‫دوره ‪ 8‬شماره ‪ 2‬تابستان ‪)922-920( 09‬‬ ‫مقاله پژوهشي‬

‫فرصتهاي‌يادگيري‌براي‌دانشجويان‌پزشكي‌در‌سازمان‌انتقال‌خون‌‬
‫‌‬
‫‪Downloaded from bloodjournal.ir at 20:54 +0430 on Sunday May 30th 2021‬‬

‫‪3‬‬
‫محمد جواد لياقتدار‪ ،9‬وحيد عشوريون‪ ،2‬شيوا سليمي‬

‫چكيده‬
‫سابقه‌و‌هدف‌‌‬
‫نگراني از عوارض ناشي از انتقال خون سبب گرديده تا به افزايش دانش در حوزه طب انتقال خون بهه عنهوان‬
‫راهکاري براي بهبود کيفيت مراقبت از بيمار و کاهش هزينههاي سالمت توجه شود‪ .‬اين مطالعه قصهد دارد بها‬
‫نشان دادن فرصتهاي يادگيري در سازمان انتقال خون براي دانشجويان پزشکي‪ ،‬اين مراکز را به عنوان بخشي‬
‫از عرصه آموزشي طب انتقال خون معرفي نمايد‪.‬‬
‫روشها‌‬
‫‌‬ ‫مواد‌و‌‬
‫در يک مطالعه نيمه تجربي‪ ،‬تعداد ‪ 91‬دانشجوي پزشکي در يک دوره ‪ 6‬روزه در سازمان انتقال خون اصهفهان‪،‬‬
‫فرصتهاي يادگيري طب انتقال خون را تجربه كردند‪ .‬در پايان دوره‪ ،‬دانش دانشجويان طي آزمهوني سهنجيده‬
‫شد و پس از شش ماه‪ ،‬ماندگاري اطالعات آنها اندازهگيري گرديد‪ .‬نمرات دانشجويان بها اسهتفاده از آزمهون‬
‫ويلکاکسون و استفاده از نرم افزار ‪ SPSS 98‬مقايسه شد‪.‬‬
‫يافتهها‌‬
‫‌‬
‫ميانگيهن نمرات دانشجويان در آزمون اول ‪(91/7 ± 2‬از ‪ )29‬بود و در آزمون شش ماه بعد‪ ،‬ميانگين نمرات به‬
‫‪ 92/8 ± 2‬از بيست تقليل يافت(‪ .)p< 9/999‬در رابطه با نظر سنجي انجام شده‪ %81/7 ،‬شهرکتکننهدگان ايهن‬
‫دوره را براي دانشجويان پزشکي دوره باليني توصيه کرده و ‪ %79/1‬آنهها در پايهان دوره‪ ،‬خهود را در مهورد‬
‫انتخاب فرآوردههاي خوني توانمند ميدانستند‪.‬‬
‫‌نتيجه‌گيري‌‬
‫آمهوزش طهب انتقال خون بايد به صورت همكاري گروه هاي آموزشي انجام گيرد و آموزش محيطهاي باليني‬
‫کافي نميباشد‪ .‬سازمان انتقال خون به عنوان مرکز تهيه و توزيع فرآوردههاي خوني مهيتوانهد فرصهتههاي‬
‫يادگيري ويژهاي براي دانشجويان پزشکي فراهم آورد‪.‬‬
‫كلمات‌كليدي‪ :‬انتقال خون‪ ،‬آموزش پزشكي‪ ،‬يادگيري‬

‫تاريخ دريافت ‪98/ 3/ 5 :‬‬

‫تاريخ پذيرش ‪98/00/01 :‬‬

‫‪0‬ـ دكتراي تخصصي برنامه ريزي درسي ـ دانشيار دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي دانشگاه اصفهان‬
‫ممـو ش پزشـكي دانشـگاه علـوم پزشـكي‬ ‫‪2‬ـ مؤلف مسؤول‪ :‬دانشجـوي دكتراي تخصصي برنامهريزي درسي ـ دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي ـ مركز تحقيقـا‬
‫اصفهان ـ صندوق پستي‪90715/353 :‬‬
‫‪ -3‬متخصص مسيبشناسي باليني و تشريحي ـ مركز تحقيقا انتقال خون ـ مؤسسه عالي ممو شي و پژوهشي طب انتقال خون ـ پايگاه منطقهاي ممو شي انتقـال خـون‬
‫اصفهان‬

