DERS 9

Anlatım Bozuklukları-II

HAZIRLAYAN
Dr. Yasemin BULUT*
Dr. Nurgül YILDIZ*

*
Marmara Üniversitesi Öğretim Görevlileri
 BÖLÜMDEKİ KONULAR

Bu ünitede öğrenilecek konular:

1. Cümle yanlışları.

2. Tamlama yanlışları.

3. Yüklem yanlışları.

4. Deyim yanlışları.

5. Ses ve ahenk kusurları.

ÖĞRENİLECEK KAVRAMLAR

Yanlış cümle :

Deyim :

Atasözü :

Tenafür :

Tekrarlama :

Zincirleme :

i
 CÜMLEYLE İLGİLİ YANLIŞLAR

a. Özne Yanlışları

—Hatta cihazın özelliklerini anlatınca hiçbiri inanmamış, dediklerimi yapınca da başıma

toplanmıştı.
İkinci cümlenin öznesi eksiktir. “dediklerimi yapınca da hepsi başıma toplanmıştı”
olmalıdır.
—Her sonbaharda yapraklar teker teker sararıp yerlere düşerler.
“düşerler” değil, “düşer” olmalıdır.
—Romanın akıcılığı herkes tarafından beğenildi, çünkü çok emek verilerek yazılmıştı.
İkinci cümlenin öznesi eksiktir.
—Alınan istenmeyen kiloların en büyük sebebi yanlış beslenmedir ve doğal olarak gün
içinde yediklerimizin etkisidir.
İkinci cümledeki hata “ve bu kilolar” şeklinde düzeltilebilir.

b. Tümleç ve Nesne Yanlışları

—Bu süreçte seni seven ve inanan diğer bütün arkadaşların gibi ben de özgürlüğün için
elimden geleni yapmaktan kaçınmayacağım.
Tümleç eksikliği vardır. “sana inanan” olmalıdır.
—Kusura bakmayın ondan çok bahsediyorum çünkü arayı iyi tutmak zorundayım.
“çünkü”den sonra “onunla” gelmelidir.
—Malûllük, yaşlılık ve ölüm aylıkları 8.1.2003 tarihli ve 4784 sayılı Kanuna göre sosyal
destek ödemeleri eklenerek hesaplanır ve ödenir.
İkinci cümlenin tümleci eksiktir.
—Sinemaya girdiğim sırada o da bana ulaşmaya çalışıyormuş ama bir türlü düşürememiş.
İkinci cümlenin nesnesi eksiktir. «numarayı düşürememiş» şeklinde düzeltilebilir.
—Bebeğinizin bu hareketlere ne zaman başladığını ve ne zaman başardığını işaretleyerek
gelişim sürecini günden güne takip edebilirsiniz.
İkinci cümlenin nesnesi eksiktir.
—Emlakçının gösterdiği daire aydınlıktı ama ben yine de pek beğenmedim.
İkinci cümlenin nesnesi eksiktir.
—Sinemaya girdiğim sırada o da bana ulaşmaya çalışıyormuş ama bir türlü düşürememiş.
İkinci cümlenin nesnesi eksiktir. «numarayı düşürememiş» şeklinde düzeltilebilir.
—Bebeğinizin bu hareketlere ne zaman başladığını ve ne zaman başardığını işaretleyerek
gelişim sürecini günden güne takip edebilirsiniz.
İkinci cümlenin nesnesi eksiktir.
—Emlakçının gösterdiği daire aydınlıktı ama ben yine de pek beğenmedim.
İkinci cümlenin nesnesi eksiktir.

c. Tamlama Yanlışları

—Kısa filmlerinizi beğenerek izliyor, bu konuda hevesli gençlere yol göstereceğini

umuyorum.
İkinci cümledeki isim tamlamasının tamlayanı eksiktir.
—Ödeme yapmayanlar tespit edildi ve internet bağlantıları kesildi.
İkinci cümledeki isim tamlamasının tamlayanı eksiktir.
—Tehlike ve risklerin kaynağında yok edilmesi için tedbirler belirlenir ve uygulanması
sağlanır.

1
 “bu tedbirlerin uygulanması sağlanır” denmelidir.
—Akdeniz Caddesi Safran Sokak’ta bir kişi, tartıştığı iki kişiye tabancayla ateş açarak
kaçtı.
Türkçede sokak isimleri belirsiz isim tamlaması şeklindedir ve bu tamlamalarda iyelik
ekinin atılması yanlıştır. Doğrusu “Safran Sokağı”dır.
—İçişleri Eski Bakanı hakkında soruşturma başlatıldı.
Türkçede belirsiz isim tamlamaları birleşik isim durumundadır ve bir sıfat aldıklarında bu,
tamlamanın başına gelir. Doğrusu “Eski İçişleri Bakanı”dır.
—Bakanlığın talimatı ile SSK’da her türlü atamalar durduruldu.
“her türlü atama durduruldu” denmelidir.
—Özellikle ceza sahası dışından şutlarla gol aradı.
“gol aradı” değil, “gol fırsatı aradı” olmalıdır.

d. Yüklem Yanlışları

—Sen bu dolabı, ablan da öbür dolabı düzenlesin.

