17] WYKLADY Z POLSKIE] SKLADNIProjekt lad stom rylowyeh Joanna Solera 2ajecie na okadce Redakior Janina Zondek Redakior tehniczny Stanistawa Repkowska Copyrighc © by ‘gdawniivo Naukowe PWN SA Warszava 1998, 2004 ISBN $3.01-14303-7 Wyeaomitvo Naskows PUN SA (0.281 Warszawa, ul Miodowa 10 tet: (022) 695.4821 fas (022) 69540 31 mal: pwnsipwn com pl www. pn Bibl. UAM osKkas, Wstep resi syneycemg spe malaga jet dik ocr, “Tibet oes Kleensenierome waa fein w See auch te ‘ah. a reine se» Gg) poawie XX wi, Zane, jak se, cote lien opin eg fet pee reine nahn na ‘Srangezosklcnyeh Sask, Kee zs det 0 Kale sy ‘atyeznyen wspowiedzeni, ‘roeoye ang psy oa ple, re pews naaanin do ena seater Sanit fea) (mu tna Sl pzede ‘tryin eis st powitnows), zavaty w ksese Zeman Sabie aka Swiesaieg 198, oma pristine sds Seuntynn] anata St Pine Karl, smiosezeee W Gramatee wipolcsegn je poltigd CGnayce okt, 1980 ie a caiowep,soiezo cha skip Shi) mi. wag bk eis nis ooneo. Real ste pl fmbayanysh,nomistzony © Grama ladenii) artes Maja Gro ows soi vale sobc poles, lice Herzego Kayowis ws emt ‘Kiss wypowidrane w kik yl, anvera wFanimesale}wozprvi © [gun ene (148 ho owl ogra w meio dn pene Scheie er ein, Wren pts opisufrmane at pai {Gum tan ans race Sopris 1983, M. Swag 1982 sat Le Botrousieg 198) mt dj se zpolhiopreles?do podstvowe dy akg aniwertecke ts n jcrene BY! pase oejnowa cle lena inion) 2 pesplayws parka je stl ca pesredntwem Kealconych oa stadachpooninyengch anezl Wty sath wyadiey Mase ma sucach iwerectch sje web tale tdaege sans: mas ¢ yeh caso opsdw stwseye pwn nos mic pn preys tk, wey pli poece tn wiverspecie Sipikd casony sar sen songs mapeoe polceyeny | hie ter romaacyen do Wyte dovolege Wypowieenaw ey pinNini sada ows ko zis wat, ate od pa disc It ovate dn stent ple wanna Sed wimoweie raga Soul sie fo wy a ade w Sin) wappacy tshach «Kalani ‘ene saa icrenach oneness 2 oe Sys» ofa Zan, Atay Lojmienr, Barbra Klebaweka | y Koe a 2 Tyra Jey Peiegn Ne mite mv jak ile mdcigeem Mako Seidler Zygninow Salonen, teh keosoe skidnowe, leno ew pose aay fkovan) panei, wees ah teal cage ode. Dopey 19 titers rth pofuconge akan Ror ‘sl opary jet ei na sane Mats Wisicwskeg o meadnomyeh kon Stkcjeh w plweryni (109). Beri} igi bby on we modmy ond) polwigcene asom aasnym upto eicic prcmyleia | mae tiny aware w Slade weed pospredsatnmch Maca Ciicnwsipe (988 Wiese tne moge ne wpe wim 9 Keep Hy py pier wenje Udy i will do ttn wi nscoinych ung oprah, ‘Mam wna as cou Reenend: Ana Leviheg j Hemp Wa ke syne Ralls, Mopileg Danicewicrows, Dtte Kopel Elise Week. ‘Wasim In, Jarre sdcnom | tpitarony Kych pa | eine upline sani isa la polhiona poblrGy,wsrda pk mde mois va mvedé wapege mytenn ‘el ks thy w oil opis, rye se do pecan ok shining ike mils pla sable una Seana ex paki Przedmowa do wydania II Wenaviny petra sie vie (dics) rman sosnk do wydonie ezine, wpa jodie hoi prpind Deaton uesena so Imubwa i fone team posndarych se eld dydakicegch,Dopeye ‘ani lel zeeaw scemaiw nsiowych an» 56-57, 2 Kg i pes eis lckmelweace Pravin soe ie oa tee epee a ‘acne: dae Hae ba go hoy gemac Netle ves muicomae sW spe 29 esto 4 pin by saz) oménn, pois pt proisaans scemasadrowych(e 8) Wyma 1 jak cas onecaeps do poopewsnneaowidnch Pai. Opaconis et fos me Wiki x ple lade tive wie bee pee w pyc Rozdziat 1 Wprowadzenie do sktadni: przedmiot sktadni; pojecie zdania Zanim ractiemy opisywat zawiska skladiowe wspélezeste pol very, musizay wprowadzis podstawowe posi, ky bedziemy si poshsivad w dalszyn cage, w fy zee weyitkim powiongoy oesic ‘reedimit ski jako dysypliny jezykozaweze onc srsbowa€ um cows ajwisa skladnowe w obrebie sytemu jzskowepO. Tym kwe- ‘simi zamiemy sig W pierwsze) exci naszego wykladu 1. Przedmiot opisu skladniowego ‘Skladniaopisue reguly badowania (worzenia) wypowiedze x jed- ost itszego raed, tea. leksemsw jednosek slowrikowyeh) prac kstalonych fleiyiie na cztony skadniowe. Opis gramatyeany Jezyk zaawyezajrzpoczyna sig od prnedstawiena jednosek nani2zego rae, 4 wigs elementéw o funke diokryyczne) (fonemow), hire wspeiworza Jednosthi znaceace: mp, & 0 wapehworza morfemy (najmigiszejedno- Stk znezaee), kre byw zacazem leksemam, jak np ot, fo. Moriemy ‘wchodeg w sklad leksemw, Krych moga by jedynymielementari (ak ‘rymicnione wyte), badé te wepskworzt leksemy bedac konstukzjami, jk np. w leksemis otek, Mocfemy 0 funk Deksyne} prekszaaj, leksemy odin, zarSwmo prose, jok i Ronstukee, w formy gra rmatyerne (ap. dota, Hoek), hte 2 Kole sq jut elemental tekst1 ___revmiol ata! — mcr wistych oman jeshowych, Dope ae ely sla evi bosons wrpowiedct tn rceymiseh Lamune, ese, ‘och ware ime daily fyhounnaten tne Sette budatog mate 2 kegotorzne at wspowid. Beep bodes yes’ ‘ide staowi te edo swnikowe. te w wypad laos canienyeh 20s zadapowane deg opracom Nlayjeyn pt nie ol conv nia npn). Sane wypevil hia ea do plan parle wast ows wig Peco ees ‘ttl mley 0 tem jrykowego, defame Wyte keh tomirice sthiowe sonia wypadh uyei scm Iestonegu Masiny aac of a, 18 wate edpoviodsieé ma pyc je fat migsce sad! w syste eons 2. Miejsce skladni w systemic jezykowym Praedsawione dale usc nabliaze jest koncepeji Tadeusea Milew skiego zawanej w anykule Stanowisko skiadni w obrebiejesytronstn (2952), a bedacej konsekwenja przyetejprze nigo ter enya. Teoria 14 w postaci zmodyikowanej (miedzy inymi prez Leona Zawadowskie, 8 1856) stan des dbo waptine wap zea jerks. e 2k jot W fm fone stem semampezny (tee sak) wuklasowym, tn. systemem 7 gramaiyka, Dwuklasowoss powodule otwartosé systems, ki polega na ty Ze zloly on jest tw pre ciwidstwie do systemow jednoklasowych, zambnietych, jak np. sytem amakéw drogowych) prskazywat nupenie nowa informacje, cyl bye Podstawa tworzenia mupetic nowych, nigdy wexeinie) nie slyaeamych Prez movwiacopo, Komal, Dwuklasowosé spstemu jerykowego polega na tym, ie sklada sig on 28 slownika i gramatyki. Stow nik obejmuje ograncuoma liebe raakow (osktadainych jeszcze