‫‪211‬‬
 ‫دوره ‪ ، 9‬شماره ‪ ، 2‬تابستان ‪81‬‬
‫مختلف باليني قابل ممو ش بود(‪.)8 ،02‬‬
‫در ايـران نيز برنامه درسي دوره دکتراي پزشني عمومي‬
‫در سال ‪ 0361‬تـدوين گرديـد و اگـر چــه در سال ‪،0393‬‬
‫‪Downloaded from bloodjournal.ir at 20:54 +0430 on Sunday May 30th 2021‬‬
‫مييننامه من مـورد بـا نگري قـرار گرفـت امـا در محتـواي‬
‫برنامه تغييري داده نشد‪.‬‬
‫در برنامه درسـي فعلـي تربيـت دوره دکتـراي پزشـني‬
‫عمومي کشور‪ ،‬مطالب مربوط به طـب انتقـال خـون در دو‬
‫بخش ارايه ميگردد ‪ -0 :‬در دوره علوم پايه پزشني کـه در‬
‫سرفصل مربوط به درس ايمنيشناسي مطالبي مـرتبط بيـان‬
‫ميشود‪ -2 ،‬در بسته ممو شي خون در دوره پاتوفيزيولوژي‬
‫تحـــت عنـــوان ايمونوهمـــاتولوژي‪ .‬اخيـــراً در برخـــي‬
‫درس‬ ‫دانشندههاي پزشني‪ ،‬طب انتقال خون در قالب ي‬
‫اختياري ارايه ميگردد‪ .‬ا جمله چالشهاي ارايه مطالب بـه‬
‫روش فوق‪ ،‬موارد ير ميتواند باشد‪:‬‬
‫‪ -‬ماني که دانشجويان به طـب انتقـال خـون نيـا دارنـد‪،‬‬
‫ابتداي دوره کارور ي بوده در حالي که مطالب بـه طـور‬
‫عمـده در دوره علــوم پايــه و دوره پــاتوفيزيولوژي ارايـه‬
‫ميشود‪.‬‬
‫ال م‬ ‫‪ -‬حجم مطالب ارايه شده کافي نبـوده و بـه جزييـا‬
‫اشاره نميشود‪.‬‬
‫‪ -‬مطالب ارايه شده پايه بوده و مطالـب بـاليني و کـاربردي‬
‫کمتر مورد توجه قرار ميگيرد‪.‬‬
‫‪ -‬دانشجويان هيچ ديـدگاهي نسـبت بـه تهيـه و نگهـداري‬
‫فرموردههاي خوني ندارند‪.‬‬
‫‪ -‬عليرغم توصيه براي اجراي برنامههاي ممو شـي توسـط‬
‫چنــد گـــروه ممـــو شي(‪ ،)Multi-disciplinary‬ســا مان‬
‫انتقال خون به عنوان سا مان اصلي درگير در تهيه و ارايه‬
‫فرمورده هاي خوني در كشور‪ ،‬در نيا سنجـي و طــراحي‬
‫بـرنامه درسـي طب انتقال خون مورد توجه قرار نگرفتـه‬
‫است‪.‬‬
‫ا من جا که ممو ش توسط گـروه هـاي ممو شـي طـب‬
‫انتقال خون توصيه ميشود‪ ،‬اين مطالعه قصد دارد با تعيـين‬
‫فرصتهاي يادگيري ممنن در سا مان انتقال خون و ارايـه‬
‫برنامه درسي پيشنهادي ويژه اين مراکز‪ ،‬مدلي ارايه کنـد تـا‬
‫امنان کاربري اين گونه مراکز بـه عنـوان عرصـه ممو شـي‬
‫طب انتقال خون فراهم گردد‪.‬‬
‫‪211‬‬
‫مقدمه‬
‫در چند سال اخير دغدغه سالمت فرمينـد انتقـال خـون‬
‫مورد توجه قرار گرفته است(‪ .)0‬هميشه افرادي به خـون و‬
‫فرموردههاي من نيا دارند‪ .‬اگر اين دسته ا بيماران نتواننـد‬
‫خون و فرموردههاي من را دريافـت کننـد‪ ،‬نمـيتواننـد بـه‬
‫ندگي خود ادامه دهند(‪.)2‬‬
‫ا سوي ديگر‪ ،‬خطاهاي قابل پيشگيري در انتقـال خـون‬
‫ميتواند سبب مسيب و مرگ شوند و خطاهـاي انسـاني در‬
‫اين مينه کامالً قابل اجتناب هستند(‪ .)0 ،3-6‬ا من جا کـه‬
‫پزشــنان تنهــا تجويزکننــدگان خــون و فــرموردههــاي من‬
‫مي باشند‪ ،‬ممو ش دقيق کليه افرادي که خون و فرموردههاي‬
‫اجتنابپذير‬ ‫خوني را تجويز ميکنند ميتواند مانع خطرا‬
‫فوق گردد(‪.)7‬‬
‫مطالعه هاي بسياري دانش دانشجويان و فارغالتحصـيالن‬
‫پزشني و رشتههاي مرتبط را در مينـه طـب انتقـال خـون‬
‫مــورد بررس ـي قــرار دادهانــد کــه همگ ـي بــر ناکارممــدي‬
‫برنامههاي درسي معمول دانشندههـا بـراي ممـو ش طـب‬
‫انتقال خون داللت داشتهاند(‪.)9-00‬‬
‫همان گونه که سليمي و همنارانش نيز نشان دادنـد‪ ،‬در‬
‫ايران ‪ 83‬درصـد ا پزشـنان عمـومي در مـان فراغـت ا‬
‫تحصيل‪ ،‬کمتر ا نيمي ا حداقلهـاي واجـب را در مينـه‬
‫انتقال خون ميدانستند(‪ .)3‬اين مطالعه احتمـال ناکارممـدي‬
‫برنامه فعلي را در مينه طب انتقال خون مطـر مـيسـا د‪.‬‬
‫براي بهبود برنامه درسـي طـب انتقـال خـون در ممرينـاي‬
‫شمالي‪ ،‬گروهي ا رشتههاي مختلف دور هم گرد ممدنـد و‬
‫‪Transfusion‬‬ ‫طـب انتقـال خـون (‬ ‫طر جـوايز مکادميـ‬
‫‪ )Medicine Academics Awards‬را تاسيس کردنـد‪ .‬ا بـين‬
‫‪ 018‬دانشنده شرکتکننده در اين مطالعه‪ ،‬فقط ‪ 8‬دانشـنده‬
‫ممرينــايي و دو دانشــنده کانــادايي ايــن درس را ارايــه‬
‫ميکردند(‪.)8‬‬
