QUAN HỆ MỸ - NGA:

QUÁ KHỨ, HIỆN TẠI VÀ TƯƠNG LAI

----------
Vì sao đánh giá của giới học giả về quan hệ Nga - Mỹ lại thay đổi nhanh
chóng? Làm thế nào để nắm vững logich nội tại, ý nghĩa, vai trò và triển vọng
quan hệ Nga - Mỹ trong thời gian tới? Đây là những câu hỏi không dễ trả lời.
Sau đây là bài nghiên cứu của Thiếu tướng, PGS,TS. Lê Văn Cương nguyên
Viện trưởng Viện nghiên cứu Chiến lược và Khoa học Công an, Bộ Công an.
I.VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA QUAN HỆ MỸ - NGA TRÊN THẾ GIỚI
Năm 2009 - 2010 có nhiều sự kiện quan trọng về kinh tế khiến dư luận
quốc tế quan tâm đến vai trò của Trung Quốc trên sân khấu chính trị - kinh tế
quốc tế và mối quan hệ Mỹ - Trung.
Năm 2010 tổng lượng GDP của Trung Quốc đã vượt tổng GDP của Nhật
Bản đưa kinh tế Trung Quốc vươn lên vị trí thứ 2 trên thế giới (sau Mỹ)
Trong hai năm 2009-2010 khi ba trung tâm kinh tế thế giới là Mỹ, EU,
Nhật Bản vẫn loay hoay dưới hố sâu suy thoái, khủng hoảng, bế tắc, thì kinh tế
Trung Quốc vẫn tăng trưởng với tốc độ 8-10% làm dư luận thế giới phải ngỡ
ngàng khâm phục. Dự trữ ngoại tệ của Trung Quốc lớn nhất thế giới, vượt trên
3.000 tỷ USD, họ đã mua hơn 1.000 tỷ USD trái phiếu của chính phủ Mỹ và trở
thành chủ nợ lớn nhất của nền kinh tế số 1 thế giới.
Bị choáng ngợp trước ánh hào quang của các sự kiện và số liệu trên, cộng
đồng quốc tế, nhất là Mỹ, Tây Âu và nhiều nước đang phát triển đã có hai sự
nhầm lẫn, ngộ nhận lớn và cho rằng:
1) Trung Quốc sẽ cứu nền kinh tế thế giới thoát khỏi khủng hoảng, bế tắc;
2) Quan hệ Mỹ -Trung là mối quan hệ quan trọng nhất thế giới và thế giới
bắt đầu thời kỳ sống trong cấu trúc quyền lực G2 (Mỹ và Trung Quốc sẽ quyết
định vận mệnh của thế giới giống như Mỹ và Liên Xô giai đoạn 1949 - 1991).
Họ nhầm lẫn vì thiếu hiểu biết về lịch sử tư tưởng Trung Quốc và tâm tính
người Hoa.
Trung Quốc không sẵn sàng mở hầu bao ra cứu nền kinh tế thế giới như
người ta lầm tưởng. Quan hệ Mỹ - Trung chưa phải là mối quan hệ quốc tế quan
trọng đến mức có thể trở thành cấu trúc quyền lực mới G2. Về kinh tế tổng
lượng GDP của Trung quốc lớn thứ hai thế giới, song chất lượng phát triển kinh
tế rất thấp với các điểm nổi bật: không cân bằng không hợp lý không bền vững
và năng suất, hiệu quả thua xa Mỹ, Nhật và EU. Về quân sự, cả số lượng và chất
lượng của các vũ khí chiến lược hiện đại Trung Quốc còn thua xa Mỹ và Nga,
một thập niên nữa cũng chưa đuổi kịp “bác Sam" và '”bác Gấu" !
Ít ra là từ nay đến năm 2020, trong việc giải quyết những vấn đề trọng đại
của thế giới và các điểm nóng khu vực (trừ vấn đề hạt nhân của CHDCND Triều
Tiên), Nga luôn có vai trò quan trọng hơn Trung quốc, và Mỹ cần Nga hơn
Trung quốc. Vì thế, trên sân khấu chính trị thế giới nếu không thừa nhận Nga có
vai trò lớn hơn Trung Quốc, thì cũng không thể cho rằng Trung Quốc quan trọng
hơn Nga.
Quan hệ Mỹ-Nga và quan hệ Mỹ-Trung là hai mối quan hệ quốc tế quan
trọng nhất trên thế giới đồng thời cũng là những mối quan hệ trắc trở, gập
ghềnh, phức tạp và khó đoán định nhất.
