DERS 8

Anlatım Bozuklukları-I

HAZIRLAYAN
Dr. Yasemin BULUT*
Dr. Nurgül YILDIZ*

*
Marmara Üniversitesi Öğretim Görevlileri
 BÖLÜMDEKİ KONULAR

Bu ünitede öğrenilecek konular:

1. Anlam yanlışları.

2. Yapı yanlışları.

3. Söz dizimi yanlışları.

4. Garabet

ÖĞRENİLECEK KAVRAMLAR

Anlatım :

Sözcük anlamı :

Yanlış yapı :

Yanlış söz dizimi :

İfadede çelişki :

Garabet :

i
 ANLATIM BOZUKLUKLARI

Dilin öncelikli görevi insanlar arasında bildirişimi sağlamaktır. Ancak bir dilin, kuralları
dikkate alınmadan kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar ve bu da anlaşmayı engeller.
Türkçede karşılaşılan bazı bozuk ifadeler aşağıda, anlatımı bozan nedene göre sınıflandırılmış
ve cümlelerin altında gerekli açıklamalar yapılmıştır. Amaç, bu örneklerden yola çıkarak
anlatım bozukluğuna sebep olan hatanın anlaşılmasını, konuşmada ya da yazıda benzer
hataların fark edilip düzeltilebilmesini sağlamaktır.

SÖZCÜKLE İLGİLİ YANLIŞLAR

a. Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması ya da Yanlış Sözcük Kullanımı
— Ana binanın hizmete giriş tarihi 1978’dir.
Bu cümlede bir tarih değil, yalnızca yıl belirtildiği için “tarihi” değil, “yılı” denmelidir.
— Yara çok taze olduğu halde, Hanım’ın asılması bile, dört saat evvelsinden daha basit bir
vaka şekline girivermişti.
“evvelki, önce olan, önceki” anlamındaki “evvelsi” yerine, “evveli” veya “öncesi”
kullanılmalıdır.
— Yuko’ya göre Japonlar, deprem sayesinde kaybettikleri geleneksel dayanışma
duygularını yeniden kazanmış.
Olumsuz bir durum için “sayesinde” denemez, “deprem nedeniyle” veya “deprem
yüzünden” denmelidir.
— Gerilim ve stres, bağışıklık sisteminin kaynaklarının tükenmesini sağlayan faktörler
arasında ilk sırada yer alır.
Olumsuz bir durum için sağla- fiili kullanılamaz. “tükenmesine neden olan” denmelidir.
— Risklerle yaşayan ve başarısını da başarısızlığını da risklere borçlu olan sigorta
şirketleri...
“iyi bir şeyi birinin veya bir şeyin yardımıyla elde etmiş olmak” anlamındaki borçlu olmak,
başarısızlık gibi olumsuz bir durum için kullanılmaz.
— Bu marka en iyi tıraş makinesi değil, hem de fiyatı çok pahalı.
“fiyat” değil ürün pahalı olabilir. Fiyat için “yüksek” denebilir.
— Geçtiğimiz günlerde Bursa'nın Yenişehir ilçesinde meydana gelen dolu yağışı sebebiyle
ilçedeki 14 köyde 46 bin dönüm alan tamamen zarar gördü.
Türkçede gün, yıl, hafta, kış, yaz gibi zamanı anlatan kelimelerle “geçtiğimiz” değil
“geçen” ifadesi kullanılır.

