Sistem za označavanje čelika prema SRPS EN 10027-1:2005

Za potrebe označavanja čelika, oznake su svrstane u dve osnovne grupe:

 grupa 1- za čelike koji se označavaju na osnovu upotrebe i mehaničkih ili fizičkih osobina,
 grupa 2- za čelike koji se označavaju na osnovu hemijskog sastava, podeljene u četiri
podgrupe.

Prva oznaka kod livenih čelika

Kada je čelik specificiran u obliku odlivka, ispred oznake se stavlja slovna oznaka G.

Označavanje čelika iz grupe 1 (označavanje na osnovu mehaničkih ili fizičkih osobina)

Tabela 1. Označavanje čelika Grupe 1
Osnovna oznaka Dodatna oznaka Dopunske oznake
Mehanička za proizvode od
Slovna ozn. Prvi deo Drugi deo
svojstva čelika
S= Čelici za opštu Temp. C = specijalno
Energija udara u Joule oblikovanje u
Konstrukcioni primenu ispitiv.
čelik 27 J 40 J 60 J ºC hladnom stanju
G= liveni čelik JR KR LR + 20 D = prevlaka
(ako je J0 K0 L0 0 nanesena
potrebno) Najmanja vrednost potapanjem u
J2 K2 L2 - 20
napona tečenja rastvor
J3 K3 L3 - 30
(Re), u N/mm2, za E = za emajliranje
J4 K4 L4 - 40
opseg najmanjih F = za kovanje
debljina (tri J5 K5 L5 - 50 H = šuplji profili
brojke) J6 K6 L6 - 60 L = za niske
A = otvrdnjavanje termičkim temperature
taloženjem M=
M = termomehaničko valjanje termomehaničko
N = normalizovanje ili oblikovanje
normalizaciono valjanje N = normalizovanje
Q = kaljenje i otpuštanje ili normalizaciono
G = druge osobine, kada se zahteva valjanje Tabela 2
- sa 1 ili 2 naredne cifre. O = offshore (za Tabela 3
naftne platforme) Tabela 4
P = potporni zid
Q = kaljenje i
otpuštanje
S = za brodogradnju
T = za cevi
W = otpornost
prema atmosferskoj
koroziji
Slova i brojke =
Hemijske oznake za
propisane dodatne
elemente, npr. Cu
daje se zajedno sa
10 puta uvećanom
srednjom vrednošću
njegovog sadržaja
(zaokruženo na 0,1).
P= Čelici za sudove M = termomehaničko valjanje H = povišena
G= liveni čelik pod pritiskom N = normalizovanje ili temperatura
(ako je normalizaciono valjanje L = niska
potrebno) Q = kaljenje i otpuštanje temperatura
B = boce za gas R = temperatura
Najmanja vrednost S = jednostavne sudove pod okoline
napona tečenja pritiskom X = niska i povišena
(Re), u N/mm2, za T = cevi temperatura
opseg najmanjih G = druge osobine, kada se zahteva
debljina (tri - sa 1 ili 2 naredne cifre.
brojke)
L= Provodne cevi M = termomehaničko valjanje Klasa zahteva
N = normalizovanje ili (slovo)
Najmanja vrednost normalizaciono valjanje ukoliko se zahteva
napona tečenja Q = kaljenje i otpuštanje stavlja se jedna
(Re), u N/mm2, za G = druge osobine, kada se zahteva brojka
opseg najmanjih - sa 1 ili 2 naredne cifre.
debljina (tri
brojke)

E= Čelici za G = druge osobine, kada se C = pogodnost za Tabela 4

mehaničke zahteva - sa 1 ili 2 naredne cifre. izvlačenje u
konstrukcije hladnom stanju

Najmanja vrednost
napona tečenja
(Re), u N/mm2, za
opseg najmanjih
debljina (tri
brojke)

B= Betonski čelici Tabela 4

Najmanja vrednost
napona tečenja
(Re), u N/mm2, za
opseg najmanjih
debljina (tri cifre)

