You are on page 1of 52

Soal – Soal Tutorial

Werry Febrianti, S.Pd., M.Si.


Latihan
Bagian I

 x 
1 1
 1 2 x dx  
2 2
1. 3. x sin( x ) dx
0 0
 /2 4
 x 1 2

2.  cos
2
x sin x dx 4. 
1 x
dx
0

Bagian II
1 2 1 2

Diberikan  f ( x) dx  2 ,  f ( x) dx  3 ,  g ( x) dx  1 dan  g ( x) dx  4 .
0 1 0 0

Gunakan sifat-sifat integral untuk mencari:


2 1
5.  3g (t ) dt
1
7.  2 f (s)  5g (s) ds
2
2
6.  2 f ( x)  g ( x) dx
0
Jawab:

 x 
1
1. 2
 1 2 x dx
0

Misal u = x2 + 1, du = 2x dx, dan


x = 0 → u = 1,
x = 1 → u = 2, maka

 x 
1 2
2
 1 2 x dx   u du
0 1

 u 1
2
 
1 2 2


1 2 2
 2 1
2

 4  1
1
2
3

2
 /2

 x sin x dx
2
2. cos
0

Misal u = cos x, du = –sin x dx, dan


x = 0 → u = 1,
x = π/2 → u = 0, maka
 /2 0

    du
2 2
cos x sin x dx u
0 1
1
  u 2 du
0

1 31
 u 0
3
 
1 3

 1  03
3

1

3
1

  2
3. x sin( x ) dx
0

Misal u = πx2, du = 2πx dx, dan


x = 0 → u = 0,
x = 1 → u = π, maka
1 
du
0 x sin(x ) dx  0 sin u 2
2


1
 
2 0
sin u du


1
 cos u  0
2

1
 cos    cos 0
2

1
 (1)   1  1
2 
4
 x 1  2

4. 
1 x
dx

1
misal u  x  1 , du  dx
2 x
x = 1 → u = 2,
x = 4 → u = 3, maka
4
 x 1  2 3


1 x
dx   u 2 2du
2

2 3
 u
3
  3
2


2 3
3

3  23 
 27  8 
2 38
3 3
1 2 1 2

Diberikan  f ( x) dx  2 ,  f ( x) dx  3 ,  g ( x) dx  1 dan  g ( x) dx  4 .
0 1 0 0

Gunakan sifat-sifat integral untuk mencari:


2 2 1
5.  3g (t ) dt
1
6.  2 f ( x)  g ( x) dx
0
7.  2 f (s)  5g (s) ds
2

Jawab:
2 2
5.  3g (t ) dt  3 g (t ) dt
1 1

Kita cari dari bentuk yang diberikan pada soal,


2

 g ( x) dx  4
0
1 2

 g ( x) dx   g ( x) dx  4
0 1
2
 1   g ( x) dx  4
1
2

 g ( x) dx  5
1

Sehingga.
2 2

 3g (t ) dt  3 g (t ) dt
1 1

 3(5)
 15
2 2 2
6.  2 f ( x)  g ( x) dx  2 f ( x) dx   g ( x) dx
0 0 0

1 2
 2
 2  f ( x) dx   f ( x) dx    g ( x) dx
0 1  0

 22  3  4

 25  4

 14
1 1 1
7.  2 f (s)  5g (s) ds  2 f (s) ds  5 g (s) ds
2 2 2
2 2
 2 f ( s) ds  5 g ( s) ds
1 1

 2(3)  5(5)

 6  25

 31
Latihan
Carilah nilai rata-rata dari fungsi-fungsi berikut.

1. f ( x)  4 x 3 , [1, 3]

x
2. f ( x)  , [0, 3]
x  16
2

3. f ( x)  sin 2 x cos x, [0,  / 2]


Jawab:

1. f ( x)  4 x 3 , [1, 3]
3 3
1 4 3
 4 x dx   x dx
3

3 1 1 21

 2
1 4
4
x 
3
1


2

1 4 4
3 1 
 81  1
1
2
80

2
 40
x
2. f ( x)  , [0, 3]
x  16
2

3 3 25
1 x 1 x 1 1 / 2
 dx   dx   u du
3  0 0 x  16
2 3 0 x  16
2 6 16
dapat diselesaikan dengan metode
substitusi. 
1 1 1/ 2
6 1/ 2
u 
25
16

Misal u = x2 + 16, du = 2x dx, dan


x = 0 → u = 16

1
3
25
u 16 
x = 3 → u = 25
maka

1
3

25  16 
3 25
 5  4
1 x 1 1 du 1
3 0 x 2  16 3 16 u 2
dx 
3
1

3
3. f ( x)  sin 2 x cos x, [0,  / 2]

 /2  /2
1 2
 x cos x dx   x cos x dx
2 2
sin sin
 /20 0
 0

dapat diselesaikan dengan metode substitusi.