Từ năm 1991 đến 2012, quan hệ Mỹ - Nga phát triển khá gập ghềnh thăng
trầm qua nhiều giai đoạn. Việc phân chia các giai đoạn chỉ mang tính tương đối
và không nhất thiết tuân theo chu kỳ 5 hay 10 năm mà căn cứ và "thời tiết"
chính tự - an ninh giữa hai cường quốc.
II. GIAI ĐOẠN 1991 - 1999 - THỜI KỲ B.ENXIN
B. Enxin nhậm chức Tổng thống Liên bang Nga ngày 10/7/1991, đến trưa
ngày 31/12/1999 tuyên bố từ chức và chuyển giao quyền lực cho người kế
nhiệm trước khi hết nhiệm kỳ II gần 6 tháng.
B. Enxin trở thành Tổng thống Liên bang Nga trong tâm trạng bất mãn và
bất bình cao độ với Bộ Chính Trị BCH Trung ương ĐCS Liên Xô do
Goócbachốp chi phối thậm chí ông ta căm thù họ. Về tư tưởng và chính trị
B.Enxin đoạn tuyệt hoàn toàn với chủ nghĩa Mác - Lê nin. Ông ta phủ định sạch
trơn những thành tựu to lớn trong hơn 70 năm CNXH, thậm chí còn làm mọi
cách xóa bỏ tận gốc rễ của CNXH về cơ cấu chính trị, cơ cấu kinh tế và các mối
quan hệ xã hội trên quan điểm CNXH. Với B.Enxin, triết gia A.Karr đã nói
đúng: “Trong tất cả mọi kẻ thù, kẻ nguy hiếm nhất là người bạn của ta” .
 Việc đoạn tuyệt với chủ nghĩa Mác - Lê nin và phá tan mọi thành tựu của
CNXH mà gần ba trăm triệu người Nga và các dân tộc trong cộng đồng Xô Viết
tạo dựng nên trong hơn 70 năm, Enxin muốn gián tiếp gửi thông điệp tới Hoa
Kỳ và Tây Âu là nước Nga sẽ đi theo Phương Tây, hội nhập với Phương Tây cả
chính trị, kinh tế và xã hội, qua đó cầu xin Mỹ và Tây Âu mở hầu bao cứu nước
Nga đang cận kề bờ vực. Nhưng giới tinh hoa Mỹ và Phương Tây đâu có dễ tin
Enxin - một kẻ đã phản bội lại bạn bè của mình, đã xuyên tạc và bôi nhọ lịch sử
của dân tộc mình.
Tại Oasinhtơn và thủ đô các nước Tây Âu người ta vui vẻ đón Enxin và
cho Enxin đi tàu bay giấy lên tận mây xanh với việc gán Enxin nhãn C. Mác vị
cứu tinh của nền dân chủ Nga. Nhưng Mỹ và Tây Âu không mở hầu bao cho
Enxin, họ chỉ hứa nhiều còn cho Enxin (về tài chính, công nghệ, đầu tư…) rất
nhỏ giọt, chỉ đủ cho Enxin tồn tại với tư cách là ông chủ diện Kremli.
Báo "Độc lập (Nga) ngày 20/6/1998 đã có bài bình luận có giá trị
như bản tổng kết quan hệ Mỹ - Nga dưới thời Enxin: "Mỹ không những
không giúp Nga mà còn nhấn Nga sâu hơn vào vũng bùn bằng chính sách
địa chính trị thô thiển của mình) và người Mỹ hiểu rất rõ Nga không còn
gì đáng giá ngoài ngành dầu khí và họ làm tất cả để phá hoại chỗ dựa
kinh tế cuối cùng của Nga”.
III. “TUẦN TRĂNG MẬT” NGẮN NGỦI 2000 - 2002
Từ đầu năm 2000, V.Putin trở thành Tổng thống Nga. Oasinhtơn tiếp
nhận sự kiện này một cách miễn cưỡng. Đến trước sự kiện 11/9/2001, quan hệ
Mỹ - Nga trong trạng thái thăm dò dè chừng đối với nhau.
Sau sự kiện 11/9/2001,ở Niu Yoóc, Tổng thống V.Putin là nguyên thủ đầu
tiên có điện chia buồn đến tổng thống Bush (con) và hứa Nga sẽ hợp tác với Mỹ
trong cuộc chiến chống khủng bố. Điều đó đã góp phần đưa quan hệ Mỹ - Nga
từ tro tàn lạnh giá đến gần gũi ấm cúng hơn.
