kültü~

m~a
/"'atkı
Karaz'dan Büyük İskender ' e Erzurum Ovası'nda Yeni Bir Keşif
• •• ••
ALAYBEYIHOYUK
ERZURUM MÜZE MÜDÜRLÜGÜ

Editör
Gülşah ALTUNKAYNAK

--------
TANAF>
"TANAP'ın katkılarıyla ... "
ef
"l-uith the cont:n:butı:ons TA)V4 P"

Ankara - 2019
 Karaz'dan Büyük İskeııder'e !Erzurum Ovasıııda Yeni Bir Keşif

ALAYBEYİHÖYÜK
Bu kitap TANAP'ın katkılarıyla bastırılmıştır.
Her Hakkı Mahfuzdur.

ISBN: 978-605-9636-95-7

Yayımlayan
Engin Devrez

Çeviri
O zge YURTSEVENLER UNLU

Kapak Tasarımı: Çiğdem KARADEMiR

Sayfa Tasarımı: Ismet FILIZFIDANOGLU

Yayınevi:
Bilgin Kültür Sanat Şti. Ltd.
Selanik 2 Cad. 68/4 Kızılay - Ankara
Tel: 0312419 85 67 / Sertifika no: 20193
www.bilginkultursanat.com / bilginkultursanat@gmail.com

© Bilgin Kültür Sanat Yayınları

Yazarın ve yayınevinin yazı lı izni olmadan
hiçbir şekilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz.

Birinci Baskı: Aralık 2019

Baskı
Matsa Basımevi
lvedik O.S.B ., Matbaacılar Sitesi 1514. Sokak No: 42
Yenimahalle/ ANKARA
Telefon: 0312 395 20 54 Faks: 0312 395 20 54

İzin alınmadan Karaz'dan Büyük İskender'e Erzurum Ovasuıda Yeni Bir Keşif ALAYBEYİ HÖYÜK kitabının
hiçbir bölümü kopya edilemez. Alıntı yapılması durumunda dipnot ile referans gösterilmelidir. Makalelerdeki
görüş, düşünce ve bilimsel değerlendiımelerin yasal sorumluluğu yazarlara aittir. Karaz 'dan Büyük İskender 'e
Erzurum Ovasında Yeni Bir Keşif ALAYBEYİ HÖYÜK kitabında makalesi yayımlanan her yazar, makalesinin
baskı olarak yayımlanmasını kabul etmiş ve telif haklarını yayın editörüne devretmiş sayılır. Makalelerin
elektronik ortamda yayımlanması editör iznine tabidir.
 BİLİM KURULU/ SCIENTIFIC BOARD
Prof. Dr. Ayşen AÇIKKOL YILDIRIM
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Antropoloji Bölümü Ana Bilim Dalı Başkanı
Prof. D r. Halil ÇAKAN
Çukurova Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü
Prof. Dr. İhsan BULUT
Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü
Prof. Dr. İsmail Özer
Ankara Üniversitesi, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, Antropoloji Bölümü
Prof. Dr. Lütfi ÖZAY
Uşak Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü

Prof. Dr. Mehmet IŞIKLI

Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü ProtohistoryaArkeoloji Ana Bilim Dalı Başkanı
Prof. Dr. Mehmet KARAOSMANOGLU
Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Klasik Arkeoloji Ana Bilim Dalı Başkanı

Prof. Dr. Süleyman ÇİGDEM

Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü
Prof. Dr. Şevket DÖNMEZ
İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Protohistorya Ana Bilim Dalı

Prof. Dr. Vedat ONAR

İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Osteoarkeoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi &Veteriner Fakültesi, Anatomi
Ana Bilim Dalı

Doç. Dr. Aylin ERDEM

Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü

Doç. Dr. Hatice KALKAN

Trakya Üniversitesi Arkeoloji Bölümü

(Bilim kurulu sıralaması, unvana ve alfabetik sıralamaya göre yapılmıştır.)

.- -$ ---.
KÜLTÜR VARllKLARI
TANAP
'"
MUlt:Ltt-ı
GENEL M\JOURLÜGÜ
 İÇİNDEKİLER / CONTENTS

ED İTÖRÜN NOTU / ED ITOR'S NOTE ............................................................................................................ .

SUNUŞ/ INTRODUCTIO N ............................................................................................................................. .

SUNUŞ / INTRO D UCTION ............................................................................................................................. .
SU NUŞ / INTRODUCTION .............................................. ............................................................................... .
ÖN SÖZ / PREFACE ............................................................................................................................................ .

BÖLÜM I / PART 1
Engin ÇOŞAR - Fatih ERDEM
TANAP (Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı) Proj esi Kapsamında Erzurum Kars Bölgesinde
yapılan Kazı ve Araştırmalar ................................. ..................................... .............................. .. ............. l
An Eva luation on The Archaeological Works ofThe Trans-Anatolian Natura! Gas Pipeline Project
(TANAP) within The Counties of Ardahan, Kars and Erzurum

BÖLÜM il / PART il
Cemal SEVİNDİ
Alaybeyi Höyüğü ( Erzurum-Aziziye) ve Çevresinin Mekansal Özellikleri ...................................... .. 33
Spatial Features of Alaybeyi Höyük (Erzurum-Aziziye) and lts Vicinity

BÖLÜM 111 / PART 111

Yasin TOPALOGLU
Doğu Anadolu 'nun Tarihsel Çerçevesi .................................................................................................. 65
H istorical Framework of Eastern Anatolia

BÖLÜM iV / PART iV
Gülşah ALTUNKAYNAK
Alaybeyi Kurtarma Kazıları ................................................................................................................ 1O1
Alaybeyi Salvage Excavations

BÖLÜM V / PARTV
Mehmet IŞIKLI
Erzunım Ovası Alaybeyi Höyüğü Kalkolitik ve Erken Tunç Çağ Tabakaları ........... .......................... 139
Chalcolithic and Early Bronze Age Levels of Alaybeyi Höyük, Erzurum Plain
VI İçindekiler

BÖLÜM VI / PART VI
Gülşah ALTUNKAYNAK - Mehmet Ali ÖZDEMİR

Alaybeyi Höyük Demir Çağ Tabakaları ve Bu luntuları ...................................................................... 183

Alaybeyi Höyük lron Age Layers and Finds

BÖLÜM VII / PARTVII

Hasan KASAPOGLU - Korkmaz MERAL - Elif YAVUZ
Doğu Anadolu Hellenistik Sorunsalına İlk Adım: Alaybeyi Nekropolü Hellenistik Verileri ........... 275
First Step in Hellenistic Eastern Anatolia Problem: Hellenistic Data from Alaybeyi Necropolis

BÖLÜM VIII / PART VIII

Ayşen AÇIKKOL YILDIRIM
Erzurum Alaybeyi Höyük Erken Tunç Çağ (Karaz) İskeletleri ........................................................ 333
Erzurum Alaybeyi Höyük (Höyük) Early Bronze Age (Kura-Araxes) Skeletons

BÖLÜM IX / PART IX
Ayşen AÇIKKOL YILDIRIM - İbrahim SARI
Erzurum Alaybeyi Höyük Geç Demir Çağ İskeletleri ...................................................................... 353
Erzurum Alaybeyi Höyük Late lron Age Skeletons

BÖLÜM X / PART X
Salih KAVAK - Halil ÇAKAN
Alaybeyi Höyük Arkeobotanik Çalışmaları ..................................................................................... 379
Archaeobotany Studies at Alaybeyi Höyük

BÖLÜM XI / PART XI
Abu Bakar SIDDIQ
Alaybeyi Höyük'te İnsan-Hayvan Etkileşimleri ............................................................................... 389
Human-An inı al lnteractions at Alaybeyi Höyük

BÖLÜM XII / PART XII

Z. Gizem BAŞ ÖZER
Alaybeyi Kurtam1a Kazıları Arkeolojik Objelerinin Restorasyon Çalışmaları ................................ 421
Restoration Works for Archaeological Objects at Alaybeyi Salvage Excavations

BÖLÜM XIII / PART XIII

Abu Bakar SIDDIQ-Burcu SAVAŞ-Engin COŞAR-Gülşah ALTUNKAYNAK
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine Birkaç Etno-Arkeolojik Yorum ........ 427
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük in the Light of Present Alaybeyi Village

