا ثب ثطذي ًمبط هكرم ٍ‬

‫ثبثت زض خؿن هَضز ًظط هطتجظ هي قًَس ‪ .‬زض نَضتي وِ ًمغِ هَضز ًظط ثِ ًبحيِ زيگطي زض آى خؿن‬

‫‪22‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫هٌتمل قَز ‪ ،‬ثِ نَضت ولي ّوِ وويت ّبي هطثَط ثِ آى تغييط هي وٌس ‪ .‬ثٌبثطايي هؼبزلِ (‪)5. 21‬‬

‫تأثيط اًتمبل ًمغِ هطثغ اظ هطوع خطم ثِ ًبحيِ اي زيگط ضا ثِ ذَثي ًكبى هي زّس ‪ .‬اًتمبل هحَض انلي‬

‫‪ I‬چٌيي‬ ‫وِ ثِ ‪ I /‬زض هطوع خطم ذبنيت لغطي هي ثركس لعٍهبً زض يه هحَض زيگط ٍ زض هَضز‬

‫ذبنيتي ًساضز ثٌبثطايي ًوي تَاى آًطا يه فطآيٌس ولي اًتمبل هحَض انلي زض هَضز تبًؿَض تغييط يبفتِ ‪I‬‬

‫زاًؿت ‪ .‬تٌْب زض نَضتيىِ ثطزاض خب ثِ خبيي ‪ R‬زض اهتساز يىي اظ هحَضّبي انلي ًؿجت ثِ هطوع خطم‬

‫ثبقس ‪ ،‬تبًؿَض تفبضل زض آى ؾيؿتن اظ ذبنيت لغطي ثطذَضزاض هي قَز ‪ .‬تبًؿَض ايٌطؾي خسيس ‪ I‬زض‬

‫ايي هَضز ذبل ٍ زض هطوع خطم اظ هحَضّبي انلي هكبثْي ثطذَضزاض اؾت ‪ .‬ثب ايي ٍخَز ‪ ،‬گكتبٍضّبي‬

‫ة خع زض هَضز ًمبط هتٌبظط ثب هحَض تغييط ‪ّ ،‬وگي تغييط هي وٌٌس ‪ .‬زض چٌيي ًمبعي‬
‫انلي ايٌطؾي ُ‬

‫ػٌهط لغطي تبًؿَض تفبضل ثِ عَض وبهالً ضٍقٌي ثطاثط نفط اؾت ‪ .‬ثٌبثطايي لضيِ "هحَض هَاظي " زض‬

‫هَضز قىل لغطي تبًؿَض ايٌطؾي اظ حبلت هحسٍزتط ٍ ذبل تطي ثطذَضزاض اؾت ‪.‬‬

‫‪ )5-5‬حل هسائل جسن صلب ٍ هعادالت اٍيلزي حزكت‬

‫اظ ًظط وبضثطزي ّوِ اثعاض هَضز ًيبظ زض تحليل ٍ حل هؿبئل هطثَط ثِ زيٌبهيه خؿن نلت تبوٌَى‬

‫هَضز اؾتفبزُ لطاض گطفتِ اًس ‪ .‬زض نَضتيىِ ثبثت ّبي غيط َّلًََهيك ٍخَز زاقتِ ثبقٌس ‪ ،‬آًگبُ ثِ‬

‫اؾتفبزُ اظ اثعاضّبي ٍيػُ زض ثطضؾي تأثيط ايي ثبثت ّب ثط هؼبزالت حطوتي ًيبظ زاضين ‪ .‬ثِ ػٌَاى هثبل ‪،‬‬

‫اگط " ثبثت ّبي زض حبل حطوت " ٍخَز زاقتِ ثبقٌس حتوبً الظم اؾت وِ ثب اؾتفبزُ اظ ضٍـ الگطاًػ‬

‫ضطايت هجْن ايي همبزيط زض هؼبزالت حطوتي تؼطيف قَز ‪ .‬هبًٌس آًچِ زض ثرف (‪ً )2 .4‬كبى زازُ قس ‪.‬‬

‫ّوبى عَض وِ زض ثرف (‪ )5. 1‬هكبّسُ قس ‪ ،‬هؼوَالً ثِ زًجبل يه ًمغِ هطخغ زض خؿن هَضز ًظط‬

‫ّؿتين ثِ نَضتيىِ ثتَاًين هؿئلِ ضا ثطاؾبؼ آى ثِ زٍ ثرف خسا اظ ّن تمؿين وٌين ‪ .‬يه ثرف وبهالً‬

‫اًتمبلي ٍ ثرف زيگط وبهالً چطذكي ‪ .‬الجتِ اگط زض يه ؾيؿتن ايٌطؾي ‪ً ،‬مغِ اي اظ يه خؿن نلت‬

‫ثبثت ثبقس ‪ ،‬آًگبُ ّوبى ًمغِ ًمغِ هطخغ هَضز ًظط هبؾت ‪ .‬ثٌبثطايي توبم آًچِ ثبيس هَضز تَخِ لطاض‬

‫گيطز هؿئلِ چطذف حَل ايي ًمغِ ثبثت اؾت ‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫زض هَضز اخؿبهي وِ اظ ايي ًمغِ ثبثت ثطذَزاضًيؿت ‪ ،‬هفيستطيي ًمغِ هطخغ تمطيجبً ّويكِ ّوبى‬

‫هطوع خؿن اؾت ‪.‬‬

‫تبوٌَى هكبّسُ ًوَزين وِ هدوَع ول اًطغي خٌتقي ٍ گكتبٍض ظاٍيِ اي ثِ عَض وبهالً هكرهي ثِ زٍ‬

‫لؿوت حطوت اًتمبلي هطوع خؿن ٍ حطوت چطذكي عَل ايي هطوع تمؿين هي قَز ‪ .‬ثٌبثطايي هؼبزلِ‬

‫(‪ )1. 31‬ضا اوٌَى هي تَاى ثِ نَضت ظيط ًَقت ‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪T ‬‬ ‫‪M 2  I 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫زض هَضز ثؿيبضي اظ هؿبئل ( ثِ ٍيػُ هؿبئلي وِ زض ايٌدب هَضز ثطضؾي لطاض هي گيطًس ) ‪ ،‬تمؿين ثٌسي‬

‫هكبثْي ضا زض هَضز اًطغي پتبًؿيل اًدبم هي زّين ‪ .‬ثٌبثطايي زض هَضز حطوت اًتمبلي هطوع خطم ٍ‬

‫حطوت چطذكي حَل هطوع خطم هي تَاًين تحليل ٍ ضاُ حل خساگبًِ اي زاقتِ ثبقين ‪ .‬ثِ ػٌَاى هثبل‬

‫هؼبزالت حطوت ًيَتٌي هي تَاًس هَضز اؾتفبزُ هؿتمين لطاض گيطز ‪ :‬هؼبزلِ (‪ )1. 22‬زض هَضز حطوت‬

‫هطوع خطم ٍ هؼبزلِ (‪ )1. 26‬زض هَضز حطوت حَل آى ًمغِ ‪.‬‬

‫ثب زض ًظط گطفتي ؾيؿتن ّبي َّلًََهيه فطهَالؾيَى الگطاًػي زض ايٌدب هَضز اؾتفبزُ لطاض هي گيطًس‬

‫‪L q , q   Lc qc , qc   Lb qb , qb ‬‬ ‫‪.‬‬

‫زض ايٌدب ‪ Lc‬ثركي اظ الگطاًػ اؾت وِ هرتهبتْبي تؼوين يبفتِ ‪ ٍ( qc‬ؾطػتْبي ‪) qc‬زض هطوع خطم ضا‬

‫زض ثط هي گيطز ّوچٌيي ‪ Lb‬ثركي اظ خؿن حَل هطوع خطم اؾت وِ تَؾظ ‪ qb ، qb‬تَنيف هي‬

‫قًَس ‪ .‬ثٌبثطايي زض ايٌدب ثب زٍ هؿئلِ هؿتمل ضٍثطٍ ّؿتين ‪ ،‬يىي الگطاًػ ‪ ٍ Lc‬زيگطي الگطاًػ ‪. Lb‬‬

‫ّن زض فطهَالؾيَى ًيَتٌي ٍ ّن زض فطهَالؾيَى الگطاًػي وبض وطزى ثط حؿت ؾيؿتن هحَضّبي انلي‬

‫ًمغِ هطخغ ثؿيبض ؾبزُ اؾت ثِ گًَِ اي وِ اًطغي خٌجكي چطذف اظ قىل ؾبزُ اي ًظط آًچِ زض‬

‫هؼبزلِ (‪ )5 . 26‬زيسين ثطذَضزاض اؾت ‪ .‬تبوٌَى‪ ،‬تٌْب هرتهبت ّبي تؼوين يبفتِ هٌبؾت زض هَضز‬

‫حطوت چطذكي خؿن نلت ّوبى ظٍايبي اٍيلطي ثَزُ اًس ‪ .‬الجتِ ايي حطوت اغلت ثِ نَضت هؤثطي ثِ‬

‫زٍ ثؼس هحسٍز هي قًَس ‪ً( .‬ظيط حطوت يه اليِ نلت زض يه نفحِ ) ‪.‬‬

‫‪24‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫ثٌبثطايي هحَض چطذف هَضز ًظط زض خْت ػوَز ثط ايي نفحِ ثبثت اؾت ٍ تٌْب يه ظاٍيِ چطذف‬

‫هَضز ًيبظ هي ثبقس ‪ .‬زض ايًدب هب اظ هىبًيه پيچيسُ ظٍايبي اٍيلطي نطفٌظط هي وٌين ‪.‬‬

‫زض هَضز حطوت چطذكي حَل يه ًمغِ ثبثت يب هطوع خطم ‪ ،‬ضٍـ ًيَتٌي هؿتمين هدوَػِ اي اظ‬

‫هؼبزالت ضا ثِ ٍخَز هي آٍضز وِ ثِ هؼبزالت حطوت اٍيلط هؼطٍف اؾت ‪ .‬زض ايٌدب يب يه غبلت ايٌطؾي‬

‫وِ هجسأ آى ًمغِ اي ثبثت اظ جؾن نلت هَضز ًظطاؾت ٍ يب ؾيؿتوي اظ هحَضّبي فضبيي وِ هجسأ آى‬

‫هطوع خطم هي ثبقس ضا زض ًظط هي گيطين ‪ .‬زض ّط زٍ ايي هَلؼيت ّب هؼبزلِ (‪ )1. 26‬نبزق اؾت وِ زض‬

‫ايٌدب اظ قىل ؾبزُ ظيط ثطذَضزاض هي ثبقس ‪.‬‬

‫‪ dL ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ dt s‬‬

‫زض ايٌدب اًسيؽ ‪ s‬ثِ ايي زليل ثِ وبض ضفتِ اؾت وِ هكتك ظهبى ثب تَخِ ثِ هحَضّبيي وِ اظ حطوت‬

‫چطذكي هكتطوي زض خؿن ثطذَضزاض ًيؿتٌس تؼييي هي قَز ‪ .‬ثب ايي ٍخَز ‪ ،‬هؼبزلِ (‪ً )4. 86‬يع زض‬

‫تؼييي ايي هكتمبت ثب تَخِ ثِ هحَضّبي ثبثت زض خؿن هَضز ًظط لبثل اؾتفبزُ اؾت ‪:‬‬

‫‪ dL   dL ‬‬
‫‪     L‬‬
‫‪ dt s  dt b‬‬
‫يب اظ عطيك حصف اًسيؽ ّب "خؿن" زاضين ‪.‬‬

‫‪dL‬‬
‫‪L  ‬‬ ‫(‪)5. 37‬‬
‫‪dt‬‬
‫ثٌبثطايي هغازلِ (‪ )5. 37‬ثب تَخِ ثِ هحَضّبي خؿن اظ قىل هٌبؾت هؼبزلِ حطوت ًيَتٌي هَضز ًظط‬

‫ثطذَضزاض ذَاّس قس ‪ .‬خع ‪ i‬ام هؼبزلِ (‪ )5. 37‬ضا هي تَاى ثِ نَضت ظيط ًَقت ‪.‬‬

‫‪dLi‬‬
‫‪ ijk  j L k   i‬‬ ‫(‪)5. 38‬‬
‫‪dt‬‬
‫اوٌَى زض نَضتيىِ هحَضّبي خؿن هَضز ًظط ًؿجت ثِ ًمغِ هطخغ ‪ ،‬ثِ ػٌَاى هحَضّبي انلي زضًظط‬

‫گطفتِ ـًٍص ‪ ،‬زض ًتيدِ اخعاي گكتبٍض ظاٍيِ اي ثطاثط اؾت ثب ‪. Lis I iWi‬‬

‫‪25‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫*‬
‫ثب اؾتفبزُ اظ هؼبزلِ (‪ )5 . 38( ، )5 . 28‬فطهَل ظيط ثسؾت هي آيس ‪( .‬ثسٍى هدوَع ًوبيي ثط ضٍي ‪) I‬‬

‫‪d i‬‬
‫‪Ii‬‬ ‫‪ ijk  j k I k  N i‬‬ ‫(‪)5. 39‬‬
‫‪dt‬‬
‫زليل ايي اهط آى اؾت وِ گكتبٍضّبي انلي ايٌطؾي هؿتمل اظ ظهبى ّؿتٌس ‪ .‬زض قىل ثؿظ يبفتِ ‪ ،‬ؾِ‬

‫هؼبزلِ هَضز ًظط تكىيل زٌّسُ هؼبزلِ (‪ )5. 39‬ثِ نَضت ظيط ًَقتِ هي قَز ‪.‬‬

‫‪I 11  23  I 2  I 3   N 1‬‬


‫‪I 22  31  I 3  I 1   N 2‬‬ ‫("‪)5. 39‬‬
‫‪I 33  12  I 1  I 2   N 3‬‬

‫هؼبزالت (‪ )5. 39"( ٍ )5. 39‬هؼبزالت اٍيلطي حطوت زض هَضز يه خؿن نلت ثب يه ًمغة ثبثت‬

‫ّؿتٌس ‪ّ .‬وچٌيي ايي هؼبزالت اظ هكتك گيطي هؼبزالت الگطاًػي (‪ )1. 53‬وِ زض آى ًيطٍّبي تؼوين‬

‫يبفتِ ‪Ԛj‬گكتبٍضي ّؿتٌس ٍ ‪ Nj‬هتٌبظط ثب ظٍايبي اٍيلطي چطذف ًيع هي ثبقٌس ‪.‬ثب ايي ٍخَز تٌْب يىي‬

‫اظ ظٍايبي اٍيلطي اظ گكتبٍضي زض اهتساز ثب يىي اظ هحَضّبي خؿن ثطذَضزاض اؾت ٍ زٍ هؼبزلِ اٍيلطي‬

‫ثبلي هبًسُ ثبيس اظ عطيك خبيگكت چطذكي ثسؾت آيس ٍ (ضخَع قَز ثِ هكتك قوبضُ ‪. )4‬‬

‫ثبقس ‪ .‬گكتبٍي ثب اخعاي ‪ N2  N1‬هي قَز وِ‬ ‫حبلتي ضا زض ًظط ثگيطز وِ زض آى ‪I1  I2  I 3‬‬

‫ّن ‪ّ ٍ W1‬ن ‪ W2‬ثسٍى تأثيط ثط ضٍي ‪ W3‬تغييط وٌٌس ‪ .‬زض ثرف (‪ )5. 7‬ثبض زيگط ثِ ثطضؾي ايي هَضَع‬

‫ذَاّين پطزاذت زض آًدب تمبضى ؾٌگيي ثب يه ًمغِ ثبثت ضا ثطضؾي هي ًوبيين ‪ .‬اثتزا فطو هي وٌين‬

‫حطوت يه خؿن نلت فبلس گكتبٍض اؾت ‪.‬‬

‫‪ )5. 6‬حزكت تذٍى گشتاٍر يك جسن صلة‬

‫يىي اظ هؿبئلي هطثَط ثِ زيٌبهيه نلت وِ زض آى اظ هؼبزالت اٍيلطي اؾتفبزُ هي قَز ‪ ،‬هَضَع‬

‫حطوت يه خؿن نلت اؾت وِ زض هؼطو ّيچ ًيطٍي ذبلم يب گكتبٍض ًجبقس‪.‬‬

‫ثٌبثطايي زض ايٌدب هطوع خطم اظ يه تغييط يىٌَاذت ثطذَضزاض اؾت ٍ ػوَهيت ضاُ حل هطثَط ثِ حطوت‬

‫‪ .‬زض چٌيي حبلتي ‪،‬‬ ‫چطذكي زض غبلت هطخؼي وِ زض آى هطوع خطم ثبثت اؾت ضا وبّف ًوي زّس‬

‫گكتبٍض‬

‫‪26‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫ظاٍيِ اي تٌْب اظ حطوت چطذكي حَل هطوع خطم ثسؾت هي آيس ٍ هؼبزالت اٍيلطي اظ ًَع هؼبزالت‬

‫حطوتي زض يه ؾيؾتن وبهل ّؿتٌس ‪ .‬‬

‫* كاهالً هشخص است كِ هعادلِ (‪ )5. 39‬تِ عٌَاى جشء ‪ i‬ام يك هعادلِ تزداري شاهل هجوَع‬

‫ًوايي تز حسة ‪ً i‬وي شَد اگز چِ كِ فزآيٌذ هجوَع ًوايي تزاساس اًذيس ّاي تكزاري ‪k,j‬‬

‫اهكاى پذيز است ‪.‬‬

‫‪ ‬زض غيبة ّط گًَِ گكتبٍض ذبلم قىل هؼبزلِ ثِ نَضت ظيط ؾبزُ هي قَز ‪.‬‬

‫‪I 11  23  I 2  I 3 ‬‬


‫‪I 22  31  I 3  I 1 ‬‬ ‫(‪)5. 40‬‬
‫‪I 33  12  I 1  I 2 ‬‬

‫الجتِ هؼبزالت هكبثْي ًيع ٍخَز زاضز وِ حطوت يه خؿن نلت ضا ثب يه ًمغِ ثبثت ٍ ثسٍى زض ًظط‬

‫گطفتي گكتبٍضّبي ثىبض ضفتِ ‪ ،‬تَنيف هي ًوبيس ‪ .‬تبوٌَى زٍ اًتگطال فَضي حطوت ضا قٌبذتِ اين ‪ّ .‬ن‬

‫زض هَضز اًطغي خٌجكي ٍ ّن زض هَضز ثطزاض گكتبٍض ظاٍيِ اي ول ايي لهبض زض ظهبى ثبثت اؾت ‪ ،‬ثب زض‬

‫ًظط گطفتي ايي زٍ اًتگطال اهىبى اًتگطال گيطي هؼبزلِ (‪ )5 . 40‬ثِ عَض وبهل ثط حؿت تَاثغ ثيضَي‬

‫ٍخَز زاضز اهب چٌيي ضفتبضي ًتبيح چٌساى ضضبيت ثركي ثِ زًجبل ًساضز ‪ .‬ثب ايي ٍخَز اهىبى هكتك‬

‫گيطي اظ يه تَنيف ٌّسؾي زليك اظ ايي حطوت وِ ثب ػٌَاى ؾبػت پَيي ؾبت قٌبذتِ هي قَز‬

‫ثسٍى ًيبظ ثِ يه ضاُ حل وبهل ٍخَز زاضز ‪.‬‬

‫فطو وٌيس يه ؾيؿتن هرتهبتي زض اهتساز هحَضّبي انلي خؿن هَضز ًظط ٍخَز زاقتِ ثبقس اهب‬

‫(‪ )5. 33‬تؼطيف‬ ‫هحَضّبي آى اخعاي ثطزاض ‪ p‬زض اهتساز هحَض لحظِ اي چطذف ضا وِ تَؾظ هؼبزلِ‬

‫قسُ اؾت ‪ ،‬اًساظُ گيطي ًىٌس ‪ .‬ثِ هٌظَض ضؾيسى ثِ ّسف هَضز ًظط اؾتفبزُ اظ هؼبزلِ (‪ )5. 17‬زضثبضُ‬

‫اًطغي خٌجكي (زض ايٌدب ثبثت اؾت ) ٍ ثبظًَيؿي تؼطيف ‪ p‬ثِ نَضت ظيط وبض آؾبًي اؾت ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)5. 41‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪2T‬‬

‫زض ايي فضبي ‪ p‬تبثغ ظيط ضا تؼطيف هي وٌين ‪.‬‬

‫‪27‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪F      .l .  i2 I i‬‬ ‫(‪)5. 42‬‬

‫وِ زض آى ؾغَح ثبثت ‪ F‬ثيضَي ّؿتٌس ٍ ؾغح هَضز ًظط ‪ F=1‬ايٌَؼ ثيضَي هي ثبقس ‪ّ .‬وعهبى ثب‬

‫تغييط خْت هحَض چطذف زض ظهبى ‪ ،‬ثطزاض هَاظي ‪ p‬ثِ عَض هتٌبظط تغييط هي وٌس ٍ ّوَاضُ ًمغِ اي ثط‬

‫ضٍي ايٌَؾي ثيضَي ضا هؼيي هي ؾبظز ‪ .‬ثب تَخِ ثِ هؼبزلِ (‪ )5. 42‬زض هَضز )‪ ، F(p‬گطازيبى ‪ F‬ثب تَخِ‬

‫ثِ ‪ p‬اظ قىل ظيط ذَضزاض اؾت ‪.‬‬

‫‪2l .‬‬
‫‪  F  2l . ‬‬
‫‪2T‬‬

‫يب‬

‫‪2‬‬
‫‪ F ‬‬ ‫‪L‬‬ ‫(‪)5. 43‬‬
‫‪T‬‬

‫ثٌبثطايي ثطزاض ‪ّ w‬وَاضُ ثِ نَضتي حطوت هي وٌس وِ هحَض عجيؼي هتٌبظط ثب ايٌطؼ ثيضَي زض خْت‬

‫گكتبٍض ظاٍيِ اي ثبقس ‪ .‬زض ايي هَضز ذبل ‪ ،‬خْت ‪ L‬ثِ هٌظَض حفظ ضاثغِ هيبى ‪ L,W‬زض فضب ثبثت‬

‫اؾت‬

‫( ضخَع قَز ثِ قىل (‪. )5. 4‬‬

‫‪28‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫قىل ‪5. 4‬‬

‫حطوت ايٌطؾي ثيضَي ًؿجت ثِ نفحِ ًبهتغيط‬

‫ّوچٌيي هي تَا ًين ًكبى زّين وِ فبنلِ هيبى هجسأ ثيضي ٍ نفحِ تب ًػاًتي هَضز ًظط ًؿجت ثِ آى‬

‫زض ًمغِ ‪ّ p‬وَاضُ ثِ نَضت هكبثْي زض ظهبى ثبثت اؾت ‪ .‬ايي فبنلِ ثطاثط اؾت ثب ثطآهسگي ‪ p‬ثط ضٍي‬

‫‪ ٍ L‬ثِ نَضت ظيط ثسؾت هي آيس ‪.‬‬

‫‪ .L‬‬ ‫‪.L‬‬


‫‪‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L 2T‬‬
‫يب‬

‫‪ .L‬‬ ‫‪2T‬‬


‫‪‬‬ ‫(‪)5. 44‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫وِ زض آى اظ هؼبزلِ (‪ )5. 16‬اؾتفبزُ قسُ اؾت ‪ّ .‬ن ‪( T‬اًطغي خٌجكي ) ٍ ّن ‪( L‬گكتبٍض ظاٍيِ اي )‬

‫ثبثت ّبي حطوتي ّؿتٌس ٍ ثٌبثطايي نفحِ تب ًػاًتي هَضز ًظط ّوَاضُ زض هجسأ ثيضي زض يه فبنلِ‬

‫ثبثت لطاض زاضز ‪ .‬اظ آًدب وِ هحَض ًطهبل ًؿجت ثِ نفحِ زض اهتساز ‪ L‬لطاض زاضز ٍ اظ خْت ثبثتي ثطذَزاض‬

‫اؾت نفحِ تب ًػاًتي هَضز ًظط ضا نفحِ ًب هتغييط هي ًبهين ‪ .‬هي تَاًين حطوت فبلس ًيطٍي خؿن‬

‫نلت هَضز ًظط ضا ثِ نَضت حطوت ايٌطؾي ثيضَي ثسٍى ّط گًَِ لغعـ ٍ ثط ضٍي يه نفحِ ًب‬

‫هتغييط تهَض وٌين ثِ گًَِ اي وِ هطوع ثيضي ‪ ،‬ثبثتي ثبالي نفحِ هَضز ًظط ثبقس ‪ .‬ايي حطوت ثسٍى‬

‫لغعـ اؾت ظيطا وِ ًمغِ توبؼ هَضز ًظط اظ عطيك هَلؼيت ‪ p‬تؼطيف هي قَز وِ زض اهتساز هحَض‬

‫لحظِ اي چطذف لطاض زاضز ‪ ٍ .‬خْت آى زض خؿن ثِ نَضت لحظِ اي هتغييط اؾت ‪ .‬هٌحٌي تطؾين‬

‫قسُ ثطاؾبؼ ًمغِ توبؼ ثطضٍي ايٌطؾي ثيضَي ثب ػٌَاى پل ّس قٌبذتِ هي قَز ‪.‬حبل آًىِ هٌحٌي‬

‫هكبثْي ثط ضٍي نفحِ ًب هتغييط ٍخَز زاضز وِ ثِ آى ّس پل )‪ *(Her poLhod‬هي گَيين ‪.‬‬

‫ثحث ٌّسؾي پَيي ؾبت ‪ poi sot‬تمطيجبً هكبثِ تَنيف وبهل حطوت فبلس ًيطٍي خؿن هَضز ًظط اؾت‬

‫‪ .‬خْت نفحِ ًبهتغييط ٍ اضتفبع ايٌطؾي ثيضَي ثبالي آى اظ عطيك همساض اضظقْبي ‪ L,T‬هكرم هي‬

‫‪29‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫قَز وِ اظ خوغ قطايظ اثتساي هؿئلِ ّؿتٌس ثٌبثطايي عطاحي پل ّس ٍ ّط پل ّس هَضَػي وبهالً‬

‫ٌّسؾي اؾت ‪.‬‬

‫* زض ًتيدِ ثطاؾبؼ گعاضُ خبثط ٍ ويبى )‪ (jabberwockian‬پل ّس ثسٍى لغعـ ثط ضٍي ّط پل ّس‬

‫وِ ذَز زض اهتساز يه نفحِ ًب هتمبضى لطاض زاضز حطوت هي وٌس ‪.‬‬

‫ايى ّط پل ّس ّويكِ ًؿجت ثِ هجسأ اظ حبلت لَؾي ثطذَضزاض اؾت ٍ ّوبى عَض وِ اظ ًبم آى پيسا‬

‫ؾت ايي هٌحٌي حبلتي قجيِ هبض زاضز ‪.‬‬

‫خْت ايي ؾطػت ظاٍيِ اي زض فضب اظ عطيك خْت ‪ p‬تؼييي هي قَز حبل آًىِ ٍيػگي لحظِ اي ثَزى‬

‫خؿن هَضز ًظط ثِ ٍؾيلِ ٍيػگي ّبي ايٌطؾي ثيضَي وِ زض هَضز ايي خؿن همساضي ثبثت اؾت‬

‫هكرم هي گطزز ‪ .‬ثؿيبضي اظ تَنيف ّبي زليك حطوت ثسٍى ًيطٍ وِ اظ ايي قيَُ ًتيدِ قسُ اًس زض‬

‫لؿوت تبضيرچِ هؼطفي قسُ اؾت ‪.‬‬

‫زض يه حبلت ذبل اظ يه خؿن هتمبضى ‪ ،‬ايٌطؾي ثيضَي قىلي ثيضَي اؾت ٍ ثِ گًَِ اي تغييط هي‬

‫وٌس وِ پل ّس هَخَز زض آى ثِ عَض آقىبضي َّل هحَض تمبضى يه زايطُ هي ؾبظز ‪ .‬ثِ نَضت هكبثِ‬

‫ّط پل ّس هَخَز ثط ضٍي نفحِ ًبهتغييط ًيع يه زايطُ هي ؾبظز ‪ .‬يه هكبّسُ گط ثبثت زض خؿن ثِ‬

‫ٍضَح هي ثيٌس وِ ثطزاض ؾطػت ظاٍيِ اي ‪ w‬ثط ضٍي ؾغح يه هرطٍط وِ ثِ آى هرطٍط خؿن هي‬

‫گَيين حطوت هي وٌس ‪ .‬تمبعغ ايي ؾغح ثب ايٌطؾي ثيضَي ّوبى پل ّس اؾت ‪ .‬ثِ نَضت هتٌبظط ‪،‬‬

‫هكبّسُ گط ثبثت زض هحَضّبي فضبيي هي ثيٌس وِ ‪ w‬ثط ضٍي ؾغح يه هرطٍط فضبيي حطوت هي‬

‫وٌس ‪ .‬تمبعغ ايي هرطٍط فضبيي حطوت هي وٌس ‪ .‬تمبعغ ايي هرطٍط فضبيي ثب نفحِ ًبهتغييط ّوبى‬

‫ّط پل ّساؾت ‪ .‬زض ًتيدِ ‪ ،‬حطوت آظاز خؿن نلت هتمبضى هَضز ًظط گبّبً ثِ نَضت حطوت غلتبى‬

‫هرطٍط خؿن ثط ضٍي هرطٍط فضب تَنيف هي قَز ‪ .‬زض نَضتي وِ گكتبٍض ايٌطؾي حَل ايي هحَض‬

‫(‪)5. 25‬‬ ‫هتمبضى ووتط اظ حطوت چطذكي حَل زٍ هحَض انلي زيگط ثبقس ‪ ،‬آًگبُ ثب تَخِ ثِ هؼبزلِ‬

‫ايٌطؾي ثيفَي هَضز ًظط حبلت وكيسُ يؼٌي قىلي قجيِ ظهيي فَتجبل زاضز ‪ ( .‬هبًٌس آًچِ زض قىل (‪.4‬‬

‫‪ً )5‬كبى زازُ قسُ اؾت ‪).‬‬

‫‪30‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫زض ايي حبلت هرطٍط خؿن ثيطٍى اظ هرطٍط فضب لطاض زاضز ‪ .‬ظهبًي وِ گكتبٍض حَل هحطٍ تمبضى‬

‫هَخَز ثيكتط ثبقس قىل ثيضي حبلتي پرت زاضز ٍ هرطٍط خؿن حَل لؿوت زضًٍي فضب هي غلتس ‪.‬‬

‫زض ّط يه اظ ايي هَاضز تَنيف فيعيىي هَضز ًظط ايي اؾت وِ خْت ‪ 17‬خْت حطوتْبي تمسيوي ‪W‬‬

‫زض ظهبى حَل هحَض تمبضى خؿن هَضز ًظط چگًَِ اؾت ‪.‬‬

‫ؾبذت پَيي ؾبت چگًَگي حطوت ‪ W‬ضا ًكبى هي زّس ‪ ،‬اهب ّيچ اعالػبتي زض هَضز چگًَگي حطوت‬

‫ثطزاض ‪ L‬زض ؾيؿتن هحَض ّبي خؿن هَضز ًظط اضائِ ًوي زّس ٍ يه تَنيف ٌّسؾي زيگط ًيع ٍخَز‬

‫زاضز ‪ ،‬اهب ثب ايي ٍخَز ‪ ،‬تٌْب هؿيط حطوت ثطزاض هب ضا آًچٌبى وِ تَؾظ هكبّسُ گط زضٍى ؾيؿتن هحَض‬

‫ّبي انلي زيسُ قسُ اؾت ‪ ،‬تَنيف هي ًوبيس ‪ .‬هؼبزالت (‪ً )5 .26( ٍ )5 .25‬كبى هي زّس وِ زض ايي‬

‫ؾيؿتن اًطغي خٌجكي هَخَز ثِ اخعاي گكتبٍض ّبي ظاٍيِ اي هطتجظ اؾت ‪ .‬چٌيي اضتجبعي اظ عطيك‬

‫ظيط حبنل هي قَز ‪.‬‬

‫‪L2x‬‬ ‫‪L2y‬‬ ‫‪L2z‬‬


‫‪T ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)5 .45‬‬
‫‪2l1 2l 2 2l 3‬‬

‫اظ آًدب وِ ‪ T‬همساضي ثبثت اؾت ايي ضاثغِ ثِ نَضت ثيضَي ثٌيت ًبم ثطزُ هي قَز ‪ّ .‬وچٌيي ايي‬

‫همساض زض هحَضّبي خؿن ثبثت اؾت اهب زض ايٌَؼ ثيضَي يىؿبى ًيؿت ‪ .‬زض نَضتيىِ ايي لطاض زاز ضا‬

‫‪l 3  l 2  l1‬‬ ‫ًپصيطين زاضين ‪.‬‬

‫ٍ هي تَاًين ايي هؼبزالت ضا زض هَضز قىل ثيضَي ثِ فطم اؾتبًساضز ثبظ ًَيؿي وٌين ‪.ٍ.‬‬

‫‪L2x‬‬ ‫‪L2y‬‬ ‫‪L2z‬‬


‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫(‪)5 .45‬‬
‫‪2Tl1 2Tl 2 2Tl 3‬‬

‫آًگبُ ذَاّين زيس وِ قىل ثيضَي هؼطفي قسُ زض قىل (‪ 5 .5‬الف) اظ ًين هحَضّبي انلي ثطذَضزاض‬

‫اؾت ‪ .‬ايي ٍيػگي ثِ زليل وبّف اًساظُ ‪ √2TI3 , √2TI2 ,√2TI1‬هي ثبقس ‪ .‬ثب تَخِ ثِ ثمبي‬

‫هدوَي گكتبٍض ّبي ظاٍيِ اي ‪ L‬زاضين ‪.‬‬

‫‪31‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪L2x  L2y  L2z‬‬


‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫(‪)5 .46‬‬
‫‪L‬‬
‫زض ايٌدب ايي هؼبزلِ زض هَضز يه وطُ زض فضبي ‪ LZ ٍ LY ٍ LX‬تؼطيف قسُ اًس ‪.‬ثطزاض ‪ L‬ثِ گًَِ اي‬

‫ذطوت هي وٌس وِ ثتَاًس ّن هؿيط هَخَز ثط ضٍي قىل ثيضَي هؼبز لِ (‪ّ ٍ )5 .45‬ن قىل وطٍي‬

‫هؼبزلِ (‪ )5 .46‬ضا تَنيف وٌس ‪ .‬ثِ ػجبضت زيگط ‪ ،‬هؿيط ‪ّ L‬وبى تمبعغ قىل ثيضَي ٍ قىل وطٍي‬

‫اؾت اخعاي ‪ّ L‬ط هؼبزلِ ظيط نسق هي وٌٌس ‪.‬‬

‫‪L2y‬‬ ‫‪L2z Lx  L y  L z‬‬


‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪L2x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2Tl1 2Tl 2 2Tl 3‬‬ ‫‪L2‬‬
‫ثِ آؾبًي هي تَاًين ًكبى زّين وِ ايي زٍ ؾغح زض هفساض اضظقْبي ‪ L‬ثعضگتط اظ ًين هحَض ّبي فطػي‬

‫ثيضَي ٍ وَچتط اظ ًين هحَض ّبي انلي هتمبعغ ّؿتٌس ‪ .‬يؼٌي‬

‫‪2TI 3  L  2TI 1‬‬


‫قىل وطٍي زض لؿوت ثيطٍى قىل ثيضَي ثط ضٍي هحَض ‪ ٍ LZ‬زض لؿوت زضٍى قىل ثيضَي ‪ ،‬زض‬

‫اهتساز ‪ LX‬لطاض زاضًس ‪ .‬قىل (‪ )5 .5‬ثِ ذَثي هٌحٌي ّبيي ضا وِ قىل ن ضٍي زض همساض اضظقْب ‪،‬‬

‫هرتلف ‪ L‬قىل ثيضَي ضا لغغ هي وٌس ‪ً ،‬كالى هي زّس ‪ .‬قىل (‪ 5 .5‬الف ) يه ًوبز ولي اظ حبلت‬

‫هَخَز ٍ قىل (‪ 5 .5‬ة) ًْبي هطثَط ثِ هحَض ‪ LY‬ضا اضائِ هي ًوبيس ‪ .‬ايي هٌحٌي ّب وِ زض قىل (‪. 5‬‬

‫‪ 5‬ة) ثِ نَضت ذغَط نبف ثِ ًظط هي ضؾٌس ثب حبلتي وِ زض آى ‪L=√2TI2‬هتٌبظط اؾت ‪.‬‬

‫ثب ووه ايي ؾبذت ٌّسؾي ‪ ،‬اهىبى ثطضؾي حطوت ّبي هوىي يه خؿن ًبلمبضى آظاز ثِ ٍخَز هي‬

‫آيس ‪ .‬ثِ آؾبًي هي تَاًين ًكبى زّين وِ يه چطذف ثبثت يب يه چطذف يىٌَاذت زض چٌيي خؿوي‬

‫تٌْب حَل يىي اظ هحَض ّبي انلي اهىبى پصيط اؾت ‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪) 5 .5‬‬ ‫( قىل‬

‫الف ) اًطغي خٌجكي يب قىل ثيضَي ثٌيت ثبثت ثبقٌس وِ ضاثغِ ظيط ضا ثطلطاض ثبقس ‪ .‬ثطزاض ‪ L‬زض ؾغح‬

‫ذَزـ‪.‬‬

‫ة) ًوبي خبًجي اظ ثيضَي ثٌيت ‪.‬‬

‫ثب اؾتفبزُ اظ مػبزالت اٍيلطي (‪ ، )5 .45‬توبم اخعاي ‪ w‬تٌْب زض نَضتي هي تَاًٌس ثبقٌس وِ ضاثغِ‬

‫‪12  I 1  I 2   23  I 2  I 3   31  I 3  I 1   0‬‬ ‫ظيط ثطلطاض ثبقس ‪.‬‬

‫زض ايٌدب ثِ حسالل زٍ خعء ‪ W‬وِ ثطاثط ثب نفط ثبقٌس ًيبظ زاضين يؼٌي حتوبً الظم اؾت وِ ‪ W‬فمظ زض‬

‫اهتساز يىي اظ هحَض ّبي انلي هيعاى اًسوي اظ هحَض ّبي انلي فبنلِ هي گي ضًس ‪ .‬ثِ ػٌَاى هثبل‬

‫حطوت يىٌَاذت حَل هحَض ‪ L z‬ظهبًي ضخ هي زّس وِ ‪ L2  2TI3‬ثبقس ‪ .‬ظهبًي وِ اًهطاف اًسوي اظ‬

‫ايي قطايظ ثِ ٍخَز آيس ‪ ،‬قؼبع گكتبٍض ظاٍيِ اي وطُ تٌْب ثِ هيعاى اًسوي وَچىتط اظ ايي همساض اضظـ‬

‫‪33‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪.‬‬ ‫ذَاّس ثَز ‪ .‬تمبعغ آى ثب اًطغي خٌجكي ثيضَي زايطُ وَچىي حَل هحَض ‪ L z‬ثِ ٍخَز هي آٍضز‬

‫ثٌبثطايي چٌيي حطوتي پبيساض اؾت ‪ .‬ثطزاض ‪ّ L‬طگع اظ هحَض ذَز فبنلِ ًوي گيطز ‪.‬‬

‫ثِ نَضت هكبثِ زض اًتْبي زيگط ‪ ،‬ظهبًي وِ ايي حطوت حَل هحَض وَچىتط ‪ I‬زچبض اذتالل قَز ‪،‬‬

‫‪.‬‬ ‫قؼبع گكتبٍض ظاٍيِ اي وطُ ثِ هيعاى ثؿيبض اًسوي ثيكتط اظ وَچىتبضيي ًين هحَض انلي ذَاّس ثَز‬

‫ايي تمبعغ ثبض زيگط يه قىل ثؿتِ حَل هحَض انلي ٍ حطوت آى پبيساض هي ثبقس ‪ .‬ثب ايي ٍخَز چٌيي‬

‫حطوتي حَل هحَض هيبًي ًبپبيساض اؾت ‪ .‬ايي هَضَع ثِ ضٍقٌي زض قىل ‪ 5 .5‬هؼطفي قسُ اؾت ‪ .‬زض‬

‫هَضز هحَض فَضي ‪ ، Ly‬اًطغي خٌجكي اظ زٍ هساض چطذف وِ قىل ثيضَي ضا احبعِ هي وٌٌس ثطذَضزاض‬

‫اؾت ‪.‬‬

‫‪ .‬زض‬ ‫ايي زٍ هساض چطذف زض خبيي وِ )‪ (±L y‬اظ قىل ثيضَي هي گصضز يىسيگط ضا لغغ هي وٌٌس‬

‫ًتيدِ زٍ ًَع هساض چطذف هتفبٍت ثب همساض اضظقْبيي اىزوي وَچىتط اؾت ‪ ٍ 2TI 2‬زٍ هساض چطذف‬

‫هتفبٍت زيگط ثب همساض اضظقْبي اًسوي ثيف اظ ‪ 2TI 2‬ثِ ٍخَز هي آيس ٍ ضُ چْبض تبي آًْب اظ هؿيط‬

‫ّبي عَالًي ثط ضٍي نفحِ هَضز ًظط ثطذَضزاض ّؿتٌس ‪ .‬زضن وبهل چٌيي ضفتبضي اظ عطيك قٌبذت‬

‫ايي هغلت وِ زض هحَض هيبًي قؼبع اًحٌبي ثيضي زض يه خْت ثعضي تط اظ قؼبع اًحٌبي توبؼ ثب وطُ‬

‫اؾت حبنل هي قَز ‪ .‬ايي همساض زض خْت ػوَهي ووتط اؾت ‪ .‬زض زٍ اًتْبي زيگط ‪ ،‬قؼبػْبي اًحٌب زض‬