‫ا نتايج اين مطالعه‪ ،‬شش حيطه براي اين برنامه درسـي‬
‫لحاظ گرديد‪ -0 :‬اصول علمي انتقال خون‪ -2 ،‬انتقال خـون‬
‫و فرموردههاي من‪ -3 ،‬عوارض ناخواسته انتقـال خـون‪-1 ،‬‬
‫اتوايميــون‪ -5 ،‬پيونــد بافــت و ‪ -6‬مفــر يس و فلبوتــومي‬
‫درماني‪ .‬ايـن برنامـه درسـي در قالـب دوره خاصـي ارايـه‬
‫منبعي معرفي شد که در چرخشهاي‬ ‫نگرديد و به صور‬
 ‫محمدجواد لياقتدار و همكاران‬
‫ايشان‬ ‫انتقال خون براي پزشنان عمومي دارند‪ ،‬نقطه نظرا‬
‫ميتوانـد بـراي تعيـين محتـوا مفيـد باشـد‪ .‬هـم چنـين‪ ،‬ا‬
‫دانشجويان شرکتکننده در مطالعه در قالب پرسشنامه نيمـه‬
‫‪Downloaded from bloodjournal.ir at 20:54 +0430 on Sunday May 30th 2021‬‬
‫ساختارمند‪ ،‬خواسته شد انتطارا خود را ا دوره ممو شـي‬
‫ارايه دهند و مـواردي کـه بـا محتـواي ممو شـي دانشـنده‬
‫پزشني همپوشاني داشت حذف گرديد‪ .‬ايـن دانشـجويان‪،‬‬
‫ممو شهـاي مربـوط بـه طــب انتقــال خـون را در دوره‬
‫‪ICM – Introduction to Clinical‬‬ ‫مقدماتي پزشني بـاليني (‬
‫‪ )Medicine‬و کارممو ي طب داخلـي طبـق برنامـه رسـمي‬
‫دانشنده پزشني گذرانـده بودنـد‪ .‬عمـده نيـا دانشـجويان‬
‫مشنايي با انواع فرموردههاي خوني‪ ،‬انديناسيونهاي تجـويز‬
‫فرموردههاي خوني‪ ،‬نحوه تهيه و طر نگهداري منها‪ ،‬نحوه‬
‫تجويز‪ ،‬عوارض و نحوه برخورد با عوارض بـود‪ .‬فهرسـت‬
‫كامل انتظارا دانشجويان عبار بودند ا ‪:‬‬
‫‪ -0‬مشنايي با انواع فرموردههاي خوني‬
‫‪ -2‬مشــنايي بــا انديكاســيونهــاي مصــرف هــر كــدام ا‬
‫فرموردههاي خوني‬
‫‪ -3‬مشـنايي بــا نحــوه كــاربرد و اســتفاده ا هــر كــدام ا‬
‫فرموردهها‬
‫‪ -1‬مشنايي با عوارض كوتاهمـد و بلنـد مـد تزريـق‬
‫فرموردههاي خوني‬
‫‪ -5‬مشنايي با نحوه برخورد با عـوارض ناشـي ا تزريـق‬
‫فرموردههاي خوني و كنترل من‬
‫‪ -6‬مشنايي با موارد عدم مصرف فرموردهها‬
‫‪ -7‬مشنايي با شرايط اهداي خون‬
‫‪ -9‬شرايط نگهداري فرموردههاي خوني‬
‫‪ -8‬چگونگي درخواست يك فرمورده خاص‬
‫‪ -01‬مشــنايي بــا فرمينــد اهــداي خــون‪ ،‬مراقبــتهــا و‬
‫م مايشهاي ال م‬
‫دانشـجويان و پزشـنان سـا مان انتقـال‬ ‫با تلفيق نظرا‬
‫خون‪ ،‬عناويني بـراي ممـو ش طراحـي شـد‪ .‬ايـن عنـاوين‬
‫بودند ا ‪ :‬تاريخچه انتقال خون و نحوه تهيه خـون و‬
‫فرمورده ها‪ ،‬انديناسيونهاي تجـويز خـون و فـرموردههـا و‬
‫نحوه درخواست و م مايشهاي ال م‪ ،‬شـرايط نگهـداري و‬
‫حمــل و نقــل‪ ،‬عــوارض‪ ،‬نحــوه انتخــاب و گــروهبنــدي و‬
‫غربالگري خون و فرموردههـا‪ .‬پـس ا تعيـين عنـاوين هـر‬
‫انتقال خون و دان شجويان پزشكي‬
‫مواد و روشها‬
‫هدف ا مطالعه نيمه تجربي انجـام شـده ايـن بـود كـه‬
‫ضمن ارايـه الگويـي مناسب براي برنامه درسي طب انتقال‬
‫خون‪ ،‬تاثير من را بر دانش و توانمنـدي بـاليني دانشـجويان‬
‫رايج در رابطه با اين بحـ‬ ‫پزشني در برخورد با مشنال‬
‫مورد بررسي قرار دهد‪ .‬همان گونه که در بخش قبل تبيـين‬
‫چنـد رشـتهاي‬ ‫شد‪ ،‬ال م است طب انتقال خون به صـور‬
‫ممو ش داده شود که يني ا اجزاي من سا مان انتقال خون‬
‫بــه عنــوان مهــمتــرين ارگــان جمــعموري‪ ،‬تهي ـه و تو ي ـع‬
‫فــرموردههــاي خــوني اســت‪ .‬جامعــه هــدف ايــن مطالعــه‬
‫دانشجويان پزشني دانشنده پزشني اصفهان بودند کـه در‬
‫دوره کارممو ي به سر بـرده‪ ،‬چـرخشهـاي بـاليني اصـلي‬
‫(داخلي‪ ،‬جراحي‪ ،‬اطفال و نان) را پشت سـر گـذارده ودر‬
‫حال طي کردن چرخشهاي فرعي(مينـور) بودنـد‪ .‬حـداقل‬
‫سال فاصله بين بخـشهـاي اصـلي و مداخلـه مطالعـه‬ ‫ي‬
‫حاضر بود‪ .‬اين دانشجويان شش ماه بعـد در م مـون جـامع‬
‫پيش کارور ي شرکت کرده و در فاصـله انجـام مداخلـه و‬
‫م مــون‪ ،‬دروس مربــوط بــه طــب انتقــال خــون را در‬
‫سرفصلهاي دروس خـود نداشـتند‪ .‬گـروه هـدف ‪ 01‬نفـر‬
‫داوطلبانـه در ايـن مطالعـه‬ ‫دانشجو بودند کـه بـه صـور‬
‫شــرکت کردنــد‪ .‬پــس ا اعــالم کليــا مطالعــه بــه کــل‬