Đáp lại việc Nga ủng hộ Mỹ trong cuộc chiến chống khủng bố, Oasinhtơn
đã có thái độ ôn hòa và hợp tác hơn với Nga thể hiện qua các sự kiện và việc
làm: 1) Tỏ ra hiểu biết và thông cảm với Nga trong vấn đề Trechnia, 2) Công
nhận Nga có nền kinh tế thị trường và ủng hộ Nga gia nhập WTO; 3) Đồng ý
Nga làm Chủ tịch G8; 4) Đồng ý Nga có vị trí bình đẳng hơn trong việc thảo
luận các vấn đề Châu Âu với NATO; 5) Giảm chỉ trích Nga trong các vấn để nội
bộ (dân chủ nhân quyền…)
Trong ba năm từ 2000 đến 2002, quan hệ Mỹ - Nga như những ngày nắng
ấm hiếm hoi giữa mùa đông lạnh giá.
“Quan hệ Mỹ - Nga luôn mang tính chất chính trị quân sự…, giống
như xe trên núi, lúc lên lúc xuống, mà thực chất là không ngừng đếm số
lượng đầu đạn hạt nhân của nhau một cách vô ích”.
IV. MỸ - NGA “ĂN MIẾNG TRẢ MIẾNG”- 2003 - 2008
Mọi việc bắt đầu từ cuộc chiến tranh Mỹ xâm lược Irắc để loại bỏ chính
quyền S. Shussein vào tháng 3/2003. Oasinhtơn phân bua với thế giới về lý do
họ phát động chiến tranh xâm lược Irắc là: 1) Chính quyền S.Hussein sở hữu vũ
khí giết người hàng loạt (vũ khí hóa học vũ khí sinh học). 2) Chính quyền
S.Hussein có quan hệ chặt chẽ với tổ chức khủng bố quốc tế AlQeada. 3) Chính
quyền S.Husein là chính quyền ‘độc tài”.
Thực tế chính quyền S.Hussein không sở hữu vũ khí giết người hàng loạt
và không có quan hệ với Al Qeada. Cuộc chiến tranh xâm lược Irắc là cuộc
chiến phi nghĩa, là vi phạm Hiến chương Liên Hợp Quốc, vi phạm thô bạo các
nguyên tắc sơ đẳng trong quan hệ quốc tế và tạo ra một tiền lệ trên chính trường
thế giới. Nga và các đồng minh truyền thống của Mỹ ở Tây Âu như Pháp, Đức
phản đối mạnh cuộc chiến tranh xâm lược Irắc. Ba tháng sau tháng 3 năm 2003
hàng trăm triệu người trên các châu lục đã xuống đường biểu tình phản đối Mỹ.
Oasinhtơn cho rằng điện Kremli có vai trò lớn trong việc tập hợp lực
lượng, kể cả việc liên hệ với Paris và Berlin, chống Mỹ trong cuộc chiến tranh
xâm lược Irắc.
Để trả thù Nga, Mỹ đã phản công lại bằng nhiều hoạt động chống Nga:
1) Tiến hành các cuộc "Cách mạng màu" ở sân sau của Nga: cách mạng
hoa Hồng ở Grudia năm 2003, Cách mạng Cam ở Ucraina năm 2004, cách mạng
hoa Tuylip ở Cưrơgưxtan năm 2005;
2) Kết nạp các nước Đông Âu và Ban Tích vào NATO;
3) Lôi kéo các nước Trung Á, sân sau của Nga xa rời Nga, ngả theo Mỹ
và Phương Tây;
 4) Xây dựng lá chắn tên lửa ở Ba Lan và hệ thống ra da cảnh báo sớm ở
Cộng hòa Séc;
5) Ráo riết can thiệp vào công việc nội bộ của Nga xuyên tạc và vu cáo
Nga vi phạm dân chủ, nhân quyền...
V. Putin đã khôi phục lại nước Nga từ đống đổ nát do Enxin để lại, và
Nga đã có khả năng đáp trả mạnh mẽ các đòn xấu chơi của Mỹ.
Tháng 7/2008 Nga quyết định triển khai tổ hợp tên lửa chiến thuật
Iscander tầm bắn 600 km ở Belarút và Kaleningrat có khả năng vô hiệu hóa
NMD của Mỹ ở Ba Lan và Cộng hòa Séc. Đồng thời, Nga đưa tổ hợp tên lửa
"Topol - M” cơ động đặt dưới tầng hầm vào chế độ trực chiến. Tên lửa "Topol -
M có hai điểm ưa việt: 1) Tốc độ xuất phát cao và 2) Thời gian lấy đà tăng tốc
ngắn.