‫توبم خْبت ثعضي تط يب وَچىتط اظ قؼبع وطُ اؾت ‪ .‬چٌيي ًتبيدي زض هَضز هؿئلِ پبيساضي حطوت‬

‫خؿن آظاز هستْبي ظيبزي قٌبذتِ قسُ ثَزًس اهب وبضثطز ّبي آًْب هثالً هؿئلِ پبيساضي نفيٌِ فضبيي زض‬

‫حبل چطذف ايي هَضَػبت ضا اظ قَاّس هجْن هطثَط ثِ هًََگطاف ّبي لسيوي زض هَضز زًيبهيه خؿن‬

‫نلت ثيطٍى آٍضزُ اؾت ‪* .‬‬

‫ّط هَضز يه خؿن نلت هتمبضى ‪ ،‬ضاُ حل تحليلي زض هَضز خطوت ثسٍى ًيطٍ چٌساى زقَاض ًيؿت ٍ‬

‫‪.‬‬ ‫هؿتميوبً خطوت تمسيوي پيف ثيٌي قسُ تَؾظ ؾبذت پَيي ؾبت ‪ poinsot‬ضا تؿجيت هي وٌس‬

‫فطو وٌيس هحَض تمبضى ثِ نَضت هحَض انلي ‪ LZ‬ثِ گًَِ اي زض ًظط گطفتِ قَز وِ ‪ I1  I 2‬ثبقس ‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫* در صَرتيكِ اس هكاًيشم ّاي اتالفي استفادُ شَد ‪ ،‬گذارُ ّاي هزتَط تِ پايذاري تغييز‬

‫خَاٌّذ ًوَد تِ آساًي هي تَاًين ًكبى زّين وِ زض هَضز يه خؿن ثب همساض ثبثت ‪ L‬وِ ثِ آضاهي ثِ‬

‫ؾوت ‪ T‬وبّف پيسا هي وٌٌس ‪ ،‬تٌْب فطآيٌس چطذف پبيساض حَل هحَض انلي ‪ ،‬ثب ثبالتطيي گكتبٍض‬

‫وِ هَضز‬ ‫ايٌَؼ هي ثبقس ‪ .‬اًطغي خٌجكي چطذف حَل هحَض انلي ‪i‬ام ثِ نَضت‬

‫هحَضي ثب ثعضگتطيي ‪ I1‬اظ ووتطيي همساض ثطذَضزاض اؾت ‪ .‬زض نَضتيىِ يه خؿن حَل ّط هحَض انلي‬

‫زيگطي ثچطذس ‪ ،‬تأثيط وبّف تسضيدي اًطغي خٌجكي تغييط ثطزاض ؾطػت ظاٍيِ اي اؾت ٍ ايي فطآيٌس تب‬

‫ظهبًي وِ فطآيٌس چطذف حَل هحَض هَضز ًظط حسالل زض هَضز ‪ L‬ثِ همساض اضظـ ‪ً T‬يبظ زاقتِ ثبقس‬

‫ازاهِ پيسا هي وٌس ‪.‬چٌيي تأثيط ّبي اتالفي زض هَضز نفيٌِ ّبي فضبيي ٍخَز زاضز چطا وِ زض عَل‬

‫فطآيٌس حطوت ثب ثطذَضز ّبي هتَالي ضٍ ثطٍ ّؿتين ‪ .‬ايي حمبيك اظ خولِ پيچيسُ تطيي هكىل ّبي فطا‬

‫ضٍي عطاحبى اٍليد نفيٌِ ّبي فضبيي ثَز ‪.‬‬

‫ثٌبثطايي هؼبزالت اٍيلطي (‪ )5. 40‬ضا هي تَاى ثِ نَضت ظيط ؾبزُ ؾبظي ًوَز ‪.‬‬

‫‪I 11   I 1  I 3  32‬‬


‫‪I 12   I 1  I 3  31‬‬ ‫(‪)5. 47‬‬
‫‪I 33  0‬‬

‫آذطيي هَضز اظ ايي هؼبزلِ ّب ‪ W3‬ضا همساضي ثبثت هؼطفي هي وٌس ٍ زض ًتيدِ هي تَاًين آًطا ثِ ػٌَاى‬

‫يىي اظ قطايظ اٍليِ هكرم هؿئلِ زض ًظط ثگيطين ‪ .‬زٍ هؼبزلِ ثبليوبًسُ ضا اوٌَى هي تَاى ثِ نَضت‬

‫ظيط ًَقت‬

‫‪1  2 , 2  1‬‬ ‫(‪)5. 48‬‬

‫وِ زض آى ‪ ‬هؼطف ثؿبهس ظاٍيِ اي اؾت‬

‫‪I 3  I1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫(‪)5. 49‬‬
‫‪I1‬‬

‫‪35‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫ثب حصف ‪ W2‬ثيي هؼبزالت (‪ ، )5. 48‬هؼبزلِ تفبضلي اؾتبًساضز زض هَضز حطوت ّبضهًَيه ؾبزُ ثِ‬

‫نَضت ظيط ثسؾت هي آيس ‪.‬‬

‫‪1  21‬‬
‫ٍ ضاُ حل هؼوَل ثِ نَضت ظيط اؾت ‪.‬‬

‫‪1  A cos t‬‬


‫ضاُ حل هتٌبظط زض هَضز ‪ W2‬ضا هي تَاى اظ عطيك خبيگعيٌي ايي ػجبضت ثطاي ‪ W1‬زض اٍليي هؼبزلِ (‪48‬‬

‫‪ )5.‬ثِ نَضت ظيط ثسؾت آٍضز ‪:‬‬

‫‪2  A sin t‬‬


‫ضاُ حل ّبي ‪ً W2 ,W1‬كبى هي زّس وِ ثطزاض ‪ W1 j  W2 j‬اظ يه ثعضگي ثبثت ثطذَضزاض اؾت ٍ ثِ عَض‬

‫يىٌَاذتي عَل هحَض خؿن هَضز ًظط ثب ثؿبهس ظاٍيِ اي ‪ W‬هي چطذس (ضخَع ـٍز ثِ قىل (‪. ) )5. 6‬‬

‫ثٌبثطايي ؾطػت ظاٍيِ اي ول ‪ً W‬يع اظ ًظط ثعضگي ٍ حطوت تمسيوي حَل هحَض ‪ Z‬ثب ثؿبهس هكبثِ‬

‫زليمبً هبًٌس آًچِ زض ؾبذت پَيي ؾبت ‪ Poin sot‬هَضز پيف ثيٌي لطاض گطفت ‪ ،‬ثبثت اؾت ‪ * .‬تَخِ‬

‫زاقتِ ثبقيس وِ حطوت تمسيوي تَنيف قسُ زض ايٌدب ًؿجت ثِ هحَضّبي خؿن اًدبم هي قَز وِ‬

‫ذَز زض فضب ثب فطوبًؽ ثبالتط ‪ W‬زض حبل چطذف ّؿتٌس ‪ .‬ثب زض ًظط گطفتي هؼبزلِ (‪ )5. 49‬هكبّسُ‬

‫هي وٌين وِ ثب ًعزيه تط قسى ‪ I1‬ثِ ‪ ، I 3‬ثؿبهس ‪ W‬حطوت تمسيوي زض همبيؿِ ثب ثؿبهس ‪ W‬فطآيٌس‬

‫چطذف ضًٍس وٌستطي زاضز ‪ .‬ثبثت ّبي ‪( A‬زاهٌِ حطوت تمسيوي ) ٍ ‪ W3‬ثط حؿت ثبثت ّبي ضايح تط‬

‫حطوت يؼٌي اًطغي خٌجكي ٍ ثعضگي گكتبٍض ظاٍيِ اي لبثل اضظيبثي اؾت ‪ّ .‬ن ‪ّ ٍ T‬ن ‪ L2‬ضا هي تَاًين‬

‫ثِ ػٌَاى تَاثؼي اظ ‪ W3 , a‬ثٌَيؿين ‪:‬‬

‫* يك رٍش ديگز تزاي تشخيص حزكت ّاي تقذيوي ‪ ،‬تعزيف يك تزدار ‪ W‬در اهتذاد هحَر‬

‫‪ Z‬تا تشرگي دادُ شذُ در هعادلِ (‪ )5. 49‬است ‪ .‬تٌاتزايي هعادالت (‪ )5. 47‬ضزٍرتاً هعادل‬

‫هعادلِ تزداري سيز ًيستٌذ ‪.‬‬

‫‪   ‬‬
‫‪36‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫كِ تِ سزعت حزكت تقذيوي ‪ ω‬تا فزكاًس ‪ ‬را ًشاى هي دّذ ‪.‬‬

‫قىل (‪)5. 6‬‬

‫قىل ‪ )56‬حطوت تمسيوي ؾطػت ظاٍيِ اي حَل هحَض تمبضى زض حطوت ‪ ،‬فبلس ًيطٍي يه خؿن نلت‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪T ‬‬ ‫‪I 1A 2  I 332‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫هتمبضى‬
‫‪L2  I 12 A 2  I 3232‬‬

‫ٍ ايي ضٍاثظ ثِ ًَثِ ي ذَز ثط حؿت ‪ L ٍ T‬زض هَضز ‪ً W3 , A‬يع لبثل حل اؾت ‪.‬‬

‫اًتظبض زاضين وِ هحَض ظهيي فطآيٌس چطذف ايي حطوت تمسيوي ضا ثِ ذَثي ًكبى زّس چطا وِ خفت‬

‫ًيطٍّبي ذبضخي ػول وٌٌسُ ثط ضٍي ظهيي آًمسض ضؼيف ّؿتٌس وِ ايي حطوت چطذكي هوىي اؾت‬

‫ثِ ػٌَاى يه حطوت خؿن آظاز قٌبذتِ قَز ‪ .‬ظهيي حَل هحَض لغت ّب تمطيجبً هتمبضى اؾت ٍ زض‬

‫‪37‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ I1  I 3‬ذَاّس ثَز ‪ .‬ثِ نَضت ػسزي ًؿجت‬ ‫هحل لغطّب اًسوي هؿغح هي ثبقس ثِ نَضتي وِ‬

‫گكتبٍضّب ثِ نَضت ظيط اؾت ‪.‬‬

‫‪I 3  I1‬‬
‫‪ 0.00327‬‬
‫‪I1‬‬
‫ٍ ثعضگي ثؿبهس ظاٍيِ اي حطوت تمسيوي ثِ نَضت ظيط ذَاّس ثَز ‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪305.81039‬‬ ‫‪306‬‬
‫اظ آًدب وِ ‪ W 3‬هكبثِ ثعضگي ‪ W‬اؾت ‪ ،‬ايي ًتيدِ زٍضُ اي اظ حطوت تمسيوي حسٍز ؾيهَقف ضٍظ‬

‫يب زُ هبُ ضا پيف ثيٌي هي وٌس ‪ .‬زض نَضتيىِ هحَض چطذف اظ هحَض ظهيي زچبض اذتالل قَز ‪ ،‬اًتظبض‬

‫(يؼٌي حَل‬ ‫زاضين هحَض چطذف حطوت تمسيوي حَل هحَض ظهيي ضا ّط زُ هبُ يه ثبض ًكبى زّس‬

‫لغت قوبل ) ‪ .‬اظ ًظط وبضثطزي چٌيي حطوتي ثِ ػٌَاى تغييط زٍضُ اي زض ػطو خغطافيبيي ًمبط‬

‫هكرم قسُ ثط ضٍي ؾغح ظهيي ثِ ٍخَز هي آيس ‪ .‬اًساظُ گيطي ّبي زليك ػطو خغطافيبيي زض قجىِ‬

‫‪ً .‬تبيح‬ ‫اي اظ هَلؼيت ّبي هىبًي هرتلف زض ؾغح خْبى ثِ هست حسٍز يه لطى ثِ اًدبم ضؾيس‬

‫حبنل ًكبى هي ز ّس وِ زض ٍالغ هحَض چطذكي حَل لغت ثب زاهٌِ اي اظ زضخِ چٌس زّن يه ثبًيِ‬

‫اظ ػطو خغطافيبيي (حسٍز زُ هبُ ) حطوت هي وٌٌس ‪ .‬اهب قطايظ ٍالؼي ثِ هطاتت پيچيسُ تط (ٍ خبلت‬

‫تط ) اظ هثبل تؼغيلي ؾبزُ فَق اؾت ‪.‬‬

‫ن هي تَاى گفت ثِ خبي يه‬


‫اًحطافبت هيبى هحَض ظهيي ٍ هحَضّبي چطذكي ثِ لسضي ثي ًظن اؾت ُ‬

‫حطوت تمسيوي ثب يه "لٌگف" ضٍثطٍ ّؿتين ‪ .‬ثؿبهسي زليك ٍ هيبًگيي خب ثِ خبيي خطم ّبي‬

‫اتوؿفطي هتٌبظط حَل وطُ ظهيي ثِ ٍخَز هي آيس ‪ .‬اظ ايي گصقتِ يه خعء ثؿبهسي لسضتوٌس زض هطوع‬

‫يه زٍضُ ‪ 420‬ضٍظُ ٍخَز زاضز وِ ثِ آى هٌكأ لٌگف گفتِ هي قَز ‪ .‬تهَض فؼلي ايي اؾت وِ ايي‬

‫حطوت حطوت تمسيوي خؿن آظاز هكك قسُ فَق ضا هؼطفي هي وٌس ‪ ،‬تهَض هي قَز وِ تفبضل هَخَز‬

‫ثيي ايي زٍضُ ّب اظ ايي حميمت وِ ظهيي يه خؿن نلت ًيؿت ٍ زض ٍالغ تب حسٍزي ذبنيت‬

‫ايي هحَض‬ ‫وكؿبًي زاضز ًبقي هي قَز ‪ .‬زض ًتيدِ ‪ ،‬ثطذي اظ لؿوت ّبي ظهيي زض اهتساز تغييط‬

‫‪38‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمً‪ :‬پژمان بردبار داوشجوی دکتری فیزیک‬

‫چطذف لطاض هي گيطز ٍ اظ تأثيط وبّف تفبضل زض گكتبٍضّبي انلي ايٌطؾي ثطذَضزاض هي گطزز ٍ زض‬

‫ًتيدِ عَل زٍضُ افعايف پيسا هي وٌس ‪( .‬اگط ثِ ػٌَاى هثبل ‪ ،‬ظهيي ثِ عَض وبهل يبل قبضُ ثَز آًگبُ‬

‫هحَض آى ثِ عَض لحظِ اي ثب هحَض چطذف تغجك ٍ ّيچ گًَِ حطوت تمسيوي ٍجٍز ًساقت ) ‪.‬‬

‫‪ .‬تحليل ثؿبهسي‬ ‫اهب ّوچٌبى ٍيػگي ّبي هجْن زيگط ًيع زض هَضز لٌگف هكبّسُ قسُ ٍخَز زاضز‬

‫حبوي اظ ٍخَز تأثيطات هحَ قسگي ‪ ،‬لسضتوٌسي هي ثبقٌس وِ تهَض هي قَز اظ انغىبن خسي يب‬

‫تأثيطات اتالفي خفت قسى هيبى گَقِ ّبي ظهيي ٍ ّؿتِ ًبقي هي قَز ‪ .‬زٍضُ هحَ قسگي اظ زضخِ‬

‫‪ .‬ثٌبثطايي‬ ‫‪ 10‬تب ‪ 20‬ؾبل ثطذَضزاض ات ‪ .‬اهب ّيچ گًَِ وبّف زض زاهٌة هٌكأ لٌگف زيسُ ًوي قَز‬

‫احتوبالً ًَػي تمَيت وٌٌسُ تهبزفي ٍخَز زاضز وِ اظ پبيساضي لٌگف هحبفظت هي وٌس ‪ .‬تبوٌَى هٌبثغ‬

‫هرتلفي ثطاي ايي تمَيت وٌٌسُ پيكٌْبز قسُ اؾت ‪ .‬زض حبل حبضط چٌيي تهَض هي قَز وِ ظهيي‬

‫لطظُ ّبي ػويك يب پسيسُ ّبي عجيؼي ظهيٌي ثِ ٍخَز آٍضًسُ آًْب ًَػي تغييطات ًبپيَؾتِ زض ًبًؿَض‬

‫ايٌطؾي ايدبز هي وٌس وِ ثطاي حفظ حطوت تمسيوي ايي خؿن آظاز ثِ اًساظُ وبفي ثعضي هي ثبقس ‪* .‬‬

‫* حزكت تقذيوي درختي هحَض ظهيي ًجبيس ثب حطوت تمسيوي وٌس آى حَل هبُ گطفتگي عجيؼي‬

‫اقتجبُ قَز ‪ .‬حطوت تمسيوي ًدَهي اػتسال ّب ثِ زليل خفت ًيطٍّبي خبشثِ اي هبُ ٍ ذَضقيس هي‬

‫ثبقس وِ زض ثحث فَق هي تَاى اظ آًْب نطفٌظط ًوَز ‪ .‬تَخيح قسى ايي فطضيِ اظ عطيك زٍضُ عَالًي‬

‫حطوت تمسيوي اػتسال ّب زض همبيؿِ ثب زٍضُ تمطيجبً يىؿبلِ زض حطوت تمسيوي خؿن آظاز ثِ ذَثي‬

‫ًكبى زازُ هي قَز ‪ .‬حطوت تمسيوي ًدَهي زض ازاهِ ثِ عَض هفهل تطي هَضز ثطضؾي لطاض ذَاّس‬

‫گطفت ‪.‬‬

‫‪39‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ -5.7‬فرفره متقارن و سنگین با یک نقطه ثابت‬

‫ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ یه ٔخبَ رذیذ ‪ ٚ‬پیچیذ‪ ٜ‬تش اص وبسثشد س‪ٚ‬ؿ‪ٟ‬بی دی‪ٙ‬بٔیه كّت ‪ ،‬حشوت یه رؼٓ ٔتمبسٖ دس یه‬
‫‪ .‬ت‪ٛٙ‬ع‬ ‫ٔیذاٖ ربرث‪ ٝ‬یى‪ٛٙ‬اخت سا صٔب٘ی و‪ ٝ‬یه ٘مٌ‪ ٝ‬اص ٔح‪ٛ‬س تمبسٖ دس فوب حبثت ثبؿذ دس ٘ظش ٔی ٌیشیٓ‬
‫فشفش‪ ٜ‬و‪ٛ‬چه تب اثضاس‪ٞ‬بی طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پیه ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ‪ٕٞ‬یٗ فشفش‪ٜ‬‬ ‫ٌؼتشد‪ ٜ‬ػیؼتٓ ‪ٞ‬بی فیضیىی اص یه‬
‫ٔتمبسٖ ػ‪ٍٙ‬یٗ ثشسػی ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬ثب دس ٘ظش ٌشفتٗ وبسثشد ‪ٞ‬بی ػّٕی ‪ٕٞ ٚ‬چ‪ٙ‬یٗ تل‪ٛ‬یشػبصی اص تى‪ٙ‬یه ‪ٞ‬بی‬
‫ٔختّف ثشسػی ؿذ‪ ،ٜ‬ثشسػی حشوت فشفش‪ٔ ٜ‬تمبسٖ ػ‪ٍٙ‬یٗ ث‪ ٝ‬رضئیبت ثیـتشی ٘یبص داسد‪.‬‬

‫ؿىُ ‪ -5.7‬ص‪ٚ‬ایبی ا‪ٚ‬یّشی ؿ‪ٙ‬بػبیی ‪ٚ‬یظٌی ‪ٞ‬بی یه فشفش‪ٔ ٜ‬تمبسٖ‬

‫اِجت‪ ٝ‬دس ای‪ٙ‬زب ٔح‪ٛ‬س تمبسٖ یىی اص ٔح‪ٛ‬س‪ٞ‬بی اكّی ٔی ثبؿذ ‪ ٚ‬ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ٔح‪ٛ‬س ‪ٞz‬ب دس ػیؼتٓ ٔختلبتی حبثت‬
‫ؿذ‪ ٜ‬دس رؼٓ ٔ‪ٛ‬سد ا٘تخبة لشاس ٔی ٌیشد‪ 1.‬اص آ٘زب و‪ ٝ‬یه ٘مٌ‪ ٝ‬حبثت داسیٓ‪ ،‬پیىشث‪ٙ‬ذی فشفش‪ ٜ‬ث‪ًٛ ٝ‬س وبُٔ ثب‬
‫اػتفبد‪ ٜ‬اص ػ‪ ٝ‬صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ی ا‪ٚ‬یّشی ا٘زب ْ ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ θ :‬تٕبیُ ٔح‪ٛ‬س ‪ٞz‬ب اص خي ػٕ‪ٛ‬د سا ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ‪ Φ ،‬ر‪ٟ‬ت‬
‫‪ Ψ‬صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ی چشخؾ فشفش‪ ٜ‬ح‪ َٛ‬یىی اص‬ ‫چشخؾ فشفش‪ ٜ‬ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬د سا ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ‪ ،‬حبَ آ٘ى‪ٝ‬‬
‫ٔح‪ٛ‬س‪ٞ‬بی خ‪ٛ‬دؽ سا ٔؼشفی ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ ( .‬سر‪ٛ‬ع ؿ‪ٛ‬د ث‪ ٝ‬ؿىُ (‪ . ))5.7‬فبكّ‪ٔ ٝ‬شوض ربرث‪ٚ( ٝ‬الغ ؿذ‪ ٜ‬ثش س‪ٚ‬ی‬
‫ٔح‪ٛ‬س تمبسٖ ) اص ٘مٌ‪ ٝ‬ثاثت ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش سا ثب ‪٘ L‬ـبٖ ٔی د‪ٞ‬یٓ‪.‬‬

‫٘شخ تغییش ایٗ ػ‪ ٝ‬صا‪ٚ‬ی‪ٚ ، ٝ‬یظٌی ‪ٞ‬بی حشوت فشفش‪ ٜ‬سا ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ٔـخق ٔی و‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫𝛹; چشخؾ فشفش‪ ٜ‬ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س خ‪ٛ‬دؽ ‪z،‬‬

‫‪ =Φ‬حشوت تمذیٕی چشخؾ ٔح‪ٛ‬س ‪ z‬ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬د'‪z‬‬

‫تنها محورهای جسم در اینجا نیاز به معرفی دارد و بنابراین در طراحی این بخش به عنوان محورهای ‪ z ,y , x‬مورد نظر قرار گرفته است‬
‫بدون آنکه آنها را با محورهای فضایی اشتباه بگیریم ‪ .‬محورهای فضایی با عالمتهای '‪ z' ,y' ,x‬نشان داده شده است ‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ = θ‬ثبال ‪ ٚ‬پبئیٗ سفتٗ ٔح‪ٛ‬س ‪٘ z‬ؼجت ث‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬س فوبیی ػٕ‪ٛ‬د'‪.z‬‬

‫دس ثؼیبسی اص ٔ‪ٛ‬اسد ٘ظیش فشفش‪ ٚ ٜ‬طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح ‪ ،‬داسیٓ ‪ . 𝛹 ≫ θ ≫ Φ‬اص آ٘زب و‪ٔ ،І1 = І2 ≠ І3 ٝ‬ؼبدالت‬
‫ا‪ٚ‬یّشی ('‪ )5.39‬ث‪ ٝ‬ؿىُ صیش تغییش پیذا ٔی و‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫‪ٚ‬‬

‫حبِتی سا و‪ ٝ‬دس اثتذا ثشسػی وشدیٓ دس ٘ظش ٔی ٌیشیذ ‪، 𝜔1 = 𝜔2 = 0 ٚ 𝑁1 ≠ 0 ، 𝑁3 = 0 = 𝑁2‬‬


‫‪ . 𝜔3 ≠ 0‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ‪ٔ 𝜔3‬مذاسی حبثت خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ .‬دس ای‪ٙ‬زب رفت ٘یش‪ٚ‬ی ‪ 𝑁1‬اص آ٘زب و‪ 𝜔1 ≠ 0 ٝ‬اػت‪،‬‬
‫ػجت تغییش ‪ٔ 𝜔1‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ ٚ‬ث‪ ٝ‬ایٗ دِیُ و‪ 𝜔1 ٝ‬دیٍش كفش ٘یؼت‪ٔ ،‬ؼبدِ‪ ٝ‬د‪ ْٚ‬ث‪ ٝ‬تغییش ‪٘ 𝜔2‬یض ٘یبص داسد ‪.‬‬
‫ایٗ ثذاٖ ٔؼ‪ٙ‬بػت و‪ ٝ‬ثش حؼت ٔـب‪ٞ‬ذ‪ٕ٘ ٜ‬ی ت‪ٛ‬اٖ ث‪٘ ٝ‬ىت‪ ٝ‬پی ثشد‪ .‬دس ٔـب‪ٞ‬ذات ٔب ثب تغییشات ص‪ٚ‬ایبی ا‪ٚ‬یّشی‬
‫‪ ٚ 𝛹 ، Φ ، θ‬ص‪ٚ‬ایبی ٔشتجي ثب آ٘‪ٟ‬ب '‪ z' ,y' ,x‬دس غبِت آصٔبیـٍب‪ٞ‬ی س‪ٚ‬ثش‪ٞ ٚ‬ؼتیٓ ث‪ ٝ‬ربی آ٘ى‪، ω2 ، ω1 ٝ‬‬
‫اكّی ثشسػی ٕ٘بییٓ ‪ .‬دس ٘تیز‪ٔ ٝ‬ؼبدالت ا‪ٚ‬یّشی ث‪ٟ‬تشیٗ‬ ‫‪ ٚ ω3‬ص‪ٚ‬ایبی ٔشث‪ٛ‬ى ث‪ ٝ‬آ٘‪ٟ‬ب سا دس ػیؼتٓ ٔح‪ٛ‬س‬
‫ت‪ٛ‬كیف اص حشوت ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش سا ثیبٖ ٕ٘ی و‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫فشای‪ٙ‬ذ الٌشا٘ظ ث‪ ٝ‬ربی ٔؼبدالت ا‪ٚ‬یّشی‪ ،‬ث‪ٙٔ ٝ‬ظ‪ٛ‬س وؼت سا‪ ٜ‬حّی ٔ‪ٙ‬بػت دس ٔ‪ٛ‬سد حشوت فشفش‪ٛٔ ٜ‬سد اػتفبد‪ٜ‬‬
‫لشاس ٔی ٌیشد‪ .‬اص آ٘زب و‪ ٝ‬رؼٓ ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش ٔتمبسٖ اػت ‪ ،‬ا٘ش‪/‬صی ر‪ٙ‬جـی سا ٔی ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ٘‪ٛ‬ؿت‪.‬‬

‫یب ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ٔؼبدالت (‪ ٚ )4.87‬ثش حؼت ص‪ٚ‬ایبی ا‪ٚ‬یّشی داسیٓ‬

‫‪І1‬‬ ‫‪І3‬‬ ‫‪2‬‬


‫=𝑇‬ ‫‪θ2 + Φ2 sin2 𝜃 +‬‬ ‫‪𝛹 + Φ cos 𝜃 ,‬‬ ‫(‪)5.50‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫و‪ ٝ‬دس آٖ ‪ Φ ، θ‬دس ‪ ω22 ٚ ω12‬یىذیٍش سا لٌغ ٔی و‪ٙٙ‬ذ‪.‬‬

‫یه لوی‪ ٝ‬ث‪ٙ‬یبدی ٔـ‪ٟٛ‬س ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد و‪ ٝ‬ثش ٔج‪ٙ‬بی آٖ دس یه ٔیذاٖ ربرث‪ ٝ‬ای حبثت ا٘شطی پتب٘ؼیُ ٔـبث‪ٝ‬‬
‫حبِتی اػت و‪ ٝ‬رؼٓ ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش دس ٔشوض رشْ تزٕغ یبثذ ‪ .‬ثب ایٗ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د دس ای‪ٙ‬زب ث‪ ٝ‬یه احجبت ٔختلش ٔی‬
‫پشداصیٓ ‪ .‬ا٘شطی پتب٘ؼیُ رؼٓ ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش ثشاثش ٔزٕ‪ٛ‬ع تٕبٔی رس‪ٞ ٜ‬بػت‪:‬‬

‫‪4‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫و‪ ٝ‬دس آٖ 𝑔 ثشداس حبةت دس ٔ‪ٛ‬سد ؿتبة ربرث‪ ٝ‬اػت ‪ .‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ٔؼبدِ‪ ، )1.21( ٝ‬و‪ٔ ٝ‬شوض رشْ سا ٔـخق‬
‫ٔی ػبصد‪ ،‬ایٗ حبِت ثشاثش اػت ثب‬

‫‪𝑉 = −𝑀𝑹. 𝑔 ,‬‬ ‫(‪)5.51‬‬

‫و‪ ٝ‬لوی‪ ٝ‬ف‪ٛ‬ق سا ث‪ ٝ‬احجبت ٔی سػب٘ذ‪ .‬ثش حؼت ص‪ٚ‬ایبی ا‪ٚ‬یّشی ‪،‬‬

‫‪𝑉 = −𝑀𝑔 𝑙 cos 𝜃,‬‬ ‫('‪)5.51‬‬

‫ث‪ ٌٝ٘ٛ ٝ‬ای ٔؼبدِ‪ ٝ‬الٌشا٘ظ ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش ثشاثش اػت ثب‬

‫‪І1‬‬ ‫‪І3‬‬ ‫‪2‬‬


‫=𝐿‬ ‫‪θ2 + Φ2 sin2 𝜃 +‬‬ ‫𝜃 ‪𝛹 + Φ cos‬‬ ‫‪− 𝑀𝑔 𝑙 cos 𝜃.‬‬ ‫(‪)5.52‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬و‪ٙ‬یذ و‪ Ψ ، Φ ٝ‬دس ٔؼبدِ‪ ٝ‬الٌشا٘ظ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د ٘ذاسد‪ ،‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ایٗ د‪ٔ ٚ‬ختلبت ‪ٞ‬بی چشخ‪ ٝ‬ای ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ و‪ٝ‬‬
‫٘ـبٖ ٔی د‪ٙٞ‬ذ ٌـتب‪ٚ‬س‪ٞ‬بی تؼٕیٓ یبفت‪ٔ ٝ‬ت‪ٙ‬بظش دس صٔبٖ حبثت ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ .‬او‪ٔ ، ٖٛٙ‬ـب‪ٞ‬ذ‪ٕٛ٘ ٜ‬د‪ ٜ‬ایٓ و‪ ٝ‬ا٘ذاص‪ٜ‬‬
‫وُ ٌـتب‪ٚ‬س صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای دس أتذاد ٔح‪ٛ‬س چش خؾ‬ ‫حشوت ٌـتب‪ٚ‬سی ٔضد‪ٚ‬د ثب چشخؾ صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬رضئی اص ٔمذاس‬
‫اػت‪ ،‬و‪ ٝ‬دس ٔ‪ٛ‬سد ‪ Φ‬ثشداس ػٕ‪ٛ‬د ‪ ٚ‬دسٔ‪ٛ‬سد ‪ Ψ‬ثشداس ‪ Z‬دس‪ ٖٚ‬رؼٓ اػت ‪ .‬دس ‪ٚ‬الغ ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص اك‪َٛ‬‬
‫ث‪ٙ‬یبدی ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ٘ـبٖ د‪ٞ‬یٓ و‪ ٝ‬ایٗ ارضای ٌـتب‪ٚ‬س‪ٞ‬بی صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای حتٕآَ ثبیذ دس صٔبٖ حبثت ثبؿ‪ٙ‬ذ‪ .‬اص آ٘زب و‪ٝ‬‬
‫ص‪ٚ‬د ٘یش‪ٚ‬ی ربرث‪ ٝ‬دس أتذاد ٌش‪ٞ ٜ‬ب لشاس داسد‪ٞ ،‬یچ رضئی اص ایٗ ص‪ٚ‬د ٘یش‪ ٚ‬دس أتذاد ٔح‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬د یب ٔح‪ٛ‬س ‪ٞ z‬ب‬
‫٘یؼت اص آ٘زب و‪ ٝ‬ث‪ٙ‬بثش تؼشیف ‪ٞ‬ش د‪ٚ‬ی ایٗ ٔح‪ٛ‬س‪ٞ‬ب ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ػٕ‪ٛ‬د ثش خي ٌش‪ٞ ٜ‬ب لشاس داس٘ذ‪ ،‬دس ٘تیز‪ٝ‬‬
‫ارضای ٌـتب‪ٚ‬س صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای دس أتذاد ایٗ د‪ٔ ٚ‬ح‪ٛ‬س حتٕبَ ثبیذ دس صٔبٖ حبثت ثبؿذ‪.‬‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ دس ای‪ٙ‬زب د‪ ٚ‬ا٘تٍشاَ ا‪ َٚ‬حشوت ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش سا خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ داؿت‬

‫‪L‬‬
‫‪p ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ I 3    cos   I 33  I 1a‬‬ ‫(‪)5.53‬‬

‫‪ٚ‬‬

‫‪‬‬
‫‪p ‬‬ ‫‪  I 1 sin 2   I 3 cos 2     I 3 cos   I 1b‬‬ ‫(‪)5.54‬‬
‫‪‬‬

‫‪42‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫دس ای‪ٙ‬زب د‪ ٚ‬حبثت ثش حؼت حبثت ‪ٞ‬بی رذیذ ‪ b ٚ a‬ثیبٖ ؿذ‪ ٜ‬اػت‪ .‬یه ا٘تٍشاَ دیٍش ٘یض ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد ‪ ٚ‬اص آ٘زب‬
‫و‪ ٝ‬ػیؼتٓ ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش پبی‪ٙ‬ذ‪ٔ ٜ‬ی ثبؿذ‪ٔ ،‬یضاٖ وُ ا٘شطی ‪٘ E‬یض دس صٔبٖ حبثت اػت‪:‬‬

‫‪І1‬‬ ‫‪І‬‬
‫= 𝑉‪𝐸 =𝑇+‬‬ ‫‪θ2 + Φ2 sin2 𝜃 + 3 𝜔32 + 𝑀𝑔 𝑙 cos 𝜃 .‬‬ ‫(‪)5.55‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ت‪ٟٙ‬ب ػ‪ ٝ‬ا٘تٍشاَ ٌیشی اهبفی ثشای حُ ایٗ ٔؼئّ‪ٛٔ ٝ‬سد ٘یبص اػت ‪ٞ ٚ .‬ش ػ‪ٛٔ ٝ‬سد آ٘‪ٟ‬ب ث‪ ٝ‬آػب٘ی ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص‬
‫ػ‪ ٝ‬ا٘تٍشاَ ا‪ ٚ َٚ‬ثذ‪ ٖٚ‬اػتفبد‪ٔ ٜ‬ؼتمیٓ اص ٔؼبدالت الٌشا٘ظ لبثُ تؼییٗ اػت ‪ .‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ٔؼبدِ‪، )5.53( ٝ‬‬
‫‪ Ψ‬ثشحؼت ‪ Φ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ثیبٖ ٔی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪I 3  I 1a  I 3 cos ,‬‬ ‫(‪)5.56‬‬

‫‪ ٚ‬چ‪ٙ‬یٗ ٘تیز‪ ٝ‬ای ث‪ٙٔ ٝ‬ظ‪ٛ‬س حزف ‪ ψ‬دسٔؼبّٔ‪ )5.54( ٝ‬لبثُ ربیٍضی‪ٙ‬ی اػت‪:‬‬

‫‪I 1 sin 2   I 1a cos  I 1b‬‬


‫‪,‬‬
‫یب‬

‫‪b  a cos ‬‬


‫‪‬‬ ‫(‪)5.56‬‬
‫‪sin 2 ‬‬

‫دس ٘تیز‪ ، ٝ‬اٌش ‪ θ‬ثؼ‪ٛٙ‬اٖ تبثؼی اص صٔبٖ دس ٘ظش ٌشفت‪ ٝ‬ؿ‪ٛ‬د‪ٔ ،‬ؼبدَ (‪ٚ )5.57‬اثؼتٍی ‪ Φ‬ث‪ ٝ‬صٔبٖ سا ٘ـبٖ ٔی‬
‫د‪ٞ‬ذ ‪ ٚ‬لبثُ ا٘تٍشاَ دیٍشی اػت ‪ .‬ثب ربیٍضی‪ٙ‬ی ٔؼبدِ‪)5057( ٝ‬دس ٔؼذِ‪٘ ،)5.56( ٝ‬تبیذ ٔشث‪ٛ‬ى ث‪ ٝ‬ػجبست ٔ‪ٛ‬سد‬
‫٘ظش دس ٔ‪ٛ‬سد ‪ Ψ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش حبكُ ٔی ؽ‪ٚ‬د ‪:‬‬

‫‪I 1a‬‬ ‫‪b  a cos ‬‬


‫‪‬‬ ‫‪ cos ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)5.58‬‬
‫‪I3‬‬ ‫‪sin 2 ‬‬

‫و‪ ٝ‬دس آٖ دس ك‪ٛ‬ست ٔـخق ث‪ٛ‬دٖ ‪ Ψ،θ‬ثذػت ٔی آیذ‪ .‬ػشآ٘زبْ ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ اص ٔؼبّٔ‪ٞ ٝ‬بی (‪)5.58( ٚ )5.57‬‬
‫ث‪ٙٔ ٝ‬ظ‪ٛ‬س حزف 𝛷 ‪ 𝛹 ٚ‬اص ٔؼبدِ‪ ٝ‬ا٘شطی اػتفبد‪ ٜ‬و‪ٙ‬یٓ و‪ ٝ‬دس ٘تیز‪ ٝ‬یه ٔؼبدِ‪ ٝ‬تفبهّی ثذػت ٔی آیذ و‪ٝ‬‬
‫فمي ؿبُٔ ‪ θ‬اػت‪.‬‬

‫‪I1‬‬
‫‪.‬‬ ‫اثتذا ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬و‪ٙ‬یذ و‪ ٝ‬ث‪ٙ‬بثش ٔؼبدِ‪ ω3 )5.53( ٝ‬دس صٔبٖ حبثت اػت ‪ ٚ‬ثشاثش اػت ثب ‪a‬‬
‫‪I3‬‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ ‪ E − 𝐼3 ω23 2‬حبثت حشوت اػت و‪ ٝ‬ثب ‪ٔ 𝐸′‬ـخق ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ٔؼبدِ‪ٔ ،)5.57( ٝ‬ؼبدِ‪ٝ‬‬
‫ا٘شطی سا ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ث‪ٛٙ‬یؼیٓ‪.‬‬

‫‪I  2 I b  a cos  ‬‬


‫‪2‬‬

‫‪E 1  1‬‬ ‫‪ Mgl cos ‬‬ ‫(‪)5.59‬‬


‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪sin 2 ‬‬

‫‪43‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ٔؼبدِ‪ )5.59( ٝ‬اص غبِت یه ٔؼبِ‪ٔ ٝ‬ؼبدَ ته ثؼذی دس ٔ‪ٛ‬سد ٔتغیش ‪ θ‬ثشخ‪ٛ‬سداس اػت و‪ ٝ‬دس آٖ پتب٘ؼیُ ٔ‪ٛ‬حش‬
‫)𝜃( ‪ 𝑉 ′‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ٔـخق ٔی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪I 1  b  a cos  ‬‬


‫‪2‬‬

‫‪V     Mgl cos  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)5.60‬‬


‫‪2  sin  ‬‬

‫‪ٔ ، 𝑃Ψ ٚ 𝑃Φ‬مذاس ا٘شطی‬ ‫دس ٘تیز‪ ٝ‬ثب چ‪ٟ‬بس حبثت ٔشث‪ٛ‬ى ث‪ ٝ‬حشوت س‪ٚ‬ثش‪ٞ ٚ‬ؼتیٓ د‪ٌ ٚ‬ـتب‪ٚ‬س صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای‬
‫‪1‬‬
‫‪ ٚ 𝐸 − 𝐼3 ω23‬ا٘شطی پتب٘ؼیُ ‪ٔ . Mgl‬ؼٕ‪ٛ‬ال ایٗ چ‪ٟ‬بس حبثت ٘شٔبَ ػبصی ؿذ‪ ٜ‬حشوت ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ثیبٖ‬
‫‪2‬‬
‫ٔی ؿ‪٘ٛ‬ذ‪.‬‬

‫‪2E  I 332‬‬
‫‪‬‬
‫‪I1‬‬
‫‪2Mgl‬‬
‫‪‬‬
‫‪I1‬‬
‫(‪)5.61‬‬
‫‪p‬‬
‫‪a‬‬
‫‪I1‬‬
‫‪p‬‬
‫‪b‬‬
‫‪I1‬‬

‫ثش حؼت ایٗ حبثت ‪ٞ‬ب‪ٔ ،‬ؼبدِ‪ ٝ‬ا٘شطی (‪ )5.55‬سا ٔی ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ٘‪ٛ‬ؿت‪.‬‬

‫‪b  a cos ‬‬


‫‪2‬‬

‫‪  ‬‬ ‫‪2‬‬


‫‪  cos ‬‬ ‫(‪)5.62‬‬
‫‪2‬‬
‫‪sin ‬‬

‫اص ایٗ ٔؼبِ‪ ٝ‬ته ثؼذی دس ثحج ٔشث‪ٛ‬ى ث‪ ٝ‬حشوت دس ‪ θ‬اػتفبد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ٕٞ‬یٗ ً‪ٛ‬س دس ٔ‪ٛ‬سد آ٘چ‪ ٝ‬دس ثخؾ‬
‫‪ 3.3‬دس ت‪ٛ‬كیف حشوت تـؼـؼی دس ٔ‪ٛ‬سد ٔؼئّ‪٘ ٝ‬یش‪ٚ‬ی ٔشوضی ٌفت‪ ٝ‬ؿذ ٘یض وبسثشد داسد ‪ .‬دس ای‪ٙ‬زب س‪ٚ‬ؽ‬
‫آػب٘تش ایٗ اػت و‪ٔ ٝ‬تغیش‪ٞ‬ب سا ٔب٘‪ٙ‬ذ آ٘چ‪ ٝ‬دس ٔ‪ٛ‬سد ٔؼبِ‪٘ ٝ‬یش‪ٚ‬ی ٔشوضی ا٘زبْ داد یٓ تغییش د‪ٞ‬یٓ‪ .‬ثب اػتفبد‪ٜ‬‬
‫اص ٔتغییش 𝜃 ‪ٔ ، 𝑢 = cos‬ؼبدِ‪ )5.62( ٝ‬سا ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ثبص٘‪ٛ‬یؼی ٔی و‪ٙ‬یٓ‪.‬‬