‫دانشجويان کالس‪ ،‬ا داوطلبان ثبت نام به عمـل ممـد و در‬
‫رابطه با انجام مطالعه توجيه شدند‪.‬‬
‫با توجه به برونداد رشته پزشني عمـومي در برنامـهريـزي‬
‫درسي طب انتقال خون‪ ،‬ا پزشنان عمـومي و متخصصـين‬
‫شاغل در سـا مان انتقـال خـون اصـفهان خواسـته شـد بـا‬
‫همناري متخصص ممو ش پزشني‪ ،‬عناويني که در رابطـه‬
‫با طب انتقال خون مورد نيا پزشنان عمـومي اسـت را بـا‬
‫بهداشــت‪،‬‬ ‫در نظـر گــرفتن سرفصــلهــاي مصــوب و ار‬
‫درمــان و ممــو ش پزشــني پيشــنهاد کننــد‪ .‬هــدف ا ايـن‬
‫نيا سنجي‪ ،‬تعيين فرصـتهـاي يـادگيري در حـو ه انتقـال‬
‫عبار‬ ‫خون توسط صاحبان فرميند بود که در مطالعـه هـاي مشـابه‬
‫نيز توصيه شده است(‪ .)00‬در اين راستا سعي شد محتـواي‬
‫اين دوره‪ ،‬نقش تنميلي براي ممو شهاي معمول دانشـنده‬
‫پزشني داشته باشد‪ .‬ا من جا که پزشنان شاغل در سا مان‬
‫طـب‬ ‫انتقال خون بيشترين تسلط را بر کـاربرد موضـوعا‬
‫‪211‬‬
 ‫دوره ‪ ، 9‬شماره ‪ ، 2‬تابستان ‪81‬‬
‫م مون اول ‪( 05/67 ± 0/83‬ا ‪ )21‬بود و در م مـون شـش‬
‫به ‪ 02/90 ± 0/87‬ا بيست تقليـل‬ ‫ماه بعد‪ ،‬ميانگين نمرا‬
‫يافت كـه در مقايسـه دو م مـون‪ ،‬ميـانگين منهـا اخـتالف‬
‫‪Downloaded from bloodjournal.ir at 20:54 +0430 on Sunday May 30th 2021‬‬
‫معنيداري را نشان ميدهـد(‪ .)p< 1/110‬ميـانگين اخـتالف‬
‫دو م مون ‪ 2/95 ± 1/11‬و ضريب همبستگي نمـرههـاي دو‬
‫م مـون ‪ r= 1/81‬بــود‪ .‬ده ســؤال در م مــون پايــان دوره بــه‬
‫مورد باليني بوده و ميـانگين نمـره م مـودنيهـا در‬ ‫صور‬
‫م مــون اول ‪ 6/9 ± 0/13‬و در م مــون دوم ‪ 5/7 ± 1/81‬ا‬
‫‪ 01‬بود‪ .‬اگر چه مقايسه دو ميانگين فـوق ا لحـاظ ممـاري‬
‫معنــيدار اســت ولــي اخــتالف بــين دو ميــانگين نــاچيز‬
‫ميباشد(‪.)p< 1/107‬‬
‫در رابطـــه بـــا نظرســـنجي انجـــام شـــده‪%95/7 ،‬‬
‫شركتكنندگان اين دوره را براي دانشجويان پزشـكي دوره‬
‫باليني توصيه كرده و ‪ %70/1‬منها در پايان دوره‪ ،‬خود را در‬
‫مورد انتخاب فرموردههاي خوني توانمند مـيدانسـتند‪ .‬هـم‬
‫چنين ‪ %95/7‬معتقد بودند اين دوره براي مشنايي بـا اصـول‬
‫طب انتقال خون مفيد بوده ولي فقط ‪ %57/0‬اعتقـاد داشـتند‬
‫اين كالسها به فهم مطالب كمك كرده اسـت‪ .‬حـدود ‪%61‬‬
‫اعتقاد داشتند كه مان تخصيص يافته به كارها و بح هاي‬
‫گروهي كفايت نداشته و مان بيشتري به اين فعاليتها بايد‬
‫اختصاص يابد‪.‬‬
‫ا منجا كه روش ‪ ، TMTD‬روش جديد ممو ش بود كه‬
‫در اين مطالعه مورد استفاده قرار گرفت‪ ،‬به طور اختصاصي‬
‫شــش ســؤال در ايــن رابطــه مطــر گرديــد‪ .‬كليــه(‪)%011‬‬
‫شــركتكننــدگان معتقــد بودنــد كــه ايــن روش مســؤوليت‬
‫يادگيري را بر عهده م مودني هـا انداختـه و بـراي مباحـ‬
‫تئوري قابل استفاده ميباشد‪ .‬هـم چنـين ايـن روش سـبب‬
‫ميگردد جزييا با دقت بيشتري مموخته شود‪ .‬م مودنيهـا‬
‫اذعان كردند كه اين روش سبب خستگي منان نشـده و بـر‬
‫روش سخنراني ارجح است‪.‬‬
‫توصيفي استفاده گرديد‪ .‬براي تحليـل دادههـا ا نـرم افـزار‬
‫بحث‬
‫طب انتقال خون يكي ا مهم ترين مباحثي است كه هـر‬
‫پزشك به من نيا دارد‪ ،‬عدم توجه بـه ممـو ش صـحيح من‬
‫ميتواند عوارض متعددي را براي بيماران بـه دنبـال داشـته‬
‫باشد و ممو ش تيم پزشـكي دخيـل در فرمينـدهاي انتقـال‬
‫‪211‬‬
‫جلسه‪ ،‬اهداف يادگيري براي هـر جلسـه تـدوين گرديـد و‬
‫پس ا من طر درس هر جلسـه تبيـين شـده و بـه همـراه‬
‫برنامه مانبندي کالسها‪ ،‬در اختيار م مودنيها قرارگرفت‪.‬‬
‫در طر درسها‪ ،‬روش ياد دهي ـ يـادگيري نيـز مشـخص‬
‫شده بود که سعي گرديد به غير ا سخنراني‪ ،‬ا روشهـاي‬
‫‪Team‬‬ ‫گروهــي‪ ،‬روش ممــو ش اعضــاي گــروه (‬ ‫بحــ‬
‫‪ )Member‬و مطالعــــه‬ ‫‪Teaching‬‬ ‫‪Design‬‬ ‫–‬ ‫‪TMTD‬‬
‫موردي(‪ )Case Study‬نيز استفاده گردد‪.‬‬
‫م مودنيها پس ا توجيه مقدماتي و ارايه بسته ممو شي‬
‫شامل پوشهاي حـاوي برنامـه مـانبنـدي‪ ،‬طـر دروس و‬