Y= Čelici za C = hladnovučena žica Tabela 4

prednaprezanje H = šipke oblikovane u toplom
betona stanju ili prednapregnute
Q = kaljena i otpuštena žica
S = užad
G = druge osobine, kada se zahteva
Najmanja vrednost - sa 1 ili 2 naredne cifre.
zatezne čvrstoće
(Rm) u N/mm2
R= Čelici za šine M = viši sadržaj Mn Q = kaljenje i
Cr = legiran hromom otpuštanje
Slova i brojke =
G = druge osobine, kada se zahteva
Najmanja vrednost - sa 1 ili 2 naredne cifre.
zatezne čvrstoće
(Rm) u
N/mm2 (slede
četiri cifre,
eventualno nula se
stavlja spreda)

H(T)= Hladnovaljani M = termomehaničko valjanje i Tabela 3

pljosnati valjanje u hladnom stanju
proizvodi od B = otvrdnjavanje starenjem
čelika visoke P = sa fosforom
čvrstoće za X = dvofazni (čelik)
oblikovanje u Y = sa slobodnim intersticijama
hladnom stanju G = druge osobine, kada se zahteva
- sa 1 ili 2 naredne cifre.
Najmanja vrednost
granice tečenja
(Re) u
N/mm2 (slede tri
brojke)Najmanja
vrednost zatezne
čvrstoće (Rm) u
N/mm2 (HT i tri
brojke slede)

D= Pljosnati D = za nanošenje prevlake u toplom Tabela 3

proizvodi za stanju (potapanjem u rastop) Tabela 4
hladno EK = za uobičajeno emajliranje
deformisanje ED = za direktno emajliranje
H = za šuplje profile
T = za cevi
C= Slova i brojke =
hladnovaljano, iza Hemijski simbol utvrđenog
su dva mesta legirajućeg elementa, na primer Cu,
D = valjano u sa jednim brojem koji predstavlja
toplom stanju za desetostruku srednju vred.
direktno (zaokrugljeno na 0,1%) od
oblikovanje u utvrđenog opsega sadržaja tog
hladnom stanju, elementa
iza su dva mesta G = druge osobine, kada se zahteva
X = proizvod za
koji nisu
specificirani
uslovi za valjanje,
iza su dva mesta
T(H)= Limovi i trake za Dodatne oznake nisu predviđene. Dodatne oznake nisu
pakovanje predviđene.
T
Nazivna vrednost
napona tečenja
(Re) N/mm2(slede
tri brojke), za
dvostruko
redukovane
proizvode
TH
Propisana
vrednost tvrdoće
za jednostruko
redukovane
proizvode (TH i
slede dve brojke)
M= Elektrolimovi i Napomene: Dodatne oznake nisu
trake Za magnetnu indukciju pri 50 Hz od predviđene.
1.5 Tesla
A = neorijentisana struktura (zrno)
D = nelegiran poluproizvod (bez
Najveći dozvoljeni završnog žarenja)
gubitak u promeni E = legiran poluproizvod (bez
polariteta u W/kg završnog žarenja)
x 100 (slede četiri N = normalno orijentisana struktura
cifre) (zrno)
100 x nazivna Za magnetnu indukciju od 1,7 T pri
debljina u mm frekvenciji od 50 Hz
Oba podatka su S = orijentisana struktura (zrno) sa
razdvojeni visokom permeabilnošću
crticom. P = orijentisana struktura, sa niskom
permeabilnošću

Tabela 2. Dodatna oznaka - oznake za specijalne zahteve

Oznaka Značenje
+H Sposobnost za kaljenje (prokaljivost)
+Z15 Garantovane osobine po celoj debljini; najmanje suženje 15 %
+Z25 Garantovane osobine po celoj debljini; najmanje suženje 25 %
+Z35 Garantovane osobine po celoj debljini; najmanje suženje 35 %
NAPOMENA: Oznake se odvajaju od prethodnih znakom plus (+). Ove oznake se odnose na specijalne zahteve za nešto
što predstavlja uobičajenu karakteristiku čelika. Iz praktičnih razloga ove oznake su svrstane u oznake za proizvode od
čelika.
 Tabela 3. Dodatna oznaka - oznake za vrste prevlaka
Oznaka Značenje
+A Prevlaka od aluminijuma nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)
+AR Prevlaka od aluminijuma nanesena oblaganjem
+AS Prevlaka od legure aluminijum-silicijum
+AZ Prevlaka od legure cink-aluminijum (> 50% Al )
+CE Prevlaka od hrom/hrom-oksida nanesena elektrolitičkim postupkom (ECCS)
+CU Prevlaka od bakra
+IC Neorganska prevlaka
+OC Organska prevlaka
+S Prevlaka od kalaja nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)
+SE Prevlaka od kalaja nanesena elektrolitičkim postupkom
+T Prevlaka od legure olovo-kalaj nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)
+TE Prevlaka od legure olovo-kalaj nanesena elektrolitičkim postupkom
+Z Prevlaka od cinka nanesena toplim postupkom (galvanizacijom)
+ZA Prevlaka od legure cink-aluminijum (> 50% Zn ) nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)
+ZE Prevlaka od cinka nanesena elektrolitičkim postupkom
+ZF Prevlaka od legure cink-železo nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)
+ZN Prevlaka od legure cink-nikal nanesena elektrolitičkim postupkom
NAPOMENA: Ove oznake se odvajaju od prethodnih znakom plus (+); Da bi se izbeglo mešanje sa ostalim oznakama, ispred ovih
oznaka može se staviti slovo S, na primer: +SA.