Ngày 8/8/2008 Grudia tấn công Alkhadia. Nga phản công lại Grudia trong
cuộc chiến 5 ngày (8 - 12/8/2008) và sau đó công nhận nền độc lập của Alkhadia
và Nam Oxechia.
Ngày 28/8/2008,Nga thử tên lửa "Topol-M-RS-12M” có khả năng xuyên
thủng mọi hệ thống phòng thủ tên lửa.
Ngày 12/10/2008 Nga thử 3 tên lửa đạn đạo RSM - 54 - Sineva' mang 10
đần đạn hạt nhân với tầm bắn 11.000 km từ tàu sân bay Admiral Kuznetsov.
Ngày 22/9/2008, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Igor Luckin Frolov
tuyên bố: “ chúng tôi sẽ tăng cường hiện diện tại Mỹ Latinh”.
Tháng 11/2008, Nga phối hợp với Vênê-xuêla tập trận hải quân tại sân
sau của Mỹ.
Năm cuối cùng trong nhiệm kỳ II của Bush (2008) quan hệ Mỹ-Nga rơi
xuống mức thấp nhất kể từ năm 1991.
V. QUAN HỆ MỸ-NGA TRONG NHIỆM KỲ I (2009 - 2012) CỦA
TỔNG THỐNG B. OBAMA
Trong 4 năm nhiệm kỳ I của Tổng thống B.Obama, quan hệ Mỹ - Nga
cũng đầy thăng trầm với hai năm đầu (2009 - 2010) như mùa xuân ấm áp thì hai
năm cuối (2011 - 2012) lại rơi vào mùa đông lạnh giá.
 Do sai lầm cả trong chính sách đội nội và chính sách đối ngoại, sau 8 năm
cầm quyền Bush đã bàn giao cho Obama một nước Mỹ suy yếu trên tất cả các
lĩnh vực: nền kinh tế rơi vào khủng hoảng nặng nề nhất kể từ sau cuộc Đại suy
thoái 1929 - l933; chính trị nội bộ chia rẽ sâu sắc; đời sống đại đa số người dân
khó khăn, xã hội phân tâm; vai trò vị thế của Mỹ trên thế giới suy giảm nghiêm
trọng; hơn một tỷ người Hồi giáo trên thế giới coi Mỹ là kẻ thù nguy hiểm nhất;
các đồng minh bạn bè truyền thống, nhất là các nước Tây Âu, Mỹ la tinh, Trung
Đông, Nam Á, thiếu lòng tin đối với Oasinhtơn; Trung Quốc trỗi dậy mạnh mẽ
thách thức vai trò và lợi ích của Mỹ tại nhiều khu vực chiến lược quan trọng.
Trong bối cảnh đó, Tổng thống B.Obama đã tỉnh táo nhận ra rằng: không
thể để quan hệ Mỹ - Nga tiếp tục suy giảm hơn nữa mà phải khôi phục, phát
triển mỗi quan hệ này
Mặt khác, Nga cũng không hề có lợi thậm chí có thể gặp thách thức, thua
thiệt lớn khi quan hệ Mỹ - Nga tụt dốc. Vì lợi ích của Nga, bộ đôi Medvedev -
Putin đã chủ động phát tín hiệu sẵn sàng hợp tác với Tổng thống thứ 44 của Hoa
Kỳ trong việc giải quyết những vấn đề quốc tế và khu vực.
Cuối tháng 11/2008 Tổng thống D.Medvedev là một trong những nguyên
thủ đầu tiên gửi điện chúc mừng B.Obama trúng cử Tổng thống thứ 44 của Hoa
Kỳ và nhắn gửi Oasinhtơn là điện Kremli sẵn sàng hợp tác với Mỹ về mọi vấn
đề mà hai bên quan tâm.
Đầu tháng 2/2009, người phát ngôn Nhà Trắng tuyên bố sẽ xem xét việc
trì hoãn thời gian triển khai hệ thống lá chắn tên lửa ở Đông Âu. Ngay sau đó,
Nga tuyên bố hoãn triển khai hệ thống tên lửa hiện đại Iscander ở Kaleningrat và
Belarut.
Giữa tháng 2/2008, Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ W.Berns phát tín hiệu là
chưa kết nạp Ucraina vào NATO ngay, mà cần chuẩn bị thêm.
Giữa tháng 2/2009, tại hội nghị An ninh ở Murich (Đức), Phó Tổng thống
Mỹ J.Biden phát tín hiệu đầy thiện chí: Mỹ cần hợp tác với Nga và Mỹ phản đối
mối lợi mà NATO thu được từ thiệt hại của Nga.