‫مطالــب تنثيــر شــده ا کتــب مرجــع‪ ،‬وارد دوره ممو شـي‬
‫شدند‪ .‬اين برنامه ممو شي ‪ 6‬رو به طـول انجاميـد‪ .‬برنامـه‬
‫ممو شي طبق برنامه طر ريزي شده اجـرا شـد و در پايـان‬
‫دوره ا م مــودنيهــا خواســته شــد در م مــون پايــان دوره‬
‫شرکت کنند‪ .‬اين م مون حاوي ‪ 36‬سؤال ‪ 1‬گزينهاي بود که‬
‫بــر اســاس جــدول دو بعــدي مبتنــي بــر اهــداف دوره‪،‬‬
‫طر ريزي شده بـود‪ .‬در طراحـي سـؤالهـا سـعي گرديـد‬
‫مطالب کاربردي و سـؤال طراحـي شـده ا درجـه سـختي‬
‫(‪ )Taxonomy‬مختلف باشد‪ .‬پس ا م مـون ا م مـودنيهـا‬
‫خواسته شد فرم نظر سنجي ‪ 27‬سؤالي را تنميل کننـد کـه‬
‫‪ 5‬درجهاي طر ريزي شده بـود و‬ ‫بر اساس مقياس لينر‬
‫‪TMTD‬‬ ‫شش سـوال مخـر من بـه طـور اختصاصـي روش‬
‫)‪ (Team Members Teaching Design‬را مورد ار يابي قـرار‬
‫داده بود‪ .‬براي بررسي ميزان ماندگاري يـادگيري و اجتنـاب‬
‫ا تورش ناشي ا به خاطر ماندن مطالب‪ ،‬پس ا شش مـاه‬
‫ا م مودنيها خواسته شد مجدداً در همان م مـون شـرکت‬
‫کنند‪ .‬براي مقايسـه نتـايج دو م مـون فـوق ا م مـون غيـر‬
‫ويلناکسون استفاده شد و ميانگين دو م مـون بـا‬ ‫پارامتري‬
‫اطمينــان ‪ %85‬مقايســه گرديــد‪ .‬بــراي بررســي عقيــده‬
‫شرکتکنندگان ا طريق فرم نظر سنج‪ ،‬ا روشهـاي ممـار‬
‫‪ SPSS‬ويرايش ‪ 09‬استفاده شد‪.‬‬
‫يافتهها‬
‫دانشجويان شركتكننده همه ا يك كالس بـوده و ‪%13‬‬
‫منها دختر و مابقي پسر بودند‪ .‬ميانگين نمرههـاي منهـا در‬
 ‫محمدجواد لياقتدار و همكاران‬
‫بود كاهش ناچيزي داشت‪ .‬در توجيه اين مطالب بايد توجه‬
‫شود كه اگر چه سؤالهاي كاربردي مذكور ا درجه سختي‬
‫بيشتري برخوردار بوده است ولي با ايـن حـال دانشـجويان‬
‫‪Downloaded from bloodjournal.ir at 20:54 +0430 on Sunday May 30th 2021‬‬
‫مطالب كاربردي را بهتر به خاطر ميسپارند‪ .‬در مطالعههـاي‬
‫مشابه ماندگاري اطالعا مورد بررسي قرار نگرفته اسـت‪،‬‬
‫ولي توصيه مـيشـود ا روشهـاي نـوين ممو شـي ماننـد‬
‫راندهاي رو انه و پيگيري بيماران دريافتكننده محصوال‬
‫خوني استفاده شـود(‪ .)06‬در ايـن مطالعـه نيـز بـر حسـب‬
‫امكانا سـا مان انتقـال خـون ا روش هـاي علمـي تهيـه‬
‫فرمورده هاي خوني براي ممو ش كاربردي و ا روش مبتني‬
‫بر مورد(‪ ،)Case-base‬روش تدريس اعضـاي تـيم(‪)TMTD‬‬
‫ا دســت رفتــه‪،‬‬ ‫اســتفاده گرديــد‪ .‬بــراي تــرميم اطالعــا‬
‫دوره هاي تكميلي با فاصله ماني طوالني ميتواند در حفظ‬
‫دانش پزشكان و در نتيجه بهبود سالمت بيماران نيا مند بـه‬
‫فرمورده هاي خوني مؤثر بوده‪ ،‬كاهش ميزان دانـش در طـي‬
‫شش ماه اين نكته را گوشـزد مـيكنـد كـه بايـد در فاصـله‬
‫مان هاي مناسب‪ ،‬با ممو ي طب انتقال خون نيـز صـور‬
‫گيرد(‪ .)5 ،01‬در مطالعهاي كه جراحان تحت ممو ش طـب‬
‫انتقال خون قرار گرفتند‪ ،‬نشان داده شـد جراحـان ممـو ش‬
‫ديده طي شش ماه پس ا ممو ش انديكاسيونهـاي تجـويز‬
‫‪ )Red‬را بهتـر ا گـروه‬ ‫قرمـز(‪Pack cell‬‬ ‫بستههـاي گلبـول‬
‫كنترل رعايت ميكردند(‪.)07‬‬
‫مهــمتــرين محــدوديت مطالعــه‪ ،‬كــم بــودن تعــداد‬
‫شـــركتكننـــدگان در مطالعـــه مـــيباشـــد‪ .‬اگـــر تعـــداد‬
‫شركتكنندگان در مطالعه بيشتر بود نتـايج مطالعـه قابليـت‬
‫تعمـيمپـذيري بيشـتري داشـت‪ .‬ا ديگـر محـدوديتهـاي‬
‫مطالعــه ايــن بــود كــه بــراي نيا ســنجي بــه منظــور تعيــين‬
‫سرفصلها‪ ،‬فقط ا پزشكان عمومي و متخصصين شاغل در‬
‫سا مان انتقال خون و خـود دانشـجويان شـركت كننـده در‬
‫مطالعه اسـتفاده شـد‪ .‬علـت انتخـاب ايـن گـروه ا افـراد‪،‬‬
‫محدوديت منابع جهت گسـترده كـردن نمونـه گيـري بـراي‬
‫نيا سنجي بود‪ .‬ا ديگـر محـدوديت هـاي مطالعـه حاضـر‪،‬‬
‫فقدان اجـراي پـيش م مـون بـود كـه علـت من اجتنـاب ا‬
‫حساسسا ي م مودنيها ناشي ا م مون ميباشد‪ .‬داوطلـب‬
‫بودن شركت كنندگان بـه عنـوان يـك عامـل مخـدوشگـر‬
‫محسوب ميگردد چرا كه معمـوالً دانشـجويان عالقمنـد و‬
‫‪211‬‬
‫انتقال خون و دان شجويان پزشكي‬