dalej na elementy diakrytyezne, a taker nicked ey wytazach motywowanych, na mnieize cleety zmaczace), ktee od Sluis do zjawisk swinta: ich licoba jest nana 'w zaletnoei od stp Ttalcenscloweka movie | abasic migdy 1030 inant (a. Maly slownitjezykapolskiego pod red. Stanslwa Skorupkiobejmaje 30 08 wyrarém). Gramatyka to ztide regu kre pozwalsa ra ie tad ernie seem ° Iaczeie element6w slownika w alotone konstrukcfe wy2szogo ragdu: 2 sla i ich exeSci — grupy skadniowe. ‘Samo roztnienie dweklssowoxel dopusecza co nujmni) dvi in teeta, Pry pieraszym rozamiena, praedsawioaym povey2s). Has 1 to sow, a Klas 110 reguly gramatyeme. Pry ronumieniu drogim isa I (aambriela) t0 skadniki systemu: slownik i reguly, 2 Klasa IL (oxwarta) to nieograicrenie tworzone korstrukeje tehsiowe. Niezaleznie ta inerpretaci tego pojeiaisote jest to, 2© 243je ono sprang 2 nie- ‘anieaie wane) wasiwosel jezskay okresne) czasem jako ego pro Guktywnosé (Lyons 1984), kta, optécz uniweralnaéi,konwencjo- rnalnoe i podrelnoelzaskéw ma powtarzalne elementyfonicene, tanowi ochtawowa ceche definiyjnajezyka Pojeie dwuklasowoch jryka bywa cessem rozumiane take jako dwustopniowosé znakew jezykowych, Uw. podwdjna anykulaja jeryka (por. Martnet 1949), a wie waSciwoss polegajaca na tym, 2e anak je- skowe ulozone s42 male cehy foneme (co urodivia ich latwe zap miiywanie | roepoznawinic), a wypowied (Konstrukeje) bodowane 54 2 prostayeh jedaosick znaczacych (sksemé) W sumie trcha wige wynGinié dwie odrebne wlasciwosci jeyka (chog czisem podobrie nazywane): jogo dwuklasowese, ez xwaiose (roduktywno®), raz fakt skladaia si zmakéw z powtarrajacych si ce ment fonicenych o amine} da daneg jzyka lize, Owarasé sys emu jezykowego (ego produklywn0s) powodvje, 2 ludrie méwigey dni tv0r2y6 ze slonunkoo tiewelhichliceDy zmakOW i regu nie ‘ograniczona licebe nowyeh, nigdy wezeéns)nieshyszanych teksiv, Mi- wing, 2e wlad jrykiem tyko ten, ko poral, mae do dyspozyei stow niki zas6b regu, stworzyé nowy, nigdy peediom no slyszany tekst, a nie ten, Kio pra reprodukowsé bardzo nawet dugi ale gotowy, nauezony na pamigé tks. ‘Wrsmy jednak do naszego wezenie)postawionego pyania © mic sce sid Ww tak rozumianym system, Reguly gramatycane sanowiaee pocstawg tworzenia nicograniczone)liceby Konsiukji to praede ws ‘Kim reguy sKladnione i podporeadkowane im reglyDeksyne. Tworzenie ‘wypowiedzi, mowige w pewnym uproszeeniy, wyBlaa W ten spassb, 2¢ ‘ngbiees sig 2 slownika odpowiedsie leksemy, potrzcbue do wyrazenia amsrzone nformaci.wstawia sig jew olreslonyschemat2daniowy (naw pomakl ya ‘zncony proede wszyskim przez wisnoici sktadiowe wybanego ca sownika), usta sig zgodaie 2 zamierzona informacjg wrajemne. tel sie miedzy leksemam i prcksasea sig je (0 ile 4 leksemami odin nymi) 2a pomocs regu feksyinych w edpowiednie fay Meksyne pry Stosowane do wymagaé skladniowych (akomodacyjayeh) uigiyeh Ie ‘semw. Do zilustrowania tego procesu. ech nam poshty stosinkowo rote zdanie: Wezora od scego brata, Do stenstrowaria tego aba (wypowiedenia)zostly wyte nastgp- i> jeost lekaylalne, Ire sly sadhana. Wymicimy je postaci hase sownikowyech: wesera, dvds miespdienanl, de ry lege, mij, mlodsy. brat. Zostal writy take scemat zBaiowy (cob, 56) wyniaacy 2 uzytego ezasowniia @ posi: Vu Na Wrewce zostaly zastosowane rolicmne regly: 1) reguly tworzenia _wiazkw skidoiowych (vzajemnego ustosonkowywaniaskladnihw jako rnadceednych i porzednych): odwiedcit > Kolega, advidsit-> mnie ko. ‘ega > brat, bata -> mlodscego id. zak prowadet od nadrednika 4o podregdnika. W wypadhu zwigska orzeceeni i podmioty wigs jst waajemnie upodregdniaigey. Bede 0 tym mowa dale. 2) Reguy pow ksmakana lekseméw w edpowiednie formy gramatycne: je me, mij + mojego, dawny > davnego itd. 3) Reguly roewijni, & wigs toe bbudowywania grup: poryeja Ny w schemscie 2duniowym zostla rorbv- dowana w grupe: Klean Brata a skladnik Brata uxysal jeszcze ok. Tenia (mojego, miodsego), doano wreszee pryslowki niewpdiewante, vezoray, ie nalezace do schema 2 tych samyeh lelsemow i pezy Zastosowan tego samego schemata sosne by wytvrzyé npn nai, ie paharynaljy fie he informacje, np, mnie niespocewanie dawn holega mojero mlod- Mo} miodsey brat ecwieditniespodciewanle dawnego kolege Davy holega odwiedsit wezora)niespodclewanle majego miadicego rata Wezorajodwiedsilem niespodciewanie brata mojego kolegi id. nice sad oie eon ” ‘Doioramy waioski z pezeprowadaonyeh analiz: 1) Do system jrykowego nie naleza konkotne Wypowiedzenia, jx ie ciale st byly i bela tworzone praee mdwiaeyeh. Koakretne wypo- tviedzenia s@ zastosowaniem systemu— to faty puro w ter. hiolegit de Saussure 2} Bywa jednak, 22 do system jezpkowego (lowrika) wehodea cale skostniale konstrukeje skladniowe. Tak drije sie w ‘aypadkn alesykazowangeh 2010 frazcologicanyeh typu: zbijae baht ‘mODIOWaS, plese db amelone "gadae phypstwa’. i komas na rake “ulate, kare maja znaezenia globule i stanowa nepodzilnejednoskt leksykalne: poveinny byé one odnotowane prac stownik na wn zinnytit leksemami. (Sere) © tym patz: min, Lewicki, Paldzfska i Rejakowa 1987), Podobne fnksjonu ale alana perytacrane w skostnale) posta, ‘ajgceustblizowane maczevie sane od doslownego, np. prstowin j= pu Jak sobie potcelte, ak ig vxspise, O will mowa wi i o> Feb sens nie odoos sg-ank do sania, ani do wilka. One take nal 1 pewnym sensie do systems jerykowego, jego szeroko pote) czeei leksykale Ustalenie granie migdeyjednostkami nalezacyi do slownika (ekse- mani i fezeologizmam) 2 konstuksjami tworzonyrai jako produkty ope- racj skladniowych stanowi niezmiemic wazny i tdny problem teorety- tzny Jak zawsze w ezyku iste fakty pogranican: naleza tw pede ‘wszyikm tew, 2waehilcave, majac opranizong swebode (WOrzEn, tp. vowola pew, shwnione, ale nie "wywolué fstnore ip. (sez) © tym por, Bogustawaki 1976, 1978, Boguslawsi, Wawrzyiczyk 1994), 2 takee rGdneyo rodza formaly zwiazane z okredonymi rachowaniam ‘polecenymi, kimi