Palme Yayınları Biyoloji Soru Bankası A

Biyoloji
SORU KİTABI - A
Bilgehan PERİ
Banu KARAAĞAÇ
PALME
YAYINEVİ
Biyoloji Soru Kitabı Bilgehan PERİ Banu KARAAĞAÇ
PALME
YAYINEVİ Yayın No. 1643 / 18
Yayına Hazırlama : PALME Dizgi Grafik Birimi

Yayıncı Sertifika No. : 14142
PALME Yayınevi©
ISBN : 978-605-282-128-2
Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. AŞ

Baskı Tarihi : 2018
Basımevi Sertifika No. : 16102
Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz,

dolaylı dahi olsa kullanılamaz; teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz.
Her hakkı saklıdır, PALME YAYINEVİ’ne aittir.
“Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR”
M. Kemal ATATÜRK
YAYINEVİ’NDEN
Milli Eğitim Bakanlığının uygulamaya koyduğu öğretim programlarının ana felsefesi; öğrencilerin kendilerine
güvenen, sistemli düşünebilen, girişimci, planlı çalışma alışkanlığına ve eleştirel bakış açısına sahip, estetik duyguları
ve yaratıcılıkları gelişmiş bireyler olmalarını sağlamaktır. İşte bu felsefe okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak
yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır.
Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen,
yaratıcı bir beyin gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle bir süreçte yetişen gençler etrafı ile sağlıklı iletişim kurabi-
lecek, kendini iyi tanıyacak ve çevresine daha yararlı bireyler olacaktır.
Yayınevimiz tarafından büyük bir özveriyle hazırlanan bu yayınlar, yukarıda belirtilen bakış açısıyla oluşturulmuş,
yeni sınav sistemine (YKS) uygun bir nitelik kazanmıştır.
Bu kitabın hazırlanmasında büyük emekler veren değerli yazarımız/ yazarlarımıza teşekkür ederiz.
Yayınevimizin lise grubundaki yüzlerce yayınlarından biri olan kitabımızın tüm öğrencilerimize yararlı olmasını,
öğretmenlerimize de derslerinde katkı sağlamasını diliyoruz.

Palme Yayınevi
4
YAZARLARDAN
Sevgili Öğrenciler,
Milli Eğitim Bakanlığı’nın değişen müfredatına bağlı kalarak hazırladığımız YKS soru kitabımızın öğrencilere mevcut
sistemde yardımcı olacağına inanıyoruz.
Soru kitabımız tüm konuları kapsayan A ve B kitaplarından oluşmaktadır. Kitabımızda her bir konuyla ilgili temel
kavramlar ve testler bulunmaktadır. Temel kavramlar konular ile ilgili önemli bilgileri vurgulamakta, konu testleri ise
bu bilgilerin pekiştirilmesine yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte, konu testlerinin ünite kapsamına göre alt konulara
ayrılması ile öğrencinin konuyu daha kolay kavraması ve konular arasında bağlantı kurması amaçlanmıştır.
Soru kitabımızın hazırlanmasında bize destek olan Palme Yayınevi Genel Müdürü Sn. İlhan BUDAK’a ve görsel tasa-
rım çalışmalarını yapan Palme Yayınevi dizgi birimi çalışanlarına teşekkür ederiz.
Umudunuzun başarıya dönüştüğü bir yıl olması dileğiyle...
Banu KARAAĞAÇ Bilgehan PERİ

banu.karaagac@hotmail.com bilgehanperi@gmail.com
0533 720 43 72 0532 763 40 26
5
A KİTABI
ÜNİTE 1 Canlıların Ortak Özellikleri ve GRAFİK YORUMLAMA ................................................ 8
ÜNİTE 2 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ .................................................................................... 22
ÜNİTE 3 HÜCRE .................................................................................................................................44
ÜNİTE 4 EKOLOJİ ............................................................................................................................. 66
ÜNİTE 5 MİKROORGANİZMALAR (Bakteri - Arkebakteri - Protista) ................................................... 100
ÜNİTE 6 CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI ............................................................. 118
ÜNİTE 7 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME ..............................................................................140
ÜNİTE 8 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ................................................................................152
ÜNİTE 9 KALITIM .............................................................................................................................174
ÜNİTE 10 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................212
ÜNİTE 11 ENDOKRİN SİSTEM ........................................................................................................ 232
B KİTABI
ÜNİTE 12 DUYU ORGANLARI .............................................................................................................. 8
ÜNİTE 13 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ ...................................................................................... 22
ÜNİTE 14 SİNDİRİM SİSTEMİ.......................................................................................................... 44
ÜNİTE 15 DOLAŞIM SİSTEMİ ........................................................................................................... 56
ÜNİTE 16 VÜCUDUN SAVUNULMASI VE BAĞIŞIKLIK ......................................................................... 80
ÜNİTE 17 SOLUNUM SİSTEMİ .......................................................................................................... 90
ÜNİTE 18 BOŞALTIM SİSTEMİ ......................................................................................................... 112
ÜNİTE 19 ÜREME SİSTEMİ VE EMBRİYONİK GELİŞİM ..................................................................... 132
ÜNİTE 20 GENDEN PROTEİNE (NÜKLEİK ASİTLER - PROTEİN SENTEZİ) .......................................... 152
ÜNİTE 21 BİYOTEKNOLOJİ VE GEN MÜHENDİSLİĞİ ........................................................................ 174
ÜNİTE 22 SOLUNUM ..................................................................................................................... 184
ÜNİTE 23 FOTOSENTEZ ................................................................................................................. 206
ÜNİTE 24 BİTKİLERİN YAPISI ......................................................................................................... 228
ÜNİTE 25 BİTKİLERDE BÜYÜME VE HAREKET ................................................................................ 246
ÜNİTE 26 BİTKİLERDE MADDE TAŞINMASI .................................................................................... 260
ÜNİTE 27 BİTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME............................................................................................ 272
6
İÇİNDEKİLER
A KİTABI
ÜNİTE 1 Canlıların Ortak Özellikleri ve GRAFİK YORUMLAMA...........................8
ÜNİTE 2 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ.......................................................................................22

Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler
Enzimler
Karma
ÜNİTE 3 HÜCRE .................................................................................................................................................... 44

Hücre Organelleri
Hücre Zarı ve Madde Geçişleri
Karma
ÜNİTE 4 EKOLOJİ................................................................................................................................................. 66
Popülasyon Ekolojisi
Komünite Ekolojisi
Ekosistem Ekolojisi
Karma
ÜNİTE 5 MİKROORGANİZMALAR (Bakteri - Arkebakteri - Protista) ................................. 100
ÜNİTE 6 CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI ................................................. 118
ÜNİTE 7 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME .......................................................................... 140

Mitoz Bölünme

Eşeysiz Üreme

Karma
ÜNİTE 8 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ........................................................................... 152

Mayoz Bölünme

Eşeyli Üreme

Karma
ÜNİTE 9 KALITIM ............................................................................................................................................... 174

Mendel Genetiği ve Uzantıları
Kan Grupları
Eşeye Bağlı Kalıtım
Karma
ÜNİTE 10 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................................. 212

Nöronun Yapısı ve İmpuls İletimi

Karma
ÜNİTE 11 ENDOKRİN SİSTEM ...................................................................................................................... 232
7
Canlıların Ortak Özellikleri
ve Grafik Yorumlama
1.
Ünite
1.Ünite / CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ VE GRAFİK YORUMLAMA
Temel Kavramlar
1. TEST
� Canlılar bakteriler, arkeler, pro-
tistler, mantar, bitkiler ve hay-
1. Aşağıdaki grafikte uzun süre aç kalan bir bire- 3. Aşağıdaki özelliklerden hangisi tüm canlı- vanlar olmak üzere altı alemde
yin vücudunda depoladığı üç farklı besin mik- larda ortak olarak görülmez? incelenirler.
tarının zamana bağlı değişimi verilmiştir.
A) Metabolizma sonucu oluşan atıkların vü-
12
cuttan uzaklaştırılması
Depolanmış vücut enerji rezervi (kg)
10 Protein B) Çevresel uyarılara tepki gösterme

C) Mayoz bölünme ile gamet oluşumu
8
Yağ D) Metabolik faaliyetler için gerekli olan
6 ATP’nin üretimi
4
E) Yönetici molekül olarak DNA içerme
� Bu alemlerde bulunan canlıla-

2
Karbonhidrat rın farklı özellikleri olduğu gibi
0 ortak özellikleride vardır.
0 1 2 3 4 5 6 7
Açlık haftaları 4. Orta boylu toprak ispinozu Galapagos Adala-
rında yaşayan ve tohumla beslenen bir kuş tü-
Bu grafiğe göre uzun süre aç kalan bir bi-
rüdür. Bu kuşlar üzerinde çalışma yapan araş-
reyde,
tırmacılar 1977 yılında gerçekleşen kuraklık
I. Karbonhidrat depoları birinci hafta sonun- öncesinde ve sonrasında elde ettikleri verileri
da tükenir. kullanarak gaga genişliğindeki değişimle il-
II. Protein depoları ikinci haftadan sonra kul- gili aşağıdaki grafiği çizmişlerdir. 1985 yılına
lanılmaya başlanır. kadar devam eden gözlemlerde geniş gagalı
ispinoz sayısının fazla olduğu tespit edilmiştir.
Palme Yayınevi
III. Yağ depoları protein depolarından daha � Aşağıda canlıların ortak özellik-
hızlı azalır. 10 leri verilmiştir :
yorumlarından hangileri yapılabilir? • hücresel yapı
Ortalama gaga genişliği
• beslenme
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 9 • solunumla ATP üretimi
D) I ve II E) I ve III • organizasyon
• uyarıya tepki verme
8
• metabolizma
2. Aşağıda üç farklı ortama konulan alyuvar hüc-
• hareket
resinde meydana gelen değişimler gösteril-
0 • üreme
miştir.
1976 1978 • boşaltım
(Önceki 3 yıla (Kuraklıktan • adaptasyon
H 2O H2O H 2O H2O benzer) sonra)
• hemeostasi
Kuraklıktan sonraki gaga genişliğindeki • protein sentezi
değişimle ilgili,
Hipotonik çözelti İzotonik çözelti Hipertonik çözelti l. Daha geniş gagaya sahip olan ispinozların
yaşama ve üreme şansı artmıştır.
Şemaya göre alyuvar hücreleri ile ilgili, ll. Bu değişimin nedeni kuraklığın ilgili bölge-
l. İzotonik ortamla, su alış verişi yapmazlar. deki küçük tohum sayısını azaltması olabi-
ll. Hipertonik ortamda hacimleri artar. lir.
lll. Hipotonik ortamda su alarak patlarlar. lll. Kalıtsal olup yeni nesillere aktarılabilmiştir.
� Tüm canlılar yapısal ve işlev-
yargılarından hangileri doğrudur? yorumlarından hangileri yapılabilir? sel bakımdan en küçük birim
olan hücre veya hücrelerden
A) Yalnız lll B) l ve ll C) l ve lll A) Yalnız l B) l ve ll C) l ve lll meydana gelir. Canlılar hücre
D) ll ve lll E) l, ll ve lll sayılarına ve yapılarına göre
D) ll ve lll E) l, ll ve lll
gruplandırılabilir.
9
Temel Kavramlar 5. Aşağıdakilerden hangisi biyolojinin doğru- 7. Aşağıdaki tabloda Ağustos 1883'de Krakatau
� Bakteri, amip ve paramesyum dan ilgilendiği alanlardan birisi olamaz? adasında meydana gelen bir seri volkanik pat-
gibi canlılar tek hücrelidir. Şap- A) Ormanların kesilmesi erozyona neden olur lama sonrasında adadaki bitki ve kuş türlerinin
kalı mantar, ayçiçeği ve insan mu? sayısının yıllara bağlı değişimi verilmiştir.
gibi canlılar ise çok hücrelidir.
B) Çeşitli hastalıkların tedavisinde kök hücre Bitki türleri- Kuş türleri-
Yıl
yöntemi kullanılabilir mi? nin sayısı nin sayısı
C) Hepatit B’ye neden olan virüs temas yo- 1883 0 0
luyla başka bir bireye bulaşabilir mi? 1886 26 0
D) Zehirli ve tehlikeli atık maddeleri zararsız 1897 64 8
veya daha az zararlı maddelere parçala- 1908 115 13
mak için mikroorganizmalardan faydalanı- 1920 184 27
labilir mi? 1928 214 27
E) Işığın yansımasını ve kırılmasını etkileyen
1934 271 29
faktörler nelerdir?
Bu tabloya göre,
I. Volkanik patlama sonucu adada yaşayan
6. Avustralya’daki Sidney Üniversitesi’nde yapı- bitki ve kuş türü kalmamıştır.
lan bir çalışmada deniz yosunu yoğunluğunun II. Patlamadan üç yıl sonra adada bazı bitki
bölgedeki denizkestanesi ve denizminaresi ve kuş türlerine rastlanmıştır.
sayısı ile ilişkisi araştırılmıştır. III. Patlamadan sonraki süreçte bitki türleri-
'HQL]PLQDUHOHULYHGHQL]NHVWDQHOHUL nin adaya yerleşme hızı kuş türlerine göre
ELUOLNWHX]DNODêWÇUÇOPÇê
daha fazladır.
'HQL]\RVXQX\RçXQOXçX
� Hücreler yapısına göre prokar- Palme Yayınevi yorumlarından hangileri yapılabilir?