VI
 GÜNÜMÜZ ALAYBEYİ KÖYÜ IŞIGINDA
ALAYBEYİ HÖYÜK ÜZERİNE ETNOARKEOLOJİK YORUMLAR
SOME ETHNOARCHAEOLOGICAL NOTES ON ALAYBEYİ HÖYÜK
İN THE LIGHT OF PRESENT ALAYBEYİ VILLAGE
Abu Bakar SIDDIQ' - Burcu SAVAŞ" - Engin ÇOŞAR''' -
Giriş
Alaybeyi Höyük'te 2016 ve 2017 yıllarında
yapılan kazı çalışmaları sırasında ortaya çıkarılan
arkeolojik kalıntı ların yorumlanması ile ilgili
olarak halen açıklı ğa kavuşturu lamamış birçok
soru bulunmaktadır. Örneğin, yapı kalıntılarının
çoğunun taş temelli mimari olduğu anlaşılmıştı r
(Erkmen & Altunkaynak, 201 7). Bununla birlikte,
bu yapıların üst kıs ımları nın, çamur tuğlalar, ahşap
direkler, sazlar veya kamış lar gibi bir bitki materyali
kullanılarak yapılmış olup olmadığına dair hiçbir
ipucu yoktur. Özellikle köpek ve at mezarlarından
oluşan hayvan mezarları (Siddiq, 2019a, 2019b),
yerleşimle ilgili önemli soru işaretlerinden biridir.
Bazen insan mezarları ile birlikte bazen de tek
olarak ortaya çıkarılan bu mezarları n, asıl işl evi
veya bu hayvanların Alaybeyi Höyük'teki insanlarla
olan ilişki leri hakkında ne yazık ki çok fazla veri
bul unamamıştır. Benzer şekilde, mevsimlere
göre günlük faa liyetlerdeki değişikli kler, yabani
hayat ve çevre ile ilişki ler, yakacak odun ve diğer
enerji kaynakları, yaygın olarak kullanılan nehir
taş kaynakları, olası komşu bölgeler ile Alaybeyi
topluluklarının temas halinde olması ve ticari ilişkiler
gibi fa rklı sosyo-kültürel uygulamalarla ilgili netlik
kazanmamış birçok soru bulunmaktadır.
Arkeolojik yorumlamanın nihayetinde analojiye
dayandığı bir gerçektir.Analoji, bir şeyin diğer bir şeye
benzer olmasının muhtemel olduğunu yorumlamaya
• Dı: Öğı: Üyesi Mardin Artuklu Üniversitesi, Antropoloji Bölümü, 47200 Artuklu, Mardin, Türkiye.
•• Sosyolog TANAP Doğal Gaz İletim A.Ş, Çankaya, Ankara, Türkiye.
..,Arkeolog TANAP Doğal Gaz İletim A.Ş, Çankaya, Ankara, Türkiye.
••• Dr. Erzıırıını Arkeoloji Müzesi. Yakııtiye, Erzurum, Türkiye
Gülşah ALTUNKAYNAK'"'
lntroduction
There are stili many questions remained
unanswered regarding to the archaeological
assemblage unearthed from Alaybeyi Höyük in
2016 and 2016 excavation sessions. Far example,
most of the building remains at the site were
found to be stone based architecture (Erkmen &
Altunkaynak, 2017). However, there is no clue of
whether the upper parts of these building structures
were made by mudbricks, wooden post, or any
plant materials such as reeds and straws. Animal
burials, particularly the dog and horse burials
(Siddiq, 2019a, 2019b), have alsa been among the
puzzling assemblage at the site. These burials were
unearthed along with many human burials from
the site, and similar to the unsolved questions on
architectural remains, there is alsa significant lack
of hints about the actual function of these animal
burials, or the relationships between these animals
and the people at the site. Similarly, there are alsa
many unsolved questions on various aspects of
subsistence and socio-cultural practices such as,
seasonal variations in regular activity; relationships
and interactions with wi ldlife and environment;
firewood and other energy sources at the site;
sources of river stones which were widely used at
the site; Alaybeyi peop les' contact and commercial
relationships with probable neighboring region.
it is a fact that archaeologica l interpretation
ultimately depends upon analogy. Analogy is a form
of narration that tries to interpret the probability
427
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
çalışan anlatım biçimidir (David & Kramer, 2001:
1-32). Arkeolojik yerleşimlerdeki kültürlerin
yorumlanması , öncelikli olarak arkeolog lann kendi
yaşam deneyimleri ve okudukları, duydukları
veya gördüklerine dayanmaktadır. Arkeologlar,
yaşamları boyunca edindikleri bilgi ve deneyimlerle,
yorumlamak istedikleri parçalı kalıntılar için olası
her analojiyi değerlendirmektedir. Bu çerçevede,
özellikle Erzurum Ovası'ndaki yerel halkın geçim
stratejileri hakkındaki bilgiler, Alaybeyi Höyük ile
ilgili yanıtlanmamış soruların aydınlatılması için
önem arz etmektedir. Sahadaki kurtarma kazısı
tamamlanmış olup, ovaya ilişkin destekleyici
arkeolojik veriler elde etmek için başka kaynak
bu lunmamaktadır. Bu nedenle, Alaybeyi Höyük'teki
geçim stratejileri ve sosyo-kültürel profile ilişkin
yamtlanmamış soruların açıklığa kavuşturulması
amacıyla etnoarkeolojik çalışma yürütülmesi en
uygun yöntem olarak görülmüştür.
Arkeolojik yerleşmelerdeki insan davranış ı
ve kültürel kalıpları ortaya çıkarmak amacıyla
etnografik yöntemlerin kullanımı uzun bir geçmişe
dayanmaktadır(örn. Broderick, 2016; Sinopoli, 1991 ).
Akademi dünyasında canlı kültürler, yüzyıllardır
kayıt altına alınmakta ve yorumlanmaktadır.
Bununla birlikte, arkeolojinin bir alt disiplini olan
etnoarkeoloji, özellikle 1960'1ardan itibaren ön
plana çıkar. O zamandan bu yana, bu alt disiplin,
sit alanı oluşum ve tortulaşma süreçleri, teknolojik
gelişmeler, ilerlemeler, yerleşim örüntüleri, insan-
çevre etkileşimleri, sosyal sistemler ve sosyal
stratejilerin yanı sıra ideolojiler ve inanç sistemleri
gibi arkeolojik konu başlıklarının incelenmesine
ve aydınlatılmasına hizmet etmektedir. Alaybeyi
Höyük'teki geçim stratejileri, ritüeller, hayvan
mezarları, mimari, teknolojiler ve insan-çevre
etkileşimlerine ilişkin yanıtlanmamış sorularla
ilgili önemli ipuçları elde etmek amacıyla, Erzurum
Ovası özelinde etnografik alan çalışmas ı yapılması
planlanmıştlr. Alaybeyi Höyük'e en yakın yerleşim
yeri olan ve köyde yaşayan halkın halen Höyüğün,
Erken Tunç Çağ ve Demir Çağ kültürlerine benzer
çevre koşullarında, tarım ve hayvancılıkla uğraşan
insanlar olmaları nedeniyle, Alaybeyi Köyü, en
uygun çalışma alanı olarak belirlenmiştir.
428
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
that is something can be like of other something
in a similar context (David & Kramer, 2001: 1-32).
Whi le excavating and interpreting the material
cultures at archaeological sites, archaeologists
primarily depend on their life experiences
including everything they have read, heard about
or seen. With the knowledge and experiences they
gathered throughout their lifetime, archaeologists
ultimately search for every possible analogy to
the fragmentary remains they seek to interpret. in
this circumstance, knowledge on the subsistence
strategies of the local vi l lagers particularly in
Erzurum plain was very much crucial, particularly
to support the interpretation of unsolved questions
about Alaybeyi Höyük. The salvage excavation
at Alaybeyi Höyük has been completed for now.
Moreover, so far, there is no scope to obtain other
supporting archaeological data from the plain.
Therefore, ethnoarchaeological research appeared
to be the most suitable way to obtain some useful
hints for answering these unsolved questions
about the subsistence strategies and socio-cultural
aspects at A laybeyi Höyük.
Ethnographic methods have a long history
of use for the reconstruction of human behavior
and cultural patterns at archaeological sites (e.g.,
Broderick, 2016; Sinopoli, 1991 ). However,
although the record and interpretation of living
culture have been practiced in academia for
centuries, ethnoarchaeology as a sub-discipl ine
of archaeology has emerged particularly during
the 1960s. Since then, this disciplinary tool
has been applied for examining and solving the
archaeological problems including, site formation
and depositional processes, documentation of
technological advancements, settlement patterns,
human-environment interactions, social systems
and social strategies, as well as ideologies and
bel ief systems. Aiming to explore some significant
clues regarding to the unanswered questions
about the subsistence strategies, rituals, animal
burials, architecture, technologies, and human-
environment interactions at Alaybeyi Höyük, an
ethnographic field study was planned to be carried
out particularly in Erzurum plain. in this case, the
Alaybeyi village was found to be the most suitable
study area since it lies at the closest location of
Alaybeyi Höyük. Besides, people in the village stili
!ive on cattle pastoralism, small scale agriculture,
as well as with an environmental condition
probably very much similar to that experienced by
the Chalcolithic and lron Age people at Alaybeyi
Höyük.
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUNKAYNAK
Materyal ve Metot
Köy
Alaybeyi Köyü, Alaybeyi Höyük'ün yaklaşık
500 metre güneybatısında bulunmaktadır. Köy,
50 haneden oluşan 200 kişilik bir nüfusa sahiptir.
Köyde kendilerine ait evleri bulunmasına rağmen,
köy sakinlerinin çoğu, ağırlıklı olarak civar il ve
ilçelerde yaşamakta ve mevsimlik tarım faaliyetleri
için köye gelmektedir. Köy nüfusunun tamamı Sünni
Müslüman'dır. Köyde bir ilköğretim okulu, bir halk
sağlığı kliniği ve bir cami bulunmaktadır. Köyün en
büyük ve en göze çarpan mimari yapısı olan cami,
oldukça gösterişli ve etkileyicidir. Alaybeyi Köyü,
idari o larak Erzurum İli ' nin Aziziye İlçesi 'ne bağlıdır.
Komşu köyler olarak; batı sındaki Paşayurdu Köyü,
Alaybeyi Köyü'ne yakl aşık iki buçuk kilometre,
kuzeydoğusundaki Sarıyayla ve Özbilen köyleri,
sırasıyla üç ve dört buçuk kilometre, kuzeybatısındaki
Ocak Köyü beş kilometre, kuzeydeki Dağdagül Köyü
yedi kilometre ve doğusundaki Kahramanlar (Karaz)
Köyü altı kilometre mesafede yer almaktadır.
Coğrafi Konum
Topografik olarak, Alaybeyi ve bitişiğindeki
bölge, Erzurum Ovası içinde yerleşik, düz alanlardır.
Bununla birlikte bölge, Türkiye'deki en yüksek ve
en soğuk yerlerden biri olarak bilinmektedir. Köy,
oldukça sert karasal iklim koşullarına maruz kalmakta
olup, kışlar çok soğuk ve kar yağışlı, yazlar genellikle
sıcak ve kurak geçmektedir. Köyde görüşme yapılan
kişiler, 30 yıl önce bile bölgenin yılın 150 günü karla
kaplı olduğunu iddia etmektedir. Bununla birlikte,
günümüzde, ovanın kar altında kalma süresi, geçen
yıllara göre nispeten kısa lmı ştır. Köyde, geçmişte,
Ekim-Nisan aylan arasında bir metreden fazla kar
kalınlığı ve don görülmekte iken, günümüzde bölgede
yoğun kar yağ ı şı meydana gelmemekte, 1O ila 15 cm
kalınlıktaki kar, donmuş olarak iki-üç ay boyunca
kalmaktadır. Öte yandan, yağış oranı o kadar yüksek
olmasa da eriyen kar, normalde yıl boyunca bölgedeki
akarsuları beslemektedir. Tarihöncesi dönemden
beri yıl boyunca aktif olan Poik Deresi, Alaybeyi
Köyü 'nden sadece iki kilometre uzaklıktadır. Aynca,
köyün kuzey ve batı sınırlarını takip eden, mevsimsel
bir akış kanalı bulunmaktadır. Bu mevsimsel kanal,
bahar aylarında yaygın olarak faaliyet göstermekte
ve çoğu zaman köylülerin sulama ihtiyacını
karşılamaktadır.
Material and Methods
The village
The Alaybeyi village is located only about
500 meters southwest of the archaeologica l site
of Alaybeyi Höyük. Currently about 200 people,
comprising of about 50 families live in the village.
Although having a permanent house in the village,
many of its inhabitants live in neighboring cities
and town, and occasionally come to the vi llage
for seasonal agricultural activities. The residents
of the village are Muslims and fol lower of regular
rel igious rituals. Currently there is a primary
school, a community clinic, and a mosque in the
village. With an enormous and specious feature,
the mosque is the largest and finest arch itecture in
the vi llage. According to administrative boundary,
Alaybeyi village is located under Aziziye district
of Erzurum province. Among the neighboring
villages, the Paşayurdu village is located about
two and half kilometers west of the Alaybeyi
village. The Sarıyay l a village is located about three
kilometers northeast of Alaybeyi vi llage, the Ocak
village is located in five kilometers northwest,
Özbilen vi llage is located about four and half
kilometers northeast, Dağdagül vil lage is located
seven kilometers north, and Kahramanlar vi llage
is located about six kilometers east of Alaybeyi
village.
Ceo-environment
Located on the northwest part of Erzurum
plain, Alaybeyi and its adjacent regions are flat in
topography. However, the region is known to be
one of the elevated and coldest places in Turkey.
The vi llage experiences very harsh continental
climate condition. Winters are very cold and
snowy, and summers are often very hot and dry.
The participants in the study claimed that, even
30 years ago, the region used to be covered with
snow about 150 days of the year. However, in
present days, snow covering in the plain occurs
comparatively for shorter period of time. There
used to be over a meter snow frost in the village
from October to April. However, in present days,
heavy snowfall is not occurred in the region, and
normally 1O to 15 cm snow frost stays throughout
two to three months a year. On the other hand,
although the rate of precipitation is not that much
high, melting snow normally feeds the streams
in the region ali year round. The prehistoric Poik
Creek is active ali year round, and currently
following only two kilometers east of the village.
429
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
Bölge, ilkbaharda yeşil, kışın kar beyazı, yaz ve
sonbaharda ise step bitki örtüsü ile sarımsı renktedir.
En yakın dağlık bölge, ormanlık alan örüntüsü
göstcm1cmektcdir. Yaklaşık 2000 metre yükseklikte
olan bu bölgede, sadece küçük ölçekli meşe ve çam
ağaçlan bulunmaktadır. Bununla birlikte, arazinin
yak laşık %70'ini kaplayan çayır ve mera alanları
çok yaygındır. Bölge halkı, geçimini tarımdan ziyade
hayvancılıkla sağ l amaktadır. İklim in çok sert olması
sebebiyle, bölgede ancak birkaç ürün türünden, az
miktarda hasat elde edilebilmektedir. Bu ürünler
buğday, arpa, çavdar, fiğ, patates, mercimek, şeker
pancarı ve ayçiçeğidir. Öte yandan, elma, armut, erik,
kiraz, dut, ceviz, ayva, bölgede yaygın olarak yetişen
meyveler arasındadır. Yaklaşık 239 yerel ve göçmen
kuşun yanı sıra (Sari vd., 2018), tilki, kurt, yabani
tavşan, yaban domuzu, yaban keçisi, vaşak, ayı, su
samuru gibi yabani hayvanlar ve farklı kemirgen
türlerinin, bölgedeki yaban hayatını oluşturan
unsurlar olduğu görüşmelerimizde tespit edilmiştir.
Veri Toplama ve İşleme
Etnografik hikayeler bu çalışmanın birincil veri
kaynağını oluşturmaktadır. Bununla birlikte, veri
işleme, veri analizi ve yorumlama için etnoarkeolojik
araştırma yöntemleri (David & Kramer, 2001)
kullanılmıştır. Köy sakinlerinin anlatılarının yanı sıra,
ileri yaştaki bazı kadın ve erkeklerden derinlemesine
görüşme yoluyla bilgi toplanmıştır. Martin Cortazzi
(200 l) yöntemi ile anlatımsal analiz yapılmış ve
Barbara Sherman Heyi (2001) yöntemi kullanılarak
saha görüşmeleri gerçekleştirilmiştir. Saha çalışmaları
sırasında köydeki hemen hemen her hanenin kültür
ve faaliyet örüntüleri de titizlikle gözlenmiştir. Bu
çalışma için iki aşamalı saha gözlemi yapılmıştır.
İlk aşamada, köy ziyaret edilmiş, 2016 ve 2017
yıllarındaki tüm kazı çalışmalarında hane kültürleri
incelenmiştir. İkinci aşamada ise, 2019 yazında
sistematik saha gözlemleri yapılmıştır. Bu kapsamda,
derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiş ve bölge
sakinlerinin anlatıları dinlenmiştir.
430
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
There is also a seasonal stream, just follows across
the north and western boundaries of the vi l lage.
This intermittent stream is commonly active in
spring months, often providing the villagers waters
for irrigation.
The region is green in spring, snow white in
winter, and yellowish in summer and with its dead
steppe vegetation in autumn. Forest is not common
in its nearest mountainous region, only small scale
oak and pine trees are available in this region of
with an altitude of about 2000 meters. However,
meadows and pasture grounds are very common
in the region, covering about 70% of the total
landmass. People depend more on pastoralism
than the agricultural products. Providing that the
climate is very harsh, very small scale harvest ofa
few crop types, including wheat, barley, rye, vetch,
potatoes, lentil, sugar beets, and sunflowers, are
seen in the region. Apples, pears, plums, cherries,
beries, walnuts, quince and apricots are among
commonly grown fruits in Erzurum region . Along
with about 239 loca! and migratory birds (Sari et
al., 2018), wild animals such as foxes, wolves,
hares, wild boars, wild goats, lynxes, bears, otters
and different types of rodent species are found as
common wi ldlife in the region.
Data coflection and data analysıs
Qualitative ethnographic accounts
were the primary data source of this study.
Ethnoarchaeological research methods (David &
Kramer, 2001) have been app lied for processing,
analysis and interpretation of the data. Along with
the narratives of inhabitants at the village, in-depth
interviews were taken from some very elderly male
and female i ndividuals. Narrative analysis was
performed fol lowing the method of Martin Cortazzi
(2001 ), and field interviews were conducted
following the method of Barbara Sherman Heyi
(2001 ). The material culture and activity pattern
of almost every household in the village were
alsa thoroughly observed during the fieldworks.
Two steps of field observations were conducted
in this study. in the primary step, the vi llage
was visited and households, material cultures
were observed throughout the 2016 and 2017
excavation sessions. The final step of observations
was done systematically in the summer of 2019.
ln-depth interviews were taken and narrations
from the inhabitants were alsa collected from the
participants during the field visits.
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUN KAYNAK
Bulgular
Yerleşim Planı
Alaybeyi Köyü, doğusunda Poik Deresi'nden
kaynaklanan ve batıya doğru akan, mevsimsel
bir derenin iki kenarı boyunca kuzey-güney
doğrultusunda yerleşmiştir. Güneybatı-kuzey yönlü
anayol, yerleşimi ikiye bölmüştür. Bu yol, Alaybeyi
Köyü'nü güneybatıdaki Erzurum-Erzincan karayolu
ve kuzey, kuzeydoğu ve doğudaki diğer köylerle
bağlamıştır. Köyün batı kısmı, doğu kısmından
daha az nüfusa sahiptir (Şekil 1). Her hanenin farklı
bölümlerde ahır, hayvan yem alanı, tuvalet, yakacak
odun deposu, depo odası, mutfak, yaşam alanı gibi
farklı yapıları vardır. Hanelerin çoğunda, yaşam
alanına bitişik bir de küçük bahçe bulunur.
{'r
Şekil 1: Alaybeyi Köyü yerleşim planı.
Figure 1: General settlement plan of present Alaybeyi vi/lage.
Findings
Settlement pattern
The village is settled north-south direction,
following the flow ofa seasona l stream originated
from the Poik Creek on east. A road crosses the
village from southwest-north direction, dividing
the settlenıent into two halves. The road connects
the Alaybeyi village with the Erzurum-Erzincan
highway to the southwest, and with other villages
