‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬

‫ﺻﺺ ‪53 -79‬‬

‫ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫دﻛﺘﺮ زﻫﺮا ﭘﻴﺸﮕﺎﻫﻲﻓﺮد∗ـ اﺳﺘﺎد ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﻋﻠﻮم و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﺮب‪ -‬داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﻋﻠﻮم و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪1389/11/24 :‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪1388/12/6 :‬‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎر درﻳﺎﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ و ﻧﻴﻢﺑﺴﺘﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل اروﭘﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫درﻳﺎ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮﻳﮋه در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ داراي اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ و ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در دوره ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﻳﻜﻲ از راﻫﻬﺎي ﻣﻬﻢ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺷﻮروي ﺑﻪ آﺑﻬﺎي آزاد ﺟﻬﺎن ﺑﻮده و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑﺨـﺶ ﺷـﻤﺎﻟﻲ‬
‫ﺟﺒﻬــﻪ ﺷــﻤﺎره ﻳ ـﻚ اﺳــﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ و ﺧــﻂ ﺗﻤــﺎس ﭘﻴﻤﺎﻧﻬــﺎي ﻧﻈــﺎﻣﻲ ﻧــﺎﺗﻮ و ورﺷــﻮ را ﺗﺸــﻜﻴﻞ ﻣــﻲداده اﺳــﺖ‪.‬‬
‫ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﺴﺖﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ در ﻗﺮن ‪ 21‬اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺻـﺤﻨﻪ ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد و درﻳـﺎي‬
‫ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﻚﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺟﻬﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺨـﺶ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ از ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺟﻬﺎن در روﺳﻴﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺤﺮان اﺧﻴﺮ ﺻﺪور اﻧﺮژي‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﺑﻪ اروﭘﺎ و واﺑﺴﺘﮕﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﺻﺪور اﻧﺮژي روﺳﻴﻪ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﻴﺖ ژﺋﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺮز درﻳﺎﻳﻲ و راه دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي آﺑﻲ ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﺳـﺎﺣﻠﻲ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ درﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ را در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺳﺮد و ﺗﺤﻮﻻت ﻧﺎﺷﻲ از آن ﭼـﻪ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ روﻧﺪ آﺗﻲ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ـ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺪاوم و اﻓـﺰاﻳﺶ اﻫﻤﻴـﺖ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﺣـﻮزه ﺑﺎﻟﺘﻴـﻚ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪1 :‬ـ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ اﻗﺘﺼﺎديﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ راه ﺻﺪور اﻧﺮژي روﺳﻴﻪ ﺑـﻪ اروﭘـﺎ و دﻳﮕـﺮ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ‪ -2‬ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻳﺨﻬﺎ و ﻋﻜﺴﻬﺎي ﻣﺎﻫﻮارهاي ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ در دﻫـﻪ‪ 2040‬ﺳـﻮاﺣﻞ ﺷـﻤﺎﻟﻲ‬

‫‪E-mail: sorour1334@yahoo.com‬‬ ‫∗ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻋﻬﺪهدار ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت‬

‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪54‬‬

‫روﺳﻴﻪ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻳﺨﻬﺎ در ﻃﻮل ﺳﺎل ﻗﺎﺑـﻞ ﻛﺸـﺘﻴﺮاﻧﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد و ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻋﻈـﻴﻢ ﺑﺴـﺘﺮ و زﻳـﺮ ﺑﺴـﺘﺮ‬
‫ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋي روﺳﻴﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻬﻢ ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و درﻳﺎ در دﺳﺘﺮس ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ درﻳﺎي ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ ‪3‬ـ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫راه دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻟﻬﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻟﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻨﺪﻻﻧﺪ و ﺳﻮﺋﺪ و ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي دﺳﺘﺮﺳـﻲ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي روﺳﻴﻪ و آﻟﻤﺎن ﺑﻪ آﺑﻬﺎي آزاد ﺟﻬﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ‪ ،‬ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ ،‬ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋي روﺳﻴﻪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻬﺎ و ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻛﺎرﻛﺮدي ﺧﻮد‬
‫داراي ارزﺷﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري در ﺑﺴﺘﺮ زﻣﺎن‬
‫دﭼﺎر ﺗﺤﻮل و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻛﺎرﻛﺮد ﻳﻚ ﻣﻜﺎن و ﻓﻀﺎي‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ درك ﺑﻬﺘﺮي از آن ﻣﻨﻄﻘﻪ داﺷﺘﻪ ﻧﻘﺶ و اﺛﺮ درون ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻳﺎ ﺑﺮون‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮد ﻣﺤﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻳﺎ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ و اﺛﺮ را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻴﻢ‪ .‬در واﻗﻊ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي ﻣﻜﺎن و ﻓﻀﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ وزن ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ آﻧﺮا ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ)ﺣﺎﻓﻆﻧﻴﺎ‪ .(109 :1385 ،‬ﺣﻮزه درﻳﺎﻳﻲ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ و ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ ﻣﻬﻤﻲ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎ ﺑﺮد ﻗﺎرهاي اﻳﻔﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻟﻤﺎن ﻫﻴﺘﻠﺮي‬
‫در ﭘﻲ ﻳﻚ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﻮروي و ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺳﻮاﺣﻞ ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﺷﺮﻗﻲ درﻳﺎي‬
‫ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ را اﺷﻐﺎل و ﺗﺴﻠﻂ ﺧﻮد ﺑﺮ اﻳﻦ درﻳﺎ را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮد )‪ .(Leppanen, 2008: 3‬ﭘﺲ از ﺗﻬﺎﺟﻢ‬
‫آﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻮروي درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻣﺤﻞ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ درﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮد و ﺳﻮاﺣﻞ ﺷﺮﻗﻲ و‬
‫ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻮاﺣﻞ ﺟﻨﻮﺑﻲ آن ﺑﻪ اﺷﻐﺎل روﺳﻴﻪ درآﻣﺪ‪ .‬اﺧﻴﺮاً ﮔﻮﺗﻮﻟﻮف داﻧﺸﻤﻨﺪ روﺳﻲ در اﻋﻼم‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﺮوﻫﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان روﺳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 2005‬در اﻳﻦ درﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﮔﺰارش‬
‫داد‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﻓﺠﺎﻳﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم در درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻘﺎﻳﺎي‬
‫اﺟﺴﺎد ﺑﻴﺶ از ‪ 9000‬اﻧﺴﺎن و ﺑﻴﺶ از ‪ 5000‬ﻻﺷﻪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ و ﻛﺸﺘﻲ ﺟﻨﮕﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺟﻨﮓ‬
‫را در اﻋﻤﺎق اﻳﻦ درﻳﺎ ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ )‪ .(Baltic sea, 2009: w. p‬ﺑﻌﺪﻫﺎ در دوران ﺟﻨﮓ ﺳﺮد درﻳﺎي‬
‫ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺧﻂ ﺗﻤﺎس دو ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام ﺑﺎزوي ﻳﻚ ﻗﻄﺐ ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫‪55‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻋﺼﺮ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن اﻫﻤﻴﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ و دارد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺗﻮرﻳﺴﻢ و ﺗﺠﺎرت درﻳﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ درآﻣﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺳﺎﺣﻠﻲ را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﺻﺎدراﺗﻲ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز روﺳﻴﻪ در ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﻨﻼﻧﺪ در اﻳﻦ‬
‫درﻳﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺗﻨﻬﺎ راه دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻟﻬﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻟﺘﻮﻧﻲ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻓﻨﻼﻧﺪ و ﺳﻮﺋﺪ و ﻳﻜﻲ از راﻫﻬﺎي ﻣﻬﻢ دﺳﺘﺮﺳﻲ روﺳﻴﻪ و آﻟﻤﺎن ﺑﻪ درﻳﺎﻫﺎي آزاد‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ در ﭘﻲ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺎﻳﮕﺎه و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ را در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و در ﭘﻲ ﺗﺤﻮﻻت ﻧﺎﺷﻲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺳﺮد و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺆاﻻت و روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ در ﺻﺪد ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﺳﻮال ‪ :1‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﺗﺪاوم اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻛﺪام اﺳﺖ؟ و ﺗﻐﻴﻴﺮات آب و ﻫﻮاﻳﻲ‬
‫و ﻛﺸﻒ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﭼﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟‬
‫ﺳﻮال ‪ :2‬ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺳﺮد و ﺗﺤﻮﻻت ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي ﭼﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ ﺣﻮزه درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﻮال ‪ :3‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزه ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ در ژﺋﻮ اﺳﺘﺮاﺗﮋي روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت اﺧﻴﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﭼﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋي روﺳﻴﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر از روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ـ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮔﺮدﻳﺪه و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ‪:‬‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﻮي و‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﻣﻨﺎﺑﻊ و دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ :‬درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ در ﺷﻤﺎل اروﭘﺎ در ﻋﺮض‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 66°‬ﺗﺎ ‪ 53°‬ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﻃﻮل ‪ 26°‬ﺗﺎ‪ 20°‬ﺷﺮﻗﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ) ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪.(1‬‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪56‬‬

‫‪ -‬ﻣﺄﺧﺬ‪www.wordatlas.com :‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ :1‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ‬

‫ﺳﻮاﺣﻞ اﻳﻦ درﻳﺎ ﺣﺪود ‪ 8000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﺳﻮﺋﺪ ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎﺣﻞ اﻳﻦ درﻳﺎ را‬
‫در اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ .‬اﻳﻦ درﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻨﮕﻪﻫﺎي داﻧﻤﺎرك‪ ،‬اﺳﻜﺎرژاك و ﻛﺎﻧﺎل ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻛﻴﻞ در ﻏﺮب‬
‫ﺑﻪ درﻳﺎي ﺷﻤﺎل و اﻃﻠﺲ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﮔﺮدﻳﺪه و از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎﻧﺎل ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ درﻳﺎي ﺳﻔﻴﺪ و از‬
‫ﻣﺴﻴﺮ درﻳﺎﭼﻪﻫﺎي داﺧﻠﻲ روﺳﻴﻪ ﻻدﮔﺎ و اﻧﮕﺎ ﺑﻪ درﻳﺎي ﺳﻔﻴﺪ و اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ )اﻃﻠﺲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن(‪.‬‬
‫رژﻳﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻳﻦ درﻳﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﺸﺎع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ‪ 1974‬ﻫﻠﺴﻴﻨﻜﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻫﻠﻜﻮم‪ 1‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و در ﺷﻬﺮ ﻫﻠﺴﻴﻨﻜﻲ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻓﻨﻼﻧﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ و اﻋﻀﺎي آن ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺳﺎﺣﻠﻲ اﻳﻦ درﻳﺎ ﻳﻌﻨﻲ داﻧﻤﺎرك‪ ،‬آﻟﻤﺎن‪ ،‬ﻟﻬﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫‪(Baltic sea‬‬ ‫ﻟﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻓﻨﻼﻧﺪ و ﺳﻮﺋﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻣﻮر اﻳﻦ درﻳﺎ ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫)‪ .portal, 2009: fimr‬ﻫﻢاﻛﻨﻮن ‪ 9‬ﻛﺸﻮر ‪ 8000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺳﻮاﺣﻞ اﻳﻦ درﻳﺎ را ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ از ﺟﻨﻮب‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﻟﻤﺎن‪ ،‬ﻟﻬﺴﺘﺎن‪ ،‬اﺳﺘﺎن ﻛﺎﻟﻴﻨﻴﻦﮔﺮاد روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻻﺗﻮي‪ ،‬اﺳﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻓﻨﻼﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻮﺋﺪ و داﻧﻤﺎرك اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ 1‬و ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪.(1‬‬