'HQL]NHVWDQHVL 6DGHFHGHQL]
yot ve ökaryot olmak üzere iki- NHVWDQHOHUL
ye ayrılır. Prokaryot hücrelerde
X]DNODê A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
WÇUÇOPÇê
çekirdek ve zarla çevrili orga- 'HQL]PLQDUHVL D) II ve III E) I, II ve III
neller bulunmaz.
6DGHFHGHQL]PLQDUHOHUL
X]DNODêWÇUÇOPÇê
8. Aşağıdaki tabloda albino özelliği bakımından

.RQWUROGHQL]PLQDUHOHULYH taşıyıcı anne ve babanın sahip olabileceği ço-
GHQL]NHVWDQHOHULPHYFXW
cukların genotip ve fenotipleri verilmiştir.
$çXVWRV éXEDW $çXVWRV éXEDW
Ebeveynler
Normal Normal
Aa × Aa
Grafiğe göre,
l. Denizkestanesinin ve denizminaresinin Sperm A a
birlikte bulunduğu alanlarda deniz yosun- Yumurta
Aa
AA Normal
ları fazla gelişemez. A Normal (taşıyıcı)
ll. Sadece denizminarelerinin uzaklaştırıldığı Aa
a Normal aa
alanlardaki deniz yosunu yoğunluğu, sa- (taşıyıcı) Albino
dece denizkestanelerinin uzaklaştırıldığı
alanlara göre daha fazladır. Tabloya göre,
lll. Deniz yosunu yoğunluğunun en hızlı bi- l. Albino bir bireyde “A” geni bulunamaz.
çimde arttığı alanlar denizminaresi ve ll. Albino olmayan anne ve babanın albino
denizkestanelerinin birlikte uzaklaştırıldığı çocukları olabilir.
alanlardır.
lll. Normal görünümlü bir bireyde “a” geni
� Ökaryot hücrelerde, yönetici yorumlarından hangileri yapılamaz? bulunamaz.
molekül olan DNA çekirdek
A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll ifadelerinden hangileri doğrudur?
içinde bulunur. Bu hücrelerde
mitokondri gibi zarlı organeller
A) Yalnız ll B) l ve ll C) l ve lll
D) l ve ll E) ll ve lll
bulunur. D) ll ve lll E) l, ll ve lll
1. C 2. A 3. C 4. E 5. E 6. B 7. C 8. B
10
Temel Kavramlar
2. TEST
� Tüm canlılar metabolik aktivi-
telerini devam ettirebilmek için
1. Aşağıda bir besin zincirine ait olan enerji pira- 4. İki farklı insanın bazal metabolizma hızları, besin maddelerine ihtiyaç du-
miti verilmiştir.
I. cinsiyet, yar.

Üçüncül II. yaş,
tüketiciler 10 J
III. kilo
faktörlerinden hangilerine bağlı olarak de-
‹kincil
tüketiciler 100 J
ğişebilir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Birincil 1000 J D) II ve III E) I, II ve III
tüketiciler
Üreticiler 10,000 J
Günefl ›fl›€›ndan gelen 1,000,000 J enerji
Bu piramite göre birincil tüketiciler üretici

canlılarda bulunan enerjinin % kaçını ala-
bilirler?
5. Aşağıdaki grafikte X ve Y enzimlerinin sıcaklık
A) %1 B) %5 C) %10
değişimine bağlı olarak reaksiyon hızları gös-
D) %20 E) %50
terilmiştir.
2. Aşağıdaki canlı örneklerinden hangisi inor-
Palme Yayınevi
ganik maddeleri organik maddelere çevi- � Ototrof organizmalar inorganik

; <
rerek besin ihtiyacını karşılar? maddeleri kullanarak kendi be-
A) Mısır sinlerini üretebilen canlılardır.
5HDNVL\RQKÇ]Ç
B) Amip
C) Şapkalı mantar
D) İnek

E) Paramesyum 6ÇFDNOÇN&
3. Aşağıdaki tabloda altı farklı canlı türüne ait bir Grafiğe göre, aşağıdaki yorumlardan han-
filogenetik ağaç verilmiştir.
gisi yapılamaz? (Reaksiyon hızının en fazla
olduğu sıcaklık, optimum sıcaklık olarak ad-
<XYDUODN
DçÇ]OÇ landırılır.)
/HYUHN A) Y enzimi için optimum sıcaklık 77ºC civa-
2PXUJD
VWXQX rındadır.
.XUEDçD
(NOHPOLoHQHOHU
B) 42ºC’de her iki enzim de aktivite gösterir.
.DSOXP
'|UW\UPHEDFDçÇ
EDçD
C) X enzimi için optimum olan sıcaklık dere-
$PQL\RQ /HRSDU
cesinde Y enzimi etkinlik gösteremez.
.ÇO
Tablodaki verilere göre kaplumbağa aşağı- D) Sıcaklığın optimum değerinden itibaren

daki özelliklerden hangisine sahip olamaz? artırılması Y enziminin aktivitesini olumlu
A) Eklemli çene B) Omurga etkiler.
� Heterotrof organizmalar besin
C) Kıl D) Amniyon
E) Y enzimine sahip olan bir canlı, sıcaklığın ihtiyaçlarını diğer canlıları yiye-
E) Dört yürüme bacağı rek karşılarlar.
çok yüksek olduğu alanlarda yaşayabilir.
11
Temel Kavramlar 6. Canlılarda meydana gelen farklı metabolik 9. Deniz su samurunun denizkestanelerini avla-
� Tüm canlılar inorganik mad- olaylar ve genel amaçları ile ilgili aşağıdaki dığı ve denizkestanelerinin de deniz yosunu-
deleri yaşadığı ortamdan hazır eşleştirmelerden hangisi doğru değildir? nu yediği bilinmektedir. Bir araştırmacı deniz
alır. A) Fotosentez → Besin üretimi kıyısındaki dört istasyonda, deniz yosunlarının
B) Fermantasyon → Oksijen üretimi bolluğunu ölçüyor. Daha sonra her istasyonda
C) Mitoz bölünme → Büyüme bir gününü geçiren araştırmacı gündüz saatle-
rinde her 5 dakikada bir deniz su samurunun
D) Eşeysiz üreme → Birey sayısını artırma
olup olmadığını kaydederek aşağıdaki tabloyu
E) Mayoz bölünme → Gamet üretimi
oluşturuyor.
Su Samuru
Yosun Bolluğu Yoğunluğu (# gün
İstasyon (kapladığı alan %) başına görülen)
7. Prionlar çeşitli hayvan türlerinde bazı beyin
dejenerasyonlarına neden olan proteinler- 1 75 98
dir. Bu moleküller Avrupa et endüstrisine
2 15 18
büyük zarar veren deli dana ve son on yılda
İngiltere’de 150 kadar insanın ölümüne neden 3 60 85
olan Creutzfeldt-Jakop gibi hastalıklara ne-
den olurlar. Aşağıda bu moleküllerin çoğalma 4 25 36
modeli verilmiştir.
Bu tabloya göre su samuru yoğunluğu ile
3ULRQ $VÇO
� Ototrof canlılar organik besin

SULRQ
deniz yosunu yoğunluğu arasındaki ilişki
monomerlerini inorganik mad- 3ULRQ aşağıdaki grafiklerden hangisinde göste-
WRSOXOXNODUÇ
deleri kullanarak üretebilirken, <HQL
Palme Yayınevi rilmiştir?
1RUPDO SULRQ
heterotrof canlılar diğer canlı- SURWHLQ
lardan karşılarlar.
Bu modele göre prionlar, A) 125
B) 125
100 100
l. kalıtım birimi olan DNA’nın nükleotit dizili-
Su samuru yoğunluğu
75 75
(görülme/gün)
(görülme/gün)
minin değişmesi,
50 50
ll. protein sentezi sırasında yanlış bir amino- 25 25
asitin zincire eklenmesi, 25 50 75 100 25 50 75 100

Yosun yoğunluğu Yosun yoğunluğu
lll. var olan bir prionun aynı gruptan normal
bir proteine temas ederek yapısını değiş-
C) D)
tirmesi 125 125
100 100
yöntemlerinden hangileri sonucu oluşur-
75 75
(görülme/gün)
(görülme/gün)
lar?
50 50
25 25
A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll
25 50 75 100 25 50 75 100
D) l ve ll E) ll ve lll Yosun yoğunluğu Yosun yoğunluğu
E)
125
8. Aşağıdakilerden hangisi canlıların ortak
100
özelliklerinden biri değildir?
� Tüm canlılar besin monomer- 75