Tabela 4. Dodatna oznaka - oznake za stanje posle obrade

Oznaka Značenje Oznaka Značenje
+A Žareno radi omekšavanja (smanjenje tvrdoće) +NT Normalizovano i otpušteno
+AC Žareno radi globulizacije (sferoidizacije) ugljenika +P Otvrdnjavanje termičkim taloženjem
+AR Neobrađeno posle valjanja (bez posebnih uslova +Q Kaljeno
valjanja ili termičke obrade)
+AT Žareno radi rastvaranja +QA Kaljeno na vazduhu
+C Otvrdnjavanje hladnom obradom +QO Kaljeno u ulju
+Cnnn Otvrđavanje hladnom obradom da bi se dobila +QT Kaljeno i otpušteno
najmanja zatezna čvrstoća od nnn, u N/mm²
+CR Valjano u hladnom stanju +QW Kaljeno u vodi
+DC Uslov za isporuku – izbor proizvođača +RA Žareno radi rekristalizacije
+FP Termički obrađeno radi dobijanja feritno-perlitne +S Termički obrađeno radi sečenja makazama
strukture i tvrdoće u određenom opsegu (obrezivanja) u hladnom stanju
+HC Valjano u toplom stanju i otvrdnuto u hladnom +T Otpušteno
stanju
+I Termički obrađeno na konstantnoj temperaturi +TH Termički obrađeno za dobijanje tvrdoće u
(izotermički) određenom opsegu
+LC Ravnanje (dresiranje) ili vučenje u hlad.stanju +U Neobrađeno
+M Termomehanički oblikovano +WW Prerađeno u toplom stanju
+N Normalizovano ili normalizaciono oblikovano
NAPOMENA: Ove oznake se odvajaju od prethodnih znakom plus (+); Da bi se izbeglo mešanje sa ostalim oznakama, ispred ovih
oznaka može se staviti slovo T, na primer: +TA.
Označavanje čelika iz grupe 2 (na osnovu hemijskog sastava)

Za potrebe označavanja čelika prema hemijskom sastavu čelici su podeljeni u četiri podgrupe:

 Nelegirani čelici sa srednjim sadržajem mangana < 1 % nose oznaku C i stostruki srednji
sadržaj ugljenika u procentima.

 Niskolegirani čelici sa srednjim sadržajem mangana > 1 %, nelegirani čelici za obradu na

automatima i legirani čelici kod kojih je sadržaj svakog legirajućeg elementa < 5 %, nose oznaku
poređanu jednu za drugom:

o Stostruki sadržaj ugljenika u procentima;

o Hemijski simboli legirajućih elemenata koji definišu čelik. Redosled simbola je prema
vrednosti sadržaja;
o Brojevi koji označavaju vrednosti legirajućih elemenata u procentima pomnoženi sa
faktorom iz tabele 5, zaokruženi na najbliži ceo broj. Brojevi koji se odnose na različite
elemente razdvajaju se crticama.
Tabela 5. Faktori za legirajuće elemente u čelicima
Element Faktor Element Faktor
Cr, Co, Mn, Ni, Si, W 4 Ce, N, P, S 100
Al, Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta, Ti, V, Zr 10 B 1000

 Visokolegirani čelici kod kojih je sadržaj najmanje jednog legirajućeg elementa > 5 %, nose
oznaku poređanu jednu za drugom:
o Slovna oznaka X;
o Stostruki sadržaj ugljenika u procentima;
o Hemijski simboli legirajućih elemenata koji definišu čelik. Redosled simbola je prema
vrednosti sadržaja;
o Brojevi koji označavaju vrednosti legirajućih elemenata u procentima, zaokružen na
najbliži ceo broj.