Misal u = sin x, du = cos x dx, dan
x=0→u=0
x = π/2 → u = 1
maka
 
 /2 1 2 3
2 2  1  03
 sin x cos x dx   u du
2 2

  3
0 0
2

21 3
3
u   1
0

3
Latihan
1) Gunakan aturan trapesium untuk mencari
luas bagian tanah yang tidak terkena air
pada danau berikut (abaikan kedalaman).

Jawab:
2) Gunakan aturan parabola untuk
mencari luas bagian air seperti
pada gambar berikut.

Jawab:
Latihan
1. Gunakan limit jumlah Riemann untuk menghitung integral berikut.
2 2

 ( x  1)dx   1)dx
2
a) b) ( x
0 0

1 1

 (2 x   )dx   2)dx
2
c) d) (3 x
2 2
Jawab:
2
a)  ( x  1)dx
0

20 2 2 2i
x   xi  0  i 
n n n n

n
 2i  2 2  n 2i n 
lim    1  lim    1
i 1  n  n n n  i 1 n i 1 
n 

22 n 
 lim   i  n(1) 
 i 1
n  n n

2  2 n(n  1) 
 lim   n

n  n n 2 
22n  1
 lim 4
n  n
2

  1)dx
2
b) ( x
0

20 2 2 2i
x   xi  0  i 
n n n n
n   2i  2  2 2  n
 2 
2 n 
lim     1
   lim    i  1
 2
n  
i 1   n 
 n n n  i 1  n  
  i 1 

2  2 
2 n

 lim    i  n(1)  2
n  n  n 
   i 1 
2  4 n(n  1)(2n  1) 
 lim  2  n

n  n n 6 

 lim

2 2(n  1)(2n  1)  3n 2


14
2
n  3n 3
1
c)  (2 x   )dx
2

1  ( 2 ) 3 3i
x   x i  2 
n n n
n
  3i  3 3  n n
3i  n 
lim   2  2       lim 2   2        
i 1   n   i 1 i 1 n 
n  n
n 
n i 1 
3  3 n  
 lim 2  2n   i   n 
n  n
  n i 1  
3  3 n(n  1)  
 lim 2  2n    n 
n  n
  n 2  
3  1n  3
 lim  3  1
n  n
1

  2)dx
2
d) (3 x
2

1  ( 2 ) 3 3i
x   x i  2 
n n n
n   3i 
2
3
lim  3  2    2 

n  
i 1   n n

3 n   12i 9i 2  
 lim   3 4 
  2   2 
n  n
i 1   n n  
3  n 12 n 9 n
 n 
 lim 3  4   i  2  i    2
2
n  n
  i 1 n i 1 n i 1  i 1 
3  12 n(n  1) 9 n(n  1)(2n  1)  
 lim 3 4n   2   2n 
n  n
  n 2 n 6  
3 9(n  1)(2n  1) 
 lim  4n  18  
n  n
 2n 

 lim

3  8n 2  36n  9(n  1)(2n  1) 
n  2n 2

 15
2. Tuliskan bentuk limit berikut dalam bentuk integral.
2
n
 3i  3 3
a ) lim   
 dx
2
Jawab: x
i 1  n  n
n 
0
3
n
 2i  2 2
b) lim   
 dx
3
Jawab: x
i 1  n  n
n 
0
n
  i   
c) lim  sin 
n 
i 1   n  n
Jawab:  sin x dx
0

 2i  2i  2  2
 1  x  x dx
n 2
d) lim  1      Jawab: 2
n 
i 1 
 n  n   n 0

n 2 1
1 1 1 1
e) lim  Jawab:  dx ,  dx
n 
i 1 1 i
n
n 1 x 0 1 x
3. Hitung turunan fungsi-fungsi berikut terhadap x.
x
a ) G( x)   sin 2 z dz Jawab: G ( x)  sin 2 x
1