‫‪1- Helcom‬‬
 ‫‪57‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ :1‬اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺳﺎﺣﻠﻲ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ‬

‫ﻣﺴﺎﺣﺖ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫درآﻣﺪ‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫اﻗﻠﻴﺖ‬ ‫ﺗﺮاﻛﻢ‬ ‫رﺗﺒﻪ‬ ‫رﺗﺒﻪ‬ ‫ﻛﻞ‬
‫ﮔﺮوه‬ ‫رﺗﺒﻪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ‬ ‫رﺗﺒﻪ‬ ‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬ ‫رﺗﺒﻪ‬ ‫ﺳﺮاﻧﻪ‬ ‫رﺗﺒﻪ‬ ‫‪1000‬‬ ‫ﻛﺸﻮر‬
‫ﻋﻤﺪه‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫)ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫ﻗﻮﻣﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻠﻲ‬ ‫)دﻻر(‬ ‫ﻧﻔﺮ‬
‫ﻣﺮﺑﻊ(‬
‫اوﻛﺮاﻳﻨﻲ‬ ‫ﻟﻬﺴﺘﺎﻧﻲ‬
‫‪46‬‬ ‫‪0/858‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪495/9‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪12994‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪123/5‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪38633‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪311904‬‬ ‫ﻟﻬﺴﺘﺎن‬
‫‪%6‬‬ ‫‪%98‬‬
‫اﺳﻜﺎﻧﺪﻳﻨﺎوي ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‬
‫‪15‬‬ ‫‪0/943‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪198/5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪37000‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪128/48‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪5447‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪43094‬‬ ‫داﻧﻤﺎرك‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫‪%91/5‬‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‬
‫ﻧﺮوژي‬ ‫ﺳﻮﺋﺪي ‪%86‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪270/516‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪9106‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪449964‬‬ ‫ﺳﻮﺋﺪ‬
‫‪%14‬‬
‫ﺳﻮﺋﺪي‬ ‫ﻓﻨﻼﻧﺪي‬
‫‪11‬‬ ‫‪0/952‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪185/853‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪36000‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪5325‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪338145‬‬ ‫ﻓﻨﻼﻧﺪ‬
‫‪%6‬‬ ‫‪%93‬‬
‫روﺳﻲ‬
‫اﺳﺘﻮﻧﻲ ‪%65‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪0/871‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪22/813‬‬ ‫‪20753‬‬ ‫‪173‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪151‬‬ ‫‪1330‬‬ ‫‪133‬‬ ‫‪45237‬‬ ‫اﺳﺘﻮﻧﻲ‬
‫‪%28‬‬
‫ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ ‪ %80‬روﺳﻲ ‪%9‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪0/869‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪48/493‬‬ ‫‪20753‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪3431‬‬ ‫‪123‬‬ ‫‪65200‬‬ ‫ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ‬
‫روﺳﻲ‬
‫ﻟﺘﻮﻧﺎﻧﻲ ‪%54‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪0/855‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪31/351‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪17800‬‬ ‫‪166‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪143‬‬ ‫‪2307‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪64589‬‬ ‫ﻟﺘﻮﻧﻲ‬
‫‪%33‬‬
‫ﮔﺮوه‬
‫ﻗﻮﻣﻲ‬ ‫روﺳﻲ ‪%80‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪0/797‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1/575/561‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪12096‬‬ ‫‪209‬‬ ‫‪8/3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪142745‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪17075400‬‬ ‫روﺳﻴﻪ‬
‫‪%20‬‬
‫‪%8/3‬‬ ‫آﻟﻤﺎﻧﻲ‬
‫‪17‬‬ ‫‪0/932‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2/521/000‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪31473‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪331‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪82515‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪35050‬‬ ‫آﻟﻤﺎن‬
‫ﻏﻴﺮآﻟﻤﺎﻧﻲ‬ ‫‪%91/7‬‬

‫ﻣﺄﺧﺬ‪ :‬اﻃﻠﺲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن )‪ (2009‬و ﮔﺰارش ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺻﻨﺪوق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﻮل )‪(2008‬‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪58‬‬

‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ‪ -‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ)ﻟﻴﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻮﻧﻲ(‬

‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ رﻗﻢ زده و اﻳﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻫﻤﻜﺎري‬
‫و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً زﻳﺎدي را ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﺧﺮﻳﻦ روزﻫﺎي ﺣﻴﺎت اﺗﺤﺎد‬
‫ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي آﻫﻨﮓ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﻼل در آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﺧﻮد را ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﺟﺪي ﻋﻀﻮ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ‪ 23‬اﮔﻮﺳﺖ ‪ 1939‬وﻗﺘﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﻛﺸﻮر ﺿﻤﻴﻤﻪ ﺷﻮروي ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد درﺳﺖ ‪ 50‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ‪23‬‬
‫اﮔﻮﺳﺖ ‪ 1989‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻪ ﻣﻠﺖ ﺟﺰو اوﻟﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن اﺳﺘﻘﻼل از ﺷﻮروي‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آن را در ﺳﺎل ‪ 1991‬ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪدﺳﺖ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك اﻟﻤﻨﺎﻓﻊ‪ 1‬ﻧﻤﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﻛﺸﻮر اﮔﺮﭼﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪﻋﻨﻮان واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺎﻣﻲ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻨﻮز ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را رﻧﺞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ آن ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮرﻫﺎ و روﺳﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ اﻣﻨﻴﺘﻲ دارد و اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺸﻜﻠﻲ دو ﺳﻮﻳﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﻛﺸﻮر ﻛﻮﭼﻚ و ﻛﻢ ﻗﺪرتاﻧﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻢوﺳﻌﺖ و‬
‫ﻓﻘﺪان ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ -‬ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫روﺳﻴﻪ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺎرب ﺗﻠﺦ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺰ رﻧﮓ و ﺑﻮي اﻳﻦ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮي را‬
‫ﺧﻮنآﻟﻮد و ﺳﻠﻄﻪﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﻤﺪه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ و وارث‬
‫آن ﻓﺪراﺳﻴﻮن روﺳﻴﻪ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ اﻳﻦ درﻳﺎ ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺟﺒﻬﻪ ﻧﺎﺗﻮ ﻛﻪ از ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه‬
‫اﺳﻜﺎﻧﺪﻳﻨﺎوي ﺗﺎ ﺟﻨﻮب اروﭘﺎ و درﻳﺎي ﺳﻴﺎه ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداده اﺳﺖ )ﻋﺰﺗﻲ‪،‬‬
‫‪ .(62 :1387‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﺪاﻓﻊ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ روﺳﻴﻪ در ﺗﻀﺎد ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫روﺳﻴﻪ ﺑﺎ اﻛﺮاه ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﺧﻮد در ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﻟﻴﺘﻮﻧﻲ و اﺳﺘﻮﻧﻲ را در اوت ﺳﺎل ‪ 1994‬ﺗﺮك‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻇﺎﻫﺮاً روﺳﻴﻪ ﻧﮕﺮان اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي روسﺗﺒﺎر ﺳﺎﻛﻦ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ‪ 33‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻟﺘﻮﻧﻲ‪ 9 ،‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ و ‪ 28‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﺘﻮﻧﻲ‬

‫‪1- CIS‬‬
‫‪59‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان روسﺗﺒﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺟﺒﺎري‪ .(76 :1379،‬روﺳﻴﻪ ﺧﺮوج ارﺗﺶ ﺳﺮخ را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ داﺷﺘﻦ‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦﻫﺎي ﻛﺎﻓﻲ از ﺣﺴﻦ رﻓﺘﺎر ﺑﺎ روسﻫﺎي ﺳﺎﻛﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮرﻳﻬﺎ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﺑﻪﺷﺪت ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﻫﺮاس ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻮده و آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن آﻧﻬﺎ را اﺧﺮاج ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻛﺸﻮر اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ و ﺟﻨﺒﻪاي ژﺋﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ دارد ﻛﻪ اﻧﻬﺎ را ﻛﺎﻣﻼً‬
‫آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ ﻛﺮده ﺑﻪﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﺳﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﻬﺎ در آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ ‪ 27‬درﺻﺪ ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج ﺧﻮد را از ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻤﻬﻮرﻳﻬﺎ وارد و ﻓﻘﻂ‪24‬‬
‫درﺻﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺻﺎدرات دارد و ﺗﺮاز ﻣﻨﻔﻲ ﺗﺠﺎري اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ‪ 1/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد روﺑﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﻧﻔﺖ و ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻓﻠﺰي و ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز را از روﺳﻴﻪ و ذﻏﺎل را از ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎ وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﻮد را ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ وﻟﻲ در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺧﻮدﻛﻔﺎ ﻧﺒﻮده و ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﻮد را وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺸﻮري ﭼﻮن ﻟﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ از ﻧﻈﺮ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ در ﻛﻨﺎر روﺳﻴﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻧﻔﻴﺴﻲ دارد اﻣﺎ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺸﺪت ﺑﻪ روﺳﻴﻪ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺮي ﻣﻮازﻧﻪ ﺗﺠﺎري اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ‪ 695‬ﻣﻴﻠﻴﻮن روﺑﻞ اﺳﺖ )‪ .(Turner, 2009: 5‬اﻗﻠﻴﺖ ‪ 33‬درﺻﺪ‬
‫روسﺗﺒﺎر و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺪاوم ﺣﻀﻮر ﺑﺨﺸﻲ از ‪ 400/000‬ﺳﺮﺑﺎز روﺳﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 1‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻨﻬﺎ راه دﺳﺘﺮﺳﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ درﻳﺎ‬
‫ﺳﻮاﺣﻞ ﺑﺎﻟﺘﻴﻜﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﺣﻞ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﻣﻜﺎن دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ درﻳﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﻛﺸﻮر در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺧﻠﻲ ﻛﺸﻮر درﮔﻴﺮ‬
‫ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺶ ﺳﻪ ﮔﺮاﻳﺶ‪ :‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻠﻲﮔﺮا‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖﻫﺎي ﺳﺎﺑﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻏﺮب ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ در ﻣﻴﺎن دوﻟﺘﻬﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺗﺮس‬
‫ﻣﺘﺪاول ﻣﻴﺎن دوﻟﺘﻬﺎ )ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ( ﻫﻨﻮز ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺖ دارد‪ .‬در‬
‫اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ ﻧﮕﺮاﻧﻲ از ﻣﺮزﻫﺎ ﻫﻨﻮز در رواﺑﻂ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻮﻳﮋه در ﻣﻴﺎن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق‬
‫ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﺎن اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي روس وﺟﻮد دارد )ﺑﻮزان‪.(192 :1388 ،‬‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪60‬‬