‫‪u 2  1  u 2    u   b  au ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪,‬‬ ‫('‪)5.62‬‬

‫و‪ ٝ‬ثالفبكّ‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬ا٘تٍشاَ صیش لبثُ تغییش اػت‪.‬‬

‫‪u t ‬‬ ‫‪du‬‬


‫‪t ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)5.63‬‬
‫‪u  0‬‬
‫‪1  u    u   b  au ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪44‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ثب دس ٘ظش ٌشفتٗ چ‪ٙ‬یٗ ٘تیز‪ ٝ‬ای ‪ٕٞ ٚ‬چ‪ٙ‬یٗ ثب ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬ث‪ٔ ٝ‬ؼبدالت (‪ Ψ ٚ Φ ، )5.58( ٚ )5.57‬سا ٘یض ٔی ت‪ٛ‬اٖ‬
‫ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ا٘تٍشاِی خالك‪ ٝ‬ػبصی ٕ٘‪ٛ‬د ‪ .‬ثب ایٗ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د ‪ ،‬چ‪ٙ‬ذ رّٕ‪ ٝ‬ای صیش سادیىبَ ‪ٚ‬یظٌی ٔىؼجی داسد ث‪ٝ‬‬
‫ك‪ٛ‬ستی و‪ ٝ‬ثب ا٘تٍشاِ‪ٟ‬بی ثیو‪ٛ‬ی ػش‪ ٚ‬وبس داسیٓ‪ .‬ایٗ سا‪ ٜ‬حُ ‪ٞ‬ب دس ٔ‪ٛ‬سد وبٔپی‪ٛ‬تش ‪ٞ‬بی س‪ٔٚ‬یضی فؼّی ٘یض لبثُ‬
‫تؼٕیٓ اػت ‪.‬دس ٔ‪ٛ‬سد حشوت فبلذ ٘یش‪ ، ٚ‬فیضیه ث‪ ٝ‬دِی َ تؼذد ٔزٕ‪ٛ‬ػ‪ٞ ٝ‬بی ٔحبػجبتی ثب اث‪ٟ‬بْ س‪ٚ‬ثش‪ٔ ٚ‬ی‬
‫ؿ‪ٛ‬د‪ .‬خ‪ٛ‬ؿجختب٘‪ٔ ، ٝ‬ب‪ٞ‬یت وّی ثذ‪ ٖٚ‬ا٘زبْ دلیك ایٗ ا٘تٍشاِ‪ٟ‬ب لبثُ ثشسػی اػت‪.‬‬

‫لجُ اص آ٘ى‪ ٝ‬ثحج سا ثب ٌٔبِؼ‪ ٝ‬سا‪ ٜ‬حُ ‪ٞ‬بی ٕٔىٗ ٔؼبدِ‪ )5.63( ٝ‬ث‪ ٝ‬رّ‪ ٛ‬ثجشیٓ ثشسػی ثشخی اص ٘ظشات دس‬
‫ٔ‪ٛ‬سد حبثت ‪ٞ‬بی تؼشیف ؿذ‪ ٜ‬دس ٔؼبدِ‪ْ )5.61( ٝ‬فیذ خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ .‬ؿىُ (‪ )5.7‬حبِتی سا ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ و‪ ٝ‬دس‬
‫آٖ ٘مٌ‪ ٝ‬حبثت ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش ٔب دس ٔشوض رشْ لشاس ٘ذاسد‪ .‬دس ك‪ٛ‬ستیى‪ ٝ‬فشفش‪ ٜ‬ثش س‪ٚ‬ی یه ٔح‪ٛ‬س افمی چشخؾ و‪ٙ‬ذ‪،‬‬
‫‪ β ٓٞ ٚ α ٓٞ‬ثضسي تش اص كفش خ‪ٛ‬ا‪ٙٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ .‬اٌش فشفش‪ٛٔ ٜ‬سد ٘ظش دس یه حبِت ػبوٗ لشاس ثٍیشد أىبٖ‬
‫پیذایؾ ؿیت صیش ٔح ‪ٚ‬س افك ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد ‪ ٚ‬دس ایٗ حبِت ‪ٕٞ β‬چ‪ٙ‬بٖ ثضسٌتش اص كفش اػت أب ‪ٕٔ α‬ىٗ اػت‬
‫ٔخجت ‪ ٚ‬یب ٔ‪ٙ‬فی ثبؿذ‪ .‬یىی اص وبسثشد‪ٞ‬بی ٔ‪ ٟٓ‬دیٍش دس طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح اػت و‪ ٝ‬دس آٖ ٔشوض رشْ یه ٘مٌ‪ ٝ‬حبثت‬
‫ثبؿذ‪ .‬ثش حؼت ٔؼبدِ‪ α ، )5.7( ٝ‬ثیبٍ٘ش ٔیضاٖ ا٘شطی دس ػیؼتٓ اػت ثذ‪ ٖٚ‬دس ٘ظش ٌشفتٗ ا٘شطی رٗ ثـی‬
‫صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای ‪. 𝑥3‬دس ٔ‪ٛ‬سد ایٗ طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح ‪ α ≥ 0 ٚ β = 0 ،‬اػت‪ .‬دس ای‪ٙ‬زب ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬خ‪ٛ‬د سا ث‪ٛٔ ٝ‬لؼیت ‪ٞ‬بیی و‪ٝ‬‬
‫دس آٖ ا٘شطی ر‪ٙ‬جـی چشخـی ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ‪ 𝑥3‬ث‪ٔ ٝ‬شاتت ثضسي تش اص ٔیضاٖ ایٗ ا٘شطی ح‪ َٛ‬د‪ٔ ٚ‬ح‪ٛ‬س دیٍش‬
‫ثبؿذ ‪ٔ ،‬ؼٌ‪ٛ‬ف ٔی و‪ٙ‬یٓ‪.‬‬

‫دس ای‪ٙ‬زب ث‪ ٝ‬آػب٘ی ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ػٕت ساػت ٔؼبدِ‪ )5.62'( ٝ‬سا ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ یه تبثغ )𝑢(𝑓 دس ٘ظش ثٍیشیٓ ‪ ٚ‬ثب‬
‫ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬آٖ سفتبس ٔؼبدِ‪ٔ ٝ‬ىؼجی سا ثشسػی ٕ٘بئیٓ‪.‬‬

‫‪𝑓 𝑢 = β𝑢3 − α + a2 𝑢2 + 2ab − β 𝑢 + 𝛼 − 𝑏 2‬‬

‫دس ٔ‪ٛ‬سد ایٗ طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح )𝑢(𝑓 ث‪ ٝ‬دِیُ آ٘ى‪ β = 0 ٝ‬اػت فمي یه ٔؼبدِ‪ ٝ‬ا٘تٍشاِی اػت حبَ آ٘ى‪ ٝ‬دس‬
‫ٔ‪ٛ‬سد فشفش‪ ٜ‬ایٗ ٔؼبد ِ‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ٔىؼجی وبُٔ دس ٘ظش ٌشفت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬اص آ٘زب و‪ ٝ‬دس ثؼیبسی اص وبسثشد‪ٞ‬بی‬
‫طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح اص ا٘تخبة ‪ٞ‬بی ثذ‪ ٖٚ‬ص‪ٚ‬د ٘یش‪ ٚ‬اػتفبد‪ٔ ٜ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪ ،‬حشوت تمذیٕی ‪ ٚ‬ر‪ٟ‬ـ‪ٟ‬ب دس حشوت ‪ٞ‬بی‬
‫طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پی ٘بچیض اػت‪ .‬ث‪ٙٔ ٝ‬ظ‪ٛ‬س دسن ث‪ٟ‬تش حشوت ‪ٞ‬بی وّی یه رؼٓ دس حبَ چشخؾ ‪ ،‬ت‪ٟٙ‬ب حبِت‪ٟ‬بیی سا‬
‫دس ٘ظش ٔی ٌیشیٓ و‪. β > 0 ٝ‬‬

‫سیـ‪ٞ ٝ‬بی ایٗ چ‪ٙ‬ذ رّٕ‪ ٝ‬ای ٔىؼجی ص‪ٚ‬ایبیی سا و‪ ٝ‬دس آٖ 𝜃 تغییش ٔی و‪ٙ‬ذ ٔـخق ٔی ػبصد یؼ‪ٙ‬ی ص‪ٚ‬ایبی‬
‫" تغییش و‪ٙٙ‬ذ‪ "ٜ‬دس ‪ . θ‬تؼییٗ ایٗ صا‪ٚ‬ی‪ٞ ٝ‬ب اًالػبتی ویفی دس ٔ‪ٛ‬سد حشوت ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش سا ٔـخق ٔی ػبصد‬
‫ٕٔىٗ اػت یه سیـ‪ ٝ‬حمیمی ‪ ٚ‬یه ص‪ٚ‬د سیـ‪ٔ ٝ‬ضد‪ٚ‬د پیچیذ‪ٚ ٜ‬ر‪ٛ‬د داؿت‪ ٝ‬ثبؿذ ‪ٕٞ‬چ‪ٙ‬یٗ ٕٔىٗ اػت ػ‪ٝ‬‬
‫سیـ‪ ٝ‬حمیمی داؿت‪ ٝ‬ثبؿیٓ و‪ ٝ‬د‪ ٚ‬تبی آ٘‪ٟ‬ب ثشاثش ثبؿ‪ٙ‬ذ ‪ ٚ‬یب ٕٔىٗ اػت ػ‪ ٝ‬سیـ‪ ٝ‬حمیمی ‪٘ ٚ‬بثشاثش ثبؿ‪ٙ‬ذ ‪ .‬ایٗ‬

‫‪45‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫احتٕبِ‪ٟ‬ب ث‪ ٝ‬صا‪ٚ‬ی‪ٞ ٝ‬بی چشخؾ ‪ ٚ‬ثضسٌی چ‪ٟ‬بس حبثت ٔ‪ٛ‬ر‪ٛ‬د دس ٔؼبدِ‪ٞ ٝ‬بی (‪ )5.61‬ثؼتٍی داسد‪ٕٞ .‬چ‪ٙ‬یٗ ایٗ‬
‫‪ u‬حتٕبَ ثبیذ دس ‪−1 < 𝑢 ≤ 1‬كذق و‪ٙ‬ذ ‪ .‬فشم ٔی و‪ٙ‬یٓ‬ ‫ٔحذ‪ٚ‬دیت فیضیىی ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد و‪ ٝ‬سا‪ ٜ‬حُ‬
‫‪ 𝑢 > 0‬ثبؿذ‪ ،‬دس ای‪ٙ‬ل‪ٛ‬ست فشفش‪ ٜ‬دس یه ػٌح افمی لشاس ٔی ٌیشد ‪.‬ث‪ ٝ‬یبد داؿت‪ ٝ‬ثبؿیذ و‪ ٝ‬ین ٘مٌ‪ ٝ‬حبُٔ‬
‫ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ایٗ أىبٖ سا ث‪ٚ ٝ‬ر‪ٛ‬د آ‪ٚ‬سد و‪ ٝ‬و‪ٛ‬چىتشیٗ سیـ‪ ٝ‬و‪ٛ‬چه تش اص كفش ثبؿذ‪.‬‬

‫دس ای‪ٙ‬زب رّٕ‪ ٝ‬غبِت دس )𝑢(𝑓 ‪ β𝑢3 ،‬اػت‪ .‬اص آ٘زب و‪ ( β ٝ‬سر‪ٛ‬ع ؿ‪ٛ‬د ث‪ٔ ٝ‬ؼبدالت (‪ٕٛٞ ))5.61‬اس‪ ٜ‬یه‬
‫حبثت ٔخجت اػت 𝑢 𝑓 ث‪ ٝ‬اصای ‪ٞ u‬بی ثضسي ٔخجت ٔمذاسی ٔخجت ‪ ٚ‬ث‪ ٝ‬اصای ‪ٞ u‬بی ثضسي ٔ‪ٙ‬فی ٔمذاسی‬
‫ٔ‪ٙ‬فی داسد‪ .‬دس ٘مٌ‪ٔ 𝑓 𝑢 ، 𝑢 = ±1 ٝ‬ؼبدَ ‪ ٚ – (𝑏 ∓ 𝑎)2‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ‪ٕٛٞ‬اس‪ ٜ‬ث‪ ٝ‬رض دس ٔ‪ٛ‬اسد غیش ٔؼٕ‪َٛ‬‬
‫و‪ 𝑢 = ±1 ٝ‬خ‪ٛ‬د سیـ‪ ٝ‬اػت ٔمذاسی ٔ‪ٙ‬فی اػت ( ٔت‪ٙ‬بظش ثب یه فشفش‪ ٜ‬ػٕ‪ٛ‬دی)‬

‫ؿىُ ‪ -5.8‬تل‪ٛ‬یش ػبصی ٔ‪ٛ‬لؼیت ٔىب٘ی ص‪ٚ‬ایبی چشخؾ ‪ θ‬د سحشوت یه فشفش‪ٔ ٜ‬تمبسٖ ػ‪ٍٙ‬یٗ ثشس‪ٚ‬ی یه‬
‫ػٌح افمی‪ٚ .‬ر‪ٛ‬د ٘مٌ‪ ٝ‬حبُٔ أىبٖ ٔ‪ٙ‬فی ث‪ٛ‬دٖ یىی اص سیـ‪ٞ ٝ‬ب سا ث‪ٚ ٝ‬ر‪ٛ‬د ٔی آ‪ٚ‬سد‪.‬‬

‫دس ٘تیز‪ ٝ‬حذالُ یه سیـ‪ ٝ‬دس ٘بحی‪ٚ 𝑢 > 1 ٝ‬ر‪ٛ‬د داسد‪٘ ،‬بحی‪ ٝ‬ای و‪ ٝ‬ثب ص‪ٚ‬ایبی حمیمی ٔت‪ٙ‬بظش ٘یؼت ‪ .‬دس‬
‫‪ٚ‬الغ ‪ ،‬حشوت فیضیىی فشفش‪ ٜ‬ت‪ٟٙ‬ب صٔب٘ی و‪ 𝑢2 ٝ‬دس ثب ص‪ٔ ٜ‬یبٖ ‪ٔ 𝑢 = +1 ٚ 𝑢 = −1‬خجت ثبؿذ‪ ،‬سخ ٔی‬
‫د‪ٞ‬ذ ث‪ ٝ‬ایٗ ٔؼ‪ٙ‬ب و‪ ٝ‬حتٕبَ الصْ اػت ‪ θ‬ثیٗ كفش ‪ +π ٚ‬ثبؿذ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔی ت‪ٛ‬اٖ چ‪ٙ‬یٗ ٘تیز‪ٌ ٝ‬شفت و‪ ٝ‬ث‪ٝ‬‬
‫اصای ‪ٞ‬ش فشفش‪ ٜ‬حمیمی 𝑢 𝑓 د‪ ٚ‬سیـ‪ 𝑢2 ٚ 𝑢1 ٝ‬دس ثبص‪ٚ +1 ٚ −1 ٜ‬ر‪ٛ‬د خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ داؿت ( سر‪ٛ‬ع ؿ‪ٛ‬د ث‪ٝ‬‬
‫ؿىُ ‪ ٚ )5.8‬فشفش‪ٛٔ ٜ‬سد ٘ظش ث‪ ٌٝ٘ٛ ٝ‬ای حشوت ٔی و‪ٙ‬ذ و‪ٕٛٞ cos 𝜃 ٝ‬اس‪ٔ ٜ‬مذاسی ثیٗ ایٗ د‪ ٚ‬سیـ‪ ٝ‬ثبؿذ‪.‬‬
‫ٔ‪ٛ‬لؼیت ٔىب٘ی ایٗ سیـ‪ٞ ٝ‬ب ‪ ٚ‬سفتبس 𝛷 ‪ 𝛹 ٚ‬ث‪ ٝ‬اصای ٔمذاس اسصؿ‪ٟ‬بی ‪ θ‬ثیٗ آ٘‪ٟ‬ب اًالػبتی تزشثی دس ٔ‪ٛ‬سد‬
‫حشوت ایٗ فشفش‪ٔ ٜ‬ی ٕ٘بیذ ‪ .‬ث‪ًٛ ٝ‬س ٔؼٕ‪ َٛ‬حشوت فشفش‪ ٜ‬سا اص ًشیك تؼمیت ٔ‪ٙ‬ح‪ٙ‬ی تمبًغ ٔح‪ٛ‬س اكّی ثش‬
‫س‪ٚ‬ی وش‪ ٜ‬ث‪ ٝ‬ؿؼبع ‪ٚ‬احذ ح‪ َٛ‬یه ٘مٌ‪ ٝ‬حبثت ثشسػی ٔی ٕ٘بییٓ ‪ .‬ایٗ ٔ‪ٙ‬ح‪ٙ‬ی ‪ٕٞ‬بٖ ربیٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬س اكّی اػت ‪.‬‬
‫ٔختلبت ‪ٞ‬بی لٌجی یه ٘مٌ‪ ٝ‬ثش س‪ٚ‬ی ایٗ ربیٍب‪ ٜ‬ثب ص‪ٚ‬ایبی ا‪ٚ‬یّشی ‪ Φ ٚ θ‬دس دس ػیؼتٓ رؼٓ ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش‬
‫وبٔالَ یىؼبٖ اػت ‪ .‬ثب ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬ثحج ٌٔشح ؿذ‪ ٜ‬دس پبساٌشاف ق ثُ خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ دیذ و‪ ٝ‬ایٗ ربیٍب‪ ٜ‬ثیٗ د‪ ٚ‬دایش‪ٜ‬‬
‫ٔحذ‪ٚ‬د و‪ٙٙ‬ذ‪ ٜ‬ػشم رغشافیبیی ‪ 𝜃2 = arc cos u2 ٚ 𝜃1 = arc cos u1‬لشاس داسد ‪ 𝜃 ٚ‬دس ‪ٞ‬ش د‪ٚ‬ی ایٗ‬

‫‪46‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫دایش‪ٞ ٜ‬ب اص ثیٗ ٔی س‪ٚ‬د ‪ .‬ؿىُ ایٗ ٔ‪ٙ‬ح‪ٙ‬ی ربیٍب‪ ٜ‬دس ٔمیبع ثبال اص ًشیك ٔمذاس اسصؽ سیـ‪ b-au ٝ‬ثذػت‬
‫ٔی آیذ و‪ ٝ‬آ٘شا ثب ‪٘ 𝑢′‬ـبٖ ٔی د‪ٞ‬یٓ ‪.‬‬

‫‪b‬‬
‫‪u ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)5.64‬‬
‫‪a‬‬

‫ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ٔخبَ فشم و‪ٙ‬یذ و‪ ٝ‬ؿشایي ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬ث‪ ٌٝ٘ٛ ٝ‬ای ثبؿذ و‪ 𝑢′ ٝ‬ثضسٌتش اص ‪ u2‬ثبؿذ دس ٘تیز‪ ٝ‬ثب ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬ث‪ٝ‬‬
‫ٔؼبدِ‪ٕٛٞ 𝛷 )5.57( ٝ‬اس‪ ٜ‬تٕبیُ ٔزبص ص‪ٚ‬ایبی ٔیبٖ ‪ 𝜃2 ٚ 𝜃1‬سا ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ ‪ .‬دس ٘تیز‪ ٝ‬ربیٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬س اكّی‬
‫ثب تب٘ظا٘ت دایش‪ٞ ٜ‬بی ٔحذ‪ٚ‬د و‪ٙٙ‬ذ‪ ٜ‬ثشاثش اػت ث‪ ٌٝ٘ٛ ٝ‬ای و‪ ٓٞ 𝛷 ٝ‬دس ‪ ٓٞ ٚ 𝜃1‬دس ‪ٌٔ 𝜃2‬بثك ثب آ٘چ‪ ٝ‬دس‬
‫ؿىُ (اِف‪ )5.9‬آٔذ‪ ٜ‬اػت دس ر‪ٟ‬ت ٔـبث‪ٟ‬ی لشاس ثٍیشد ‪.‬ث‪ٙ‬بثشایٗ اص آ٘زب و‪ Φ ٝ‬ث‪ًٛ ٝ‬س رذاٌب٘‪ ٝ‬دس یه ر‪ٟ‬ت‬
‫‪ .‬أب ایٗ‬ ‫افضایؾ پیذا ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ٔ ،‬ح‪ٛ‬س فشفش‪ ٜ‬حشوت تمذیٕی ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬دی سا صا خ‪ٛ‬د ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ‬
‫حشوت ٔـبث‪ ٝ‬حشوت تمذیٕی ٔ‪ٙ‬ظٓ دس حشوت ثذ‪٘ ٖٚ‬یش‪٘ ٚ‬یؼت ث‪ ٝ‬ایٗ دِیُ و‪ ٝ‬ثب ادأ‪ ٝ‬حشوت دایش‪ ٜ‬ای‬
‫ٔح‪ٛ‬س اكّی ‪ ،‬دس ثیٗ صا‪ٚ‬ی‪ٞ ٝ‬بی ‪ٛ٘ 𝜃2 ٚ 𝜃1‬ػی ر‪ٟ‬ؾ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد و‪ ٝ‬ػجت ثبال ‪ ٚ‬پبئیٗ سفتٗ ٘بٌ‪ٟ‬ب٘ی فشفش‪ٜ‬‬
‫دس ً‪ َٛ‬حشوت تمذیٕی ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش ٔی ؿ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫اٌش ‪ 𝑏 a‬ث‪ ٌٝ٘ٛ ٝ‬ای ثبؿذ و‪ 𝑢′ ٝ‬ثیٗ ‪ u2 ٚ u1‬لشاس ثٍیشد ر‪ٟ‬ت حشوت تمذیٕی دس د‪ ٚ‬دایش‪ٔ ٜ‬حذ‪ٚ‬د و‪ٙٙ‬ذ‪ٜ‬‬
‫ٔتفب‪ٚ‬ت خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ ٚ‬ربیٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬س اكّی ٌٔبثك آ٘چ‪ ٝ‬و‪ ٝ‬دس ؿىُ (‪ 5.9‬ة) آٔذ‪ ٜ‬اػت دچبس ِ‪ٛ‬ح خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ‪.‬‬
‫ثب ایٗ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د ٔیبٍ٘یٗ 𝛷 دیٍش اص ثیٖ ٕ٘ی س‪ٚ‬د ث‪ ٝ‬ایٗ دِیُ و‪ٕٛٞ ٝ‬اس‪ٛ٘ ٜ‬ػی حشوت تمذیٕی دس یه ر‪ٟ‬ت‬
‫ٔـخق ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد‪ .‬چ‪ٙ‬یٗ ؿشایٌی دس صٔب٘ی و‪ 𝑢′ ٝ‬ثب یىی اص سیـ‪ٞ ٝ‬بی )𝑢(𝑓 تاللی پیذا و‪ٙ‬ذ ٘یض سخ ٔی‬
‫د‪ٞ‬ذ‪.‬‬

‫ؿىُ ‪ -5.9‬اؿىبَ ٕٔىٗ دس ٔ‪ٛ‬سد ربیٍب‪ٔ ٜ‬ح‪ٛ‬س اكّی ثش س‪ٚ‬ی وش‪ٚ ٜ‬احذ‬

‫دس دایش‪ٞ ٜ‬بی ٔحذ‪ٚ‬د و‪ٙٙ‬ذ‪ٔ ٜ‬ت‪ٙ‬بظش ‪ 𝛷 ٓٞ ٚ 𝜃 ٓٞ ،‬اص ثیٗ ٔی س‪٘ٚ‬ذ ‪ .‬ایٗ أش ٔؼتّضْ آٖ اػت و‪ ٝ‬ربیٍب‪ٜ‬‬
‫ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش اص لؼٕت ‪ٞ‬بی ٘‪ٛ‬ن تیضی ٌٔبثك آ٘چ‪ ٝ‬دس ؿىُ (‪ 5.9‬د) ٔـخق ؿذ‪ ٜ‬اػت ثشخ‪ٛ‬سداس ثبؿذ‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ایٗ ٔ‪ٛ‬سد آخش ثش خالف ظب‪ٞ‬ش ٘‪ٛ‬ػی حبِت اػتخ‪ٙ‬بئی ٘یؼت‪ ،‬دس ‪ٚ‬الغ چ‪ٙ‬یٗ حبِتی ثب ؿشایي ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬و‪ٔ ٝ‬ؼٕ‪ٛ‬الَ‬
‫دس ثحج ‪ٞ‬بی ٔمذٔبتی فشفش‪ٞ ٜ‬ب ؿشى ٔی ؿ‪ٛ‬د ٔت‪ٙ‬بظش اػت‪ :‬اثتذا چ‪ٙ‬یٗ فشم ٔی و‪ٙ‬یٓ و‪ ٝ‬فشفش‪ٔ ٜ‬تمبسٖ دس‬
‫‪ 𝜃0‬حبثت اػت ‪ .‬دس ك‪ٛ‬ستی و‪ ٝ‬داؿت‪ٝ‬‬ ‫ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س اكّی خ‪ٛ‬د چشخؾ ٔی و‪ٙ‬ذ‪ ،‬چ‪ٙ‬یٗ چشخـی دس ر‪ٟ‬ت‬
‫ثبؿیٓ ‪ ، 𝑡 = 0‬ایٗ ٔح‪ٛ‬س اكّی آصاد ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ٔ ٚ‬ؼبِ‪ ٝ‬اكّی ت‪ٛ‬كیف حشوت ٔتؼبلت آٖ خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د پش‪ٚ‬اهح‬
‫اػت و‪ ٝ‬دس ایٗ ؿشایي ‪ 𝜃 = 𝛷 = 0 ٚ 𝜃 = 𝜃0 ، 𝑡 = 0‬اػت ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ وٕیت ‪٘ 𝑢0 = cos θ0‬یض‬
‫یىی اص سیـ‪ٞ ٝ‬بی )𝑢(𝑓 اػت ‪ ٚ‬دس ‪ٚ‬الغ ثب دایش‪ ٜ‬ثبالیی ٔت‪ٙ‬بظش خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪b‬‬
‫‪u0  u2  u  ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)5.65‬‬
‫‪a‬‬

‫ث‪ٙٔ ٝ‬ظ‪ٛ‬س احجبت ایٗ ٔ‪ٛ‬سد ‪ ،‬ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬و‪ٙ‬یذ و‪ ٝ‬ایٗ ؿشایي ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬دس ‪ 𝐸 ′‬ثب ‪ Mgl cos θ0‬ثشاثش اػت ‪ ٚ‬رّٕ‪ٞ ٝ‬بی‬
‫ٔ‪ٛ‬ر‪ٛ‬د دس ‪ٔ 𝐸 ′‬ـتك ؿذ‪ ٜ‬اص ا٘شطی ر‪ٙ‬جـی فشفش‪ٞ ٜ‬شٌض ٔ‪ٙ‬فی ٘خ‪ٛ‬ا‪ٙٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ صٔب٘ی و‪𝛷 ٚ 𝜃 ٝ‬‬
‫٘ؼجت ث‪ٔ ٝ‬مذاس اسصؿ‪ٟ‬بی كفش ا‪ِٚ‬ی‪ٔ ٝ‬تفب‪ٚ‬ت ؿ‪٘ٛ‬ذ‪ ،‬ا٘شطی ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش ت‪ٟٙ‬ب ثب وب‪ٞ‬ؾ ‪ Mgl cos θ‬یؼ‪ٙ‬ی افضایؾ‬
‫‪ θ‬پبیذاس خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ .‬دس ٘تیز‪ 𝜃0 ٝ‬ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬ثب ‪ٔ 𝜃2‬ـبث‪ ٝ‬اػت ‪ٔ ٚ‬مذاس اسصؽ ‪ θ‬دس حبِت حذالُ خ‪ٛ‬د لشاس ٔی‬
‫‪ 𝜃1‬ثشػذ ایٗ س‪٘ٚ‬ذ‬ ‫ٌیشد‪.‬دس ای‪ٙ‬ل‪ٛ‬ست فشف‪ ٝ‬س‪ٞ‬ب ؿذ‪ ٜ‬ػم‪ٛ‬ى ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ ٚ‬تب صٔب٘ی و‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬صا‪ٚ‬ی‪ٔ ٝ‬حذ‪ٚ‬د و‪ٙٙ‬ذ‪ٜ‬‬
‫ػم‪ٛ‬ى ‪ٕٞ‬ضٔبٖ ثب ٘‪ٛ‬ػی حشوت تمذیٕی ادأ‪ ٝ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ داؿت ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔح‪ٛ‬س اكّی ثبس دیٍش ث‪ ٝ‬ػٕت ‪𝜃2‬‬
‫افضایؾ پیذا خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ وشد‪ ،‬ایٗ حشوت ث‪ًٛ ٝ‬س وبُٔ دس ؿىُ (‪ 5.9‬د) ٘ـبٖ داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ٜ‬اػت‪.‬‬

‫دس ای‪ٙ‬زب ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ دس ٔ‪ٛ‬سد حشوت فشفش‪ ٜ‬تحت ؿشایي ا‪ِٚ‬ی‪٘ ٝ‬بث‪ٛ‬دی 𝜃 ‪ 𝛷 ٚ‬ث‪ ٝ‬ؿشى آ٘ى‪ ٝ‬ا٘شطی ر‪ٙ‬جـی‬
‫چشخؾ ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ‪ٞz‬ب دس ٔمبیؼ‪ ٝ‬ثب حذاوخش تغییش دس ا٘شطی پتب٘ؼیُ ث‪ ٝ‬اٖ داص‪ ٜ‬وبفی ثضسي ثبؿذ ث‪ ٝ‬اظ‪ٟ‬بس‬
‫٘ظش ثپشداصیٓ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪I ω2‬‬ ‫‪≫ 2Mgl.‬‬ ‫(‪)5.66‬‬
‫‪2 3 3‬‬

‫تبحیشات ص‪ٚ‬د ٘یش‪ٞٚ‬بی ربرث‪ ٝ‬ای یؼ‪ٙ‬ی حشوت تمذیٕی ‪ ٚ‬ر‪ٟ‬ؾ ‪ٞ‬بی ٔت‪ٙ‬بظش ثب آٖ ت‪ٟٙ‬ب اختالَ ‪ٞ‬بی و‪ٛ‬چىی‬
‫ثش حشوت چشخـی غبِت ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س اكّی خ‪ٛ‬د خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ داؿت ‪ .‬دس چ‪ٙ‬یٗ ٔ‪ٛ‬لؼیتی ‪ٔ ،‬ی ٌ‪ٛ‬ییٓ فشفش‪ ٜ‬دس‬
‫حبِت " فشفش‪ ٜ‬ػشیغ " "‪ "fast top‬لشاس داسد‪.‬‬

‫ثب چ‪ٙ‬یٗ فشهی ‪ ،‬ػجبست‪ٟ‬بی ٔشث‪ٛ‬ى ث‪ ٝ‬ا٘ذ اص‪ ٜ‬ایٗ ر‪ٟ‬ـ‪ٟ‬ب‪ ،‬ثؼبٔذ ر‪ٟ‬ؾ ‪ٔ ٚ‬یبٍ٘یٗ ثؼبٔذ حشوت تمذیٕی ٔ‪ٛ‬سد‬
‫٘ظش ثذػت خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ آٔذ‪.‬‬

‫‪ 𝑢1 − 𝑢0‬ثذػت ٔی آیذ و‪ ٝ‬دس آٖ ‪ 𝑢1‬سیـ‪ٝ‬‬ ‫ا٘ذاص‪ ٜ‬ایٗ ر‪ٟ‬ـ‪ٟ‬ب تحت ؿشایي ا‪ِٚ‬ی‪ٛٔ ٝ‬سد ٘ظش اص ًشیك‬
‫فیضیىی دیٍش )𝑢(𝑓 اػت‪ .‬ؿشایي ا‪ِٚ‬ی‪ 𝐸 ′ = Mgl cos θ0 ٝ‬دس ای‪ٙ‬زب ثب تؼب‪ٚ‬ی صیش ثشاثش اػت‪.‬‬

‫‪48‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ایٗ ساثٌ‪ٕٞ ٚ ٝ‬چ‪ٙ‬یٗ ؿشایي ٔؼبدِ‪ٔ ، )5.65( ٝ‬ی ت‪ٛ‬اٖ )𝑢(𝑓 سا ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ػبد‪ ٜ‬تشی ثبص٘‪ٛ‬یؼی‬
‫ٕ٘‪ٛ‬د‬

‫‪𝑓 𝑢 = u0 − u [β 1 − u2 − a2 (u0 − u)] .‬‬ ‫(‪)5.67‬‬

‫سیـ‪ٞ ٝ‬بی )𝑢(𝑓 ث‪ ٝ‬رض ‪ u0‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص سیـ‪ٞ ٝ‬بی ػجبست ا٘تٍشاِی دس ثشاوت ٔی آیذ ‪ ٚ‬دس ٘تیز‪ ٝ‬سیؾ ‪ٜ‬‬
‫ٌّٔ‪ٛ‬ة ‪ 𝑢1‬دس ٔؼبدِ‪ ٝ‬صیش كذق ٔی و‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫‪a2‬‬
‫‪1 − 𝑢12 −‬‬ ‫‪u0 − u1 = 0 .‬‬ ‫(‪)5.68‬‬
‫‪β‬‬

‫دس ای‪ٙ‬زب 𝑢 ‪ 𝑢0 −‬سا ثب 𝑥 ‪ 𝑢0 − u1 ٚ‬سا ثب ‪٘ 𝑥1‬ـبٖ داد‪ ٜ‬ایٓ دس ٘تیز‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ )5.68( ٝ‬سا ٔی ت‪ٛ‬اٖ ث‪ٝ‬‬
‫ك‪ٛ‬ست صیش ٘‪ٛ‬ؿت‬

‫‪𝑥12 + px1 − q = 0 ،‬‬ ‫(‪)5.69‬‬

‫و‪ ٝ‬دس آٖ‬

‫‪𝑎2‬‬
‫=𝑝‬ ‫‪− 2 cos 𝜃0 .‬‬ ‫‪𝑞 = sin2 𝜃0 .‬‬
‫𝛽‬

‫ؿشایي ٔشث‪ٛ‬ى ث‪ ٝ‬فشفش‪ ٜ‬ػشیغ ( ٔؼبدِ‪٘ ) )5.66( ٝ‬ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ و‪٘ p ٝ‬ؼجت ث‪ q ٝ‬ث‪ٔ ٝ‬شاتت ثضسٌتش اػت ‪ .‬ثب‬
‫ثبص٘‪ٛ‬یؼی ‪ٔ 𝑎2 β‬ی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ایٗ ٔ‪ٛ‬ه‪ٛ‬ع سا ث‪ ٝ‬خ‪ٛ‬ثی ٘ـبٖ د‪ٞ‬یٓ‪.‬‬

‫ث‪ ٝ‬رض صٔب٘ی و‪ 𝐼3 ≪ 𝐼1 ٝ‬ثبؿذ ( و‪ ٝ‬ثب حبِت فشفش‪ ٜ‬دس ؿىُ غیش ٔؼٕ‪ َٛ‬یه ػیٍبس ٔت‪ٙ‬بظش اػت )‪ ،‬ایٗ‬
‫٘ؼجت ثؼیبس ثضسٌتش اص ‪ٚ‬احذ اػت ‪ . 𝑝 ≫ 𝑞 ٚ‬ث‪ٙٔ ٝ‬ظ‪ٛ‬س ٔشتت ػبصی وٕیت و‪ٛ‬چه ‪ ، 𝑞 p‬ت‪ٟٙ‬ب سیـ‪ ٝ‬لبثُ‬
‫دسن فیضیىی ٔؼبدِ‪ )5.68( ٝ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش اػت‪.‬‬

‫كشف ٘ظش اص ‪ 2 cos 𝜃0‬دس ٔمبیؼ‪ ٝ‬ثب ‪ 𝑎2 β‬چ‪ٙ‬یٗ ٘تیز‪ ٝ‬ای سا ٔی ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ٘یض ٘‪ٛ‬ؿت‬

‫‪β sin 2 θ 0‬‬ ‫‪I 1 2Mgl‬‬


‫= ‪𝑥1‬‬ ‫=‬ ‫‪sin2 𝜃0 .‬‬ ‫(‪)5.70‬‬
‫‪a2‬‬ ‫‪I 2 I 3 ω 23‬‬

‫‪49‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ث‪ٙ‬بثشایٗ ا٘ذاص‪ ٜ‬ر‪ٟ‬ؾ ‪ٔ ،‬حبػج‪ ٝ‬ؿذ‪ ٜ‬اص ًشیك ‪ ،𝑥1 = u0 − u1‬تب ‪1 ω23‬وب‪ٞ‬ؾ پیذا ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ٞ .‬ش چ‪ٝ‬‬
‫فشفش‪ٛٔ ٜ‬سد ٘ظش ػشیغ تش ثچشخذ ا٘ذاص‪ ٜ‬ر‪ٟ‬ؾ آٖ وٕتش اػت‪.‬‬

‫ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ٔـبث‪ ٝ‬ثؼبٔذ ر‪ٟ‬ؾ ث‪ ٝ‬آػب٘ی دس فشفش‪ ٜ‬ػشیغ لبثُ تـخیق اػت ‪ .‬اص آ٘زب و‪ ٝ‬ا٘ذاص‪ ٜ‬ر‪ٟ‬ؾ و‪ٛ‬چه‬
‫( ‪. ) sin2 θ0‬‬ ‫اػت ‪ ،‬رّٕ‪ )1 − 𝑢2 ( ٝ‬دس ٔؼبدِ‪ )5.67( ٝ‬ثب ٔمذاس اسصؽ ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬آٖ لبثُ ربیٍضی‪ٙ‬ی اػت‬
‫ث‪ٙ‬بثشایٗ ٔؼبدِ‪ )5.67( ٝ‬سا ٔی ت‪ٛ‬اٖ ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ٔؼبدِ‪ )5.70( ٝ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ٘‪ٛ‬ؿت‪.‬‬

‫دس ك‪ٛ‬ستی و‪ٔ ٝ‬جذاَ ‪ x‬ث‪ٔ ٝ‬مذاس ٔیب٘ی ثبص‪ ٜ‬آٖ تغییش و‪ٙ‬ذ ‪ٕٞ ،‬ضٔبٖ ثب تغییش ٔتغیش ث‪ٝ‬‬

‫آٍ٘ب‪ٔ ٜ‬ؼبدِ‪ ٝ‬تفبهُ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د‬

‫و‪ ٝ‬پغ اص ٔـتك ٌیشی ثبس دیٍش ث‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ ٝ‬آؿ‪ٙ‬ب ٔشث‪ٛ‬ى ث‪ ٝ‬حشوت ‪ٞ‬بسٔ‪٘ٛ‬یه ػبد‪ ٜ‬لبثُ خالك‪ ٝ‬ػبصی اػت‪.‬‬

‫ثب ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬ؿشایي ا‪ِٚ‬ی‪ x = 0 ٝ‬دس ‪ ، t = 0‬سا‪ ٜ‬حُ وبُٔ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د‬
‫‪𝑥1‬‬
‫=𝑥‬ ‫‪1 − cos 𝑎𝑡 ,‬‬ ‫(‪)5.71‬‬
‫‪2‬‬

‫و‪ ٝ‬دس آٖ ‪ x1‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص (‪ٔ )5.70‬ـخق ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ثؼبٔذ صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای ر‪ٟ‬ؾ ٔح‪ٛ‬س اكّی ثیٗ ‪ٚ 𝜃0‬‬
‫‪ 𝜃1‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪𝐼3‬‬
‫=𝑎‬ ‫‪𝜔3 ,‬‬ ‫(‪)5.72‬‬
‫‪𝐼1‬‬

‫و‪ ٝ‬ثب چشخؾ ػشیؼتش فشفش‪ ٜ‬افضایؾ پیذا ٔی و‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫ػشا٘زبْ ‪ ،‬ػشػت صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای حشوت تمذیٕی ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص (‪ )5.57‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ٔـخق ٔی ٌشدد‪.‬‬

‫‪ ٚ‬یب ثب ربیٍضی‪ٙ‬ی ٔؼبدِ‪ٞ ٝ‬بی (‪ )5.70( ٚ )5.72‬داسیٓ‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪β‬‬
‫=‪Φ‬‬ ‫‪(1 − cos at) .‬‬ ‫(‪)5.73‬‬
‫‪2a‬‬

‫دس ٘تیز‪٘ ٝ‬شخ حشوت تمذیٕی ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش یى‪ٛٙ‬اخت ٘یؼت أب تغییشات آٖ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ‪ٕٞ‬ب‪ ًٙٞ‬ثب صٔبٖ ا٘زبْ‬
‫ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ ٚ‬دس ر‪ٟ‬ؾ اص ثؼبٔذ حبثتی ثشخ‪ٛ‬سداس اػت ‪ .‬ثب ایٗ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د ٔیبٍ٘یٗ ثؼبٔذ حشوت تمذیٕی ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست‬
‫صیش اػت‪.‬‬

‫‪β‬‬ ‫‪Mgl‬‬
‫=𝛷‬ ‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫(‪)5.74‬‬
‫‪2a‬‬ ‫‪I3 ω 3‬‬

‫و‪٘ ٝ‬ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ ٘شخ حشوت تمذیٕی ‪ٕٞ‬ضٔبٖ ثب افضایؾ ػشػت حشوت چشخـی ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬فشفش‪ ٜ‬وب‪ٞ‬ؾ پیذا‬
‫ٔی و‪ٙ‬ذ‪.‬‬