(görülme/gün)
lerini solunum reaksiyonları ile A) Basit organik moleküllerden kompleks or- 50

parçalayarak ihtiyaç duydukları ganik molekülleri sentezleme 25
ATP’yi sentezler. Hücreler ok- B) Metabolik atıkları vücuttan uzaklaştırma 25 50 75 100
sijenli solunum ve fermantas- C) Eşeyli üreme ile neslin devamını sağlama Yosun yoğunluğu
yon gibi solunum biçimleri ile
D) Homeostasiyi sağlama
ATP üretirler.
E) Çevresel uyarılara tepki verme
1. C 2. A 3. C 4. E 5. D 6. B 7. C 8. C 9. A
12
Temel Kavramlar
3. TEST
� Besin monomerlerinin oksijen
kullanılmadan parçalanarak
1. Aşağıdaki grafikte hamile bir kadının kanında- 3. Aşağıda bir bitki hücresinde meydana gelen ATP’nin sentezlendiği reaksi-
ki östrojen ve progesteron hormonlarının mik- bazı olaylar numaralandırılarak verilmiştir. yonlara fermantasyon denir.
tarının aylara göre değişimi verilmiştir. Besinler tamamen parçalana-
İnorganik I Organik II Organik
madığı için enerji verimi düşük-
moleküller monomer polimer
Östrojen tür.
Kandaki hormon miktarı
III
ATP
Progesteron Numaralandırılmış basamaklardan hangi-

leri katabolik olaydır?
A) Yalnız llI B) l ve ll C) l ve III

Aylar D) ll ve lll E) I, II ve III
1 2 3 4 5 6 7 8 9
↑
Doğum
Bu grafiğe göre,
I. Doğum anında kandaki progesteron mik-
tarı östrojen miktarından çoktur.
4. Aşağıdaki grafikte Kuzey Amerika’daki bazı
II. Hamilelik sürecinde kandaki östrojen ve
büyük biyom tiplerinin yıllık ortalama yağış ve � Besinlerin oksijen yardımıyla
progesteron miktarı artar.
sıcaklık miktarlarının dağılım aralıkları gösteril- parçalanarak ATP’nin sentez-
III. Hamile olmayan bir kadının kanında östro- miştir. lendiği reaksiyonlara oksijenli
jen hormonu bulunamaz. solunum adı verilir. Besin mo-
Palme Yayınevi
yorumlarından hangileri yapılabilir? nomerleri daha küçük bileşen-

lerine parçalandığı için enerji
Çöl Ilıman çayırlar Tropikal orman
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II verimi fermantasyona göre ol-
30 dukça yüksektir.
D) II ve III E) I, II ve III
Yıllık ortalama sıcaklık (ºC)
Ilıman geniş
15 yapraklı
orman
2. Jonh Hopkins Üniversitesi’nde yapılan bir
Kozalaklı
araştırmada bir fare hücresi ile bir insan hüc- orman
0
resinin zarındaki proteinler işaretlenmiş ve bu
Tundra
hücreler birbirleri ile kaynaştırılmıştır. Bir mik-
roskop kullanarak yapılan gözlemlerin sonuç- –15
0 100 200 300 400
ları aşağıda gösterilmiştir.
Yıllık ortalama yağış miktarı (cm)
=DUSURWHLQOHUL
Grafiğe göre,

VDDWVRQUDNDUÇêPÇê l. Kozalaklı ormanların yıllık ortalama sıcaklı-
RODQSURWHLQOHU
)DUHKFUHVL
èQVDQKFUHVL ğı ılıman çayırlara göre daha yüksektir.
+LEULWKFUH
ll. En az tür çeşitliliğine tropikal ormanlarda
Buna göre zar proteinleri ile ilgili aşağıdaki rastlanır. � Her canlı belirli bir organizas-
yargılardan hangisine kesin olarak ulaşılır?
lll. Çöllerin yıllık ortalama sıcaklıkları tundra- yona sahiptir. Çok hücreli can-
A) Reseptör olarak görev yaparlar. lara göre daha fazladır. lılarda ise atomlar molekülleri,
B) Sabit olmayıp hareket ederler. moleküller organelleri, organel-
yorumlarından hangileri yapılabilir?
C) Karbonhidratlara bağlı olarak bulunurlar. ler hücreleri, hücreler dokuları,
D) Katalizör olarak görev yaparlar. A)Yalnız llI B) l ve ll C) l ve lll dokular organları, organlar sis-
E) Enerji verici olarak kullanılırlar. temleri, sistemlerde organiz-
D) ll ve lll E) l, ll ve lll mayı oluşturur.
13
Temel Kavramlar 5. İnsanlarda gerçekleşen metabolik faali- 8. Bir tüylü yapraksı karayosunu (Pleurozium
� Canlılarda durum değiştirmeye yetler sonucunda aşağıdaki moleküllerden schreberii) azot bağlayıcı bakterilere ev sahip-
veya hareket sebep olan her hangisi üretilemez? liği yapar. Bu konu üzerinde çalışan bir grup
türlü faktöre uyaran, uyaranla- A) Karbondioksit araştırmacı, yanan bir ormanlık alanda sayısı
ra verilen cevaplara ise tepki artan yapraksı karayosununa bağlı olarak top-
denir.
B) Amonyak
rağa bağlanan azot miktarı ile ilgili aşağıdaki
C) Adenozintrifosfat verileri toplamışlardır.
D) Selüloz
Yaş N bağlanma hızı
E) Fosfolipit (yangından sonraki yıllar) (kg N hektar/yıl)
35 0.001
41 0.005
6. Aşağıdaki şemada bir ormanda iki farklı za-
78 0.08
man diliminde yapılan gözlemlerin sonuçları
gösterilmiştir. 101 0.3
A B C D 124 0.9
170 2.0
220 1.3
244 2.1
270 1.6
� Hücrede meydana gelen ya- 300 3.0

pım ve yıkım tepkimelerinin 355 2.3
tamamına metabolizma denir.
70 yıl Palme Yayınevi
Metabolizma anabolizma ve Tablodaki verilere göre ilgili bölgedeki azot
katabolizma olmak üzere ikiye bağlanma hızının zamana göre değişimi
ayrılır. aşağıdaki grafiklerden hangisinde veril-
miştir?
A) B)
3 3
N bağlanma hızı
N bağlanma hızı
2 2
Bu ormanda 70 yıllık süreçte meydana ge- 1 1
len değişimler ile ilgili,

50 100 150200250300350 400 50100150200250300350 400
l. Bazı ağaç türleri yok olmuştur. Yaş (Yangından sonra yıl) Yaş (Yangından sonra yıl)
ll. Sadece A türünün yoğunluğu artmıştır. C) D)

3 3
lll. Toplam ağaç sayısı değişmemiştir.
N bağlanma hızı
N bağlanma hızı
2 2
ifadelerinden hangileri doğrudur?
1 1
50 100 150200 250 300350 400 50 100150 200250 300 350 400
D) ll ve lll E) l, ll ve lll Yaş (Yangından sonra yıl) Yaş (Yangından sonra yıl)
E)
3
� Anabolizma basit moleküllerin
N bağlanma hızı
birleştirilerek daha karmaşık 2
moleküllerin sentezlenmesi-
7. Aşağıdaki organellerden hangisinin bulun-
1
dir. Bu olaylar sırasında ATP

duğu hücre sayısı diğerlerinden fazladır?
harcanır. Fotosentez, protein A) Klorolast B) Golgi cisimciği 50 100 150200 250300 350 400
Yaş (Yangından sonra yıl)
sentezi ve glikojen sentezi gibi C) Çekirdek D) Mitokondri
reaksiyonlar anabolik reaksi-
E) Ribozom
yonlardır.
1. B 2. B 3. A 4. A 5. D 6. D 7. E 8. B
14
Temel Kavramlar
4. TEST
� Katabolizma kompleks mole-
küllerin daha basit moleküllere
1. Tüm canlılarda, aşağıdaki grafiklerde gös- 3. Aşağıdakilerden hangisi canlı varlıkları yıkılarak enerjinin sağlandığı
terilen değişimlerden hangisi ortak olarak cansız varlıklardan ayırt eden özelliklerden olaylardır. Oksijenli solunum ve
gerçekleşir? biri değildir? fermantasyon katabolik reaksi-
A) Oksijen miktarı A) DNA ve RNA içerme yonlardır.
B) Amino asit miktarı
B) Kütleye sahip olma
C) Beslenme
D) Üreme
ATP Protein
miktarı
E) ATP üretme ve tüketme
miktarı
C) D) Karbondioksit miktarı
Nişasta miktarı
4. Aşağıdaki grafikte üç farklı enzim aktivitesinin

Glikoz
Glikoz miktarı pH değerine göre değişimi verilmiştir.
miktarı
Kimotripsin
E) Glikoz miktarı
Pepsin Arginaz
Reaksiyon hızı
Glikojen
miktarı
2. Aşağıda çoğu mantar ve bazı protistlerde gö- � Canlıların uyku dışında tam
Palme Yayınevi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 dinlenme halinde yaşamını sür-

rülen eşeyli yaşam döngüsü verilmiştir.
Asidik pH Bazik dürmesi için minimum düzeyde
+DSORLWELUKFUHOL\DGD enerji gerektiren metabolizma-
oRNKFUHOLRUJDQL]PD Bu enzimlerin en hızlı çalıştıkları pH değer-
leri ile ilgili, sına bazal metabolizma denir.
I. pepsin → pH = 2,
0LWR] Q 0LWR]
II. arginaz → pH = 8,
Q
Q III. kimotripsin → pH = 9
Q
*DPHWOHU Q eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

0$<2= 'g//(10(
D) I ve III E) II ve III
Q
=LJRW
Şemaya göre bu canlılarda,

5. Aşağıdaki metabolik tepkimelerden hangi-
l. mitoz bölünme, si canlı hücrelerde ortak olarak gerçekle-
ll. döllenme, şir?
lll. mayoz bölünme A) DNA replikasyonu
olaylarından hangilerinin sonucunda hap- B) Hormon sentezi
loit (n) yapılı hücreler oluşabilir? C) ATP üretimi � Bazı canlılarda yer değiştirme
görülmezken bazı canlılarda
A) Yalnız lll B) l ve ll C) l ve lll D) Fotosentez
ise aktif olarak yer değiştirme
E) Endositoz
D) ll ve lll E) l, ll ve lll görülür.
15
Temel Kavramlar 6. Hollandalı Cor Dijkstra ve çalışma arkadaşları 8. Aşağıdaki şemada azotun karasal döngüsü
� Canlıların nesillerini devam yıllarca Avrupa kerkenezlerindeki yavru bakı- verilmiştir.
ettirebilmek için yeni bireyler mının etkileri üzerinde çalışmışlardır. Yavru- Karasal N2
Döngü
oluşturmasına üreme denir. ları, küçültülmüş kuluçka (3-4 yavru), normal
Eşeysiz ve eşeyli üreme olmak kuluçka (5-6 yavru) ve büyütülmüş kuluçkalı Dentiri-
fikasyon
üzere ikiye ayrılır. (7-8 yavru) yuvalar arasında transfer etmişler-
dir. Ertesi yıl kışın hayatta kalabilen erkek ve Özümleme
Ayrışma
dişi ebeveynlerin oranlarını ölçerek aşağıdaki NO3–
Kök nodüllerinde
grafiği çizmişlerdir. (Hem dişiler hem erkekler
fiksasyon
yavru bakımı yapar.) Amonifikasyon Nitrifikasyon
+ –
NH3 NH4 NO2

(UNHN
è]OH\HQNÇêWD\DêD\DQHEHYH\QOHU
'LêL Bu şemaya göre,

l. Denitrifikasyon olayı sonucu atmosferdeki
azot gazı miktarı artar.

ll. Bitkiler topraktan amonyum (NH4+) ve nit-
–

rat (NO 3) gibi azotlu bileşikleri alabilirler.
–
lll. Nitrifikasyon olayı nitritin (NO2) amonyağa
(NH3) dönüşmesini sağlar.
ifadelerinden hangileri doğudur?