‫ﻛﺸﻮر ﻟﻬﺴﺘﺎن ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎص ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ ﺧﻮد ﻫﻤﻮاره ﺑﺮاي روﺳﻴﻪ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫وﻳﮋهاي داﺷﺘﻪ و ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻟﺤﺎق اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ و ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﺗﻮ ﺗﺤﻮﻻت اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺑﺮاي روﺳﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻨﻈﺮ ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﺴﺖﻫﺎي روﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﻳﻬﺎي ﺧﺎور ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮﻳﮋه ﻟﻬﺴﺘﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺸﻮر از اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻏﺮب را ﻣﻲﺗﻮان از اﻇﻬﺎرات ژﻧﺮال ﻛﻮﻟﻮﻛﻮﺗﻮف اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد ﻛﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮاﻟﻲ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻣﻲدارد )ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ اﻣﻴﺪﻣﺎن را از دﺳﺖ ﻧﺪﻫﻴﻢ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ روﺳﻴﻪ از‬
‫ﺑﺤﺮانﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲﻫﺎي دورهاي ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ و اﻗﻮاﻣﻲ ﻛﻪ روﺳﻴﻪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب‬
‫ﻓﺪراﺳﻴﻮن ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﮔﺮد آورده آﻛﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰﮔﺮا ﺧﻮد را‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ‪) (...‬ﻋﺰﺗﻲ‪.( 64 :1387 ،‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺣﺎﺋﻞ ﺑﻴﻦ روﺳﻴﻪ و ﻧﺎﺗﻮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻟﻬﺴﺘﺎن از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻣﻜﻤﻞ روﺳﻴﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﻬﺴﺘﺎن ﻛﺸﻮري ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از‬
‫ﻟﺤﺎظ وﺳﻌﺖ در رﺗﺒﻪ ‪ 68‬و ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﺟﻤﻌﻴﺖ در رﺗﺒﻪ ‪ 29‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻗﺮار دارد و داراي ﻳﻚ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ‪ 98/7‬درﺻﺪ ﻟﻬﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﻮاﺣﻞ ﻟﻬﺴﺘﺎن در درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ راه دﺳﺘﺮﺳﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ درﻳﺎ و ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي آﺑﻲ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻃﻤﻊورزي ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺑﻮده و در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﻮﺋﺪ‪ ،‬ﺷﻮروي و آﻟﻤﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﺣﻞ ﭼﺸﻢ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ در اوﻟﻴﻦ ﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي در روﺳﻴﻪ درﺑﺎره‬
‫دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ روﺳﻴﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 93‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻳﻜﻲ از ﺧﻄﻮط ﻣﻬﻢ ﺳﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ روسﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ روﺳﻴﻪ ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ در ﻣﺮزﻫﺎي‬
‫ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ )ﻋﺰﺗﻲ‪ .(67 :1387 ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﺮاردادي ﻛﻪ ﺑﻴﻦ روﺳﻴﻪ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺸﺘﺮكاﻟﻤﻨﺎﻓﻊ ﺑﻪ اﻣﻀﺎ رﺳﻴﺪه‪ ،‬روﺳﻴﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺠﻮزي ﺑﺮاي روﺳﻴﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﺧﺎك آﻧﻬﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﻈﺎﻣﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﻮزه ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻋﺪم ﻋﻀﻮﻳﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺸﺘﺮكاﻟﻤﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد‬
‫ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ و ﻧﺎﻧﻮﺷﺘﻪ روال ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪61‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﺣﻮزه ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬

‫ﺑﻴﻦ دو ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﻲ ‪ 3+3‬ﺑﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﻮروي‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫اﺑﺮﻗﺪرت و آﻟﻤﺎن‪ ،‬ژاﭘﻦ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺳﻪ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ‬
‫ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ و ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺪرﺗﻬﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم و ﻃﻲ دوران ﺟﻨﮓ‬
‫ﺳﺮد و اﺳﺘﻌﻤﺎرزداﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪﺻﻮرت ‪ 2+3‬درآﻣﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﻮروي‬
‫اﺑﺮﻗﺪرت‪ ،‬ﭼﻴﻦ و ژاﭘﻦ و اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ در ﺣﺎل ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اوﻟﻴﻦ‬
‫دﻫﻪ دوران ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪﺻﻮرت ‪ 1+4‬درآﻣﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ اﺑﺮﻗﺪرت و ﭼﻴﻦ‪ ،‬اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ‪ ،‬ژاﭘﻦ و روﺳﻴﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ‪،‬‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ ﻣﺪﻋﻲاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺤﺘﻤﻞﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮاي دو دﻫﻪ آﻳﻨﺪه اﺳﺖ )ﺑﻮزان‪،‬‬
‫‪203 :1388‬و ‪ .(204‬اﻟﺒﺘﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺑﺎﻟﻜﺎن ﻧﺸﺎن داد ﻫﻨﻮز اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻳﻚ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﻛﻠﻴﺪي اﺳﺖ‬
‫و ﺑﺴﻴﺎري از اﻗﺪاﻣﺎت‪ ،‬از دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ ﺳﺨﺖﮔﻴﺮاﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﻗﺪام ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪﺻﻮرت ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺪرت‬
‫ﺳﻠﻄﻪ در دﺳﺖ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ اوﻟﻴﻦ ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )ﺑﺮژﻳﻨﺴﻜﻲ‪.(209 :1385 ،‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮد رواﺑﻂ اروﭘﺎ و آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺎﺧﺘﺎري روﺑﺮو ﺑﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﺬف ﺧﻄﺮ ﺷﻮروي ﻇﻬﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ اﺑﺮﻗﺪرت‪ ،‬اروﭘﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ‬
‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري و اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺮژﻳﻨﺴﻜﻲ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﺴﺖ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻪ ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺛﺮوت اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎن‬
‫را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﻫﻤﻜﺎري آﻣﺮﻳﻜﺎ و اروﭘﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻖ ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﻮد)ﺑﺮژﻳﻨﺴﻜﻲ‪ .(121 :1386 ،‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ ﺟﻨﮓ ﺳﺮد اروﭘﺎ ﻋﻤﻼً ﺗﺤﺖاﻟﺤﻤﺎﻳﻪ‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﻫﻢ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ را‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺎن ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻜﺎن رﻫﺒﺮي ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺪرت ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ‬
‫ﻧﻪ ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻖ و اروﭘﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دو در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻋﻤﻼً‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪62‬‬