jak powitani, po2egnania, Kondelense itp. 53) Do systems jzskowego W zakresic skladni wehodz4, wige nie onkeine konsrulejenlaniowe, ale jdynie ich schematy i reguty porvaliuce te schematy roawijeé | peacksasicaé. Dla kaddego jezyka Faigle ograniczony, ramknity 2iGeschemat6w 2dad minimalnych (ie roxbudowanyeh, rwanych takze w skladni generatywne) jadrowyai. lb Sstomowymi), 2. takich, w Mrych opuszzeniejednego Ze skladikow powodaje, 2e konsrukeje passa bye zaanem (np. “On exiedet jst hieakeepiowale), Za pomoca rego! prckstalcania (uansformacji i deny ‘wacji) podstawowe schematy 2daniowe zestaja prekszaleone w rocowane alana pojcdyncze i adania zodone (ypy regul twerznia aad ‘lotonyeh zeta od istienia w danym jeryky oedlonych spojikiw), KReguly rozbalowywania ada pojedynezyeh to, poza raewianiem sup ruezdodawanie okresnkéw,tworzeni koxsrukj imieslowowyeh ir ego ypu nomialzagj, Serve} o peekssaleniach tego iypu bedie mo- wa w rardrilachnastepnsch. 4) Do systern jezykunego mala ake reguly akomodaey} ne, sygnalizace weajemne podporzdkowanie sobie skadnikom | ch fleksyne wont (np. w potaczeniu odie lege rata wymagana jest przez ezasonnik pos biemika, a posta dopelnacen zosje nara ona przez r2eero¥ni). 5) Wreszie do sym jeayhowego naka reguly wyraéania aku Alizacji wypowiedzesia, a wigs informowanie o adissenia weyiych omit do obiektw dint eferenca),infommowanieo casi nickiedy ‘ez migjeu)opisywanych adarset oraz ujmowane ich w okteslona ame modalny, Komunowane wydarenic jest zawaze umieszezane przez ms wiseego W crane, «tke ujmowane przez niego subieksywnie jako r2e- xpi hipotetyezne hylé Zane. W omawianym wy) praykadze Op sane wydarzenie, tn odwiedziny kolegi, stl ut jako rzezywiste {3 modalnoset ozagjmajace) oraz przesate w ston do akty mowieni, Stereo hreatiach tych bedrie mows w natepayeh rozdiaech 3. Wypowiedzenie, zdanie, oznajmienie, zawiadomienie Uaywalismy do sj poryteindw wypowiedsenie (wprowadzonego Pret Klemensiewicea) crane w spossb inticyiny, rozumiejae preez nie onkreine Turkic wypowiedsi. Stwierdiimy tkie, #e zadaniem sadn jako nauk jest opis regul worzenia wypowiedzenatomiastsi- ime wopowiedzena (dani) nleza do plan purote (ua jeayka, a nie o system jezyhowego. Wypada w to} chu payee se dokladie} wyarym polesion, a wie pede wsepskim payin wypowiedeia Mowiae © wypowiodzeniach jako konkrstnch, empirycempch tek- iron ai, cima 8 ‘tach, modemy mie na mii dn tne jaws, kde trace pociow debi, mianowiciejedaosthowe okazy (adarzeni) ore ich (py. ROE rice ty nlepie| lusty sytuacja w pracowni renigenowskie, W hire ww oiagu doi syszy sie hilkadiesiat rary ten san tekst: Prosce nabrad powietra! Nie oddjehad! Kabde ubyci jst eagbaym tem mow, mn innego odbicree (czasem take nadawee). Akt mowy jako jednsthowe ‘jawisko spoleczne(zachowanie si ezykowe czlowieks)obejmuje jesree bardzo wieleinnjeh whisk sytacyinych, Kory zajmuje sig pragma tyka, np. rzeczywisteintencje nadawey. czeso edmiente od 1ych, Ke prackazue forma jezykowa wypowiedsi Od tego opis czystolingwity ‘any, 2wlaszers skdniow, abstraule,zamte ig jedynie tekstas rezumianyin jako typ. Odeéinicnie wiycia rdanin od zdania jako typu w wishy jeapkach wyrazane jest 20 pomoca odrebnyeh temindw, por. p. ang. werance senance, ft. énoned | proposition, ros, vstkazyande | predlotnie, es prontiva i via. W polsezyénie bak jest tego odrtnicnis: mozna by sie um, Ae terminem wypewieds bedasemy nszywas Konkrene weie Jaya, a wapowiedceniem — tsp wypoiede. ‘Wyporsedzenie jest pojsiem bardzo szetckim, oejmmujgeym wel ke ypy komunikatsr jzpkowych. Moa je refiniowat bardzo ogi Jsko najmniejszy odeinek tekstu (mowy) bedacy samodzielnym komuni- ate, Tezykowo wa samedzielnoséinfocmacyjna pezjawia sie w 22 imknigte tons, ezego mnakiem grficznym jest interpunkee: Arup, ‘wykrzykaik, 2naki zapytania, ‘Wopowiedzenie mote mieé réine formy. Podstawowa jego formy (wslaszza dla wypowiedzei oznajoujasych) jest pelaa postaéadaniows, a wige konstrukeja zawirgjaca jako orzeczenie tw. slowo osobowe (vor ‘bum finitom), tm. forme pedykatywna czasownika. np. Preyzed Janek Zacelo pada, Jes mi inn, ake: Milo seo abi, Mavwiona om, Nalety porozamieé sie: wim. Wypowiedzenien| maze byé rGwvtie? kot Stra imienna, s czasem «yiko jeden wyraz odpowiedit intone np jak replika na pyuanic: Kio 19 erobll? mote pase odpowiedt: Janeh) (Oat W okzeslone stuns wypowiedzeniem bedee prota: Wad cory Wide »odpowiadniaitonaia, a takes wypowieds Bex oko odpowied? a pylanie: Chcesz herbie 2 era czy bes?‘Te nieadaniowe wypowiedzenia, zwane prce Klemensewicza oan nieniani (vb réwnowaznikami dain) ogy byé simone (zomumiale ber kontekstu, ap. Wody? Batar) lub kontekstowe, powsiale w wyniki elipsy (Bes? On! itp. Za Walerym Pisiriem (1964) wyodrabnia sie eszeze jen typ ko rmunikstow nizdaniowych tnajcoeicicj w postach napisow). peekaruja cych informacje wespt zeal syicj (a Sil: wesp zprzedmiotem. nu lGrym sa aapisine). W prasciwiefstwie do oznajmied nie sa one efek- tem elipsy Konckstowe} czy syuacyej. Sq to np. napisy na shepoch ‘budynkach, tly ksiggak ip, np. Warscawa Centrale nips na bay ‘dvorea kolejowego) cay diem stinkowy (apis na slik). Tego typ0 wy Powiedzenia nzzywa sie zaladomienam Zawiaomienia mega mice takze swoja were méviont. mp. oslo szenieinformujace © nazvie nals} sci (w metre): zawiadomienic to fanksjonuje wr 2 olzelongIokalizacj, Wprowadzove terminy i relacje migdey nimi moéna uporzadkowad 1 spond nasepujey: Wypowiedei nia w sai sense) tale VF ana ea VF pommel ne oa) Sona Sindee a (Gai Se) 1 duoym roku naszego wykladu nisjednakrinie bediemy sie po- stugivaé wymicanie terminem wypowied:eni i zdanie w szerokim sense {dy beiemy, 2a Kurylowicoom,przcivstawinéadanie grpie ska Siowej, 6 18), © wypossiedzeniach nie ydaeych zdaniami w sense we2 faym, ta. © konsiruksjch bez verbum fintum (ypu Potar! Uwaga’ ‘rien’ méwié szerej w estatnim wyklndie naszego kus Preeisawiona wy2ej definigja