.oOWOPê 1RUPDO %\WOPê A) Yalnız ll B) l ve ll C) l ve lll
NXOXoND NXOXoND NXOXoND
E\NOç E\NOç E\NOç D) ll ve lll E) l, ll ve lll
� Eşeysiz üreme ile oluşan can- Verilen bilgiler ve ilgili grafiğe göre, 9. Melatonin beyindeki epifiz bezinden salgıla-
Palme Yayınevi
lıların genetik yapıları ata canlı l. Kerkenezlerdeki yavru bakımında annenin nan ve uyku/uyanıklık durumlarını düzenleyen
ile aynıdır. Bakterilerin bölün- harcadığı efor miktarı babadan fazladır. bir hormondur. Aşağıdaki grafikte tam din-
mesi, hidranın tomurcuklan- leme durumundaki bir bireyin vücut sıcaklığı
ll. Her üç koşulda da erkek ebeveynlerin ha-
ması eşeysiz üreme örnekleri- ile kandaki melatonin yoğunluğunun zamana
yatta kalma oranı, dişi ebeveynlere göre
dir.
yüksektir. bağlı değişimi verilmiştir.
9FXW 0HODWRQLQ
lll. Daha fazla sayıda yavru bakımı, ebeveyn- VÇFDNOÇçÇ \RçXQOXçX
lerin hayatta kalma oranlarını olumsuz

9FXWLoVÇFDNOÇçÇ&
.DQGDNLPHODWRQLQ
yönde etkiler.
\RçXQOXçX

A) Yalnız lll B) l ve ll C) l ve lll
D) ll ve lll E) l, ll ve lll

$. $. $. 6% 6% 6%
*Q]DPDQÇ
Grafiğe göre,
l. İlgili bireyin sabah 2’deki vücut sıcaklığı
7. Tüm canlılarda, 36,7ºC’dir.
ll. Genel olarak vücut sıcaklığı ile kandaki
I. dehidrasyon,
melatonin yoğunluğu ters orantılı olarak
II. protein sentezi, değişir.
III. oksijenli solunum lll. Kandaki melatonin yoğunluğunun mak-
� Eşeyli üreme ile oluşan canlı- simum olduğu bir zaman diliminde vücut
olaylarından hangileri ortak olarak ger- sıcaklığı 36ºC’nin altına düşer.
ların genetik yapıları ise birbir-
çekleşir?
lerinden ve ata canlıdan farklı ifadelerinden hangileri doğrudur?
olur. Böylece tür içi genetik A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız ll B) Yalnız lll C) l ve ll
çeşitlilik oluşur.
D) I ve III E) I, II ve III D) l ve lll E) l, ll ve lll
1. B 2. C 3. B 4. A 5. C 6. A 7. C 8. B 9. C
16
Temel Kavramlar
5. TEST
� Canlıların metabolik faaliyetler
sonucunda oluşan atık mad-
1. Aşağıdakilerden hangisi metabolik bir olay 3. Aşağıdaki grafikte Güney Afrika’daki Kruger deleri vücutlarından uzaklaştır-
değildir? Ulusal parkında bulunan fil popülasyonundaki masına boşaltım denir.
birey sayısının 60 yıllık bir periyottaki değişimi
A) Mitoz bölünme sonucu iki hücrenin oluş-
gösterilmiştir.
ması
B) Glikoz molekülünün hücre zarından difüz-
yonla geçmesi
C) Yağların hidrolizi sonucu gliserol ve yağ
)LOSRSODV\RQX
asidi oluşumu

D) Ribozomda farklı amino asitler arasında
peptit bağlarının kurulması
E) Prokaryot hücrelerin fotosentez ile besin
üretmesi

<ÇO
Fil popülasyonunda görülen J tipi büyüme-

ye aşağıdakilerden hangisi neden olmuş
2. Aşağıda 2008 yılında yapılan bir araştırmanın olabilir?
sonuçlarına göre, sanayileşmiş ülkeler (A) ile A) Bitki sayısının azalması
daha az sanayileşmiş ülkelerdeki (B) bebek B) İklimsel koşulların kötüleşmesi
ölüm oranları ile beklenen ömür uzunlukları C) Otçul hayvan sayısının artması
grafiksel olarak gösterilmiştir. D) Avlanma yasağının uygulanması
60 80 E) Salgın hastalıkların artması � Tek hücreli canlılar boşaltım
Bebek ölümü (ölüm/1000 doğum oranı)
maddelerini hücre zarının üze-

Palme Yayınevi
Beklenen ömür uzunluğu
50 rinden atarlar.
60 4. Aşağıdaki grafikte Superior Gölünün Royal
40 Adasındaki geyik ve kurt sayısının yıllara bağlı
30 40 değişimi verilmiştir.
20
20
10
0 0
A B A B
Grafikle ilgili,
l. Sanayileşmiş ülkelerdeki ömür uzunluğu
daha az sanayileşmiş ülkelere göre daha
fazladır.
Grafikteki değişimlere göre,
ll. Daha az sanayileşmiş ülkelerdeki her iki
l. Bazı yıllarda adadaki kurt yoğunluğu geyik
bebekten biri ölmektedir.
yoğunluğundan fazla olmuştur.
lll. Sanayileşmiş ülkelerdeki sağlık koşulları-
ll. Kurt sayısının maksimuma ulaştığı yılda,
nın daha iyi olması, ortalama ömür uzun- geyik sayısı minimuma düşmüştür.
luğunun daha az sanayileşmiş ülkelere
lll. Bazı yıllarda kurt ve geyik sayısı birlikte ar-
göre daha fazla olmasının nedenlerinden
tıp birlikte azalmıştır.
biri olabilir. Bitkilerde atık maddelerin
lV. 1985 ve 1988 yılları arasında kurt yoğunlu- �
yorumlarından hangileri yapılabilir? ğu azalırken geyik yoğunluğu artmıştır. uzaklaştırılması terleme (trans-
pirasyon), yaprak dökümü ve
yorumlarından hangileri yapılamaz?
A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll damlama (gutasyon) yoluyla
A) l ve ll B) l ve lV C) ll ve lll
D) l ve lll E) l, ll ve lll gerçekleştirilir.
D) ll ve lV E) lll ve lV
17
Temel Kavramlar 5. Bir insanın bazal metabolizma hızı ölçülür- 7. Aşağıdaki grafikte enzimatik bir tepkimenin
� Hayvanlarda ise bu olay için ken, hızının zamana bağlı değişimi gösterilmiştir.
özelleşmiş organ ve sistemler I. bireyin tam dinlenme halinde olması, Tepkime hızı
bulunur. Havyanlarda böbrek- II. en son aldığı besinin kalori miktarı,
ler kandaki zararlı maddeleri
III. ortamın oda sıcaklığında olması,
ayıklayıp idrar olarak atar. Ak-
IV. birim zamanda tüketilen oksijen miktarının
ciğerler kandaki karbondioksi-
belirlenmesi
di, derimiz ise teri vücut dışına
özelliklerinden hangileri dikkate alınmalı-
atar.
dır?
A) I ve III B) II ve IV C) I, III ve IV
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
Zaman
t1 t2 t3
6. Endofitler, bitkiler ile ortak yaşayan (simbi- Kaç numaralı zaman dilimlerinde tepkime
yotik) bir mantar türüdür. Arizona Üniversite- gerçekleşmiştir?
sinde yapılan bir çalışmada, bu mantarların A) Yalnız t2 B) t1 ve t2 C) t1 ve t3
kakao ağacına fayda sağlayıp sağlamadığı
D) t2 ve t3 E) t1, t2 ve t3
test edilmiştir. Deneyde, endofitler bazı ka-
kao fidelerinin yapraklarına ilave edilirken, di-
ğerlerine ilave edilmemiştir. Daha sonra tüm 8. Eski kayaçların kimyasal analizi, Dünya tarihi
� Bir canlının bulunduğu ortam-
fidelere, patojenik (hastalık yapıcı) bir mikro- boyunca bulunan atmosferik oksijen seviyele-
da yaşama ve üreme şansını
organizma bulaştırılmıştır. Bir süre sonra elde rinin belirlenmesini olası kılmıştır. Aşağıda bu
Palme Yayınevi
arttıran kalıtsal özelliklerin tü-
edilen veriler kullanılarak aşağıdaki grafikler çalışmaların sonucunda elde edilen bir grafik
müne adaptasyon denir. çizilmiştir. verilmiştir.
(QGRILWPHYFXWGHçLOSDWRMHQPHYFXW(3

+HPHQGRILWYHKHPGHSDWRMHQPHYFXW(3
$WPRVIHULNRNVLMHQ\]GHVL2

=DUDUJ|UPê\DSUDN
<DSUDN|OP

DODQÇ

¦2NVLMHQ
GHYULPL§

(¤3 (3 (¤3 (3

Grafiklere göre, =DPDQPLO\DUODUFD\ÇO|QFH
l. Patojenik mikroorganizma kakao ağacının Grafiğe göre,

� Çöl gibi kurak bölgelerde ya- yapraklarına zarar vermektedir.
l. Son bir milyar yıllık zaman diliminde at-
şayan kaktüslerin terleme ile ll. Endofit mantarların varlığı, patojenik mik- mosferik oksijen miktarında hem artış hem
su kaybını azaltmak için iğne roorganizmaların neden olduğu yaprak de azalış gözlenmiştir.
yapraklı olması, bukalemunun dökümünü ve yaprak zararını azaltarak
ll. Dört milyar yıl önce atmosferde oksijen
bulunduğu ortama göre renk kakao ağacına fayda sağlamıştır.
bulunmamaktadır.
değiştirmesi, karada yaşayan lll. Endofitin bulunmayıp, patojenin bulundu-
lll. Oksijenli solunum yapan canlıların hızlı bir
hayvanlar su kaybını azaltmak ğu kakao fidelerinde yaprak ölüm oranı
biçimde artışı grafikte “oksijen devrimi”
için amonyağı üre ya da ürik yaklaşık olarak 1/4’tür.
olarak verilen olayın nedeni olabilir.
asite çevirmesi, sucul kuşların yorumlarından hangileri yapılabilir?
rahat yüzebilmek için parmak
aralarında perdelerin bulunma- A) Yalnız l B) Yalnız lll C) l ve ll
sı adaptasyon örnekleridir. D) ll ve lll E) l, ll ve lll
D) l ve lll E) ll ve lll
1. B 2. D 3. D 4. A 5. C 6. E 7. E 8. A
18
Temel Kavramlar
6. TEST
� Büyüme, tek hücreli canlılarda
sitoplazmanın hacimce artma-
1. • Glikoz → ATP 3. Aşağıdaki grafikte yer sincaplarının bulunduk-
sı ile çok hücreli canlılarda ise
ları aylara bağlı olarak doğdukları yerden orta-
• Amino asit → Protein hücre bölünmesi ve hücre hac-
lama uzaklaşma miktarları verilmiştir.
• Glikoz → Glikojen minin artması sonucu olur.
• ATP → ADP
• Karbondioksit → Glikoz
300
Tüm canlılarda yukarıdaki dönüşüm olay-
uzaklaşma miktarı
yerden ortalama
Erkek
larından kaç tanesi ortak olarak gerçekle- 200
Doğduğu
şir?
100
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Dişi
0
1 2 3 4 12 13 14 15 25 26
Aylar
Grafiğe göre yer sincapları ile ilgili,

l. İki yaşına kadar doğdukları yuvadan uzak-
2. “Hayvanlarda glikojenin glikoz molekülle- laşmazlar.
rine kadar sindirimini sağlayan enzimler ll. Erkeklerin yuvadan uzaklaşma miktarları
üretilir.’’ hipotezini kanıtlamak isteyen bir dişilerden daha fazladır.
bilim insanı, hayvan hücrelerinden elde et- Gelişme ise canlının sahip ol-
lll. Rastgele seçilen bir alandaki erkekler ara- �
tiği sindirim enzimlerini aşağıdaki deney duğu yapıların zamanla deği-
sındaki akrabalık oranı, dişiler arasındaki
Palme Yayınevi
tüplerinden hangisine aktarmalıdır? şerek fonksiyonel olgunluğa

akrabalık oranından fazladır.
(Fehling çözeltisi glikoz ile kırmızı renk verir.) gelmesidir. Bir çocuğun boyca
uzaması büyümeye, yürümeye
A) Sindirim B) Sindirim A) Yalnız ll B) Yalnız lll C) l ve ll başlaması ise gelişmeye örnek
enzimleri enzimleri
D) l ve lll C) ll ve lll olarak verilebilir.
Fehling Fehling
çözeltisi çözeltisi
+ +
Glikojen Glikoz
4. Bir Van kedisinde,