‫ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻖ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(129 :‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﻣﺮزﻫﺎي ﺣﻮزه روﺳﻴﻪ ﻫﺎرﺗﻠﻨﺪي‬
‫ﺑﻪﻃﻮر اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﺮب آن ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ دﻳﮕﺮ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺴﻜﻮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻫﺪاف اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺷﻮروي ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ رژﻳﻢﻫﺎي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ در ﻧﻮاري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ و ﻣﺮﻛﺰي و در ﻗﺎﻟﺐ ﭘﻴﻤﺎن ورﺷﻮ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻟﻬﺴﺘﺎن ﻛﻠﻴﺪ ﺳﭙﺮ دﻓﺎﻋﻲ روﺳﻴﻪ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ و اﻟﺤﺎق ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ را در درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻓﺮاﻫﻢ و‬
‫ﻋﻤﻖ دﻓﺎﻋﻲ ﺑﺰرﮔﻲ را ﺗﺎ ﻟﻨﻴﻨﮕﺮاد ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺷﻮروي در ﻏﺮب ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺎﻳﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻤﻠﻪاي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از ﺳﻮي‬
‫آﻟﻤﺎﻧﻬﺎ ﻳﺎ اﺗﺤﺎدي از ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻫﺪف اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ‬
‫ﺷﻮروي در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻓﺎﻋﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ درﻳﺎﻫﺎي داﺧﻠﻲ و ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻋﻤﻖ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ در ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﻫﺪاف اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در اﻳﺠﺎد ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت‬
‫ﺑﻨﺪري در درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﺮاي ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﻜﻼس ﺑﺎراﻧﻴﺴﻜﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺷﻮروي ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ آن از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻨﺪرﮔﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰ‬
‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﺎﺷﺪ )ﻛﻮﻫﻦ‪.(395 :1387 ،‬‬
‫ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ در ﻧﺎﺗﻮ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪ ﺳﻨﺖﭘﺘﺮزﺑﻮرگ در ‪ 30‬ﻣﺎﻳﻠﻲ ﻣﺮز ﻧﺎﺗﻮ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ ﻫﺎرﺗﻠﻨﺪ از دﺳﺖ روﺳﻴﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از دﺳﺖ دادن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻛﻪ از ﻗﺮن ‪ 18‬ﺗﺤﺖ ﺳﻴﻄﺮه روسﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻨﺎدر رﻳﮕﺎ و ﺗﺎﻟﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ اﻣﻜﺎن دﺳﺘﺮﺳﻲ روﺳﻴﻪ ﺑﻪ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﮔﺮدﻳﺪ و اﻳﻦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺑﻨﺎدري‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ در زﻣﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ﻳﺦ ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻨﺎدر ﺳﻬﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ در ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﻲ روﺳﻴﻪ دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪﻋﻼوه ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ در ﻛﻨﺎر ﻟﻬﺴﺘﺎن ﭘﺎﻳﮕﺎه درﻳﺎﻳﻲ ﺑﺎﻟﺘﺴﻴﻚ روﺳﻴﻪ در ﻛﺎﻟﻴﻨﮕﺮاد و ﻟﺸﻜﺮ ‪ 11‬روﺳﻴﻪ را‬
‫در اﺣﺎﻃﻪ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﻬﻢ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺻﺎدرات ﻧﻔﺘﻲ روﺳﻴﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪﻫﺎي درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ در‬
‫ﻟﺘﻮﻧﻲ و اﺳﺘﻮﻧﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻪ وﻧﺘﭙﻴﻠﺲ در ﻟﺘﻮﻧﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ در اﻳﻦ درﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‬
‫‪ 15‬درﺻﺪ از ﻛﻞ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺘﻲ روﺳﻴﻪ را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻫﻤﺎن؛ ‪ .(433‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد اﻣﺮوزه‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ روﺳﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪63‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫از ﺳﺎل ‪ 1993‬ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮكاﻟﻤﻨﺎﻓﻊ ﺑﺎ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ روﺳﻴﻪ و ﻳﻚ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺟﺪا ﺷﺪن از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ در ﻃﻮل‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻫﻤﻴﺸﻪ وﻓﺎدارﻳﺶ را ﺑﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﺘﺤﺪ اﻋﻼم ﻧﻤﻮده و از زﻣﺎن دوﻟﺖ ﻛﻨﺪي‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺴﺎوي‪ ،‬ﺳﺮﻣﺸﻖ ﻛﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺑﻪﻃﻮر رﺳﻤﻲ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻇﻬﻮر اروﭘﺎ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ واﺣﺪ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻔﺎي ﺗﻌﻬﺪات و ﺣﺮﻛﺖ دادن رﻫﺒﺮي ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ )ﺑﺮژﻳﻨﺴﻜﻲ‪ .(53 :1385 ،‬از ﻃﺮﻓﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ در ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﺪوده ﺣﺴﺎس اروﭘﺎي ﻣﺘﺤﺪ را ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮق ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﺑﺪ و اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﺳﺮﺣﺪات‬
‫ﺷﺮﻗﻲ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﻣﻌﺎدل ﺟﺒﻬﻪ ﺷﺮﻗﻲ ﻧﺎﺗﻮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدد؟ اﮔﺮﭼﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻮال اوﻟﻲ را ﺑﺎﻳﺪ‬
‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻮال دوم ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﺪوده ﻧﺎﺗﻮ آﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻧﻴﺰ درﮔﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮات آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻧﺎﺗﻮ ﻫﻨﻮز ﻧﺎﻓﺬاﻧﺪ و ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻮﺳﻌﻪ اروﭘﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻮدﻛﺎر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻔﻮذ آﻣﺮﻳﻜﺎ را‬
‫در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬از ﻧﮕﺎه روﺳﻴﻪ‪ ،‬اروﭘﺎﻳﻲ وﺳﻴﻊ و ﻧﺎﺗﻮﻳﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ در ﺧﺪﻣﺖ اﻫﺪاف‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﻣﻴﺎن ﻣﺪت آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮد ﻧﻔﻮذ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اﻳﻦ دو ﻧﻬﺎد ﻳﻌﻨﻲ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎﻳﻲ و ﻧﺎﺗﻮ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻧﻬﺎ در ﺟﻬﺖ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻦ اروﭘﺎ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه و ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻫﻀﻢ ﺗﺪرﻳﺠﻲ روﺳﻴﻪ در ﻧﻈﺎم ﻫﻤﻜﺎري ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﺿﺮوري اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪ .(200 :‬ﺑﺮژﻳﻨﺴﻜﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر اروﭘﺎي ﻣﺮﻛﺰي در‬
‫ﻧﺎﺗﻮ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﻮع اﻃﻤﻴﻨﺎن اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬دو ﻃﺮﻓﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻇﻬﻮر ﻫﻤﻜﺎري ﻋﺎدﻻﻧﻪ و‬
‫ﻣﺴﺎوي ﻧﺎﺗﻮ ﻳﺎ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ از ﺳﻮي اروﭘﺎﻳﻲﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﺗﻌﻬﺪ روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﺗﻤﻪ دادن اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻓﻀﺎي ﭘﺲ از ﺷﻮروي ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد از ﻳﻚﻃﺮف ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت روﺳﻴﻪ و اﻃﺮاف آن و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ؛ ﺑﻪ دوﻟﺘﻬﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻗﻔﻘﺎز و آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوﻟﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه در ﺣﺎل ﻋﺒﻮر از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﺷﻮروي ﺑﻪ ﺳﻮي اروﭘﺎ ـ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺑﻮزان‪.(212 :1388 ،‬‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪64‬‬

‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس دوﻟﺘﻬﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و ﺑﺎﻟﻘﻮه اوﻛﺮاﻳﻦ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎي واﻗﻊ ﺷﺪه در ﻣﺮزي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻨﻮز در آﻧﻬﺎ ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﻣﻴﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي اروﭘﺎﻳﻲ و ﭘﺲ از ﺷﻮروي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﺸﺪه و‬
‫ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻮزه ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺣﺴﺎسﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﺮزي روﺳﻴﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﻮر‬
‫اﺳﺘﻮﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﻮﻧﻲ ﺑﻪ ‪ 770‬ﻣﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻊ ﻧﻮاﺣﻲ ﻧﺎروا و ﭘﺘﺮي ادﻋﺎي ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ دارد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫دو ﻛﺸﻮر در ﺳﺎل ‪ 1996‬ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻘﺎﺗﻲ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻨﻮز ﻧﻬﺎﺋﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ و ﻟﺘﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺮ ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد ادﻋﺎي ارﺿﻲ دارﻧﺪ )ﻛﻮﻫﻦ‪.(425 :1388 ،‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻟﺤﺎق ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزه ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮ از ﻳﻚ ﻃﺮف و ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ روﺳﻴﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼف در آﻳﻨﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺷﻮد‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه روسﻫﺎ ﻣﺪل‬
‫ﻓﻨﻼﻧﺪي )ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ( ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻋﻀﻮ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزه ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻛﻨﻮن‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻋﻀﻮ ﻧﺎﺗﻮ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬روسﻫﺎ ﻫﻤﺎﻛﻨﻮن ﺑﻼروس را ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺣﺎﺋﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎﺗﻮ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬
‫دوﻟﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻤﺎس اﻳﻦ دو ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ در ﮔﺬﺷﺘﻪاي‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻓﻮق روﺳﻴﻪ را ﻳﻚ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻏﺮب ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎرت ﺑﺎزي ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻏﺮب ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻧﻘﺎط ﭘﺮآﺷﻮب ﻧﺪارد‬
‫و ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ روﺳﻴﻪ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﻠﻮه ﻧﺪاده و ﻋﺎدي ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﺗﻮ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن داراي ﺣﻖ وﺗﻮي دوﮔﺎﻧﻪ در ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻗﺪرﺗﻬﺎي‬
‫اﺻﻠﻲ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎر آﻣﺪي آن ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺴﻴﺮ ﻛﺎر آﻣﺪي ﺑﻪ‬
‫آﺳﺎﻧﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺪود ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه آﻟﻤﺎن ﺑﺮ روي ﻧﻘﺸﻪ اروﭘﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻏﺮب ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و در ﺷﺮق‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼلﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺟﻤﻬﻮرﻳﻬﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودي اوﻛﺮاﻳﻦ و‬
‫ﺑﻼروس و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد )ﺑﺮژﻳﻨﺴﻜﻲ‪ .(73 :1385 ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي‬
‫ﻛﻪ از ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺗﺎ ﺑﺎﻟﻜﺎن ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﺑﻮﻳﮋه در ﻣﻮرد ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻲﺛﺒﺎت و‬
‫ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﻧﺎﺗﻮ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻄﺮ ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺠﺪد روﺳﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻛﻪ اﺣﻴﺎء‬
‫ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪﻃﻠﺒﻲ روﺳﻴﻪ و درﮔﻴﺮي ﺗﻤﺎم اروﭘﺎ را در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ آﮔﺎه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ در‬
‫‪65‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﻴﺎﺗﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺘﺤﺪان اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ و‬
‫آزاد‪ ،‬و ﻧﺎﺗﻮ ﻫﻤﻮاره ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻗﻮي ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﻮزه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖﻫﺎي ﻓﺮاﺗﺮ از اروﭘﺎ ﺑﻴﻦ آﻣﺮﻳﻜﺎ و اروﭘﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼلﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺪ و ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ راﻫﺒﺮد ﮔﺴﺘﺮده آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﺮاي اوراﺳﻴﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﺮي ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺟﺪاي از اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻٌ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺰﻳﺮهاي ﺑﻪ دور از ﺳﻮاﺣﻞ اوراﺳﻴﺎ در ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ )ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ‪،‬‬
‫‪ .(70 :1383‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺎ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻤﺮ و‬
‫ﻣﺆﻛﺪ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﻮق دادن آﻧﻬﺎ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪ از راﺑﻄﻪاي ﺗﺸﻜﻞﻳﺎﻓﺘﻪ ارﮔﺎﻧﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺴﻜﻮ ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻧﻈﻴﺮ ﻓﻨﻼﻧﺪ( و از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي اروﭘﺎ و ﺣﺘﻲ ﻧﺎﺗﻮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ‬
‫ﮔﺰﻳﻨﺶﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺳﻮﺋﻞ ﻛﻮﻫﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬آﻳﻨﺪه ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻮارﻫﺎي ﺷﻜﻨﻨﺪه دﻳﮕﺮي را وارد ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻞﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻨﻄﻘﻪاي از‬
‫ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺗﺎ اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ و ﺑﺎﻟﻜﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻛﻮﻫﻦ‪ .(98 :1387 ،‬اﺳﺎﺳﺎً وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺪهآل ﺑﺮاي‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در دﻫﻪﻫﺎي آﺗﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اروﭘﺎ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ اﻣﻨﻴﺖ داﺧﻠﻲ ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎً ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ در ﺧﺎرج از اروﭘﺎ‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ )راﺟﺮز‪:1384 ،‬‬
‫‪ .(151‬در ﺧﺼﻮص ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزه ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻛﺎرﻳﻦ ﺷﻮﻳﻲ در رﺳﺎﻟﻪ دﻛﺘﺮاﻳﺶ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻪ ﻣﻘﻄﻊ اﺻﻠﻲ در رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ؛ اوﻟﻴﻦ ﻣﻘﻄﻊ اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ اول‪ ،‬دوم اﻟﺤﺎق ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﺷﻮروي در ﺣﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم و ﺗﺪاوم آن ﺗﺎ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺳﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺘﻘﻼل دوﺑﺎره ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ در اﺛﻨﺎي ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺷﻮروي‪ ،‬او‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﻮرد ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻏﻴﺮروﺷﻦ و ﺿﺪ ﻧﻘﻴﺾ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ‬
‫ﻋﺪول از اﺻﻮل ﺧﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﻠﻞ آزاد ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و زﻣﻴﻨﻪ اﻟﺤﺎق اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫‪Shuey,‬‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﻃﻮل دوران ﺟﻨﮓ ﺳﺮد آﻧﺮا ﺑﻪرﺳﻤﻴﺖ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )‬
‫‪.(1996: abstract‬‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪66‬‬

‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻗﻀﺎوت ﻧﻬﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد آﻳﻨﺪه ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و رواﺑﻂ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ و‬
‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ و آﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮد و اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ در آﻳﻨﺪه روﺳﻴﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻗﺪرﺗﻲ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﻮد ﻳﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻗﺪرﺗﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي رﻫﺒﺮي دﻧﻴﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮان ﺧﻮد در‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ‪ 0+X‬ﺗﻼش ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻳﺎ ﺷﻜﻞ دﻳﮕﺮي از ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋي روﺳﻴﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دوران ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﻫﻪ از ﺟﻨﮓ‬
‫ﺳﺮد ﺑﺎ ﺗﺮس و ﺑﻲاﻋﺘﻤﺎدي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺷﻮروي ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﺮﻟﻴﻦ )‪ (1948‬آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﻤﺐ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮروي )‪ (1949‬ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻛﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺮه ﺟﻨﻮﺑﻲ‬
‫)‪ (1950‬و آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻲ از ﺳﻮي ﺷﻮروي )‪ (1953‬و ﭘﻴﻤﺎن ورﺷﻮ )‪ (1955‬را از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻮاﻫﺪ روﺷﻦ از ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﻮروي ﺑﺮاي ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺴﻜﻮ ﻧﻴﺰ دﻛﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﺮوﻣﻦ و ﻃﺮح ﻣﺎرﺷﺎل )‪ (1947‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﺎﺗﻮ )‪ (1949‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺟﻨﮓ ﻛﺮه و آزﻣﺎﻳﺶ‬
‫ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻲ از ﺳﻮي آﻣﺮﻳﻜﺎ )‪ (1952‬را ﺗﻬﺪﻳﺪات ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي اﻣﻨﻴﺖ ﺧﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮد و‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دو اﺑﺮﻗﺪرت در اﻳﻦ دوره ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﻞﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮازﻧﻪاي از ﺗﺮس ﻫﺴﺘﻪاي و‬
‫ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺘﻪاي ﺷﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺟﻬﺎن در دو ﺣﻮزه ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ؛ ﺣﻮزه ﻗﺎرهاي‬
‫اوراﺳﻴﺎ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﺷﻮروي و ﺣﻮزه درﻳﺎﺋﻲ ﺗﺠﺎرتﻣﺤﻮر‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺴﻠﻂ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻨﺪ)ﻛﻮﻫﻦ‪ .(132 :1387 ،‬اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮوي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﺑﻪدﻧﺒﺎل اﻳﺠﺎد ﻳﻚ‬
‫ﻧﻮار اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬ﺷﻮروي ﻫﻨﻮز دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن وﻳﺮاﻧﻴﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻬﺎﺟﻢ آﻟﻤﺎن در ﺟﻨﮓ دوم‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺪف ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺳﭙﺮ دﻓﺎﻋﻲ ﻗﻮي ﻣﻴﺎن اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و اروﭘﺎي‬
‫ﻏﺮﺑﻲ ﻗﺮار داده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮقآﺳﺎي دﻳﮕﺮي از ﺧﻮد ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ در‬
‫دﻫﻪ ‪ 1960‬دو اﺑﺮﻗﺪرت در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺗﻲ دوﺷﺎدوش ﻫﻢ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در دﻫﻪ ‪1980‬‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﺟﻬﺎن دوﺑﺎره ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻬﻤﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﻲ دﻫﻪ‬
‫‪ 1970‬ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻴﻦ از ﺟﻬﺎن ﻗﺎرهاي اورآﺳﻴﺎ دور ﺷﺪ و ﺣﻮزه ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ‬
‫دﻳﮕﺮي را در آﺳﻴﺎي ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ رﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ اﻗﺘﺼﺎدي و رﻓﺎه اروﭘﺎي‬
‫‪67‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﺳﺎﺣﻠﻲ و ژاﭘﻦ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﻣﻮازﻧﻪ ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اروﭘﺎي‬
‫ﻏﺮﺑﻲ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻴﺮﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ آن در ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﺎﺗﻮ ﻓﺸﺎر ﺗﺎزهاي را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در‬
‫اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ وارد ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻧﺎآراﻣﻴﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﻘﺪان ﻛﺎﻻي ﻣﺼﺮﻓﻲ‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﺟﻨﺒﺶ‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ در ﻟﻬﺴﺘﺎن و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴﻢ ﺧﺰﻧﺪه در دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻓﺮﺳﻮده و ﺑﻲﺛﺒﺎﺗﻲ رژﻳﻢﻫﺎي اﻗﻤﺎري واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻮروي ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1989‬ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺗﻮان ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺴﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دﻳﻮار ﺑﺮﻟﻴﻦ ﺑﺮﭼﻴﺪه ﺷﺪ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻫﺎرﺗﻠﻨﺪ ﺷﻮروي‪ ،‬از ﺳﻠﻄﻪ آن ﺧﺎرج ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺧﻮاﻫﺎن‬
‫اﺳﺘﻘﻼل از ﺷﻮروي ﺷﺪه و در ﺳﺎل ‪ 1991‬ﺑﻪﻃﻮر رﺳﻤﻲ آﻧﺮا ﺑﻪدﺳﺖ آوردﻧﺪ‪ .‬آﻟﻤﺎن ﺑﻪ وﺣﺪت‬
‫رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ از دﺳﺖ ﺷﻮروي ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ اﻳﻦ دوره از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪن ﺷﻮروي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻇﻬﻮر اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﺑﺮﻗﺪرت ﺟﻬﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫روﺳﻴﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻮروي ﻳﻚ ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ‬
‫ﺑﻪﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ ﻟﻴﻜﻦ روﺳﻴﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻗﺪرت درﺟﻪ ‪ 2‬ﺑﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻗﺎرهاي ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮد ﻓﺮاﻛﺮوي و ﻓﻀﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺸﻨﻮدي‬
‫روسﻫﺎ ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎي ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ روﺳﻴﻪ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه اﻳﻦ ﻛﺸﻮر‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي درك رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻗﺪرت روﺳﻴﻪ ﻧﻘﺶ اﻗﺘﺼﺎد روﺳﻴﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫رﻛﻮد ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮي در ﻗﺪرت واﻗﻌﻲ روﺳﻴﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬روﺳﻴﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ از ﺛﺒﺎت‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ زﻳﺮﺑﻨﺎ و ﺷﺎﻟﻮده ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫روﺳﻴﻪ درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺰاﻳﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻃﻲ اﻳﻦ ﻗﺮن اﻳﻦ ﻣﺰﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮد را ﻣﺘﺤﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻗﻴﺎﻧﻮسﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ در ﺣﺎل ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻋﻜﺴﻬﺎي ﻣﺎﻫﻮارهاي‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي‪ ،‬ﺟﻤﻊآوري‬
‫و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻮاﺑﻖ و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺴﺘﻤﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻳﺦ در ﺳﻨﻮات ﻣﺘﻮاﻟﻲ )ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ (2‬و‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪68‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎﻫﺎي ﺷﻨﺎورﻣﺴﺘﻘﺮ در اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎل‪ 2040‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻳﺨﻬﺎي‬
‫ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﺳﻮاﺣﻞ ﺷﻤﺎﻟﻲ روﺳﻴﻪ در اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻃﻮل ﺳﺎل و ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ در‬
‫دﺳﺘﺮس اﻳﻦ ﻛﺸﻮر و ﺟﻬﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد )‪.(Ahlenius, 2009: 6‬‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ :2‬وﺿﻌﻴﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ آﻳﻨﺪه ﻳﺨﻬﺎي اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺄﺧﺬ‪www.rnep.org :‬‬