 Brzorezni čelici nose oznaku:

o Slovnu oznaku HS;

o Brojeve koji pokazuju vrednosti sadržaja legirajućih elemenata u sledećem redosledu:
volfram (W), molibden (Mo), vanadijum (V) i kobalt (Co). Svaki broj predstavlja srednji
sadržaj elementa, zaokružen na najbliži ceo broj. Brojevi i različiti elementi razdvajaju
se crticom.
 Označavanje čelika po SRPS C.B0.002:1989 (JUS standard)

Tabela 6. Pregled osnovnih oznaka čelika prema standardu SRPS C.BO.002

Grupa čelika Ugljenični čelici sa utvrđenim Čelici sa utvrđenim hemijskim sastavom i

mehaničkim osobinama mehaničkim osobinama
Ugljenični Legirani
Simbol na prvom 0 1 Broj najuticajnijeg
mestu legirajućeg elementa
Simbol Nazivna zatezna Brojčani simbol
čvrstoća N/mm2 Kod višestruko legiranih
0 Nije utvrđeno čelika na drugom mestu
1 do 320 Označava 10 x je broj drugolegiranog
Simbol na drugom 2 od 330 do 350 najveći sadržaj C elementa po uticaju.
mestu 3 od 360 do 380 zaokružen na
4 od 390 do 480 desetine. Brojčani Kod jednostruko
5 od 490 do 580 simbol 9 označava legiranih čelika na
6 od 590 do 680 0,90 % C i više od drugom mestu je broj 1.
7 Od 690 do 780 0,90 % C.
8 od 790 do 880
9 preko 880
Simbol na trećem, Simbol Podgrupa čelika Simbol Podgrupa čelika prema
četvrtim i petom nameni
mestu 00 do 44 Bez utvrđenog 00 do 19 Čelici koji nisu
sadržaja P i S 101 do 199 namenjeni termičkoj
101 do 449 Slobodno obradi
45 do 79 Sa utvrđenom 20 do 29 Čelici za cementaciju
čistoćom i delimično 201 do 299
451 do 799 propisanim hemijskim 30 do 39 Čelici za poboljšanje
sastavom 301 do 399
80 do 99 40 do 59 Ugljenični i legirani
Sa utvrđenom 401 do 599 čelici
801 do 999 čistoćom, delimično 60 do 69 Čelici sa posebnim
propisanim sastavom i fizičkim osobinama
dodatkom legirajućih 601 do 699 Slobodno
elemenata 70 do 79 Čelici hemijski postojani
(mikrolegirani čelici) 701 do 799 i vatrootporni
80 do 89 Brzorezni čelici
801 do 899 Slobodno
90 do 99 Čelici za automate
901 do 999 Slobodno
Na petom mestu se ne koristi simbol 0.

Tabela 7. Brojčani simboli legirajućih elemenata

Simbol 2 3 4 5 6 7 8 9
Legirajući element Si Mn Cr Ni W Mo V Ostali legirajući elementi
 Tabela 8. Dopunske oznake za čelike

Oznaka Namena odnosno stanje čelika

0 Bez određene termičke obrade
1 Žareno
2 Žareno na najbolju obradivost
2A Termički obrađeno na određenu zateznu čvrstoću
2B Termički obrađeno na feritno-perlitnu strukturu
2C Pogodno za sečenje u hladnom stanju
2D Žareno na globularni cementit
3 Normalizovano
4 Poboljšano
5 Vučeno – hladno deformisano
6 Ljušteno
7 Brušeno
8 Kontrolisano hlađeno
8A Gašeno
8B Termomehanički obrađeno
9 Obrađeno po posebnim uputstvima
K Za vruće kovanje i presovanje
H Za hladno oblikovanje valjcima (profiliranje)
S Za hladno presovanje
V Za vučenje
Z Za izradu zavarenih cevi