to the north, northeast and east. The western half
of the village is comparatively less populated than
the eastern half (Figure 1). Every household has
different sections within their periphery; bam, pen,
toi let, firewood storage shed, store room, kitchen,
resident bui lding ete. Most of the households in
the village have a snıall garden adjacent to their
resident building.
\\\J
431
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
Genel olarak, evler arasında geniş açık alanlar
ve yollar vardır, fakat binalar belirli bir düzen veya
belirli bir yönü takip ederek yapılmamıştır. Evlerin
çoğu güney yöne doğru inşa edi lmi ş olmakla birlikte
kuzey, doğu ve batı yönlerine bakan evlere de
rastlanmıştır. Saha çalışmalarında görüşülen kişiler,
şiddetli kış rüzgarlarından korumak için köydeki
binalarının çoğunun güney yönünde inşa edildiğini
belirtmişlerdir. Antik Roma yazarlarından Vitruvius' a
göre; konut tasarımlarının da, ülkelerin özelliklerine
ve iklim değişikliklerine uymaları gerektiği açıktır.
Kuzeyde, konutlarçatıylakapatılmalı, olabildiği kadar
korunmalı ve s ı cak bir yöne cephelerini göstermekle
beraber kuytuda olmalıdırlar (Vitruvius, 125). Bazı
evler büyük, bazıları ise çok küçüktür. Bazı evlerin
etrafında çitler ve dış duvarlar bulunmakta iken, bazı
evlerin ön kapıları, önündeki yola bitişik durumdadır.
Yerleşimin topografyası genel olarak düzensiz ve
taşlıdır. Özellikle saha çalışması sırasında Alaybeyi
Köyü'nde çok az sayıda uzun ağaç gözleml enmiştir.
Yerleşimde küçük ölçekli ağaç ekimi vardır. Bununla
birlikte, her evin kendisine ait çok küçük ölçekli
meyve ve sebze bahçeleri de bulunmaktadır.
Evler arasındaki boş alanların çoğunlukla
yabani otlar, yabani bitki ler ve çimlerle kaplı olduğu
görülmektedir. Ancak, bu yabani ot ve çalıları
temizlemek için yerleşimdeki sakinler tarafından
ortak bir faaliyet yürütülmemektedir. Genel olarak
yerleşimin, dağınık desene sahip olduğu tespit
edilmiştir. Her hanenin kendine ait yaşam ve diğer
kullanım alanlan, mevcut alan içinde en kullanışlı
şekilde organize edilmiştir. Ayrıca yerleşimin farklı
yerlerinde kirletilmiş/çöplük alanlar görülmüştür.
Özellikle sığırların gübreleri açık alanlara atılmış ve
sineklerin, böceklerin yanı sıra rüzgar, su ve güneşe
maruz kalmıştır. Gübrelerden dolayı kirlenen sularda,
sinek ve böcek kolonisi de gözlenmiştir. Yerleşimdeki
sakinler, günlük çöplerini de evlerinin etraf111daki
boşluk alanlara rastgele şekilde atmaktadır. Günümüz
Alaybeyi 'nde ki ilkokul yerleşimin güneybatısındaki
aile kliniği ise yerleşimin güney ucundaki ana
yolun girişinde yer almaktadır. Çok büyük mimari
yapıyla inşa edilmiş cami, köyün merkezinde,
günümüz mezarlık alanı ise köyün doğu sınırında
bulunmaktadır.
Mimari Yapı
Köydeki evlerin çoğu, günümüzde de taş temel
üzerine yapılmakta olan kerpiç evlerdir (Foto. 1).
432
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
Commonly, there are wide open spaces
and paths between every house; however, the
buildings do not follow a particular pattern
or direction. Most of the houses are built in
southward direction, while houses of northward,
eastward or westward direction are also present.
it was said that, many people preferred building
their houses in a southward direction to protect the
household from harsh winter wind. Some resident
buildings are large while some are very small.
Some have fence and often outer wall around the
household, whereas some just have the bui ldings
with their front doors adjacent to the path. The
topography of the settlement is uneven and stony.
There were small scale tree plantations. Only very
small numbers of tali trees were observed during
the fieldwork. Household based small scale fruit
and vegetable gardening were also seen in the
settlement.
it was also seen that most of the empty spaces
between the houses were covered by very dense
weeds, wild plants and grass. However, no
communal activity to clean these weed and bushy
places was reported. Overall, the settlement was
found to be scattered and more or less with an
unorganized plan. Every fami ly built their house
and other utility buildings according to the best
possible benefit within their territorial space. There
were also dirty places here and there within the
settlement. Particularly cow dung was dumped
openly and exposed to wind, water and sun as
well as insects. Colony of flies and insects were
observed on the dirty water resulted from the
dumping of cow dung. Household garbage was
also scatteredly thrown in the empty and vacant
places around the resident houses. Presently, the
primary school is located on the west, and the
community clinic is located on the east of the main
road of the southern end of the vi l lage. The large
mosque is located at the center, and the graveyard
is located on the northeast edge of the village.
Architectural pattern
Most of the houses in the village are stili
mudbrick houses made on stone foundation (Figure
2). Stone foundation was often made with chunks
of stones and round shaped river stones, collected
from distant regions. in most cases, only clay was
used as mortar to build the stone foundation. it
was seen that the villagers make their mudbricks
themselves. Particularly straw, husk, which were
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUN KAYNAK
Fotoğraf 1: Alaybeyi Köyü 'ndeki taş temel, keıpiç duvarlı yapıla,:
Figure 2. Examp!es of mudbrick houses at Alaybeyi vil!age.
Taş temelleri, uzak bölgelerden getirilen taş parçalan
ve yuvarlak şekilli nehir taşlarıyla yapılmıştır.
Çoğu dmumda, taş temelini oluştmmak için harç
olarak yalnızca çamur kullanılmıştır. Köylüler
kerpiçlerini kendi yaptıklarını ifade etmiştir. Kerpiç
yapımında temel hammadde olan çamm içerisinde
özellikle yapıştırıcı madde olarak buğday kabukları,
saman, çimen ve sığır gübresi gibi malzemeler
kullanılmıştır. Köylüler bazen yoğun çimenli
olan yerlerden, döıtgen şekilli toprak kesip, kalıp
olarak kerpiç duvarında kullanmaktadır. Bununla
birlikte, işlenmiş ve sistematik şekilde yapılmış
kerpiçlerin yüksek kalitede olduğu, bakımının ihmal
edilmemesi durumunda yüz yıllarca dayanıklı olacağı
söylenmiştir. Kerpiç evlerin duvarları genelde 50 ile
70 cm kalınlığında olup evin ıs ısını muhafaza etmek
için uygun kalınlıktadır.
Evin içinde sıklıkla çimento ile yapılan sıva
kullanılmıştır. Dış duvarlarda ise çamur ile yapılan
often collected after the harvest of wheat, and
cow dung were primary raw material for the
composition or binding materials with mud. People
even sometimes just cut thick squire shaped loamy
soil from the thick grassy land and placed as brick
in the mudbrick wall. However, the processed and
systematically made mudbricks were said to be of
high qual ity, which can be useful far over hundred
years with good care. The walls of the houses were
found very thick, with about 50-70 cm of thickness.
Cement plaster is often used inside the house,
while mud plaster was common on the outer
walls. Wooden beams were used for making the
roof. Like many other regions of Anatol ia, these
wooden beams were commonly made of medium
sided tali trees. Very strong wooden posts were
alsa used to support the roof. The trees, woods
and wooden beams are commonly found in
Sarıkamış in Kars, which were brought in Erzurum
by businessmen. in their need, people of Alaybeyi
433
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
sıva yaygındır. Çatıyı desteklemek için ahşap kirişler
kuJ\anılmıştır. Anadolu'nun diğer birçok bölgesindeki
gibi, bu ahşap kirişler genellikle orta kalınlıkta, uzun
boylu ağaçlardan yapılmıştır. Çatıyı desteklemek
için çok sağlam ahşap direkler de kullanılmıştır. Bu
odunlar ve ağaç kirişler, genellikle Kars'ın Sarıkamış
İlçesi 'nde bulunmakta olup iş adamları tarafından
Erzurum 'a getirilmektedir. İhtiyaçları doğrultusunda
Alaybeyi halkı bu odunları Erzurum'dan satın
almaktadır. Neredeyse tüm çatılar ahşap kirişlerle
desteklenen saclardan yap ılmıştır (Foto. 2). Çatılar
köşeli ya da kırma çatı formundadır. Kış aylarında çatı
üzerinde kar birikmesini engellediğinden, Alaybeyi
sakinleri günümüzde evlerinde bu tür çatıları tercih
etmektedir.
Evlerin kapıları, kısa ve dar yapıda olup, bunun iç
ve dış hava sirkülasyonunu kontrol etmeye veya odayı
soğuk kış aylarında daha uzun süre sıcak tutmaya
olanak sağlad ığı düşünülmektedir. Evlerde yalnızca
bir veya iki küçük pencere görünmektedir. Kerpiç
duvarında dört tane küçük ahşap kiriş yerleştirilmiş,
kare şekl indeki ahşap çerçevenin içine pencereler
yapılmıştır.
Yerleşimdeki binaların çoğu tek katlıdır, fakat
günümüzde Alaybeyi Köyü'nde iki katlı kerpiç
Fotoğraf 2. Köy konutlarında üst yapı uygulamaları.
Figure 3. Common examples of using wooden beam and tin fail for making the roof, and use of stones for making the
foundation wa/1 of mudbrick houses in Alaybeyi village.
434
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
commonly buy these woods from the provincial
city of Erzurum. A lmost ali the roofs were made of
tin foil supported by wooden beams (Figure 3). The
roofs were angular or tripod shaped. Villagers said
that, they preferred to build these types of roofs,
because they prevent the deposition of snow and
frosts during the winter.
Particularly the doors of the houses were made
in short and narrower structure, perhaps to have a
more control over air circulation or store the heat
inside the room for longer period of time especially
during the cold winter. There were only one or two
small windows in the residence house. Four small
beams were placed in the mudbrick wall, and
the window was placed inside the square shaped
wooden frame.
Most of the buildings in the settlement were
single-storied architecture. However, a few two-
storied bu ildings were newly built in the settlement.
in these cases of two-storied buildings, the lower
story was used as barn for cattle, and the upper
story was used by the residents of the house.
Commonly three to four rooms were seen
in every house; the salon, the bedroom, and the
kitchen. Every house alsa had at least one or two
large rooms attached or adjacent to the resident
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUN KAYNAK
binaların inşa edildiği de görülmektedir. Bu iki katlı
binaların alt katı genellikle ahırın sıcaklığından
faydalanmak için hayvan barınağı/ah ır olarak, üst
katı ise ev sakinleri tarafından kullanılmaktadır.
Her evde genel olarak salon, yatak odası ve
mutfak olmak üzere üç-dört oda vardır. Ayrıca her
hanenin özellikle de hayvan yemi, yakacak odun
ve gübre kalıplarını depolamak ya da misafirlerini
ağırlamak için evlerine bitişik veya ev yakınında
inşa edilmiş, en az bir veya iki büyük odası daha
vardır. Günümüzden 30 yıl kadar önce, her hanenin
tuvaletinin ev dışında olması genel bir durum iken
günümüzde pek çok hanede tuvalet evin içindedir.
Buna rağmen bazı haneler, halen tuvaletleri evlerinin
dışında inşa etmektedir.
Her hanenin yemek pişirmek ve tandır ekmeği
yapmak için bir ocağı/tandırı vardır (Foto.3). Bu
tandırların çapı, yaklaşık yüz otuz santimetre
olarak ölçülmüştür. Daha önceleri evin içerisinde,
mutfak olarak, hem yemek hem de ekmek yapmak
için kullanılan bu kısım zamanla dışarıya alınmış
ve tandır evi adıyla tanımlanmıştır. Köy evleri
içerisinde bugün daha modem anlamda mutfaklar
vardır ve yemek yapma işl emleri bu mutfaklarda
gerçekleştirilir. Ekmek yapma ise daha azalmıştır.
Genel olarak şehirden gelen fırın ekmeğini tüketen
halk, özel zamanlarda tandır evlerinde, tandır ekmeği
yapmaya devam etmektedir.
Fotoğraf 3. Tandır evi ve tandır ekmeğinin pişirilmesi.
Figure 4. Women making Tandoor bread in the outside kitch en, the roof of the kitchen became very dark over time
because of the effect of black smoke.
building. The extra rooms were often used as
guestroom or to store animal feed, firewood and
dung cakes. it is noteworthy that, even 30 years
ago every household had their toilets outside
of their resident. Although in present day many
households have toi lets inside their house, many
households stili have their toilets outside of their
residence buildings.
Every household had a hearth for cooking
and making Tandoor bread in the outside
kitchen (Figure 4). Very large hearths were also
found inside of almost every household. These
hearths were measured to be about one hundred
thirty centimeters in diameter. The hearths were
commonly used in the winter session, particularly
when it was too difficult to go out for cooking or
baking bread. During these tough months, people
commonly stayed inside of the house, and did
their cooking on it or baked breads. in this way,
the hearth helped the residents keep themselves
warm as well as preparing the food in very cold
winter days. However, modern kitchens are being
common day by day in the village. Practice of
making Tandoor bread is also being less common .
People general ly prefer buying readymade bread
from nearest market, and make Tandoor bread
only in special occasions.
435
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
Büyükbaş Hayvancılık
Alaybeyi Köyü 'nde temel geçim kaynağı
hayvancılığa dayanmaktadır. Çok küçük ölçekli
tarımsal faaliyetler dışında, hayvancılık, nesiller boyu
tek geçim kaynağı olmuştur. Geçmişte yerleşim halkı
çok az olsa da küçükbaş hayvanlarla beslenmekte
iken, günümüz Alaybeyi Köyü 'nde haneler yalnızca
sığır yetiştirmeyi tercih etmektedir. Benzer durum
Erzurum Ovası'nın hemen hemen tüm bölgelerinde
de görülmektedir. Alaybcyi'nde ki her hanede en az
üç ile beş arası yetişkin sığır vardır. Bununla birlikte,
bazı haneler, 20 ile 30'dan fazla yetişkin sığıra
sahiptir, birkaç hane ise yaklaşık 50 - 60 tane yetişkin
sığır beslemektedir.
Günümüz Alaybeyi Köyü'nde büyük hayvan
sürülerine ya da büyük arazilere sahip olmak, sosyal
statü sağlamamaktadır. Bununla birlikte köy sakinleri,
30 yıl önce bu tür kişilerin yüksek itibar gören, köyün
diğer insanları tarafından daha fazla saygı gösterilen
bireyler olduğunu ifade etmiştir. En fazla sığır
sayısına sahip olan bireyler, köyün en güçlü insanları
olarak kabul edilmiştir. Bu varlıklı sürü sahiplerinin
genellikle köy meclisi (ihtiyar heyeti) başkanları
olduğu bi ldirilmi ştir. Bu kişiler, köy halkının
sorunlarının çözümünde karar almada son söze sahip
olmuşlar ve toplum içinde kilit rol oynamışlardır.
Çok büyük hayvan sürülerinin yanı sıra bu varlıklı
kişiler, büyük arazileri de kontrol etm işlerdir.
Bununla birlikte, Alaybeyi Köyü'ndeki bu sosyal
statü sistemi, Türkiye'nin bazı bölgelerindeki katı
kumlara tabi olan feodal ve aşiret uygulamalarından
farklılık göstermektedir.
Yakın geçmişe kadar her hane düzenli olarak
yoğurt, değişik peynir çeşitleri, tereyağı üretmekte
ve civar ilçelerde satmaktaydı. Ancak günümüzde
hanelerin çoğu, sütlerini her gün köye gelen
çeşitli alıcılara veya süt şirketlerine (Mandıralara)
satmaktadır. Günümüzde Alaybeyi sakinleri, sadece
hanenin temel tüketim ihtiyaçları için süt ürünleri
üretmektedir. Saha çalışması sırasında, başka yerleşim
yerlerinden ya da marketlerden peynir, yoğurt ya da
herhangi bir süt ürünü teminine rastlanmamıştır. Et,
köylüler için temel gıdalardan biridir. Genellikle
haftada üç ile dört günden fazla et tüketilmektedir.
Geçmiş yıllarda, hayvanlar kesildikten sonra
kesilen etler kurutulmakta, zemin altına kazılmış
ya da ev yakınındaki bir çukurun içinde muhafaza
edilmekteydi. Köylüler, çukurlarda m uhafaza
edilen kuru eti, on aydan fazla koruyabildiklerini
söylemişlerdir. Bununla birlikte, günümüzde her
hanede bir buzdolabı olduğundan, et kurutına veya
436
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
Cattle pastoralism
Almost all families in the vi llage depended
mainly on pastoralism far their subsistence. Except
far very small scale agricultural activities, raising
animals has been the only practice far subsistence
and economic source from generations to
generations. There was sma ll scale practice of
caprine pastoral ism in the past, but all families
now only prefer ra ising cattle. Similar picture is
alsa seen almost all parts of Erzurum plain. There
were at least three to five cattle in each family.
Some families, however, own more than 20 to
30 cattle, anda few families have about 50 to 60
cattle in their heard.
in present day ownership ofa big heard did not
provide social status in Alaybeyi village. However,
it was said that even 30 years ago, people who had
many cattle in their heard always were respected
by others. The most powerful people in the village
always had the highest numbers of cattle. With the
highest rank in the society, these rich shepherds
often were the heads of vil lage council (locally
called "ihtiyar heyeti"). They played key role
in solving problems of the community, making
communal decisi ons. Aside of their very big herds,
the rich shepherds alsa acquired much land in the
region. They were highly respected individuals in
their society, and only a few people in their village
could have direct contact with them. However, the
system was not like the feudal practices in some
other parts ofTurkey unti I recent past.
in recent past, every family produced yogurt,
different types of cheeses, butter, and sold in the
town. However, in present day, most of the families
directly sel i the milk to buyers or dairy companies
who come to the village every day. At present,
people only make the dairy products far their
family need. No example of buying cheese, yogurt
or any kinds of dairy product from other settlement
or town was found during the fieldwork. Meat has
been the inseparable element in the diet of the
villagers. They commonly eat meat more than three
to faur times a week. in past years, people used to
dry a good amount of meat after slaughtering a cow
or bull, and preserved them into a pit which was
dug under the floor or adjacent to the residence
building. The vi llagers told that, they were able
to preserve meat in those pit far over ten months.
However, no practice of drying meat or preserving
dairy products in a pit was seen at the settlement
since every household now hasa refrigerator.
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUNKAYNAK
bir çukurda süt ürünlerini saklama gibi uygulamalar
görülmemektedir_
Süt ürünlerinin yanı sıra, özellikle sığır gübresi
de yerleşimde yaygın olarak kullanılan önemli
hayvansal üıiinler arasında yer almaktadır. Tarla ve
bahçede doğal gübre olarak kullanılmasının yanı
sıra, köylüler tarafından 'tezek' olarak bilinen gübre
kalıbı, özellikle çok faydalı bir yakıt kaynağı olarak
düzenli kullanılmıştır. Günümüzde devlet eliyle kış
aylarında kömür sağlanması sebebiyle köylüler artık
sınırlı miktarda 'tezek' kullanmaktadır. Kömürün
daha fazla ısı sağlaması ile birlikte, kömür kullanımı