wypowiedzenia Cadania w szerokim sensi) 0 postaci: .Najmnzjsry odcinek teks badary samodzelnym ko- nunikte jest bardzo uprosaczona. W Uierature jeykoznaweze spo- Ipka si ponad 200 rayeh define zai, vimujaeyeh tp jednostke ‘aleenosl od celbw, jakim ma sutyS. I tak, moana worden definije pojebologcane(w rors): ,skoezons my", logicane (su lgicany”) Farmalne (ap. leks raczymaacy sig duza tera i kosezaey kop, Ib inym okrslonym maki preetankowym") it, Nie bdziemy’t oz idee omawiag tych defini, cho! maglobs t0 bye interesjace: op. recmnnsciowa" (ec) tarobliva) definisja Klemensiewicza opsue ane jako Jekst, po KSrym mozna prerwaé rozmécy ber obawy n= grzecaici™ Definigja tw odwolje sig do zasady: .Nie przeryvaj komus ‘ poowie adaia”, Sera) 0 nSenych typach defini ndaia mows jest, W anyule Klemensiewiers O wyincrmyeh defini zdania uvagi pro cayntowe (1963), kre w eendzale wstgpnym ksipki Saloniego | Swi itskiogo 1985), [Na zakodczenie cheiahbym przypomaieé defnisje wypowiedzenia sormulowang preez Klemensiewiera we wspomnianym arykule, Brami fa nastepueo "Mpowiezenie jest wyrazem abo zesplem wyrasw,sramatycenio Zestrjonym | prozadyerni ederanirony, Ky dane sytuaci 2ycio- ‘We sanownajmniejzy, a job wysaraaiay Srodek pororumiewani Se, {je adbiorey dosineezna ze snows zamberznia nadacy informacle © jakims presi w jeg calc abo cxeei toner ifaemac jest so” bowa forma ezasowniia w ada albojakié ion skladk w ozngjmieniy (owaowacniks adani” (8 101). “Zauwazmy, re nasca uproszczona defnicia wypowiedzenia (.nj- mnijszy odcinek tekst bedacy samodzelnym komunihaten”) ivi naj ‘stomiejea cece wopowiedzaia aka jst jeno komunikatywnoss. Fed nocasénie to wlainie pjgee wymaga dopecyzowani,4, Istota komunikaty jezykowego: predykacja Komonilat jevkowy polega prasde wszythim na preckaaywenin reer méwigeego pewne} ckresion} informacyi na temat r2eceynstosct Pozajzykows} (r2czswiste} lub pomytang). Oczywiiie,przedmiotem omunikacji moze by sam mowiacy lub 2jwila jerykowe. Méwiaey stwierdea (orm), 22 pewien stan r2eczy zachodsi (an. pesneml frag: Imentowi raeczywistosei prayslugue pens wlaspos), hub tet pyta 0 pe- wien stan rzczy bad 2ada aajeiaolseslonogo stan rzeczy,showem — vwyrata nine posiawy modalne wzglydom eset Komunikowane. 0 po: stawach yeh bedaie mown w dalsrjch wyldadach. Wyréinienie prez mewiacego pewnego stant 22czy (incre: pry Pisanie pownema ‘tagmentowi rzecayvsioseh poke} wltsnosc) wha 2 wyraieaiem postawy modal) nazywane jest orcetamiom (lab peda ‘jw sensiesrerokim (w weaszym predykaca to fylko asereja, stir eani), Samo przypisanie wasnosci pewaemu preedniotow (np. atvarte drow) sie xen jeserze predic | nie jet samodsielnym Komaniks tem, Musi nastpié jeszcze akt menalny(ivb wolijonany) mwiacego swinaaacy (Drow! sa onvare), adajgey (Meck drewi Beda onwarte), ytajncy (Cav drevi aq ctvarte?) 'W akcie komunkowania wystapi¢ musa wige da shan 1) waka zywanle na pewien wyeinek raeceywislscd i powiazanie 2 nim pewne) ‘wasnot ((2w.arybuca) 12) orckanieprzyslugvania tj whsnodc die nemu wycinkowi rcczywistsci badd wyazenie pewne) hipotery na ten vemat lub 12 wyeaenie postawy woll wobec tego sind. Innym lows, kt ,predykowania” to wstosunkowanie sg nadavey wobec wyrsanioneg0 stan rzeczy. Np. w ania: W pokoi jest elemno maa vy odegbnis ‘dyn skindnikisemaniycane: 1) powiazanie cechy "bycie cierano! x okes- Jonym pomieszczeniem i 2) uzaanie tego sans rsc7y 24 Fat. Ina po stawa modal mode prowadeié do wytworzenia rah typi: Cay pk Jest ciemno? Mech w pole bedie vienna! Wyrazanie predykait stow isto wypowiedzani, a w szczeR6le node! Konstrukeji zduniowyeh. Forma predstynowana do wyratania pre- dykaci jest preede wazyskim orzeczenie werbaln, ten, forma esobown ‘ezssowok, gy to ona drigki wykladikot Kategori granatycenych a- ‘wie informacgo lokalizaji adarzenin w cease oraz 0 poste modal} no loa eho: reac vsyrazane) aybom gramatyenym. Podykaciezawviomar6wniee wypowie {eens aezdaniowe, typ: To dene Scola (tn. to, co wide, jest S40 Ta, “ledseko jes skola"), On! ( edpowiedzi ma psani: Ko to obi? ‘raekamy, 26 27010 ‘on, tz. kos wskazany).Predykaca zawara jest, tute w aawiadomieniac: w tym wypadka preediot, 0 Krym orzeka sig whsnosé wskazana w naps, jst bozpssednio ,2algczony ‘Opricr komunikaGw o Tanke} informing staieja wypowiedzenia fo charakerze ekspresywnym bald impresywnym W kite bra infor rnazji © pewnym stane rxezy i oczywieie pedykaci. $410 wspowie nena typ He}! Cholera! Czee! Deed dobry itp. Scere o nich bedzic ‘owa w tozde, XV. [Nie maja samodaielnosci homanikscyjne) ( ten samt predskacji) konsiukcje stanowiaee tylko cz wypowiedze, bedice ich nieorzekaj cymi skladnikami, W analowanym we} 2dani: Wecoraj odwiedcit mnie davny kotega meio brats ‘akimi Konstakejami mp. polgzenia dawny holea im brat, Nie za ‘wera one prods, a jedpnie peypisulaobiakow okrasiona wlasnoié Uiycie yeh grup w azo bez iment komunikatywne, bre) wyklad- ‘ken jest odpwiednin intone, eer jedynie micice dia orzekana, np. wypomiedzenie grupy danny zrajamy (2 zawieszeniem plot) prowe- ‘aj jedynie pytni: co z nim? Co cheese o nim powiedsied? Oxzyi- Scie, kazdn 2 tych prop moze sat sig syuacyjnic prey cdposiednic) i ‘onagjisamodaielnym komumkatem zawierajcymn predykace, np. Py przedstawianu: M4 brat! Mo} znajoms! ‘W literature skadniowe} Koastrukcje omatwiaeo typu kredlne st Jako Konsruksje arybuywne. Bedzie © nich mow sree) w rozdzale ‘usgpoym. Notomiast problem 2loroayeh Kensuke 2 poboczng predy- agi oméwimy w toadz. VILRozdzial Wprowadzenie do skladni: pojecie grupy i skladnika; struktura syntaktyczna i semantyczna wypowiedzenia 1, Grupa a zdanie W poprndin wythdce wpronadliiny ose ednienie en snk htatyenych (npn ada tenia), aye oe ode Komi, Loni ayy (pe cexcani wap, ne malas sane Lama Sete gap rytue la sanelot sje em sanpn apo deeiem (omijniene, jk wiporian: Jub pupy mj ra, ne omy 2p ko foray eatin Ma Brat Ef joy Crop adniowa (ce) gps sytem) Js