Ngày 5/3/2009, dưới áp lực của Mỹ, tại cuộc họp cấp ngoại trưởng của
NATO ở Brúc xen, NATO quyết định mời Nga trở lại đối thoại với NATO.
 Ngày 6/3/2009, Ngoại trưởng Mỹ H.Clitơn trao cho Ngoại trưởng Nga
Sergei Lavrob món quà có ý nghĩa đặc biệt: vật bấm nút “bắt đầu lại”. Sự kiện
này báo hiệu một trang mới trong mối quan hệ Mỹ - Nga và được dư luận quốc
tế quan tâm.
Tại hội nghị G20 tại Luân Đôn (Anh) vào tháng 4/2009, Tổng thống
B.Obama cho rằng: Không thể xây dựng lá chẵn tên lửa ở Đông Âu mà không
thảo luận vớí Nga và NATO đã đi quá nhanh trong việc mời Ucraina và Grudia
vào NATO. Tại hội nghị này Obama và Medvedev đã thảo luận mở lại vòng đàm
phán giải trừ quân bị và khởi động xây dựng hiệp ước Chiến lược START-II
(STAR – I ký năm 1991 đến 5/12/2009 hết hiệu lực).
Đáp lại thiện chí của Mỹ, Nga cho Mỹ và NATO sử dụng đường bộ qua
Nga để chuyên chở vũ khí, hậu cần cho cuộc chiến tranh chống khủng bố ở
Apganixtan.
Ngày 8/4/2010 tại Praha (Cộng hoà Séc) Tổng thống Nga D.Medvedev và
Tổng thống Mỹ B.Obama ký Hiệp ước cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược giai
đoạn II (START - II).
Việc ký hiệp ước START - II không phải là mọi thắc mắc trong quan hệ
Mỹ - Nga đã được giải quyết, nhưng ít ra cũng là một bước tiến ấm lên mối quan
hệ giữa hai cường quốc hạt nhân lớn nhất thế giới này. Đáng tiếc là ngọn lửa ấm
vừa được nhen nhóm trong quan hệ Mỹ - Nga trong năm 2009-2010 lại nhanh
chóng tắt lịm trong 2 năm cuối nhiệm kỳ I của B.Obama: 2011-2012
Từ năm 2011, đặc biệt là năm 2012 và tháng 1/2013 (Trước khi B.Obama
nhậm chức nhiệm kỳ II) quan hệ Mỹ - Nga lại căng thẳng đến mức mà nhiều
người cho rằng bắt đầu cuộc ciến tranh lạnh mới.
Vấn đề nhức nhối trong quan hệ Mỹ - Nga làm Mátxcơva bất bình đối
với Oasinhtơn là Nhà Trắng thường xuyên dùng vấn đề dân chủ, nhân quyền để
can thiệp thô bạo vào công việc nội bộ của Nga. Điển hình là việc Mỹ sử dụng
cơ quan Phát triển Quốc tế (USAID) một tổ chức phi chính phủ của Mỹ hoạt
động ở Nga từ năm 1992, để hỗ trợ các lực lượng đối lập ở Nga tổ chức các hoạt
động chống Putin - Medveder. Trong các công trình được công bố ở Mỹ và
Canada, nhà báo Canada Mark Mackinnon và nhà báo Mỹ chuyên viết phóng sự
điều tra Wayne Malsen, cựu nhân viên cơ quan an ninh Quốc gia Mỹ (NSA) đã
vạch rõ: Tại cuộc bầu cử Duma Quốc gia Nga ngày 4/12/2011, các tổ chức đối
lập ở Nga đã được USAID và tỷ phú Soros cấp toàn bộ tài chính để tổ chức các
hoạt động chống Putin - Medvedev và làm sai lệch kết quả cuộc bầu cử (Đảng
nước Nga thống nhất của Putin - Medvedev thất bại trong cuộc bầu cử này)
Trong một tuyên bố chính thức, Bộ Ngoại giao Nga tố cáo USAID can
thiệp sâu vào công việc nội bộ của Nga và cố tình gây ảnh hưởng đến kết quả
bầu của (4/12/2011) bằng cách cung cấp tài chính cho các lực lượng đối lập. Bản
tuyên bố của Bộ Ngoại giao Nga khẳng định, Nga không cần các khoản viện trợ
nước ngoài và không cần USAID giảng về xã hội dân sự cho Nga.
Và cái gì đến sẽ đến, từ 1/10/2012 Nga yêu cầu cơ quan Phát triển quốc tế
của Mỹ (USAID) phải đóng cửa và rời khỏi Nga1).