   
5
b) g ( x )   t  t Jawab: g ( x)   x  x 2
2 5 5
dt
x

tan x
c) h ( x )  
0
t  t dt Jawab: h ( x)  tan x  tan x sec 2 x

x3
 
x3
   
1
d) H ( x)   Jawab: H ( x)    
2 2 2
cos t dt cos t dt cos t dt
x x 1

1
H ( x)   cos x  2 x cos x 4
2 x
x
1
4. Jika f ( x)   dt dan x ≥ –2 , carilah f’(7).
2
t 3

Jawab:
1
f ( x) 
x3
1
f (7) 
10
5. Carilah fungsi f(x) dari bentuk-bentuk berikut.
x x2

a)  f (t ) dt  2 x  2 c) 0
f (t ) dt  13 x 3
1

Jawab: Jawab:
x x2
d

d
2 x  2 d 1 d
dx 0
f (t ) dt  f (t ) dt  3 x 3

dx 1 dx dx
f ( x)  2 2 xf ( x 2 )  x 2
x x
f (x ) 
2
;x  0
 f (t ) dt  x 2
b) 2
0
Jawab: x
d
x
d 2 f ( x)  ;x  0

dx 0
f (t ) dt 
dx
x 2

f ( x)  2 x
Latihan
1. Carilah titik kritis, pada grafik di bawah dengan domain [-2, 4].

Jawab:
a. x = -2; 0; 2; 4
b. x = -2; -1,5; -1; -0,5; 0; 0,5; 1; 1,5; 2; 2,5; 3; 3,5; 4
2. Carilah interval x, saat grafik berikut naik atau turun dengan
domain [-2, 4] .

Jawab:
a. Naik pada, x =(-2, 0) dan (2, 4)
Turun pada x = (0, 2)
b. Naik pada, x =(-1, 0); (1, 2); (3, 4)
Turun pada x = (-2, -1); (0, 1); (2, 3)
3. Carilah maksimum dan minimum (global) dari fungsi berikut.

a) f ( x)  x 2  4 x  4, [4, 0]
b) g ( x)  x 2  x, [4, 2]

c) h( x)  3 x , [1, 27]
1
d ) F ( x)  , [3, 1]
1 x 2
Jawab

a) f ( x)  x 2  4 x  4, [4, 0]
Titik kritis:
• ujung interval, x = -4 dan x = 0,
• titik stasioner, df/dx =2x + 4 = 0 yaitu x = -2
f (4)  4
f (2)  0
f (0)  4

• Nilai maksimum 4 dan nilai minimum 0


b) g ( x)  x 2  x, [4, 2]

Titik kritis:
• ujung interval, x = -4 dan x = 2,
• titik stasioner, dg/dx =2x + 1 = 0 yaitu x = – ½
g (4)  12
g (1 / 2)  1 / 4
g (2)  6

• Nilai maksimum 12 dan nilai minimum – ¼


c) h( x)  3 x , [1, 27]
Titik kritis:
• ujung interval, x = -1 dan x = 27,
dh 1

dx 33 x 2
• Yang membuat, dh/dx tidak ada yaitu x = 0
h(1)  1
h(0)  0
h(27)  3

• Nilai maksimum 3 dan nilai minimum –1


1
d ) F ( x)  , [3, 1]
1 x 2

Titik kritis:
• ujung interval, x = -3 dan x = 1,
dF 2x

dx 
1 x 2 2

• Titik stasioner, dF/dx = 0 yaitu x = 0
1
F (3) 
10
F (0)  1
1
F (1) 
2
• Nilai maksimum 1 dan nilai minimum 1/10
4. Carilah maksimum dan minimum lokal dari fungsi berikut.

a) f ( x)  x 2  4 x  4, [4, 0]
b) g ( x)  x 2  x, [4, 2]

c) h( x)  3 x , [1, 27]
1
d ) F ( x)  , [3, 1]
1 x 2
Jawab

a) f ( x)  x 2  4 x  4, [4, 0]

• titik stasioner, df/dx =2x + 4 = 0 yaitu x = -2

• Gunakan uji turunan pertama atau kedua


• Minimum lokal f(-2) = 0
b) g ( x)  x 2  x, [4, 2]

• titik stasioner, dg/dx =2x + 1 = 0 yaitu x = – ½


• Gunakan uji turunan pertama atau kedua

• Nilai minimum lokal g(– ½) = –1/4


c) h( x)  3 x , [1, 27]

dh 1

dx 33 x 2
• Yang membuat, dh/dx tidak ada yaitu x = 0
• Gunakan uji turunan pertama atau kedua

• x = 0 merupakan titik belok


1
d ) F ( x)  , [3, 1]
1 x 2

dF 2x

dx 1 x2 
2

• Titik stasioner, dF/dx = 0 yaitu x = 0


• Gunakan uji turunan pertama atau kedua

• Nilai maksimum lokal F(0) = 1


5. Diberikan bilangan positif x dan y, jika dijumlahkan menghasilkan 36.
Tentukan x dan y, agar √x + √y maksimum.
Jawab:
x + y = 36,
f(x,y) = √x + √y
f(x) = √x + √(36 – x)