‫خون مي تواند كيفيت انجام انتقال خون را ارتقا بخشد(‪.)03‬‬
‫اين مطالعه قصد داشت فرصت هـاي يـادگيري موجـود در‬
‫سا مان انتقال خون را بـه عنـوان بخشـي ا ممـو ش طـب‬
‫انتقال خون براي دانشجويان پزشكي معرفي كند‪.‬‬
‫مطالعه ها نشان مي دهند كه با نگري مباح انتقال خون‬
‫در برنامه درسي پزشكان عمـومي ال م اسـت و نتـايج ايـن‬
‫مطالعه نشان داد ممو شهاي فعلي دانشكدههـاي پزشـكي‪،‬‬
‫كفايــت ال م را بــراي توانمندســا ي دانشــجويان پزشــكي‬
‫نداشته و با نگري من پيشنهاد ميشود‪ .‬اين در حـالي اسـت‬
‫كــه يزدانــي(‪ )0393‬فقــط دو مبحــ ايزوايميونيزاســيون‬
‫گروههاي خـوني(‪ )ABO isoimmunization‬و واكـنشهـاي‬
‫ناشي ا انتقال خون را من هـم در حـد تشـخيص اوليـه در‬
‫شر وظايف پزشكان عمـومي قـرار داده اسـت(‪ .)01‬هـم‬
‫چنـــين م رم و همكـــاران(‪ )0398‬بخـــش مجزايـــي را در‬
‫‪ )Study‬دانشـــجويان دوره‬ ‫يـــادگيري(‪Guide‬‬ ‫راهنمـــاي‬
‫كارممو ي مقدماتي طب داخلي به انتقال خـون اختصـاص‬
‫ابتـدايي انتقـال خـون پرداختـه‬ ‫داده اند كه بيشتر به مباح‬
‫شده است و به نظر نمي رسد فراگيران در انتهـاي دوره‪ ،‬در‬
‫رابطه با تجويز و اداره بيمار نيا مند به فرموردههاي خـوني‪،‬‬
‫توانمندي ال م را كسب نمايند(‪ .)05‬در مطالعهاي كه توسط‬
‫انجمــن كــالجهــاي ممريكــا در ســال ‪ 0898‬انجــام گرفت ـه‪،‬‬
‫نظرسنجي نتايج مشابهي مبني بر ناكارممدي برنامـه درسـي‬
‫پزشكان در حو ه انتقال خون را نشـان داده اسـت(‪ .)00‬در‬
‫مطالعه ديگري كه در ايران انجام گرفت‪ ،‬پزشـكان نيـا بـه‬
‫دورههاي اختصاصي طب انتقال خون را بيان كردهاند(‪.)01‬‬
‫با در نظر گـرفتن ميـانگين معـدل شـركتكننـدگان‪ ،‬در‬
‫م مون پايان دوره‪ ،‬انتظار ميرفت ميانگين نمره دانشـجويان‬
‫باالتر ا مقدار فعلي باشد‪ .‬علت اين كاهش را مـيتـوان بـا‬
‫توجه به برگزاري دوره در تابستان و عـدم احتسـاب نمـره‬
‫اين دوره در كارنامه دانشـجويان در نظـر گرفـت‪ .‬چنانچـه‬
‫دانشجويان اين دوره را به عنوان يك دوره اصلي ممو شـي‬
‫در نظر ميگرفتند‪ ،‬تالش بيشتري براي كسـب نمـره بـاالتر‬
‫پس‬ ‫ميكردند‪ .‬با اين وجود‪ ،‬كاهش مشاهده شده در نمرا‬
‫ا شش ماه طبيعي به نظر مـيرسـد ولـي همـان گونـه كـه‬
‫كـاربردي‬ ‫مالحظه شد نمره مربوط به مطالبي كه به صور‬
‫ممو ش داده شده بود و سؤال هاي كاربردي نيز طر شـده‬
 81 ‫ تابستان‬، 2 ‫ شماره‬، 9 ‫دوره‬
‫ بـراي تكميـل ديگـر بخـشهـاي‬.‫عمومي ايفا خواهد كـرد‬
‫ مطالعه هاي تكميلي ديگري ال م است تا تصـوير‬،‫جورچين‬
‫ در ايـن راسـتا‬.‫مناسبي ا برنامه درسي مذكور ايجاد نمايـد‬
Downloaded from bloodjournal.ir at 20:54 +0430 on Sunday May 30th 2021
،‫پيشنهاد ميشود گروه هاي مرتبط دانشكده پزشكي(داخلـي‬
‫ ايمنيشناسي و پاتولوژي) با همكاري متخصصـين‬،‫جراحي‬
‫ادغام يافته بـه برنامـهريـزي‬ ‫سا مان انتقال خون به صور‬
‫ور نــد و ا‬ ‫دوره ممو شــي طــب انتقــال خــون مبــادر‬
.‫عرصه هاي مختلف ممو ش باليني و م مايشگاهي بهره برند‬
‫هم چنين در طراحي برنامه درسي طب انتقال خون توصـيه‬
‫ميشود ا روش هاي متنوع ممو شي و عرصههاي مختلـف‬
.‫باليني استفاده شود‬
‫تشكر و قدرداني‬
‫بدين وسيله ا مقاي محمـد مهـدي حريـري مـدير كـل‬
‫پايگاه منطقهاي ممو شـي انتقـال خـون اصـفهان بـه خـاطر‬
‫حمايت هايشان و ا پزشكان شاغل در من مركـز بـه خـاطر‬
‫همكاري در طراحي و اجراي اين مطالعه قدرداني و تشـكر‬
.‫ميگردد‬
References :
1- Regan F, Taylor C. Blood transfusion medicine. BMJ
2002; 325(7356): 143-7
2- Mahmoodian F, Mortazavi Y. Evaluation of the
awareness of students in Zanjan universities about
blood donation eligibility criteria. Sci J Iran Blood
Transfus Org 2008; 5(3); 195-202. [Article in Farsi].
3- Linden JV, Wagner K, voytovich AE, Sheehan J.
Transfusion errors in New York State: an analysis of
10 years' experience. Transfusion 2000; 40(10): 1207-