Do tình hình chiến lược quốc tế phức tạp, cạnh tranh địa chính trị giữa
Nga và Mỹ tạm thời hoà dịu, sự hợp tác trong vấn đề như Apganixtan lại tạo cơ
hội nâng cao quan hệ Mỹ - Nga trong thời gian nhất định.
Không dừng lại ở đó, cuộc chiến ngoại giao giữa Mỹ - Nga tiếp tục leo
thang theo kiểu “ăn miếng trả miếng”.
Trung tuần tháng 11/2012, Hạ viện và Thượng viện Mỹ đã thông qua (với
tỷ lệ áp đảo) Dư luật Magnisky nhằm mục đích chống Nga2)
Điện Kremli bình tĩnh đáp trả Dư luật Magnisky bằng việc ngày
26/12/2012 tất cả 143 Thượng nghị sỹ thuộc Thượng viện Nga đã bỏ phiếu
thông qua Dự luật cấm các gia đình Mỹ nhận con nuôi Nga – Dự luật Dima
Yakovlev3) và được tổng thống V.Putin ký ban hành ngày sau đó. Cùng với Đạo
luật cấm công dân Mỹ nhận con nuôi Nga, Duma quốc gia (Hạ viện) Nga còn
thông qua hai đạo luật khác: Cấm những tổ chức phi thương mại (như USAID)
nước ngoài hoạt động chính trị ở Nga và cấm những người nước ngoài vi phạm
các quyền của người Nga nhập cảnh Liên bang Nga. Các đạo luật này có hiệu
lực từ 1/1/2013.
Mặc dù vấn đề dân chủ, nhân quyền luôn gây nhức nhối trong quan hệ Mỹ
- Nga nhưng dù sao đó chưa phải là vấn đề hệ trọng mang tính sinh tử. Vấn đề
nghiêm trọng là ở chỗ, hai cường quốc "ăn miếng trả miếng”nhau trên lĩnh vực
an ninh, quân sự.
Tháng 11/2011, Mỹ có kế hoạch xây dựng hệ thống phòng thủ tại Châu
Âu. Ngay sau đó Tổng thống D. Medvedev đã nhắc lại lời cảnh cáo đanh thép
của V.Putin: Nga sẽ bố trí tại ranh giới với NATO hệ thống vũ khí tấn công hiện
đại nhất để huỷ diệt hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ. Đại diện Nga thường
trú tại NATO tuyên bố: “Chúng tôi sẽ không để người Mỹ biến mình thành kẻ
ngốc”.
Mỹ tiếp tục bao vây và gây áp lực đối với Nga, thu hẹp không gian chiến
lược của Nga từ khắp các hướng Tây Bắc, Tây, Tây Nam đối với Nga. Ngày
14/12/2012, trong chuyến thăm căn cứ không quân Incirlik ở miền Nam - Thổ
Nhĩ Kỳ, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon Panetta đã ký lệnh bố trí hai hệ thống
phòng thủ tên lửa Patriot cùng 400 binh sĩ tại Thổ Nhĩ Kỳ nói là để bảo vệ Thổ
Nhĩ Kỳ trước tên lửa của Xyri, thực chất là đe dọa Nga từ phía Tây Nam.
Tất nhiên, điện Kremli sẽ không thụ động đỡ đòn, mà họ chủ động và sẵn
sàng “ăn miếng trả miếng". Quan điểm cứng rắn không khoan nhượng của bộ
đôi quyền lực Putin - Medveder thể hiện rõ trong Chiến lược quốc phòng mới
công bố ngày 5/2/2010 trong đó xác định: Nga phát triển vũ khí tấn công thế hệ
mới và xây dựng quân đội Nga hung mạnh có khả năng bảo vệ vững chắc độc
lập, toàn vẹn lãnh thổ. Putin - Medveder yêu cần START - II phải kèm theo vấn
đề phòng thủ tên lửa (NMD) mà Mỹ xây dựng ở Đông Âu nói riêng, trên thế
giới nói chung, việc Mỹ xây dựng NMD làm mất cân bằng chiến lược buộc Nga
phải xem xét lại.