‫در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 88/1/19‬ﺧﺒﺮ ﮔﺰاري اﻳﺰوﺳﺘﻴﺎ ﮔﺰارش داد ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻼم ﻣﺆﺳﺴﺎت ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻻﻳﻪ‬
‫ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻳﺦ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺤﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﺗﺠﺎرت درﻳﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ و ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﺪان‬
‫‪69‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻀﻞ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ روﺳﻴﻪ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ از آن رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮده و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻮﺟﺐ اﺗﺨﺎذ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﺮق و ﻏﺮب و ﺟﻨﻮب ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﭼﻬﺮه ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را ﻛﺮﻳﻪ و ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺗﺠﺎوز ﺗﺮﺳﻴﻢ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﺮﻃﺮف ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در آن زﻣﺎن روﺳﻴﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻃﻮل‬
‫ﺳﻮاﺣﻞ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻲ ﺟﻬﺎن را در اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ .‬ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮﻳﻦ و اﻗﺘﺼﺎديﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺮدد ﺑﻴﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس‬
‫اﻃﻠﺲ و آرام از ﺳﻮاﺣﻞ ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ و اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺘﻬﺎي ﺑﻲﺑﺪﻳﻞ را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد)ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ .(3‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل راﻫﻬﺎي‬
‫ﺗﺠﺎرت آﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪر ﻧﻮﺗﺮدام را ﺑﻪ ﺑﻨﺪر ﻳﻮﻛﻮﻫﺎﻣﺎ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ از ﻣﺴﻴﺮ ﻛﺎﻧﺎل ﺳﻮﺋﺰ )ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺗﻨﺎژ( ﺣﺪود ‪ 10000‬ﻣﺎﻳﻞ درﻳﺎﻳﻲ و از ﻃﺮﻳﻖ دﻣﺎﻏﻪ اﻣﻴﺪﻧﻴﻚ ﺣﺪود ‪14500‬ﻣﺎﻳﻞ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ دو ﺑﻨﺪر از ﻣﺴﻴﺮ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻳﻌﻨﻲ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ‪ 6400‬ﻣﺎﻳﻞ‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﺘﺼﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ )‪ (Akimoto, 2009: 3‬و اﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺠﺎرت درﻳﺎﻳﻲ از ﻟﺤﺎظ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺗﺮاﺑﺮي ﺑﻪ ﻧﺼﻒ و ﻛﻤﺘﺮ از آن ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺻﺮﻓﻪ‬
‫ﺟﻮﻳﻲ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﭼﺸﻢﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺸﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ را در ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﺎت ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ و اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻛﺒﻴﺮ‬
‫در اواﺧﺮ ﻗﺮن ‪ 20‬و اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ در ﺟﻬﺎن ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻛﺮده و ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ درﻳﺎ‬
‫ﺑﺮاي روﺳﻴﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ درﻳﺎﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺪاﻓﻨﺪ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ دارد و ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ‬
‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﺤﺚ ژﺋﻮﭘﻠﻴﻴﺘﻚ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﻦ درﻳﺎ‬
‫ﺑﻪﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ 6 .‬ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺪرت روﺳﻴﻪ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺠﺮب در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اﻣﻜﺎن ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻘﺶ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﺧﻮاﻫﺪ داد )ﻛﻮﻫﻦ‪ .(405 :1387 ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﺎ آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮي و ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﺧﻮد و از ﻫﻢ اﻛﻨﻮن‬
‫ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺧﻮد را ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ آﺗﻲ ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺠﺎرب ﺗﺎرﻳﺨﻲ در‬
‫ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر راﻫﮕﺸﺎء ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﻛﺸﻮر آﻟﻤﺎن در ﺑﻴﻦ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص و وﻳﮋهاي دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻗﺘﺼﺎد اروﭘﺎ و ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻗﺪرت ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺟﻬﺎن‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪70‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﭘﺮﺟﻤﻌﻴﺖﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮر اروﭘﺎﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ آﻟﻤﺎن ﺣﻠﻘﻪاي از زﻧﺠﻴﺮه ﻣﺘﺤﺪان‬
‫ﻏﺮب اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي آﻟﻤﺎن ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪﻟﺤﺎظ ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت‬
‫روﺳﻴﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪه و ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روﺳﻴﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﭘﻴﺸﺮوي ﺑﻪ ﺷﺮق ﻧﺎﺗﻮ دراﺟﺮاي‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اروﭘﺎ ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ آن اﺻﻄﻜﺎك ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و اﺳﺎس آن‬
‫ﺑﺮ ﺗﻀﻌﻴﻒ رواﺑﻂ اروﭘﺎ و آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻃﺮحرﻳﺰي ﺷﺪه ﺑﻪ اروﭘﺎو ﺑﻮﻳﮋه ﺑﻪ آﻟﻤﺎن ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ)ﻛﻮه ﻣﺴﻜﻦ‪ ،(2 :1387 ،‬در ﺣﻮزه ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﺨﺶ ﻏﺮﺑﻲ ﺳﻮاﺣﻞ آﻟﻤﺎن ﺳﻨﮕﻼﺧﻲ و ﺻﺨﺮهاي‬
‫و ﺑﺨﺶ ﺷﺮﻗﻲﺗﺮ آن ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻟﻬﺴﺘﺎن ﮔﺴﺘﺮشﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮاﺣﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﻟﻬﺴﺘﺎن ﻫﻤﻮاره ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻏﺮﺑﻲاش را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻟﻤﺎن رﻫﺒﺮ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎﺳﺖ و در ﻛﻨﺎر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً رﻫﺒﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ اروﭘﺎ را ﺑﻪﻋﻬﺪه دارد ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺧﻮد را در ﭼﺎرﭼﻮب اﻳﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮاﺣﻞ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﺮاي آﻟﻤﺎن‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ راه ﺗﺠﺎرت درﻳﺎﻳﻲ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮده و ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺜﻞ‬
‫داﻧﻤﺎرك‪ ،‬ﺳﻮﺋﺪ و ﻓﻨﻼﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي ﺑﻪ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺳﻮﺋﺪ و‬
‫ﻓﻨﻼﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪ درﻳﺎﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮاي داﻧﻤﺎرك ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻛﺸﻮر ﻣﺴﻠﻂ‬
‫ﺑﺮ ﺗﻨﮕﻪﻫﺎي داﻧﻤﺎرك ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮده‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ داﻧﻤﺎرك ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش رژﻳﻢ وﻳﮋه ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﺗﻨﮕﻪﻫﺎ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ آﻧﺮا از ﺧﻮد ﺳﻠﺐ ﻛﺮده‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در زﻣﺎن ﺑﺤﺮان و ﺟﻨﮓ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ‬
‫ﻛﻨﺪ )‪ ،(turner , 2008: 4‬ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از درآﻣﺪ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺳﺎﺣﻠﻲ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ‬
‫از ﻣﺤﻞ ﺗﻮرﻳﺴﻢ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي و ﻣﺎﻫﻴﮕﻴﺮي ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮﻳﮋه ﺧﻮد‬
‫اﻳﻦ درﻳﺎ و ﺳﻮاﺣﻞ ﺷﻤﺎﻟﻲ اﺳﻜﺎﻧﺪﻧﻴﺎوي ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﻫﺰاران ﮔﺮدﺷﮕﺮ را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد ﺟﻠﺐ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ)‪.(Nelder, 2009: 3‬‬
‫‪71‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ :3‬ﮔﺬرﮔﺎهﻫﺎي آﺑﻲ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ‬

‫‪www.vnep.org/ arctic sea routes‬‬ ‫ﻣﺄﺧﺬ‪:‬‬

‫ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ و ﻧﺤﻮه ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ وﮔﺎز ﺟﻬﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻛﺜﺮ ذﺧﺎﻳﺮ ﮔﺎز‬
‫ﺟﻬﺎن ﻳﻌﻨﻲ ‪ 70‬درﺻﺪ اﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ در روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﺮان‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬درﻳﺎي‬
‫ﺧﺰر‪ ،‬ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس و ﺳﻴﺒﺮي ﻗﺮار دارد )‪ .(Hugo, 2009: 3‬اﻛﺜﺮ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ در‬
‫آﺳﻴﺎ ﺑﻮده و ﺳﻬﻢ روﺳﻴﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن از ﺑﻘﻴﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ)ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ (4‬ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﮔﺎزﭘﺮوم روﺳﻴﻪ از اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﻴﻢ ﮔﺎز در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺷﺘﺎﻛﻤﻦ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﺑﺎ‬
‫ﺗﺨﻤﻴﻦ ‪ 3‬ﺗﺮﻳﻠﻴﻮن و ‪ 700‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﮔﺎز ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ )‪ .(harisson , 2009: 4‬اﻳﻦ ﺣﻮزه‬
‫ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺎﺣﻠﻲ ‪ 360‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﻋﻤﻖ ‪ 320‬ﻣﺘﺮ در درﻳﺎي ﺑﺎرﻧﺖ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪72‬‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ :4‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ‬