Birinci cümlenin yüklemi eksiktir.
—Ne sen ne de bir başkası fark etmez ama aslında apaçık ortadadır her şey.
Türkçede “ne… ne” bağlacıyla birlikte olumlu fiil kullanılır. “ne sen ne de bir başkası fark
eder” olmalıdır.
—Bu burçta doğanlar sabırlı ama inatçı değildir.
“sabırlıdır” olmalıdır.
—Çocuğun bu davranışlarını onaylamadığını, buna benzer davranış bozukluklarının çok
kısa sürede giderilebileceğini iddia etti.
İlk cümlenin yüklemi eksiktir. “onaylamadığını söyledi” şeklinde düzeltilebilir.
—Uzmanlar açıklamalarında, dönüşüm kavramının yanlış anlaşıldığını ve uygulamaların
derhal düzeltilmesini istedi.
İlk cümlenin yüklemi eksiktir. “yanlış anlaşıldığını belirtti” şeklinde düzeltilebilir.

e. Deyim Yanlışları

—Bizans’ın altın zamanı olan Justinyen dönemini temsil eden Ravenna’daki San Vitale
Kilisesi’nde yer alan mozaikler önemlidir.
Doğrusu “altın çağı”dır.
—Her şey çok basit, zaten hayat anlamsız de, kurtul işin içinden bakalım sen.
Deyimin doğrusu “çık işin içinden”dir.
—Bu film, aksiyon arayanlar için biçilmez kaptan.
Doğrusu “biçilmez kaftan”dır.
—Aptala malum olurmuş misali son zamanlarda çıkan bazı haberler, geçmişte yazdığım
düşüncelerimin eyleme geçmiş halleri gibi.
Doğrusu “Abdala malum olmak”tır.
—Kısaca Microsoft, bilgisayar kullanıcılarının ağzına bir kaşık bal verdi.
Doğrusu “ağzına bir parmak bal çalmak”tır.

2
 f. Atasözü Yanlışları

—İnsanlar artık, beni sokmayan yılan bin yıl yaşasın, diyemez.

“bana dokunmayan” olmalıdır.
—Kör ölür zeytin gözlü olur misali.
Doğrusu “Kör ölür badem gözlü olur” şeklindedir.
—Ağaç yaş iken şekillenir.
Doğrusu “Ağaç yaş iken eğilir” şeklindedir.

h. Yazım ve Noktalama Yanlışlarından Kaynaklanan Bozukluklar

—Bilinçli tarım kar getirir.

“kâr” olmalıdır.
—Terasda boyanacakmış.
Yazım yanlışı sebebiyle cümle anlaşılamamaktadır. Bir şey terasta mı boyanacaktır, yoksa
diğer yerlerle birlikte teras da mı boyanacaktır?
—Devlet hastanesinde görevli doktor arkadaşı Ahmet Dinç tarafından bıçaklanarak
öldürüldü.
“doktor” kelimesinden sonra virgül konmalıdır.
—Benim de tanıdığım çok iyi bir avukat arkadaşını sertifikaları olmasına rağmen işe
sokamadı.
“bir avukat” ifadesinden sonra virgül gelmelidir.
—Hatice hala evden çıkamamıştı.
“hâlâ” olmalıdır.

SES VE AHENK KUSURLARI

a. Tenafür (Kakofoni)

Arapça nefr “tiksinmek, nefret etmek”ten türemiş olan tenafür kelimesi dilbilgisinde,
kulağa hoş gelmeyen seslerin kelime veya cümlede yan yana bulunması anlamına gelir. Bu
duruma “ses itişmesi” veya “kakofoni” de denir. Bazı seslerin birbirine yakın olması hem
telaffuzda güçlük yaratır, hem de kulağa hoş gelmez. Dil, bazen kendi tedbirini alarak
tenafürü önler. Mesela Türkçede, küçültme ekini alan “büyük, küçük, ufak” kelimeleri
“büyükçek, küçükçük, ufakçık” değil, “büyücek, küçücük, ufacık” şeklindedir. “p, t; z, s, ş, j,