Như vậy, từ năm 1991 đến năm 2012, qua bốn đời tổng thống Mỹ (Bush
cha, Clinton, Bush con, Obama), quan hệ Mỹ - Nga gập ghềnh, thăng trầm qua 4
giai đoạn, trong đó chỉ có 2 giai đoạn ngắn (2001- 2002 và 2009 - 2010) là
tương đối êm ấm, còn phần lớn thời gian ở trong trạng thái lạnh nhạt, căng thẳng
theo kiểu “ăn miếng trả miếng". Khách quan và nghiêm túc phải thừa nhận:
quan hệ Mỹ - Nga lạnh nhạt, băng giá chủ yếu do Mỹ lợi dụng vấn đề dân chủ,
nhân quyền để can thiệp thô bạo vào công tiệc nội bộ của Nga, làm cho Nga chia
rẽ, suy yếu, đồng thời lôi kéo các nước Ban tích, Đông Âu, Trung Á xa rời Nga,
ngả theo Mỹ và phương Tây, bằng mọi cách chèn ép bao vây và thu hẹp không
gian chiến lược của Nga.
VI. QUAN HỆ MỸ - NGA TRONG NHIỆM KỲ II CỦA B. OBAMA
Một câu hỏi, quan hệ Mỹ - Nga đi về đâu ?!
Không chỉ người Mỹ, người Nga, mà có thể nói đây là vấn đề được cả thế
giới quan tâm, vì đây là hai cường quốc có sức mạnh quân sự lớn nhất thế giới.
Cho dù vấn đề “an ninh phi truyền thống” và vấn đề “sức mạnh mềm” có quan
trọng bao nhiêu thì vẫn phải xếp sau sức mạnh quân sự. An ninh truyền thống,
sức mạnh cứng với hạt nhân là bộ ba vũ khí hiện đại: vũ khí hạt nhân, tên lửa
hành trình và tàu ngầm, tàu sân bay và các phương tiện chuyển tải khác vẫn là
nhân tố chủ yếu để phân vai, xác định vị trí, vai trò của các quốc gia trên sân
khấu chính trị thế giới hiện nay.
Vực thẳm khó khỏa lấp trong quan hệ Mỹ - Nga là hai cường quốc này
thiếu lòng tin đối với nhau: Mỹ không tin Nga và Nga càng không tin Mỹ.
Không tin nhau, nhưng họ cần đến nhau: Nga cần Mỹ và Mỹ cũng cần
Nga.
Trong việc giải trừ vũ khí hạt nhân, hạn chế phát triển vũ khí tấn công
chiến lược và cấm phổ biến vũ khí giết người hàng loạt, Mỹ rất cần sự hợp tác
của Nga.
Trong việc giải quyết các điểm nóng khu vực (cuộc xung đột ở Xyri,
chương trình hạt nhân bị nghi ngờ của Iran, quan hệ Ixraen - Palex-tin…) Mỹ
cần sự hợp tác của Nga.
Trong cuộc chiến chóng khủng bố, nhất là cuộc chiến ở Ápganixtan, Mỹ
rất cần sự hợp tác và hỗ trợ của Nga. Ngược lại Nga cũng cần sự hợp tác của Mỹ
trong nhiều vấn đề quan trọng liên quan đến lợi ích của Nga.
Về kinh tế, Nga cần Mỹ, các nước EU, Nhật Bản cả nguồn tài chính và
công nghệ, kỹ thuật hiện đại thông qua việc thu hút FDI từ ba trung tâm kinh tế
thế giới. Để chuyển mô hình phát triển kinh tế từ dựa vào xuất khẩu năng lượng
(dầu mỏ, khí đốt) và nguyên liệu, mô hình này kém sức cạnh tranh và phụ thuộc
vào thị trường thế giới, sang mô hình phát triển theo chiều sâu với hàm lượng
chất xám cao trong hàng hóa dịch vụ nhất thiết Nga phải mở rộng, thúc đẩy hợp
tác toàn diện về kinh tế với Mỹ, EU và Nhật Bản.
Lịch sử, hiện tại và tương lai, Nga gắn với Châu Âu, Bắc Mỹ và đây là
hướng phát triển chủ yếu của Nga.
Về an ninh, quốc phòng, Nga và Mỹ đều cần đến nhau.
Trong điều kiện Trung quốc trỗi dậy mạnh mẽ và đang thách thức vai trò
và lợi ích của Mỹ trên nhiều lĩnh vực trọng yếu và tại các khu vực chiến lược,
muốn hay không Mỹ rất cần giữ ổn định quan hệ với Nga và không để rơi vào
trạng thái cùng một lúc phải đương đầu đối phó với hai cường quốc (Trung quốc
và Nga).
Ngược lại, Nga cũng có nhu cầu ổn định quan hệ với Mỹ đề tập trung phát
triển kinh tế và tránh một cuộc chạy đua quân sự tốn kém ảnh hưởng lớn đến sự
phục hồi của Nga.
