ÖLÇME VE BİRİM

Ölçme

Bir büyüklüğün kendi cinsinden birim olarak kabul edilmiş başka bir büyüklük ile
karşılaştırılmasına ölçme denir.Ölçme olmadan değerlendirme yapılamaz.” Ev ile hastahane
arasındaki uzaklık ne kadardır ?” diye sorulduğunda yakın veya uzak olduğunu söyleyebiliriz
ama “Ne kadar ?” sorusuna cevap verebilmek için mutlaka ölçüm yapılması gerekir.
Bilimsel çalışmalarda ölçümlerin sonucunun farklı olması karışıklığa neden
olur.Ölçümlerin tartışmaya yol açmayacak şekilde açık ve net olması ve yapan kişiye göre
değişmemesi gerekir. Bunun mümkün olması içinde ölçümlerde kullanılan standart
büyüklüklerin herkes tarafından bilinmesi ve daha önceden birim olarak seçilmiş bir
büyüklüğün kullanılması gerekir. Ölçme iki yolla yapılır.

a) Direkt Ölçme

Ölçülen özellik ile ölçmede kullanılan aracın niteliği aynı ise bu tür ölçmeler doğrudan
ölçmedir. Örneğin, uzunluk aynı türden iki nesne yan yana konularak ölçülür. Ölçülecek
değişkenin değerleri doğrudan doğruya gözlenebiliyorsa, somut ise buna doğrudan ölçme
denir.
b) Endirekt Ölçme

Doğrudan ölçülemeyen bazı nitelikler o nitelikle ilgili olduğu bilinen ya da düşünülen

başka bir özellik gözlenerek ölçülür. Dolaylı ölçme bir değişkenin bir başka değişken
yardımıyla ölçülmesidir. Örneğin; başarı düzeyini testlerle, sıcaklığı termometre ile ölçeriz.
Zeka düzeyi, insanların bir duruma karşı tutumları da dolaylı ölçme ile ölçülür. Çünkü bireyin
zekasını, başarısını doğrudan gözlemleme imkanımız yoktur.

İki tür dolaylı ölçme yapılmaktadır.

a) Göstergeyle ölçme: Bu dolaylı ölçme türünde ölçülen değişkenin bir çeşit göstergesi
olabilecek başka bir değişkenden yararlanılmaktadır. Örneğin henüz derecelenmemiş olan
yaylı kantarın ucuna terazi ile ölçülmüş 100, 200, 300 gram ağırlığındaki kütleler asılarak
derecelendirilebilir. Kantardaki yayın her 100 gramlık kuvvetin etkisiyle 1 cm uzadığı
düşünülsün. Yayın uzama miktarı santimetre ya da milimetre olarak bölmelendiğinde,
ağırlığın veya kuvvetin ölçülmesine hazırlanmış olur. Bu durumda yayın uzaması kuvvetin
göstergesi olarak kullanılmaktadır. Eğitimde öğrencilerin sınavdaki sorulara vermiş oldukları
cevaplar da başarılarının göstergesi olarak kabul edilir.

b) Türetilmiş ölçme: Ölçülmek istenilen değişken üzerinde bir ölçme yapmadan bir
değişkenle, üzerinde ölçme işlemi yapılmış diğer değişkenler arasındaki bağlantıdan
yararlanarak ölçümlerin elde edilmesidir. Örneğin bir cismin kütlesinin (ağırlığının) hacmine
bölünmesiyle yoğunlu bulunur. Yine öğrencinin sınıf geçme notunun vize ortalamasının %
40’ıyla final puanının % 60’ının toplanmasıyla elde edilmesi de türetilmiş ölçmeye
verilebilecek bir başka örnek olabilir.
BİRİM

Fiziksel niceliklerin ölçülmesinde, ifade edilmesinde ve aynı tür niceliklerin birbiriyle

karşılaştırılmasında kullanılan uluslararası standart büyüklüklerdir.