3
c, ç” gibi seslerin arka arkaya gelmesi tenafür yaratır: yaptırttık, şaşalayış, koşullaştırılmışlık,
önceliklilik.
Nâbî’nin aşağıdaki beytinde geçen “nesterenlenmiş” kelimesi tenafüre bir örnektir:
Açılmış gül gül olmuş safha-i rûyı semenlenmiş
Letafet kat kat olmuş arızında nesterenlenmiş
Fasîh’in aşağıdaki mısralarında geçen garkagâh “gark olunan, batılan yer”, mahzûz
“hoşnut, memnun”, laht laht “parça, parça” kelimelerinde tenafür vardır:
“Bu garkagâhda âzâr-ı rûzgâr nedür”
“Gamun dil-hânesine geldüginden hayli mahzûzuz”
“Laht laht itdürdi ceyb-i sabrumı fürkat bana”
Tenafür, harfler sebebiyle bir kelimede olabileceği gibi, art arda gelen kelimeler sebebiyle
cümle içinde de görülebilir:
—Hatta çok şaşılacaktır.
—Klimaların kontrolsüz kullanımı hastalıkları da beraberinde getiriyor.
—Hem beslenme biçiminin hem de hareket etme çabalarının bir yaşam biçimi olması
gerekiyor.
“Her hûb-rû ki âşıka lutf u visâli yok
Bir nüshadır ki hattı hoş ammâ meâli yok” Bâkî
Seslerde ve kelimelerin arka arkaya söylenişinde tenafür olup olmadığını belirlemenin
temel ölçüsü, seslerin ağızdan çıkış noktasından ziyade edebî zevktir. Yabancı dilden alınan
kelimeler de kullanıldıkları dilin edebî zevkine göre değerlendirilir.
Bazı tekerlemeler ve çocuklar arasında söylenen yanıltmacalar tenafüre en aşırı örnektir:
Şu köşe yaz köşesi şu köşe kış köşesi ortada su şişesi, üç tas has hoşaf, bir dalda bir kartal dal
tartar kartal kalkar kartal kalkar dal sarkar.

b. Tekrarlama

Aynı sözün gereksiz olarak sıkça tekrarlanması bir ahenk kusurudur.

—Dikkate alınması gereken bir nokta da, oyun yerinde az sayıda büyük olması, olanak
varsa hiç olmamasıdır.
—İranlı eski nakkaşlardan söz ederken yazarlık mesleğinden, kendi hayatımdan söz
ettiğimi de biliyordum.
—…kendimin de bir gün ayrı bir evde böyle bir kütüphanemin, hatta daha iyisinin
olacağını, kitaplardan kendime bir dünya kuracağımı düşlerdim.
—Arkadaşlarımın çoğu yazılarımı okumuyor. Hayat gailesinden. Çok gaileler içinde
insanlar.

c. Zincirleme

Bir ifadede, aynı ekleri alan kelimelerin peş peşe sıralanmasından kaynaklanan bir ahenk
kusurudur. Türkçede daha çok zarf-fiil eklerinin, zincirleme isim tamlamalarında ilgi hali
ekinin art arda gelmesi ile oluşan kusurlar görülmektedir.
—Mardin’deki katliamdan amcasının oğlunun cesedinin arkasına saklanarak kurtulan genç
olayı anlattı.
—Kapıyı açıp ayakkabılarını çıkarıp salona yürüyüp koltuğa oturdu.
—Kendisinin gizli bilgi aktarma konularını iyi bildiğini, fazla bir şey anlatmama gerek
olmadığını, biraz daha bilgiye ihtiyacım olduğunu, bunu bana aktarmasını, ayrıca vereceği
hiçbir bilginin hiçbir şekilde kendisini zora sokacak şekilde kullanmayacağımdan emin olması
gerektiğini belirterek bu konuda mutlaka bir şeyler yapacağımı da ekledim.

4
DESTEKLEYİCİ OKUMALAR

http://www.edebiyatogretmeni.net/anlatim_bozukluklari.htm

http://www.turkceciler.com/Dersnotlari/anlatim_bozukluklari.html

http://www.turkceogretmeniyim.com/turkce-dersi/anlatim-bozukluklari.html

http://www.edebiyatfakultesi.com/anlam_bakimindan_anlatim_bozuklugu.htm

http://www.edebiyatfakultesi.com/dilbilgisi_bakimindan_anlatim_bozuklugu.htm

KAYNAKLAR

Aksan, Doğan, Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara 1996.

Aksoy, Ömer Asım (1998), Dil Yanlışları, İstanbul: Adam yayınları.
Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2006.
Ercilasun, Ahmet B., Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, YÖK yayınları, Ankara 1990.
Ergin, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayım Tanıtım, İstanbul: 1997.
Korkmaz, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, TDK yayınları, Ankara 2003.
Muallimoğlu, Nejat, Türkçe Bilen Aranıyor, Avcıol Basım-Yayın, İstanbul 1999.
TDK, Sıkça Karıştırılan Sözler, http://www.tdkterim.gov.tr/karistirilan/
TDK, Sıkça Yapılan Yanlışlara Doğrular, http://www.tdkterim.gov.tr/yanlis/?
TDK, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara 1998.
TDK, Türk Dili Dergisi,
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=66:Turk-Dili-
Dergisi&catid=44:suereli-yaynlarmz
TDK, Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu, http://www.tdkterim.gov.tr/karsilik/
Zülfikar, Hamza, “Doğru Yazalım, Doğru Konuşalım”, Türk Dili, 586, s: 350, Türk Dil
Kurumu yayınları, Ankara 2000.
Zülfikar, Hamza, “Doğru Yazalım, Doğru Konuşalım”, Türk Dili, 611, s: 935, Türk Dil
Kurumu yayınları, Ankara 2002.