1
 —Sayıştay raporuna göre, Türkiye’de çoğu hastanede bulunan enfeksiyon komiteleri
yeterli çalışmıyor.
“yeterli” sıfatı yerine “yeterince” zarfı kullanılmalıdır.
b. Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması
— Fiziksel olarak kesinlikle olabilir, ama pratik olarak hayata geçirilir mi bilemiyorum.
“kesinlikle” ve “olabilir” ifadelerinin birlikte kullanılması anlatım kusurudur.
— Kanser tüm dünya genelinde yayılma hızını her geçen gün artırmaya devam ediyor.
“tüm” ve “genel” kelimelerinin birlikte kullanılması anlatımı bozmaktadır.
—Yarınki maçın tam üç bin kişiye yakın kişi tarafından seyredileceği tahmin ediliyor.
“tam” ve “yakın” ifadeleri çelişmektedir.
c. Birbiriyle Karıştırılan Sözcükler
— Sırf vakit kazanmak adına hastanın uykuda olduğunu söylemişti.
“bir şeyin veya bir kimsenin namına, hesabına, yerine” anlamında bir zarf olan “adına”
yerine “için” kullanılmalıdır.
—Dikkatle yüzüne bakıyorum ama beni suçladığıyla ilgili hiçbir belirti göremiyorum.
“suçladığına ilişkin” olmalıdır.
— Evimizde kalan her çocuğun öğretim durumunu ve gelişimini tek tek yakından takip
etmeye, her türlü sağlık problemini çözmeye, tedavisini sağlamaya çalışıyoruz.
“öğretim” değil, “öğrenim” olmalıdır.
— Bu bakımdan, yapı endüstrisinde kullanılan tüm malzemelerin ses etkileri, kullanım
özelliklerine de bağımlı olmak koşuluyla ses yutuculuk değerleri ile irdelenmektedir.
“özgürlüğü, özerkliği olmayan” anlamına gelen “bağımlı” kelimesi yerine “bağlı” kelimesi
kullanılmalıdır.
—Türkiye’nin neresinde olursan ol kaybetme olanağı olmayan, güvenilir, ekstra çaba
gerektirmeyen bir ek gelir kaynağı.
“kaybetme olanağı” ifadesi yerine “kaybetme olasılığı” denmelidir.
— Deprem bölgesinden alınan üzgün haberler sebebiyle konserler iptal edilmiştir.
“üzgün” değil “üzücü” denmelidir.
—Sürekli işsizlik yaratarak ayakta durmaya çalışan bir sistemin meşrutiyeti yoktur.
Bir yönetim şekli olan meşrutiyet kelimesi ile “geçerlilik, uygunluk” anlamındaki
meşruiyet kelimesi karıştırılmıştır.
d. Gereksiz Sözcük Kullanılması
— Bilindiği üzere, hâlen yürürlükte olan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu yerine...

2
 “yapılmakta, uygulanmakta olmak” anlamındaki yürürlükte olan ifadesiyle, “şimdi, şu
anda” anlamlarına gelen hâlen kelimesinin birlikte kullanılması gereksizdir.
— Hacimli bir kitapta bir araya getirilen bu karşılıklı mektuplaşmalarda, çalkantılı bir
yüzyıla, büyük edebiyatçının sanat anlayışı ile sanatsal gelişimine, sevinç ve hüzünlerine,
umut ve karamsarlıklarına tanık oluyoruz.
“karşılıklı” sözcüğü gereksizdir.
— Fransa’ya davranış biçimi nasıl olmalıdır?
“davranma biçimi” demek olan davranış kelimesiyle, tekrar biçim kelimesinin kullanılması
gereksizdir.
— Söz konusu iddia kara yolları içinse, yani ikide bir sık sık söz ettikleri “duble yollar”
kast ediliyorsa, yanılıyorlar.
“ikide bir” ve “sık sık” sözlerinin birlikte kullanımı yanlıştır.
—Daha önce de söylediğimiz gibi bu zor, çetin ama geçici bir süreçtir.
“zor” ve “çetin” yakın anlamlıdır, birlikte kullanımı gereksizdir.
—Üyelerin www.x.com adresinden ulaşılabilen şartlar ve koşullardan haberdar olmaları
ve bu şartlar ve koşulları onaylamaları gereklidir.
“şart” ve “koşul”un birlikte kullanımı gereksizdir.
—Bu sansür konusunun üzerine eskisinden de daha çok gitmesine neden olacağını
düşündüğüm için...
“de” bağlacı ya da “daha” gereksizdir.
—Alanya bölgesinde bulunan dört yıldızlı otellerimizin aktivite departmanında
görevlendirilecek, Almanca diline hâkim olan eleman aranmaktadır.
“Almanca dili” ifadesi yanlıştır.
—Babaları iki kardeşten en küçüğünü yüzmeye götürüyordu.
“en” kelimesi gereksizdir.
—Öyle zannediyorum ki bu aralarda, mart ayı sonuna kadar herhalde baş müzakerecimizi
de açıklamış oluruz.
“herhalde” gereksizdir.
—Kendisini mazlum olarak tanımlayanlarla onların sempatizanları, içinde var oldukları
sistemlerin zayıflıklarını kullanarak bir sonuca varmayı kendi doğal hakları olarak görürler,
bu evrensel bir davranış biçimidir.
Davranış “davranma biçimi” demektir. Burada davranış kelimesinden sonra biçim
kelimesinin kullanılması gereksizdir.