daha popüler olmuştur. Dolayısıyla, geçmişte bütün
mevsimlerde yaygm olarak kullanılmasına rağmen,
günümüzde tezek kullanımı, tandır ekmek yapım ı
gibi faaliyetlerle sınırlı olmu ştur. Bununla birlikte,
gübre kalıbı olan 'tezek' kullanımında herhangi kötü
koku olmadığı da söylenmiştir.
Köylülerin günlük rutinleri, ağırlıklı olarak
hayvancılık pratiklerine dayanmaktadır. Sıradan bir
yaz gününde, sabah uyanır uyanmaz erkekler ahırı
temizleyip, çöpleri toplamakta ve gübreleri atmaktadır.
Bu sırada kadınlar ise evi temizleyip kahvaltı sofrasm ı
kumrnktadır. Daha sonra, kadınlar inekleri sağarken
erkekler hayvan sürülerini otlatmaya götürmektedir.
Kadınlar öğlene kadar çamaşır yıkama, bahçe
sulama gibi ev işleri ile ilgilenir ve sonrasmda öğle
yemeğini hazırlar. Kadınlar bazen bir araya gelerek
el işleri yapıp, sohbet ederler. Gün batımından biraz
önce erkekler hayvanlarıyla geri döner ve akabinde
hayvanlara su verilmesi ahır hazırlığı gibi hayvan
bakım pratiklerini erkekler ve kadınlar birlikte
yaparlar. Otlatma dönüşü, bazı ineklerden ikinci kez
süt sağılır. Öte yandan, kış mevsiminde sığırların
otlak alanlarına götürülmesi mümkün o lmadığı için,
ahır temizliği, yem hazırlığı, süt sağımı, yavru bakımı
gibi hayvan bakım faaliyetlerini, erkekler ve kadınlar
birlikte yürütürler.
Günümüzde, Alaybeyi Köyü'ndeki çobanlar, kış
ya da yaz aylarında yaylaya çıkmamaktadır. Bununla
birlikte, köylüler 20-30 yıl önce, mevsimsel bir göç
hareketi olarak, bahar ve yaz mevsiminde üç-dört ay
süreyle, sürüleriyle birlikte yaylalara göç etmekteydi.
Çobanlar özellikle o sırada sütü sağılamayan genç
sığırları yaylaya götürmekte ve sütü sağılab ilen
sığırları yavrularıyla birlikte yerleşim yerinde
tutmaktaydı. Alaybeyi'ndeki çobanların özel bir
yazlık mera al an ı bulunmamakta ancak bazı yakın
köylerdeki çobanların, halen mevsimsel göçebelik
uygulamaları yaptıkları söylenmektedir. Alaybeyi
Apart from the dairy products and selling the
mi lk, particularly cow d ung has also been among
the important animal products w idely used in
the settlement. in addition to be used as natural
fertilizers in crop fields and garden, dung cake was
stili regularly used by the villagers, especially as an
efficient fuel. However, the villagers said that the
government supplies coal during the winter and,
since coal provides more heat and produces less
ash than the dung cake, they commonly are not
using the dung cakes in recent years. Therefore,
although widely used throughout ali the seasons
in the past, the dung cakes were now commonly
preferred for cooking or baking Tandoor breads. it
was said that the dung cakes do not produce any
smell while being burnt.
The regular activities of the villagers were also
very much related to their pastoral subsistence
system. in a usual summer day after rising up in the
morning, men commonly cleaned the barn, collect
and dump the dung. Meanwhile, the women
cleaned the house and prepared the breakfast.
Following, the women usually milked the cows
and men took the herds to grazing fields. Women
did household works such as cleaning the cloths
or watering the garden, and prepared food for
lunch. Sometimes women gathered together and
had chat while doing some handicraft or knitting
work. Men came back with their animals before
the sunset, and both men and women worked
together providing drinking water to their an imals.
Some cows were milked in and second time after
returning back from grazing. in winter time, since it
was not possible to take the cattle to grazing field,
both men and women worked together looking
after and feeding the animals inside their barns or
household area.
in recent years shepherds in the Alaybeyi
village did not practice transhumance either in
winter or in summer. However, shepherds used
to practice seasonal transhumance practice even
about 20-30 years ago. in those yea rs, they went
to summer pasture for three to fou r months.
Shepherds particularly took young cattle that were
not providing milk at that time. Milk providing
cattle were kept at the settlement with their calves.
Although, the shepherds in Alaybeyi do not have
any particular summer pasture lands, it was said
that shepherds in some other neighboring villages
stili practice seasonal transhumance. Some of
these villages, including Dağdagül and Saryayla,
are located only three to four kilometers away
437
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
Köyü'ne komşu olan Dağdağül ve Sanyayla Köyleri
de dahil olmak üzere, hu köylerin hir kısmı Alayheyi
Köyü'nden sadece üç ila dört kilometre uzaklıkta
bulunmaktadır. Bu köylerdeki çobanlar, hayvancılığa
ilişkin bilgi ve deneyimlerini sıklıkla Alaybeyi
sakinleri ile paylaşmaktadır. Bununla birlikte saha
çalışması sırasında, Erzurum Ovası ve Alaybeyi
Köyü çevresinde I OO'den fazla yetişkin hayvandan
oluşan sığır sürüleri de görülmüştür. Dolayısıyla,
özel yaylaların olmaması, Alaybeyi Köyü'ndeki
hayvancılık faaliyetlerine olumsuz yönde etki
yapmamakta, köyün etrafındaki ova ve bataklıklar
otlatma için çok zengin bitki örtüsü sağlamaktadır.
Diğer Evcil Hayvanlar
25 yıl önce bile köydeki hemen hemen her
hanenin birden fazla eşek ya da atı bulunmaktaydı.
Alaybeyi Köyü 'ndeki her hane, tarlayı sürmek,
hasat etmek, saman toplamak ya da yük taşımak
için at ve eşeklerle birlikte sığır gibi büyükbaş
hayvanları kullanıyordu. Öte yandan, uzun mesafeli
ulaşım ve iletişim için insanlar, genellikle sığır
(öküz) arabalarına bağımlıydı. Her hanenin komşu
kasabalardan çeşitli ürünleri satın almak ya da
ürün satmak için bir sığır arabası vardı. Yerleşim
yerlerinde aynca köpekleri de vardı. Eski günlerde
köylüler sığır sürüleri ile birlikte az sayıda koyun-
keçi besliyordu ve özellikle bu küçükbaş hayvancılık
için köpekleri kullanıyordu. Bununla birlikte, sığ ır
beslemede çok faydalı olmadığını düşündüğü için,
günümüz Alaybeyi'nde ki çoğu hane artık köpek
beslememektedir. Bölgedeki diğer köylüler gibi,
Alaybeyi Köyü sakinleri de düzenli olarak et ve
yumurta sağlamak için tavuk ve çeşitli kümes
hayvanları besiciliği yapmaktadır. Türkiye' nin
diğer bölgelerinde olduğu gibi kümes hayvancılığı
da büyükbaş hayvancılığın yanı sıra hanelere ek
ekonomik destek sağlamaktadır. Alaybeyi Köyü' nde
hemen hemen her hanede tavuk, ördek, kaz ve hindi
gibi kümes hayvanları beslenmektedir.
Avlanma ve Balıkçılık
Bölgede çeşitli yabani hayvan türleri mevcut olsa
da Alaybeyi Köyü'ndeki haneler et tüketmek amaçlı
avcılık yapmamakta, ancak bahçe ve tarlalarını
korumak için yaygın olarak yabani domuzlan
avlamaktadır. Saha çalışması sırasında, bölgede
yabani domuz sürülerinin yaşadığı ve tarım alanlarına
çok zarar verdiği bildirilmiştir. Alaybeyi sakinleri
yabani domuzlara karşı büyük rahatsızlık hissetmekte,
her fırsatta bu hayvanları öldünnektedir. Ancak
438
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
of Alaybeyi village and, shepherds often shared
their knowledge and experiences related to cattle
pastoralism. Large cattle herds, comprising more
than 100 individuals, were alsa seen grazing in the
Erzurum plain, and around the Alaybeyi village.
Therefare, it is likely that the shepherds of Alaybeyi
village do not have to leave their settlement fara
well-feed of their animals, since their neighboring
lowland marshes provide very rich vegetation.
Other domesticates
Even 25 years ago, almost every fami ly in the
village had more than one donkeys or horses.
Every household depended on these horses, mules,
and donkeys far plowing the field, processing the
harvested crops and often transporti ng the goods.
However, far major transport and communication,
people in Alaybeyi village commonly depended on
cattle carts. Every family had such a cart to buy or
seli goods in neighboring towns. Villagers alsa had
dogs in their settlement when they used to raise
small number of sheep along with cattle herds.
However, keeping dogs are no more popular since
mostfamilies think dogs are notvery useful farcattle
pastoralism. Needless to mention, the inhabitants
of Alaybeyi village were raising chicken and other
domestic fawl as regular sources of meat and eggs.
Like other parts of Turkey, these household based
domestic birds alsa provided economical supports
to the shepherd famil ies. Notably almost every
household had a coop and run far their chickens,
ducks and turkeys.
Hunting and fishing
Most people in Alaybeyi village did not go far
hunting particularly to collect extra meat far their
family. However, they widely hunted wild boars to
protect their garden and agricu ltural lands. it was
reported that groups of wild boars often roam in
the region, and heavily harm the crop fields. Found
to be very angry at the wi ld boars, people usually
did not want to miss any chance to kili them. Since
the villagers do not consume park because of
their religious prohibition, the hunted boars were
commonly dumped and buried in some barren
lands around the settlement. Many people alsa
involved with trapping birds to often get extra meat
for their family. Besides of hunting of partridge and
quail, particu larly aquatic birds such as wild geese,
mallard, and crane were sometimes hunted by the
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUNKAYNAK
yerleşimde hakim olan dini inanç nedeniyle domuz
eti tüketilmediğinden , öldürülen yahani domuz ve
tilkiler, genellikle yerleşim yerinden uzaktaki çorak
topraklara gömülmektedir. Bazı haneler, mevsimsel
olarak, et elde etmek için kuş avl amaktadır. Keklik
ve b ıldırcınların yanı sıra, özellikle yabani kaz,
yeşilbaş ve turna gibi su kuşları da avlanmaktadır.
Köylüler, eskiden kışın sık sık kurt öldürdüklerini
belirtmişlerdir. Ancak kurt popülasyonunda büyük
bir düşüş olmasından dolay ı, son yıllarda artık kurt
avına çıkılmadığı ifade edilmiştir.
Ekin Üretimi
Alaybeyi sakinleri, hane yakınındaki bahçelerde
çok az miktardaki patates ve sebze üretimleri dışında,
olumsuz çevre koşulları nedeniyle yılda sadece
bir kez tarımsal üretim yapma imkanı bulmaktadır.
Tarım arazilerindeki karın, i l kbaharın son günlerinde
erimeye başlamasıyla birlikte, tarım faaliyetleri de
başlamaktadır. Nonnalde en çok hasat edilen tarım
ürünleri, patates ve şeker pancarıdır. Ancak, küçük
çapta olsa da, bölgede yulaf ve buğday ekirni de
bilinmektedir. Günümüzde Erzurum Ovası'nda mısır
ekimi de yeni bir tarım geleneği oluşturmuştur.
Zanaat ve Ustalık
Tarımsal faaliyetleri tek sezonla sınırlı olan
Alaybeyi Köyü'ndeki insanlar, zanaat işleri ve diğer
materyal kültür üretimi konusunda kendi ihtiyaçlarını
kendileri karşılamaktadır. Örneğin, köylüler yaygın
olarak sığır ve keçi derisini kullanarak "çarık" ad ı
verilen bir tür çorap yapmaktadır. Taze keçi ya da sığır
derileri ilk olarak güneşte kurutulmaktadır. Her türlü
bakteri ve mikroptan korunduktan sonra kurutulmuş
ve sert olan deri sıcak suda kaynatılıp yumuşatılır ve
kış aylarında giyilen "çarık" yapımında bu yumuşak
deriler kullanılır. Çarıkların halen küçük ölçekte
kullanımı olmasına rağmen, Alaybeyi sakinleri
günümüzde modem, konforlu ve daha düşük fiyatlı
tekstil ürünlerinin artmas ıyla çarık üretiminden
vazgeçmiştir.
Köyde, günümüzde de yaygın biçimde taş
işçiliği örnekleri gözlemlenmektedir (Foto.4).
Bununla birlikte günümüzde Alaybeyi Köyü'nde
yaşamakta olan hiçbir taş ustası bulunmamaktadır.
Köylüler genellikle ev ve duvarlarında kullanılan taş
döşemeleri kesmek için yakın köylerde taş işçiliği ile
uğraşan ustalardan yardım almaktadır. Hayvanlara
su ve yiyecek vermek için kullanılan taş yalaklannın
yapımı da Alaybeyi Köyü'nde yaygındır (Foto 4: a).
locals. The villagers told that they often killed wolf
in the winter. However, they did not go for wolf
hunt in recent years since there is a major deci ine
in wolf population.
Crop production
Except for the production of small amount of
potatoes and vegetables in the house garden, the
villagers had scope for agricu ltural production
only once a year. The lands were commonly
cultivated during the late spring when frosts start to
melt. Normally, potatoes and sugar beets were the
most commonly harvested agricultural products.
However, although in small scale, cultivation of
oats and wheat were also known in the region.
On the other hand, cultivation of corn has been a
recent trend in Erzurum plain.
Craft and workmanships
Although practicing the agricultural actıvıtıes
only for a season, people in Alaybeyi village
were regular in craft works and other material
productions. For instance, people widely made
one kind of leather socks ca lled "çarık" using
the cattle and goat skin. At first the fresh skin ofa
goat ora cow was dried in the sun. After securing
from all kinds of bacteria and germs, the dried and
hardy leather was boiled in hot water and then the
soft leather was used to make "çarık", which were
worn during the harsh winter. However, although
there are stili small scale uses of these kinds of
leather socks, the shepherds were reportedly giving
up producing çarık because of the availability
of comfortable and cheap textile production in
modern days.
Wide examples of stone crafts were stili
observed in the village (Figure 5). However,
currently there was no stone crafter living in
Alaybeyi village. The vi llagers often hired stone
crafters from nearest vi l lages to cut stone slabs for
their house and wal ls. Crafting of stone trough was
also common in Alaybeyi village, which were used
to provide water and food to the livestock (Figure 5:
a). Since there is no source of stone or stone mine
near the settlement, people commonly brought
large chunks of stone from the distant mountainous
region on the north and northeast of the vil lage. it
was told that bringing and using stone chunks from
distant areas had been practiced in the settlement
through generations.
439
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
Öte yandan, yerleşimin yakınında taş veya taş maden
kaynağı buhınmadığından, insanlar genellikle köyün
kuzey ve kuzeydoğusundaki uzak dağlık bölgeden
büyük taş parçaları getirmektedir. Uzak bölgelerden
taş parçalarıyla birlikte nehir taşlarının getirilmesi ve
kullanımı geleneği, yerleşimde nesiller boyunca canlı
tutulmuştur.
Köylüler ayrıca hayvan yünü kullanarak
"kilim" veya "kese" adı verilen bir tür geleneksel
halı yapmaktadır. Özellikle köydeki kadınlar bu
tür geleneksel halıları üretmektedir. Günümüzde
Alaybeyi Köyü'nde küçükbaş hayvancılığın
olmamasına rağmen, köylüler bu halıları yapmak
için genellikle diğer köylerden hayvan yünü satın
almaktadır. Bu geleneksel halı, çok soğuk kış
mevsimine karşı sıcak, rahat ve çok kullanışlı bir
ürünüdür.
Özellikle köydeki kadınlar, evlerinden dışarı
çıktıklarında genellikle "ehram" adı verilen el yapım ı
uzun bir kıyafet kullanmaktadır (Foto 4: b). Bayburt
ili kökenli, mekikli dokuma sınıfından olan, diğer adı
ile "cuha", Doğu Anadolu' nun Erzurum, Erzincan,
Elazığ, Ağrı ve Van gibi illerinde yaşayan kadınlar
arasında da zamanla popüler olmuştur. Aslında
Ehram yani cuha, başlangıçta erkek kıyafeti yapmak
üzere, Osmanlı Dönemi'nde 1850'1erde oıtaya
çıkar. Şal tezgahlarında üretilen bu dokumada temel
amaç, bölgenin hayvancılığa dayalı ekonomisine
uygun olarak "yün" malzemenin tercih edilmesine
dayanır (Emir, 2005: 33-42). Daha ekonomik olarak
ve dışarıya bağımlı olmadan elde edilebilen yün
malzeme ile örülen ehram zamanla kadınlar için dış
kıyafet olarak kullanılmaya başlar. Kışın sıcak, yazın
ise serin tutması ile bölgenin iklim şartları için de
en uygun kıyafet haline dönüşen ehram kumaşından
erkek kıyafet yapılması bırakılıp, kadın dış k ıyafeti
kullanımı ağırlık kazanınca, dokuma ustalığı da
erkeklerden kadınlara geçer. Böylelikle dışarıdaki
atölyelerde erkekler tarafından kullanılan dokuma
tezgahlan da evlerde kadınların kullanımına sunulur
(Emir, 2005: 33-42). Erzurum'un farklı yerlerinde
de geleneksel ehram dokuma yöntemi halen mevcut
olmakla beraber günümüzde bu örtü biçimi, Erzurum
Merkez Ovası 'ndaki köylerde kullanılmaktadır.
Hiçbir boya kullanılmamasından dolayı ehram,
doğal renkteki hayvan yününden yapılmaktadır.
Dolayısıyla, hayvan yününe göre bezin rengi siyah,
beyaz, gri veya kahverengi de olabilir. Bununla
birlikte, Alaybeyi Köyü'ndeki kadınlar genellikle
440
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
The villagers also made one type of woolen
carpet cal led "ki I im" or "kese". Particularly women
in the village sti li make this kind of loca! carpet,
and although sheep pastoralism is not practiced
that much, people often bought wool from other
villages to make this carpet. The carpet was warm,
comfortable and very useful against the harsh
winter.
Particularly women in the village commonly
used a long handmade fabric called "ehram" when
theywentoutof their household (Figure5: b). Mainly
originated in Eastern Anatolian province Bayburt,
this fabric made by the shuttle weaving technique
is also known as "cuha" in different regions. The
garment is also gradually being popular among
women in some other Eastern Anatolian provinces
such as Erzincan, Elazığ, Ağrı and Van. Ehram
originally appeared as a fabric of men's clothing
during the 1850s of the later period of Ottoman
era. The main purpose of weaving of this shawl
type fabric was to introduce the production of a
"wool" based c lothing material which was very
suitable for livestock-based economy in the region
(Emir, 2005: 33-42). However, through time, this
economically cheap and locally made woolen
fabric gradually became popular among women
in the region particularly as an outer-garment.
Ehram is also a very suitable clothing according
the climate condition in the region since it keeps
warm in winter and provides cool comfort in
summer. Along with being more and more popular
among women, the weaving mastery of this fabric
also eventually passed from men to women. in this
way, once the weaving textile produced by men in
outer workshops became a handicraft production
of the women at home (Emir, 2005: 33-42).
Traditional way of ehram weaving is stili present
in different parts of Erzurum. Without using any
dye, the ehram was made of pure sheep wool in its
natura! color. Therefore, the color of the veil could
often be black, white, gray or brown. However, all
women in A laybeyi village used brown ehram. The
threads of sheep wool, which were being used to
make this fabric, were often knitted by the women
in A laybeyi vi llage.
The vi llagers also said that w icker grass was
widely used in the settlement particularly for the
production of mats and baskets. Wicker grass is a
native and endemic plant in Erzurum plain, and is
commonly grown in marshes, fields, barren lands
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUNKAYNAK

Fotoğraf 4. Alaybeyi Köyü 'nde geleneksel zanaat ve ustalık ürünleri.

Figure 5. Examples of craft work in Alaybeyi village: a) stone trough; b) a woman wearing ehram; c) crafted wooden
swans placed on the door, anda horseshoe talisman is placed bel/ow the swans; d) wooden door with venti/ation; e)
freshly made mudbricks; and f) a large stone bead used on the neck cattle.

kahverengi ehram kullanmaktadırlar. Ehram yapmak
için kullanılan yün iplikleri ise Alaybeyi Köyü'ndeki
kadınlar tarafından sık sık örülmektedir.
Köylüler ayrıca, paspas ve sepet üretiminde hasır
otu kullanıldığını söylemişlerdir. Hasır otlan Erzurum
Ovası 'ndaki yerli ve endemik bitkilerdir. Bölgedeki
bataklıklar, tarlalar, çorak araziler ve diğer tüm sulak
alanlarda yaygın olarak hasır otu bulunmaktadır.
Günümüzden 30-40 yıl öncesine kadar hasır, kilim
gibi dokunarak evlerin tabanlarında sergi olarak da
kullanılıyordu. Zamanla bu sergi türü sadece tandır
evleri gibi ev dışı mekanlarda kullanılmaya başlandı.
Bu bitkiler lifli olduğu için çeşitli kullanımlarının
yanı sıra, Alaybeyi sakinleri sık sık bu bitkileri
toplayıp, sepetçilik, dokuma ve paspas üretim gibi
ihtiyaçlarda kullanmaktadır. Hasır otunun tarihöncesi
dönemlerde Alaybeyi Höyük'teki topluluklar
tarafından kullanımı ise kazı çalışmaları sonucunda
yapılan botanik analizleri ile ortaya konmuştur (Bu
Kitapta bölüm X). Günümüz Alaybeyi köyünde ise,
hasır bitkiler sıklı kla yaz başlarından sonbaharın son
günlerine kadar hasat edilmektedir.
as well as all other wet areas. Even 30-40 years
ago, wicker grass was used for the production of
"ki lim", one kind of loca l carpet, in the region
which was nıainly used on the floors residence
honıe. However, instead of residence-space,
the use of wicker grass carpet becanı e nıore and
nıore conı nıon only in outer-spaces including
kitchen or tandoor houses. They are fibrous, and
therefore aside of their various other uses, people
in Alaybeyi village often collected and used this
wonderful plant for basketry and making woven
nıats . The use of wicker grass by the prehistoric
people of Alaybeyi Höyük was also revealed by the
archaeobotanical study on the excavated materials
(Chapter X in this Book). in present day Alaybeyi
village, the plants were most often harvested from
early sunımer to late autunın.
in some other areas in the world, there are
reports that the roots of wicker grass can be boiled,
steamed, fried, or mashed with butter and eaten
as a healthy food much like potatoes. However,
present people in Alaybeyi village said that they
commonly do not eat any part of this plant.