‫ﻣﺄﺧﺬ‪www.gnidu.no :‬‬

‫ﺗﺎ اﻣﺮوزه روﺳﻴﻪ از ﻧﻈﺮ ذﺧﺎﻳﺮ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﮔﺎز ﻣﻘﺎم اول ﺟﻬﺎﻧﻲ و از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ ﻧﻴﺰ در‬
‫ﻣﻜﺎن دوم ﺟﻬﺎن ﻗﺮار دارد‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ اﻗﺘﺼﺎد روﺳﻴﻪ ﺑﻪﺷﺪت ﺑﻪ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻘﺘﻲ آن واﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪ ،‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻮﺟﻪ را ﺑﻪ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز داﺷﺘﻪ و ﺣﻀﻮر ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ در‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ راﻫﺒﺮد ﺟﺪي ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ)‪ .(Zihan, 2009: 8‬واﻗﻌﻴﺖ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻋﻠﻲرﻏﻢ دارا ﺑﻮدن اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻓﻮق در اﺳﺘﺮاﺗﮋي اﻧﺮژي ﺟﻬﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻦﻛﻨﻨﺪهاي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﻧﺒﻮده ﻛﻪ ﮔﺎه ﺑﺎزﻳﭽﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻏﺮب ﺑﺎ ﺑﺎزي در ﺻﺤﻨﻪ ژﺋﻮﭘﻮﻟﺘﻴﻚ اﻧﺮژي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﻳﻦ‬
‫ﻛﺸﻮر اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ اﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮد ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه اﻧﺮژي‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﺎﻓﻲ اﻧﺮژي ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر و ﻗﺎره آﻣﺮﻳﻜﺎ وﺟﻮد دارد‬
‫‪73‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ اﻗﺘﺼﺎديﺗﺮ و ﺑﻪاﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺪاوم ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ‬
‫اوﻟﻴﻦ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﻋﺮﺻﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده ﻗﺒﻞ از ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎز ﺧﻮد‬
‫ﻛﻨﺘﺮل دﻳﮕﺮ ﻗﺪرﺗﻬﺎﺳﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺪرﺗﻬﺎ و ﺣﺘﻲ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ اﻳﻦ ﺑﺎزي را درك ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ‬
‫در ﺣﺎل ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ژﻧﺮال ﻓﻮن ﻟﻮﻫﺎزن‪ .(2 :1995 ،‬روﺳﻴﻪ در ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺧﻮد دو‬
‫ﻫﺪف را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ -1 :‬ﻛﺸﻒ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪﻳﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎزار ﻣﺼﺮف ﺑﻮﻳﮋه در اروﭘﺎ و ﺷﺮق آﺳﻴﺎ‬
‫و ﺣﻮزه ﭘﺎﺳﻴﻔﻴﻚ؛ ‪ -2‬ﻣﺘﻨﻮعﺳﺎزي ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﺗﺮاﻧﺰﻳﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎﻳﻲ از ﻧﻮع‬
‫آﻧﭽﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 2008‬و ‪ 2009‬ﺑﺮاي ﺻﺪور ﮔﺎز از ﻣﺴﻴﺮ اوﻛﺮاﻳﻦ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻋﻤﺪهاي ﺑﺮ ﺻﺎدرات اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻧﻴﺰ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﺳﻮﺧﺖ درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺧﻮد را درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد )‪.(Baltic sea pipline , 2009: 3‬‬
‫ﻫﻢاﻛﻨﻮن اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز روﺳﻴﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اروﭘﺎ ﺑﻴﺶ از ‪40‬‬
‫درﺻﺪ ﮔﺎز ﻣﺼﺮﻓﻲ و ‪ 30‬درﺻﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺧﻮد را از اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزار‬
‫ﻣﺼﺮف ﻋﻤﺪه دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي روﺳﻴﻪ ﺧﺎور دور از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭼﻴﻦ‪ ،‬ژاﭘﻦ و ﻛﺮه ﺟﻨﻮﺑﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻜﻮ اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﺑﺎ آﻏﺎز ﺻﺎدرات ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺎوري ﺧﻮد را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ روﺳﻴﻪ ﭘﺮوژه ﺑﺰرگ ﺧﻄﻮط‬
‫ﻟﻮﻟﻪ ﻧﻔﺖ ﮔﺎز ﺳﻴﺒﺮي ﺷﺮﻗﻲ ‪ -‬اﻗﻴﺎﻧﻮس آرام را در ﺳﺎل ‪ 2007‬آﻏﺎز ﻛﺮده اﻳﻦ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ از‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﺗﺎﻳﺸﺖ( ﺳﻴﺒﺮي ﺑﻪ ﺑﻨﺪر ) ﻧﺎﺧﻮدﻛﺎي( روﺳﻴﻪ در ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎي ژاﭘﻦ و ﭼﻴﻦ در دو‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و در ﻧﻈﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﺗﺎ ﻣﺠﻤﻊاﻟﺠﺰاﻳﺮ ژاﭘﻦ ﻧﻴﺰ اﻣﺘﺪادﻳﺎﺑﺪ‬
‫)ﺧﻮﺳﻮدوﻓﺴﻜﻲ‪ .(3 : 2008 ،‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻄﻮط ﻧﻔﺖ روﺳﻴﻪ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺮﻛﺖ دوﻟﺘﻲ‬
‫)ﺗﺮاﻧﺲ ﻧﻔﺖ( و ﺷﺒﻜﻪ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﮔﺎز اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﮔﺎز ﭘﺮوم ﺗﻌﻠﻖ دارد و ‪161‬‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﮔﺎز ﺑﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 403‬ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﺎز ﺳﻮﺧﺖ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ را ﺑﻪ‬
‫‪Nelder,‬‬ ‫اﻗﺼﻲ ﻧﻘﺎط اﻳﻦ ﻛﺸﻮر و ﺑﻨﺪرﮔﺎﻫﻬﺎي ﺻﺎدراﺗﻲ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺠﺎور ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ )‬
‫‪ .(2008:‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم روﺳﻴﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻟﻮﻟﻪ )دروژﺑﺎ( ﺑﻪﻃﻮل ‪ 5000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از ﺧﺎك‬ ‫‪3‬‬

‫ﺑﻼروس و اوﻛﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻟﻬﺴﺘﺎن‪ ،‬آﻟﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺠﺎرﺳﺘﺎن و ﭼﻚ ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎز روﺳﻴﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺒﻜﻪ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي واﻗﻊ در ﺑﻼروس و اوﻛﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪74‬‬

‫روﺳﻴﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﺎز »ﺑﻠﻮ اﺳﺘﺮﻳﻢ« ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 16‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﮔﺎز‬
‫ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﻧﻈﺮ دارد اﻳﻦ ﻇﺮﻓﻴﺖ را ﺑﻪ ‪ 24‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ در ﺳﺎل‬

‫ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﺮﻗﺮار‬

‫ﻃﺮحرﻳﺰي ﺷﺪه‬
‫ﮔﺎز‬
‫ﻧﻔﺖ‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪http://www.theodora.com‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ :5‬ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز روﺳﻴﻪ ‪ -‬ﻣﺄﺧﺬ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎ ﺑﻮﻳﮋه ﻣﺴﻴﺮ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﺻﺪور ﺑﻪ اروﭘﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻼروس و اوﻛﺮاﻳﻦ‬
‫ﺗﺮاﻧﺰﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪدﻟﻴﻞ رﻓﺘﺎر ﺧﺎص ﻛﺸﻮر اوﻛﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه و ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ 2008‬در ﺳﺮدﺗﺮﻳﻦ اﻳﺎم ﮔﺎز اروﭘﺎ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ روز از ﻣﺴﻴﺮ اوﻛﺮاﻳﻦ ﻗﻄﻊ و‬
‫ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺎدي را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻛﺮد‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 5‬ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز روﺳﻴﻪ ﻧﻴﺰ در ﺷﻤﺎل اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﺳﻴﺒﺮي ﻣﺮﻛﺰي )ﺷﺒﻪ‬
‫‪75‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﺟﺰﻳﺮه ﻳﺎﻣﺎل( و درﻳﺎي ﺑﺮﻧﺖ )اﺷﺘﺎﻛﻤﻦ( و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل واﻗﻊ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق روﺳﻴﻪ را وادار ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﺻﺎدرات‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ اروﭘﺎ و ﺻﺪور ﮔﺎز ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ راﻫﻲ ﺑﺮاي دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﺑﺎزار اروﭘﺎ و‬
‫ﻛﺎﻫﺶ و ﻗﻄﻊ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻴﺮ را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ و در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮاي روﺳﻴﻪ ﺣﻮزه درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز روﺳﻴﻪ در‬
‫ﺣﺠﻤﻲ ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ از ﺑﻨﺪر ﭘﺮﻳﻤﻮرﺳﻚ در ﺳﺎﺣﻞ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﻨﻼﻧﺪ از درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫وﻟﻲ اﺧﻴﺮاً دوﻟﺖ روﺳﻴﻪ و ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﮔﺎز ﭘﺮوم و ﻧﻔﺖ اﻛﺴﭙﺮس ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﻮط اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ اروﭘﺎ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺻﺎدراﺗﻲ از ﻣﺴﻴﺮ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ را ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻛﺎر‬
‫اﺣﺪاث ﭘﺎﻳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز در ﺑﻨﺪر ﭘﺮﻳﻤﻮرﺳﻚ رو ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫اﺳﺖ)ﺧﻮﺳﻮدوﻓﺴﻜﻲ‪ .(2 :2009 ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻪ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﺎز از ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺷﺘﺎﻛﻤﻦ‪ ،‬ﺷﺒﻪﺟﺰﻳﺮه‬
‫ﻳﺎﻣﺎل و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛﺰي روﺳﻴﻪ ﮔﺎز اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ را ﺑﻪ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻮاﺣﻞ آﻟﻤﺎن‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬روﺳﻴﻪ در ﺳﺎل ‪ 2008‬ﻛﺎر اﺣﺪاث ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﺎز اروﭘﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪﻃﻮل ‪1500‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻟﻤﺎن ﻣﻨﺘﻬﻲ و از اﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اروﭘﺎﻳﻲ ﺻﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ را‬
‫آﻏﺎز ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺬاﻛﺮات اﺧﻴﺮ وﻻدﻳﻤﻴﺮ ﭘﻮﺗﻴﻦ ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺮﻛﻞ ﺻﺪر‬
‫اﻋﻈﻢ آﻟﻤﺎن وﻋﺪه داده اﺳﺖ ﺑﺎ راهاﻧﺪازي ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﮔﺎز اروﭘﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر آﻟﻤﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﮔﺎز روﺳﻴﻪ در اروﭘﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )‪.(Zeihan, 2008: 7‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻳﺎﻣﺎل را از ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﻜﻔﻮرت در‬
‫ﻣﺮز ﻟﻬﺴﺘﺎن و آﻟﻤﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ‪ 4000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 32/3‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﮔﺎز را ﺟﺎ ﺑﻪﺟﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪاي ﻧﻴﺰ ﮔﺎز و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺎزه ﻛﺸﻒ ﺷﺪه در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺷﺘﺎﻛﻤﻦ واﻗﻊ در درﻳﺎي‬
‫ﺑﺎرﻧﺖ را ﻧﻴﺰ از ﻣﺴﻴﺮ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪ اروﭘﺎ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺻﺪور ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺷﺎﻧﺎ‪ ،‬وزارت ﻧﻔﺖ‪.(1386 ،‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻄﻮط ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺳﻴﻪ اﻣﻜﺎن ﺻﺪور ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺧﻮد را ﺑﻪ اروﭘﺎ و ﺧﺎور دور‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را در ﺳﺎﻟﻬﺎي آﺗﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﻣﻬﻢ اﻧﺮژي در آﺳﻴﺎي دور و اروﭘﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪76‬‬