C) Sindirim D) Sindirim
enzimleri enzimleri
sistem organ
Fehling Glikojen doku hücre

1 3
çözeltisi +
Glikoz
2 4
yapılarının organizasyon düzeyine göre ba-

E) Sindirim
Enzimleri sit olandan gelişmiş olana doğru sıralanışı
aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
Fehling çözeltisi A) 2 – 1 – 3 – 4 B) 3 – 1 – 4 – 2
+
Glikoz � Bir organizmanın kararlı bir iç
C) 4 – 1 – 2 – 3 D) 2 – 1 – 4 – 3
+ çevre ve dengeye sahip olma-
Glikojen
E) 4 – 2 – 3 – 1 sına homeostazi denir.
19
Temel Kavramlar 5. Atmaca güvesi uçmadan önce gövdesindeki 7. Aşağıdaki tabloda insan vücudundaki ele-
� Çevre şartlarının değişmesine uçuş kaslarını titreme benzeri hareketler ile mentlerin vücut kütlesinin %’de kaçını oluş-
rağmen, canlılar iç dengeleri- kasıp gevşeterek vücut ısısını artıran böcek turdukları gösterilmiştir.
ni sürekli olarak sabit tutmaya türlerinden biridir. Aşağıdaki grafikte atmaca
Vücut kütlesinin
çalışır. Örneğin koşan bir bi- güvesinin vücut sıcaklığının zamana bağlı de- Element Sembol yüzdesi (su dahil)
reyde, solunum sonucu açığa ğişimi verilmiştir. Oksijen O %65,0
çıkan ısının fazlası terleme ile
dış ortama atılır. Böylece vücut Karbon C % 18,5
8d8ég1&(6è 8d8ég1&(6è 8d8é
,6,10$
ısısının yükselmesi ve enzimle-
*|YGH Hidrojen H % 9,5
rin bozulması engellenmiş olur. *|YGH
Azot N % 3,3

Kalsiyum Ca % 1,5
6ÇFDNOÇN&
.DUÇQ Fosfor P % 1,0

Potasyum K % 0,4
.DUÇQ
Kükürt S % 0,3

Sodyum Na % 0,2
Klor Cl % 0,2
,VÇQPDGDQVRQUD]DPDQGDN
Magnezyum Mg % 0,1
� Prokaryot ve ökaryot hücrele-
İz elementler (kütlenin % 0,01’inden az): Bor
rin tamamında ribozom orga- Grafiğe göre,
(B), krom (Cr), kobalt (Co), bakır (Cu), flor (F),
neli bulunur. Bu nedenle tüm l. Atmaca güvesi ihtiyaç duyduğu zaman
canlılarda protein sentezi ger- iyot (I), demir (Fe), manganez (Mn), molibden
vücut ısısını değiştirebilen bir organizma-
çekleşir. (Mo), selenyum (Se), silisyum (Si), kalay (Sn),
dır.
vanadyum (V), kurşun (Zn)
ll. Uçuş öncesinde vücudun tüm bölgelerin- Palme Yayınevi
deki sıcaklık artış miktarı eşittir. Tabloya göre,
lll. Uçmaya başlayan bir atmaca güvesinin l. İnsan vücudunun %96,3’ü C, H ve O ele-
karın sıcaklığı sabit olup değişmez. mentlerinden oluşur.
lV. Uçuş öncesi ısınma sürecinde atmaca gü- ll. İnsan vücudunda en fazla bulunan ele-
vesinin vücut sıcaklığı artar. ment oksijendir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? lll. Vücudumuzdaki demir oranı çok az oldu-
� Canlılar DNA’larındaki genetik
A) l ve ll B) l ve lll C) l ve lV ğundan, demir yetersizliği metabolik olay-
bilgiye göre amino asitleri bir-
D) ll ve lll E) lll ve lV ların aksamasına neden olmaz.
leştirip, kendilerine özgü yapı-
da olan protein moleküllerini yorumlarından hangileri yapılabilir?
üretirler.
A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve ll
D) l ve lll E) ll ve lll
6. Ototrof canlılarda gerçekleşen aşağıdaki

olaylardan hangisi heterotrof canlılarda da
gerçekleşir?
A) Suyun parçalanması sonucu oksijen üreti-
8. Aşağıdaki organizmalardan hangisinde
� İnorganik maddelerin organik mi
dokulaşma görülemez?
maddeye dönüşümü sadece B) İnorganik maddelerden organik besin sen-
ototrof canlılarda gerçekleşir. A) Tavşan
tezi
Kendine özgü organik madde B) Domates
C) Klorofilin güneş ışığını soğurması
üretimi (protein sentezi) ise C) Tırtıl
D) Genetik şifreye göre protein sentezi
bütün canlılarda ortak olarak D) Kaktüs
E) Karbondioksit kullanarak glikoz üretimi
gerçekleşir. E) Öglena
1. C 2. A 3. D 4. E 5. C 6. D 7. B 8. E
20
DERS NOTLARI
21
Canlıların Temel Bileşenleri
2.
Ünite
2.Ünite / CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
Karbonhidratlar Temel Kavramlar

1. TEST
� Canlıların yapısında bulunan
bileşikler inorganik ve organik
1. Bitki hücrelerinde bulunabilen, 4. X Y olmak üzere ikiye ayrılır.
Niflasta Glikoz Glikojen
I. maltoz,
II. sükroz, Yukarıda verilen X ve Y reaksiyonları için,
III. nişasta I. enzim denetimli olma,
moleküllerinin içerdiği monosakkarit çeşi- II. bağ oluşumu sırasında su üretimi,
di sayısı arasındaki ilişki aşağıdakilerden � Su, bazlar, asitler, çeşitli tuzlar
III. bitki hücrelerinde gerçekleşebilme, ve mineraller canlının yapısın-
hangisinde verilmiştir?
IV. genetik şifreye göre gerçekleşme da bulunan inorganik bileşik-
A) I = II = III B) II > I = III C) I = II > III lerdir.
D) II = III > I E) III > I = II özelliklerinden hangileri ortaktır?
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III
2. Aşağıda polisakkaritlere ait bir şema verilmiştir. D) II ve IV E) I, II ve IV
Nişasta
X 5. Bir öğrenci 100 tane glikozdan oluşan nişasta � Karbonhidratlar, yağlar, prote-
Selüloz inler, enzimler, nükleik asitler,
molekülünü ( ) terazinin kefelerinden birine
Y vitaminler ve ATP canlılarda
koyarak aşağıdaki düzeneği hazırlamıştır.
bulunan organik bileşiklerdir.
Kitin
Z
Glikojen
Bu şemayla ilgili,
I. Y grubu polisakkaritler yapısaldır.

� İnorganik maddeler canlı vücu-
Palme Yayınevi
II. X grubu polisakkaritler hayvan hücrelerin- dunda sentezlenemediği için

de bulunmaz. Terazinin diğer kefesine, doğadan hazır alınır.
III. Z grubu polikakkaritler deposaldır. I. 100 tane glikoz kullanılarak üretilen laktoz,
ifadelerinden hangileri yanlıştır? II. 100 tane glikoz kullanılarak üretilen mal-
toz,
III. 100 tane glikoz kullanılarak üretilen gliko-
D) I ve III E) II ve III Solunum tepkimelerinde enerji
jen �
verici olarak kullanılmazlar.
moleküllerinden hangileri konulursa, terazi
3. Yapısı bilinmeyen bir polisakkarit molekü- dengeye gelir?
lünün sentezi sürecinde hücredeki, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
I. glikoz, D) I ve II E) I, II ve III
II. su, � İnorganik maddeler sindirime
III. glikozit bağı uğramadan hücre zarından ge-
6. Sakkaroz, maltoz ve laktoz molekülleri ile çebilirler.
sayılarındaki değişimler ile ilgili aşağıdaki
eşleştirmelerden hangisi doğrudur? ilgili,
I. Hidrolizleri sonucunda glikoz oluşur.
I II III
II. Sentezleri sırasında glikozit bağı kurulur.
A) Azalır Artar Artar
III. Kapalı formülleri aynı açık formülleri farklıdır.
B) Artar Azalır Azalır
IV. Maltoz ve laktoz aynı hücrede üretilir. � Karbonhidratlar monosakka-
C) Azalır Azalır Artar
ritler, disakkaritler ve polisak-
yargılarından hangileri doğrudur?
D) Artar Azalır Artar karitler olmak üzere üçe ayrılır.
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV Genel formülleri (CH2O)n’ dir.
E) Azalır Azalır Azalır
D) I, II ve III E) II, III ve IV
23
Temel Kavramlar 7. Selüloz ve nişasta molekülleri için aşağıda- 10. Formülü C6H12O6 olan on molekül gliko-
� Monosakkaritler karbonhid- ki özelliklerden hangisi ortak değildir? zun dehidrasyon tepkimeleri ile birleşerek
ratların yapıtaşlarıdır. Glikozit A) Uzun zincirli bir polisakkarit olma oluşturduğu polimerin molekül formülü
bağı içermez ve sindirime uğ- aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
B) Monomerleri arasında glikozit bağı bulun-
ramazlar.
durma A) C60H102O51 B) C60H100O50
C) Glikoz moleküllerinin dehidrasyonu sonu-
C) C60H120O60 D) C60H101O51
cu oluşma
D) Bitki hücrelerinde sentezlenme E) C60H110O50
E) İnsanlar tarafından sindirilebilme
� Monosakkaritlerin karbon sayı-
ları üç ile sekiz arasında deği-
şir. En önemlileri pentozlar (5C)
ve heksozlardır (6C).
8. Üç farklı disakkarit çeşidinin bulunduğu bir 11.