441
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
Dünyanın farklı bölgelerinde, hasır otlarının
köklerinin kaynatıldığı, buharda pişirildiği, kızartıldığı
veya tereyağlı püre haline pişirip patates benzeri
sağlıklı bir gıda olarak yenilebi leceği bildirilmektedir.
Fakat günümüz Alaybeyi Köyü'ndeki insanlar,
genellikle bu bitkinin hiçbir bölümünü yemediklerini
söylemiştir. Bununla birlikte, köydeki insanlar sık
sık sığırları ve tavukları beslemek için hasır otunun
tohumlarını ve yapraklarını kullanmaktadır. Bazen
yapraklar ve tohum kılları, özellikle kerpiç yapımında
ekleyici olarak de kullanılmaktadır. Ayrıca Alaybeyi
Köyü 'nde hasır otlarının tıbbi kullanımları da
vardır. Geçmişte insanlar, hasır otl arının köklerini
kaynattıktan sonra balmumu ile karıştırıp jöle benzeri
bir macun yapmışlar, bu macunu sık sık yara, yanık
ya da çiçek hastalığı gibi hastalıklara karşı etkili bir
ilaç olarak kullanmışlardır.
Birçok hanede ahşaptan el sanatları yapımı
sürdürülmektedir. Evlerin kapısında, özellikle kuğu
motifi başta olmak üzere farklı kuş türlerinin işlenmiş
örnekleri buluıunaktadır (Foto. 4: c). Alaybeyi
sakinleri, bu el sanatlarını kendi lerinin yaptığını
belirtmişlerdir. Köylüler bazen komşu köylerdeki
yetenekli bir ustadan da yardım almaktadır. Bu
durumda, misafir zanaatkarlar kendi işi için para
almamaktadır. Alaybeyi sakinleri bu durumu "dostluk
için yardım ediyor" diye belirtmektedir. Ancak,
günümüzde pazarlarda ya da yakın bölgelerdeki
kasabalarda ucuz fiyatlarla fabrikalarda üretilmiş
hazır el sanatları bulunduğu için, Alaybeyi 'ndeki
insanlar yavaş yavaş daha gösterişli, daha ucuz ve
daha kullanışlı hazır malzemelere ilgi duymaya
başlamıştır. Öte yandan, köyde yaşayan insanların
25 ile 30 yıl önce bile çömlek, kil tabak ve killi
topraktan yapılm ış çeşitli ürünleri kullanmakta
olduğu bilinmektedir. Alaybeyi köylüleri bu çanak
çömlekleri üretmemiş, bu tür ürünleri takas ya da
değişim sistemi ile temin etmişlerdir. Çömlekçiler
köye gelmiş ve üretilen saksıları, kaplan ve diğer
çömlek ürünlerini, süt ürünleri, yün ya da kuıutulmuş
etle değiş tokuş yapmışlardır.
Aile Sistemi ve Sosyal Sınıflandırma
Köyde mikro aile sistemi görülmemektedir.
Tüm ailelerde büyükanne ve büyükbaba, ebeveyn,
kardeş, amca, teyzelerden oluşan makro aile yapısı
bulunmaktadır. Köylüler, Erzurum il merkezinde
yaşayan toplulukların, evlendikten sonra normal
olarak ebeveynlerinden ayrı yeni bir aile kurma
442
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
Nonetheless, people in the village did often use
the seeds and leaves of the grass to feed the cattle
and chickens. Sometimes the leaves and the seed
hairs were used as building material, particularly
as compositors for making mudbricks. There were
also some medicinal uses of the wicker grass in
Alaybeyi village. it was said that in recent past,
people used to boil roots of wicker grass and made
a jelly-like paste mixing with beeswax. The paste
was often used as an effective medicine for sores,
wounds, burns, scabs, and smallpox.
Wood crafts were also observed in many
households. There were examples of crafting
different types of birds, particularly of swan, on the
door at the house (Figure 5: c). People said that they
themselves did these wooden crafts. Sometimes
they asked help from a skili craftsman in their
neighboring village. in this case, the craftsmen
often did not help for money but the friendships
between them. However, since there were many
artificial readymade craft objects found in nearest
town, people in Alaybeyi village gradually being
more interested on these more beautiful and more
useful readymade objects. The villagers said that
they also used potteries, earthenware and earthen
plates even 25 to 30 years ago. However, they did
not produce these potteries; instead the villagers
practiced a kid of exchange system for these kinds
of products. The potters used to come in the village
and exchanged the pots and other earthenware
with dairy products, wool or dried meat.
Family system and social classification
No micro fami ly was seen at the village. Ali
the families were macro in form consisting of
grandparents, parents, siblings, uncles, aunts in
law and unmarried aunts. The villagers said that
there is a growing tendency among town people
in Erzurum region for forming a new family,
normally separated from their parent fam ily, after
getting married. However, people in Alaybeyi
village do not have any attraction for this. Newly
married couples in the vi llage usually do not build
a separate home; instead they stay together with
their parents and other fami ly members. The men
in the village were not unwilling to get married
to the women from distant vi llages. Similarly,
families often agreed to get their girls married to
men of neighboring or distant v illages. There were
also examples of fornıing marriage relationships
within the village. Ali families in the village were
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUNKAYNAK
eği l imi olduğunu bel i ıtmişlerdir ancak köyde
yaşayanlar halen mikro aile sistemi kurmak için
pek istekli değillerdir. Köyde yeni evlenmiş çiftler
genellikle ayrı bir ev yapmaz; bunun yerine ebeveyn
ve diğer aile üyeleriyle birlikte kalırlar. Köydeki
erkekler, uzak köylerden gelinle evlenmeyi sorun
etmemektedir. Benzer şekilde, ebeveynler kız larını
komşu veya uzak köyün erkekleriyle evlendirmeyi
de kabul etmektedir. Köyün aileler arası evlilik
ilişkilerine örnekleri de vardır. Öte yandan, köydeki
bütün aileler tek eşlidir. Hiçbir erkek ikinci bir evliliğe
istekli değildir. Bir ailedeki kadınlar ev işlerini
genellikle kendi aralarında pay laşmaktadır. Kadınl ar
genellikle yetişkin erkeklere yemek verdikten sonra
kendi yemeklerini yemektedirler. Kadınlar erkek
misafirlerle birlikte yemek yemek istemezler.
Köyde yaşlılara saygı gösterme eğiliminin yaygın
olduğu görülmektedir. Herhangi bir sosyal ortamda,
gençler genellikle aile büyükleri varken kendi
görüşlerini söylemez veya büyüklere karşı ifade
etmezler. Genç erkekler, yaşlı bir bireyin önünde
sigara bile içmezler. Geçmişte, kadınlar için sigara
içmek güçlü bir sosyal tabuyken, köyde yaşayan
kadınlar arasında sigara içmek günümüzde de oldukça
olağandış ı bir durumdur. Öte yandan, ai leler arasında
belirli bir sosyal sınıflandırma görülmemektedir.
Bununla birlikte, 30 ila 50 yıl önce, yerleşimdeki bir
şahsın, büyük hayvan varlığı veya belirli bir beceri
ve bilgelik sahibi olmasına bağlı olarak, saygı ve
özel sosyal statü kazanabileceği köylüler tarafından
söylenmiştir.
Sağlık ve Tıp
Köyde çocuk ölümü vakaları belirtilmiştir.
Örneğin, şimdiki muhtarın annesi dokuz çocuk
doğurmuştur. Bunlardan beşi hayatta kalmış fakat
dördü çocukken ölmüştür. Genç bireylerin ölüm
örnekleri de bulunmaktadır. Ancak köyde çok ciddi
kronik bir hastalık örneği görülmemektedir. Şaşırtıcı
bir şekilde yetişkinlerin çoğu altmış yaşına gelmeden
önce dişlerini kaybetmektedir. Bu, belki de çok
fazla et ağırlıklı beslenmekten veya çay gibi sıcak
içecekleri çok fazla içmekten kaynakl anmaktadır.
Ayrıca, köylüler son yıllarda sıklıkla diş fırçası ve
diş macunu kullansa da, geçmişte dişlerini düzenli
olarak temizlemek için herhangi bir özel macun veya
fırça kullanmamışlardır. Bu da dişlerini kaybetmiş
olmalarının bir nedeni olabilir. Köydeki yaşlıların
çoğu altmış ile seksen yaş arasındadır. Yerleşim
found to be monogamous. Particularly no man
was willing fora second marriage or having two
wives. Women in a family usually divided their
housework between themselves, and they often
ate their meal after serving to adu lt males and
other family members. Women also were not
wiliing to eat their meal together with any nıale
guests. A common tendency of respecting elderly
people was sti li present in the village. in any social
occasion, young people commonly did not talk
or express their opinion over the elderly menıbers
of their family. Young males even did not smoke
in front of an elderly male, a way of showing
respect. in the past, it was a strong social taboo
for women to smoke. Smoking stili was also very
unusual among the women in the village. On the
other hand, no particular social classification was
seen anıong the fanıilies . However, the villagers
said that about 30 to 50 years ago anyone of their
settlement could earn extra respects and higher
social status, depending on their wealth, big herds,
or any particular ski li and wisdonı.
Health and medicine
There were examples of child death in the
village. For exanıple, the nıother of present muhtar
gave birth to nine children, five of thenı survived
but four of them died at their childhood. Examples
of death of young individuals were also reported.
However, no significant chronic disease was found
conınıon at the village. Surprisingly, nıost of the
adults lost their teeth before reaching sixty of
age. This was perhaps caused by eating too much
meat or drinking too much hot drinks such as tea.
Besides, although the viliagers often used tooth
brushes and toothpaste in recent years, in the past
they usually did not use any particular element or
brush to clean their teeth regularly. This might have
had an effect for losing their tooth. Most elderly
people in the village are between 65 and 80. Only
a few individuals in the settlement were found to
be over their eighties.
in recent years, the people in Alaybeyi vi llage
commonly went to the government hospital in
Aziziye district for treating their illness. However,
there were stil I sonıe uses of traditional nıedicine
in the settlement. Most of these medic ines were
used for first aid treatments of common illness or
mi ld injuries. For example, people often applied
spider net to stop bleeding fronı wound or injuries.
Fat of the tail from the fat-tai led sheep was bel ieved
443
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
yerinde yalnızca birkaç kişinin seksen yaşından fazla
olduğu tespit edilmiştir.
Son yıllarda, Alaybeyi Köyü'ndeki insanlar,
hastalıklarını tedavi etmek için genellikle Aziziye
İlçesi 'ndeki devlet hastanesine gitmektedirler.
Bununla birlikte, yerleşimde halen geleneksel tıp
uygulamaları mevcuttur. Bu ilaçların çoğu, yaygın
hastalıkların ilk yardım tedavilerinde veya hafif
yaralanmalarda kullanılmaktadır. Örneğin, köylüler
kanamayı durdurmak ya da yaralanmaları önlemek
için örümcek ağı kullanmaktadır. Koyundan elde
edilen kuyruk yağının, romatizma ve sindirim
sorununa karşı iyi bir ilaç o lduğuna inanılmaktadır.
Benzer şekilde, çok küçük dana ve kuzuların
karaciğeri, kansızlığa karşı önemli bir ilaç olarak
tüketilmektedir. Bazen bir kanamayı durdurmak için
koyun ve keçi yünü yakılıp, külleri kullanılmaktadır.
Farklı şifalı bitki türleri arasında ise havacıva otu
(Alkanna tinctoria) tereyağı ile kızartılıp bal mumu
ile karıştırılarak bir çeşit macun yapılmaktadı r. Bu
macun, uzun süre muhafaza edilerek çoğunlukla hasar
gören uzuvlara veya kemik kırığına sürülmektedir.
Benzer şekilde, hasır otunun kökleri ve gövdeleri de
yara, kesik, yanık veya bazen çiçek hastalığını tedavi
etmek için kullanılmaktadır.
Günlük Aktivitelerin Mevsimsel Değişimi
Köy, kış ayl arına göre yaz aylarında nispeten
daha hareketlidir. Normal bir yaz gününde erkekler
sürülerini ovadaki otlak alanlarına götürür, hayvan
yemleri toplar ve depolar ya da tarımsal işlerle
meşgul olur. Kadınlar buzağıları besler, erkeklerine
hayvanların yemlerini hazırlamakta yardımcı olur
ya da kış kullanımı için bazı gıda malzemeleri
hazırlayıp depolar. Köylüler, inşaat ve yapı işlerine
ilkbaharın sonunda başlayıp yaz aylarında devam
ederek sonbahara doğru bitirmeye çalışır. Bu işlerin
arasında kerpiç yapımı, ağaçtan ahşap yapımı, taş
işleme, duvara sıva yapma veya aileleri için yeni bir
ev inşa etmek de dahil olmak üzere her türlü inşaat
faaliyetleri yer almaktadır. Köylüler ayrıca, kış
aylarında kullanılmak üzere gerekli gıda malzemeleri
ve kuru yemiş leri de yazın satın almaktadır. Uzak
bölgelerdeki insanlarla yapılacak faaliyetlerin ve
kutlamaların çoğu da, yaz aylarında yapılacak şekilde
planlanmaktadır. Bunların arasında bir evlilik töreni
düzenlemek ya da uzak köyde yaşayan ebeveynlere
ziyarete gitmek olabilir. Hayvanları satmak ya da
satın almak faaliyetleri de genelde yaz ve sonbaharda
444
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
to be a good medicine against rheumatism and
digestion problem. Simi larly, the liver of calves
was commonly eaten to cure anemia. Sometimes,
burnt sheep and goat wool was applied to stop
bleeding from an injury. Among the different types
of medicinal plants, the alkanet (Alkanna tinctoria)
was fried with butter and made a kind of pest by
mixing with beeswax. The paste was preserved for
long time and often rubbed onto a broken limb or
bone fracture. Similar to the alkanet paste, roots
and stems of the wicker grass were also used for
making a medicinal paste to treat injuries, wounds,
bruises or sometimes smallpox.
Seasonal variation of regular activity
The vi llage is comparatively busier in summer
than the w inter months. On a usual summer day,
men often took their herds to the plain or grazing
fields, collected and deposited animal feeds, or
sometimes were busy with agricu ltural tasks.
Women looked after the calves, helped their men
to deposit the feeds for the animals, or prepared
and conserved some preserved food items for
winter use. The vi llagers commonly did their
building tasks in later spring and summer time.
These were the partial or whole process of building
activities, including making the mudbricks, cutting
and sawing a tree, crafting the stones, wood craft,
plastering the wall or building a new shelter for
their fami ly. They also bought their necessary
goods and dry food items for winter-use during
the summer. Most of the tasks and arrangements
with distant regions were a lso p lanned to be done
in summer. This could be arranging a marriage
ceremony or visiting parents after some years of
living with in-laws. Particularly buying or selling
the animals commonly occurred in summer and
often in fail. The villagers also bought new personal
items such as clothes, shoes or household tools in
summer days. Bec ause of their busy schedules,
except for some religious and social occasions,
the villagers usually did not have much scope for
social gathering or passing regular leisure time.
However, since the winter was harsh and long, the
villagers often had long leisure time throughout
the winter season. Men often gathered together in
someone's house and spent time chatting, playing
indoor games or telling stories. in a usual winter
day, the women also gathered together in a house
and sometimes spent whole day chatting, singing,
knitting, making baskets or weaving mats and
carpets.
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUNKAYNAK
gerçekleşti rilir. Köylüler ayrıca kıyafet, ayakkabı
ya da ev aleti gibi kişisel eşyaları da yaz aylarında
satın almaktadır. Bazı dini ve sosyal etkinlikler
dışında, yoğun işler nedeniyle, köylüler yaz aylarında
genellikle toplanma ya da sohbet etmek konusunda
pek fırsat bulamamaktadır. Bununla birlikte, kış ayları
sert ve uzun olduğu için kış mevsiminde köylüler için
fazlaca boş vakit kalmaktadır. Kış aylarında erkekler
sıkl ı kla birisinin evinde toplanmakta ve sohbet edip,
kağıt/ tavla türünden kapalı mekanlarda oynanan
oyunlar oynayarak veya hikayeler söyleyerek vakit
geçirmektedir. Kadınlar da kış günlerinde bir araya
gelirler ve bazen bütün günlerini sohbet ederek, şarkı
söyleyerek, örgü örerek, sepet yaparak ya da paspas
ve halı örerek geçirirler.
Sıı, Odun ve Diğer Doğal Kaynaklar
İnsanlar tarım için çoğunlukla yağmur suyu ve
kara bağlıdır. Fakat son zamanlarda özellikle patates
ve mıs ı r tarlalarına sulama suyu sağlamak için
devlet kurumları tarafından bir su kanalı açılmıştır.
İçme suyu için köylüler yerleşim yakınındaki doğal
kaynakları kullanıyorlardı. Erzurum Ovası bataklık
olduğu için sadece iki ile üç metre kazılınca yeraltı
suyu bulunabilir. Bu nedenle köylüler hiçbir zaman
içme suyu için sorun yaşamamaktadır.
Son yıllarda köylüler kış aylarında ısınma için
kömür kullanmaktadır. Fakat 15 yıl önce bile, yerel
olarak yapılan ve "tezek" adı verilen gübre kalıpları
kullanmıştır (Foto.5). Bu gübre kalıplarını yapmak
için özel bir yöntem kullanılmamaktadır. Köylüler
her gün ahır temizledikten soma açık bir alana
hayvan gübrelerini biriktirirler. Genellikle ilkbahar
ve yaz ayları boyunca bu gübreler kurutulur. Daha
sonra bu kurutulmuş gübrelerini sadece dikdörtgen
parçalara bölerler ve bir depolama odasında bırakırlar
(Foto.5). Köylüler tüm yı l boyunca bu tezekleri
kullanmaktadır. Yakıt olarak odun kullanımı ise
sınırlıdır. İnsanlar genellikle yakacak odunları kendi
ektikleri ağaçlardan elde ederler. Yakacak odun
satın alma örnekleri de olağandışı değildir. Bazen
çevrede bulunan saz ve yabani bitkiler de yakacak
odun olarak toplanmaktadır. Bununla birlikte,
odunsu ağaçların kısıtlılığından dolayı özellikle
kırsal toplumlar tarafından düzenli olarak yenilen
geleneksel tandır ekmeği pişirmek için yaygın olarak
tezek kullanı lmaktadır.
Source of water, firewood, and other natura/
resources
People mostly depended on rain and snow
melting water for agriculture. However, an artificial
channel had recently been dug by government to
supply irrigation water particularly for potato and
corn fields. For the drinking water, the villagers
commonly depended on natura! spring near
the settlement. Since Erzurum plain is marshy,
underground water was also available only two
to three meters below the surface. Therefore, the
villagers never had crisis or any difficulty collecting
their drinking water.
in recent years the villagers generally used coal
for heating during the winter months. However,
they used to use dung cake, which is locally called
"tezek" (Figure 6), even 15 years ago. No specific
formu la was observed to make these dung cakes.
After cleaning the barn, every day the villagers
simply dumped the cow dung in a vacant and open
area. The dung commonly dried throughout the late
spring and summer. Later they just cut the dried
dung chunks into rectangular pieces, deposited
inside of a storage room (Figure 6), and used all
year round. There was limited use of firewood.
People usually obtained the firewood from the
plants they planted. Buying firewood was alsa not
sometimes unusual. Sometimes reeds and hardy
weeds also were collected to be used as firewood
for cooking. However, because of the shortage of
woody firewood, the villagers commonly used
dung cakes particularly to bake the tandoor, one
kind of traditional bread regularly eaten by rural
societies in Turkey.
The use of mud was seen almost everywhere
in Alaybeyi village. it was used as raw material
for mudbrick, as mortar of stone wall, mudbrick
wall, and plaster in the building. However, people
did not have any preference for the quality of mud
they used. Normally, mud was collected from
every suitable place in and around the settlement.
Sometimes loamy soi l from the intermittent stream
area, sometimes soi I from the farming land, or
sometimes even the soil of the abandoned old
graveyard were used for this purpose.
445
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
Fotoğraf 5. Gübresel yakıt "tezek" üretimi.
Figure 6. Cow dung is dumped in open areas in Alaybeyi village, and dung cakes are deposited in the firewood sheds.
Alaybeyi köyünde hemen hemen her yapı
işinde çamur kullanımı görülmektedir. Kerpiç için
hammadde, taş duvar için harç, kerpiç duvardaki
sıva gibi çeşitli işlerde çamur kullanılmıştır.
Bununla birlikte, insanlar kullandıkları çamur
kalitesine dikkat etmeksizin, yerleşim yerinin
farklı alanlarından ve çevresindeki her hangi bir
uygun yerden çamur top l amaktadır. Çamurlu
topraklar, bazen mevsimsel olarak akan dere
yataklarından bazen tarım alanları ndan hatta bazen
de kullanmamış eski mezarlıklardan, çeşitli amaçlar
için toplanabilmektedir.
Market Ürününe Bağımlılık
İnsanlar genel olarak sebze yetiştirmektedir.
Ayrıca yumurta ve ilave et kaynağı için tavuk, hindi,
kaz ve ördek gibi evcil kuşlarla da beslenmektedir.
Fakat kendi üretilmiş kaynakları, Alaybeyi
toplulukların ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli
değildir. Bu nedenle, köydeki insanlar un, mercimek,
nohut, yumurta, patates, domates, soğan, sarımsak
gibi günlük kullanılan gıda ürünleriyle birlikte, tuz
ve yağ gibi diğer temel ürünlerini yakın bölgedeki
446
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
Dependency on market product
People commonly grew vegetables, as well as
raised chicken and other domestic birds for eggs
and supplementary source of meat. However, their
own production was not sufficient enough to fulfill
their needs. Therefore, people in Alaybeyi vi llage
had to buy common food products such as flour,
lentil, ch ickpeas, eggs, potatoes, tomatoes, onions,
garl ic along with some other basic goods such as
sa lt and oil from nearest markets. Since there was
electric supply from the government, the villagers
did not have to buy lamp oil or any other fuel.
Although regu larly used in near past, currently
no use of lamp or lantern was alsa seen in the
settlement. Commonly torches or simple mobile
phones were used in case of electric cut or while
going out in the dark.
Some other aspects
People were hospitable to strangers. However,
the inhabitants normally were not wil ling to al low
any strangers or outsiders to buy their lands or to
be settled down anywhere in their vi llage. The
participants said that they regularly maintain their
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUNKAYNAK
marketlerden satın almak zorunda kalmaktadırlar.
Devletin elektrik dağıtımından faydalanılması
sebebiyle, günümüzde köylülerin gaz lambası için
yağ veya başka bir yakıt satın almalarına gerek
kalmamıştır. Yakın geçmişte düzenli olarak kullanılsa
da, bugünkü yerleşimde hiç kimse gaz lambası veya
fener kullanmamaktadır. Elektrik kesilmelerinde
veya karanlıkta çıkarken, köylüler genellikle el
fenerleri veya basit cep telefonlarını kullanmaktadır.
Diğer Birkaç Husus
İnsanlar yabancı olan kişilere karşı
misafirperverdi. Ancak, bölge sakinleri normalde
yabancı veya köy dışından herhangi birinin
topraklarını satın almalarına veya köylerinin herhangi
bir yerine yerleşmelerine izin vem1eye istekli değildi.
Katılımcılar, Paşayurdu, Sarıyayla, Özbilen ve Ocak
köyü gibi diğer komşu köylerle iletişimlerini düzenli
olarak sürdürdüklerini söylemişlerdir. Bu köylerin
sakinleri, Erzurum-Erzincan karayolu üzerinden
seyahat etmek için yerleşim üzerinden geçerken,
sık sık Alaybeyi'nde mola verirler. Katılımcılar, bu
köylerde çok sayıda arkadaşları olduğunu, inşaat
için veya başka ihtiyaçlar için genellikle birbirlerine
yardımcı olduklarını ifade etmişlerdir.
Mevcut Alaybeyi köyündeki tüm sakinler Sünni
Müslümandır ve hayatları boyunca İslami kurallara
uymuşlardır. Bununla birlikte, yerleşimde hala pek
çok geleneksel inanca dair örnekler de tespit edilmiştir.
Örneğin, bir saksağanın evinin önünde ötüyor olması,
misafirin geleceğine işaret ediyordu. Benzer şekilde,
eğer bir tilki herhangi birinin yolundan geçerse,
o kişiye iyi şans getirdiğine inanılırdı. Alaybeyi
köyündeki insanlar da evlerini veya bahçelerini
korumak için sıklıkla farklı hayvan kısımlarını ve
hayvanlarla ilgili nesneleri ku llanmışlardır. Örneğin,
at, sığır, koç ve keçi kafatasları, iyi şans getireceğine
inanılan veya haneyi kötü ruhlardan koruyacak kutsal
nesneler olarak eve asılırmış. Pek çok aile, iyi şans
tılsımları olduğuna inandığı için ön kapıda, yatak
odasının içinde veya ahırın girişinde at nalı asarmış.
Köydeki yaşlı insanlar, kuşaktan kuşağa
geçen efsanevi hikayeler anlatırlar. Bu hikayelerin
bazıları, farklı dini figürlere dayanıyordu ve bu
efsaneler genellikle doğal ortamlarında hayvanlar
ya da bitkilerle ilişkilendirilmiştir. Örneğin yaşlı
bir kadın, yarasaların hikayesini şöyle anlattı:
"Dünyadaki bütün kuşların tüyleri varken neden
communication with other neighboring villages
including Paşayurdu, Sar ı yayla, Özbilen and Ocak
villages. The people of these vil lages often stopped
in Alaybeyi while crossing over the settlement to
travel through Erzurum-Erzincan highway. The
participants said that they have many friends
in these villages, they often help each other far
construction or any other necessities.
AII inhabitants in present Alaybeyi village were
Muslim and fallowing Sunni lslamic code in their
life. However, many examples of traditional beliefs
were stili faund in the settlement. Far example, it is
widely believed that there wi l I be arrival of guests
if a magpie sang in front a household. Similarly,
if a fox passed across anyone's way, it was strong
believed to bring good fortune far that person.
People in Alaybeyi village alsa often used different
animal parts and animal related objects to protect
their households or garden. Far example, skulls of
horse, cattle, ram and goat were hung in a house,
believing to bring good luck, or as sacred objects
that will protect the household from evil sp irits.
Many families hung horseshoes on the front door,
inside the bedroom, or on the entrance of barn,
believing them to be good luck talismans.
Elderly people in the village often recited
mythical stories that passed through generation
after generation. Some of these stories were even
based on different religious figures, and these
myths were often associated with animals or plants
in their natura! environment. Far example, an old
lady narrated the story of bats as fal lows: "Afi birds
in the world have feathers, but bats do not have any,
because one day our prophet was exhausted and
taking some rest in a cave. The birds around him
were tefling each other to provide the prophet their
feather so that he could get some comfort by using
them as bed and pillow. None of them was agreed
to give saying, 'if I give my feather, how can I fly
without my feather? Can anyone be a bird without
feather; can anyone be able to fly without feather?'
However, although afi other birds disagreed, the
bat agreed ta provide the prophet afi of its feathers
and eventuafly become the only birdin the world
flying without having any feather."
Almostall families in the vil lage hada television.
However, the participants said that there were
many traditional sports and indoor games in their
settlement befare the arrival of television about
20 to 25 years ago. Children stili played different
types of traditional games and sport. There were
447
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
yarasaların yoktur? Diye sorarak başladı. Bir gün
Peygamberimiz, yorulup mağarada dinlenmeye
çekiliı; etrafındaki kuşlar; yatak-yastık yapıp
daha
rahat dinlenebilmesi için tüylerini peygambere
verip vermemeyi konuşurlar. Tüyleri olmadan
uçamayacaklarını düşündüklerinden, hiçbirisi
tüylerini vermeye yanaşmaz. Bunu kabul eden tek kuş
olan yarasa, dünyada kuş tüyü olmadan uçabilen tek
kuş türü olur."
Neredeyse köyün bütün ailelerinde televizyon
vardı. Ancak katılımcılar, yaklaşık 20-25 yıl önce
televizyon gelmeden önce yerleşim yerlerinde birçok
geleneksel spor ve iç mekan oyunları olduğunu
söylediler. Çocuklar hala farklı türde geleneksel
oyunlar oynuyorlardı. Farklı hayvanlar ve hayvan
kısımlarıyla ilgili yerel spor örnekleri de vardı.
Örneğin, çok sık düzenlenmemekle birlikte özellikle
son yıllarda bölgede ve Alaybeyi köyünde horoz
dövüşü çok popülerdi ancak günümüzde yasak
olması nedeniyle görülmemektedir.
Tartışma
Yukarıda anlatılan Alaybeyi Köyü sosyo-kültürel
uygulamaları ve geçim stratejileri hakkındaki temel
bilgiler, Alaybeyi Höyük toplumlarının kısmen de
olsa yorumlanabileceğini göstermektedir. Bu durum
özellikle mimari uygulamalarda göze çarpmaktadır.
Mimari uygulamalardaki tercihlerin, her dönemde
çevresel koşullara uyum stratejisi içinde şekillendiği
dikkati çeker. Günümüz Alaybeyi Köylüleri, hala
basit kerpiçler yapmakta, özellikle alt kısımda
kalan kerpiç duvarını yağmurdan korumak veya kar
suyunun çatıdan erimesiyle oluşan olası yıpranma
ve erozyona karşı önlem almak için her zaman
kerpiç evin bir parçası olarak taş temelli bir duvar
ile inşa etmektedirler. Günümüzde bu evler beşik
çatı tipinde yapılıp çatılar sac ile kaplanmaktadır.
Alaybeyi Höyük'teki tüm yapıların taş temelli olduğu
arkeolojik kazılarla ortaya konulmuştur (Erkmcn &
Altunkaynak, 2017). Bu taş temelli duvarların kerpiç
duvarla örülerek tamamlandığı düşünülmekle beraber
izlerine rastlanmamıştır. Olası kerpiç duvarların ise
binlerce yıl lık süreçte, doğal toprakla karışarak yavaş
yavaş kaybolduğu öngörülebilir. Yerleşimin yüzey
toprağına çok yakın olması, bu sürece önemli katkıda
bulunmuştur. Üst örtülerine dair izlerin de silindiği
açıkça görülmektedir. Ancak halen bazı Alaybeyi
yapılarında ve çevre köylerde gözlendiği gibi
Alaybeyi Höyük yapılarının da çatılarının düz, sazlık
448
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
alsa examples of loca! sport related to different
animals and anima l parts. For example, although
not usual ly arranged in recent days because of
legal prohibition, particularly cockfight was very
popular in the region and Alaybeyi vil lage in
recent past.
Discussion
Considering the above mentioned basic
information on the socio-culture and subsistence
strategies of present day Alaybeyi village, we can at
least predict some interpretation of archaeological
assemblage of Alaybeyi Höyük. Particularly, while
looking at the architectural pattern, it appeared that
the adaptation strategies with the environmental
conditions were the primary focus in al l types
of architecture. This can also be applied for the
people at Alaybeyi Höyük. People sti li make
mudbrick in a simple way and by themselves. A
stone foundation wall is always a part of every
mudbrick house, particularly to protect the lower
part mudbrick wall from probable weathering or
erosion that commonly occur by rain or melting
snow water from the roof. Today, these houses
are built in gable roof type and covered w ith
tin foils. Comparable to this picture, most of the
architectural remains found at Alaybeyi Höyük
were similar type of stone foundation (Erkmen &
Altunkaynak, 2017), which eventually remained
preserved at that site. The locally made mudbrick
walls of these houses perhaps gradually mixed
with natura! soil throughout the site formation
process through thousands of years. Alaybeyi
Höyük's close proximity to the surface soil perhaps
significantly contributed to this mixing process.
On the other hand, no idea about the upper part
and roof covering of these architectural remains of
the site was found in excavations. However, unlike
the recent trends of arch type roofs using the tin
foil, perhaps the roofs of the houses at Alaybeyi
Höyük were made flat, combined with reeds and
mud, and supported by wooden beam. This type
of flat roof was stil ! seen in present Alaybeyi and
neighboring villages.
Since the past climate condition in Alaybeyi
region was more or less similar the present day
(see Chapter il in this book), it is alsa assumable
that the people of Alaybeyi Höyük exploited
comparatively fresher and richer natural resources
that present Erzurum plain. lf happened so, there
were apparently more wild animal species in their
environment than today. With a considerable
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUNKAYNAK
ve çamurla birleştirilerek ahşap kiriş ile desteklenmiş
olması muhtemeldir.
Alaybeyi bölgesindeki iklim durumu aşağı
yukarı günümüzdekine benzer olduğu için (Bu
kitapta Bölüm II), Alaybeyi Höyük halkının,
Erzurum Ovası 'ndakinden nispeten daha temiz bir
çevreyi kullandığı varsayılmaktad ır. Bu durumda,
çevrelerinde bugüne nazaran daha fazla yabani
hayvan türünün varlığı düşünülebilir. Tilki, kurt,
yaban domuzu, su samuru ve köstebek de dahil olmak
üzere önemli sayıda memelinin bulunduğu bölgede,
şu anda en az 239 yabani kuş türü bulunmaktadır (Sari
vd., 2018). Alaybeyi kazılarından ele geçen Cervus
elaphus (Kızıl geyik) kalıntıları (Siddiq, 2019b),
Erzurum tür listesi için önemli bir kayıt olarak
belirlenmiştir. Bu durum, yerleşimin kuzeyinde,
potansiyel oıman a l anı o larak belirlenen kısımların,
tarihönecsi süreçlerde iğne yapraklı veya sekonder
türlerden oluşan ormanların varlığına işaret ettiği
şeklinde yoıumlanmıştır. Zira kızıl geyikler, karışık
ormanlar ya da orman içi açıklıkların olabileceği iğne
yapraklı ormanlarda yaşamaktadır (Bu kitapta bölüm
U). Yine Alaybeyi kazılarından elde edilen arkeo-
botanik veriler arasında tespit edilen meşe kalıntıları
(Bu kitapta bölüm X), bölgenin ormanlık olması
olasılığını güçlendirmiştir. Ayrıca, sulak alanlar
ve bataklık alanlarının elverişli olması sayesinde,
Alaybeyi Höyük halkı, bugün olduğu gibi temel
geçim kaynakları için büyükbaş hayvan besici l iği ile
geçimini sürdürmüş olabilir. Bu durum, yerleşmedeki
zooarkeolojik kalıntılarla da desteklenmektedir
(Siddiq, 2019a, 2019b).
Alaybeyi Höyük toplumlarının, bugün olduğu
gibi yılda bir kez tarımsal üretime girme şansı
yakaladığı ve muhtemelen çok az sebze ve mahsulle
sınırlı olduğu, hayvancılık ağırlıklı, tarım destekli
bir ekonomik yapıya sahip olduğu düşünülebilir.
Alaybeyi köyündeki mevcut insanları n ortak geçim
stratejileri, düzenli faaliyetlerindeki farklılıklar,
çevre ve doğal kaynakların kullanılması üzerine
etkileşimleri, komşu yerleşimlerl e ilişkilerin i n ve
iletişimlerinin örüntüsü göz önüne alındığında, genel
olarak Alaybeyi Höyük'teki insanların, muhtemelen
bugünkü Doğu Anadolu toplumlarına yaklaşık bir
yaşam sürdükleri düşünülebilir. İklim şartlarının
da büyük oranda benzer olduğu düşünüldüğünde,
kısa süreli tarım aktivitelerinin yanı sıra büyük
oranda hayvancılık, ekonomik yapının temellerini
number of mammals including fox, wolf, boar,
otter and vole, there are at least 239 wild bird
species presently found in the region (Sari et al.,
2018). The remains of red deer (Cervus elaphus)
in the faunal remains of Alaybeyi Höyük were
identified ta be an important record far the species
list in Erzurum region. Considering the significant
ratio of the red deer in Alaybeyi fauna, it was
interpreted that there was coniferous ar oak farest
vegetation in the region, possibly in the northern
region of Alaybeyi Höyük, during the prehistoric
period (Siddiq 2019b). This is because red deer
commonly live in open farest habitats with mixed
forest ar coniferous trees (Chapter il of this book).
Moreover, the evidence of oak vegetation in the
archaeobotan ical data of Alaybeyi Höyük (see
Chapter X in this book) strengthened the possibi lity
of the presence of farest vegetation in the region
during that time. Besides, because of the favorable
condition in wetlands and marshier, people of
Alaybeyi Höyük might have heavily depended on
cattle pastoralism far their basic subsistence as like
today. This is alsa supported by zooarchaeological
remains at the site (Siddiq, 2019a, 2019b).
it can be argued that the prehistoric people of
Alaybeyi Höyük only had chance ta get engaged
with agricultural production hardly once a year,
likely limited ta very few vegetables and crops and
mainly depended on pastoralism like the people
in the region. Looking at the common subsistence
strategies of present peop le at Alaybeyi vi l lage,
variation in their regular activities throughout
the seasons, their interactions with environment
and exploitation of natural resources, and the
pattern of their relationships and communication
with neighboring settl eıne nts, it can overall be
argued that the people at Alaybeyi Höyük perhaps
maintained a lifestyle more ar less similar ta the
contemporary EastAnatolian societies. Considering
that climate conditions were alsa similar, it is
acceptable that people at the site had a subsistence
practice mainly based on animal husbandry and
often supported by seasonal agricultural activities.
This is alsa supported by archaeological data at the
site.
in our ethnographic data on the present people
of Alaybeyi vi llage, it was found that the individuals
suffered serious tooth losses befare reaching their
60 years of age. A s iınilar situation has alsa been
observed froın the osteoarchaeological study on
the skeletal remains of the prehistoric people of
Alaybeyi Höyük. Na sign of violence has been
449
Günümüz Alaybeyi Köyü Işığında Alaybeyi Höyük Üzerine
Etııoarkeolojik Yorumlar
oluşturmaktadı r. Bu durum arkeolojik verilerle de
desteklenmektedir.
Köyde yaşayan insanlar üzerinde yapılan
incelemelerde, bireylerin 60 yaş mı gönncdcn ciddi diş
kayıpları yaşadığı tespit edilmiştir. Benzer bir durum
ise antropolojik incelemeler sonucunda tarihöncesi
Alaybeyi toplumlarında da tespit edilmiştir.
Antropolojik incelemeler, hem Erken Tunç Çağ'da
hem de Demir Çağlar'da Alaybeyi'nde yaşayan
insan kemikleri üzerinde hiç şiddet izi görülmediğini,
hemen her dönemde en büyük problemlerinin diş
hastalıklarından kaynaklandığını göstermiştir (Bu
kitapta bölüm VIII-IX). Bu durum erken dönemlerde
de barışçıl bir yaşam süren Alaybeyi halkının,
dişlerinden muzdarip olma durumunun, beslenme
şekline bağlı olarak günümüze kadar devam ettiğini
göstermekle beraber, ileride yapılacak olan ONA
analizleri ile bu sorunun genetik faktörleri de
değerlendirilebilecektir.
Öte yandan, Alaybeyi Höyük'teki sembolik
faaliyetlere bakıldığında, özellikle hayvan mezarları
dikkati çeker. Bugünkü köy yaşamında, bazı ai lelerin
yılda bir veya iki kez balık yemeleri zor olsa da,
her ailenin hemen hemen her gün, özellikle günlük
öğle ve akşam yemeklerinde et yediği görülmüştür.
İnsanlar yedikleri et artıklarını evlerinin etrafına
atmaktadırlar. Fakat köyün içinde, hayvanları
gömmeye dair bir ize rastlanmazken, yaban domuzu,
kurt ve tilki gibi avladıkları ancak yemedikleri
tüm yabani türleri, olası hastalık riskine karşm
köy dışmda bir yere gömmüşlerdir. Dolayısıyla,
Alaybeyi Höyük' ün arkeolojik sahasmdaki, insan
iskeleti ile beraber ya da tek başına gömülen
hayvanlar, yerleşmedeki kültürel uygulamaların ve
sembolik faaliyetlerin sonucu gibi görünmektedir.
Arkeolojik verilerle tespit edilen ancak günümüz
gelenek ve göreneklerine çok yakın olmayan bu
durum ise hayvanlarla olan duygusal bağlarla
ilişkilidir. Bu durum daha ziyade sembolik faktörlü
bir etki leşime dayanmaktadır. Günümüzde köyde
hakim olan Sünni Müslüman inanış, hayvanların
yenilebilen türlerini belirlemekte, yenilemeyen türler
ise genellikle köy dışmda gömülmekte ve saygı
görmemektedir. Tarihöncesi dönemlerde ise özellikle
bazı hayvanların, kendilerine ait mezarları yapı lacak
kadar önemsendiğine tanık olmaktayız.
Sert geçen mevsim şartları nedeniyle yılın altı
ayı, insanların tarım ve hayvancılık faaliyetlerinde
450
Some Ethnoarchaeological Notes on Alaybeyi Höyük
in the Light of Present A laybeyi Village
observed on the human skeletons of the site both
from the Early Bronze Age and the lron Age.
However, most of the skeletal remains of these both
periods showed serious problem of dental diseases
(see Chapter VIII-IX in this book). This situation
indicates that similar to the present people at
Alaybeyi village, the peacefully living prehistoric
people of Alaybeyi Höyük also seriously suffered
from the dental illness perhaps because of their
strong dependency on meat-based diet. However,
detail factors of this problem are planned to be
examined by DNA analyzes in future research
projects.
Looking at the symbolic activities at the
site, particularly animal burials bring significant
attention. it was seen that while some families
hardly eat fish once or twice a year, every family
eats meat almost every day, particu larly in their
everyday lunch and d inner. These meat-eating
people randomly throw the faod residue around
their house. However, nota single example showed
that, whether wild or domestic, people dumped or
buried any dead animal inside their village. Most
of the time they buried ali dead animals, and also
all wild species including boar, wolves and foxes,
far away of their village. Therefare, all types of
animal burials at archaeological site of Alaybeyi
Höyük, whether associate with human skeleton or
not, appear to be the result of cultural practice and
symbolic activities at the site. While widely present
in the archaeological records but not very common
in present day customs and traditions in the region,
the animal burials could be related to emotional
relationships between human and animals at
the site. More specifically, the assemblages were
probably the result of symbol ic practices at the site.
Presently fallowing the Sunni sect in their rel igious
practice, the Alaybeyi people always show their
deep respect far both the animals they eat and
the animals they commonly do not eat because
of religious prohibition . They commonly buried
these wild an imals away of their settlement if they
had to ki li them far a certain reason. Looki ng at
some examples at the site, however, it is seen
that the people of Alaybeyi Höyük cared far these
particular an imal burials at the very same way they
cared far other human burials.
Overall, it can be said that because of the harsh
climate conditions, the prehistoric people at site
could not have chance to engage in agriculture and
pastoral activities far about six months of the year.
This allowed them to stay at home fara long period
 Abu Bakar SIDDIQ - Burcu SAVAŞ - Engin ÇOŞAR - Gülşah ALTUNKAYNAK