wi, poi todewiaym weber niin 1 pup sKulouych towing cf hans Shot cca mote By alle (espovednie) tne tle od bean clemey,jak Petar? Gro! On ip gob ik ose ye nar fem sotony 2 jong foe, np, Sd tte eke sy dng moe hk wpm a ey te ned ion tp. One paises py zawdcizany Seren Jowirow (198), ry uaa ea dee pawome je ck lowe olin femal tot seh 2 0 gupie ctnom kere ‘ugmaym, repeceieym danke mn dewm, Jot exon okey (ap Aonwsnccrvona rts te bye taken do 4) nae ste eiy adie) » nist w aéaniu calonom konstyturywnym jest lon fermalnis ckresljgey (orveczenie), np. w alana: Chlptee preyjecal forma orzeczeia jest Wy ‘maczana prez podmiot fodzj ihe), jednakte eale ndanie maze bye ‘edukowane do rzczenia | ono repezentuje Konstrukeje na zewnai2, vwobee innyeh zd, 2. Pojecie grupy skladniowe} ‘we wspélezesnych opisach skladni We wapélezesnych opinach skladniowych grup jest yimowana aie Jednoliie. Tse co najaniej ty, a more nawet crery rozuniena tego ojeia. Worsiiaia sig jednak proede waeystkim diva ekiwne sposoby m grup rozuiana jest bard szeroko jako abs trakeyjay e2ton sktadniowy, kidry stanowi cage sraktuy a ia: Jest to jee wywodzave sig ze sadn generatywne) wedhug bre danie abodowane jest 2 grupy (frary) nominalne (GN) i grupy Crazy) weralng} (GY), tomumianych jko poryeje skadiowe, Ki moga bye roewinite Gak mp. w zdaniu Kolega brava preysced) lub nitozwinigte (ap. Kolege pressed). W sae20g6lnych wypadkach grupa moze byé re- prezentowana 2er0wo, np. Provechal beak ta formy GX, ale jako pozyca, ‘tym adun istigje. Takis rozumieniegrupy zaware jes w tome ski Anionyen Gramayke akademichi) (1984, Topaliiska, 6.308). To rom imine grupy odpowinds jak sig ws, pee fary w Koncepeji Se loniego i Swidziskiego (1985). 2) Drugie rommienie gropy ogrnicas to pojcie do Konstrakcjt co ajmiejCvuelementowych: gupa w tym seasie © niepredykatyw~ ne polaczenie sktadnikéw "To drug rozumienie ma jeszcze swoje dwa waranty: wasant seer ‘ay, trakiacy jako gnine wrelkicniepedykatyane poltezenieelemen- tow, zardwno podtzzdne, jak i wepotraedae (sere). a wise grup bedie polaczenie brar Kolegi, rat 2 kolega, Kolega camiast brats, hie Kolega i bro (resol, Brat allo Kolega (to sri). Waian wedszy (e- rezentowiny np. w Encytlopedi wiedey o Jey postin 1978) akeEe pono oat jako gropesvtko poluezonia podrzgdne (rs. tadyeyjnio xvii) pila ccervont, pila Janka, pitta do siaskonk itp. Wreszee zupelnie ine, nitrayeyine mzumienie grup reprezenme sladnia Salniego i Swidziskiego, Brak t przeivstawienia erupy — ‘dani; ania (np. Rol go) jest saceegSlnym preypadhiem gropy. Stee oncepoj te nie beriemy tm referowaé 'W sumie wige want zachowat dwa podstavowe razumieniagropy: szersze jako pozyei sladsiove), tm, jednosti, 2 Ate) budowane sa wypowictzenia, oraz we2sze jako konsrukcj co nani) dwoskadn- owe} powiazan) owitekiem skladiowym, W tym drugim rezumieaiy type modna wige aetiniowaé nasepuaco: polacrene riepredykatyome ‘yrazow powiazanysh zwigckiem skludniowym. Polacenia ts dale) rockdadale na mnijse element. 3, Pojecie skladnika, Segmentacja 2dania Element, iy jut dale ni da sig podeielié sladaiowo, nazyw $i ‘Madnikion. Na peyldadw analizowanyn we) adain gropy koe br a, brata mejegn daday sg jesteze rclezyé na czeic: kolega + bra, brova i mojego. Te dale) nitorkadalne cae to skank Pojecia skadniha nie nalezy-mieszat e pojgciem skladnka bezpo- Sredniego (podstawoweRo poiciaskiadal gencratyane) pzeetego per skbdnig frmalg Saloniego + Swidzfskiogo), kdry stanowi czton bez patted wspsteraey dang Konstrkeje, np. w 2dani: Niespodeieno hie odviedsil mnie kolega bata skladnikami bezposenimi 54 clon, 2 kxigyh he2poérednio, dana konstukea sie sada, « wig: nispo ‘kewanie odvied:t rae i tolega bata. Pierwsry calon da sig jeaene odielié ma bezposrednic skiadniki, x ktérych jeden nic jest dal) oddielmy (niespodziewanie). a drug (odwiedzit mnie) diel sig me: vied i mnie. Calon drug naomiast: onsale Kolega Brat ski da sig 2 dutch elementow, baie 5 jud skladaikam dale niepozel ‘Segmentagj skadniowa teksto to podil cingu wiclodaniowego ma ‘xdnia,zdalozonyeh na edania skladowe, za skldowych na gr, {gp nn kad yan tle ‘ee ‘Wyodretnicnie skadnikw dale) nlepedicaych nasuwa pewne pro blemy interpretacyne, omawiane szeroko w podreczmikaeh (ap. Skladnt Salonigo i Swidiskiego). W tym miejseu zasygnalizyimy jdynic glow te praypudk taktowania polacres wyrazowyeh jako niepodzicinych jed- hostek skadniowych, Najwainieie 2 nich to: 1) analisycane foray fleksyje, ap. Beda play, nied pracy, atk 4c Konsrikje 1p mdi ie, mil se 1D formy sapezeczone: Ojeec nle preyed 5) frarcologamy, np. Bolt goa (ale nil: press grey tym kt deksykalizowane Konsrukse zs (ap. preprowadel sig, ale nie: Kacat sie abudeld, te restavienia typu: Bode Narodeenie, Ploc Zbawiciela ora in leksemy nkcigale (wiclosegmenulas) typu na cxervono, od dawna ip. 4) wsrazenia peayimkowe, np. chadet po lich, tis po acy stanowi cals clidniows hieredukowalng do jednego ezlona (reprezentnta), ma ‘sige tw, charkeerepzocentyezny, tn. Zaden ZclomO% nie jest stad riowo samodzielny: cechuje je jedaak wewngtana zalcinoi, manowicie prayimek wymaga okrestonego preypuk. ‘Wario wretcie waponinieé © stuart odwrotne. ety jeden wyraz teksty (grficmy) uayweaw sobie diva skadnik; np. Gti to sia ngeie Konsteukej Jest gap, a wie element f Jest odreboym sadn em, O sprawie chomyeh czwek wyrazowyeh | ich skludniowe) inter retiji mwa jest sere) w podeeczaik Saloniego i Swidfskign (1985, 589,60), 4, Typy grup syntaktyeznych, ‘Wesémy do pojcia erupy rozumiane) sko konstrkeja niepredy- ‘yw, alozona co najmaie 2 dwéch slain, 'W literature jenphornaweze), jak pokazywaligny, observuje sig ewng rigjedeolitess w takiowanit tak rozumiane)grupy. Moma to po= sce zaweaué do Konstruke))alozooych podraednie (tk np. taktowana es gropa w EnesKlopedl wiedey 0 jek polskie: rwiazek Wyra25¥ oPo- "aczonyeh slosunkiom determinac} auyburywne", ap. ezerwona pia, pit a Kagia), a