Polisakkarit yapıda mıdır?
deney tüpüne sindirim enzimleri eklendiğinde
oluşan monosakkarit çeşit ve sayıları aşağı- Evet Hayır
daki grafikte verilmiştir.
� Riboz ve deoksiriboz pentoz Bitki hücrelerinde
Monosakkarit sayısı Sindirime uğrar mı?
grubundadır. Bunlar hücrede depo edilir mi?
enerji verici olarak kullanılmaz- 5 Evet Hayır Evet Hayır

lar.
2
Palme Yayınevi X Y Z K
1
Monosakkarit Karbonhidratlara ait yukarıdaki şemada X,
Fruktoz Glikoz Galaktoz çeşidi Y, Z ve K molekülleri ile ilgili aşağıdaki eş-
Buna göre deney başlangıcında, deney leştirmelerden hangisi yanlıştır?
� Riboz RNA ve ATP’nin, deok- tüpünde bulunan disakkarit miktarları ara- A) X → Nişasta
siriboz ise DNA’nın yapısına sındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde B) Y → Glikojen
katılır. doğru olarak verilmiştir? C) Z → Sükroz
A) Sükroz > Maltoz = Laktoz D) K → Glikoz
B) Sükroz > Maltoz > Laktoz E) X → Selüloz
C) Sükroz < Maltoz = Laktoz
D) Sükroz = Maltoz = Laktoz
� Heksozlara örnek olarak gli- E) Sükroz = Maltoz < Laktoz
koz, fruktoz ve galaktoz verile-
bilir. Bu moleküllerin kapalı for- 12. Bir bitki hücresinde sentezlenen disakkarit
mülleri aynı açık formülleri ise molekülü ile ilgili,
farklı olduğundan birbirlerinin
izomeridirler. I. Monomerlerinden en az bir tanesi glikozdur.
II. Hidrolizi sonucunda galaktoz oluşur.
9. Bitkisel hücreden elde edilen özüt aşağıdaki III. Yapısında monomerlerini bağlayan bir gli-
maddeleri içeren tüplere ilave ediliyor. kozit bağı bulunur.
Buna göre hangi maddeyi içeren tüpte hid-
yargılarından hangileri kesin olarak doğru-
roliz reaksiyonları gerçekleşir?
� İki molekül monosakkaritin gli- dur?
kozit bağı ile birleşmesi sonu- A) Kalsiyum B) Laktoz C) Yağ asiti A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
cu disakkaritler oluşur. Bu sıra-
da bir molekül su açığa çıkar. D) Nişasta E) Fruktoz D) II ve III E) I, II ve III
1. B 2. B 3. A 4. A 5. C 6. D 7. E 8. A 9. D 10. A 11. E 12. C

24
Yağlar Temel Kavramlar

2. TEST
� Küçük moleküller birleşirken
suyun açığa çıkmasıyla ger-
1. Hayvan hücrelerinde bulunan, 4. Trigliseritler ile ilgili, çekleşen olaya dehidrasyon
I. nötral yağ, I. Yapılarında bulunan yağ asitlerinin bir kıs- denir.
mı insan vücudunda sentezlenirken bir
II. glikojen,
kısmı besin yoluyla alınır.
III. gliserol,
II. Yapılarında üç adet gliserol molekülü bu-
IV. fosfolipit lunur.
moleküllerinden hangileri ester bağı içerir? III. Aynı miktarda karbonhidrat molekülüne
A) Yalnız I B) I ve IV C) II ve III göre daha az enerji verir. � Büyük moleküllerin su katılarak
D) I, II ve IV E) I, III ve IV ifadelerinden hangileri doğrudur? yapı birimlerine ayrıştırılmasına

hidroliz denir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
2. Aşağıda bir nötral yağ molekülü şematize

edilmiştir. 5. Aynı sayıda karbon atomu içeren biri doymuş
(P) diğeri doymamış (R) iki farklı nötral yağ
X molekülü ile ilgili,
� Dehidrasyonda (dehidrolizde)
Hidrojen sayısı Karbon atomları arasındaki
ATP harcanırken, hidrolizde
ikili bağ sayısı
Y ATP harcanmaz.
Bu molekül ile ilgili, Yağ çeşidi Yağ çeşidi

Palme Yayınevi
P R P R
I. X molekülü gliseroldür. I II
Ester bağı sayısı
II. Y molekülü yağ asitidir.
� Canlılarda bulunan disakkarit-
III. X ve Y molekülleri arasında ester bağı bu-
ler maltoz, sakkaroz (sükroz)
lunur. ve laktozdur.
Yağ çeşidi
P R
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III
grafiklerindeki karşılaştırmalardan hangi-
leri doğrudur?
3. Doymamış yağlar ile ilgili aşağıdaki ifade- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III � Maltoz ve sükroz bitkisel, lak-
D) I ve II E) I ve III toz ise hayvansal bir disakka-
lerden hangisi doğrudur?
rittir.
A) Hayvanlarda bitkilerden daha yaygın ola-
rak bulunurlar. 6. Bitkisel yağların hidrojenle doyurulması
B) Yağ asitlerindeki bazı karbon atomları ara- sonucu,
sında çift bağ bulunur.
I. fosfolipit,
C) Aynı sayıda karbon atomuna sahip olan
II. steroit,
doymuş yağlardan daha fazla hidrojen
III. margarin � Disakkaritlerin sentezleri sıra-
içerirler.
sında, disakkarit sayısı kadar
D) Genel olarak oda sıcaklığında katılaşırlar. moleküllerinden hangileri elde edilebilir?
su oluşur. Örneğin 10 molekül
E) İçerdikleri gliserol sayısı, yağ asiti sayısın- maltozun sentezi sırasında 10
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
dan çoktur. molekül su oluşur.
25
Temel Kavramlar 7. Yağ çeşitlerinden olan fosfolipitler ile ilgili 10. Nötr yağlar ile ilgili aşağıdaki bilgilerden
� Çok sayıda monosakkaritin gli- aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değil- hangisi doğru değildir?
kozit bağı ile bağlanması sonu- dir?
A) Bir gliserolün üç yağ asidine bağlanması
cu polisakkaritler oluşur. A) Sentezleri sırasında su çıkışı görülür. sonucu oluşurlar.
B) Çift sıralı bir tabaka halinde hücre zarının B) Doymuş olanları oda sıcaklığında katı halde
yapısına katılır. bulunur.
C) Fosfat grubu suda çözünürken, yağ asitle- C) Enerji verici olarak karbonhidratlardan
ri suda çözünmez. sonra kullanılırlar.
D) Üç yağ asidi molekülünün bir gliserol mo- D) Sentezleri sırasında monomer sayısı kadar
� Polisakkaritlerin temel yapı bi- lekülü ile bağlanması sonucu oluşur. ester bağı oluşur.
rimi glikozdur. n tane glikozun E) Hücre zarı oluşurken fosfolipitlerin yağ E) Vücut sıcaklığının korunmasında görev alır-
bağlanması sonucu (n–1) mo-
asidi kısımları birbirine bakacak şekilde lar.
lekül su oluşur.
dizilir.
11. Aşağıdaki grafikte bir fosfolipitin hidrolizi so-

8. nucu oluşan molekül miktarı verilmiştir.
Miktar
Kolesterol Ester bağı
2
Gliserol Nötr yağ
1 3
� Polisakkaritler deposal ve ya- 1
2 4
pısal olmak üzere ikiye ayrılır.
Yağlara ait numaralandırılmış terimler ile
ilgili, Palme Yayınevi Molekül
X Y Z çeşidi
I. 4 nolu molekülünün hidrolizi sonucu 2
Bu molekül çeşitleri ile ilgili,
nolu molekül oluşur.
I. X molekülü inorganik yapılıdır.
II. 1 nolu molekülün yapısında 3 nolu bağ
II. Y molekülü yağ asitidir.
bulunur.
� Nişasta ve glikojen deposal, III. Z molekülü fosfat atomu içerir.
III. 3 nolu bağın oluşumu sırasında su çıkışı
selüloz ve kitin ise yapısal poli- yargılarından hangileri kesin olarak doğru-
sakkaritlere örnektir. görülür. dur?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
12. Memeli canlılar aldıkları besinlerin fazlasını

9. Bir lipit çeşidi olan steroitler ile ilgili aşağı- yağ olarak depolarlar.
daki ifadelerden hangisi doğru değildir?
� Bitkiler glikozun fazlasını lö- Bu duruma yağların,
koplast organelinde nişasta A) Östrojen ve testosteron gibi eşeysel hor-
I. ısı yalıtımını sağlaması,
olarak depolarlar. monların yapısına katılır.
II. içerdiği enerji miktarının fazla olması,
B) İnsanların hücrelerinde D vitaminine dönü-
III. solunumla parçalanmaları için daha fazla
şür.
oksijene ihtiyaç duyulması,
C) Hayvansal hücrelerin zarında çift sıralı ola-
IV. yoğunluğunun az olması
rak bulunur.
özelliklerinden hangilerine sahip olması
D) Yapısında karbon, hidrojen ve oksijen
etki eder?
atomları bulunur.
� Hayvanlar besinlerle aldıkları
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve IV
nişastayı hücre dışında sindire- E) Hücre zarının geçirgenliğini ve dayanıklılı-
rek glikoza dönüştürürler. ğını artırır. D) I, III ve IV E) II, III ve IV
1. B 2. E 3. B 4. A 5. E 6. C 7. D 8. C 9. C 10. D 11. A 12. C

26
Proteinler Temel Kavramlar

3. TEST
� Bakteri, arkebakteri, mantar ve
hayvanlar glikozun fazlasını gli-
1. Proteinler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden 4. Bir tripeptit molekülünün sentezi sırasında, kojen olarak depolarlar.
hangisi yanlıştır? I. harcanan amino asit,
A) Benzerlik oranları canlıların akrabalık du- II. oluşan peptit bağı,
rumlarını belirlemede kullanılabilir.
III. üretilen su molekülü
B) İnsanlarda yapıya en fazla oranda katılan
organik madde çeşididir. sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden
C) Temel yapı birimleri amino asitlerdir. hangisinde doğru olarak verilmiştir?
D) Enzimlerin koenzim kısmını oluştururlar. A) I > II > III B) II = III > I
� Bitki hücrelerinde hücre çepe-
E) DNA'daki kalıtsal bilgiye göre sentezlenir- C) II > I = III D) I > II = III rinin temel maddesi selüloz-
ler. E) I = II = III dur. Selüloz insanlar tarafından
sindirilemez.
5. Aşağıda proteinlerin tersiyer yapıdan primer

2. Aşağıda altı farklı amino asitin yapısı ve değiş- yapıya geçmesine neden olan denatürasyon
ken grupları verilmiştir. olayı şematize edilmiştir.
H Glisin
H
O CH3 Alanin Denatürasyon
O
C CH2 OH Serin
Normal protein Denatüre protein � Kitin, böcek ve örümcek gibi
H C R CH2 OH Tirozin canlıların dış iskeletinde bulu-
Bir hücrede, nan azotlu bir polisakkarittir.
H N CH2 SH Sistein
Ayrıca mantarların hücre çepe-
H I. sıcaklık artışı,
Palme Yayınevi
NH rinde de bulunur.
Tiriptofan II. pH değişimi,
CH2
III. yüksek basınç

Bu şemaya göre,
faktörlerinden hangileri denatürasyon ola-
I. Amino asitlerde çeşitliliğe neden olan ra-
yına neden olabilir?
dikal (R) gruptur.
II. İlgili amino asitlerde amino (NH2) ve kar-
boksil (COOH) grupları ortak olarak bulu-
� Glikojen, nişasta ve selüloz
nur.
aynı yapı biriminden (glikoz-
III. Bazı amino asitler C, H, O ve N atomlarına dan) oluşmalarına rağmen
ek olarak S atomu içerirler. 6. Proteinler, farklılık gösterir. Bunun sebebi
glikoz molekülünün sayısı ve
yorumlarından hangileri yapılabilir? I. monomerlerinin solunumda parçalanması
bağlanma düzenindeki farklı-
ile amonyak oluşumu, lıktır.
II. yapısının aynı türün bireyleri arasında
farklılık göstermesi,
III. sentezleri sırasında su oluşumu,
IV. enzim ve hormon gibi düzenleyici mole-
3. Aşağıdakilerden hangisi canlı hücrelerde külleri oluşturması
en fazla bulunan dört elementten biri de-
özelliklerinden hangileri ile karbonhidrat-
ğildir?
lardan ayrılır? � Yağlar (lipitler) C, H ve O
atomlarının birleşmesi ile olu-
A) Azot B) Kükürt C) Karbon A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
şurlar. Bazı yağlarda N ve P
D) Oksijen E) Hidrojen D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV gibi atomlar da bulunabilir.
27
Temel Kavramlar 7. Hemoglobin proteinini sentezleyen bir hay- 10. a b