bulunamaması, evde kalmalarına ve maddi kültür
işçiliği ile meşgul
olma şansına sahip olmalarına
olanak sağlamış ve el sanatları ile maddi eşyaların
üretimi de yerleşim alanındaki son derece önemli bir
geçim kaynağı olmuştur. Bu durumAlaybeyi Höyük' te
ele geçen buluntularda çok net olarak gözlenmektedir
(Erkmen & Altunkaynak, 2017). Özellikle Helenistik
etkilerin yoğun olarak hissedildiği, Demir Çağ
sonlarında, höyük halkı yüksek işçilik ve özenle
ürettiği sanat eserlerini mezarlarına hediye olarak
sunmuş, dönemin zengin zanaatçılığını günümüze
taşımıştır.
of time each year and have the chance to invest
their labor in the manufacture of m ateria l cultures.
Consequently, the production of handicrafts and
material objects became a very important source
of livelihood in Alaybeyi Höyük. This is also clearly
observed in archaeological records unearthed at
the site (Erkmen & Altunkaynak, 2017). With the
strong influence of the Hellenistic tradition, the
people of the mound produced the art and crafts
with great enthusiasm particularly throughout the
Late lron Age. People in the region offered these
craft objects as valuable grave goods, used in their
dai ly life and far different cultural activities, as
well as brought the tradition of rich craftsmanship
even to the present day.