mona rorszeeza jena wszelkie polczena nepredykaty= prado de sei tate wap mp. rit w ada: Pat | abet eal a sole. To due wee chakterstyczne jst mp. la jexykomaata Creskiego. My W aa8zym opisic pyjmiemy sere roaumienic py ‘ynuakijeme), naj, te Lande wyperone pony stadniowe) bee? Polaczznem nipredskatyunym stow! gre Grapy mors dielié dojo: ze weg na cashes gramatycany caton radegdnego i wowezas zyme sg Has mstepace: ary re czownikone (nomi). np. Helga bra, gupy premio 1p. gdhy wag gupy mele, Hp. psse wyratn, gruy adwetisne ap bard wy. Sas} pach gr | nahock tachodeeyeh W obrbie erpy et’ mowa W pacach H, Misa (1967) a tke w Isa: Ge Salonego 1 Swideisshigo (1985. ‘Digi po grip wales chatater aviapks zacoacego mic day calona grupy. Ze wegen whanose wyrSein sig saad exo ty ty sup: wpe (a. sey (ad. Kallas 195), po raxdne jedvostonme 1 wzjemne podceede, mp. pig Kobi, wR t9ch zachode waajemaa determina} ob conn pi wymags do linea icky mgs, Avie! wymaga of Heeb oda aig Skoosobowego ( oporsei do pect citapcon). Jest © eypowa on ja eqaocemyena Leksemy wybrane do budowy wopowiedzenia tywaja wstiane 1 tbe rele ap. diva Iebsmy brat | Holga mo emery see Jive polacznie rat Boe, folega bra, Brat Kole "a, Ay Jet JednoczeinieKolega! i dolege Brot “Koegs, Hey jt ednocesae be tem, jak br’ vet «tole, bole & rote, bra Klega (pry drat abo hlege (Go 270 olga sant bata am pote) | wie inne. Tak wide, sos w obrebie gry moga bye wspoledne (Orr 4 lege) bd penne Cra Koen). W Aiko wypdkich rap jet formalnic pores, ale semantyenie wspdandoa (oo widens sg vw weymagnich shldiowyeh w ssunke do cesowaik Dra olege (rvs. Klemensewice mini v ym wypad 0 ste. Saez 0 wy imagaiacpodmion szregoweg0 W sisunks do oreenia mowa jest gry D. Kept} (1995). Toedsawione roniaiene moma scad W matepyacym sche np wipe pedele rieocwnite (edpctmentome {th pow ala Pree Jon Proven! pane We a ee hie tet doe ec Prryrayimy sie w wielkim siréie badowie grup rozwinitych 5. Grupy wspOtrzedne i podragdne 5.1, Zwigek wspétezedny chartreuse, 2 obs clony ss oyybonyue rede, tn, aay 2 ich mode weysap mij SRD temas ap. Con Rigi | gazey > Conan Ligh > Cova gaze ea roa wastepse W podacle cyl pays i Sonia) pty opezeetinJnego elon pj ic Konic! m0- Sag my oscenin np. Cie + mata par do sta Ole posed | Math post Pograncee polices wapaednysh i porzdnych sanowia WP nian wy Ronnrakje ypu: oie maka ce obk ope) mat ip, Ke suaneraie oma si do neh obi, le cso or ‘caciowe (lysrybucyi) #4 fedowalne do edn ceo aa tA wopzelee sa ope na mlacich Semantgezych yma yeh pre pial Cwoace Ty. a to mje ame spn,cre wyrmigla ewig! wspstrgdne migdy xdaniami (poe, reeds. X), a wige prede wsrystkim zestawianie (wyhtadk KonunkGji: 4 mp cee 4 math, prcciwstwiaie ale, np. oetec, ale nie matha), atematyve (ojelec alo matka (mnie odviedi). Szere} na temat konstukcj wsp6t ‘agnych purr Kalas (1993), Nu pogranicnscelaei wspolreetne) i podrzedne) znsjdyje sg ake ‘aw, awiask wacany, w ktrym drug clon dopreeyzowaje con pier sy; mp ojclec ey ywicelrodiny. Funke teh Konstrukc jest isk opowiedzeniom typu md) bra lekare, ke zalieamy do zwiaeksw pod raginyeh 52. Ito zwigky podrzgdnego jest dysybueyj niczaled- node czlona naderednego. Cala grupa mode by zedukowana do tego cabo nu pillar cxerwona > pika (4 nie “cerwona), pita Janta do pila (a nie “Fank). Semanycanie czton podezedny jet okeiteniem nacagdnika = wslazuje nt pewna eeebe preedmioty(zjiska) narwanego nade nikiem i ym samym zaweda zakes nazwy, np. do plek cerwony “elowik werosta, 9 dich Iolach -¥ ‘wie 0 kolach. Klemensiewicr (1948) nazywal tego typ kom suse shuplenianl. Svea} pisze © nich M, Frankowska (1982), lest {we 2 koicezo deteminatoa spowosowana jes exynnikan seman ‘yeanymi: cect typa“w2rs“posodanio ka” aq cechami immanent lowieka, wort. Konicczny jest wiee okesnik wprowadjtey uszee sélenicnie teh cach. 1W aviazku poregdaym istmieje2azwyeza jak wyhtadik formalny ‘ounalznacy relagje podregdnoiel; w jeaykach niefekayinych funksje sygnatu podrzednaie pein yk, np. w angelskim okteinik popraatn ym obresany (por. coffee house, book shop, ‘W jeeyhach feksyinych wykdadnkiem podregdaosci x cechy fleksy- ne wyrazy obredajscego symagane proce nadagdnik, Te wymagania 22 strony nadrzgika w stsunku do polreedaika episywane byly w ray yn] stad jako igri zadu,zgody i preynaleénotc (ak wymgat ai stiles erat oii E formalayeh). Wspélczesnasktadnia w2ya W odniesieniu do tego zawiska terminu Wymagania akomoducy jne (por. moze, Vib, ‘Tradycyiay zwiarck zgody to takle wymaganie ze suony nadraed- sik, pry hyn podrzgdnik peeybiera wari tego gramatyeznych ‘éwne warociom Jategoi lesyjnych nadrasdnika, np. w konstrukci Wide pielnego psa forma biernik psa narzueaperyminniow take for rng bierika liceby pojedyncae) rodraju meskorwieceecego, Ta ostia ‘wares nie jest di eeezoenka wartoseia tego eke rzecosik rie odmienia si prazr. rodzaje), ale Kategoria selektywna, czy 2bi2a se do wymagad ypu rad Zwiaeek r2adu to tke wymaganic 22 stony nadrzedika, pray ‘dyin podogdnil preybiera warsKé wymagen per Kategorie slekty- 1a nadeapdnika, wp. Kensuke): Widee psa wystcpeje wymaganie bier- nika ze strony caasownikao raze biermkowym; W wiray prvjacilowt samy wymaganiecelownika, Udyeie w tym miejscw inych preypadkow aly Ronse megramatycene Pray awiscks preynale2nosci brak wymaganiafomnalnge: jst to polzenie na zasazie serantyczne}, np. Prac citha, Pace prey rmascrme. Szeree| o wymiganich akomodacyjnyeh edie mowed w roa, VI 6. Zovigeki strukturalne i tineame w wypowiedzeniu Empiryeone wypowiedzenia to cig lineurne skladikow stojacyeh “leno obok sbi, jednahze w Kandy wyporiedzeninukryen sig res- Joy poraadek strukturalny, sie zaletnsei skladniowych, Kira nie ma chazaken)lineamego(lniowego): moze realizowaé sie w rSinych uli ‘ach linkowych, Rozumieé zdanie — to umieg odcaytaé zawarta nim Seg saleznoisklaniowych (ne dam ska iterprtaja aa lai sich raczyna sig of odnalezienia verbuni finitum 