X proteini Amino asit Y proteini
� Lipitler; trigliserit, fosfolipit ve van hücresinde,
steroit olarak gruplandırılabilir. Saprofit bir bakterinin yaşadığı ortamda
I. enzim,
bulunan X proteininden faydalanmasına ait
II. peptit bağı,
yukarıdaki şema ile ilgili,
III. amino asit
I. a olayı hücre dışında gerçekleşir.
moleküllerinden hangilerinin miktarında
II. Y proteini bakteri DNA’sındaki genetik şif-
artma görülür?
� Trigliseritler (nötr yağlar) bir reye göre üretilir.
gliserol ile üç yağ asidinin es-
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III III. a ve b olayları sırasında harcanan ATP
ter bağı ile bağlanması sonucu
miktarı eşittir.
oluşurlar. Bu sırada üç su mo- D) II ve III E) I, II ve III
lekülü açığa çıkar (dehidrasyon IV. a olayında oluşturulan peptit bağları b ola-
sentezi). yında koparılmıştır.
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV
8. Protein sindiriminin gerçekleştiği bir hay-
van hücresinde bu olaya bağlı olarak aşa-
� Trigliseritlerin içerdiği hidrojen
ğıdaki grafiklerden hangisi çizilemez? 11. Aşağıda bir amino asite ait üç farklı kısım nu-
atomu sayısı fazla olduğun-
maralandırılarak verilmiştir.
dan, oksijenli solunumla par- A) Amino asit miktarı B) Su miktarı
çalandıkları zaman protein ve H
karbonhidratlardan daha fazla
enerji verirler. NH2 COOH
Palme Yayınevi C
1 3
Zaman Zaman
C) ATP miktarı D) pH değeri R
2
Numaralandırılmış kısımlar ile ilgili,

� Trigliseritlerin yapısında bu-
lunan yağ asitleri doymuş ve I. amino asitlerde çeşitliliğe neden olanlar → 2,
doymamış olarak ikiye ayrılır. Zaman Zaman
II. başka bir amino asitle peptit bağı oluştu-
E) Protein miktarı
rabilecek olanlar → 1 ve 3,
III. kükürt atomu içerebilecek olanlar → 2
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
� Karbon atomları arasında tek Zaman A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

bağ bulunan yağ asitleri doy- D) II ve III E) I, II ve III
muş, bazı karbon atomları
arasında çift bağ bulunan yağ
asitlerine doymamış yağ asitle- 12. Azot atomu işaretli proteinli besinlerle bes-
ri denir. lenen bir deney faresinin ürettiği,
9. Organik moleküllerle ilgili aşağıdaki özel-
liklerden hangisi proteinlere özgüdür? I. amonyak,
A) Azot atomu içerme II. hormon,
B) Yüksek sıcaklıkta bozulma III. enzim

C) Peptit bağı içerme moleküllerinin hangilerinde işaretli azot
� Doymuş yağ asidi içeren yağ-
D) Düzenleyici olarak çalışma atomuna rastlanabilir?
lara doymuş yağ denir. Bu
yağlar hayvansal kaynaklı olup E) Enerji verici olarak kullanılma A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
(tereyağı gibi) oda sıcaklığında
D) I ve III E) I, II ve III
katıdır.
1. D 2. E 3. B 4. D 5. E 6. D 7. A 8. C 9. C 10. A 11. E 12. E

28
Enzimler Temel Kavramlar

4. TEST
� Doymamış yağ asidi içeren
yağlara doymamış yağlar de-
1. Enzimlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden han- 4. Yapısı bilinmeyen bir enzimin sindirilmesi nir. Bu yağlar bitkisel kaynaklı
gisi doğrudur? sonucunda, olup (zeytinyağı gibi) oda sı-
caklığında sıvıdır.
A) Ürünün yapısına katılırlar. I. vitamin,
B) Biyolojik katalizör olarak görev yaparlar. II. amino asit,
C) Sadece hücre içinde çalışırlar. III. mineral
D) İnorganik madde içermezler. moleküllerinden hangileri kesin olarak açı-
E) Reaksiyona aktivasyon enerjisi sağlarlar. ğa çıkar?
D) II ve III E) I, II ve III � Bitkisel yağların karbon atom-

ları arasındaki çift bağlar kırı-
2. Tepkimeye girecek larak bu karbonlara hidrojen
moleküller A bağlanmasıyla margarinler
B
elde edilir.
5. Aşağıda laktoz molekülünün hidrolizi şemati-

Enerji
Oluşan
ürün ze edilmiştir.
Tepkimenin ilerlemesi
+ + + +
kompleksi
Aynı çeşit ve miktardaki substrat ile başla-
yan A ve B reaksiyonları için, Her şekil farklı bir molekülü simgelediğine
Palme Yayınevi
� Vücutta sentezlenemediği için

I. tepkimelerin tamamlanma süresi, göre, şekiller ile ilgili aşağıdaki eşleştirme-
besinlerle beraber alınması ge-
lerden hangisi kesin olarak doğrudur? rekli olan yağ asitlerine temel
II. birim zamanda kullanılan substrat miktarı,
A) - Glikoz (esansiyel, elzem) yağ asitleri
III. tepkimelerin tamamlanması ile oluşan
B) - Laktoz denir.
ürün miktarı,
C) - Su
IV. aktivasyon için harcanan ATP miktarı
D) - Laktaz
özelliklerinden hangileri ortaktır?
E) - Galaktoz
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve IV
D) II ve III E) III ve IV
� Fosfolipitler hücre zarının te-

mel bileşenleridir.
3. Bileşik enzimler ile ilgili aşağıdaki ifadeler-

6. Aşağıdaki özelliklerden hangisi tüm enzim-
den hangisi doğru değildir?
ler için ortaktır?
A) Apoenzim kısmı peptit bağı içerir.
A) Substrat ile hücre içinde birleşme
B) Yardımcı kısım organik ya da inorganik ya-
pıda olabilir. B) Reaksiyonu çift yönlü katalizleme
C) Koenzim çeşidi sayısı, apoenzim çeşidi C) Organik yapılı yardımcı kısım içerme
� Fosfolipitler bir gliserole iki yağ
sayısından çoktur. D) Nötr ortamda optimum aktivite gösterme asidinin bağlanması ile oluşur-
D) Yardımcı kısmı kofaktör olarak adlandırılır. lar. Gliserole bağlanan üçüncü
E) Reaksiyonun başlaması için gereken akti-
E) Bir apoenzim sadece bir çeşit koenzimle grup ise bir fosfat ve bazdan
vasyon enerjisini düşürme
çalışabilir. oluşur.
29
Temel Kavramlar 7. Dehidrasyon reaksiyonlarında gerçekle- 10. Sıcakta ve açıkta tutulan besinler çabuk
� Kolesterol, D vitamini, eşey şen, bozulurken, soğukta ve ağzı kapalı bir kap-
hormonları steroitlere örnek I. reaksiyon sırasında hücredeki su miktarı- ta tutulan besinlerin daha geç bozulması,
olarak verilebilir.
nın artması, I. oksijenin besinlerde bulunan proteinlerin
II. reaksiyon sırasında enzim – substrat denatürasyonuna sebep olması,
kompleksinin oluşması, II. mikroorganizmalar ile temas eden besin-
III. aktivasyon enerjisi olarak ATP harcanması, lerin daha uzun süre korunabilmesi,
IV. monomerler arasında yeni bağların oluş- III. soğukta bekletilen besinlerde saprofit
ması bakterilerin enzim faaliyetlerinin yavaş ol-
olaylarından hangileri hidroliz reaksiyonları ması
� Proteinlerin yapısında C, H, O sırasında da gerçekleşir? durumlarından hangileri ile açıklanabilir?
ve N atomları bulunur. Bazı
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
proteinler S ve P atomlarını
da içerir. D) III ve IV E) I, II ve IV D) II ve III E) I, II ve III
11. Enzimatik bir reaksiyonun başlamasından

8. Aşağıdaki şemada I numaralı molekülün inor- son ürünün oluşmasına kadar geçen sü-
ganik, II ve III numaralı moleküllerin ise orga- reçte,
nik yapılı olduğu bilinmektedir.
Enzim—substrat Ürün miktarı
III kompleksi
� Proteinlerin yapı birimi amino

asitlerdir. Bir amino asidin ya- Palme Yayınevi
pısında amino (NH2), karboksil I + II t t
(COOH) ve radikal grup (R) bu- Holoenzim I II
Substrat Serbest
lunur. (Tam enzim) miktarı enzim miktarı
Buna göre numaralandırılmış moleküller

ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi
doğrudur? t t
III IV
I II III
grafiklerindeki değişimlerden hangileri ger-
A) Kofaktör Apoenzim Ürün
çekleşir?
B) Apoenzim Kofaktör Substrat
A) I ve IV B) II ve III C) I, II ve III
� Canlıların yapısında 20 çeşit C) Kofaktör Apoenzim Substrat
amino asit bulunur. Bu amino D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
D) Apoenzim Koenzim Ürün
asitlerin yapısındaki amino ve
karboksil grupları aynıdır. Ami- E) Koenzim Kofaktör Apoenzim
no asitlerdeki çeşitliliği radikal 12. • Enzimlerin yapısına katılırlar.
grup belirler. • Sindirime uğramadan hücreye girerler.
9. Enzimatik bir reaksiyon ile ilgili aşağıdaki • Enerji vermezler.
değişikliklerden hangisi tepkime hızını di-
• Eksikliklerinde hastalıklar oluşur.
ğerlerinden farklı olarak etkiler?
A) Yeterli enzim varlığında substrat ilavesi Yukarıda özellikleri verilen molekül çifti
B) Ortama aktivatör madde eklenmesi aşağıdakilerden hangisidir?
C) Biriken son ürünlerin uzaklaştırılması A) Protein – Karbonhidrat
D) Ortamdaki su yoğunluğunun %15’in üze- B) Mineral – Yağ
� Amino asitlerin arasında peptit rine çıkarılması C) Vitamin – Su
bağlarının kurulması ile prote- D) Vitamin – Mineral
E) Optimum olan sıcaklığın yükseltilmesi
inler sentezlenir.
E) Protein – Vitamin
1. B 2. A 3. C 4. A 5. D 6. E 7. A 8. C 9. E 10. B 11. B 12. D

30
Karma Temel Kavramlar

5. TEST
� Peptit bağı bir amino asidin
amino grubu ile diğer amino
1. Monosakkaritlere ait olan, 4. Aşağıdaki organik molekül çiftlerinden asidin karboksil grubu arasın-
hangisinin yapıtaşları benzer değildir? da su çıkışı ile oluşur (dehid-
I. nükleik asitlerin yapısına katılma,
A) Glikojen – Nişasta rasyon sentezi).
II. sindirime uğramadan hücre zarından ge-
B) Albumin – Hemoglobin
çebilme,
C) Kitin – Fosfolipit
III. solunum reaksiyonlarında substrat olarak D) Maltoz – Selüloz
kullanılma, E) Aktin – Miyozin
IV. ototrof canlılar tarafından üretilme
özelliklerinden hangileri altı karbonlu (hek- 5. Eşit miktarda hidrojen peroksit içeren (H2O2)
soz) olanlar ile beş karbonlu (pentoz) olan- üç deney tüpüne 5'er gram karaciğer parçaları
ların ayırt edilmesinde kullanılabilir? aşağıdaki gibi konulmuştur. Daha sonra tüple- � Protein sentezi DNA’nın kont-
rin ağzına yanan bir kibrit yaklaştırılmıştır. rolünde ribozom adı verilen
A) I ve II B) I ve III C) II ve III organelde gerçekleşir. Bu yüz-
den her canlının protein yapısı
kendine özgüdür.
2. Aşağıda A ve B proteinlerinin amino asit dizi-