13.
4- Stainsby D. Errors in transfusion medicine. Anesthesiol
Clin North America 2005; 23(2): 253-61.
5- Clarck P, Rennie I, Rawlinson S. Quality improvement
report: Effect of a formal education programme on
safety of transfusion. BMJ 2001; 323(7321): 1118-20.
6- Linden JV. Errors in transfusion medicine. Scope of
the problem. Arch Pathol Lab Med 1999; 123(7): 563-
5.
7- Salimi SH, Jabarzadeh M, Javadi I, Fotoohi A,
Farahani F. Evaluation of the knowledge level of
Iranian medical graduates about transfusion medicine.
Sci J Iran Blood Transfus Org 2009; 5(4): 275-9.
[Article in Farsi].
211
‫درسخوان داوطلب مـي شـوند تـا در چنـين دوره هـايي در‬
.‫تابستان شركت كنند‬
‫نتيجهگيري‬
‫ برنامـه درسـي فعلـي‬،‫براي ممو ش طـب انتقـال خـون‬
‫پزشكي بايد مورد با نگري قرار گرفته و جايگاه اين بحـ‬
‫ سـعي شـده بـود‬،‫ در برنامه درسي حاضـر‬.‫مهم تبيين شود‬
‫ اجرا و‬،‫ برنامهريزي‬،‫چرخه برنامهريزي درسي ا نيا سنجي‬
‫ اگر چه محدوديت منابع مانع اجراي‬.‫ار شيابي تكميل شود‬
‫ اجراي برنامـه در محـيط سـا مان‬،‫وسيع اين مطالعه گرديد‬
‫انتقال خون امكان مواجهه با فرميندهاي تهيه فـرموردههـاي‬
‫ همان گونـه كـه در مطالـب‬.‫خوني را ا نزديك فراهم كرد‬
‫ طراحي و اجراي برنامه درسي انتقال خـون‬،‫پيشين ذكر شد‬
‫يــك تــالش چنــد رشــتهاي را مــيطلبــد و ابــرا نگرانــي‬
‫دانشجويان مبني بر فراهم ساختن فرصت تمرين و مواجهه‬
‫ لزوم ارايه ممو ش در محيطهاي‬،‫با موارد و مثالهاي بيشتر‬
‫ نتايج اين مطالعـه مـيتوانـد بـه‬.‫باليني را ضروري ميسا د‬
‫عنوان بخشي ا جورچيني باشد كه سا مان انتقال خـون در‬
‫مربوطـه در برنامـه درسـي دوره پزشـكي‬ ‫ممو ش مباحـ‬
8- Rock G, Berger R, Pinkerton P, Fernandes B. A pilot
study to assess physician knowledge in transfusion
medicine. Transfus Med 2002; 12(2): 125-8.
9- Fang WL, Herbert J, Mintz PD. The extent of
transfusion medicine education during the fourth year
at US and Canadian medical schools. Acad Med 1990;
65(6): 419.
10- Gharehbaghian A, Javadzadeh Shahshahani H, Attar
M, Rahbari Bonab M, Mehran M, Tabrizi Namini M.
Assessment of physicians knowledge in transfusion
medicine, Iran, 2007. Transfus Med 2009; 19(3): 132-
8.
11- Mitchell SA, Strauss RG, Albanese MA, Case DE. A
survey to identify deficiencies in transfusion medicine
education. Acad Med 1989; 64(4): 217-9.
12- Cable RG, Thal SE, Fink A, Calhoun L, Petz LD. A
comprehensive transfusion medicine curriculum for
medical students. Transfusion Medicine Academic
Award Group. Transfusion 1995; 35(6):465-9.
13- Parris E, Grant-Casey J. Promoting safer blood
transfusion practice in hospital. Nurs Stand 2007;
21(41): 35-8.
 ‫محمدجواد لياقتدار و همكاران‬
14- Yazdani S, Hatami S. General practitioners in Iran:
tasks and educational needs. Metod and application of
results Tehran: Education Development Center of
Shahid Beheshti University of Medical Sciences; 2004.
15- Azaram T, Ashrafi F, Alam Samimi M, Omid A,
Downloaded from bloodjournal.ir at 20:54 +0430 on Sunday May 30th 2021
Mahmoodzadeh M, Mokarian F, et al. Hematology
and cancer study guide. Isfahan: Isfahan University of
211
‫انتقال خون و دان شجويان پزشكي‬
Medical Sciences, Isfahan; 2010.
16- Toy PT. Audit and education in transfusion medicine.
Vox Sang 1996; 70(1): 1-5.
17- Soumerai SB, Salem-Schatz S, Avorn J, Casteris CS,
Ross-Degnan D, Popovsky MA. A controlled trial of
educational outreach to improve blood transfusion
practice. JAMA 1993; 270(8): 961-6.
 81 ‫ تابستان‬، 2 ‫ شماره‬، 9 ‫دوره‬