‫ﻛﺮد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺣﺪ ﺗﻮان ﺧﻮد ﻛﻪ ﻛﻢ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻼش ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد اﻳﻦ روﻧﺪ را ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻏﺮﺑﻲ را‬
‫در اﺳﺘﺮاﺗﮋي اﻧﺮژي ﻛﻤﺮﻧﮓﺗﺮ ﻛﺮده و ﺑﻪ روﺳﻴﻪ اﻣﻜﺎن ﺣﻀﻮر ﻗﻮي در اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ را ﻣﻲدﻫﺪ در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻋﺪم ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ اﻛﺜﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﻮط‬
‫ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ دوﻟﺖ روﺳﻴﻪ و ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي روﺳﻲ در ﺣﺎل اﺟﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ درﻳﺎي‬
‫ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ دول ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫ﺑﺮاي روﺳﻴﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺴﺎس اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﻫﻤﻴﺖ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ آن در‬
‫‪.(Stratfor, 2009:‬‬ ‫)‪11‬‬ ‫ﻓﻀﺎي ژﺋﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ ﺟﺪﻳﺪ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﻣﺆﻳﺪ ﺻﺤﺖ ﻓﺮﺿﻴﺎت ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ در آﻳﻨﺪه‬
‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻤﺎل اروﭘﺎ ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﻴﺖ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ و ژﺋﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻚ ﺧﻮد را ﺣﺘﻲ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻔﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻋﻢ از ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در وﺿﻌﻴﺖ آب‬
‫و ﻫﻮاﻳﻲ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻳﺨﻬﺎي ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل اﺗﻔﺎق ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻘﺶ و ﻛﺎرﻛﺮد اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫‪ -1‬درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ در ﻃﻮل ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﻚﻫﺎي اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ ﺷﻤﺎﻟﻲ در‬
‫ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺟﻬﺎﻧﻲ داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮده و ﻫﻨﻮز ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد؛‬
‫‪ -2‬ﻗﺮن ‪ 21‬ﻗﺮن ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ‬
‫از ﺷﺎﺧﻚﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؛‬
‫‪ -3‬در ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋي روﺳﻴﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺮان ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ )اﺳﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻻﺗﻮﻧﻲ و ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ(‬
‫ﺑﻪﻋﻼوه ﻛﺸﻮر ﻟﻬﺴﺘﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻜﻤﻞ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻛﺮده و دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﺴﺖﻫﺎي روﺳﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺸﻮر ﺧﻮد را در ﻣﺮزﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻋﻀﻮ ﻧﺎﺗﻮ ﺑﻮده و ﺑﺨﺸﻲ از اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي درﻳﺎﻳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ روﺳﻴﻪ در درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻓﻌﺎل و ﻧﻴﺮوﻫﺎي روﺳﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬
‫‪77‬‬ ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺮوج ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺗﻀﻤﻴﻦﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮاﺟﻌﺖ در ﺻﻮرت‬
‫ﻧﻴﺎز ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﺎﻧﻮﺷﺘﻪ(؛‬
‫‪ -4‬درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮز آﺑﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻓﻨﻼﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮﺋﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻻﺗﻮي و‬
‫ﻟﻬﺴﺘﺎن و ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮد دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ راﻫﻬﺎي آﺑﻲ ﺗﺠﺎرت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻛﺮده و ﻣﻲﻛﻨﺪ؛‬
‫‪ -5‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﺗﺠﺎرت آﺑﻲ آﻟﻤﺎن و روﺳﻴﻪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺻﺪور ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﺎﻳﻊ‬
‫روﺳﻴﻪ از ﻣﺴﻴﺮ اﻳﻦ درﻳﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ راﻫﻬﺎي‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ اﻳﻦ دو ﻛﺸﻮر ﺑﻪ درﻳﺎ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛‬
‫‪ -6‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي روﺳﻴﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﻗﻄﺒﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺸﻜﻼت‬
‫ﺻﺪور ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز از ﻣﺴﻴﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻼروس‪ ،‬اﻛﺮاﻳﻦ و ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن ﺑﻪ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮاي اﺣﺪاث ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﮔﺎزي ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮد داده ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ از‬
‫ﺟﻨﺒﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻫﻢ از دﻳﺪﮔﺎه ﻗﻄﻊ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﻜﻼت روﺳﻴﻪ را ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﺎﻳﺪ؛‬
‫‪ -7‬ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در‬
‫ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻫﻠﻜﻮم ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ دارد و ﺑﺎ اراﺋﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﺪرن اﻧﺘﻘﺎل و ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻔﻆ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﻫﺪاف ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻛﺮد اﺣﺪاث ﭘﺎﻳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آﻧﻬﺎ در ﺣﺎل اﺗﻤﺎم اﺳﺖ و ﺷﺮوع ﺑﻪ اﺣﺪاث ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﻮزه ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ ﻛﻤﺎﻛﺎن اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺧﻮد را در ﺳﻪ‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ و ژﺋﻮاﻛﻮﻧﻮﻣﻴﻜﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻔﻆ ﻛﺮده و ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬

‫ﻗﺪرداﻧﻲ‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن از ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ واﺣﺪ ﻋﻠﻮم و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻣﺴـﺎﻋﺪت‬
‫در اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻗﺪرداﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫_________________________‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1390‬‬ ‫‪78‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ .1‬آﻻﺳﺪاﻳﺮ‪ ،‬دراﻳﺴﺪل و ﺑﻠﻴﻚ‪ ،‬ﺟﺮاﻟﺪ اچ )‪(1374‬؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دره ﻣﻴﺮﺣﻴﺪر‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺑﻮزان‪ ،‬ﺑﺎري و اﻟﻲ وﻳﻮر )‪(1388‬؛ ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﻗﺪرتﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺣﻤﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﭙﻮر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺑﺮژﻳﻨﺴﻜﻲ‪ ،‬زﻳﺒﻴﻨﮕﻮ )‪(1385‬؛ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﺑﺎزي ﻧﻬﺎﻳﻲ در ﺟﻬﺎن ﺗﻚ ﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻣﻴﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺗﻮﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺒﺰان‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺑﺮژﻳﻨﺴﻜﻲ‪ ،‬زﺑﻴﻨﮕﻮ )‪(1386‬؛ اﻧﺘﺨﺎب‪ :‬ﺳﻠﻄﻪ ﻳﺎ رﻫﺒﺮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻣﻴﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻮروزي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﭘﻴﺸﮕﺎﻫﻲﻓﺮد‪ ،‬زﻫﺮا ) ‪( 1384‬؛ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ درﻳﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺟﺒﺎري‪ ،‬ﺟﻠﻴﻞ )‪(1387‬؛ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي از ﻇﻬﻮر ﺗﺎ ﺳﻘﻮط‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ارﺗﺶ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬ﻋﺒﺎس )‪(1387‬؛ ﮔﻴﺘﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﻛﺎرﺗﻮﮔﺮاﻓﻲ ﮔﻴﺘﺎﺷﻨﺎﺳﻲ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﺣﺎﻓﻆﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ )‪(1385‬؛ اﺻﻮل و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﺎﭘﻠﻲ‪.‬‬
‫‪ .9‬ﻋﺰﺗﻲ‪ ،‬ﻋﺰت اﷲ )‪(1387‬؛ ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋي و ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ وﻳﻜﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫‪ .10‬ﺧﻮﺳﻮدوﻓﺴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺸﻞ )‪(2008‬؛ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ و ﺟﻨﮓ ﺳﺮدي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻴﻨﺎ آﮔﺎه‪ :‬ﮔﻠﻮﺑﺎل‬
‫رﻳﺴﺮچ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﻛﻮه ﻣﺴﻜﻦ‪ ،‬روح اﷲ )‪(1387‬؛ ﻣﺤﺎﺻﺮه روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﮔﻠﻮﺑﺎل رﻳﺴﺮچ‪.‬‬
‫‪ .12‬ﺷﺒﻜﻪ اﻃﻼعرﺳﺎﻧﻲ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي )‪(1387‬؛ )وزارت ﻧﻔﺖ( ﺷﺎﻧﺎ ‪ 26‬اﺳﻔﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .13‬ﻣﻘﺎﻻت ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ )‪(1387‬؛ )آﻳﻨﺪه ﺻﺎدرات از زﻣﻴﻦ و درﻳﺎ ( ﮔﻮﮔﻞ ـ اﺳﻔﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .14‬ﻟﻮﻫﺎزون‪ ،‬ﻓﻮن ) ‪(1387‬؛ ﺟﻨﮓ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺟﻨﮕﻲ ﺑﺮ ﺿﺪ اروﭘﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺷﻬﺮوز رﺳﺘﮕﺎر ﻧﺎﻣﺪار‪.‬‬
‫‪ .15‬راﺟﺮز‪ ،‬ﭘﺎل )‪(1384‬؛ زوال ﻗﺪرت‪ :‬اﻣﻨﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻗﺮن ‪ ،21‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻣﻴﺮﻣﺤﻤﺪ ﺣﺎﺟﻲ ﻳﻮﺳﻔﻲ و دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي‪.‬‬
‫‪ .16‬ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺮي ) ‪(1383‬؛ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻗﺮن ‪ 21‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ راهﭼﻤﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺑﺮار ﻣﻌﺎﺻﺮ‪.‬‬
‫‪ .17‬ﻛﻮﻫﻦ‪ ،‬ﺳﻮﺋﻞ ﺑﺮﻧﺎرد )‪(1387‬؛ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻋﺒﺎس ﻛﺎردان‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺑﺮار ﻣﻌﺎﺻﺮ‪.‬‬
‫‪18. Akimoto, kazumine(2009); power game in arctic ocean, arctic ocean Quarterly‬‬
‫‪Bulletin, October 20, 2009.‬‬
‫‪19. peter-zeihan other(2009); the six pillars of russian sterenghth-by lavren goodich and‬‬
‫‪pete zeihan – strat for-2009.‬‬
79 ‫_________________________________ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﻳﺎي ﺑﺎﻟﺘﻴﻚ و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

20. baltic sea from wikipedia,the free encyclopedia.2009/03/17.

21. (ice conditions baltic sea) http://www.fimr.fi, 2009/2/1.
22. baltic sea portal (2008); (finnish institute of marine researeh prorides new ice
service …) at: http:// www.fimr.fi 26.10.2008.
23. world atlas (2009); the eontries of the world. by google.
24. Peter Zeihan (2009); the russian gastrap-by peter zeihan-2009- stratfor.
25. Peter Zeihan ( 2009); the unraveling of russia,s europe policy: by peter zeihan,
stratfor.
26. Hugo ahlenius (2008); popula tion and main oilland gas production areus in the
arctic by; hugo ahleius, http://www.gridu.
27. Yuha- marku leppanen (2009); the stute of the baltic sea and global changeby yuha
– markku leppanen, http://www.fimr.fi.
28. russia rethinks energy pricing... from stral for <.noreply @stratfori com – 2009.
29. hogo, ahlenius (2009); arctic sea routes – northern sea route and north west
passage. by hugo. ahlenius. At: http://www.vnep.org /geo/yearbook.2009.
30. Prof: Philip gibard (2008); Baltic sea publication 13:8:200, at:
www.aftab.ir/articels/economy 24 ): baltic sea pib line 2009.
31. finnish institute of morine research provides new ice … 5:6:2008, at:
htpp://www.fimer.fi.
32. chris nelder (2008); the impending oil export crisis from the Baltic sea magazine
January 2008.
33. prof: kerry turner (2008); 7th Baltic sea states summit june 2008 Riga. Latvia.
34. Pete, harisson (2009); energy pollution at hert of eu” s Baltic sea plan march 2009
from the star online news.
35. Shuey, karina (1996); U,S foreign policy and the baltic states. From: http://handle.
Dtic.mil/100.2/ada307239.
36. Freeman,colin (2008); troop surge strategist fred kagan calls for beffed-up baltic
defence against russia.
37. Lyndon L. Olson, march 13 (1999); the united states and the baltic stats a
partnership por the next century. From: http://www.rel.ec/eng/usa.htm.