3
 e. Sözcüklerin Yanlış Yerde Kullanılması
—Ve genel olarak olması gerektiği gibi stresten ve olabildiğince sigaradan uzak durmak
şart.
“sigaradan olabildiğince uzak durmak” olmalıdır.
— Henüz kitap basılmadan e-kitap olarak amazon.com satış sitesinde 5 ay boyunca çok
satanlar listesinin bir numarasında kaldı.
“kitap henüz basılmadan” olmalıdır.
—Ne kadar çok onu görürsem, ne kadar çok birlikte vakit geçirebilirsek o kadar iyi.
“onu ne kadar çok görürsem”, “birlikte ne kadar çok vakit geçirebilirsek” olmalıdır.
—Sen sanıyor musun öyle her işten çıkan adama kolayca tazminat verecekler.
Doğrusu “işten çıkan her adam”dır.
— Bütün gün anlattıklarının etkisiyle kendime gelemedim.
“bütün gün” yüklemden önce gelmelidir.
—Türkiye’nin bütün il merkezlerine ve bazı ilçe merkezlerine ücretsiz kapıya teslim nakliye
hizmeti veriyoruz.
“ücretsiz kapıya teslim” değil, “kapıya ücretsiz teslim” olmalıdır. Ayrıca bu cümlede
“nakliye” kelimesi gereksizdir.
—Kalp atımı çok yavaşlayan bir insan bırakın kollarını oynatmayı, yerinden bile
kalkamaz.
Buna benzer ifadelerde daha çok güç gerektiren eylem önce ifade edilmelidir: “bırakın
yerinden kalkmayı, kollarını bile oynatamaz”.
—Bu öneri, Temsilciler Meclisi'nde 313'e karşı 112 oyla reddedildi.
Bu cümlede bahsedilen öneri 313 oyla reddedilmiştir. İfade “112’ye karşı 313” olmalıdır.
f. Yapı Yanlışları
—Yarışmaya en fazla 4 eserle katılınabilinir.
Türkçede “bil-“ yardımcı fiili ile sağlanan yeterlilik ifadesinin edilgeni, ana fiile gelen
edilgenlik eki ile sağlanır. Doğrusu “katılınabilinir” değil “katılınabilir”dir.
—Komisyon görüşmelerine kalındığı yerden devam etmek gerekmektedir.
“kalındığı” değil, “kaldığı” olmalıdır.
—Çin malı motosikletler hakkında okunulması gereken güzel bir yazı.
“okunulması” değil, “okunması” olmalıdır.
— Fransa’da yayınlanan kitaplar Belçika’da % 17 daha pahalı satılıyor.
Türkçede “yayınla-” diye bir fiil yoktur. “yayımlanan” olmalıdır.