Kaynakça / References
Kitap / Books:
Broderick, L. (ed.) (2016). People witlıAnimals: Perspectives and Studies in Etlınozooarclıaeology. Oxford, UK: Oxbow
Books.
David, N. & Kramer, C. (2001 ). Ethnoarclıaeology in Actioıı. Cambridgc, UK: Cambridge University Press. doi:I 0.1017/
CB09781316036488 .
Emir, D. A. (2005). Bayburt'ta Ehram. Bayburt, Turkey: Bayburt Valiliği İl Özel İdares i .
Vitrnvius, Mimarlık Üzerine On Kitap, Kitap VI, Bölüm 1, Konut Biçeminin Belirleyicisi Olarak İklim, Madde 1-2, Sayfa
125.
Makale/ Articles:
Cortazzi, M. (2001). Narrative analysis in ethnography. in: Atkinson, P., Coffey, A., Delamont, S., Lofland, J. & Lofland,
L. (eds). Handbook of Etlınography (pp. 384-394). Landon: Sage.
Heyi, B. S. (2001). Ethnographic interviewing. in: Atkinson, P., Coffey, A., Delamont, S., Lofland, J. & Lofland, L. (eds).
Handbook ofEthnography (pp. 369-384). Landon, UK: Sage.
Sari A, ArpacıkA, Başkaya Ş (2018). Bird species of Erzurum marshes in Northeasıern Anatolia, Turkey. Pakistan Journal
ofZoology, 50(2), 629-63 7. doi: 10.17582/joumal.pjz/2018.50.2.629.637.
Siddiq, A. B. (2019b). Animal remains of Alaybeyi Höyük. Turkish Journal of Veteriııary and Animal Sciences, 43:
doi:10.3906/vet-1908-74 (in Press).
Sinopoli, C. M. (1991). Seeking the past through the present: recent ethnoarchaeological research in South Asia. Asian
Perspectives, 30(2), 177-192.

Bildiri / Proceedings:
Erkmen, M. & Altunkaynak, G. (2017). 2016 Yılı Alaybeyi Höyük Kazısı. in: 26. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu
(pp. 237-262). Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
Siddiq, A. B. (2019a). Kuzeydoğu Anadolu'nun en eski yerleşim i Alaybeyi Höyük hayvan kalıntıları. in: 35. Arkeomeh'i
Sonuçları Toplantısı. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları (Basım aşamasında).

451