‫او‪ ٖٛٙ‬دس ربیٍب‪ٞ‬ی لشاس داسیٓ و‪ٔ ٝ‬ی ت‪ٛ‬ا٘یٓ تل‪ٛ‬یش وبّٔی اص حشوت فشفش‪ ٜ‬ػشیغ سا صٔب٘ی و‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬س اكّی اص‬
‫ػشػت ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬كفش ثش خ‪ٛ‬سداس ثبؿذ اسائ‪ ٝ‬د‪ٞ‬یٓ‪.‬‬

‫ثال فبكّ‪ ٝ‬پغ اص س‪ٞ‬ب ؿذٖ ٔح‪ٛ‬س اكّی ‪ ،‬حشوت ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬فشفش‪ٕٛٞ ٜ‬اس‪ ٜ‬تحت تبحیش ٘یش‪ٚ‬ی ربرث‪ ٝ‬ؿىُ ٘ض‪ِٚ‬ی‬
‫خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ داؿت ‪ .‬أب دس حیٗ ایٗ س‪٘ٚ‬ذ ٘ض‪ِٚ‬ی ‪ ،‬رفت ٘یش‪ٚ‬ی ٘تیز‪ ٝ‬ؿذ‪ ٜ‬ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ػم‪ٛ‬ى ػجت ٔی ؿ‪ٛ‬د و‪ٝ‬‬
‫فشفش‪ ٜ‬اص یه ػشػت تمذیٕی و‪ٔ ٝ‬ؼتمیٕبَ ٘ؼجتی اص ا٘ذاص‪ ٜ‬س‪٘ٚ‬ذ ٘ض‪ِٚ‬ی آٖ خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د داؿت ‪ ٜ‬ثبؿذ ‪ٕٞ‬یٗ أش‬
‫ػجت ربثزبیی ٔح‪ٛ‬س اكّی ث‪ ٝ‬ػٕت و‪ٙ‬بس‪ٞ ٜ‬ب ‪ ٚ‬دس ح‪ َٛ‬ػٕ‪ٛ‬د خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ ‪ .‬ایٗ ػم‪ٛ‬ى ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬دس یه ر‪ٟ‬ؾ‬
‫د‪ٚ‬س‪ ٜ‬ای ٔح‪ٛ‬س اكّی ػال‪ ٜٚ‬ثشحشوت تمذیٕی اتفبق ٔی افتذ‪ .‬صٔب٘ی و‪ ٝ‬ػشػت ٌشدؽ فشفش‪ ٜ‬ػشیؼتش ‪ ٚ‬ػشیؼتش‬
‫ؿ‪ٛ‬د‪ ،‬ا٘ذاص‪ ٜ‬فشآی‪ٙ‬ذ ر‪ٟ‬ؾ ث‪ ٝ‬ػشػت وب‪ٞ‬ؾ پیذا ٔیى‪ٙ‬ذ اٌشچ‪ٔ ٝ‬مذاس ثؼبٔذ آٖ ثبال خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ سفت‪ ،‬حبَ آ٘ى‪ ٝ‬دس‬
‫‪ٕٞ‬یٗ صٔبٖ حشوت تمذیٕی ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬د س‪٘ٚ‬ذ و‪ٙ‬ذتشی پیذا ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ .‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست وبسثشدی‪ ،‬دس یه فشفش‪ٜ‬‬
‫و‪ ٝ‬اص ػشػت وبفی ثشخ‪ٛ‬سداس ثبؿذ فشآی‪ٙ‬ذ ر‪ٟ‬ؾ اص ًشیك اكٌىبن دس ٔح‪ٛ‬س اكّی اص ثیٗ ٔی س‪ٚ‬د ‪ ٚ‬دیٍش‬
‫لبثُ ٔـب‪ٞ‬ذ‪٘ ٜ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ فشفش‪ٛٔ ٜ‬سد ٘ظش حشوت تمذیٕی یى‪ٛٙ‬اختی سا ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬سػٕ‪ٛ‬د ٘ـبٖ ٔی‬
‫د‪ٞ‬ذ‪ .‬اص آ٘زب و‪ ٝ‬ایٗ حشوت تمذیٕی ت‪ٟٙ‬ب دس ظب‪ٞ‬ش اص س‪٘ٚ‬ذ ٔ‪ٙ‬ظٕی ثشخ‪ٛ‬سداس اػت‪ ،‬وّیٗ ‪ ٚ‬ػبٔشفیّذ ‪ 2‬آ٘شا ثب‬
‫ػ‪ٛٙ‬اٖ حشوت تمذیٕی ؿج‪ٙٔ ٝ‬ظٓ ٘بٍٔزاسی ٕ٘‪ٛ‬د‪ ٜ‬ا٘ذ ‪ .‬دس ثؼیبسی اص ثحخ‪ٟ‬بی اكّی حشوت تمذیٕی ‪ ،‬اص‬
‫پذیذ‪ ٜ‬ر‪ٟ‬ؾ كشف٘ظش ٔی ؿ‪ٛ‬د ‪ .‬دس ٘تیز‪ ، ٝ‬چ‪ٙ‬یٗ ٔـتم‪ٟ‬بیی ٘تیز‪ ٝ‬ای ٔت‪ٙ‬بلن ث‪ٚ ٝ‬ر‪ٛ‬د ٔی آ‪ٚ‬سد و‪ ٝ‬پغ اص‬
‫س‪ٞ‬بیی ‪ ،‬فشفش‪ٛٔ ٜ‬سد ٘ظش ثالفبكّ‪ ٝ‬حشوت تمذیٕی یى‪ٛٙ‬اختی سا ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ‪ ،‬حشوتی و‪٘ ٝ‬ؼجت ث‪٘ ٝ‬یش‪ٚ‬‬
‫ؿت‬
‫‪ٞ‬بی ربرث‪ ٝ‬و‪ ٝ‬دِیُ اكّی ایٗ حشوت تمذیٕی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ حبِتی ًجیؼی داسد ‪ .‬ثشسػی ایٗ حشوت تمذیٕی ‪ٜ‬‬
‫ٔ‪ٙ‬ظٓ ٕ٘ی ت‪ٛ‬ا٘ذ ت‪ٙ‬بلن ث‪ٚ ٝ‬ر‪ٛ‬د آٔذ‪ ٜ‬سا ثشًشف و‪ٙ‬ذ‪ .‬ایٗ حشوت تمذیٕی ث‪ًٛ ٝ‬س پی‪ٛ‬ػت‪ ٝ‬ادأ‪ ٝ‬پیذا ٔی و‪ٙ‬ذ‬

‫‪2.klein and sommerfeld‬‬

‫‪5‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ ٚ‬اص یه ؿتبة ٘بٔت‪ٙ‬ب‪ٞ‬ی ثشخ‪ٛ‬سداس ٘یؼت ‪ٕٞ‬چ‪ٙ‬یٗ ٌشایؾ ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬فشفش‪ ٜ‬ربثزبیی دس ر‪ٟ‬ت ٘یش‪ٞٚ‬بی ربرث‪ٝ‬‬
‫خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د‪.‬‬

‫آ٘چ‪ ٝ‬دس ای‪ٙ‬زب ٔ‪ٛ‬سد ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬اػت ایٗ اػت و‪ ٝ‬ؿشایي ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬ای سا و‪ٙٔ ٝ‬زش ث‪ ٝ‬یه حشوت تمذیٕی ٔ‪ٙ‬ظٓ ‪ٚ‬الؼی‬
‫خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ ث‪ًٛ ٝ‬س وبُٔ ‪ ٚ‬دلیك ٔـخق وشد‪ ٜ‬اػت ‪ .‬دس چ‪ٙ‬یٗ حبِتی ‪،‬صا‪ٚ‬ی‪ θ ٝ‬دس ٔمذاس اسصؽ ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬خ‪ٛ‬د‬
‫‪ .𝜃1 = 𝜃2 = 𝜃0‬ث‪ ٝ‬ػجبست دیٍش )𝑢(𝑓 اص یه سیـ‪ٝ‬‬ ‫‪ 𝜃0‬حبثت ثبلی ٔی ٔب٘ذ ایٗ ثذاٖ ٔؼ‪ٙ‬بػت و‪ٝ‬‬
‫( سر‪ٛ‬ع ؿ‪ٛ‬د ث‪ ٝ‬ؿىُ ‪ ٚ )5.10‬یب‬ ‫ٔوبػف دس ‪ 𝑢0‬ثشخ‪ٛ‬سداس اػت‬

‫‪df‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪u   u 2‬‬ ‫‪ 0,‬‬ ‫‪ 0;u  u 0‬‬
‫‪du‬‬

‫ػ‪ ٝ‬ؿشى ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬اص ٔؼبدِ‪ )5. 62'( ٝ‬ث‪ٕٞ ٝ‬شا‪٘ 𝑢 = 0 ٜ‬ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ و‪ٝ‬‬

‫‪b  au 0 ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪   u 0 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫(‪)5.75‬‬


‫‪1  u 02‬‬

‫ؿىُ‪ -5.10‬ظب‪ٞ‬ش )𝑢(𝑓 دس یه حشوت تمذیٕی ٔ‪ٙ‬ظٓ‬

‫ػجبست د‪ ْٚ‬دس ای‪ٙ‬زب ثب ٔؼبدِ‪ ٝ‬صیش ٔت‪ٙ‬بظش اػت‬

‫‪‬‬ ‫‪a b  au 0 ‬‬ ‫‪   u 0 ‬‬


‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‪)5.76‬‬
‫‪1  u 02‬‬ ‫‪1  u 02‬‬
‫‪0‬‬
‫‪2‬‬

‫ثب ربیٍضی‪ٙ‬ی ٔؼبدِ‪ )5.75( ٝ‬دس ٔؼبدِ‪ ٚ )5.76( ٝ‬ثب ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬ث‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ )5.57( ٝ‬ث‪ ٝ‬اصای 𝛷 ٘ؼجت ث‪ ٝ‬یه ٔؼبدِ‪ٝ‬‬
‫ا٘تٍشاِی ث‪ ٝ‬اصای 𝛷 داسیٓ ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪ a   2 cos  0 .‬‬ ‫('‪)5.76‬‬
‫‪2‬‬

‫‪52‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ثب ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬تؼبسیف ‪ٔ ، α ٚ β‬ؼبدِ‪ )5.61( ٝ‬سا ٔی ت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬د‪ ٚ‬س‪ٚ‬ؽ ربیٍضیٗ ٘یض ٘‪ٛ‬ؿت ‪ .‬ایٗ أش ث‪ ٝ‬ایٗ‬
‫ٔ‪ٛ‬ه‪ٛ‬ع ثؼتٍی داسد و‪ α ٝ‬ثش حؼت ‪ 𝜔3‬ثیبٖ ؿ‪ٛ‬د ‪ ٚ‬یب ثش حؼت حبثت ‪ٞ‬بی 𝛹 ‪𝛷 ٚ‬‬

‫‪‬‬
‫‪Mgl   I 33  I 1 cos 0 ,‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)5.77‬‬

‫‪ ٚ‬یب‬

‫‪‬‬
‫‪Mgl   I 3   I 1  I 3   cos0‬‬ ‫‪‬‬ ‫('‪)5.77‬‬

‫ؿشایي ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬دس ٔ‪ٛ‬سد ٔؼئّ‪ ٝ‬فشفش‪ ٜ‬ػ‪ٍٙ‬یٗ ٔؼتّضْ تؼییٗ دلیك ‪ 𝛹 ٚ 𝛷 ، 𝜃،Ψ، Φ، θ‬یب ‪ 𝜔3‬دس ٘مٌ‪ٝ‬‬
‫صٔب٘ی ‪ٔ 𝑡 = 0‬ی ثبؿذ ‪ .‬اص آ٘زب و‪ ٝ‬ایٗ ٔفب‪ٞ‬یٓ اص حبِت چشخ‪ ٝ‬ای ثشخ‪ٛ‬سداس ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ٔ ،‬مذاس اسصؽ ا‪ِٚ‬ی‪Φ ٝ‬‬
‫‪ Ψٚ‬غیش ٔشتجي خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ ٚ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست وّی ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ‪ٞ‬ش ٔمذاس اسصؽ ٌّٔ‪ٛ‬ثی سا ث‪ ٝ‬اصای ‪ٞ‬ش یه اص چ‪ٟ‬بس‬
‫ٔف‪ ْٟٛ‬دیٍش ا٘تخبة ٕ٘بییٓ ‪ .‬أب اٌش ػال‪ ٜٚ‬ثش ٔ‪ٛ‬اسد ف‪ٛ‬ق ث‪ ٝ‬حشوت ٔح‪ٛ‬س اكّی دس یه حشوت تمذیٕی‬
‫یى‪ٛٙ‬اخت ٘یض ٘یبص داؿت‪ ٝ‬ثبؿٓ (اِجت‪ ٝ‬ثذ‪ ٖٚ‬فشآی‪ٙ‬ذ ر‪ٟ‬ؾ ) آٍ٘ب‪ ٜ‬ا٘تخبة ٔب دس ٔ‪ٛ‬سد ا یٗ چ‪ٟ‬بس ٔمذاس اسصؽ‬
‫ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬دیٍشوبٔال ثذ‪ ٖٚ‬لیذ ‪ ٚ‬ؿشى ٘خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ .‬دس ػ‪ٛ‬م ‪ ٕٝٞ‬ایٗ ٔمبدیش حتٕب الصْ اػت و‪ ٝ‬دس ٔؼبدِ‪ٞ ٝ‬بی‬
‫(‪ )5.77‬كذق و‪ٙ‬ذ‪ .‬اص آ٘زب و‪ 𝜃 = 0 ٝ‬اػت ‪ٕٞ ،‬چ‪ٙ‬بٖ ٔی ت‪ٛ‬ا٘یٓ ٔمذاس اسصؿ‪ٟ‬بی ا‪ِٚ‬ی‪ 𝜔3 ٚ θ ٝ‬سا تمشیجب ث‪ٝ‬‬
‫ك‪ٛ‬ست تلبدفی ٔـخق و‪ٙ‬یٓ أب ٔمذاس اسصؽ 𝛷 ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ٔـبث‪ ٝ‬ثذػت خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ آٔذ ‪ .‬ػجبست تمشیجب تلبدفی‬
‫اص آٖ ر‪ٟ‬ت ٔ‪ٛ‬سد اػتفبد‪ ٜ‬لشاس ٌشفت‪ ٝ‬اػت و‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ٞ ٝ‬بی (‪ٍٕٞ )5.77‬ی ا٘تٍشاِی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ ٚ‬ث‪ ٝ‬اصای 𝛷 ث‪ٝ‬‬
‫ػ‪ٛٙ‬اٖ یه ػذد حمیمی ٔـخل‪ٔ ٝ‬ؼبدِ‪ )5.77( ٝ‬حتٕب ثبیذ ٔخجت ثبؿذ‪:‬‬

‫‪l 3232  4Mgll1 cos 0 .‬‬ ‫(‪)5.78‬‬

‫ث‪ ٝ‬اصای ‪ ( 𝜃0 > π 2‬فشفش‪ ٜ‬ػ‪ٛ‬اس ؿذ‪ ٜ‬ث‪ ٝ‬ایٗ ؿىُ دس ‪ٚ‬الغ اص یه ٔشوض رشْ دس صیش یه ٘مٌ‪ ٝ‬حبثت‬
‫ثشخ‪ٛ‬سداس اػت ) ‪ ،‬آٍ٘ب‪ٞ ٜ‬ش ٔمذاس اسصؽ ‪ٔ 𝜔3‬ی ت‪ٛ‬ا٘ذ یه حشوت تمذیٕی یى‪ٛٙ‬اخت سا ث‪ٚ ٝ‬ر‪ٛ‬د آ‪ٚ‬سد ‪ .‬أب ث‪ٝ‬‬
‫اصای ‪ 𝜔3 ، 𝜃0 < π 2‬حتٕب ثبیذ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ستی ا٘تخبة ؿ‪ٛ‬د و‪ ٝ‬ثبالتش اص حذالُ ٔمذاس اسصؽ ‪ 𝜔3′‬ثبؿذ‬

‫‪2‬‬
‫‪3  3 ‬‬ ‫‪Mgll1 cos 0‬‬ ‫(‪)5.79‬‬
‫‪I3‬‬

‫ث‪ٙٔ ٝ‬ظ‪ٛ‬س ایزبد چ‪ٙ‬یٗ ؿشایٌی ٔؼبدِ‪ ٝ‬ف‪ٛ‬ق اِضأی اػت ‪ .‬ؿشایي ٔـبث‪ ٝ‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ٔؼبدِ‪ )5.77'( ٝ‬دس ٔ‪ٛ‬سد‬
‫ٔمذاس اسصؿ‪ٟ‬بی ٔزبص ‪ Ψ‬لبثُ دػتیبثی اػت ‪ .‬دس ٘تیز‪ٔ ٝ‬ب‪ٞ‬یت ا٘تٍشاِی ٔؼبدِ‪ ، )5.77( ٝ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست وّی د‪ٚ‬‬
‫‪ٚ Φ‬ر‪ٛ‬د خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ داؿت ‪ ٚ‬ث‪ ٝ‬آ٘‪ٟ‬ب حشوت تمذیٕی " ػشیغ" ‪" ٚ‬و‪ٙ‬ذ" ٌفت‪ٔ ٝ‬ی ؿ‪ٛ‬د ‪.‬‬ ‫٘‪ٛ‬ع ر‪ٛ‬اة ثشای‬
‫‪ٕٞ‬چ‪ٙ‬یٗ روش ایٗ ٘ىت‪ٞ ٝ‬بئض ا‪ٕٞ‬یت اػت و‪ٞ )5.77( ٝ‬شٌض دس ك‪ٛ‬ست ‪ Φ = 0‬ث‪ ٝ‬اصای 𝛹 یب ‪٘ 𝜔3‬بٔت‪ٙ‬ب‪ٞ‬ی‬

‫‪53‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫كذق ٕ٘ی و‪ٙ‬ذ ‪ ،‬ث‪ٙٔ ٝ‬ظ‪ٛ‬س ایزبد یه حشوت تمذیٕی یى‪ٛٙ‬اخت ‪ٕٛٞ‬اس‪ ٜ‬الصْ اػت و‪ ٝ‬فشفش‪ٛٔ ٜ‬سد ٘ظش دس آغبص‬
‫سا‪ ٜ‬خ‪ٛ‬د تحت تبحیش یه تىبٖ لشاس ٌیشد ‪ .‬ثذ‪ ٖٚ‬داؿتٗ یه ػشػت تمذیٕی ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬كحیح ‪ ،‬دس ث‪ٟ‬تشیٗ حبِت‬
‫فمي ٔیت‪ٛ‬ا٘یٓ یه حشوت تمذیٕی ؿج‪ٙٔ ٝ‬ظٓ داؿت‪ ٝ‬ثبؽیٓ ‪.‬‬

‫𝜃 ‪ Φ cos‬دس ٔمبیؼ‪ ٝ‬ثب ‪ a‬لبثُ چـٓ‬ ‫دس ك‪ٛ‬ستی و‪ ٝ‬حشوت تمذیٕی ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش و‪ٙ‬ذ ثبؿذ‪ ،‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ستی و‪ٝ‬‬
‫پ‪ٛ‬ؿی ثبؿذ‪ ،‬آٍ٘ب‪ ٜ‬یه ر‪ٛ‬اة تمشیجی دس ٔ‪ٛ‬سد ‪ Φ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش اػت‬

‫‪‬‬ ‫‪Mgl‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2a‬‬ ‫‪I 33‬‬ ‫(و‪ٙ‬ذ)‬

‫و‪ ٝ‬ثب ٘شخ ٔیبٍ٘یٗ حشوت تشویجی ؿج‪ٙٔ ٝ‬ظٓ ػشیغ ت‪ٙ‬بػت داسد ‪ .‬چ‪ٙ‬یٗ ٘تیز‪ ٝ‬ای اِجت‪ ٝ‬لبثُ ا٘تظبس اػت دس‬
‫ك‪ٛ‬ستی و‪٘ ٝ‬شخ حشوت تمذیٕی و‪ٙ‬ذ ثبؿذ تفب‪ٚ‬ت ا٘ذوی ٔیبٖ ؿش‪ٚ‬ع تىب٘‪ ٝ‬ای حشوت طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح یب ؿش‪ٚ‬ع‬
‫ثذ‪ ٖٚ‬تىب٘‪ ٝ‬آٖ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد روش ایٗ ٘ىت‪ٞ ٝ‬بئض ا‪ٕٞ‬یت اػت و‪ٔ ٝ‬مذاس اسصؽ ‪ ، Φ‬كشف ٘ظش اص ‪Φ cos θ 0‬‬
‫دس ٔمبیؼ‪ ٝ‬ثب ‪ٔ α‬ؼبدَ آٖ اػت و‪ٔ ٝ‬مذاس ‪ w3‬ث‪ٔ ٝ‬شاتت ثیـتش اص اسصؽ حذالُ اسصؽ ‪ Φ‬ثبؿذ‪ .‬دس ٔ‪ٛ‬سد‬
‫ٔمذاس اسصؿ‪ٟ‬بی ثؼیبس ثبالی ‪ ،‬حشوت تمذیٕی "ػشیغ" صٔب٘ی و‪ Φ ٝ‬ث‪ ٝ‬ا٘ذاص‪ ٜ‬ی وبفی ثضسي ثبؿذ و‪Mgl ٝ‬‬
‫دس ٔمبیؼ‪ ٝ‬ثب دیٍش رّٕ‪ٞ ٝ‬بی ٔؼبدِ‪ )5.57( ٝ‬و‪ٛ‬چه ؿ‪ٛ‬د ‪ ،‬حاكُ خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ ‪:‬‬

‫‪I 33‬‬
‫‪‬‬
‫‪I 1 cos 0‬‬ ‫(ػشیغ)‬

‫حشوت تمذیٕی ػشیغ دس ای‪ٙ‬زب اص ص‪ٚ‬د ٘یش‪ٞٚ‬بی ربرث‪ ٝ‬ای ٔؼتمُ اػت ‪ ٚ‬دس ‪ٚ‬الغ ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ث‪ ٝ‬حشوت‬
‫تمذیٕی یه رؼٓ آصاد ٔشتجي ثبؿذ( سر‪ٛ‬ع ؿ‪ٛ‬د ث‪ٔ ٝ‬ـتك ‪ 6‬لؼٕت اِف دس تٕشی‪ٟٙ‬ب )‪.‬‬

‫‪ u =1‬ثب یىی اص سیـ‪ٞ ٝ‬بی‬ ‫ٔ‪ٛ‬سد دیٍشی ٘یض ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد و‪ ٝ‬ثشسػی آٖ ‪ٞ‬بئض ا‪ٕٞ‬یت اػت یؼ‪ٙ‬ی صٔب٘ی و‪ٝ‬‬
‫)‪ٔ f(u‬ت‪ٙ‬بظش ثبؿذ ‪ 3.‬فشم و‪ٙ‬یذ ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ٔخبَ ‪ ،‬یه فشفش‪ ٜ‬ثب ٔح‪ٛ‬س اكّی ػٕ‪ٛ‬دی ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬ؿش‪ٚ‬ع ث‪ٝ‬‬
‫چشخؾ و‪ٙ‬ذ‪ .‬دس ایٗ ك‪ٛ‬ست پش‪ٚ‬اهح اػت و‪ ٚ ، a=b ٝ‬دس ای‪ٙ‬زب ‪ 𝐼1 𝑎 ٚ 𝐼1 b‬ادصای حبثت ٌـتب‪ٚ‬س صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای‬
‫ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬دی ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش دس ٔح‪ٛ‬س اكّی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ ‪ ٚ‬ایٗ ٔح‪ٛ‬س‪ٞ‬ب دس حبِت ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬یىذیٍش سا لٌغ ٔیى‪ٙٙ‬ذ ‪.‬‬
‫اص آ٘زب و‪ ٝ‬ػشػت صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬ت‪ٟٙ‬ب ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س اكّی اػت ‪ٔ ،‬ؼبدِ‪ ٝ‬ا٘شطی (‪ )5.59‬دس صٔبٖ ‪ t=0‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست‬
‫صیش اػت‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪E   E  I 332  Mgl‬‬
‫‪2‬‬

‫مکررا از عبارتهای بررسی شده بدست می آمد ‪.‬‬ ‫‪3‬‬


‫توجه کنید که مثال فوق یک مورد خاص است چرا که در بحث های قبلی عوامل 𝜃 ‪sin2‬‬

‫‪54‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص تؼبسیف ‪ٔ( 𝛽 , α‬ؼبدِ‪ ، )61.5 ٝ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ دیذ و‪ٔ α ٝ‬ؼب‪ٚ‬ی ثب ‪ β‬اػت ‪.‬‬

‫ٔؼبدِ‪ ٝ‬ا٘شطی دس ‪ٞ‬ش صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای سا ٔیت‪ٛ‬اٖ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ثبص٘‪ٛ‬یؼی ٕ٘‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪u 2  1  u 2   1  u   a 2 1  u ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ٚ‬یب‪:‬‬

‫‪u 2  1  u 2    1  u   a 2 ‬‬

‫ؿىُ ایٗ ٔؼبدِ‪٘ ٝ‬ـبٖ ٔیذ‪ٞ‬ذ و‪ٕٛٞ u=1 ٝ‬اس‪ ٜ‬یه سیـ‪ٔ ٝ‬وبػف اػت ‪ .‬سیـ‪ ٝ‬ػ‪ ْٛ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش تؼییٗ‬
‫ٔیـ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪a2‬‬
‫‪u3 ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬

‫ؿىُ (‪ً )5.11‬شح )‪ f(u‬صٔب٘ی و‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬س اكّی دس حبِت ا‪ِٚ‬ی‪ ٝ‬ػٕ‪ٛ‬دی ثبؿذ‪.‬‬

‫دسك‪ٛ‬ستی و‪ α2 β > 2 ٝ‬ثبؿذ ( و‪ٔ ٝ‬ت‪ٙ‬بظش ثب حبِت یه ػشی فشفش‪ ٜ‬ا ی ػشیغ اػت ) ‪ U3 >1‬اػت ‪ ٚ‬ث‪ٝ‬‬
‫اصای ‪ U=1‬ت‪ٟٙ‬ب حشوت ٕٔىٗ ٔیجبؿذ‪ ،‬دس ای‪ٙ‬زب فشفش‪ ٜ‬فمي ث‪ ٝ‬چشخیذٖ ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬دی ادأ‪ٔ ٝ‬یذ‪ٞ‬ذ ‪.‬‬
‫دس چ‪ٙ‬یٗ حبِتی ‪ً ،‬شح )‪ٕٞ f(u‬بٌ٘‪ٛ‬س و‪ ٝ‬دس ؿىُ (‪ )5.11‬دس لؼٕت اِف ٘ـبٖ داد‪ ٜ‬ؿذ‪ ٜ‬اػت خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪.‬‬
‫اص ىسف دیٍش اٌش ‪ α2/ β < 2‬ثبؿذ ‪ ،‬ػ‪ٔٛ‬یٗ سیـ‪ u1 ٝ‬و‪ٛ‬چىتش اص یه اػت ‪ f(u) ٚ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ؿىُ‬
‫‪ θ;θ3 ٚ θ;0‬ر‪ٟ‬ؾ ٔیى‪ٙ‬ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ یه ػشػت‬ ‫(‪ )5.11‬لؼٕت ة دس خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ آٔذ ‪ ٚ‬دس ای‪ٙ‬زب فشفش‪ ٜ‬ثیٗ‬
‫(‪ )I‬و‪ ٝ‬ثبالتش اص آٖ ت‪ٟٙ‬ب حشوت ػٕ‪ٛ‬دی ٕٔىٗ خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ‪ٔ ٚ‬مذاس‬ ‫صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای حیبًی ‪ ٚ‬ثحشا٘ی ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد‬
‫اسصؽ آٖ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش ٔـخق ٔیـ‪ٛ‬د‪.‬‬

‫‪55‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪a2‬‬‫‪ I 3  I 3 2‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪  I 1  2Mgl‬‬

‫‪ ٚ‬یب‬

‫‪MglI 1‬‬
‫‪ 2  4‬‬ ‫(‪)5.80‬‬
‫‪l 32‬‬

‫و‪ٔ ٝ‬ـبث‪ ٝ‬حبِت ٔ‪ٛ‬ر‪ٛ‬د دس ٔؼبدِ‪ )5.79( ٝ‬دس ٔ‪ٛ‬سد حذالُ ثؼبٔذ دس حشوت تمذیٕی یى‪ٛٙ‬اخت ثب ‪θ 0=0‬‬
‫ٔی ثبؿذ‪.‬‬

‫اص ٘ظش وبسثشدی دسك‪ٛ‬ستی و‪ ٝ‬فشفش‪ ٜ‬ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬دی خ‪ٛ‬د ؿش‪ٚ‬ع ث‪ ٝ‬چشخؾ و‪ٙ‬ذ ‪ ώ3 ٚ‬ثیـتش اص ػشػت‬
‫صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای ثحشا٘ی ثبؿذ ایٗ چشخؾ ثشای ٔذتی دس ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬د ادأ‪ ٝ‬پیذأیى‪ٙ‬ذ (دس ٘تیح‪ً ٝ‬شاحی آٖ‬
‫ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست یه فشفش‪ ٜ‬خ‪ٛ‬اثیذ‪" ٜ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ" ث‪ٛ‬د)‪ .‬ثب ایٗ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د ث‪ ٝ‬دِیُ اػتحىبن ثؼبٔذ چش خؾ پبیی‪ٙ‬تش اصٔمذاس‬
‫اسصؽ ثحشا٘ی لشاس خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ٌشفت ‪ ٚ‬دس ٘تیز‪ ٝ‬فشفش‪ٛٔ ٜ‬سد ٘ظش دچبس ِ‪ٍٙ‬ؾ خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ؿذ ‪ ٚ‬ػشػت آٖ وب‪ٞ‬ؾ‬
‫پیذا خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ وشد‪.‬‬

‫تبحیش‪ٞ‬بی اػتحىبن (و‪ ٝ‬اِجت‪ ٝ‬دس چبسچ‪ٛ‬ة وبسی الٌشا٘ظی ث‪ًٛ ٝ‬سٔؼتمیٓ لشاس ٘خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ٌشفت ) پذیذ‪ ٜ‬ای‬
‫غیش لبثُ ا٘تظبس دس سفتبس فشفش‪ٞ ٜ‬ب سا ث‪ٚ ٝ‬ر‪ٛ‬د ٔی آ‪ٚ‬سد‪ .‬یه ٔخبَ ثبسص فشفش‪ " tippi-top" ٜ‬اػت و‪ ٝ‬ث‪ًٛ ٝ‬س‬
‫‪ .‬صٔب٘ی و‪ ٝ‬دس‬ ‫ًجیؼی اص چیضی ثیـتش اص یه ٘یٓ وش‪ ٜ‬ثب ػبل‪ ٝ‬ای ثش س‪ٚ‬ی یه ػٌح كبف تـىیُ ٔیـ‪ٛ‬د‬
‫‪ٍٙٞ‬بْ چشخؾ ػٌح وش‪ٚ‬ی ثش س‪ٚ‬ی یه ػٌح ػخت ث‪ ٝ‬ػٕت پبئیٗ حشوت و‪ٙ‬ذ‪ ،‬حشوت ر‪ٟ‬ـی تب صٔب٘ی‬
‫و‪ ٝ‬ؿىُ ٔؼى‪ٛ‬ػی ثذػت آیذ ا دأ‪ ٝ‬پیذا خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ وشد ‪ ٚ‬ای‪ٙ‬زب ػبل‪ ٝ‬دس حبِت ٔح‪ٛ‬سی لشاس ٔی ٌیشد ث‪ٙ‬بثشایٗ ث‪ٝ‬‬
‫ً‪ٛ‬س وبُٔ سفتبس یه فشفش‪ ٜ‬خ‪ٛ‬اثیذ‪ ٜ‬سا اص خ‪ٛ‬د ٘ـبٖ ٔی د‪ٞ‬ذ‪ .‬حشوت ٔؼى‪ٛ‬ع وبُٔ ثشداس ٌـتب‪ٚ‬س صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای دس‬
‫٘تیز‪ ٝ‬ص‪ٚ‬د ٘یش‪ٚ‬ی اكٌىبوی ‪ٕٞ‬ضٔبٖ ثب ر‪ٟ‬ؾ فشفش‪ ٜ‬ثش س‪ٚ‬ی ػٌح وش‪ٚ‬ی خ‪ٛ‬دؿج‪ٚ ٝ‬ر‪ٛ‬د ٔی آیذ‪.‬‬

‫٘‪ٛ‬ػی فٗا‪ٚ‬سی ثضسي ‪ ٚ‬تبحیش ٌزاس ثش ٔج‪ٙ‬بی وبسثشد‪ٞ‬بی چشخؾ ػشیغ ارؼبْ كّت ث‪ٚ ٝ‬یظ‪ ٜ‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص آ٘چ‪ٝ‬‬
‫آ٘شا طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح ٔی ٘بٔیٓ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد ‪ .‬ث‪ًٛ ٝ‬س اػبػی‪ ،‬یه طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح ػ‪ ٝ‬حبِتی یه فشفش‪ٔ ٜ‬تمبسٖ اػت و‪ٝ‬‬
‫ی حّم‪ٞ ٝ‬بی‬ ‫ث‪ ٝ‬ػشػت ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص اثضاس خبسری ثش ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س اكّی خ‪ٛ‬د چشخؾ ٔی و‪ٙ‬ذ ‪ ٚ‬ثش س‪ٚ‬‬
‫ٔخل‪ٛ‬كی ث‪ ٌٝ٘ٛ ٝ‬ای ػ‪ٛ‬اس ٔی ؿ‪ٛ‬د و‪ ٝ‬حشوت ٔح‪ٛ‬س اكّی ح‪ َٛ‬ػ‪ٔ ٝ‬ح‪ٛ‬س فوبیی ػٕ‪ٛ‬دی ثذ‪ٞ ٖٚ‬یچ ٌ‪ٝ٘ٛ‬‬
‫ٔحذ‪ٚ‬دیتی ا٘زبْ ؿ‪ٛ‬د حبَ آ٘ى‪ٔ ٝ‬شوض ربرث‪ ٝ‬ث‪ًٛ ٝ‬س وبُٔ حبثت اػت ‪ .‬دس ای‪ٙ‬زب ٔح‪ٛ‬س اكّیز‪ٟ‬ت ٔـبث‪ٟ‬ی سا‬
‫دس فوب حفظ ٔی و‪ٙ‬ذ كشف‪ٙ‬ظش اص آ٘ى‪ ٝ‬چٍ‪ ٚ ٝ٘ٛ‬ثش چ‪ ٝ‬ر‪ٟ‬بتی ثش س‪ٚ‬ی حّم‪ ٜ ٝ‬ای ٔختّف لشاس خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ٌشفت‬
‫ایٗ ٔ‪ٛ‬سد پذیذ‪ ٜ‬ای ثب ٘بْ ای‪ٙ‬شػی طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پی سا ث‪ٚ ٝ‬ر‪ٛ‬د ٔی آ‪ٚ‬سد ‪ .‬چ‪ٙ‬یٗ اثضاسی ث‪ ٝ‬آػب٘ی ٔی ت‪ٛ‬ا٘ذ ر‪ٟ‬بت‬

‫‪56‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ٔختّف یه ‪ٛٞ‬اپیٕب ؿ‪ٙ‬ب‪ٚ‬س دس ‪ٛٞ‬ا سا و‪ ٝ‬ث‪ًٛ ٝ‬س آصادا٘‪ ٝ‬حشوت ٔی و‪ٙ‬ذ ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ل‪ٛ‬ا٘یٗ ص‪ٚ‬ایبی ا‪ٚ‬یّش ‪xyz‬‬
‫دس ثخؾ (‪ ٚ )4.4‬صٔی‪ ٝ‬اِف ٔ‪ٛ‬سد ثشسػی لشاس ٌشفت‪ ٝ‬اػت ا٘ذاص‪ٌ ٜ‬یشی ٕ٘بیذ‪.‬‬

‫دس ك‪ٛ‬ستی و‪ ٝ‬ص‪ٚ‬د ٘یش‪ٞٚ‬بی خبسری ث‪ًٛ ٝ‬س ٔ‪ٙ‬بػجی ثش س‪ٚ‬ی طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش احش داؿت‪ ٝ‬ثبؿ‪ٙ‬ذ‪ ،‬حشوت‬
‫‪ٞ‬بی ر‪ٟ‬ـی ‪ ٚ‬تمذیٕی تئلیف ؿذ‪ ٜ‬دس ٔ‪ٛ‬سد فشفش‪ ٜ‬ػ‪ٍٙ‬یٗ ای‪ٙ‬زب ٘یض كبدق خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ث‪ٛ‬د ثب ایٗ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د ؿشایي‬
‫ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش دس ٔ‪ٛ‬سد فشفش‪ ٜ‬ػشیغ ث‪ ٌٝ٘ٛ ٝ‬ای كبدق اػت و‪ ٝ‬دس آٖ ا٘ذاص‪ ٜ‬ی حشوت ر‪ٟ‬ـی ‪ٕٛٞ‬اس‪ ٜ‬ثؼیبس‬
‫و‪ٛ‬چه اػت ‪ ٚ‬اص ایٗ ٌزؿت‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬دِیُ ػ‪ٛ‬اس ؿذٖ ‪ٞ‬بی ٔىشس ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ػٕذی اص ثیٗ ٔی س‪ٚ‬د ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ ت‪ٟٙ‬ب‬
‫پذیذ‪ ٜ‬ط٘ظیٍیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پی ٔـب‪ٞ‬ذ‪ ٜ‬ؿذ‪ ٜ‬دس ایٗ حشوت تمذیٕی ‪ ٚ‬ت‪ٟٙ‬ب س‪ٚ‬ؽ سیبهی ٔ‪ٛ‬سد٘یبص دس ایٗ حشوت‬
‫تمذیٕی ث‪ ٝ‬آػب٘ی لبثُ ثشسػی ‪ٞ‬ؼت‪ٙ‬ذ‪ .‬دس ادأ‪ ٝ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ دیذ و‪ ٝ‬چٍ‪ٔ ٝ٘ٛ‬یت‪ٛ‬ا٘یٓ ایٗ وبس سا ت‪ٟٙ‬ب ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص‬
‫تؼٕیٓ اص حبِت فشفش‪ ٜ‬ػ‪ٍٙ‬یٗ ٔتمبسٖ ثذػت آ‪ٚ‬سیٓ‪.‬‬

‫دس ك‪ٛ‬ستی و‪ R ٝ‬ثشداس ؿؼبػی دس أتذاد ٔح‪ٛ‬س اكّی اص یه ٘مٌ‪ ٝ‬حبثتج‪ ٝ‬ػٕت ٔشوض ربرث‪ ٝ‬ثبؿذ‪ ،‬آٍ٘ب‪ ٜ‬ص‪ٚ‬د‬
‫٘یش‪ٚ‬ی ربرث‪ ٝ‬ی احشٌزاس ثش س‪ٚ‬ی فشفش‪ ٜ‬ی ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش اػت‪:‬‬

‫‪  R  Mg‬‬
‫(‪)5.81‬‬

‫و‪ ٝ‬دس آٖ ‪ g‬ثشداس حشوت ث‪ ٝ‬ػٕت پبییٗ ‪ ٚ‬ؿتبة ربرث‪ ٝ‬سا ٘ـبٖ ٔیذ‪ٞ‬ذ‪ .‬دس ك‪ٛ‬ستی و‪ L3 ٝ‬ثشداس دس أتذاد‬
‫ٔح‪ٛ‬س اكّی ثبؿذ‪ ،‬و‪ٌ ٝ‬ـتب‪ٚ‬س صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای چشخؾ ح‪ٔ َٛ‬ح‪ٛ‬س اكّی سا ٔـخق ٔیى‪ٙ‬ذ ‪ ώP ٚ‬و‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬آٖ ثشداس‬
‫تمذیٕی ٔیٍ‪ٛ‬ییٓ دس أتذاد ٔح‪ٛ‬س ػٕ‪ٛ‬دی ت‪ٙ‬ظیٓ ؿ‪ٛ‬د ‪ ٚ‬ثضسٌی آٖ ٔؼبدَ ٔیبٍ٘یٗ ػشػت صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای حشوت‬
‫دس ٔؼبدِ‪ )5.74( ٝ‬ثبؿذ‪ ،‬آٍ٘ب‪ٔ ٜ‬مذاس اسصؽ ‪ ٚ‬ثضسٌی حشوت تمذیٕی (ؿج‪ٙٔ ٝ‬ظٓ) ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست صیش‬ ‫تمذیٕی‬
‫‪Φ‬‬
‫ٔـخق ٔیـ‪ٛ‬د‪:‬‬

‫‪ p  L3  ‬‬
‫(‪)5.82‬‬

‫اص آ٘زب و‪ٞ ٝ‬ش ص‪ٚ‬د ٘یش‪ ٚ‬ح‪٘ َٛ‬مٌ‪ ٝ‬حبثت ٔ‪ٛ‬سد٘ظش ‪ ٚ‬یب ٔشوض رشْ ٔیت‪ٛ‬ا٘ذ ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست ‪ R*F‬ثبؿذ ٔب٘‪ٙ‬ذ آ٘چ‪ ٝ‬دس‬
‫ٔؼبدِ‪ )5.81( ٝ‬دیذ‪ٔ ٜ‬یـ‪ٛ‬د‪ٔ ،‬یبٍ٘یٗ ٘شخ حشوت تمذیٕی ٔیبٍ٘یٗ ‪ٕٛٞ‬اس‪ ٜ‬اص ٔؼبدِ‪ٔ )5.82( ٝ‬ـتك ٔیـ‪ٛ‬د‬
‫و‪ ٝ‬دس آٖ ر‪ٟ‬ت ٘یش‪ٚ‬ی ‪ٔ F‬ح‪ٛ‬س تمذیٕی سا ٔـخق ٔیؼبصد‪ .‬تمشیجب تٕبٔی وبسثش‪ٞ‬بی ٔ‪ٟٙ‬ذػی طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پ‪ٟ‬ب اص‬
‫سفتبس تؼبدِی ثشخ‪ٛ‬سداس اػت (كشف ٘ظش اص تفب‪ٚ‬ت‪ٟ‬بی ٔ‪ٛ‬لت ) و‪ ٝ‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اصٔؼبدِ‪ ٝ‬ی ( ‪ )5.82‬ث‪ ٝ‬دػت ٔی‬
‫آیذ‪.‬‬