Những Phân tích trên cho phép rút ra 5 nhận định khái quát sau:
- Một là, để bảo vệ lợi ích chiến lược, chủ quyền và sự phát triển của quốc
gia trong điều kiện diễn ra cuộc đua tranh quyết liệt giữa các cường quốc hàng
đầu thế giới, Nga cần hợp tác với Mỹ và Mỹ cũng cần hợp tác với Nga.
- Hai là, Mỹ và Nga cần đến nhau, nhưng họ thiếu lòng tin đối với nhau.
- Ba là trong quan hệ Mỹ - Nga, Mỹ thường ở thế chủ động, trong nhiều
trường hợp Nga bị động đối phó.
- Bốn là, từ năm 1991 đến nay, Mỹ luôn có nhiều hoạt động chèn ép, thu
hẹp không gian chiến lược của Nga, can thiệp vào công việc nội bộ của Nga,
làm cho Nga suy yếu.
- Năm là, Trung Quốc luôn là ẩn số lớn trong mối quan hệ Mỹ - Nga.
Người Nga không bao giờ quên một thời Trung Quốc ddã bán đứng họ để đi với
Mỹ và Mỹ cũng đã thành công (một thời) dùng con bài Trung Quốc để chống
Nga. Do đó sự biến thiên, thăng trầm trong quan hệ Mỹ - Nga luôn chịu tác
động của quan hệ Mỹ - Trung và quan hệ Trung - Nga.
Từ tất cả những điều trình bày ở trên, có thể dự báo khái quát về xu
hướng phát triển quan hệ Mỹ - Nga trong nhịêm kỳ II (2012-2016) của Tổng
thống B.Obama như sau: Mỹ tiếp tục can thiệp vào công việc nội bộ của Nga và
xây dựng lá chẵn tên lửa ở Châu Âu. Hai vấn đề này tạo ra hố ngăn cách trong
quan hệ Mỹ - Nga và làm cho mối quan hệ giữa diện Kremli và Nhà Trắng tiếp
tục lên xuống thất thường, nhưng sẽ không dẫn tới khủng hoảng, đến chiến tranh
lạnh, mà cơ bản ổn định, hai bên nhân nhượng nhau nhằm từng bước cải thiện,
đến cuối nhiệm kỳ II của B.Obama (2012 - 2016) quan hệ Mỹ - Nga sẽ tốt hơn
cuối nhiệm kỳ I (2008 - 2012).
Quan hệ Mỹ - Nga được cải thiện là phù hợp với xu thế chủ đạo của thế
giới hiện nay là hoà bình, ổn định, hợp tác và phát triển trong điều kiện đó, các
nước trong đó có Việt Nam, có thể tận dụng cơ hội thuận lợi để phát triển đất
nước. Ngược lại những chuyện trục lợi trên quan hệ Mỹ - Nga theo kiểu “Toạ
sơn quan hổ đấu” sẽ không vừa lòng trong quan hệ Mỹ - Nga được cải thiện mặc
dù bên ngoài vẫn tỏ ra ủng hộ!1./.
Chú thích:
USAID hoạt động ở Nga từ 1992 đến năm 2012 đã chi 2,7 tỷ USD cho các tổ chức
nhân quyền, tổ chức phi chính phủ, lực lượng đối lập ở Nga để hoạt động chống điện Kremli.

2) Dự luật Magnixky được Thượng viện thông qua với tỷ lệ 92:4, tỷ lệ ở Hạ viện là
365:43. Magnxky là tên một kỹ sư người Nga, ông đã từng tiết lộ nhiều vụ việc tham nhũng
của một số quan chức Nga. Năm 2008, Cảnh sát Nga bắt Magnixky vì tội trốn thuế và ông ta
đã chết trong nhà tù hồi tháng 11/2009, do bị sốc ma tuý.

3) Dự luật Dima Yakerlev được đặt theo tên một cậu bé Nga được một cặp vợ chồng
Mỹ nhận làm con nuôi năm 20.. song em bé này đã chết trong chiếc xe hơi bị hun nóng dưới
ánh mặt trời.

4) Trong thời chiến tranh lạnh (1950-1991), để đạt được cân bằng chiến lược với Mỹ,
Nga (Liên Xô) đã phải chi 25% GDP cho quốc phòng, trong khi Mỹ chỉ chi 6% GDP. Chính
cuộc chạy đua vũ trang trong thời kỳ này đã làm kiệt quệ nền kinh tế Liên Xô. Việc ký
START – II với Mỹ là tối cần thiết đối với Nga và để tránh một cuộc chạy đua vũ trang tốn
kém làm suy yếu nền kinh tế.