5 zalezayeh od wiego poryej skladnowyoh). Rozumieni zdania to rozumienie stuktury, a wise rnoaivose peelotenia porzadku inamego na porzaek srukturlay przez ‘astosowarie operat zwane) .2vijniem”. Dla zlunia analizowaneg0 race nas na poceatku rozdziah operaja ,2vijana",rozpoczynaaca si ‘of redakji grup na najnidszym poziomie, bedzie wyladala nsigpujacrows fo int eon adviedel mie dens) telege majero rate fennel | dwiedt \ \ ne (92 sae save bea “adit Méwinienatomiast jest operacjgodwrotng — przeKadanim poze Jeu stuktarainego na Tinearny. Jest 10 procera ruzwijania wyiciowes0 Schematuzdaniowego, w tym wypadku sirktury 9 dwéch posysjas oblt xyes Gua — ODMIEDLIE — (hog Alege — aids — re e a a W woymiku operat ozuijania sozbudowara 2osata mianownikowa ‘apt nominaina oraz dodano do orzeczena oktsleie adwerbilte Blementarns analiza skiudaiowa polega na ykrywanin zwiacks Skhdniowych w obrebie wypowiedzenia:dokenuj je) kay mowieynie- ‘wiadomie. Polis, bascz i znawca poszezyzny’ peeprowadea ja Swit omic i ebspicytie 7. Struktura semantyezna i syntaktycena wypowiedzenia Zakoicemy nasze rozweania wsgpne podsumowaniom obw Wyk «dW pierwszym wykladie raz. 1) pokazywaliny defincyne (ae ‘ne) skludniki semantyezne wypowiedrenia raumianego jako koma rik wypowiadany przez jukiegos nadawog i skierowany do adbioeey, Jo rater seer ai wap a ‘perney okreslonego tema (perednioty: zawarte w nim. jest oczekanie rego o cays. Komonika en syle opisywane zdarzene (stan 7229) ‘9 czasie | zawiersoltslone ustosunkowanie madawcy wegledem oweg0 iat reeczy tmodalnoi). Te elements tworzy sruktise semantyeng (a ‘ile: lgierno-emantycen) wypowiedzenia. Ta sama tre moze byé w bardzo réany spos6b wyratont symakty- crn, Sta kolejna .warstg” wsponiedzenia sane ieé 2wiRakOw sym- takiyezayeh wyznaczana przede wszystkim przer wlasnosc sktadniow® crasownik, laze wlasoiciskladaiowe inayeb w2yych W adaaiv w= ‘26, roabadowujgeych grpy syntaiyezne ‘Wresccie a sima te logicano-semantyczna ita sama strktura syn- ‘wktyeana moge ubrywaé w sobie nigjednakowe funkcjonalne rorlodenie skcent, a wie eééne akwalne rozctonkowanie tei tw. stmnure fenuyeounremarcana,Pokstmy wo a prykladzie dwéch prosych za tan prejechol Preyjechal Jan. |W pierwszym zeny informe sig 0 Janie, 2e pryjechal (emt: ‘Jon, rma ego preys’), w deugim 236 2daniu tematems,a wig czymé ‘many, danym jest ‘ceyi6prayjaad'. a remat doprecyzowuye, Kio przy- Jechal, Ten anpekt wypowiedel sta se praedmiotem haa sosunkowo hiedawno, Zapoezthowyje te hadania praca czeskiego easkoznavey Vie Jena Matesiusa (1947p: w osamich Jah budaniasruktry temaiyez- no-rematyeznej wypowiedsirorwiaja sig bartzo intense take w Je- ‘ykoznawstce_ polski, Wymienlé nu taba praede wsryakim prace ‘8. Bogusawskiego (1977) | R. Huszery (199. Popolamy wyllad tej problematyhi mma 2naloaé w ksgice T. Dobrayskiej (1993) raz w axiykule E,Zakrzewskie) (1993). 'W sumie wige w obrebie wypowiedel moda wytbini 1) Stuktuw semantyczno-logiczna obejmujga naxtepujace Clement: przypsywanie predykats penmemd fagmentow Swata (2. frukturapredykatowo-argumentowa,2apisyvanadalej za pomocaformaly ‘aporyerone| 2 log symbolcan) jako Py... Hokalizowanie czasie ‘opisyvanego sana recy Temp), wsosunkowanienalawey weeledem tego ‘opisyvanego sta raczy (Mod), precyzowanie, do jakepo obit Swiata ‘eno sig predic (iformacja'o wyenaczonoei, czy referen. Re).2” Worome de ad 2) Stmaure syntaktyezn4 obejmujca set rwizKdw (zleen0- Sci) skladniowyeb, w jakie webodza skladniki bwornace mapowiedzenic, strkturg wyznscvony zasdhiczo przez wlasnseishladniowe uisteg0 W “wypowidzenia czasowni 3) Suktue tematycane-rematycena cayli_funkgjonaing perspekiywe wypowiedai, ewang inacve) akiulnym macatonkowniem ‘wypowiedei, kira wyrodniaw kad} wypowiedr je punk wyiscia ray- {ty jako infbemacja zaana (aw. tema) | cel wypowiedzi: wprowadeenic owe} informacji (tw. rem). 4) Ciag linearny (konkretna empieza wypowieds), kiéego ‘sma jest nezaleny od struktury semntyeznelogieng i sei zaletao- Sci sklacniowyeb, natomiast w zacanym spain zlezy od persekiyry Funkcjonalne} — jst jej wylladnikem. por. np. lan prevechat do nas ‘wezorawieczorem i Wezora) wieczorem prasechal nas an Nastgpne dwa wyklody poSvigcimy omewieni sruktury semaniycz no-logiczne wypowiedzeia, Rozdziat Ut Struktura semantyczna wypowiedzeni skladniki tresci; problemy referencji Popredi wyklad zakofersligmy pokazanom rSanych wars (po om), jakie moana wyzielé w Kxade) wypowiedz, poczynajae od po- oma esc, ww, sraktury semantyeznolopicene, kid bya W nejd takowy spescb Ksaahowana w perspelaywie fonkejnalne) (ame aku sine rozcalonkowana, por. Maria prajechata wexara) do Warsawy i Wesore) prayechala do Warsiawy Marla, obok: Do Warsawy Maria praechata wecoraj itp), Ta sama teS€ moze bye wyrazana riny st ‘urami syntaktycznymi i moriologicznymi i wresecie w rozmaity spas realzowana igeamie, W dnech nasipaych wyladach omewimy doko ig skin suka semaniycmelopczej wopowiedzena, rostawiaae bok mechanizmy aktuslego roncolenkowania jako problema hare) 2 ares sukury teksts ane 2 aleesu Sisk) gramatyi (skid), 1. Charakterystyka ogéina struktury semantyczno-logicznej Pokazalimy wcoetnie, 4 sruktura tefci wypowiedsenia obejmaje aly step koniceanych seladnikw, kre jodnak ne sanowig sumy ele- reat6u, ale tworeahiecrchiczna siuktore. Zasedniczy podealstrkary semaniycze) zania jest dwucclonowy: wyn6dna se eee opsuaca pe« ints minted ‘wien obicktywny stn recey komunibowsany przez wypowied, muzsana 2 tmdyeia lopiczng struktura predykatowoargumentowa, Ib dictum w terminologit Bally'exo (1944) i Szmielewe) (1994), pro- porycia (ang. proposition) w pracach angelsojezyeznyeh, oraz skladaik Subiekywny, wyrazaaey usesunkowanie nadawey wledem opisywane- go stan reeezy, nazywany modalnoseia (modusem Ww temino TogitRaly’ego) © obu skadnikach bylaju2 weepnis awa w pierwxzym ‘wykladzic, Postale konscane skladniki wesc pedporzylkowane 84 > ‘micnionym