‫كشف ٘ظش اص ‪ٞ‬شٌ‪ ٝ٘ٛ‬ص‪ٚ‬د ٘یش‪ٔ ٚ‬ح‪ٛ‬س چشخؾ یه طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح ‪ٕٛٞ‬اس‪ ٜ‬ر‪ٟ‬ت اكّی خ‪ٛ‬د ٘ؼجت ث‪ ٝ‬ػیؼتٓ‬
‫ای‪ٙ‬شػی سا حفظ ٔیى‪ٙ‬ذ ‪ .‬ث‪ٙ‬بثشایٗ طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پ‪ٟ‬ب دس ٔـخق ػبصی ‪ٍٟ٘ ٚ‬ذاسی ر‪ٟ‬ت ‪ٞ‬بی خبف ث‪ ٝ‬ػ‪ٛٙ‬اٖ ٔخبَ‬

‫‪57‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫دس ػى‪ٞٛ‬بی تخجیت ؿذ‪ ٜ‬وبسثشد فشا‪ٚ‬ا٘ی داس٘ذ ‪ٕٞ .‬بٌ٘‪ٛ‬س و‪ ٝ‬دسٔؼبدِ‪٘ )5.82( ٝ‬ـبٖ داد‪ ٜ‬ؿذ ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص‬
‫پذیذ‪ ٜ‬حشوت تمذیٕی طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پ‪ٟ‬ب ٔیت‪ٛ‬ا٘‪ٙ‬ذ ٔمذاس اسصؽ ٘شخ‪ٟ‬بی حشوت چشخؾ صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای ‪ ٚ‬ص‪ٚ‬د ٘یش‪ٞٚ‬بی‬
‫ث‪ ٝ‬وبس سفت‪ ٝ‬سا ٔحبػت‪ ٜ‬و‪ٙٙ‬ذ ‪ .‬ثب اػتفبد‪ ٜ‬اص ٔؼبدِ‪ )5.82( ٝ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ دیذ و‪٘ ٝ‬شخ حشوت تمذیٕی ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش‬
‫٘ؼجتی اص ص‪ٚ‬د ٘یش‪ٚ‬ی ث‪ ٝ‬وبس ٌشفت‪ ٝ‬ؿذ‪ٔ ٜ‬ی ثبؿذ حبَ آ٘ى‪ ٝ‬دس یه رؼٓ غیش چشخـی ایٗ ٔمذاس ثشاثش ؿتبة‬
‫صا‪ٚ‬ی‪ ٝ‬ای اػت و‪ ٝ‬ت‪ٛ‬ػي ص‪ٚ‬د ٘یش‪ ٚ‬ث‪ ٝ‬دػت ٔی آیذ‪ .‬صٔب٘ی و‪ ٝ‬ص‪ٚ‬د ٘یش‪ٚ‬ی ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش دس ٘ظش ٌشفت‪٘ ٝ‬ـ‪ٛ‬د‪ ،‬یه‬
‫رؼٓ غیش چشخـی ث‪ ٝ‬حشوت خ‪ٛ‬دادأ‪ٔ ٝ‬ی د‪ٞ‬ذ ‪ ٚ‬تحت ؿشایي ٔـبث‪ ٝ‬یه طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح ث‪ ٝ‬ػبدٌی ثذ‪ٖٚ‬‬
‫‪ٞ‬یچ حشوت تمذیٕی ث‪ ٝ‬چشخؾ خ‪ٛ‬د ادأ‪ ٝ‬خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ داد ‪.‬‬

‫دس ٔ‪ٛ‬سد لٌت ٕ٘ب‪ٞ‬بی طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پی ٔالحظبت پیچیذ‪ ٜ‬تشی ا٘زبْ ٔی ؿ‪ٛ‬د چشا و‪ ٝ‬دس ای‪ٙ‬زب ٔب ثب سفتبس یه‬
‫طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬ح حبثت دس یه ػیؼتْ غیش ای‪ٙ‬شػی س‪ٚ‬ثش‪ٞ ٚ‬ؼتیٓ حبَ آ٘ى‪ ٝ‬وش‪ ٜ‬ی صٔیٗ دس صیش آٖ چشخؾ‬
‫ٔیى‪ٙ‬ذ‪ .‬دس یه لٌت ٕ٘بی طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پی‪ ،‬یه حشوت تمذیٕی اهبف‪ ٝ‬ث‪ ٝ‬ك‪ٛ‬ست خ‪ٛ‬دوبس اص ًشیك یه ص‪ٚ‬د‬
‫٘یش‪ٚ‬ی خبسری دس ٘شخی ٔؼبدَ ٘شخ چشخؾ صٔیٗ ا٘زبْ ٔیـ‪ٛ‬د‪ .‬صٔب٘ی و‪ ٝ‬ر‪ٟ‬ت ٔ‪ٛ‬سد ٘ظش دس ر‪ٟ‬ت چشخؾ‬
‫صٔیٗ ت‪ٙ‬ظیٓ ؿ‪ٛ‬د یؼ‪ٙ‬ی ؿٕبَ ‪ ،‬ث‪ٙ‬بثشایٗ لٌت ٕ٘بی طیش‪ٚ‬ػى‪ٛ‬پی ‪ٕٛٞ‬اس‪ ٜ‬ر‪ٟ‬ت خ‪ٛ‬د سا حفظ خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ وشد ‪ .‬ایٗ‬
‫ٔ‪ٛ‬ه‪ٛ‬ع حذالُ دس ٘مُ ‪ ٚ‬ا٘تمبَ ‪ٞ‬بی و‪ٙ‬ذ وبٔال حبثت اػت ‪ .‬آ٘چ‪ ٝ‬دس ای‪ٙ‬زب ٔ‪ٛ‬سد ٌٔبِؼ‪ ٝ‬لشاس ٔیٍیشد ثؼیبس‬
‫ػبد‪ ٜ‬ػبصی ؿذ‪ ٜ‬اػت ‪ ٚ‬ث‪ًٛ ٝ‬س فـشد‪ ٜ‬ت‪ٟٙ‬ب وبسثشد‪ٞ‬بی فٗ آ‪ٚ‬سی رزاة ارؼبْ دس حبَ چشخؾ ػشیغ ٔ‪ٛ‬سد‬
‫سسػی لشاس ٌشفت‪ ٝ‬اػت ‪ٌٔ .‬بِ‪ ٝ‬ی ثیـتش دس ایٗ ح‪ٛ‬ص‪ٔ ٜ‬ب سا اص ثحج اكّی د‪ٚ‬س خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬ذ ٕ٘‪ٛ‬د‪.‬‬
‫ة‬

‫ثب ایٗ ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د د‪ٔ ٚ‬خبَ اكّی دس ًجیؼت دس ٔ‪ٛ‬سد پذیذ‪ ٜ‬ی حشوت تمذیٕی ‪ٚ‬ر‪ٛ‬د داسد و‪ ٝ‬ثشسػی وبّٔتش آ٘‪ٟ‬ب‬
‫ای‪ٙ‬ى‪ٔ ٝ‬یت‪ٛ‬ا٘ذ‬ ‫ٔیت‪ٛ‬ا٘ذ اسصؿٕ‪ٙ‬ذ ثبؿذ ای ٔخبِ‪ٟ‬ب ‪ ٓٞ‬اص ٘ظش ‪ٚ‬یظٌی ‪ٞ‬بی ایٗ پذیذ‪ ٜ‬ربِت ت‪ٛ‬ر‪ ٝ‬اػت ‪ٓٞ ٚ‬‬
‫ٔخبِ‪ٟ‬بیی اص تى‪ٙ‬یى‪ٟ‬بی ٌٔشح ؿذ‪ ٜ‬دس ایٗ فلُ ثبؿذ ‪ .‬ا‪ِٚ‬یٗ ٔخبَ ث‪ ٝ‬ا٘‪ٛ‬اع حشوت تمذیٕی و‪ ٝ‬اص ص‪ٚ‬د‬
‫٘یش‪ٞٚ‬بی اِمب ؿذ‪ ٜ‬ت‪ٛ‬ػي خي اػت‪ٛ‬ای صٔیٗ ث‪ٚ ٝ‬ر‪ٛ‬د ٔی آیذ ‪ ٚ‬د‪ٔٚ‬یٗ ٔخبَ اص ‪ٕٞ‬بٖ حشوت تمذیٕی‬
‫ؿبسط‪ٞ‬بی دس حبَ حشوت دس یه ٔؼیبس ٔغ‪ٙ‬بًیؼی اػت ‪ .‬دس د‪ ٚ‬ثخؾ آی‪ٙ‬ذ‪ ٜ‬ة‪ ٜ‬ایٗ ٔخبِ‪ٟ‬ب ثیـتش خ‪ٛ‬ا‪ٞ‬یٓ‬
‫پشداخت‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪59‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ .9-5‬حرکت تقدمی سیستم های شارژی در یک میدان مغناطیسی‬

‫حشکت ػیؼتن ّای رسات تاسداس دس هیذاًْای هغٌاعیؼی هؼوَالً حشکت جؼن كلة سا دس تش ًوی گیشد ‪ .‬دس تؼذادی اص‬
‫هَاسد خاف ‪ ،‬چٌیي حشکتی تِ كَست کاهال ظشیف ٍ تا اػتفادُ اص تکٌیک ّای هؼشفی ؿذُ دس هَسد حشکت جؼن كلة‬
‫دیذُ هی ؿَد‪ . .‬تِ ّویي دلیل ٍ تِ دلیل اّویت ایي هَضَع دس فیضیک ّای ّؼتِ ای ٍ اتوی دس ایٌجا تِ تشسػی چٌذ‬
‫ًوًَِ خَاّین پشداخت‪.‬‬

‫گـتاٍس هغٌاعیؼی یک ػیؼتن تاسّای دس حال حشکت (ًؼثت تِ یک هثذا خاف) تِ كَست صیش هؼشفی هی ؿًَذ‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪M ‬‬ ‫‪q i  ri v i    dV e  r  r v ‬‬ ‫(‪)5.98‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 𝑞i‬هی تاؿذ حال آًکِ ػثاست دٍم تؼوین هتٌاظش یک تَصیغ‬ ‫دس ایٌجا ػثاست اٍل تشاتش هجوَع رسات گؼؼتِ تا تاس‬
‫یکٌَاخت اص تَصیغ تاسّا )𝐫( ‪ 𝜌e‬هی تاؿذ ‪ .‬گـتاٍس صاٍیِ ای ػیؼتن هَسد ًظش تحت ػشف ّای هتٌاظش تِ كَست صیش‬
‫هی تاؿذ‪.‬‬

‫‪L  m i  ri v i    dV m  r  r v ‬‬

‫ّن گـتاٍس هغٌاعیؼی ٍ ّن گـتاٍس صاٍیِ ای دس ایٌجا اص ؿکل هـاتْی تشخَسدا ّؼتٌذ‪.‬‬

‫تحث حاظش سا دس ایٌجا تِ هَلؼیتْای کِ دس آى ‪ M‬تِ عَس هؼتمین ًؼثتی اص ‪ L‬هی تاؿذهحذٍد هی کٌین‪:‬‬

‫‪M L‬‬ ‫(‪)5.99‬‬

‫تِ كَست کاهال عثیؼی دس كَست داؿتي یک ًؼثت ‪ 𝑞 m‬یکٌَاخت دس ّوِ ًماط دس یک جؼن پیَػتِ ػثاست فَق‬
‫كادق خَاّذ تَد‪ .‬دس چٌیي هَاسدی ًؼثت طیشٍهغٌاعیؼی ‪ γ‬تِ كَست صیش تؼییي هی ؿًَذ‬

‫‪q‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)5.100‬‬
‫‪2m‬‬
‫اها تا دس ًظش گشفتي هذلْای رسات ٍ چشخؾ اتوی ‪ γ ،‬اغلة تِ كَست ًاهؼیي تالی هی هاًذ ‪ً .‬یشٍّا ٍ صٍج ًیشٍّا دس‬
‫یک جشیاى هغٌاعیؼی اص پتاًؼیل صیش هـتك هی ؿَد‪.‬‬

‫‪V    M .B ‬‬ ‫(‪)5.101‬‬


‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫تا دس ًظش گشفتي هؼادلِ (‪ )5.101‬ایي هَضَع هـخق هی ؿَد کِ هیذاى هغٌاعیؼی هَسد ًظش تِ كَست لاتل تَجْی‬
‫دس عَلؼیؼتن ثاتت اػت ‪ .‬دس ٍالغ ‪ ،‬تلَیش اسائِ ؿذُ تِ تْتشیي ؿکل کـتاٍس هغٌاعیؼی سا ًـاى هی دّذ کِ تضسگی‬
‫آى تحت تاثیش حشکت هَسد ًظش ىیؼت ایي تلَیش دس هَسد هغٌاعیؼْای دائوی یا ػیؼتن ّایی کِ تش سٍی یک همیاع‬
‫کَچک یا اتوی لشاس داسًذ هٌاػة هی تاؿٌذ ‪ .‬دس كَست داؿتي یک ‪ B‬یکٌَاخت ‪ ،‬پتاًؼیل هَسد ًظش تٌْا تِ ‪ً M‬ؼثت‬
‫تِ ‪ B‬تؼتگی داسد ‪ ،‬دس ایٌجا ّیچ ًیشٍیی تِ كَست خاسجی تش گـتاٍس هغٌاعیؼی تاثیش ًوی گز اسد اها یک صٍج ًیشٍ‬
‫ٍجَد داسد‬

‫‪  M B‬‬ ‫(‪)5.102‬‬

‫دس همایؼِ تا هؼادلِ (‪ً )5-81‬شخ صهاى تغییش گـتاٍس صاٍیِ ای هجوَع تشاتش ایي صٍج ًیشٍػت تِ كَستی کِ دس هؼادلِ‬
‫‪ 5-99‬هی تَاًین داؿتِ تاؿین‬

‫‪dL‬‬
‫‪  L ‬‬ ‫(‪)5.103‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪ B‬تا ػشػت صاٍیِ ای‬ ‫اها ایي هَسد دلیما هؼادلِ حشکت تشای یک تشداستا تضسگی چشخؾ ثاتت دس فضا حَل جْت‬
‫𝑩‪ 𝝎 = −γ‬هی تاؿذ‪.‬تاثیش یک هیذاى هغٌاعیؼی کالػیک یکٌَاخت تش سٍی یک هفٌاعیغ دائن ػثة هغ ؿَد تا‬
‫تشداس گـتاٍس صاٍیِ ای (ٍ گـتاٍس هغٌاعیؼی )تِ عَس یکٌَاخت حشکت تمذیوی سا اسائِ ًوایٌذ ‪.‬دس مٍسد ًؼثت ّای‬
‫طیشٍهغٌاعیؼی کالػیک‪،‬هؼادلِ _‪ _5-100‬ػشػت صاٍیِ ای حشکت تمذیوی تِ فٍست صیش هحاػثِ هی ؿَد‬

‫‪q‬‬
‫‪i ‬‬ ‫(‪)5.104‬‬
‫‪2m‬‬
‫کِ تِ آ ى تؼاهذ السهَس گفتِ هیـَد ‪.‬دس هَسد الکتشًٍْا ‪ q‬هٌفی اػت ٍ حشکت تمذیوی السهَس تش خالف جْت ػمشتِ‬
‫ّای ػاػت حَل جْت ‪ B‬هیثاؿذ‪.‬‬

‫تِ ػٌَاى هثال دٍم هجوَػِ ای اص رسات تاسداس دس حال حشکت سا دس ًظش تگیشیذ‪،‬تذٍى ّش گًَِ هحذٍدیت دس هَسد‬
‫‪q‬‬
‫هـاتْی تشخَداس ّؼتٌذ ٍ‬ ‫هاّیت حشکت ایي فشم اًجام هیـَد اها ّن چٌیي فشم هیکٌین کِ ّوِ آًْا اص ًؼثت‬
‫𝑚‬
‫دس ًاحیِ هیذاى هغٌاعیؼی یکٌَاختی لشاس گشفتٌذ ‪ّ.‬ن چٌیي فسم دیگش ایي اػت کِ ّش گًَِ تؼاهل تالمَُ هیاى رسات‬
‫تٌْا تِ همیاع فاكلِ ی هیاى آًْا تؼتگی داسد ػثاست الگشاًظی دس هَسد ایي ػیؼتن سا تِ كَست صیش هی تَاى ًَؿت‬
‫(سجَع ؿَد تِ هؼادلِ ‪)1-63‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪q‬‬
‫‪L  m iv i2  m iv i .i  ri  V ri  rj‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)5.105‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫کِ دس آى هیذاى هغٌاعیؼی ثاتت ‪ B‬تِ ٍػیلِ یک تشداس پتاًؼیل ‪ A‬تِ ٍجَد هی آیذ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ r‬‬ ‫(‪)5.106‬‬
‫‪2‬‬
‫تش حؼة ‪ B‬ػثاست الگشاًظی اص ؿکل صیش تشخَسداس اػت‬

‫‪L‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪m i i2 ‬‬
‫‪qB‬‬
‫‪2m‬‬
‫‪.  ri  m iv i  V‬‬ ‫‪ r r ‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪j‬‬ ‫(‪)5.107‬‬

‫جولِ تؼاهلی تا هیذاى هغٌاعیؼی سا هی تَاى تِ كَست ّای هتٌَػی ًَؿت (سجَع ؿَد تِ ‪)5-104 ٍ 5-101‬‬

‫‪q .L‬‬
‫‪ M .  i .  ri  m iv i ‬‬ ‫(‪)5.108‬‬
‫‪2m‬‬
‫اکٌَى فشم کٌیذ کِ ػثاست الگشاًظی سا تش حؼة هختلات ّا ًؼثت تِ هحَسّای اكلی کِ اص یک هثذا هـاتِ تا‬
‫هجوَػِ اكلی تشخَسداس ّؼتٌذ تؼشیف هی کٌین اها ّوِ ایي هختلات ّا تِ عَس یکٌَاختی حَل جْت ‪ B‬تا ػشػت‬
‫صاٍیِ ای 𝐼𝝎 گشدؽ هی کٌٌذ ‪.‬تشداسّای فاكلِ اص هثذا فالذ تاس ّؼتٌذ ٍ الثتِ تش هثٌای همیاع ّای فاكلِ ای‬
‫ًظیش 𝑗𝑟 ‪ 𝑟𝑖 −‬بیاى هی ؿَد تا ایي ٍجَد ػشػت ّا ًؼثت تِ هحَسّای جذیذ اص ػشػت ّای اكلی تِ كَست ساتغِ‬
‫صیش هتفاٍت ّؼتٌذ‪.‬‬

‫‪v i  v i  l  ri‬‬
‫دٍ جولِ ػثاست الگشاًظی کِ تحت تاثیش فشایٌذ اًتمال لشاس داسًذ تِ كَست صیش اػت‬

‫‪m i i2 m i i2‬‬ ‫‪m‬‬


‫‪‬‬ ‫‪ m iv i . l  ri   i l  ri  . l  ri ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪l .ri  m iv i  l .  ri  m iv i   l .  ri  mi l  ri  ‬‬

‫پغ اص ػادُ ػاصی ّای هوکي خَاّین دیذ کِ جولِ ّای خغی دس 𝐼𝛚 ٍ َ𝑖𝑽 دلیما هؼادل ٍ هخالف یکذیگش ّؼتٌذ ٍ‬
‫دس ًتیجِ یکذیگش سا دس ػثاست الگشاًظی خٌثی هی کٌٌذ ‪.‬یک ػادُ ػاصی هـاتِ دس ػثاست ّای اًتگشالی دس 𝐼𝝎 ًـاى‬
‫هی دّذ کِ آًْا ًیض اص ؿکل هـاتْی تشخَسداس ّؼتٌذ ٍ ّش دٍ تِ گـتاٍس ایٌشػی ػیؼتن حَل هحَس هَسد ًظش کِ‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬‬ ‫ترجمه‪ :‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫تَػظ 𝐼𝝎 تؼشیف هی ؿَد ٍ هشتَط هی تاؿذ (سجَع ؿَد تِ تخؾ ‪)5-3‬ػثاست اًتگشالی دس الگشاًظ دس ٍالغ تِ كَست‬
‫صیش لاتل تاصًَیؼی اػت‪.‬‬

‫‪mi‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬


‫‪‬‬ ‫‪l  ri  . l  ri    l .l .l   I l l2‬‬ ‫(‪)5.109‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫کِ دس آى 𝐼𝐼 هؼشف گـتاٍس ایٌشػی حَل هحَس 𝐼𝝎 هی تاؿذ ‪ .‬تش حؼة هختلات دس ػیؼتن دس حال چشخؾ ‪ ،‬ػثاست‬
‫الگشاًظی اص ؿکل ػادُ صیش تشخَسداس اػت‬

‫‪1‬‬
‫‪L   m i i2 V‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ r  r   12 I ‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬
‫‪2‬‬
‫(‪)5.110‬‬

‫کِ دس آى ّوِ جولِ ّای خغی دس هیذاى هغٌاعیؼی ًاپذیذ ؿذُ اًذ‪.‬‬

‫ایذُ ی تضسگی ًؼثی جولِ اًتگشالی پغ اص هـاّذُ هَلؼیتی کِ دس آى حشکت ػیؼتن اص یک چشخؾ تا تؼاهذ 𝜔 هثال‬
‫ػیؼت ّایی کِ اص تماسى کشٍی‬
‫م‬ ‫یک الکتشٍى کِ حَل ّؼتِ اتوی خَد هی چشخذ تِ رّي هی سػذ ‪.‬تٌاتشایي دس هَسد‬
‫‪1‬‬
‫صیاد دٍس ًیؼتٌذ اًشطی جٌثـی تمشیثا ‪( 𝐼𝜔2‬تذٍى اًذیغ ّا دس هَسد گـتا ٍس ایٌشػی)ٍ جولِ خغی دس 𝐼‪ ω‬اص دسجِ‬
‫‪2‬‬
‫𝜔 𝐼𝜔𝐼 ≈ 𝑳 ‪ 𝝎𝐼 .‬خَاّذ تَد‪.‬‬

‫تٌاتشایي ػثاست اًتگشالی دس هؼادلِ ‪ 5-110‬اص دسجِ ‪ (𝜔𝐼 /𝜔)2‬دس همایؼِ تا اًشطی جٌثـی هی تاؿذّویي ػثاست‬
‫ًؼثت تِ جولِ خغی اص دسجِ )𝜔‪ (𝜔𝐼 /‬خَاّذ تَد‪.‬‬

‫دس اغلة ػیؼتن ّا دس همیاع اتوی ٍ یا کَچکتش ‪ ،‬تؼاهذّای عثیؼی تِ هشاتة تضسگتش اص تؼاهذ السهَس هی تاؿٌذ تِ‬
‫ػٌَاى هثال تؼاهذ یک خظ فشضی (کِ ًؼثت تِ تؼاهذّای عثیؼی هتفاٍت تاؿذ )سا تا تؼاهذ تغییش دس اثش ػادُ صیواى‬
‫همایؼِ کٌیذ کِ خَد ًؼثتی اص تؼاهذ السهَس هی تاؿذ ‪.‬تٌاتشایي دس هَسد چٌیي ػیؼتن ّایی حشکت دس ػیؼتن چشخؾ‬
‫کٌٌذُ هـاتِ ػیؼتن ّای آصهایـگاّی اػت ‪،‬الثتِ صهاًی کِ ّیچ هیذاى هغٌاعیؼی ٍجَد ًذاؿتِ تاؿذ‪.‬‬

‫آىچِ خَاّین داؿت لضیِ السهَس هی تاؿذ کِ هثٌای آى دسجِ اٍل دس ‪ ، B‬تاثیش یک هیذاى هغٌاعیؼی ثاتت تش سٍی‬
‫یک ػیؼتن کالػیک تحویل یک حشکت تمذیوی یکٌَاخت تا تؼاهذ صاٍیِ ای 𝐼𝛚 خَاّذ تَد‪.‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫معادالت حرکت هامیلتون ‪ :‬فشهَل ثٌذی الگشاًظ اص فلن هىبًیه ثِ اًذاصُ صیبدی دس دٍ فلل اٍل تَػقِ‬

‫یبفتِ ٍ اوثش ثحث ّبی ثقذی دس هَسد هبّیت وبسثشد‪ٍ ،‬لی ٌَّص دس چبسچَة سٍؽ الگشاًظ‪ ،‬ثَدُ اػت ‪ .‬دس ایي‬

‫فلل‪ ،‬تَػقِ سػوی فلن هىبًیه سا اص ػش هی گیشین‪ .‬تَخِ هبى سا ثِ تَضیح دیگشی اص ػبختبس ًؾشیِ مفشٍف‬

‫‪ .‬ثِ‬ ‫ثِ فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى خلت هی وٌین ‪ّ .‬یچ چیض خذیذی ثِ فیضیه هَسد ثحث اضبفِ ًـذُ اػت‬

‫‪ .‬سٍؽ ّبی ّبهیلتَى‬ ‫ػبدگی سٍؽ دیگشی اص وبس ثب اكَل فیضیىی لجأل ثٌب ًْب ؿذُ سا ثذػت هی آٍسین‬

‫هخلَكب همذم ثش تىٌیه ّبی الگشاًظ ثشای حل هؼتمین هؼبئل هىبًیىی ًیؼتٌذ ‪ .‬ىػجتب‪ ،‬ػَدهٌذی دیذگبُ‬

‫ّبهیلتَى ثِ فشاّن آٍسدى چبسچَثی ثشای گؼتشؽ ّبی ًؾشی دس ثؼیبسی حَصُ ّب‪ ،‬هثل ًؾشیِ طاوَثی‪،‬‬

‫ّبهیلتَى‪ ،‬سٍؽ ّبی اًحشافی ٍ ثی ًؾوی تىیِ داسد‪ .‬خبسج اص فلن هىبًیه والػیه‪ ،‬فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى‪،‬‬

‫ثیـتش اص صهبًی فشاّن آهذُ وِ فلن هىبًیه اػتبتیىی امسٍصی ٍ فلن هىبًیه وَاًتَم ػبختِ ؿذُ اػت ‪ .‬دس‬

‫فلل ّبی ثقذی هی خَاّین فشم وٌین وِ ػیؼتن ّبی هىبًیىی َّلًََهیه ٍ ًیشٍّب داسای یه اكل ٍ‬

‫سیـِ هـتشن ّؼتٌذ ‪ .‬وِ ّش یه اص یه تبثـ ٍاثؼتِ پتبًؼیل ثش اػبع هَلقیت یب اص پتبًؼیل ّبی ولی‬

‫ٍاثؼتِ ـ ػشفت اص ًَؿ ثحث ؿذُ دس ثخؾ ‪ 1.5‬گشفتِ ؿذُ اػت‪WinDjview .‬‬

‫‪ : 1.8‬تبذیالت ‪ LEGENDRE‬و معادالت حرکت هامیلتون ‪ :‬دس فشهَل ثٌذی الگشاًظ‪ ،‬یه ػیؼتن ثب ‪n‬‬

‫دسخِ آصادی داسای ‪ n‬هقبدلِ حشوت ثِ ؿىل‬

‫𝑑‬ ‫𝑙𝜕‬ ‫𝑙𝜕‬


‫‪−‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫)‪(8.1‬‬
‫𝑡𝑑‬ ‫‪𝜕𝑞 1‬‬ ‫‪𝜕𝑞 1‬‬

‫هشتت دٍم ّؼتٌذ‪ ،‬حشوت ػیؼتن ثشای ّوِ صهبى ّب تقییي ؿذُ فظ ٍلتی همبدیش اٍلیِ‬
‫ُ‬ ‫ٍلتی هقبدالت اص‬

‫‪ 2n‬هقیي ؿذُ اًذ‪ ،‬ثشای هثبل‪ n𝑞1 ′𝑠 ٍ n𝑞1 ′𝑠 ،‬دس یه صهبى هخلَف ‪ t1‬یب 𝑠‪ n𝑞𝑖 ′‬دس دٍ صهبى‪.𝑡2 ٍ 𝑡1 ،‬‬

‫ٍضقیت ػیؼتن سا ثب یه ًمغِ دس یه فضبی ؿىل ثٌذی ‪ n‬ثقذی ًـبى هی دّین وِ هختلبت‪ n ،‬هختقُ‬

‫ولی ‪ 𝑞i‬ثَدُ ٍ حشوت ًمغِ ػیؼتوی سا دس صهبى اداهِ هی دٌّذ ّوبى عَس وِ دس هؼیشؽ دس فضبی ؿىل‬

‫‪ n‬دسخِ هؼتمل آصادی‪،‬‬ ‫ثٌذی حشوت هی وٌذ‪ .‬ثِ لحبػ فیضیىی‪ ،‬دس دیذگبُ الگشاًظ ‪ ،‬یه ػیؼتن ثب‬

‫هؼئلِ ای دس ‪ n‬هتغیش هؼتمل )‪ 𝑞r (t‬اػت ٍ ‪ 𝑞1.‬فمظ ٍلتی وِ یه اختلبس ثشای هـتك صهبًی ‪ 𝑞1‬داسین ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ّوِ ‪ n‬هختلِ ثبیذ هؼتمل ثبؿٌذ‪ .‬دس فشهَل ثٌذی ّبلویتَى هی تَاًذ ّیچ هقبدلِ تَلیفی دس هیبى هختلِ‬

‫ّب ٍخَد ًذاؿتِ ثبؿذ‪ .‬اگش ‪ n‬هختلِ هؼتمل ًجبؿٌذ‪ ،‬یه هدوَفِ وبّؾ یبفتِ اص ‪ m‬هختلِ‪ ،‬ثب ‪، m<n‬‬

‫ثبیذ ثشای فشهَل ثٌذی هغئلِ لجل اص پیؾ سفتي دس هشاحل صیش اػتفبدُ ؿَد ‪ .‬فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى ثش‬

‫اػبع یه تلَیش اػبػب هختلف اػت ‪ .‬خؼتدَ هی وٌین تب حشوت سا ثش حؼت هقبدالت هشتجِ اٍل حشوت‬

‫تَكیف وٌین‪ .‬چَى تقذاد ؿشایظ اٍلیِ تقییي وٌٌذُ حشوت ثبیذ ٌَّص ‪ 2n‬ثبؿٌذ‪ ،‬آًدب ثبیذ ‪ 2n‬هقبدلِ هشتجِ‬

‫اٍل هؼتك ثیبى ؿذُ ثش حؼت ‪ 2n‬هتغیش هؼتمل ٍخَد داؿتِ ثبؿذ ثٌب ثش ایي‪ 2n ،‬هقبدلِ حشوت‪ ،‬سفتبس‬

‫هؼیش ػیؼتن سا دس فضبی فبصی وِ هختلِ ّب‪ 2n ،‬تب هتغیش هؼتمل ّؼتٌذ‪ ،‬تَكیف هی وٌذ ‪ .‬دس هضبفف‬

‫‪ n‬هختلِ ولی ‪qi‬‬ ‫وشدى هدوَفِ هبى اص همبدیش هؼتمل‪ ،‬عجیقی اػت تب اًتخبة وٌین وِ ًیوی اص آًْب‬

‫ثبؿٌذ‪ّ .‬وبى عَس وِ خَاّین دیذ‪ ،‬فشهَل ثٌذی تمشیجب هتمبسى اػت اگش ًیوی دیگش اص هدوَفِ سا عَسی‬

‫اًتخبة وٌین وِ ‪ 𝑝i‬گـتبٍسی تَأم یب ولی ثبؿٌذ وِ لجال ثب تقشیف هقشفی ؿذُ اػت‪.‬‬

‫(𝐿𝜕‬
‫= 𝐼𝑝‬

‫خبئیىِ ؿبخق ‪ j‬هدوَفۀ ‪ 𝑞 ′s ٍ q's‬سا ًـبى هی دّذ‪ .‬همبدیش )‪ (q,p‬ثِ فٌَاى هتغیشّبی اػتبًذاسد ؿٌبختِ‬

‫ؿذُ ّؼتٌذ‪ .‬اص دیذگبُ سیبضی‪ ،‬هی تَاى ادفب وشد وِ ‪ 𝑞 ′s ٍ q's‬یِ فٌَاى هتغشّبی هدضا تلمی ؿذُ اًذ ‪ .‬دس‬

‫هقبدالت الگشاًظ‪ ،‬هقبدلِ (‪ )8.1‬هـتك خضئی ‪ L‬ثب تَخِ ثِ ‪ 𝑞i‬ثِ هقٌبی یه هـتك گشفتِ ؿذُ ثب ّوِ‬

‫𝑞 ‪ q's ،‬ثبثت ًگِ‬ ‫ثبثت ّبی ‪ q's ٍ q′s‬دیگش هی ثبؿذ‪ .‬ثِ عَس هـبثِ‪ ،‬دس هـتك ّبی خضئی ثب تَخِ ثِ‬

‫داؿتِ ؿذُ اًذ‪ .‬اویذا ثِ فٌَ اى یه ؿىل سیبضی تلمی ؿذُ‪ ،‬اًتمبل اص فشهَل ثٌذی الگشاًظ ثِ ّبهیلتَى‬

‫هتٌبؽش ثب تغییش هتغیشّب دس تَاثـ هىبًیىی اص )𝑡 ‪ (q,𝑞 ,‬ثِ )‪ (q,p,t‬خبئیىِ ‪ p‬ثِ ‪ 𝑞 ٍ q‬ثب هقبدالت (‪)8.2‬‬

‫هشثَط (ٍاثؼتِ) اػت‪ .‬سٍؿی ثشای ساُ گضیٌی هتغیش دس ایي ؿیَُ ثب تجذیالت ‪ legendre‬فشاّن ؿذُ وِ فمظ‬

‫)‪ f(x,y‬سا دس ًؾش ثگیشیذ ثِ عَسیىِ‬ ‫ثشای ایي ًَؿ تغییش هتغش هتٌبػت اػت ‪ .‬تبثقی ثب فمظ دٍ هتغیش‬

‫دیفشاًؼیل ‪ f‬ؿىل صیشا داسد ‪:‬‬

‫‪df = udx + vdy‬‬ ‫)‪(8.3‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫خبئیىِ‬

‫𝑓𝜕‬ ‫𝑓𝜕‬
‫=‪u‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=𝑣‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(8.4‬‬
‫𝑥𝜕‬ ‫𝑦𝜕‬

‫‪ u,y‬تغییش دّین‬ ‫اوٌَى هی خَاّین هجٌبی تَكیف ‪ x,y‬سا ثِ یه هدَْل هدضای خذیذ اص هتغیشّبی‬

‫ثغَسیىِ هقبدالت دیفشاًؼیل ثش حؼت دیفشاًؼیل ّبی ‪ du,dy‬ثیبى ؿذُ اًذ‪ .‬فشم وٌیذ ‪ g‬یه تبثـ اص ‪u‬‬

‫ثَدُ ٍ ‪ y‬ثب هقبدلِ ‪ g=f-ux‬تقشیف ؿذُ ثبؿذ‪ .‬یه دیفشاًؼیل اص ‪ g‬ثِ كَست صیش دادُ ؿذُ ‪:‬‬

‫‪ dg = df – udx – xdu‬یب ثب (‪ )8.3‬ثلَست ‪ ، dg = vdy – xdu‬وِ دلیمب ثِ ؿىل خَاػتِ ؿذُ اػت ‪.‬‬

‫همبدیش ‪ ، x,v‬اوٌَى تَاثقی اص هتغیشّبی ‪ u,y‬دادُ ؿذُ ثب سٍاثظ صیش ّؼتٌذ ‪:‬‬

‫𝑔𝜕‬ ‫𝑔𝜕‬
‫‪x=-‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=𝑣‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(8.6‬‬
‫𝑢𝜕‬ ‫𝑦𝜕‬

‫وِ هبًٌذ هقبدالت ‪ّ 8.4‬ؼتٌذ‪ .‬تجذیل ‪ legeudre‬تقشیف ؿذُ‪ ،‬اغلت دس تشهَدیٌبهیه اػتفبدُ ؿذُ اػت ‪.‬‬

‫اٍلیي لبًَى تشهَدیٌبهیه‪ ،‬تغییشات (دیفشاًؼیل دس اًشطی‪ ، du ،‬ثِ تغییشات هتٌبؽش دس هیضاى (هحتَیبت )‪،‬‬

‫‪ ٍ dQ‬وبس اًدبم ؿذُ ‪ dw‬سا ؿشح هی دّذ ‪:‬‬

‫‪dU= dQ – dW‬‬ ‫)‪(8.7‬‬

‫ثشای یه گبص وِ دػتخَؽ یه فشآیٌذ ثشگـت پزیش اػت‪ ،‬هقبدلِ ی (‪ )8.7‬هی تَاًذ‪ ،‬ثِ كَست صیش ًَؿتِ‬

‫ؿَد ‪:‬‬

‫‪dU = T dS – P dV‬‬ ‫)‪(8.8‬‬

‫خبئیىِ )‪ u(s,v‬ثِ كَست یه تبثـ تشهَدیٌبهیه (اًتشٍپی) ًَؿتِ ؿذُ اػت‪ ٍ s ،‬حدن ‪ v ،‬خبئیىِ دهب‪ٍ T ،‬‬

‫فـبس گبص ‪ ،P‬ثِ كَست صیش دادُ ؿذُ اًذ ‪:‬‬

‫𝑈𝜕‬ ‫𝑈𝜕‬
‫=‪T‬‬ ‫‪𝑃= −‬‬ ‫)‪(8.9‬‬
‫𝑆𝜕‬ ‫𝑉𝜕‬

‫آًتبلپی‪ u(s,p) ،‬ثب تجذیل ‪ legendre‬تَلیذ ؿذُ اػت‪ .‬هقبدلِ‬

‫‪3‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪H = U + pv,‬‬ ‫)‪(8.10‬‬

‫وِ هی دّذ ‪:‬‬

‫‪dH = Tds + v dp .‬‬ ‫)‪(8.11‬‬

‫خبئیىِ ‪:‬‬

‫𝐻𝜕‬ ‫𝐻𝜕‬
‫=‪T‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=𝑣‬
‫𝑆𝜕‬ ‫𝑃𝜕‬

‫تجذیالت اضبفی ‪: legendre‬‬

‫‪F = U – TS‬‬

‫)‪(8.12‬‬

‫‪G = H – TS‬‬

‫اًشطی آصاد ‪ ٍ F(T,v) ، Helmholtz‬اًشطی آصاد گیجغ ‪ G(T,P) ،‬سا ایدبد هی وٌذ‪ .‬تجذیل اص )𝑡 ‪ (q,𝑞 ,‬ثِ‬

‫)‪ (q,p,t‬اص ًَؿ دس ًؾش گشفتِ ؿذُ دس هقبدالت (‪ )8.3‬تب (‪ )8.12‬هتفبٍت اػت فمظ دس ایٌىِ ثیؾ اص یه‬

‫هتغیش تجذیل ؿذُ اػت‪ .‬ثب ًَؿتي دیفشاًؼیل الگشاًظ ‪ L(q,𝑞 , 𝑡) ،‬ثِ كَست‬

‫𝐿𝜕‬ ‫𝐿𝜕‬ ‫𝐿𝜕‬


‫=‪dL‬‬ ‫‪𝑑𝑞1 +‬‬ ‫‪𝑑𝑞1 +‬‬ ‫‪𝑑𝑡.‬‬ ‫)‪(8.13‬‬
‫‪𝜕𝑞 1‬‬ ‫‪𝜕𝑞 1‬‬ ‫𝑡𝜕‬

‫ؿشٍؿ هی وٌین ‪ .‬همذاس حشوت اػتبًذاسد دس هقبدلِ (‪ )2.44‬ثلَست ‪ 𝑝i = ∂L ∂q1‬تقشیف ؿذُ ثَد ‪ .‬ثب‬

‫خبًـیي وشدى ایي دس هقبدلِ الگشاًظ (‪ )8.1‬هقبدلِ‬

‫𝐿𝜕‬
‫= ‪𝑝1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(8.14‬‬
‫‪𝜕𝑞 1‬‬

‫سا ثذػت هی آٍسین‪ .‬ثٌبثشایي هقبدلِ (‪ )8.13‬هی تَاًذ ثِ كَست‬

‫𝐿𝜕‬
‫‪dL = 𝑝1 𝑑𝑞𝑖 + 𝑝1 𝑑𝑞1 +‬‬ ‫‪𝑑𝑡 .‬‬ ‫) ‪(8. 13′‬‬
‫𝑡𝜕‬

‫‪4‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ًَؿتِ ؿَد‪ّ .‬بهیلتَى )‪ H(q,p,t‬ثب تجذیل ‪ legendre‬ایدبد ؿذُ هقذلِ‬

‫‪H(q,p,t)=𝑞1 𝑝1 − 𝐿 𝑞, 𝑞 , 𝑡 .‬‬ ‫)‪(8.15‬‬

‫وِ دیفشاًؼیل ثِ ؿىل هقبدلِ‬

‫𝐿𝜕‬
‫‪dH= 𝑞𝑙 𝑑𝑝𝑙 − 𝑝𝑙 𝑑𝑞𝑖 −‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪8.16‬‬
‫𝑡𝜕‬