4
 —Kalite ve güvenceliği ile otomotiv sektörünün yükselen yıldızı A otomobillerini test
sürüşüne davetlisiniz.
Türkçede “güvencelik” diye bir kelime bulunmamaktadır. “güvenceliği” değil “güvenliği”
olmalıdır.
—Bilgisayar kullanmasını bir an önce öğrenmek istiyorum.
“bilgisayar kullanmayı” olmalıdır.
g. Yabancı Kökenli Kelimelerin Kullanılması ve Çeviri Yanlışları
—2012 Türkiye Amatör Açık Golf Şampiyonası yarın start alıyor.
“start alıyor” değil “başlıyor” denmelidir.
—İşletme açılışımız için aktivitelerde part time görev alacak iki bayan aranıyor.
“aktivite” yerine etkinlik, “part time” yerine yarı zamanlı denmelidir.
—Moda endüstrisi tarafından kadınlara empoze edilen “ancak zayıf oldukları takdirde
güzel olacakları” düşüncesi artık sona eriyor.
“empoze edilen” yerine “dayatılan” denmelidir.
—Bu durumu yönetebilecek kompetansları yok ne yazık ki.
“kompetans” yerine “yetkinlik” denmelidir.
—En can alıcı nokta ise kullanıcıların tüm sayfa designını kendi beğenilerine uygun olarak
tekrar edit edebilmesi.
“design” yerine tasarım, “edit etmek” yerine “düzenlemek” denmelidir.
—Kedilerin bazıları özellikle rejim nedeniyle yem verilmezse sert hırçınlık gösterebiliyor.
“sert hırçınlık” ifadesi yanlıştır yalnızca “ hırçınlık “ kelimesi yeterlidir.
h. Garabet (Gariplik)
Sık kullanılmayan, anlamı herkes tarafından bilinmeyen kelimelerin sebep olduğu anlatım
kusuruna garabet denir. Ancak bir bilim dalına ait terimlerin kullanımı garabet sayılmaz.
Garabetin başlıca nedenleri şunlardır:
Benimsenmeyen yeni kelimeleri kullanmak (neolojizm): takyap “montaj”, oylum “hacim”,
başat “hâkim”, gömüt “mezar” gibi.
Unutulmuş, kullanımdan düşmüş kelime ve şekilleri kullanmak (arkaizm): teshil
“kolaylaştırma”, binaenaleyh “bundan dolayı”, us “akıl” gibi.
— Sultan-ı ezelden almışumdur yarlıg. (Fasîh)
— Gece devriyesinde dikkat et zira / Düşersin ağzına bukturmanın sonra.
” ferman, buyruk” anlamındaki yarlık ve “nöbette veya pusuda olan asker” anlamındaki
bukturma sözcükleri eskidir.

5
 Türkçeleşmiş kelimelerin asıl şekilleriyle kullanılması: mümkin, müşkil, terceme, laser,
cafe gibi.
Dile girmemiş yabancı kelimeleri kullanmak: underground “yer altında; gizli”, siesta “öğle
uykusu”, generation “nesil”. Türkçe karşılığı olan yabancı kelimeleri kullanmak da bir
anlatım kusurudur: mail “e-posta”, printer “yazıcı”, software “yazılım”, eksper “uzman”,
ekstrem “aşırı, uç” (bk. “Yabancı Kökenli Kelimelerin Kullanılması ve Çeviri Yanlışları”).

Yabancı kelimelerle Türkçe kelimeleri –genellikle yardımcı fiilleri- rastgele birleştirmek:

save et- “kaydetmek”, update et- “güncellemek”, startal- “başlamak”, mikro düzeyde gibi (bk.
“Yabancı Kökenli Kelimelerin Kullanılması ve Çeviri Yanlışları”).

6
DESTEKLEYİCİ OKUMALAR

http://www.edebiyatogretmeni.net/anlatim_bozukluklari.htm

http://www.turkceciler.com/Dersnotlari/anlatim_bozukluklari.html

http://www.turkceogretmeniyim.com/turkce-dersi/anlatim-bozukluklari.html

http://www.edebiyatfakultesi.com/anlam_bakimindan_anlatim_bozuklugu.htm

http://www.edebiyatfakultesi.com/dilbilgisi_bakimindan_anlatim_bozuklugu.htm

KAYNAKLAR

Aksan, Doğan, Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara 1996.

Aksoy, Ömer Asım (1998), Dil Yanlışları, İstanbul: Adam yayınları.
Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2006.
Ercilasun, Ahmet B., Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, YÖK yayınları, Ankara 1990.
Ergin, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayım Tanıtım, İstanbul: 1997.
Korkmaz, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, TDK yayınları, Ankara 2003.
Muallimoğlu, Nejat, Türkçe Bilen Aranıyor, Avcıol Basım-Yayın, İstanbul 1999.
TDK, Sıkça Karıştırılan Sözler, http://www.tdkterim.gov.tr/karistirilan/
TDK, Sıkça Yapılan Yanlışlara Doğrular, http://www.tdkterim.gov.tr/yanlis/?
TDK, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara 1998.
TDK, Türk Dili Dergisi,
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=66:Turk-Dili-
Dergisi&catid=44:suereli-yaynlarmz
TDK, Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu, http://www.tdkterim.gov.tr/karsilik/
Zülfikar, Hamza, “Doğru Yazalım, Doğru Konuşalım”, Türk Dili, 586, s: 350, Türk Dil Kurumu
yayınları, Ankara 2000.
Zülfikar, Hamza, “Doğru Yazalım, Doğru Konuşalım”, Türk Dili, 611, s: 935, Türk Dil Kurumu
yayınları, Ankara 2002.