SI birim sisteminde temel büyüklükler; kütle kilogram, uzunluk metre, zaman saniye,
sıcaklık kelvin, elektrik akım şiddeti amper, ışık şiddeti kandela ve madde miktarı mol
birimleri ile ifade edilir.

BÜYÜKLÜK SI BİRİM SİSTEMİ CGS BİRİM SİSTEMİ

Adı Sembolü Adı Sembolü Adı Sembolü
Uzunluk l Metre m Santimetre cm
Kütle m Kilogram kg Gram g
BÜYÜKLÜKLER

Zaman t Saniye s Saniye s

TEMEL

Elektrik i Amper A - -
Akımı
Sıcaklık T Kelvin K - -
Madde n Mol mol - -
Miktarı
Işık Şiddeti I Kandela cd - -

Yüzey A Metrekare m2 Santimetrekare cm2

BÜYÜKLÜK
TÜRETİL

Hacim V Metreküp m3 Santimetreküp cm3

LER
MİŞ

Hız v Metre/saniye m/s Santimetre/saniye cm/s

Kuvvet F Newton N dyne dyn
Enerji E Joule J erg erg

Fizikte büyüklükler, temel ve türetilmiş büyüklükler olmak üzere ikiye ayrılır. Tabloda
fizikteki temel büyüklükler ve bazı türetilmiş büyüklükler verilmiştir.
Türetilmiş büyüklükler elde edilirken temel büyüklükler kullanılır.Örneğin, alan elde
edilirken uzunluk temel birimi baz alınır.Uzunluğun karesi alınarak alan elde edilir. Ya da hız
elde edilirken uzunluk ve zaman, kuvvet elde edilirken uzunluk,kütle ve zaman kullanılır.
 a) Uzunluk

Bir cismin boyunu ifade eden büyüklük. Bu büyüklük en, boy veya yükseklik
yönlerinde olabilir. Fizikte ise uzunluk, mesafe ile eşdeğer anlamda kullanılır. SI birim
sisteminde uzunluk birimi metre (m) dir. Bu temel birimden aşağıdaki birimler türetilir:

 Kilometre: 1 km = 1000 m = 103 m


 Hektometre: 100 m = 102 m

 Dekametre: 10 m = 101 m

 Metre: 1 m = 1000 mm = 100 m

 Desimetre: 1 dm = 100 mm = 10-1 m

 Santimetre: 1 cm = 10 mm = 10-2 m

 Milimetre: 1 mm = 1000 µm = 10-3 m

 Mikrometre: 1 µm = 1000 nm = 10-6 m

 Nanometre: 1 nm = 1000 pm = 10-9 m

 Pikometre: 1 pm = 1000 fm = 10-12 m
 b) Kütle

Bir cismin özündeki niceliklerin ölçüsüdür. Aynı zamanda cismin hareket etmeye
karşı gösterdiği direnç olarak da adlandırılabilir. Kütle her yerde aynı değere sahiptir.Yani
cismin bulunduğu ortamın yerçekimine göre değişmez

Kütlenin SI birim dizgesindeki birimi kilogramdır. Bu kg. olarak kısaltılır. Kullanılan

diğer birimler gram, tondur.

Kütle eşit kollu terazide ölçülür. Bir cismin kütlesi çekim ivmesine bağlı değildir ama
çekim ivmesinin olduğu yerde eşit kollu terazi çalışmaz Kütle skaler bir büyüklüktür.Skaler
büyüklük, bir sayı ve bir birim ifade edebilen büyüklüktür.

 Ton : 1 t = 1000 kg = 1000000 g = 106 g

 Kental : 1 q = 100 kg = 100000 g = 105 g

 Kilogram: 1 kg = 1000 g = 103 g

 Hektogram : 1 hg = 100 g = 102 g

 Dekagram : 1 dag = 10 g = 101 g

 Gram : 1 g = 1000 mg = 100 g

 Desigram : 1 dg = 0,1 g = 10-1 g

 Santigram : 1 cg = 0,01 g = 10-2 g

 Miligram : 1 mg = 0,001 g = 10-3 g