‫داسد‪ .‬خبئیىِ اكغالح 𝑙𝑞‪ 𝑝l d‬ثب تجذیل ‪ legendre‬حزف ؿذُ اػت‪ .‬چَى ‪ dH‬هی تَاًذ ثِ كَست‬

‫𝐻𝜕‬ ‫𝐻𝜕‬ ‫𝐻𝜕‬


‫= ‪dH‬‬ ‫‪𝑑𝑞𝑙 +‬‬ ‫‪𝑑𝑝𝑙 +‬‬ ‫‪𝑑𝑡,‬‬ ‫)‪(8.17‬‬
‫𝑙 𝑞𝜕‬ ‫𝑙 𝑝𝜕‬ ‫𝑡𝜕‬

‫ًیض ًَؿتِ ؿَد‪ .‬هب ‪ 2n+1‬ساثغِ ثِ دػت هی آٍسین ‪:‬‬

‫𝐻𝜕‬
‫= 𝑙𝑞‬
‫𝑖 𝑝𝜕‬
‫𝐻𝜕‬
‫)‪(8.18‬‬
‫= 𝑙𝑝‪−‬‬
‫𝑡𝜕‬

‫𝐿𝜕‬ ‫𝐻𝜕‬
‫‪-‬‬ ‫=‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(8.19‬‬
‫𝑡𝜕‬ ‫𝑡𝜕‬

‫‪ 2n‬هقبدلِ‬ ‫هقبدالت (‪ )8.18‬ثِ فٌَاى هقبدالت اػتبًذاسد ّبهیلتَى هقشٍف ّؼتٌذ ‪ .‬آًْب هدوَفِ هغلَة‬

‫هشتجِ اٍل حشوت سا تـىیل هی دٌّذ وِ خبیگضیي ‪ n‬هقبدلِ الگشاًظ هشتجِ دٍم هی ؿَد ‪ .‬اٍلیي ًیوِ اص‬

‫هقبدالت ّبهیلتَى ‪ 𝑞l ٍ s ،‬سا ثِ كَست تَاثـ )𝑡 ‪ (q,𝑞 ,‬تقشیف هی وٌذ‪ .‬ثٌبثشایي ؿبیذ ثگَئین وِ آًْب ّیچ‬

‫اعالفبت خذیذی فشاّن ًوی وٌٌذ ‪ .‬ثش حؼت حل هؼبئل هىبًیىی ثَػیلِ هقبدالت اػتبًذاسد‪ ،‬تَضیح دسػت‬

‫اػت‪ .‬الجتِ‪ّ ،‬بهیلتَى ‪ H‬ثِ ّویي سٍؽ ػبختِ ؿذُ اػت ٍ ثغَس یىؼبى ّوبى همبدیش ‪ ،‬ثِ كَست ‪ ، h‬تبثـ‬

‫اًشطی تقشیف ؿذُ دس هقبدلِ (‪ )2.53‬سا داسد‪ .‬اهب آًْب تَاثقی ثب هتغیشّبی هختلف ّؼتٌذ ‪ .‬هثل الگشاًظ ‪h ،‬‬

‫تبثقی اص 𝑞‪ ٍ( q,‬احتوبال ‪ )t‬اػت دس حبلی وِ ‪ H‬ثبیذ ّویـِ ثِ كَست تبثقی اص ‪ ٍ ( q,p‬احتوبال ‪ )t‬ثیبى‬

‫ؿَد‪ .‬تبویذ هی وٌین وِ ایي تفبٍت دس سفتبس تبثقی وِ فالین هختلفی ثِ وویت دادُ ّب اگشچِ آًْب ّوبى‬

‫‪5‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫همبدیش فذدی سا داسًذ‪ .‬اػوأ‪ّ ،‬بهیلتَى ثشای ّش هؼئلِ ثبیذ اص عشیك فشهَل ثٌذی الگشاًظ ػبختِ ؿَد ‪ .‬سٍؽ‬

‫سػوی (كَسی) هؼتلضم سؿتِ عَیلی اص هشاحل هی ثبؿذ ‪:‬‬

‫‪ )1‬ثب یه هدوَفِ اًتخبثی اص هختلِ ّبی ولی ‪ ، 𝑞i ،‬الگشاًظ )𝑡 ‪ T-V = L(𝑞𝑙 , 𝑞𝑙 ,‬ػبختِ ؿذُ اػت‪.‬‬

‫‪ )2‬گـتبٍسّبی تَأم ثِ كَست تبثقی اص 𝑙𝑞 ٍ ‪ t ٍ 𝑞l‬ثب هقبدالت (‪ )8.2‬تقشیف ؿذُ اًذ‪.‬‬

‫‪ )3‬هقبدلِ (‪ )8.15‬ثشایت ؿىیل ّبهیلتَى اػتفبدُ ؿذُ اػت‪ .‬دس ایي هشحلِ ثقضی تَاثـ اص 𝑙𝑞 ‪𝑝l ٍ 𝑞𝑙 ,‬‬

‫ٍ ‪ t‬سا داسین‪.‬‬

‫)‪ (q,p,t‬تجذیل ؿذُ اًذ ‪.‬‬ ‫‪ )4‬هقبدالت (‪ )8.2‬ػپغ ثشای ثِ دػت آٍسدى 𝑙𝑞 ثِ كَست تَاثقی اص‬

‫هـىالت هوىي دس تجذیل دس صیش ؿشح دادُ هی ؿًَذ‪.‬‬

‫‪ً )5‬تبیح هشحلِ لجل ثشای حزف 𝑞 اص ‪ H‬ثِ وبس سفتِ اًذ ثشای ایي وِ آى سا ثِ ًذست ثِ كَست تبثقی اص‬

‫)‪ (q,p,t‬ثیبى هی وٌین‪.‬‬

‫اوٌَى آهبدُ این تب اص ّبهیلتَى دس هقبدالت اػتبًذاسد حشوت اػتفبدُ وٌین ‪ .‬ثشای ثؼیب سی اص ػیؼتن ّبی‬

‫فیضیىی ‪ ،‬اهىبًپزیش اػت وِ ایي سؿتِ عَالًی سا هختش وٌین ‪ّ .‬وبى عَس وِ دس ثخؾ ‪ 2.7‬ؿشح دادُ ؿذُ‪،‬‬

‫‪ 2 ٍ 1 ٍ 5‬هی ثبؿذ ‪ .‬دس آى‬ ‫دس ثؼیبسی هؼبئل ‪ ،‬الگشاًظ هدوَؿ تَاثـ ّوگي دس ػشفت ّبی ولی دسخِ‬

‫ًوًَِ‪ H ،‬ثب دػتَسالقول هقبدلِ (‪ )8.15‬ثب هقبدالت (‪ )2.55( ٍ )2053‬دادُ ؿذُ اػت‪.‬‬

‫𝑚𝑞 𝑘𝑞 𝑡 ‪H = 𝑞𝑙 𝑝𝑙 − 𝐿 = 𝑞𝑙 𝑝𝑙 − 𝐿0 𝑞𝑙 , 𝑡 + 𝐿1 𝑞𝑙 , 𝑡 𝑞𝑘 + 𝐿2 𝑞𝑙 ,‬‬ ‫)‪(8.20‬‬

‫(ًِ هدوَؿ سٍی ‪ i‬دس پشاًتضّبی هشثقی) خبئیىِ ‪ 𝐿0‬ثخـی اص الگشاًظ اػت وِ هؼتمل اص ػشفت ّبی ولی‬

‫اػت‪ 𝐿1 ،‬ضشایت ثخـی اص الگشاًظ سا ًـبى هی دّذ وِ دس 𝑙𝑞 دس اٍلیي دسخِ ّوگي اػت وِ ٍ ‪ L2‬ثخـی‬

‫اػت وِ دس 𝑙𝑞 دس دٍهیي دسخِ ّوگي اػت ‪ .‬ثِ فالٍُ اگش هقبدالت تقشیف وٌٌذُ هختلِ ّبی ولی ؟؟؟ ثِ‬

‫صهبى ثؼتگی ًذاؿتِ ثبؿذ آًگبُ 𝑇 = 𝑚𝑞 𝑘𝑞 ‪( 𝐿2‬اًشطی خٌجـی) ٍ اگش ًیشٍّب لبثل اؿتمبق اص یه پتبًؼیل‬

‫هحبفؾِ وبس ‪ v‬ثبؿذ‪ ،‬آًگبُ 𝑣‪ٍ . 𝐿𝑜 = −‬لتی ّش دٍی ایي ؿشایظ ایفب ؿذُ ثبؿٌذ‪ّ ،‬بهیلتَى ثِ عَس خَدوبس‬

‫اًشطی ول اػت ‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪H = T+V= E‬‬ ‫)‪(8.21‬‬

‫اگش ّش یه اص هقبدالت ‪ 8.20‬یب ‪ 8.21‬دس دػت ثبؿٌذ‪ ،‬آًگبُ ثیـتش خجش دس هشاحل ‪ 4 ٍ 3‬ثبال حزف ؿذُ‬

‫اػت‪ .‬دس ثؼیبسی اص هؼبئل ‪ 𝑙2 ،‬یه تبثـ دسخِ دٍم اص ػشفت ّبی ولی ٍ ‪ 𝑙1‬یه تبثـ خغی اص ّوبى هتغیشّب‬

‫ثب ٍاثؼتگی ّبی تبثقی هقیي صیش هی ثبؿذ ‪:‬‬

‫𝑡 ‪L(𝑞𝑖 , 𝑞𝑡 , 𝑡) = 𝐿0 𝑞, 𝑡 + 𝑞𝑙 𝑙 𝑞, 𝑡 + 𝑞 2 𝑙 𝑇𝑙 𝑞,‬‬ ‫)‪(8.22‬‬

‫خبئیىِ 𝑠‪ 𝑇𝑙 ′𝑠 ٍ 𝑎𝑙 ′‬تَاثقی اص ‪ّ t ٍ q's‬ؼتٌذ‪ .‬دػتىبسی ّبی خجشی الصم دس هشاحل ‪ 2-5‬هی تَاًذ ػپغ‬

‫اًدبم ؿَد‪ ،‬حذالل سػوب‪ ،‬یه ثبس ٍ ثشای ّوِ ‪ .‬ثشای ًـبى دادى ایي اخبصُ دّیذ ‪ 𝑞i ′s‬دس ین هبتشیغ ػتًَی‬

‫𝑞 ثگزاسین‪ .‬تحت فشم ّبی هقلَم‪ ،‬الگشاًظ هی تَاًذ ثِ كَست‬

‫‪1‬‬
‫𝑙𝑞𝑇 𝑞 ‪L (q,𝑞 , 𝑡) = 𝐿0 𝑞, 𝑡 + 𝑞 𝑎 +‬‬ ‫)‪(8.23‬‬
‫‪2‬‬

‫ًَؿتِ ؿَد‪ .‬خبئیىِ هبتشیغ ػغشی 𝑞 ثلَست تشاًْبدُ (ثشگشداى) یه هبتشیغ ػتَى 𝑞 ًَؿتِ ؿذُ اػت ‪.‬‬

‫ایٌدب ‪ a‬یه هبتشیغ ػتًَی اػت ٍ ‪ T‬یه هبتشیغ هشثقی 𝑛 ×‪ n‬اػت‪ .‬افضبی ّش دٍ‪ ،‬دس ول تَاثقی اص ‪q,t‬‬

‫ّؼتٌذ ‪ .‬ثشای تدؼن ایي كَست گشایی‪ ،‬اخبصُ ثذّیذ ًوًَِ هقیٌی سا دس ًؾش ثگیشین خبیی وِ‬

‫}𝑧 ‪ T ٍ q𝑖 = {𝑥, 𝑦,‬لغشی اػت‪ .‬اًگبُ هی ًَیؼین ‪:‬‬

‫𝑚‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫𝑥‬


‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫𝑚‬
‫‪2‬‬
‫‪𝑞 𝑇𝑞 = (𝑥 𝑦𝑧 ) 1‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑚‬ ‫‪1‬‬ ‫) ‪𝑦 = 2 (𝑥 2 +𝑦 2 +𝑧 2‬‬ ‫)‪(8.24 a‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫𝑚‬ ‫𝑧‬

‫ٍ‬

‫𝑥𝑎‬
‫𝑟 ‪𝑞 𝑎 = 𝑥 𝑦𝑧 𝑎𝑦 = 𝑎𝑥 𝑥 + 𝑎𝑦 𝑦 + 𝑎𝑧 𝑧 = 𝑎 .‬‬ ‫)‪(8.24 b‬‬
‫𝑧𝑎‬

‫دس ایي ًوبد گزاسی ّبهیلتَى ‪ H = 𝑞 𝑝 − 𝐿 ،‬ثِ كَست‬

‫‪1‬‬
‫‪H = 𝑞 𝑝 − 𝑎 − 𝑞 𝑇𝑞 − 𝐿0‬‬ ‫)‪(8.24 c‬‬
‫‪2‬‬

‫‪7‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫هی ثبؿذ‪ .‬گـتبٍسّبی تَام‪ ،‬وِ ثِ كَست هبتشیغ ػتًَی ‪ p‬دس ًؾش گشفتِ ؿذُ اًذ ثب هقبدلِ ( ‪ ) 8.2‬ثِ‬

‫كَست‬

‫‪P = T𝑞+a‬‬ ‫)‪(8.25‬‬

‫دادُ ؿذُ وِ هی تَاى ثِ ثشداس ػتًَی (هشحلِ ّب) 𝑞 تجذیل ؿَد ‪:‬‬

‫)‪𝑞 = T −1 (p-a‬‬ ‫)‪(8.26 a‬‬

‫ایي هشحلِ اص لجل فشم هی وٌذ وِ ‪ٍ 𝑇 −1‬خَد داسد وِ دس آى ثِ عَس ًشهبل ثب خبكیت هقیي هثجت اًشطی‬

‫خٌجـی اًدبم ؿذُ اػت‪ .‬هقبدلِ هتٌبؽش ثشای 𝑞 هقبدلِ‬

‫‪𝑞 = (𝑞-𝑎) 𝑇 −1‬‬ ‫)‪(8.26 b‬‬

‫اػت‪.‬ثشای ثذػت آٍسدى ؿىل تبثقی كحیح ثشای ّبهیلتَى ‪ ،‬هقبدالت ‪ 8.26‬ثبیذ ثشای خبیگضیٌی 𝑞 ٍ 𝑞‬

‫اػتفبدُ ؿًَذ‪ ،‬وِ ؿىل ًْبیی ثشای ّبهیلتَى ًتیدِ هی دّذ ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫)𝑡 ‪H(q,p,t) = (𝑝 − 𝑎)𝑇 −1 (p-a)- 𝐿0 (𝑞,‬‬ ‫)‪(8.27‬‬
‫‪2‬‬

‫اگش الگشاًظ ثتَاًذ ثِ ؿىل هقبدلِ ‪ًَ 8.23‬ؿتِ ؿَد‪ ،‬ػپغ هی تَاًین فَسا اص هشاحل هب ثیي حشوت وشدُ ٍ‬

‫ّبهیلتَى سا ثِ كَست هقبدلِ ‪ 8.27‬ثٌَیؼین ‪ .‬هبتشیغ هقىَع ‪ 𝑇 −1‬هی تَاًذ هقوَال ػش ساػت ثِ كَست‬

‫𝑐𝑇‬
‫= ‪𝑇 −1‬‬ ‫)‪(8.28‬‬
‫𝑇‬

‫ثذػت آیذ‪ .‬خبئیىِ ‪ 𝑇c‬هبتشیغ وَفبوتَس اػت وِ فٌبكش ‪ (𝑇𝑐 )jk‬اص هشتجِ ‪ّ (−1)j+k‬ؼتٌذ (دتشهیٌبى‬

‫ثذػت اهذُ ثب ٍاسد فول وشدى ‪ j‬اهیي ػغش ٍ ‪ k‬اهیي ػتَى ‪.T‬دس هثبل هقبدلِ )‪ (8.24 a‬ایي ػش هبتشیغ ثِ‬

‫كَست صیش دادُ ؿذُ اًذ‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫𝑚‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫𝑚‬
‫‪1‬‬
‫‪T= 0‬‬ ‫𝑚‬ ‫‪0‬‬ ‫‪𝑇 −1‬‬ ‫‪= 0‬‬ ‫𝑚‬
‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫𝑚‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫𝑚‬

‫‪𝑚2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬


‫‪𝑇𝐶 = 0‬‬ ‫‪𝑚2‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪𝑚2‬‬

‫ٍ دتشهیٌبى ‪ . |T|=𝑚3‬ػبدُ اػت ثجیٌین وِ ثشای ًوًَِ هقوَل ٍلتی ‪ T‬لغشی اػت‪ً 𝑇 −1 ،‬یض ثب فٌبكشی‬

‫وِ فمظ هتمبثل (هقىَع) فٌبكش هتٌبؽش ‪ّ T‬ؼتٌذ‪ ،‬لغشی اػت‪ .‬دٍ هثبل خیلی ػبدُ دس ایٌدب دس ًؾش گشفتِ‬

‫ؿذُ چَى آًْب ثشخی خٌجِ ّبی هْن تىٌیه سا هدؼن هی وٌٌذ ‪ .‬اثتذا حشوت فضبیی (ػِ ثقذی ) یه رسُ‬

‫دس یه حَصُ ًیشٍی هشوضی‪ ،‬ثب اػتفبدُ اص هختلِ ّبی لغجی وشٍی )∅ ‪ (r,𝜃,‬ثشای هختلبت ولی دس ًؾش‬

‫هی گیشین‪ ،‬اًشطی پتبًؼیل تمشیجب تبثـ )‪ ٍ V(r‬اًشطی خٌجـی ثِ كَست‬

‫‪𝑚 𝑣2‬‬ ‫𝑚‬


‫=‪T‬‬ ‫=‬ ‫‪𝑟 2 + 𝑟 2 𝑠𝑖𝑛2 𝜃∅2 + 𝑟 2 𝜃 2 .‬‬ ‫‪8.28′‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫اػت‪ٍ .‬اضح اػت وِ ّبهیلتَى ؿىل هقبدلِ (‪ )8.21‬سا داسد ٍ ثب اًشطی ول ‪ T+V‬هتٌبؽش اػت ‪ .‬چَى ‪T‬‬

‫لغشی اػت ؿىل ‪ H‬ثِ كَست‬

‫‪1‬‬ ‫‪𝑝 𝜃2‬‬ ‫‪𝑝 ∅2‬‬


‫= ) ∅𝑝 ‪H(r,𝜃, 𝑝𝑟 , 𝑝𝜃 ,‬‬ ‫‪𝑝𝑟2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+𝑉 𝑟 .‬‬ ‫)‪(8.29‬‬
‫𝑚‪2‬‬ ‫‪𝑟2‬‬ ‫𝜃 ‪𝑟 2 𝑠𝑖𝑛 2‬‬

‫اػت‪ .‬دلت وٌیذ وِ ّبهیلتَى ؿىل تبثقی هختلف داسد اگش هختلبت ولی ‪ ،‬هختلبت وبستیبى ‪ 𝑥1‬رسُ ثبؿذ‪.‬‬

‫‪𝑚 𝑣2‬‬ ‫‪𝑚 𝑥1𝑥1‬‬


‫=‪ T‬سا داسد ثِ عَسیىِ ا وٌَى‬ ‫=‬ ‫اگش آى هختلبت سا اًتخبة وٌین‪ ،‬آًگبُ اًشطی خٌجـی ؿىل‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ّبهیلتَى ثِ كَست‬

‫𝑙𝑝 𝑙𝑝‬
‫= ) 𝑙𝑝 ‪H(𝑥𝑙 ,‬‬ ‫‪+𝑉 𝑟 .‬‬ ‫)‪(8.30‬‬
‫𝑚‪2‬‬

‫اػت‪ .‬گبّی اٍلبت ساحت اػت تب گـتبٍس اػتبًذاسد ‪ 𝑝1‬تَأم ثب ‪ 𝑥i‬سا دس یه ثشداس ‪ p‬تـىیل هی دّین ثِ‬

‫عَسیىِ ّبهیلتَى ثتَاًذ ثِ كَست‬

‫‪9‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫𝑃‪𝑃 .‬‬
‫= ) 𝑙𝑝 ‪H(𝑥𝑙 ,‬‬ ‫𝑉‪+‬‬ ‫‪𝑥, 𝑥′ .‬‬ ‫)‪(8.31‬‬
‫𝑚‪2‬‬

‫ًَؿتِ ؿَد‪ .‬هی تَاًین الجتِ هَلفِ ّبیی اص ‪ p‬سا ًؼجت ثِ ّش ػیؼتن هختلبتی وِ هی خَاّین ثگیشین‪ ،‬ثشای‬

‫هثبل‪ ،‬هختلبت وشٍی هٌحٌی الـىل ‪ .‬هْن ایي اػت وِ اؿتجبُ ًىٌین وِ ثگَ ئین ‪ 𝑝θ‬ثب هَلفِ ‪ θ‬اص ‪ ، p‬ثِ‬

‫كَست ‪ (𝑝)θ‬تقییي ؿذُ اػت‪ .‬تـىیل دٌّذُ‪ ،‬همذاس حشوت اػتبًذاسد تَأم ثب هختلبت ‪ θ‬هی ثبؿذ‪ .‬ثقذی‬

‫هَلفِ ‪ θ‬ثشداس حشوت تَأم ثب هختلبت وبستیبى هی ثبؿذ‪ .‬ثِ لحبػ اثقبدی‪ ،‬آًْب همبدیش وبهال هدضا ّؼتٌذ‪𝑝θ .‬‬

‫یه همذاس حشوت صاٍیِ ای اػت‪ (𝑝)θ ،‬یه همذاس حشوت خغی اػت‪ّ .‬ش ٍلت یه ثشداس اص ایٌدب ثشای ‪i‬یؾ‬

‫گـتبٍس اػتبًذاسد اػتفبدُ ؿَد آى ثِ گـتبٍس تَآم ثب هختلبت هَلقیت وبستیبى اؿبسُ خَاّذ وشد ‪ .‬ثشای هثبل‬

‫ػَم‪ ،‬فشم وٌیذ وِ یه رسُ تٌْب (غیش ًؼجیتی ) ثب خشم ‪ٍ ٍ m‬صى ‪ q‬دس حبل حشوت دس یه هیذاى‬

‫‪L= T-V :‬‬ ‫الىتَهغٌبعیؼی سا دس ًؾش ثگیشین ‪ .‬ثب هقبدلِ (‪ ، )1.63‬الگشاًظ ثشای ایي ػیؼتن ثِ كَست‬
‫‪1‬‬
‫‪ = 𝑚𝑣 2 − 𝑞∅ + 𝑞𝐴.‬اػت خبئیىِ فجبست پتبًؼیل اػىبلش‪ ، -q∅ ،‬فجبست ‪ 𝐿0‬الگشاًظ اػت ّوبى عَس‬
‫‪2‬‬

‫وِ دس هقبدلِ (‪ )8.22‬ثیبى ؿذُ ّش فجبست پتبًؼیل ثشداس‪ ، 𝑣. ، qA ،‬فجبست ‪ 𝐿1‬اػت‪ .‬ثب اػتفبدُ اص هختلبت‬

‫هَلقیت وبستیبى ثِ فٌَاى هختلبت ولی‪ ،‬الگشاًظ هی تَاًذ ثِ كَست‬

‫‪𝑚 𝑥1𝑥1‬‬
‫=‪L‬‬ ‫‪+ 𝑞𝐴𝑙 𝑥𝑖 − 𝑞∅.‬‬ ‫)‪(8.32‬‬
‫‪2‬‬

‫ًَؿتِ ؿَد‪ .‬خبئیىِ پتبًؼیل ّبی ∅ ٍ ‪ A‬تَاثـ ولی (فوَهی) اص ‪ ٍ 𝑥l‬صهبى ّؼتٌذ ‪ .‬اوٌَى یه للغالح‬

‫خغی دس ػشفت ّبی ولی ٍخَد داسد ثِ عَسیىِ هبتشیغ ‪ 0‬فٌبكش 𝑖𝐴‪ q‬سا داسد‪ .‬ثِ خبعش ایي فجبست خغی‬

‫دس ‪ّ ، v‬بهیلتَى ‪ً T+V‬یؼت‪ّ .‬ش چٌذ‪ ،‬آى ٌَّص دس ایي ًوًَِ اًشطی ول اػت چَى اًشطی پتبًؼیل دس یه‬

‫(‪ )8.2‬یب‬ ‫هیذاى الىتشٍهغٌبعیؼی تٌْب ثب ∅ تقییي ؿذُ اػت گـتبٍسّبی اػتبًذاسد ثب ّش یه اص هقبدالت‬

‫(‪ )8.25‬ثِ كَست‬

‫‪𝑝𝑖 = 𝑚𝑥𝑙 + 𝑞𝐴𝑙 ,‬‬ ‫)‪(8.33‬‬

‫ّؼتٌذ ٍ ّبهیلتَى (هقبدلِ ‪ )8.27‬ثِ كَست‬

‫‪10‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫𝑙𝐴𝑞‪𝑝 𝑖 −𝑞𝐴𝑙 𝑝 𝑖 −‬‬


‫=‪H‬‬ ‫‪+ q∅ ,‬‬ ‫)‪(8.34‬‬
‫𝑚‪2‬‬

‫اػت‪ .‬وِ اًشطی ول رسُ اػت‪ .‬هدذدا گـتبٍسّبی ‪ pl‬هی تَاًٌذ دس یه ثشداس ‪ p‬تـىیل ؿذُ ٍ ‪ H‬ثِ كَست‬

‫‪1‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪(𝑝 − 𝑞𝐴)2 + 𝑞∅,‬‬ ‫‪8.35‬‬
‫𝑚‪2‬‬

‫ادالت‬ ‫ًَؿتِ ؿَد ٍ ثِ خبعش آٍسیذ وِ ‪ p‬فمظ ثِ گـتبٍسّبی تَأم ثب ‪ 𝑥1‬اؿبسُ داسد ‪ٍ .‬اضح اػت وِ هـ‬

‫ّبهیلتَى حشوت‪ ،‬هختلبت ٍ گـتبٍسّب سا دس یه هذل وبهال هتمبسى تلمی ًوی وٌٌذ ‪ .‬هقبدلِ ای ثشای 𝑝‬

‫یه فالهت هٌحٌی داسد وِ دس هقبدلِ ثشای 𝑞 غبیت اػت‪ .‬هْبست لبثل هالحؾِ ای ثشای دسػت وشدى‬

‫عشح ّبی ًبهگزاسی وِ هٌدش ثِ هقبدالت وبهال هتمبسى‪ ،‬ؿًَذ یب دٍ هدوَفِ سا دس یىی تشویت هی وٌٌذ‬

‫ثىبس سفتِ اػت‪ .‬اوثش ایي عشح ّب فمظ اسصؽ وٌدىبٍی داسًذ اهب یىی اص آًْب اثضاسی لَی ٍ ثشاصًذُ ثشای‬

‫دػتىبسی هقبدالت اػتبًذاسد ٍ فجبسات پیَػتِ هی ثبؿٌذ ثشای ػیؼتوی ثب ‪ n‬دسخِ آصادی‪ ،‬یه هبتشیغ‬

‫ػتًَی ‪ n‬ثب ‪ 2n‬فٌلش هی ػبصین ثِ عَسی وِ ‪:‬‬

‫‪ƞ1 = 𝑞𝑙 ,‬‬ ‫; 𝑙𝑝 = 𝑛‪ƞ𝑖+‬‬ ‫‪𝑖 ≤ 𝑛.‬‬ ‫)‪(8.36‬‬

‫هـبثٌْذ‪ ،‬هبتشیغ ػتًَی ‪ 𝜕H ∂ƞ‬فٌبكش صیشا داسد ‪:‬‬

‫𝐻𝜕‬ ‫𝐻𝜕‬ ‫𝐻𝜕‬ ‫𝐻𝜕‬


‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫=‬ ‫;‬ ‫‪𝑖 ≤ 𝑛.‬‬ ‫)‪(8.37‬‬
‫𝑙 ‪𝜕ƞ‬‬ ‫𝑙 𝑞𝜕‬ ‫𝑛‪𝜕ƞ 𝑖+‬‬ ‫𝑖 𝑝𝜕‬

‫ًْبیتب‪ ،‬فشم وٌیذ ‪ J‬یه هبتشیغ هشثقی 𝑛‪ 2n× 2‬تـىیل ؿذُ اػت ‪ 4‬كفش 𝑛 ×‪ ٍ n‬هبتشیغ ّبی ٍاحذ‬
‫‪0 1‬‬
‫= ‪ j‬ثبؿذ ‪ ،‬ثب هبتشیغ تشاًْبدُ (ثشگشداى) صیش ‪ ،‬وِ هقىَع آى اػت‪:‬‬ ‫هغبثك ثب ؿىل‬
‫‪−1 0‬‬
‫‪0 −1‬‬
‫=𝐽‬ ‫)‪(8.38b‬‬
‫‪1 0‬‬
‫ثِ ایي هقٌی وِ ‪:‬‬

‫‪1 0‬‬
‫=‪𝐽𝐽 = 𝐽𝐽= 1‬‬ ‫)‪(8.38c‬‬
‫‪0 1‬‬
‫ثِ عَسیىِ ‪:‬‬

‫‪11‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪𝐽 = −𝐽 = 𝐽−1‬‬ ‫)‪(8.38d‬‬

‫ٍ‬

‫= ‪𝐽2‬‬

‫ٍ دتشهیٌبى‬

‫‪|f| = +1.‬‬ ‫)‪(8.38f‬‬

‫اػت‪ .‬ثِ ؿىل فـشدُ‬

‫𝐻𝜕‬
‫𝐽=‪ƞ‬‬ ‫)‪(8.39‬‬
‫‪𝜕ƞ‬‬

‫ًَؿتِ ؿًَذ‪ .‬ثشای دٍ هتغیش هختلبت‪ ،‬ایي ؿىل ثؼظ یبفتِ‬

‫سا داسد‪ .‬خبئیىِ اص هقبدلِ (‪ )8.18( ٍ )8.37‬اػتفبدُ وشدین ایي سٍؽ ًوبیؾ هقبدالت اػتبًذاسد حشوت ثِ‬
‫هقبدالت ّبهیلتَى دس هبتشیغ یب دس ًوبد گزاسی ‪ Symplectic‬اؿبسُ خَاد داؿت‪ .‬دس فلل ّبی ثقذی اغلت‬
‫هی خَاّین ایي ؿىل هی تشیغ هقبدالت سا ثِ وبس گیشین‪.‬‬

‫‪ 8.2‬مختصات دایره ای و قضایای نگهذاری‬

‫هغبثك ثب تقشیف دادُ ؿذُ دس ثخؾ ‪ ، 2.6‬یه هختلبت دایشُ ای ‪ ، 𝑞1‬هختلبتی اػت وِ كشاحتب دس الگشاًظ‬
‫ؽبّش ًوی ؿَد ‪ .‬ثب خبكیت هقبدالت الگشاًظ همذاس حشوت تَأم آى یه ثبثت اػت اهب همبیؼِ هقبدلِ (‪)8.14‬‬
‫‪∂L‬‬ ‫𝐻𝜕‬
‫= ‪ . 𝑝l‬یه هختلبت دایشُ ای اػت ثٌبثشایي دس ّبهیلتَى غبیت‬ ‫‪=-‬‬ ‫ثب (‪ )8.16‬لجال گفتِ وِ‬
‫‪∂g J‬‬ ‫𝐽 𝑞𝜕‬

‫خَاّذ ثَد‪ .‬ثِ عَس هقىَع اگش یه هختلبت ولی دس ‪ H‬اتفبق ًیفتذ‪ ،‬همذاس حشوت تَام هقىَع ؿذُ اػت ‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫لضبیبی ًگْذاسی همذاس حشوت ثخؾ ‪ 2.6‬هی تَاًذ ثِ فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى ثذٍى ثیؾ اص یه خبًـیٌی اص‬
‫‪ H‬ثشای ‪ L‬اًتمبل یبثذ‪ .‬هخلَكب ‪ ،‬استجبط ثیي خَاف تغییش ًبپزیش یب تمبسى ػیؼتن فیضیىی یب ثبثت ّب حشوت‬
‫هی تَاًٌذ ثش حؼت ّبهیلتَى گشفتِ ؿَد ‪ .‬ثشای هثبل ‪ ،‬اگش یه ػیؼتن وبهال خبهـ (ثی ًیبص) اػت ‪ ،‬فمظ ثب‬
‫ًیشٍّبی داخلی ثیي رسات ‪ ،‬آًگبُ ػیؼتن هی تَاًذ ثب فٌَاى یه هدوَؿ ػخت ثذٍى تبثیش ة س ًیشٍیی یب‬
‫‪.‬‬ ‫حشوت ثقذی حشوت دادُ ؿَد ‪ .‬گفتِ هی ؿَد وِ ػیؼتن تحت یه خبیگضیٌی ػخت تغییشًبپزیش اػت‬
‫ثٌبثشایي یه هختلبت ولی تـشیح وٌٌذُ چٌیي حشوت ػختی كشاحتب دس ّبهیلتَى آؿىبس ًوی ؿَد ‪ .‬چَى‬
‫ؿبی یه چشخؾ‬
‫خْت اختیبسی اػت ‪ .‬همذاس حشوت خغی ثشداس ولی هقىَع ؿذُ اػت ‪ .‬خبیگضیٌی ػخت د‬
‫ثبؿذ‪ ،‬وِ اص آًدب‪ ،‬اداهِ هی یبثذ وِ ثشداس همذاس حشوت صاٍیِ ول هقىَع ؿذُ اػت ‪ .‬حتی اگش ػیؼتن ثب‬
‫ًیشٍّبی خبسخی فقل ٍ اًفقبل داؿتِ ثبؿذ ؿبیذ تمبسًی دس هَلقیتی ثبؿذ وِ هٌدش ثِ همذاس حشوت‬
‫اػتبًذاسد هقىَع هی ؿَد‪ .‬فشم وٌیذ ػیؼتن حَل یه هحَس دادُ ؿذُ هتمبس ى اػت ثِ عَسیىِ ‪ H‬تحت‬
‫چشخغ حَل آى هحَس تغییش ًبپزیش اػت ‪ .‬آًگبُ آؿىبس اػت وِ ‪ً H‬وی تَاًذ چشخؾ صاٍیِ ای حَل هحَس سا‬
‫دس ثش گیشد ٍ هتغیش صاٍیِ ای هخلَف ثبیذ یه هختلبت دایشُ ای ثبؿذ ‪ّ .‬وبًٌذ ثخؾ ‪ ، 2.6‬هَلفِ همذاس‬
‫حشوت صاٍیِ ای حَل آى هحَس هقىَع ؿذُ اػت ‪ .‬هالحؾبت (تبهالتی) دس هَسد ‪ h‬دس ثخؾ ‪ 2.7‬لجال ًـبى‬
‫دادُ اًذ وِ اگش ‪ L‬یه تبثـ كشیح اص‪ t‬ىثبؿذ‪ ،‬آًگبُ ‪ H‬یه ثبثت حشوت اػت‪ .‬ایي هَضَؿ هی تَاًذ هؼتمیوب اص‬
‫هقبدالت حشوت ‪ 8.18‬ثب ًَؿتي هـتك صهبى ول ّبهیلتَى ثِ كَست صیش دیذُ ؿَد ‪:‬‬

‫دس ًتیدِ هقبدلِ حشوت ‪ ، 8.18‬اثتذا دٍ هدوَؿ ػوت ساػت یىذیگش سا وٌؼل هی وٌٌذ ٍ ُة كَست صیش دس‬
‫هی آیٌذ‪.‬‬

‫𝐻𝜕 𝐻𝜕‬
‫=‬
‫𝑙𝜕‬ ‫𝜕‬
‫ثٌبثشایي اگش ‪ t‬كشاحتب دس ‪ L‬آؿىبس ًـَد دس ‪ً H‬یض آؿىبس ًخَاّذ ؿذ ٍ ‪ H‬دس صهبى ثبثت اػت ‪ .‬ثقالٍُ دس‬
‫(‪، )8.38‬‬ ‫ثخؾ ‪ً 2.7‬ـبى دادُ ؿذ ُ وِ اگش هقبدالت تجذیل وِ هختلبت ولی سا تقشیف هی وٌٌذ‬
‫)‪ 𝑟m= r m (q1 , … . , qn :t‬كشاحتب ثِ صهبى ثؼتگی ًذاؿتِ ثبؿذ ٍ اگش پتبًؼیل‪ ،‬ػشفت هؼتمل اػت‪ ،‬آًگبُ‬
‫‪ n‬اًشطی ول ‪ T+V‬اػت‪ .‬ؿٌبػبیی ‪ H‬ثِ فٌَاى یه ثبثت حشوت ٍ ثِ فٌَاى اًشطی ول دس هَضَؿ خذا اػت ٍ‬
‫هختلبت وبفی ثشای دیگشی وبفی ًیؼت‪ .‬هی تَاًذ ایي اهش اتفبق ثیفتذ وِ هقبدالت (‪ )8.38‬ثِ كشاحت صهبى‬
‫سا دس ثش گیشد اهب ‪ H‬دس ثشًگیشد‪ .‬دس ایي ًوًَِ ‪ H ،‬یه ثبثت حشوت اػت اهب اًشطی ول ًیؼت ‪ّ .‬وبى عَس وِ‬
‫دس ثخؾ (‪ )2.6‬تبویذ ؿذ ّبهیلتَى ثش اػبع اًتخبة اٍلیِ هختلبت ولی ّن ثِ ؿذت (ثضسگی ) ٍ ّن ثِ‬

‫‪13‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ؿىل تبثقی ٍاثؼتِ اػت‪ .‬ثشای الگشاًظ ‪ ،‬یه دػتَس القول ٍیظُ ‪ L = T-V ،‬داسین ٍ تغییش هختلبت ولی دس‬
‫آى دػتَسالقول ؿبیذ ‪i‬یؾ تبثقی ‪ L‬سا تغییش دّذ اهب ًوی تَاًذ ثضسگی آى سا تغییش دّذ ‪ .‬ثِ فجبست دیگش‪،‬‬
‫اػتفبدُ اص یه هدوَفِ هختلف اص هختلبت ولی دس تقشیف ثشای ّبهیلتَى‪ ،‬هقبدلِ (‪ ، )8.15‬ؿبیذ هٌحلش ثِ‬
‫‪ H‬وِ‬ ‫یه وویت هختلف ثشای ّبهیلتَى ؿَد‪ ،‬آى ؿبیذ آى وویت ثشای یه هدوَفِ اص هختلبت ولی‬
‫هقىَع ؿذُ ثبؿذ اهب ثشای دیگشی ثب صهبى تغییش هی وٌذ‪ .‬ثشای تدؼن ثقضی اص ایي ًىبت دس یه هثبل ػبدُ‬
‫ؿبیذ یه ػیؼتن یه ثقذی تب اًذاصُ ای هلٌَفی سا دس ًؾش ثگیشین‪ .‬فشم وٌیذ یه عشف خشم ‪ m‬ثِ یه‬
‫فٌش ثب ًیشٍی ثبثت ‪ k‬هتلل ؿذُ ٍ اًتْبی دیگش سٍی یه اساثِ ثذٍى خشم ثبثت ؿذُ وِ ثِ عَس یىٌَاخت ثب‬
‫یه دػتگبُ خبسخی ثب ػشفت ‪ 𝑉0‬حشوت هی وٌذ (ؿىل ‪ . )8.1‬اگش هَلقیت ‪ x‬رسُ خشهی دس ػیؼتن ػبوي‬
‫سا ثِ فٌَاى هختلبت نلی ثگیشین‪ ،‬الگشاًظ ػیؼتن ثِ كَست‬

‫‪𝑚𝑥2‬‬ ‫𝑘‬
‫= 𝑉 ‪L(x,𝑥 , 𝑡) = 𝑇 −‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪𝑥 − 𝑣0 2 .‬‬ ‫‪(8.42‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫اػت‪( .‬ثشای ػبدگی‪ ،‬هجذا اتخبة ؿذُ عَسیىِ اساثِ اص آى دس صهبى ‪ t=0‬ثگزسد‪ ، ).‬هقبدلِ هتٌبؽش ثِ كَست‬
‫)𝑡 ‪ m𝑥 = −𝑘(𝑥 − 𝑣0‬اػت‪ .‬یه سٍؽ ثشای حل ایي هقبدلِ ایي اػت وِ هدَْل سا ثِ )‪ x'(t‬وِ ثِ‬
‫كَست صیش تقشیف ؿذُ تغییش دّین ‪:‬‬

‫‪x' = x- 𝑣0 𝑡,‬‬ ‫)‪(8.43‬‬

‫ٍ دلت وٌین وِ 𝑥 = ‪ ، 𝑥 ′‬هقبدلِ حشوت ثِ كَست‬

‫‪M𝑥 ′ = −𝑘𝑥′.‬‬ ‫)‪(8.44‬‬

‫هی ثبؿذ‪ .‬اص هقبدلِ (‪ x' ، )8.43‬خب ثِ خبیی رسُ ًؼجت ثِ گبسی اػت هقبدلِ (‪ )8.44‬هی گَیذ وِ ثشای یه‬
‫دس فشضیِ ًؼجیت‬ ‫ًبؽش ‪ ،‬رسُ حشوت ّبسهًَیه ػبدُ سا ًـبى هی دّذ‪ّ ،‬وبى گًَِ وِ دس اكل ّن اسصی‬
‫گبلیلِ اًتؾبس هی سٍد ‪ .‬فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى سا دس ًؾش هی گیشین ‪ .‬چَى ‪ x‬هختلبت وبتیبى رسُ اػت ٍ‬

‫‪14‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫پتبًؼیل ػشفت ّبی ولی سا دس ثش ًوی گیشد‪ّ ،‬بهیلتَى ًؼجت ثِ ‪ x‬هدوَؿ اًشطی ّبی خٌجـی ٍ پتبًؼیل‬
‫اػت وِ اًشطی ول اػت‪ .‬دس ؿىل تبثقی ‪ّ ،‬بهیلتَى ثِ كَست‬