Original Article

Learning opportunities for medical students in Iranian

Downloaded from bloodjournal.ir at 20:54 +0430 on Sunday May 30th 2021

Blood Transfusion Organization

Lyaqatdar M.J.1, Ashourioun V.2, Salimi SH.3,4

1
Isfahan University, Isfahan, Iran
2
Research Center of Medical Education, Isfahan University of Medical Sciences, Isfahan, Iran
3
Blood Transfusion Research Center,High Institute for Research and Education in Transfusion Medicine , Isfahan,
Iran
4
Isfahan Regional Educational Blood Transfusion Center, Isfahan, Iran

Abstract
Background and Objectives
The concerns about blood transfusion have given prominence to the role knowledge
improvement can play as a strategy to improve health care quality and reduce health cost. This
study is aimed at defining the learning opportunities available in blood centers for medical
students.

Materials and Methods

In this quasi-experimental research study, fourteen medical students participated in a five day
course designed to introduce learning opportunities in blood centers. At the end of the course,
participants’ knowledge was measured through a test; they were also retested after six months.
Students’ marks were then compared by means of Wilcoxon “T” test. SPSS18 was used for
data analysis.

Results
The mean of students’ marks in the first exam was 15.7 ± 2 (out of 20) but in the second exam
it declined to 12.8 ± 2 (p< 0.001). However, 85.7% of participants recommended this course
for other medical students and 71.4% believed they were competent enough in selecting
appropriate blood products.

Conclusions
Transfusion medicine should be educated through a multi-disciplinary manner and current
clinical fields seem inadequate for this purpose. Iranian Blood Transfusion Organization can be
considered as an effective center to provide learning opportunities for medical students.

Key words: Blood Transfusion, Medical Education, Learning

Sci J Iran Blood Transfus Org 2011; 8(2): 122-129

Received: 26 May 2010

Accepted: 30 Jan 2011

Correspondence: Ashourioun V., MD of Medical Education. Medical Education Research Center, Isfahan
University of Medical Sciences.
P.O.Box: 15101816413, Isfahan, Iran. Tel: (+98311) 7922544; Fax : (+98311) 6635731
E-mail: ashourioun@med.mui.ac.ir

211