Titik kritis:
1 1 36  x  x
f ( x)   
2 x 2 36  x 2 x(36  x)
f ( x)  0  36  x  x  0
36  x  x
36  x  x
x  18
 x  y  18
6. Diberikan segitiga sama kaki dengan alas b dan tinggi a. Berapa ukuran
persegi panjang terbesar yang dapat dibentuk di dalam segitiga?
Jawab:
 Misal ukuran persegi panjang l dan tinggi p
 Luas persegi panjang = pl
 Perbandingan dua segitiga
p
b/2 a
l 
b
l/2 a p
a
pa l
b
Luas persegi panjang menjadi:
a
L  pl  al  l 2 ;0  l  b
b
Titik kritis:
• ujung interval, l = 0 dan l = b, menghasilkan L = 0
• titik stasioner, dL/dl = a – (2a/b)l = 0 yaitu l = b/2 menghasilkan

 b  ab
L  
2 4
b
l  memberikan luas terbesar
2
a
dan p 
2
Soal 1
Kawat panjang 100 dipotong menjadi 2 bagian, satu bagian
dibentuk segitiga samasisi dan bagian yang lain dibentuk bujur
sangkar. Dimana kawat harus dipotong agar diperoleh jumlah
luas kedua bangun terbesar?
Jawab:
Misalkan kawat dipotong menjadi 3s dan 4t, sehingga panjang
sisi segitiga sama sisi s dan bujur sangkar t, dengan
3s  4t  100 (1.1)

batas s : 0 ≤ s ≤ 100/3 , batas t: 0 ≤ t ≤ 25


Luas = Luas segitiga + Luas bujur sangkar
1 2
L( s, t )  s sin 60  t 2 (1.2)
2
Dari persamaan (1.1) dan (1.2), diperoleh

L(t ) 
3
100  4t 2  t 2 (1.3a)
36

s  100  3s 
3 2 1
L( s ) 
2
(1.3b)
4 16

Agar L maksimum, kita dapat memaksimumkan persamaan


(1.3a) atau (1.3b),
Cara I: (memaksimumkan persamaan (1.3a))
dL

2 3
100  4t   2t (a.1)
dt 9
titik stasioner,
t

100 3 3  4  (a.2)
11
Titik kritis:

t  0, t 

100 3 3  4, t  25 (a.3)
11

Kita cari maksimum globalnya:

L(t  0) 
3
100 2  481,125
36

 100 3 3  4
L t 
  3
100  4 

100 3 3  4  2

 100 3 3  4

 2

11  36  11   11 
    
 271,853
L(t  25)  625

Jadi, nilai maksimum dicapai pada t = 25 dan s = 0


artinya, semua kawat dijadikan bujur sangkar
Cara II: (memaksimumkan persamaan (1.3b))

s  100  3s 
dL 3 3
 (b.1)
ds 2 8
titik stasioner,
s

100 9  4 3  (b.2)
11
Titik kritis:

s  0, s 

100 9  4 3 
, s
100
(b.3)
11 3
Maksimum global L:
100 2  100 
2
3  100 
L( s  0)   625 L s      481,125
16  3  4  3 


L s 
 
100 9  4 3 
  271,853
11 
 
Jadi, nilai maksimum dicapai pada s = 0 dan t = 25
artinya, semua kawat dijadikan bujur sangkar
Soal 2
Tentukan titik pada kurva y = x2/4 yang terdekat dan terjauh dari
titik (0, 4).
Jawab:
Misalkan (a, b) titik pada kurva y = x2/4, sehingga
b = a2/4
Jarak (a, b) ke (0, 4):

l ( a, b)  a  02  b  42  a 2  b  4
2

Dari kedua persamaan di atas, diperoleh


2
 a2 

l (a)  a  
2
 4 
 4 
Kemudian
 a2  2a   a2  a 
2a  2  4   a    4  
dl 1  4  4   4 2
 
da 2  2

2
 2

2
a a
a 2    4  a 2    4 
 4   4 
Titik stasioner
   
8a  a 2  16 a  0  a a 2  8  0  a  2 2  a  0  a  2 2

Substitusi ke l(a):
 
Titik terjauh dari (0, 4):
l a  2 2  12
(0, 0)
l (a  0)  16
Titik terdekat dari (0, 4):
 
l a  2 2  12 (2 2 , 8) (2 2 , 8)

You might also like