‫‪𝑝2‬‬ ‫𝑘‬
‫= ‪H(x,p,t) = T+V‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪𝑥 − 𝑣0 2 .‬‬ ‫)‪(8.45‬‬
‫𝑚‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫دادُ ؿذُ اػت ‪ّ .‬بهیلتَى اًشطی ول ػیؼتن اػت اهب چَى كشاحتب تبثقی اص ‪ t‬اػت‪ ،‬هقىَع ًـذُ اػت‪ .‬ثِ‬
‫لحبػ فیضیىی ایي هلٌَؿ لبثل فْن اػت‪ .‬اًشطی ثبیذ داخل ٍ خبسج ‪ n‬دػتگبُ فیضیىی خبسخی ‪ H‬خشیبى یبثذ‬
‫تب گبسی سا دس حبل حشوت ثِ عَس یىٌَاخت دس ثشاثش فىغ القول رسُ ًَػبًی‪ ،‬حفؼ وٌذ ‪ .‬فشم وٌیذ اوٌَى‬
‫الگشاًظ سا اص آغبص ثش حؼت هختلبت ًؼجی '‪ x‬فشهَل ثٌذی وشدُ این‪ّ .‬ویي دػتَسالقول الگشاًظ سا ثِ كَست‬

‫‪𝑚𝑥′2‬‬ ‫‪𝑚 𝑣02‬‬ ‫‪𝑘𝑥′ 2‬‬


‫= )‪L(x',𝑥′‬‬ ‫‪+ 𝑚𝑥 ′𝑣0 +‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(8.46‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫هی دّذ‪ .‬دس چیذى ّبهیلتَى هتٌبؽش‪ ،‬دلت هی وٌین وِ یه فجبست خغی دس '‪ x‬ثب یه هَلفِ اص ‪ٍ m𝑣0‬خَد‬
‫داسد‪ّ .‬بهیلتَى خذیذ‪ ،‬ثِ كَست‬

‫‪(𝑝 ′ −𝑚 𝑣0 )2‬‬ ‫‪𝑘𝑥′ 2‬‬ ‫‪𝑚 𝑣02‬‬


‫= )'‪H' (x',p‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪8.47‬‬
‫𝑚‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫اػت‪ .‬دلت وٌیذ وِ آخشیي فجبست یه ثبثت اػتىِ ًِ '‪ p′ ًِ ٍ x‬دس ثش ًذاسد‪ .‬اگش هب ثخَاّین ‪ ،‬آى هی تَاًذ‬
‫ثذٍى تبثیش ثش هقبدالت حبكل اص حشوت اص '‪ H‬ون ؿَد‪ .‬اوٌَى '‪ H‬اًشطی ول ػیؼتن ًیؼت اهب هقىَع ؿذُ‬
‫اػت‪ .‬ثِ خض ثشای آخشیي فجبست‪ ،‬آى هی تَاًذ ثِ آػبًی ثِ فٌَاى اًشطی ول حشوت رسُ ًؼجت ثِ گبسی دس‬
‫حبل حشوت ؿٌبػبیی ؿَد ‪ .‬دٍ هقبدلِ ّبهیلتَى دس ثضسگی (ؿذت) ‪ٍ ،‬اثؼتگی ثِ صهبى ٍ سفتبس تبثقی هتفبٍت‬
‫ّؼتٌذ‪ .‬ؿىل ‪ . 8.2‬اهب خَاًٌذُ ثِ آ ػبًی هی تَاًذ تحمیك وٌذ وِ ّش دٍ هٌدش ثِ ّوبى حشوت ثشای رسُ‬
‫هی ؿًَذ‪ .‬دسن اضبفی دس هَسد هؼئلِ اساثِ خشهی وِ لجال ثحث ؿذُ هی تَاًذ ثب دس ًؾش گشفتي یه دهجل‬
‫ثب دٍ خشم هتلل ثِ یه فٌش ثب ثبثت ‪ k‬ثذػت آیذ‪ .‬هی خَاّین ًوًَِ ای سا دس ًؾش ثگیشین وِ هشوض خشم‬

‫‪15‬‬
‫‪ pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫دهجل دس حشوت ثبثت دس ػشفت ‪ 𝑣0‬دس اهتذاد خْت تقییي ؿذُ تَػظ فٌش اػت ٍ ًَػبًبت اخشام فمظ دس‬
‫اهتذاد ایي خْت سا هدبص هی وٌذ‪ .‬ایي هَضَؿ دس ؿىل ‪ً 8.2‬ـبى دادُ ؿذُ خبئیىِ ‪ C – O – M‬داللت ثِ‬
‫هشوض خشم داسد‪.‬‬

‫دهجل ػبختِ ؿذُ تب استقبؽ ثیبیذ دس حبلیىِ هشوض خشهؾ ػشفت اٍلیِ ‪ 𝑣0‬سا داسد آى ثب ایي ػشفت ثب‬
‫حشوت اًتمبلی یىٌَاخت اداهِ هی یبثذ‪ .‬ایي هشوض خشم ٍ حشوت ًؼجت ثِ هشوض خشم هدضا ّؼتٌذ ّوبى عَس‬
‫وِ دس هؼئلِ ‪ kepler‬اًدبم ؿذ‪ٍ .‬لتی حشوت آغبص ؿذُ اًشطی حفؼ ؿذُ ٍ ّبهیلتَى اًشطی ول حفؼ ؿذُ‬
‫اػت‪ .‬هَلقیت هتفبٍت اػت اگش خشم ‪ 𝑚2‬دس ػشفت ثبثت ‪ 𝑣0‬حشوت وٌذ چَى یه ًیشٍی دٍسُ ای ثِ وبس‬
‫سفتِ اػت‪ .‬هشوض خشم ٍ خشم ‪ 𝑚1‬ػپغ ًؼجت ثِ ‪ًَ 𝑚2‬ػبى هی وٌٌذ‪ .‬چَى یه ًیشٍی خبسخی دس حبل‬
‫تغییش ثبیذ ثِ وبس سٍد تب ػیؼتن ‪ 𝑚2‬سا دس ػشفت ثبثت ‪ 𝑣0‬حفؼ وٌذ‪ّ ،‬بهیلتَى ثِ اًذاصُ عَالًی حفؼ‬
‫ًـذُ ٍ ّبهیلتَى اًشطی ول ًیؼت‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ 8.3‬روش ‪ROUTH‬‬

‫هـخق ؿذُ کِ فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى هخلَكبً دس حل هؼبئل هکبًیکی هفیذ ًیؼت ‪ .‬اغلت هی تَاًین ‪2n‬‬
‫هٔبدلِ هشتجِ اٍل سا فقي ثب حزف ثشخی اص هتغیشّب ثشای هثبل‪ ،‬هتغیشّبی ‪ ،P‬کِ ػشیٔبً هٌجش ثِ ثشگـت ثِ‬
‫هٔبدالت الگشاًظ هشتجِ دٍم حشکت هیؿًَذ حل کٌین‪ .‬اهب یک اػتثٌبی هْن ثبیذ دس ًِش گشفتِ ؿَد ‪ .‬سٍؽ‬
‫ّبهیلتَى هخلَكبً ثشای حل هؼبئل دسثشداسًذُ هختلبت دایشُ ای پزیشفتِ ؿذُ اػت ‪ .‬فشم کٌیذ کِ‬
‫هَقٔیتی دس فشهَل ثٌذی الگشاًظ سا دس ًِش ثگیشین ٍقتی ثٔوی هختلبت هی گَیٌذ کِ ‪ ،qn‬دایشُ ای اػت ‪.‬‬
‫الگشاًظ ثِ ٌَٓاى تبثٔی اص ‪ q ٍ q‬هیتَاًذ ثِ كَست صیش ًَؿتِ ؿَد‪.‬‬

‫𝑞 ‪𝑙 = 𝑙 𝑞1 , … ,‬‬

‫ّوِ ػشٓتّبی کلی ٌَّص دس الگشاًظ سخ هی دٌّذ ٍ دسکل تَاثٔی اص صهبى خَاٌّذ ثَد‪ٌَّ .‬ص ثبیذ هؼئلِ ثب ‪n‬‬
‫دسجِ آصادی سا حل کٌین ‪ .‬اگش چِ یک دسجِ آصادی هتٌبُش ثب هختلبت دایشُ ای اػت‪ .‬یک هختلبت دایشُای‬
‫دس فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى‪ ،‬ثِ ٓجبست دیگش ثِ دسػتی ػضاٍاس دػتَس الٔول دیگشی ثِ ٌَٓاى " قبثل ًبدیذُ‬
‫گشفتي "اػت‪ ،‬ثشای ّویي هَقٔیت ‪ a ، Pn‬تقشیجبً ثبثت اػت ٍ ‪ H‬ؿکل صیش سا داسد‪.‬‬

‫… ‪𝐻 = 𝐻 𝑞1 ,‬‬

‫دس ًتیجِ‪ ،‬اکٌَى ّبهیلتَى یک هؼئلِ دس ثشداسًذُ فقي‪n-1‬هختلِ سا ؿشح هی دّذ کِ ؿبیذ ثِ ًَس کبهل‬
‫ثب ًبدیذُ گشفتي هختلبت دایشُ ای حل ؿذُ ثبؿذ هگش ٍقتی آى دس ثبثت اًتگشال ‪ a‬آؿکبس ؿذُ ثبؿذ‪ ،‬تب اص‬
‫ؿشایي اٍلیِ تٔییي ؿذُ ثبؿذ ‪ .‬سفتبس (حشکت) هختلبت دایشُای تب صهبى ػپغ ثب اًتگشال گشفتي هٔبدلِ‬
‫𝑢𝑑‬
‫= 𝑛𝑞 یبفت ؿذُ اػت ‪ .‬هضایبی فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى دس دػتکبسی هختلبت دایشُ ای ؿبیذ ثب‬ ‫حشکت‬
‫𝑎𝑑‬
‫تؼْیالت الگشاًظ ثشای هختلبت غیش دایشُ ای ثب سٍؽ تذثیش ؿذُ تَػي ‪ Routh‬تشکیت ؿذُ ثبؿذ ‪ .‬اػبػبً‪،‬‬
‫یک تجذیل سیبهی اص پبیِ 𝑞 ٍ𝑞 ثِ پبیِ ‪𝑞 ٍ P‬فقي ثشای آى هختلبتی کِ دایشُای ّؼتٌذ اًجبم هی دّین ‪.‬‬
‫دسحبلیکِ هٔبدالت حشکت ؿبى سا ثب ؿکل ّبهیلتَى ثذػت هی آٍسًذ‪ ،‬دسحبلیکِ هختلبت ثبقی هبًذُ تَػي‬
‫هٔذالت الًگشاط کٌتشل ؿذُاًذ‪ .‬اگش هختلبت دایشُای ثِ كَست 𝑛𝑞 ‪ 𝑞𝑠+1 , … ,‬ثبؿذ‪ ،‬آًگبُ یک تبثْ جذیذ‬
‫‪ R‬ؿبیذ هٔشفی ؿذُ ثبؿذ‪ ،‬کِ ثِ كَست‬

‫𝑛‬
‫= 𝑡 ; 𝑛𝑝 ‪𝑅 𝑞1 , … , 𝑞𝑛 ; 𝑞1 , … , 𝑞𝑛 ; 𝑝𝑠+1 , … ,‬‬ ‫‪𝑡=𝑟+1 𝑝1 𝑞1‬‬ ‫𝐿‪−‬‬ ‫‪8.48‬‬

‫‪17‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫تٔشیف ؿذُ کِ هٔبدل ثب ًَؿتِ صیش اػت‪.‬‬

‫= 𝑡 ; 𝑛𝑝 ‪𝑅 𝑞1 , … , 𝑞𝑛 ; 𝑞1 , … , 𝑞𝑛 ; 𝑝𝑠+1 , … ,‬‬
‫‪8.49‬‬

‫ػبدُ اػت کِ ثشای هختلبت غیشقبثل ًبدیذُ گشفتي ‪ًs‬ـبى دّین‪ :‬هٔبدالت الگشاًظ ایفب (اسهبء) ؿذُاًذ‪.‬‬

‫𝑑‬ ‫𝑅𝜕‬ ‫𝑅𝜕‬


‫‪−‬‬ ‫‪= 0 , 𝑖 = 1, … , 𝑠.‬‬ ‫‪8.50‬‬
‫𝑡𝑑‬ ‫𝑖 𝑞𝜕‬ ‫‪𝜕𝑞 1‬‬

‫دسحبلیکِ ثشای ‪ n-s‬هختلِ قبثل ًبدیذُ گشفتي‪ ،‬هٔبدالت ّبهیلتَى ثِ كَست صیش ثِ کبس هیسًٍذ‪.‬‬

‫𝑅𝜕‬ ‫𝑅𝜕‬
‫‪= −𝑝1 = 0 ,‬‬ ‫𝑑𝑛𝑎‬ ‫‪= 𝑞1 ,‬‬ ‫‪𝑖 = 𝑠 + 1, … , 𝑛.‬‬ ‫‪8.51‬‬
‫‪𝜕𝑞 1‬‬ ‫‪𝜕𝑝 1‬‬

‫یک هثبل تقشیجبً جضئی ػبدُ ؿبیذ سٍؽ ‪ ٍRouth‬هفَْم فیضیکی کویتّبی دسگیش سا تَهیح دّذ ‪ .‬هؼئلِ‬
‫‪Kepler‬ثشسػی ؿذُ دس ثخؾ ‪ 37‬سا دس ًِش ثگیشیذ‪ ،‬کِ اص یک رسُ دس حبل حشکت دس یک ًشح تحت اثش‬
‫ًیشٍی هشکضی هشثٔی (دسجِ دٍ) هٔکَع )‪ f(r‬گشفتِ ؿذُ اص پتبًؼیل ‪ v(r)=-k/rn‬هیجبؿذ‪ .‬ػپغ الگشاًظ‬
‫𝑚‬ ‫𝑘‬
‫= 𝐿 اػت‪ّ .‬وبى ًَس کِ قجالً رکش ؿذُ هختلِ قبثل ًبدیذُ گشفتي‬ ‫‪𝑟2 + 𝑟2 𝜃2 +‬‬ ‫ثِ كَست‬
‫‪2‬‬ ‫𝑛𝑟‬
‫‪ θ‬اػت ٍ اگش هقذاس حشکت تؤام ثبثت ثب 𝜃𝑝 ًـبى دادُ ؿذُ‪Routhian ،‬هتٌبُش‬

‫… ‪𝑅 𝑞1 ,‬‬

‫‪𝑝𝜃 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫𝑘‬


‫= 𝜃𝑝 ‪ 𝑅 𝑟, 𝑟,‬اػت‪.‬‬ ‫‪− 𝑚𝑟 2 −‬‬ ‫ثِ كَست صیش‬
‫‪2𝑚𝑟 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑛𝑟‬

‫ثِ لحبٍ فیضیکی هی ثیٌین کِ ‪Routhain‬هٔبدل پتبًؼیل تک ثٔذی )‪v(r‬هٌْبی اًشطی جٌجـی حشکت‬
‫ؿٔبٓی اػت‪ .‬ثب ثِ کبس ثشدى هٔبدلِ الگشاًظ‬

‫‪18‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫𝑅𝜕 𝑑‬ ‫𝜕‬
‫‪−‬‬
‫𝑖𝑞𝜕 𝑡𝑑‬ ‫𝜕‬

‫ثشای هختلِ ؿٔبٓی غیش دایشُای ‪ ، r‬هٔبدلِ حشکت (‪ )3.11‬سا ثِ دػت هیآٍسین‪ :‬هٔبدلِ‬

‫𝜃‪𝑝2‬‬ ‫𝑘𝑛‬
‫‪𝑟−‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪𝑚𝑟3‬‬ ‫‪𝑟 𝑛 +1‬‬ ‫‪8.52‬‬

‫ثب ثِ کبس ثشدى هٔبدلِ ّبهیلتَى‬

‫𝑅𝜕‬ ‫𝑅𝜕‬
‫‪= −𝑝1 = 0 ,‬‬ ‫𝑑𝑛𝑎‬ ‫‪= 𝑞1 ,‬‬ ‫‪𝑖 = 𝑠 + 1, … , 𝑛.‬‬
‫‪𝜕𝑞 1‬‬ ‫‪𝜕𝑝 1‬‬ ‫‪8.53‬‬

‫𝜃𝑝‬
‫سا ثِ دػت هیآٍسین‪.‬‬ ‫‪𝑝𝜃 = 0‬‬ ‫𝑑𝑛𝑎‬ ‫ثشای هتغیش دایشُای‪ :θ‬جفت هٔبدالت𝜃 =‬
‫‪𝑚𝑟2‬‬
‫ثبثت = 𝐿 = 𝜃 ‪𝑃𝜃 = 𝑚𝑟 2‬‬ ‫کِ ساُ حل هبًٌذ هٔبدلِ (‪ )3.8‬اػت‪:‬‬

‫ثِ ًَس ًوًَِ‪ ،‬سٍؽ ‪Routh‬ثِ فیضیک تحلیل ًوبیؾ دادُ ؿذُ دس فلل ‪ 3‬افضٍدُ ًـذُ اهب آى تحلیل‬
‫خَدکبستشی هیػبصد‪ .‬دس هؼبئل پیچیذُ ثب ثؼیبسی اص دسجبت آصادی‪ ،‬ایي ٍیظگی هی تَاًذ یک هضیت قبثل‬
‫هالحِِ ثبؿذ‪ .‬ثٌبثشایي ؿگفت آٍس ًیؼت کِ سٍؽ ‪Routh‬ثیـتشیي ػَدهٌذی سا دس جْت هؼبئل هشثَى ثِ‬
‫کبسثشدّبی هٌْذػی ثیبثذ‪ .‬اهب ثِ ٌَٓاى یک هَجَدیت اػبػی‪ Routhain ،‬یک ّیجشیذ ثی ثبس اػت کِ‬
‫ّبی‬ ‫ثٔوی اص ٍیظگیّبی ّش دٍ ؿکل الگشاًظ ٍ ّبهیلتَى سا تشکیت هی کٌذ ‪ .‬ثشای تَػِٔ كَست گشایی‬
‫هختلف ٓلن هکبًیک کالػیک‪ ،‬فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى کبهل‪ ،‬هفیذتش اػت‪.‬‬

‫‪ 8.4‬فرمول بندی هامیلتونی مکانیک نسبیتی‬

‫ّوبًٌذ ؿکل الگشاًظ دس ًؼجیت ٍیظُ‪ ،‬دٍ حبلت (سٍؽ) هیتَاًذ دس فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى ٓلن هکبًیک‬
‫ًؼجیتی گشفتِ ؿًَذ ‪ .‬اثتذا ّیچ ٍاًوَد ػبصی دس یک تَكیف ‪ً Covariant‬ویػبصد اهب دس َٓم دس ثٔوی‬
‫چبسچَةّبی هبًذ یب ‪ Lorentz‬کبس هیکٌذ‪ .‬صهبى ّوبى گًَِ کِ دس چْبسچَة هخَف ‪ Lorentz‬اًذاصُ ‪-‬‬
‫گیشی ؿذ‪ ،‬ػپغ ٍی یک هجٌبی هـتشک ثب دیگش هختلبت تلقی ًـذُ اهب ّویي ًَس دس ٓلن هکبًیک غیش‬
‫ًؼجیتی ثِ ٌَٓاى یک پبساهتش تَكیف کٌٌذُ تکبهل ػیؼتن ثِ کبس هی سٍد‪ .‬ثب ایي ٍجَد اگش الگشاًظ کِ هٌجش‬
‫ثِ ّبهیلتَى هی ؿَد‪ ،‬خَدؽ هجٌبی ًِیِ فیضیکی ًبهتغیش ًؼجیتی ثبؿذ (ثشای هثبل هٔبدال ت ‪ٍ Maxwell‬‬

‫‪19‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ًیشٍی ‪ ،)Lorentz‬آًگبُ تلَیش (ؿکل) ّبهیلتَى هٌتج ثِ لحبٍ ًؼجیتی كحیح خَاّذ ثَد‪ .‬سٍؽ دٍم‪ ،‬یک‬
‫تَكیف کبهل ‪ Covariant‬اص ؿکل ّبهیلتَى سا جؼتجَ هی کٌذ‪ ،‬اهب هـکالت کِ ثِ سٍؽ الگشاًظ هتٌبُش‬
‫آصاس هی سػبًٌذ حتی دس ایٌجب ؿذیذتش ّؼتٌذ ‪ .‬سٍؽ غیش کَلشیبًت سا اثتذا دس ًِش هی گیشین ‪ .‬ثشای ایٌکِ‬
‫الگشاًظ تک‪ -‬رسُ اص ؿکل هٔبدلِ ‪ً ، 𝐿 = −𝑚𝑐 2 1 − 𝐵2 − 7‬ـبى دادُ این کِ ّبهیلتَى اًشطی کل‬
‫ػیؼتناًذ‪. 𝐻 = 𝑇 + 𝑉 :‬‬

‫اًشطی ‪T‬هیتَاًذ ثشحؼت گؼتبٍس اػتبًذاسد‪( P ،‬هٔبدلِ ‪ )7.139‬اص ًشیق هٔبدلِ (‪ )7.98‬ثیبى ؿَد‪:‬‬

‫ثٌَسیک یک ؿکل هٌبػت ثشای ّبهیلتَى ثِ كَست صیش اػت ‪.‬‬


‫ُ‬

‫𝑉 ‪𝐻 = 𝑃 2 𝐶 2 + 𝑚2 𝐶 4 +‬‬ ‫‪8.54‬‬

‫ٍقتی ػیؼتن ؿبهل یک رسُ دس حبل حشکت دس یک هیذاى الکتشٍهغٌبًیغ اػت‪ ،‬الگشاًظ ثِ كَست (هٔبدلِ‬
‫∅𝑞 ‪𝐿 = −𝑚𝑐 2 1 − 𝐵2 + 𝑞𝐴𝑉 −‬‬ ‫‪ )7.141‬دادُ ؿذُ‪:‬‬

‫ٓجبست دس ‪ L‬خٌی دس ػشٓت ‪ 4‬ثِ كشاحت دس ّبهیلتَى آؿکبس ًویؿَد‬

‫ّوبى ًَس کِ دیذُ این‪ ،‬دس كَستیکِ اٍلیي ٓجبست هٌجش ثِ َُْس ‪ T‬دس ّبهلیتَى هیؿَد‪ .‬ثٌبثشایي‪ّ ،‬بهلیتَى‬
‫‪8.55‬‬ ‫∅𝑞 ‪𝐻 = 𝑇 +‬‬ ‫هجذداً اًشطی کل رسُ اػت‪.‬‬

‫ثشای ایي ػیؼتن‪ ،‬گـتبٍس اػتبًذاسد تَأم ثب هختلبت کبستؼیبًزسُ ثب (هٔبدلِ ‪𝑃𝑡 = 𝑚𝑢𝑡 + 𝑞𝐴𝑡 )7.142‬‬
‫تٔشیف ؿذُاًذ ثٌَسیکِ ساثي ثیي ‪ 𝑃𝑡 ٍ T‬سا هٔبدلِ (‪ )7.168‬دادُ ؿذُ ٍ ّبهیلتَى ؿکل ًْبیی سا داسد‪.‬‬

‫=𝐻‬ ‫‪(𝑝 − 𝑞𝐴)2 𝑐 2 + 𝑚2 𝑐 4 + 𝑞∅.‬‬ ‫‪8.56‬‬

‫‪20‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫اػت ‪P‬ثبیؼتی هجذداً تبکیذ ؿَد کِ‬


‫دس ایٌجب ثشداس گـتبٍس اػتبًذاسد تَأم ثب هختلبت هَقٔیت کبستیبى رسُ ‪.‬‬
‫𝐶‪(𝜇 − 𝑞∅)/‬ؿبیذ تَجِ کٌین کِ‬ ‫(هٔبدالت ‪ 𝑚𝑢𝑣 + 𝑞𝐴 ،7.27‬كفشاُهیي هَلفِ ثشداس‪ 4-‬هیجبؿذ‪.‬‬
‫ثیبى ًـذُ‪ ،‬یک حشکت (سفتبس) تجذیل ‪ .)7.166 ،7.38Covariant‬دس حبلیکِ ّبهیلتَى (‪ )8.56‬دس هذل‬
‫‪ ،‬كفشاُهیي هؤلفِ یک ثشداس‪ً ، 4-‬ذاسد‪ .‬دس ‪ ، Lorentz‬دس ثٔوی اؿکبل ‪Lorentz‬مٓیي تحت یک تجذیل‬
‫دس فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى صهبى ثبیذ دس ّوبى هذل ثِ ٌَٓاى هختلبت فوبیی تلقی ‪Covariant‬یک سٍؽ‬
‫ؿَد‪ .‬صهبى ثبیذ ثِ ٌَٓاى یکی اص هختلبت اػتبًذاسد کِ داسای یک هقذاس حشکت تَأم ّوجؼتِ اػت گشفتِ‬
‫ؿَد‪ .‬هـبٍسُ چٌیي تَػِٔای اص جبسی ثَدى فوبی فبصی هیتَاًذ دس حقیقت حتی دس ٓلن هکبًیک‬
‫ثب یک قؼوت ثبال ًَیغ هـخق ؿذُاًذ (ٓالهت 𝜃غیشًغثیتی ّن ػبخِ ؿَد ‪ .‬اگش هـتقبت ثب تَجِ ثِ‬
‫ثِ كَست صیش اػت‪ 𝑞1 , … , 𝑞𝑛 ; 𝑡 .‬گزاسی ؿذُاًذ الگشاًظ دس فوبی كَست ثٌذی‬

‫‪𝑞′‬‬
‫‪Λ 𝑞, 𝑞 ′ , 𝑡, 𝑡 ′ = 𝑡 ′ 𝐿 𝑞,‬‬ ‫𝑡‪,‬‬ ‫‪8.57‬‬
‫‪𝑡′‬‬

‫‪𝜕Λ‬‬ ‫𝐿𝜕‬
‫= 𝑡𝑃 اػت ‪ .‬اگش اػتفبدُ ٍاهحی اص ساثٌِ‬ ‫‪= 𝐿 + 𝑡′‬‬ ‫‪ t‬ثِ كَست ‪:‬‬ ‫هقذاس حشکت تَأم ثب‬
‫‪𝜕𝑡 ′‬‬ ‫‪𝜕𝑡 ′‬‬
‫‪ 𝑞 = 𝑞 ′ /𝑡 ′‬اًجبم دّین‪ ،‬ایي ساثٌِ ثِ كَست صیش هیثبؿذ‪.‬‬

‫𝐿𝜕 ‪𝑞 𝑡′‬‬ ‫𝐿𝜕‬


‫‪𝑃𝑟 = 𝐿 −‬‬ ‫𝑡𝑞 ‪= 𝐿 −‬‬ ‫𝐻‪= −‬‬ ‫‪8.58‬‬
‫‪𝑡′‬‬ ‫𝑡 𝑞𝜕‬ ‫𝑖 𝑞𝜕‬

‫هقذاس حشکت تَأم ثب هختلِ صهبًی‪ ،‬اص ّبهیلتَى هٔوَلی هٌفی اػت ‪ .‬دس حبلیکِ چبسچَة ایي هـتق گیشی‬
‫کبهالً غیش ًؼجیتی اػت‪ً ،‬تیجِ ثب ؿٌبػبیی هَلفِ صهبًی هقذاس حشکت ثشداس‪ 4 -‬ثب ‪ ELC‬تقؼین ؿذُ اػت ‪.‬‬
‫ّوبى ًَس کِ هی تَاى اص تٔشیف دیذ‪ ،‬هٔبدلِ (‪ .)8.2‬اگش‪ q‬دسیک ثبثت ‪ a‬هشة ؽ دُ ثبؿذ ‪ .‬آًگبُ هقذاس‬
‫حشکت تَأم ثِ ‪ a‬تقؼین ؿذُ اػت‪ .‬ثٌبثشایي‪ ،‬هقذاس حشکت اػتبًذاسد تَأم ثب ‪ H/C . Ct‬اػت ‪ .‬ثٌبثشایي‪ ،‬ثِ‬
‫‪ Covariant‬ثِ ًَس ًؼجیتی‪،‬‬ ‫ًِش هی سػذ کِ دس آًجب یک هؼیش ًجیٔی ثشای ػبختي یک ّبهیلتَى‬
‫هَجَد ثبؿذ‪ .‬آى یبدآٍسی هیکٌذ کِ الگشاًظ ‪ Covariant‬اػتفادُ ؿذُ ثشای ؿشٍّ فشآیٌذ‪ ،‬هٔبدلِ (‪)7.159‬‬
‫یب هٔبدلِ (‪ )8.57‬دس اٍلیي دسجِ دس ػشٓت ّبی کلی ‪ّ 𝑞 ′‬وگي اػت ٍ ثشای چٌیي الگشاًظی‪ ،‬دػتَسالٔول‬
‫تَكیف ؿذُ دس ثبال ثشای ػبختي فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى ثِ ًَس ججشاى ًبپزیشی هی ؿکٌذ(تفکیک هیؿَد)‪.‬‬
‫اگش ‪ L‬اص ًَّ ‪ L1‬ثبؿذ‪ّ ،‬بهیبتَى هتٌبُش یبدآٍسی هیکٌذ کِ ) ‪ٓ 𝐻𝑐 (𝑞, 𝑡, 𝑝, 𝑝1‬یٌبً كفش اػت‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫خَؿجختبًِ ثِ ًِش ًوی سػذ کِ ّیچ دلیلی اججبسی ثبؿذ کِ چشا الگشاًظ ‪Covariant‬ثبیذ دس اٍلیي دسجِ‪،‬‬
‫‪ .‬قجالًدیذُ ؿذُ کِ یک رسُ آصاد الگشاًظ‬ ‫حذاقل ثشای ٓلن هکبًیک ًؼجیتی کالػیک ّوگي ثبؿذ‬
‫‪1‬‬
‫𝜇𝑢 𝜇𝑢𝑚 = 𝜇𝑢 ‪𝛬 = 𝑥 𝜇 ,‬‬ ‫‪:Covariant‬‬
‫‪2‬‬

‫کِ هٌجش ثِ هٔبدالت كحیح حشکت هی ؿَد‪ .‬الجتِ هؤلفِّبی چْبس ػشٓت‪ٌَّ 𝑢𝜇 ،‬ص ّن هؼتقل ًیؼتٌذ اهب‬
‫هحذٍدیت هیتَاًذ ثِ ٌَٓاى یک ‪ n‬ؿشایي هٔیف تلقی ؿَد تب تحویل ؿَد فقي پغ اص ایٌکِ ّوِ هـتق‬
‫گیشیْب اًجبم ؿذُ ثَدًذ‪ .‬اکٌَى ّیچ هـکلی دس ثذػت آٍسدى یک ّبهیلتَى اص ایي الگشاًظ ٍجَد ًذاسد‪ ،‬هب‬
‫ّوبى هؼیش هبًٌذ ٓلن هکبًیک غیش ًؼجیتی ‪ً ،‬تیجِ ثِ ٍهَح ثِ كَست صیش اػت‪.‬‬

‫‪8.59‬‬

‫ثشای یک رسُ تٌْب دس یک هیذاى الکتشٍ هغبًیؼی یک الگشاًظ ‪ Covariant‬قجالً یبفت ؿذُ اػت‪.‬‬

‫‪7.147‬‬
‫𝜇𝑢 ‪𝛬 = 𝑥 𝜇 ,‬‬

‫𝜇𝐴 ‪𝑃𝜇 = 𝑚𝑢𝜇 +‬‬ ‫‪7.149‬‬ ‫ثب گـتبٍس اػتبًذاسد‬

‫دس ّبهیلتَى هتٌبُش ٓجبست خٌی دس 𝜇𝑢 ثِ كشاحت دس ّبهیلتَى ُبّش ًوی ؿَد ٍ ثخؾ ‪ L2‬ثبقی هبًذّجش‬
‫حؼت گـتبٍر اػتبًذاسد ثِ كَست صیش اػت‪.‬‬

‫𝜇𝐴𝑞‪𝑃𝜇 −‬‬ ‫𝜇 𝐴𝑞‪𝑃 𝜇 −‬‬


‫= ‪𝐻𝐶′‬‬ ‫‪8.60‬‬
‫𝑚‪2‬‬

‫‪𝑚𝐶2‬‬
‫–‪ ،‬اهب ثشای ثذػت آٍسدى هٔبدالت‬ ‫ّبهیلتَى هٔبدالت (‪ )8.60( ٍ )8.59‬ثب ّوبى هقذاس ثبثت ّؼتٌذ ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫حشکت‪ٍ ،‬اثؼتگی تبثٔی ثِ ‪ 4‬ثشداس هَقٔیت ٍ گـتبٍس کِ هْن اػت ‪ .‬ثب یک ػیؼتن تک رسُ‪ّ ،‬بهیلتَى‬
‫‪ Covariant‬هٌجش ثِ ّـت هٔبدلِ هشتجِ اٍل حشکت هیؿَد‪:‬‬

‫𝑣 𝑥∂‬ ‫‪𝜕𝐻𝑐′‬‬ ‫𝑣 𝑃𝜕‬ ‫𝑐𝐻𝜕‬


‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪8.61‬‬
‫‪∂t‬‬ ‫𝑣 𝑃𝜕‬ ‫𝑡𝜕‬ ‫𝑣 𝑥𝜕‬

‫‪22‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫هیداًین کِ ا یي هٔبدالت ًوی تَاًٌذ ّن هؼتقل ثبؿٌذ ‪ .‬ثخؾّبی فوبیی هٔبدالت (‪ ،)8.61‬ثِ ًَس آؿکبس‬
‫هٌجش ثِ هٔبدالت فوبیی حشکت هی ؿًَذ‪ .‬ثٌبثشایي ثبیذ اًتِبس داؿتِ ثبؿین کِ دٍ هٔبدلِ ثبقی هبًذُ ثِ هب‬
‫ّیچ چیض جذیذی ًویگَیٌذ‪ .‬ایي هَهَّ هیتَاًذ ثب اهتحبى کشدى هٔبدالت ‪ v =5‬دس ثٔوی چبسچَة ّبی‬
‫هخلَف ‪ Lorentz‬تلذیق هیؿَد یکی اص آًْب هٔبدلِ تشکیت کٌٌذُ ثشای 𝜊𝑃 اػت‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪𝐻𝑐′‬‬ ‫‪𝜕𝐻𝑐′‬‬ ‫‪1‬‬


‫= 𝜊𝑃‬ ‫= 𝜙𝑞 ‪𝑇 +‬‬ ‫یب‬ ‫= 𝜊𝑢‬ ‫=‬ ‫𝜊𝐴𝑞 ‪𝑃𝜊 −‬‬ ‫‪8.62‬‬
‫𝑐‬ ‫𝑐‬ ‫𝜊 𝑃𝜕‬ ‫𝑚‬

‫یک ًتیجِ کلی کِ قجالً هَسد تَجِ قشاس گشفتِ اػت‪ .‬دیگشی هیتَاًذ ثب كَست صیش ًَؿتِ ؿَد‪.‬‬

‫𝐻𝑑‬ ‫𝑐𝐻𝜕‬ ‫‪1‬‬ ‫𝜊 𝑃𝑑‬ ‫𝑐𝐻𝜕 ‪1‬‬


‫=‬ ‫‪1 − 𝛽2‬‬ ‫یب‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪8.63‬‬
‫𝑡𝑑‬ ‫𝑡𝜕‬ ‫‪1−𝛽 2‬‬ ‫𝑡𝑑‬ ‫𝑡𝜕 𝑐‬

‫ثب فشهَل ثٌذی الگشاًظ ‪ ، Covariant‬هؼئلِ پیذا کشدى ٓجبسات پتبًؼیل ‪ Covariant‬هٌبػت دس الگشاًظ‬
‫سا ثشای تَهیح ًیشٍّبیی غیش اص الکتشٍهغٌبًیغ داسین ‪ .‬دس ػیؼتن ّبی چٌذ رسُ ای دس اًذاصُ کبهل ثب‬
‫هـخلبت ثحشاًی هـکالت ثحشاًی ؿبهل فٔل ٍ اًفٔبالتی یب هَاسدی غیش اص هیذاىّب هَاجِ هیؿَین‪ .‬دس صثبى‬
‫ّبهیلتَى‪ ،‬قویِ ‪ n‬غیش ثش ّن کٌؾ قجالً دس ثخؾ ‪ 7.10‬اؿبسُ ؿذ کِ هیگَیذ فقي دس غیبة ثشّن کٌؾ ‪-‬‬
‫ّبی رسُای هؼتقین‪ ،‬ػیؼتن ّبی ًبهتغیش ‪ Lorentz‬هیتٍاًٌذ ثش حؼت هختلبت هَقٔیت هٔوَل ٍ کـتبس‬
‫ٍ اػتبًذاسد هتٌبُش تَكیف ؿًَذ ‪ .‬هحذٍدُ چبسچَة ّبهیلتَى ًؼجیتی کبهالً هحذٍد اػت ٍ ثشای اکثش‬
‫ثخؾّب هیخَاّین خَدهبى سا ثِ ٓلن هکبًیک غیش ًؼجیتی هحذٍد کٌین‪.‬‬

‫‪ 8.5‬مشتق گیری از معادالت هامیلتون از یک اصل (قاعده) تغییر‬

‫ًـبى دادُ ؿذُ کِ هٔبدالت الگشاًظًتیجِ یک اكل تغییش ثبؿٌذ یٌٔی اكل ّبهیلتَى ثخؾ ‪ 2.1‬ثِ ساػتی‬
‫ّب کِ هٔوَالً دس‬ ‫سٍؽ تغییش اغلت ثشای هـتق گیشی هٔبدالت الگشاًظ هشجْ اػت‪ ،‬ثشای اًَاّ ػیؼتن‬
‫هحذٍدُ ٓلن هکبًیک ًیؼتٌذ قبثل اجشا اػت ‪ .‬هـبثْبً هفیذ اػت اگش یک اكل تغییش ثتَاًذ یبفت ؿَد کِ‬
‫‪𝑡2‬‬
‫‪𝛿I = δ‬‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡𝑑𝐿‬ ‫‪=0‬‬ ‫‪8.64‬‬ ‫هؼتقیوبً ثِ هٔبدالت ّبهیلتَى حشکت هٌجش هی ؿَد ‪ .‬اكل ّبهیلتَى‬
‫خَد سا ثب ایي ّذف هٌَٔف هی داسد‪ .‬اهب ّوبى ًَس کِ دس اكل فشهَل ؿذُ ثِ سٍؽ ّب (ساُّبیی ) دس فوبی‬
‫كَست ثٌذی اؿبسُ داسد ‪ .‬اٍلیي اكالح (تغییش) ایي اػت کِ اًتگشال ثبیذ سٍی خي ػیذ جْت ػیؼتن دس‬
‫‪ .‬دس‬ ‫هشحلِ فبصی اسصیبثی ؿَد ٍ ساّْبی تغییش یبفتِ ثبیذ دس ّوؼبیگی ایي خی ػیذ ٍ فوبی فبصی ثبؿٌذ‬

‫‪23‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى‪ّ ،‬ن ‪ّ ٍ p‬ن ‪ q‬ثبیذ ثِ ٌَٓاى هختلبت هؼتقل فوبی فبصی تلقی ؿًَذ تب ثِ ًَس‬
‫هؼتقل تغییش کٌٌذ‪ .‬تبثْ صیش اًتگشال دس اًتگشال کٌـت هٔبدلِ (‪ )8.64‬ثبیذ ثِ كَست تبثٔی اص ‪ّ ٍ p‬ن ‪ٍ q‬‬
‫هـتقبتضهبًی آًْب اص هٔبدلِ(‪ )8.15‬ثیبى ؿذُ ثبؿذ‪ .‬هٔبدلِ (‪ )8.64‬ػپغ ثِ كَست صیش ُبّش هیؿَد‪.‬‬

‫‪𝑡2‬‬
‫‪𝛿I = δ‬‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡𝑞 𝑡𝑝(‬ ‫‪− 𝐻(𝑞, 𝑝, 𝑡))𝑑𝑡 = 0‬‬ ‫‪8.65‬‬

‫ثِ ٌَٓاى یک اكل تغییش دس فوبی فبصی‪ ،‬هٔبدلِ (‪ )8.65‬گبّی اٍقبت ثِ اكل ّبهیلتَى اكالح ؿذُ اؿبسُ‬
‫داسد‪ .‬اگشچِ آى اغلت ثِ اًووبم قویِ تجذیل اػتفبدُ ؿذُ‪ًِ ،‬ش اكلی ایي اػت کِ ًـبى دّین کِ اكل‬
‫هٌجش ثِ هٔبدالت اػتبًذاسد حشکت ُ اهیلتَى هی ؿَد‪ .‬اكل ّبهیلتَى اكالح ؿذُ دقیقبً ثِ ؿکل هؼئلِ تغییش‬
‫دس یک فوبی ‪ 2n‬ثٔذی دس ًِش گشفتِ ؿذُ کِ دس ثخن ‪ 2.3‬اػت‪:‬‬

‫‪𝑡2‬‬
‫‪𝛿I = δ‬‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡𝑑)𝑡 ‪𝑓(𝑞, 𝑞, 𝑝, 𝑝,‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫‪8.66‬‬

‫ثشای جبیی کِ هٔبدالت ‪ 2n Euler-Lagrange‬ثِ كَست صیش ّؼتٌذ‪.‬‬

‫𝑑‬ ‫𝑓𝜕‬ ‫𝑓𝜕‬


‫‪−‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫𝑛 ‪𝑗 = 1, … ,‬‬ ‫‪8.67‬‬
‫𝑡𝑑‬ ‫𝐽 𝑞𝜕‬ ‫𝐽 𝑞𝜕‬