exlonom, 1 tak, informacja referencia wige odnesieniu do reezywistotet ‘wytych grup nominalayc, jest podraedn wegledem struktury prodyks- osc-argumenlowe): precyzvje vamtse wiplych wyrazei: podobae in formaeje temporuine okretija dokladie) czas zdstrenn (samy r202y) pisywanego w dictum (stukturze predykatowo-argumentowe)). W sumie = sarluresemaniyeano-logiena nasia motna by zaps formal, war 2ajaca 2a pomoca nawiasowaria hierachigskladikow Mod (Pott, Yan tempt Formule te mina odczyia nasgpujeo:*o stan recry (P)edic- sony do okresionege xi ya okalizewanym w crate nadawes y= Poviada swoje stinowisko (Mod), stwierdajaee, 2adajace lub pyajre Pdbna (ehoé neco sie rinca) formule dla zapisu tei zdania lementarego propomyje 8. Karosk (1984, 1993). Zilustwjmy te doK abstrakeyne rozwazania przyktadem analizows- tym jut upreedio dle imnych eek. W zdaniu: Wecoraj odie mnie dawny kotega mojega brata dictum (stuktue predykatowo-agumentows, propezycje)stanow infor mazj 9 edwiodzonia przez okresana oxo lane} osoby (wm wypadh nadawey wypowiedsi) w dni popreedzaicym skt mow natomiast mo ‘du (mosain6) w tym adanin to powindomienieo zac tego ndarzenia (modsinos sewierdzajca). Analogicane dictum, prey inne} modalno wystap mp. ¥ pytan ay fra ec a Cop wezorajodviedel cleble dawny bolo twnjego brata? Oczywicie, rime a odiesoniavaytych grup nominalnyeh w zai ‘vierdzacym i pyalacytm: ze wagleda na sens daivne byloby pytanie mae ddawey 0 samego sich (*Cxy adviedct mnie”), rte sy 12k mousy (mo- salnosi) w ob zai Jak ida, po to, 2cby zdanie bytozrozumial, musi w nim wystapié informe porwaljgca zinterpretowaé vite grupy n Izowanym 2daniu mowa jest 0 scisle clzeslone)osobie(nadawey Wyo ‘wiedit mi) i osoie rigokresons dla odbiorey, ale ckresine| dla na- ‘eavey (downy Holega mojego trata). Ponadto calosé zdarzenia zostata ‘umieszezona w czas poprazajaeym akt mowy (wezoraj oraz forma cra- su reeseyo ezasowik). 'W dalezym ciagu oméwimy semantycme rypy i jerykowe woktadiki informacii wyzmaczsjace) odnicsienle grap nominalayeh (zawiske rete. rene) 2. Typy informacji wyznaczajacej: charakterystyka ogéina Problemy referensji od nicdawaa dopiero analazla. sie W pols saintresowanin jrpkornawstwas jest eupelnie nieobecna w uadjeyjaych Podegconikach skladni, Pojavils sig pod wplywem prac logiezych, toigch enalizowano mechanizm diana tw. kvaniyBkaoeow (ope ratory wognigeych type dati, wrsyicy lab wsrcvegSlowigacych ty ‘pu jal, pevien) i ich wplyw na stuktore semantyerna zéania. Bado- nia jzvkornasedw nad tym zjewiskiem (por, min. Bellet 1972, Bierwisch 1970, Paduczewa 1992, Graegorezykowa 1972, Topotitsia 1988) pokavaly. 2e obraz jerykowyeh mechanizméw wycnaczania jst 2nacznie bandzejskomplikowaay’aiteli oraz paedstawiony W pracich logikéw. Drieje sig to 28 spay znicowanego ior zaimké, kt 1ych fonkeja jest informowanic © réanjch odceniach opera wyz0 zajaco por np. ao ins, ten sam, ack itp. Jeinoeesnie Ze sko wyznaczania ebictu witie sig bardzo scisle 2 2jwiskiem okseslo- ‘ci (niokreslonos) grup pominaych wyrarane) w wiely jezykach2 Stes pene Sit rdzajibem. W polaceyénie nie a rolrauh,jedakic in fomacjn © wyznacrani ext mana W sure semantenne) kode 20 alia ia pottzoyny penis obra spenobiw wyonscania op 20- sunny precisa rosa poswigeony stad rupy nonin} au toneea Zuzany Topas} W Cranaee akademtce) (1984) Dale preity zarys «yp infor wyznaczjas} w pls yin. Beat on caskciowo zien 2 opm Topoiake, 2 jedi sosobem ug, apantem poison oraz imeretra nik ‘yeh secaegdowyh ajawik (op. nad ogsiyc. W daly cig ytd bedepestugwas sig shétowym obs Jesica: ane opting, rane stzeplowe zamist precyeynicseeo Sformulowanis: alain’ grams syzniczonymi ogre, 43220 we fp Pierwsre odrninie addila grapy nominabe wyonacone (tn yt een) od gop soniaalnych wiih predate. w KS ‘yeh reco informie edie 0 2spae ech Jon Jat nowy Cielo, Bs st resting mine ma sw cays! opeyvace th oebych obit: Jan i naveryil, Bast mati, w paz iste do uy refereejaych, op. dar dl naucyeilowi hgh ey Bast opowtedola mace o wypadta. Porn uyeianpredykatyunya vwazynhie ponostle gropy nominal ma chara releecjaly, Jed rae barro rizicewsny Przie wszsti odsiai sig dua gtowne py aixé: 1) wie szevegblowe, Kedy grup nominana odos ig do obick okresonce> lub niokresionego, ale wyratie Wytéaioneze (boc czesto neriden {yfkowanego, 12) ye opsne, prey ktm grupa nominal ods}- 1a do cajch Kas gatunkow lub pow. np. W Ape sone wymiers ‘Indian oawot po, Jan uc sadente (Coe a 0 wy dent. “To vance, wyrrsteteoryezie, w pakiyce bya tudne do reprovadreniaPogtinicea zat vcregdowych 1 ogslyeh tne: ‘ia sania © zioach typo: Wise mieseacy masta dasane= 0 noiia, adanin © cake abet, ap. Niki) ¢ masexch prove {i ech 2n gra, «kien og otoszace ig 60 ek "ap alma nati 2 lng pri oy. msc py orm een rota ed student och ak Wa, on a 9 Po seeew ety epg remnant fom coowners {aes ifomase tie. hte ob dyeice ey we oye "zn x wyznacranin wctegtowym diel ede eye die grap: aie, » KSych okt peshag jt Sele wy, ta gp nomics Sia dole, deny weg Soren (Gur harrow eToys. Jon (tw ro ‘fot take tach grap noitaa yt es pet ere fey enya reas tp. Ro pci, Jai eo wk project. W pews) prope morn wy sie, OW Ze Wren na sposd forme Hengfch cen, ies gpa bee Darn sine ff hereon Prods wsyshi odd se ala wynsaczajce cia je sestowo, se W spud sleobetloy, np. Zales pri en li Pen clu Bd) poll tt 9 ae tivo apencan sckrsloym, se scharakeryowanya (eaipeyTho- Spm) Dr Wp wymacana necting i wake men Jest ei: eat net i do Et raplle imyspey fone. wp Khar fo oobi Red bny cn cee) Ti Daj ksi WWiecce = linich voyage ade ota woe zr podypts: peice pian a) Un (Genero Leiywna to. Wye lle Ulta, hades kaon! (genera 0s tote wp Key cc wa, cma gto (otek pancakes Wii» eg 2 Infrowane ocr oni prey et ws wypowtach ey algo sacle ba enue, tel redsoni ofp ain wes Maire Cet, joensen OE 7 teal # anise (operate on) vyrmne yal ypy yearn mia parapets ‘yanks (3. W day Cag min dole eke 2 w9- ‘amen pee