‫𝑑‬ ‫𝑓𝜕‬ ‫𝑓𝜕‬


‫‪−‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫𝑛 ‪𝑗 = 1, … ,‬‬ ‫‪8.68‬‬
‫𝑡𝑑‬ ‫𝐽𝑃𝜕‬ ‫𝐽𝑃𝜕‬

‫تبثْ صیش اًتگشال ‪ f‬ثِ كَست دادُ ؿذُ دس هٔبدلِ ‪ 8.65‬ؿبهل 𝐽𝑞 فقي دس ٓجبست 𝑡𝑞 𝑡𝑝 ٍ 𝐽𝑞 فقي دس ‪H‬‬
‫هیثبؿذ‪ .‬ثٌبثشایي هٔبدالت ‪ 8.67‬هٌجش ثِ هٔبدلِ صیش هیؿًَذ‪.‬‬

‫𝐻𝜕‬
‫‪𝑃𝐽 +‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫‪8.69‬‬
‫𝐽 𝑞𝜕‬

‫ثِ ٓجبست دیگش ّیچ ٍاثؼتگی ٍاهحی اص تبثْ صیش اًتگشال دس هٔبدلِ ‪ 8.65‬ثِ 𝐽𝑃 ٍجَد ًذاسد‪ .‬ثٌبثشایي هٔبدلِ‬
‫‪ 8.68‬ثِ ػبدگی ثِ هٔبدلِ صیش تجذیل هیؿَد‪.‬‬

‫‪24‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫𝐻𝜕‬
‫‪𝑞𝐽 +‬‬ ‫‪=0‬‬
‫𝐽𝑃𝜕‬ ‫‪8.70‬‬

‫هٔبدالت ‪ 8.70 ٍ 8.69‬دقیقبً هٔبدالت حشکت ّبهیلتَى ّؼتٌذ ‪ .‬هٔبدالت الگشاًظ ‪ Euler-Lagrange‬اكل‬
‫اكالح ؿذُ ّبهیلتَى‪ ،‬هٔبدالت اػتبًذاسد هٌلَة حشکت ّؼتٌذ ایي هـتق گیشی اص هٔبدالت ّبهیلتَى اص‬
‫اكل تغییش چٌذ هختلش اػت کِ ًوبیؾ اص یک تشدػتی ثذّذ‪.‬‬

‫آیب اكل ّبهیلتَى اكال ح ؿذُ هٔبدل ثب اكل ّبهیلتَى اػت یب آى ؿبهل ثٔوی هَاسد اهبفی ٓلن فیضیک‬
‫هیجبؿذ؟ تَجیِ اٍلیِ ثشای اكل ّبهیلتَى اكالح ؿذُ ایي اػت کِ آى هٌجش ثِ هٔبدالت اػتبًذاسد حشکت دس‬
‫فوبی فبصی هی ؿَد‪ .‬یک ػؤال کِ هی تَاًذ اص هٌشح ؿَد ایي اػت کِ آیب هـتق گیشی هحذٍدیت ّبیی ثش‬
‫تغییش خي ػیذ هی گزاسد کِ دس اكَل ّبهیلتَى هَجَد ًیؼت ‪ .‬اكل تغییش هٌجش ثِ هٔبدالت الگشاًظ‬
‫‪Euler-Lagrange‬هیؿَد کِ فشهَل ثٌذی ؿذُ هبًٌذ ثخؾ ‪ ٍ 2.2‬فوبی فبصی کِ الصم اػت دس جْت ‪-‬‬
‫‪𝑆𝑃1 = 0‬ثبؿٌذ‪ ،‬دس كَستیکِ اكل ّبهیلتَى فقي ًیبص ثِ كفش‬ ‫‪,‬‬ ‫ّبی پبیبًی ‪𝑆𝑞1 = 0‬‬
‫سػیذى 𝑖𝑞𝑆 تحت ّویي ؿشایي داسد‪ً .‬گبّی ثِ هـتق گیشی ّوبى گًَِ کِ دس ثخؾ ‪ 2.2‬ؿشح دادُ ؿذ‪،‬‬
‫ًـبى هیدّذ کِ الصم اػت تغییش دس ًقبى (جْبت) پبیبًی كفش ثبؿذ فقي ثشای ایٌکِ اص ٓجبسات اًتگشال‬
‫گیشی ؿذُ ثشخبػتِ اص تغییش ات دس هـتقبت صهبًی هتغیشّبی هؼتقل خالف ؿَین ‪ .‬دس حبلیوِ تبثْ ‪ f‬دس‬
‫هٔبدلِ ‪ 8.66‬کِ هتٌبُش ثب اكل ّبهیلتَى اكالح ؿذُ اػت‪ ،‬هٔبدلِ ‪ 8.65‬ثِ ساػٌی تبثٔی اص 𝐽𝑞 اػت‪ّ ،‬یچ‬
‫𝐽𝑃 دس‬ ‫ًوبیؾ كشیحی اص 𝐽𝑃 ٍجَد ًذاسد‪ .‬هٔبدالت ‪ 8.70 ٍ 8.68‬اص هٔبدلِ ‪ 8.65‬ثذٍى قیذ کشدى تغییشات‬
‫ًقبى اًتْبیی دًجبل هیؿًَذ‪ .‬اكل ّبهیلتَى اكالح ؿذُ ثب تبثْ صیشاًتگشال ‪ L‬تٔشیف ؿذُ ثش حؼت ّبهیلتَى‬
‫ثب هٔبدلِ ‪ ، 8.19‬هٌجش ثِ هٔبدالت ّبهیلتَى تحت ّوبى ؿشایي تغییش هبًٌذ آًْب دس اكل ّبهیلتَى هی ؿَد ‪.‬‬
‫ثب ایي حبل هٌبفٔی ٍجَد داسد کِ ًیبصهٌذ ایي اػت کِ هؼیشّب ی تغییش یبفتِ دس اكل ّبهیلتَى اكالح ؿذُ‬
‫ثِ ّوبى ًقبى (جْبت) پبیبًی دس ‪ q ٍ P‬ثش هیگشدًذ‪ ،‬آًگبُ ؿشایي کلی تش ثشای هٔبدالت حشکت ّبهیلتَى‬
‫داسین‪ً .‬جق اكل ّبهیلتَى اگش ّیچ تغییشی دس ًقبى پبیبًی ٍجَد ًذاؿتِ ثبؿذ‪ ،‬هی تَاًین یک هـتق صهبًی‬
‫کل اص ّش تبثْ اختیبسی )𝑡 ‪ F(𝑞, 𝑝,‬ثِ تبثْ صیش اًتگشال ثذٍى تأثیش ثش آتجبس اكل تغییش ثیبفضایین‪ .‬فشم کٌیذ‬
‫𝑑‬
‫سا کن کٌین اكل ّبهیلتَى اكالح ؿذُ ثِ‬ ‫ثشای هثبل اص تبثْ صیش اًتگشال هٔبدلِ ‪ 8.65‬هقذاس ) ‪(𝑞1 𝑝1‬‬
‫𝑡𝑑‬
‫كَست صیش خَاًذُ هیؿَد‪.‬‬

‫‪𝑡2‬‬
‫𝛿‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡 ‪−𝑃1 𝑞1 − 𝐻 𝑞, 𝑝,‬‬ ‫‪𝑑𝑡 = 0‬‬ ‫‪8.71‬‬

‫‪25‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ایٌجب تبثْ صیش اًتگشال ‪ f‬هٔبدلِ ‪ 8.66‬تبثٔی اص 𝑃 اػت ٍ ثِ ػبدگی هٔلَم ؿذُ کِ هٔبدالت الگشاًظ ‪Euler-‬‬
‫‪ 8.68 ٍ 8.67 Lagrange‬ثب ایي ‪ f‬هجذداً هتٌبُش ثب هٔبدالت ّبهیلتَى حشکت هٔبدالت ‪ 8.18‬هیجبؿذ‪ٌَّ .‬ص‬
‫تبثْ صیش اًتگشال دس هٔبدلِ ‪ 8.71‬الگشاًظیؼت ٍ دسکل ًوی تَاًذ ثِ ػبدگی ثب یک تجذیل قثي دس فوبی‬
‫كَست ثٌذی ثِ الگشاًظ هشثَى هی ؿَد‪ .‬ثب هحَس کشدى تغییش ّش دٍی ‪ q ٍ p‬تب ایٌکِ دس ًقبى پبیبًی كفش‬
‫ثبؿذ‪ ،‬اكل ّبهیلتَى اكالح ؿذُ یک سٍؽ کلی ٍ هؼتقل اص چیذى (جبیگزاسی) هٔبدالت حشکت ّبهیلتَى‬
‫ثذٍى یک فشهَل ثٌذی ّبی الگشاًظ قجلی فشاّن هیکٌذ‪ .‬هقتویبت تغییش هؼتقل ‪ q ٍ p‬ثؼیبس اػبػی ثشای‬
‫کٌذ ‪ .‬اص‬ ‫هـتق گیشی ثبال‪ ،‬تفبٍت اػبػی ثیي فشهَل ثٌذی ّبی الگشاًظ ٍ ّبهیلتَى سا ثشجؼتِ هی‬
‫هختلبت ‪ ًِ𝑞1‬گـتبٍس ‪ ، 𝑝1‬ثِ ٌَٓاى هجوَِٓ اػبػی تشی اص هتغیشّب دس ًِش گشفتِ ًـذُ اًذ‪ّ .‬ش دٍ ثِ ًَس‬
‫هؼبٍی هؼتقل ّؼتٌذ فقي ثب ٍػیْ کشدى هیذاى (حَصُ) هتغیشّبی هؼتقل اص ‪ n‬ثِ ‪ ، 2n‬هقبدیشی ّؼتٌذ‬
‫کِ هب سا قبدس هی ػبصًذ تب هٔبدالت حشکتی سا ثذػت آٍسین کِ هشتجِ اٍل ّؼتٌذ ‪ .‬دس یک هفَْم ًبم ّبی‬
‫«هختلبت» ٍ «گـتبٍس» ًبهؼبٓذ ّؼتٌذ‪ ،‬ثشای ایٌکِ آًْب‪ ،‬تلبٍیشی اص هختلبت فوبیی ٍ خٌی یب دس ًْبیت‪،‬‬
‫گـتبٍس صاٍیِ ای دس رّي هب ایجبد هی کٌٌذ‪ .‬اکٌَى ثبیذ هٌٔی گؼتشدُ تشی ثِ ٓجبسات دادُ ؿَد ‪ .‬تقؼین دس‬
‫هختلبت ٍ گـتبٍس ثب ثیؾ اص یک تفکیک اص هتغیشّبی هؼتقل تَكیف کٌٌذُ حشکت دس دٍ گشٍُ داسای یک‬
‫ساثٌِ تقشیجبً هتقبسى ثب ّوذیگش اص ًشیق هٔبدالت ّبهیلتَى‪ ،‬هتٌبُش ىهی ثبؿذ ‪.‬‬

‫‪ 8.6‬قاعده (اصل) حداقل کنص‬

‫اكل دیگش تغییش هشتجي ثب فشهَل ثٌذی ّبهیلتَى ثِ اكل کٌؾ هٔشٍف اػت ‪ .‬آى اكل ًَّ جذیذی اص تغییش‬
‫سا دس ثش هی گیشد کِ آى سا تغییش ∆ هیًبهین‪ .‬کِ ًیبصهٌذ تَهیحبت هفللی اػت ‪ .‬دس فشآیٌذ تغییش ‪δ‬اػتفبدُ‬
‫ؿذُ دس ثحث قبٓذُ ّبهیلتَى دس فلل ‪ 2‬سٍؽ (هؼیش) تغییش یبفتِ دس فوبی كَست ثٌذی ّویـِ دس ًقبى‬
‫پبیبًی ًـبى دٌّذُ كَست ثٌذی ػیؼتن دس ّوبى صهبى ‪ 𝑡2 ٍ 𝑡1‬ثِ ٌَٓاى هؼیش كحیح‪ ،‬خبتوِ هی یبثذ ‪.‬‬
‫ثشای ثذػت آٍسدى هٔبدالت الگشاًظ حشکت‪ّ ،‬وچٌیي الصم اػت کِ هؼیش تغییش یبفتِ ثِ ّوبى ًقبى پبیبًی‬
‫دس فوبی كَست ثٌذی کِ ًقبى ‪ 𝛿𝑞𝑡 𝑡1 = 𝛿𝑞𝑡 𝑡2 = 0‬اػت ثش گشدد‪ .‬تغییش ∆ کوتش هحذٍد ؿذُ‬
‫اػت‪ .‬دس کل هؼیش تغییش یبفتِ‪ ،‬جبیی کِ یک اًتگشال اسصیبثی ؿذُ‪ ،‬ؿبیذ دس صهبى ّبی هختلف هؼیش كحیح‬
‫خبتوِ یبثذ ٍ ؿبیذ تغییشی دس هختلبت دس ًقبى پبیبًی ثبؿذ‪ .‬هیتَاًین اص ّوبى پبساهتش ثٌذی هؼیش هتٌَّ‬
‫(تغییش یبفتِ) هبًٌذ تغییش ‪ δ‬اػتفبدُ کٌین‪ .‬دس ًوبد گزاسی ثخؾ ‪ 2.3‬خبًَادُای اص هؼیشّبی هتٌَّ هوکي ثب‬
‫تَاثْ (هٔبدلِ ‪ )2.15‬تٔشیف ؿذُ اػت‪.‬‬

‫𝑡 𝑡𝜂𝑎 ‪𝑞1 𝑡, 𝑎 = 𝑞1 𝑡, 0 +‬‬ ‫‪8.72‬‬

‫‪26‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫جبئیکِ 𝑎 یک پبساهتش ثی ًْبیت کَچک اػت کِ ثشای هؼیش كحیح ثِ ػوت كفش هیسٍد‪ .‬دس ایٌجب تَاثْ 𝑖𝜂‬
‫لضٍهبً ًجبیذ دس ًقبى پبیبًی‪ ،‬دس ّش یک اص هؼیشّب اكلی یب هتٌَّ‪ ،‬ثِ كفش ثشػٌذ ‪ .‬ؿکل ‪ 8.3‬هؼیش هتٌَّ‬
‫(تغییش یبفتِ) ٍ كحیح سا ثشای یک تغییش ∆ دس فوبی كَست ثٌذی هجؼن هی کًذ ‪ .‬فشم کٌیذ تغییش ∆‬
‫اًتگشال کٌؾ سا اسصیبثی کٌین‪:‬‬

‫‪𝑡2‬‬ ‫‪𝑡 2 +Δ𝑡 2‬‬ ‫‪𝑡2‬‬


‫∆‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡𝑑𝐿‬ ‫≡‬ ‫‪𝑡 1 +Δ𝑡 1‬‬
‫𝐿‬ ‫‪𝑎 𝑑𝑡 −‬‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝐿‬ ‫𝑡𝑑 ‪0‬‬ ‫‪8.73‬‬

‫جبئیکِ 𝑎 𝐿 ثِ ایي هٌٔی اػت کِ اًتگشال دس اهتذاد هؼیش هتٌَّ اسصیبثی ؿذُ ٍ ‪ 𝐿 0‬هتقبثالً ثِ هؼیش‬
‫ٍاقٔی حشکت اؿبسُ داسد‪ .‬تغییش ثِ ٍهَح اص دٍ ثخؾ تـکیل ؿذُ اػت ‪ .‬یکی اص تغییش دس حذٍد اًتگشال‬
‫ثشهیخیضد دس هٔبدالت هشتجِ اٍل ثی ًْبیت کَچک‪.‬‬

‫ایي ثخؾ حقیقتبً تبثْ صیش اًتگشال سٍی صهبى ّبی هؼیش ٍاقٔی اػت تفبٍت دس هحذٍدُ ّبی صهبًی اػت ‪.‬‬
‫ثخؾ دٍم اةتغییش دس تبثْ صیش اًتگشال سٍی هؼیش هتٌَّ ایجبد ؿذُ اهب اکٌَى ثیي ّویي صهبى ثِ ٌَٓاى‬
‫اًتگشال اكلی هحذٍد ؿذُ اػت‪ .‬ؿبیذ تغییش ∆ اًتگشال کٌؾ سا ثِ كَست‬

‫‪𝑡2‬‬ ‫‪𝑡2‬‬
‫∆‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡𝑑𝐿‬ ‫‪= 𝐿 𝑡2 Δ𝑡2 − 𝐿 𝑡1 Δ𝑡1 +‬‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡𝑑𝐿𝛿‬ ‫‪8.74‬‬

‫ثٌَیؼین‪ .‬دس اثتذا تغییش دس دٍهیي اًتگشال هی تَاًذ اص ًشیق پبساهتشی هؼیش هتٌَّ اًجبم ؿَد‪ ،‬دقیقبً ثب تَجِ‬
‫ثِ اكل ّبهیلتَى ثِ جض ایٌکِ تغییش‬
‫دس ‪ 𝑞1‬دس ًقبى پبیبًی ثِ كفش‬
‫ًویسػذ‪.‬‬

‫‪27‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫ٓجبسات ًقبى پبیبًی ثِ اًووبم ثخؾ ّبیی کِ ثبیذ ًگِ داؿتِ ؿًَذ سخ هی دٌّذ ٍ ٓجبست اًتگشال ػوت‬
‫ساػت ُبّش هیؿًَذ‪.‬‬

‫ثب هٔبدالت الگشاًظ‪ ،‬هقبدیش داخل پشاًتضّبی هشثٔی ثِ كفش هیسػٌذ ٍ تغییش ∆ ؿکل هیگیشد‪.‬‬

‫‪𝑡2‬‬ ‫‪2‬‬
‫∆‬ ‫𝑡𝑑𝐿‬ ‫‪= 𝐿∆𝑡 + 𝑃1 𝛿𝑞1‬‬
‫‪𝑡1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8.75‬‬

‫دس هٔبدلِ ‪ 𝑆𝑞1 8.75‬ثِ تغییش دس ‪ 𝑞1‬دس صهبى ّبی فقي پبیبًی اكلی ‪ 𝑡2 ٍ 𝑡1‬اؿبسُ داسد‪ .‬هیخَاّین تغییش‬
‫∆ سا ثش حؼت تغییش ‪ ∆𝑞1‬ثیي ‪ 𝑞1‬دس ًقبى پبیبًی هؼیش حقیقی ٍ ‪ 𝑞1‬دس ًقبى پبیبًی هؼیش هتٌَّ ؿبهل‬
‫تغییش دس صهبى ّبی ًقٌِ پبیبًی ثیبى کٌین‪ .‬اص ؿکل ‪ٍ 8.3‬اهح اػت کِ ایي دٍ تغییش ثب ساثٌِ‬

‫‪8.76‬‬

‫ثِ ّن هشتجي ّؼتٌذ‪ .‬ثٌبثشایي‪ ،‬هٔبدلِ (‪ )8.75‬هیتَاًذ‪ ،‬ثِ كَست صیش ًَؿتِ هیؿَد‪.‬‬

‫‪𝑡2‬‬ ‫‪2‬‬
‫∆‬ ‫𝑡𝑑𝐿‬ ‫𝑡∆𝐻 ‪= 𝑝1 ∆𝑞1 −‬‬ ‫‪8.77‬‬
‫‪𝑡1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ثشای ثذػت آٍسدى قبٓذُ کَچکتشیي کٌؾ‪ ،‬ثیـتش هالحِبت هبى سا ثِ ػِ ؿشى هْن هحذٍد هیکٌین‪.‬‬

‫‪ .1‬ػیؼتن ّب ثشای جبئیکِ ‪ ٍ L‬ثٌبثشایي ‪ H‬تَاثٔی فسیحی اص صهبى ًیؼتٌذ دس ًِش گشفتِ ؿذُ اًذ ٍ دس‬
‫ًتیجِ ‪ H‬حفَ ؿذُ اػت‪.‬‬
‫‪ .2‬تغییش ثِ ًَسی اػت کِ ‪ H‬سٍی هؼیش هتٌَّ ثِ ٓالٍُ سٍی هؼیش ٍاقٔی حفَ ؿذُ اػت‪.‬‬
‫‪ .3‬هؼیشّبی هتٌَّ ثیـتش ثب ایٌکِ الصم اػت کِ ‪ ∆𝑞1‬دس ًقبى ًْبیی ثِ كفش ثشػذ (اهبفِ 𝑡∆) هحذٍد‬
‫ؿذُ اًذ‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫هبّیت تغییش حبكل ؿبیذ ثب رکش ایٌکِ هؼیش هتٌَّ ایي ؿشایي سا اسهبء کٌذ هجؼن ؿَد ؿبیذ ثِ خَثی‬
‫ّوبى هٌحٌی سا دس فوبی كَست ثٌذی هبًٌذ هؼیش ٍاقٔی تَكیف کٌذ ‪ .‬تفبٍت‪ ،‬ػشٓت خَاّذ ثَد جبئیکِ‬
‫ًقٌِ ػیؼتن (جْت ػیؼتن) ایي هٌحٌی سا هیپیوبیذ‪ .‬تَاثْ )𝑡( ‪ 𝑞1‬دس هؼیش هتٌَّ اكالح خَاٌّذ ؿذ ‪.‬‬
‫ػپغ ثشای حفَ ّوبى هقذاس ّبهیلتَى دسجِ ًقبى سٍی هؼیش هتٌَّ‪ ،‬صهبى ّبی ًقبى ًْبیی ثبیذ تغییش‬
‫کٌٌذ‪ .‬ثب ایي ػِ ؿشى ایفب ؿذُ تغییش ∆ اًتگشال کٌؾ ‪ 8.77‬ثِ كَست صیش کبّؾ هییبثذ‪.‬‬

‫‪𝑡2‬‬
‫∆‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡𝑑𝐿‬ ‫) ‪= −𝐻(∆𝑡2 − ∆𝑡1‬‬ ‫‪8.78‬‬

‫اهب تحت ّویي ؿشایي‪ ،‬اًتگشال کٌؾ خَدؽ ثِ ؿکل صیش اػت‪.‬‬

‫تغییش ∆ کِ ثِ ؿکل صیش اػت‪.‬‬

‫‪𝑡2‬‬ ‫‪𝑡2‬‬
‫∆‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡𝑑𝐿‬ ‫∆=‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫) ‪𝑝1 𝑞1 𝑑𝑡 − 𝐻(∆𝑡2 − ∆𝑡1‬‬ ‫‪8.79‬‬

‫هقبیؼِ هٔبدالت ‪ 8.79 ٍ 8.78‬دس ًْبیت قبٓذُ حذاقل کٌؾ سا هیدّذ‪.‬‬

‫‪𝑡2‬‬
‫∆‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫‪𝑝1 𝑞1 𝑑𝑡 = 0‬‬
‫‪8.80‬‬

‫دقت کٌیذ کِ قبٓذُ ّبهیلتَى اكالح ؿذُ هی تَاًذ ثِ ؿکل یک ّوبًٌذی ػٌحی ثب هٔبدلِ ‪ًَ 8.80‬ؿتِ‬
‫ؿَد‪ .‬اگش خي ػیذ ًقٌِ ػیؼتوی ثب یک پبساهتش ‪ θ‬تَكیف ؿذُ‪ ،‬هثل ثخؾّبی ‪ ، 8.4 ٍ 7.10‬قبٓذُ اكالح‬
‫ؿذُ ّبهیلتَى ثِ كَست صیش ُبّش هیؿَد‪.‬‬

‫‪𝜃2‬‬
‫‪δ‬‬ ‫‪𝜃1‬‬
‫‪(𝑝𝑖 𝑞1‬‬ ‫‪− 𝐻)𝑡 ′ 𝑑𝜃 = 0‬‬ ‫‪8.81‬‬

‫‪29‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫آى یبدآٍسی هیکٌذ کِ گـتبٍس ‪ 𝑝1‬تحت تغییش اص ‪ t‬ثِ 𝜃 تغییش ًویکٌذ ٍ ایٌکِ ‪ 𝑞𝑖 𝑡 ′ = 𝑞1′‬اػت‪ .‬ثِ ٓالٍُ‬
‫هقذاس حشکت تَأم ثب ‪ -H ، t‬اػت‪ .‬ثٌبثشایي هٔبدلِ (‪ )8.81‬هیتَاًذ ثِ كَست صیش ًَؿتِ ؿَد‪.‬‬

‫‪𝜃2‬‬ ‫‪𝑛+1‬‬ ‫‪′‬‬


‫‪δ‬‬ ‫‪𝜃1‬‬ ‫𝑖𝑞 ‪𝑖=1 𝑝1‬‬ ‫‪𝑑𝜃 = 0‬‬ ‫‪8.82‬‬

‫جبئیکِ ‪ t‬ثش ‪ 𝑞𝑛+1‬داللت داسد‪ّ .‬یچ اؿتجبّی ثیي هٔبدلِ ‪ ٍ 8.82‬قبٓذُ حذاقل کٌؾ ًجبیذ ثبؿذ ‪ .‬هٔبدالت‬
‫‪ 8.82‬فوبی فبصی اثٔبد ‪ 2n+2‬سا دس ثش هیگیشًذ‪ّ .‬وبى ًَس کِ ثب هجوَّ یبثی كشیح دس ‪ً i=n+1‬ـبى دادُ‬
‫ؿذُ دس كَستیکِ هٔبدلِ ‪ 8.80‬دس فوبی كَست ثٌذی هٔوَلی اػت ‪ .‬اهب هْوتشیي‪ ،‬قبٓذُ حذاقل کٌؾ ثش‬
‫حؼت یک تغییش ∆ ثشای ‪ H‬ثبثت اػت دس حبلیکِ هٔبدلِ ‪ 8.82‬تغییش ‪ δ‬سا هی گیشد ٍ ‪ H‬دس قبٓذُ هی ‪-‬‬
‫تَاًؼت تبثٔی اص صهبى ثبؿذ ‪ .‬هٔبدلِ ‪ 8.82‬ثیؾ اص قبٓذُ ّبهیلتَى اكالح ؿذُ ًؼجیت ٍ غیبة یک ّبهیلتَى‬
‫كشفبً پذیذُای سا هٌٔکغ هی کٌذ کِ ّبهیلتَى ثبًیبً ثشای ‪ n‬هؼئلِ ُ هگي ثِ كفش هی سػذ ‪ .‬اكل حذاقل‬
‫کٌؾ خَدؽ هی تَاًذ دس اؿکبل هتٌَٓی اسائِ ؿَد ‪ .‬دس ٓلن هکبًیک غیش ًؼجیتی‪ ،‬اگش تٔشیف هٔبدالت ثشای‬
‫هختلبت کلی كشاحتبً صهبى سا دس ثشًگیشد‪ ،‬آًگبُ اًشطی جٌجـی یک تبثْ دسجِ دٍم اص ‪ 𝑞1 ٍ s‬هیجبؿذ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫𝑘 𝑞 𝑗𝑞)𝑞( 𝑘𝑗𝑀 = 𝑇‬
‫‪2‬‬ ‫‪8.83‬‬

‫ثِ ٓالٍُ ٍقتی پتبًؼیل‪ٍ ،‬اثؼتِ ػشٓت ًیؼت‪ ،‬گـتبٍسّبی اػتبًذاسد فقي اص ‪ T‬گشفتِ ؿذُاًذ ٍ دس ًتیجِ‬

‫قبٓذُ حذاقل کٌؾ ثشای چٌیي ػیؼتنّبیی هیتَاًذ ثِ ایي كَست ًَؿتِ ؿَد‪.‬‬

‫‪𝑡2‬‬
‫∆‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡𝑑 𝑇‬ ‫‪=0‬‬ ‫‪8.84‬‬

‫اگش ّیچ ًیشٍی خبسجی سٍی ػیؼتن ٍجَد ًذاسد‪ ،‬ثشای هثبل‪ ،‬یک ةدًِ ػخت ثب ّیچ ًیشٍی ثِ کبس گشفتِ‬
‫خبلق‪ ،‬آًگبُ ‪ T‬ثِ ّوشاُ اًشطی کل ‪ H‬حفَ ؿذُ اًذ‪ .‬اكل حذاقل کٌـیت ػپغ ؿکل ٍیظُ سا هیگیشد‪.‬‬

‫‪∆ 𝑡2 − 𝑡1 = 0‬‬ ‫‪8.85‬‬

‫‪30‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫هٔبدلِ ‪ 8.85‬ثیبى هیکٌذ کِ ّوِ ػیؼتن ّبی هوکي ثیي دًٍقٌِ‪ ،‬ػبصگبس ثب حفَ اًشطی‪ ،‬ػیؼتن دس اهتذاد‬
‫آى هؼیش خبف حشکت هی کٌذ جبئیکِ صهبى ٓجَس حذاقل اػت‪ .‬دس ایي ؿکل ثِ قبٓذُ حذاقل کٌؾ‪ ،‬قبٓذُ‬
‫‪Fermat's‬دس ًَسؿٌبػی ٌّذػی سا یبدآٍسی هیکٌذ کِ یک اؿِٔ ًَس ثیي دٍ ًقٌِ دس اهتذاد چٌیي‬
‫هؼیشی حشکت هیکٌذ کِ صهبى گشفتِ ؿذُ حذاقل اػت ‪ .‬دس ثخؾ ‪ 10.8‬دٍهیي ٍیشایؾ کِ هب استجبى ثیي‬
‫فشهَل ثٌذی ّبهیلتًَی ٍ اپتیک ٌّذػی سا فشم کشدین‪.‬‬

‫دس ثخؾ ‪ 7.4‬دس هَسد فبكلِ ثیًْبیت کَچک دس یک فوبی هتشیک ثحث هیکٌین کِ فبكلِ سا ثِ كَست‬

‫𝑣 𝑥𝑑 𝜇 𝑥𝑑 𝑣𝜇𝑔 = ‪𝑑𝑠 2‬‬ ‫‪7.32‬‬

‫هیدّذ‪ .‬جبئیکِ 𝑣𝜇𝑔 هتشیک یک فوبی ؿبیذ خویذُ ثَد ٍ ‪ 𝑑𝑠 2‬فبكلِ پیوَدُ ؿذُ ثشای جب ثِ جبیی ّبی‬
‫دادُ ؿذُ ثب 𝜇 𝑥𝑑 ثَد‪ .‬دس ایٌجب هی تَاًین کبس کبهالً هـبثْی اًجبم دّین ّش ٍقت ‪ T‬ثِ ؿکل هٔبدلِ ‪8.83‬‬
‫ثبؿذ‪ .‬یک فوبی كَست ثٌذی ثشای جبئیکِ هشیت 𝜇 یک تبًؼَس هتشیک تـکیل هیدٌّذ ػبختِ ؿذُ اػت‪.‬‬
‫دس کل فوب خویذُ ٍ هتقبٓذ خَاّذ ثَد‪ٌٓ .‬لش ًَل هؼیش دس فوب ػپغ ثب‪ 8.86‬تٔشیف ؿذُ اػت‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫𝑝𝑑‬ ‫𝑘𝑞𝑑 𝐽𝑞𝑑 𝐾𝐽𝑀 =‬ ‫‪8.86‬‬

‫𝑝𝑑 ‪1‬‬
‫‪𝑇 = ( )2‬‬ ‫‪8.87‬‬ ‫ثٌَسیکِ اًشطی جٌجـی ؿکل‬
‫𝑡𝑑 ‪2‬‬

‫𝑝𝑑‬
‫= 𝑡𝑑‬ ‫‪8.88‬‬ ‫سا داسد یب ثِ ًَس هٔبدل‬
‫𝑇‪2‬‬

‫هٔبدلِ ‪ 8.88‬هب سا قبدس هی ػبصد تب هتغیش سا دس اًتگشال کٌؾ هختلش اص ‪ t‬ثِ ‪ p‬تغییش دّین ٍ قبٓذُ حذاقل‬
‫‪𝑡2‬‬ ‫‪𝑝2‬‬
‫∆‬ ‫‪𝑡1‬‬
‫𝑡𝑑 𝑇‬ ‫∆=‪=0‬‬ ‫‪𝑝1‬‬
‫𝑝𝑑 ‪𝑇 2‬‬ ‫کٌؾ ثِ كَست‬

‫ٍ یب ًْبیتبً ثِ ایي كَست هیثبؿذ‪.‬‬

‫‪𝑝2‬‬
‫∆‬ ‫‪𝑝1‬‬
‫‪𝐻 − 𝑉 𝑞 𝑑𝑝 = 0‬‬
‫‪8.89‬‬

‫‪31‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫هٔبدلِ ‪ 8.89‬اغلت ؿکل طاکَثی قبٓذُ حذاقل کٌؾ ًبهیذُ ؿذُ اػت‪ .‬آى اکٌَى ثِ هؼیش ًقٌِ ػیؼتوی دس‬
‫یک فوبی كَست ثٌذی هٌحٌی ؿکل ٍیظُ اؿبسُ داسد کِ ثب یک تبًؼَس هتشیک ثب ٌٓبكش 𝐾𝐽𝑀 هـخق ؿذُ‬
‫اػت‪ً .‬قٌِ ػیؼتن هؼیش سا دس ایي فوبی كَست ثٌذی ثب یک ػشٓت 𝑡‪ 2‬هیپیوبیذ‪ .‬اگش ّیچ ًیشٍیی دس‬
‫حبل ٓول ثش ثذًِ ٍجَد ًذاسد‪ T ،‬ثبثت اػت ٍ قبٓذُ طاکَثی هیگَیذ کِ ًقٌِ ػیؼتوی دس اهتذاد کَتبُتشیي‬
‫ًَل هؼیش دس فوبی كَست ثٌذی حشکت هی کٌذ‪ .‬ثِ ًَس هٔوَل گفتِ هی ؿَد کِ حشکت ػیؼتن‪ ،‬ثِ‬
‫ًَسی اػت کِ ًقٌِ ػیؼتن دس اهتذاد کَتبّتشیي خي ثیي دٍ ًقٌِ دس فوبی كَست ثٌذی حضکت هیکٌذ‪.‬‬
‫دقت کٌیذ کِ ؿکل طاکَثی قبٓذُ حذاقل کٌؾ هشتجي ثب هؼیش ًقٌِ ػیؼتوی غیش اص استجبًبتؾ ثب حشکت‬
‫آى دس صهبى اػت‪ .‬هٔبدلِ ‪ٍ ،8.89‬هٔیت(ٓجبستی) دس هَسد ٌٓلش ًَل هؼیش ‪ dp‬اػت‪ .‬صهبى ّیچ جب ُبّش‬
‫ًویؿَد‪ ،‬چَى ‪ H‬یک ثبثت اػت ٍ ‪ V‬فقي ثش ‪ 𝑞1‬ثؼتگی داسد ‪ .‬ثِ ساػتی اهکبى داسد اص ؿکل طاکَثی قبٓذُ‬
‫اػتفبدُ کٌین تب هٔبدالت دیفشاًؼیل سا ثشای هؼیش هجْض کٌین ‪ .‬دس ؿکل قبٓذُ ‪ً Fermat‬ؼخِ طاکَثی‬
‫یبثذ ‪.‬‬ ‫قبٓذُ حذاقل کٌؾ‪ ،‬ثؼیبسی اص کبسثشدّبی هفیذ دس ًَسؿٌبػی ٌّذػِ ٍ ًَسؿٌبػی الکتشًٍی سا هی‬
‫قئٔبد تغییش ثشای ٓلن هکبىیک کالػیک هی تَاًٌذ اص تٌَّ هجَْت کٌٌذُ ٍ گیج کٌٌذُ گشفتِ ؿًَذ‪ .‬ثشای اسائِ‬
‫هثبلی غیش اص ثؼیبسی هثبل ّب‪ ،‬قبٓذُ حذاقل کٌؾ‪ ،‬فَساً هٌجش ثِ قبٓذُ ‪ Hertz‬حذاقل اًحٌب هیؿَد کِ هی‪-‬‬
‫گَیذ کِ یک رسُ تحت اثش ًیشٍّبی ثیشًٍی دس اهتذاد هؼیش حذاقل اًحٌب حشکت ًوی کٌذ‪ .‬ثب قب ٓذُ طاکَثی‬
‫چٌیي هؼیشی ثبیذ کَتبّتشیي خي تشػین ؿذُ ثیي دٍ ًقٌِ ثبؿذ‪ ٍ ،‬خبكیت ٌّذػی حذاقل اًحٌب یکی اص‬
‫هـخلِّبی هـَْسکَتبّتشیي خي تشػین ؿذُ ثیي دٍ ًقٌِ اػت ‪ .‬آى خبًش ًـبى کشدُ کِ قَآذ تغییش دس‬
‫خَدؿبى ؿبهل ّیچ هووَى فیضیکی جذیذی ًیؼتٌذ ٍ ثِ ًَس کویبة ساُ حل ٓولی یک هـکل هکبًیکی‬
‫ػبدُ هیکٌٌذ‪ .‬هقذاس آًْب هخلَكبً ثِ ٌَٓاى ًقبى آغبصی ثشای فشهَل ثٌذیّبی جذیذ ػبختبس تئَسی ٓلن‬
‫هکبًیک کالػیک قشاس هی گیشد‪ .‬ثشای ایي هٌَِسسیبل قبٓذُ ّبهیلتَى هخلَكبً ػفیذ اػت ٍ تب حذ کوتشی‬
‫قبٓذُ حذاقل کٌؾ ّن هفیذ اػت‪.‬‬

‫مشتق گیریها‬

‫)𝑡 ‪ 𝐿(𝑞𝑖 , 𝑞𝑖 ,‬سا اص )𝑡 ‪ 𝐻(𝑞1 , 𝑝1 ,‬هـتق‬ ‫‪ )a( .1‬تجذیل ‪Legendre‬سا هٔکَع کٌیذ تب خَاف‬
‫ثگیشیذ‪ 𝑞𝑖 ،‬ثِ ٌَٓاًوقبدیش هؼتقل تلقی کشدُ ٍ ًـبى دّیذ کِ آى هٌجش ثِ هٔبدالت الگشاًظ حشکت‬
‫هیؿَد‪.‬‬
‫)𝑡 ‪𝐿′ 𝑝, 𝑞 , 𝑡 = −𝑝1 𝑞1 − 𝐻(𝑞, 𝑝,‬‬ ‫(‪ )b‬ثب ّویي سٍؽ هٔبدالت حشکت سا ثش حؼت تبثْ‬
‫پیذا کٌیذ‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫‪pejman.bordbar@yahoo.com‬ترجمه ‪:‬پژمان بردبار دانشجوی دکتری فیزیک‬

‫‪ .2‬قجالً رکش ؿذُ هـتق کبهل صهبى یک تبثْ اص ‪t ٍ 𝑞1‬هیتَاًذ ثذٍى تغییش هٔبدالت حشکت الگشاًظ‬
‫اهبفِ ؿَد‪ .‬چٌیي افضایـی دس گـتبٍس اػتبًذاسد ٍ ّبهیلتَى چِ هی کٌذ؟ ًـبى دّیذ کِ هٔبدالت‬
‫حشکت ثش حؼت ّبهیلتَى جذیذ ثِ هٔبدالت ّبهیلتَى اكلی حشکت کبّؾ هییبثٌذ‪.‬‬
‫‪ .3‬یک فشهَل ثٌذی هثل ّبهیلتَى هی تَاًذ ٍهْ ؿَد جبئیکِ 𝑖𝑞 ٍ ‪ 𝑝1‬هتغیشّبی هؼتقل ثب یک‬
‫)𝑡 ‪ّ 𝐺(𝑞1 , 𝑝1 ,‬بهیلتَى ّؼتٌذ‪ .‬دس ایٌجب ‪ 𝑝1‬ثش حؼت ‪ 𝑞1 ٍ 𝑞1‬دس سٍؽ هٔوَلی تٔشیف ؿذُ‬
‫اػت‪ .‬اص فشهَل ثٌذی الگشاًظ ؿشٍّ کٌیذ‪ ،‬هفلالً ًـبى دّیذ کِ چٌَس )𝑡 ‪ 𝐺(𝑞1 , 𝑝1 ,‬سا ثؼبصین ٍ‬
‫‪ n‬هٔبدلِ ّبهیلتَى ‪ r‬هتٌبٍ سا هـتق ثگیشین‪.‬‬
‫‪ً .4‬ـبى دّیذ اگش ‪𝜆1‬هقبدیش هـخلِ یک هبتشیغ هشثٔی ّؼتٌذ‪ ،‬آًگبُ اگش هبتشیغ هٔکَع ٍجَد‬
‫‪ 𝜆−1‬سا داسد‪.‬‬
‫داسد‪ ،‬آى هقبدیش هـخلِ 𝐿‬

‫(‪ )8.38e( ٍ )8.38c‬سا داسد ایٌکِ‬ ‫‪ J‬خَاف دادُ ؿذُ دس هٔبدالت‬ ‫‪ .5‬تحقیق کٌیذ کِ هبتشیغ‬
‫دتسهیٌبى آى هقذاس ‪ +1‬داسد‪.‬‬
‫‪ً .6‬ـبى دّیذ کِ قبٓذُ ّبهیلتَى هیتَاًذ ثِ ایي ؿکل ًَؿتِ ؿَد‪.‬‬

‫‪ .7‬تحقیق کٌیذ کِ ّبهیلتَى ٍ ّن هٔبدلِ ‪ ، 8.47 ٍ 8.45‬هٌجش ثِ ّوبى حشکت ّوبى ًَس کِ ثب‬
‫هٔبدلِ ‪ 8.64‬تَكیف ؿذُ هیؿًَذ‪.‬‬
‫‪ً .8‬ـبى دّیذ کِ قبٓذُ ّبهیلتَى اكالح ؽدُ ثِ ؿکل هٔبدلِ ‪ 8.71‬هٌجش ثِ هٔبدالت ّبهیلتًَحشکت‬
‫هیؿَد‪.‬‬
‫‪ .9‬اگش هتغیشّبی اػتبًذاسد ّوگی هؼتقل ًیؼتٌذ‪ ،‬اهب ثب ؿشایي کوکی ؿکل هشثَى ّؼتٌذ‪.‬‬

‫‪33‬‬

You might also like