limleri verilmiştir.
A proteini :
Bütün Doğranmış Haşlanmış
karaciğer karaciğer karaciğer
K L M
Palme Yayınevi
B proteini :
Bu deneyde kibrit alevlerinin parlaklık de- � İnsanlarda vücutta üretileme-
recesinin çoktan aza doğru sıralanışı aşa- yip, besin yoluyla alınması zo-
Buna göre bu iki proteinin farklı yapıda ol- ğıdakilerden hangisi gibi olur? runlu olan amino asitlere temel
ması, (esansiyel) amino asitler denir.
(Karaciğerdeki katalaz enzimi;
I. içerdikleri peptit bağı sayılarının,
Katalaz 1
H2O2 H2O + O tepkimesini ka-
II. kullanılan amino asit çeşitlerinin, 2 2
talizler.)
III. aynı amino asidin tekrarlanma miktarının,
A) K - L - M B) K - M - L C) L - M - K
IV. amino asitlerin diziliş sırasının
D) L - K - M E) M - L - K
özelliklerinden hangilerinin farklı olması ile
açıklanamaz?
� İnsanlarda sekiz çeşit temel
( , , , ) amino asit çeşitlerini, —— ise amino asit bulunur.
6. Aşağıda yeterli miktarda vitamin alamayan
peptit bağını simgelemektedir.)
insanlarda ortaya çıkabilecek bazı hastalıklar
A) Yalnız I B) I ve II C) III ve IV verilmiştir.
D) I ve III E) I, II ve III Bu hastalıklardan hangisine neden olan vi-
tamin karaciğerde depolanamaz?
A) Raşitizm
3. Polimerleşmenin gerçekleştiği bir hücrede
aşağıdaki moleküllerden hangisinin miktarı B) Gece körlüğü
artar? C) Skorbit � Sıcaklık, pH, tuz derişimi ve
basınç gibi etkenlerin protein-
D) Kanın geç pıhtılaşması
A) Glikoz B) Su C) Amino asit lerin yapısını bozmasına dena-
E) Kısırlık türasyon denir.
D) ATP E) Gliserol
31
Temel Kavramlar 7. Karbon atomu radyoaktif işaretli nişasta ile 10. Aşağıdaki grafikte enzimatik bir tepkimenin
� Proteinler primer, sekonder, beslenen bir kobayda bulunan aşağıdaki reaksiyon hızının sıcaklığa bağlı değişimi gös-
tersiyer ve kuaterner olmak moleküllerden hangisinde radyoaktif işa- terilmiştir.
üzere dört farklı yapıda bulu- retli karbon atomlarına rastlanamaz? Reaksiyon hızı
nabilir. A) Temel amino asit
B) Doymuş yağ asidi
C) Glikojen
D) Karbondioksit
Sıcaklık (°C)
E) Fosfolipit a b c
Bu grafikle ilgili,
� Organik moleküller eşit miktar- 8. “Bitkilerde maltozun yıkımını sağlayan enzim- I. Sıcaklığın a yönünde değişmesi enzim ve
larının içerdiği enerji miktarına ler vardır.” hipotezini doğrulamak isteyen bir substratın birleşme hızını artırır.
göre çoktan aza doğru; yağ – öğrenci, bitki hücresinden elde ettiği özütü bir II. b sıcaklığı reaksiyonunun en hızlı gerçek-
protein – karbonhidrat şeklinde deney kabına (M) koymuştur. leştiği optimum sıcaklıktır.
sıralanırlar. III. Sıcaklığın c yönünde değişmesi enzimle-
rin özgül şekillerinin bozulmasına neden
olur.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
Bitki özütü (M) D) II ve III E) I, II ve III
� Organik moleküllerin hücrede

enerji sırası; için kullanım sıra- Palme Yayınevi
sı karbonhidrat – yağ–protein 11. • Taze fasulye kısa bir süre içinde bozulur-
şeklindedir. ken, kuru fasulye uzun süre bozulmaz.
• Siyanür glikozun hücre solunumunda kul-
Maltoz Maltaz Glikoz ayıracı Glikoz lanılmasını sağlayan enzimlerin etkinliğini
(I) (II) (III) (IV)
durdurarak zehirlenmeye yol açar.
Bu öğrencinin hipotezini doğrulamak için • Besinlerin ağızda uzun süre çiğnenmesi
M kabına hangi iki tüpün karışımını ekle- durumunda kimyasal sindirim daha kısa
mesi gerekir?
sürede tamamlanır.
� Organik moleküllerin hayvan A) I ve II B) I ve III C) II ve III • Derin dondurucuda saklanan besinler bo-
hücrelerinde yapıya katılım D) II ve IV E) III ve IV zulmadan uzun süre saklanabilir.
miktarı çoktan aza doğru; pro-
tein – yağ – karbonhidrat şek- Yukarıdaki gözlemleri yapan bir öğrenci
linde sıralanır. 9. İnsan vücudunda bulunan üç farklı polimer enzimler ile ilgili aşağıdaki sonuçlardan
besinin enerji ihtiyacını karşılamak için genel
hangisine ulaşamaz?
kullanım sırası X – Y – Z şeklindedir.
A) Ağır metal iyonları enzimlerin çalışmasını
Buna göre,
engeller.
I. X molekülünün monomerleri arasında gli-
B) Aktivatör maddeler enzimlerin çalışmasını
kozit bağı bulunur.
hızlandırır.
II. Z molekülü hücrede düzenleyici olarak
C) Ortam ısısının azalması enzimlerin çalışma-
� Protein, karbonhidrat ve yağla- görev yapabilir.
sını yavaşlatır.
rın oksijenli solunumda parça- III. Y molekülü, enerji verimi en yüksek olan
lanması ile CO2 ve H2O açığa D) Düşük su yoğunluğunun bulunduğu ortam-
organik bileşiktir.
çıkar. Proteinlerin oksijenli solu- larda enzim etkinliği azalır.
numda kullanılmasında bunlara E) Substrat yüzey alanının artması enzimatik
ek olarak NH3 (amonyak) olu-
tepkimelerin hızını artırır.
şur. D) II ve III E) I, II ve III
1. B 2. E 3. B 4. C 5. D 6. C 7. A 8. B 9. E 10. E 11. B
32

6. TEST
� Kimyasal bir tepkimenin başla-
ması için gerekli olan minimum
1. Kitin ve selüloz molekülleri için aşağıdaki 4. Vitaminlere ait aşağıdaki ifadelerden han- enerji miktarına aktivasyon
özelliklerden hangisi ortaktır? gisi doğru değildir? enerjisi denir.
A) Saf formunun çok yumuşak olması A) Bitkiler ihtiyaç duydukları vitaminleri sen-
B) Bitkilerin hücre duvarında bulunma tezleyebilirler.
C) Yapısında azot atomu bulundurma B) Sentetik vitaminlerin etki ve özellikleri do-
D) Mantarlarda hücre duvarının yapısına ka- ğal vitaminlere benzer.
tılma C) Enzimlerin koenzim kısmını oluşturan or-
E) Yapısal polisakkarit olma ganik moleküllerdir.
D) Sindirime uğramadan hücre zarından ge-
çebilirler.
2. Aşağıdaki şemada bitkisel kaynaklı beslenen E) Solunum reaksiyonlarında substrat olarak � Katalizör tepkimeye girerek
kullanılırlar. tepkimenin hızını değiştiren
bir bireyin mısır ve fasulye bitkilerinden aldığı
fakat tükenmeyen kimyasal bir
temel amino asit çeşitleri gösterilmiştir.
5. Aşağıdaki dallanmış metabolik yolda üzerinde maddedir.
Erişkin insanlar
için sekiz temel eksi olan ve kesikli çizgiler halinde gösterilen
amino asit Fasulye ve oklar, son ürün tarafından inhibe edilen bir
Tiriptofan diğer baklagiller
metabolik basamağı simgelemektedir.
Methionin
Valin
R
Threonin −
Fenilalanin − P
Lösin
M›s›r ve
K M O
‹zolösin
Palme Yayınevi
diğer � Canlı hücrelerde aktivasyon

tah›llar Lizin S
L enerjisi engelini düşürerek tep-
−
Bu şemaya göre, T kimeleri hızlandıran biyolojik
katalizörlere enzim denir.
I. İnsan vücudunda valin amino asiti üretile-
O, R ve T madde derişimlerinin yüksek ol-
mez. duğu bir hücrede, aşağıdaki tepkimelerden
II. Mısır tüketen bir birey ihtiyacı olan tüm te- hangisinin devam etmesi beklenir?
mel amino asitleri vücuduna almış olur. A) K → M B) M → O C) O → P
III. Fasulye ve mısırda ortak olan amino asit D) K → L E) S → T
çeşidi sayısı sekizdir.

yorumlarından hangileri yapılamaz? 6. Akşam yemeğinde bol miktarda karbon-
hidratlı besinler ile beslenen sağlıklı bir in- � Enzimler yapısına göre basit ve
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II sanda, bileşik enzimler olmak üzere
D) I ve III E) II ve III I. kana geçen glikoz miktarının azalması, ikiye ayrılır.
II. kandaki amonyak miktarının artması,

3. Bir hücrede bulunan aşağıdaki moleküller- III. glikozun fazlasının karaciğer hücrelerinde
den hangisi özdeş yapıdaki monomerlerin glikojen ve yağa dönüştürülerek depolan-
birleşmesi sonucu oluşur? ması
A) Trigliserit olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi
B) Glikojen beklenemez?
C) Kolesterol
D) Protein A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
� Basit enzimler sadece protein-
E) Laktoz D) II ve III E) I, II ve III den meydana gelir.
33
Temel Kavramlar 7. 100 molekül glikoz kullanılarak üretilen 10. Aşağıdaki grafikte sağlıklı bir bireyin günlük
� Bileşik enzimler protein ve yar- maltoz ve nişasta moleküllerinin, olarak aldığı vitamin miktarı ile ihtiyaç duydu-
dımcı kısımdan oluşur. ğu vitamin miktarları verilmiştir.
I. kütleleri,
: Günlük alınan vitamin miktarı
II. içerdikleri bağ çeşitleri, Miktar (mg) : Bireyin ihtiyacı olan vitamin
miktarı
III. üretimlerinde açığa çıkan su miktarları
niceliklerinden hangilerinin farklı olması
beklenir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B6 D A C E
D) I ve III E) II ve III Vitaminlerin özellikleri düşünüldüğünde,
� Bileşik enzimlerin protein kıs- bu birey hangi vitaminleri karaciğerinde
mına apoenzim, inorganik ya depolarken, hangi vitaminlerin fazlasını id-
da organik yapılı kısmına ise rarla atar?
kofaktör adı verilir. Karaciğerde
8. Aynı miktarda H2O2 bulunan üç farklı deney
depolanan İdrarla atılan
tüpünden,
• birincisine 10 gramlık karaciğer parçası bir A) A, D ve E B6 ve C
bütün olarak, B) D C
• ikincisine 10 gramlık karaciğer parçası C) A ve E B6
ezilmiş olarak, D) D ve C A, B6 ve E
• üçüncüsüne 10 gramlık karaciğer parçası
E) D ve E B6 ve C
bölünmüş olarak
ilave edilerek aşağıdaki deney düzenekleri ha-
zırlanıyor. Palme Yayınevi
� Enzim aktivitesinde görev ya-
pan Fe+2 ve Mg+2 gibi iyonlar 11. Fenilketonuri, kalıtsal metabolik hastalıklar-
inorganik kofaktörlerdir. Plastik Plastik Plastik dan biridir. Bu hastalığa sahip çocuklarda
balon balon balon
H2O2 H2O2 H2O2 fenilalanin amino asidini tirozin amino asidine
dönüştürecek fenilalanin hidroksilaz enzimi ya
I II III hiç bulunmaz ya da çok azdır. Bunun sonu-
cunda bu çocukların kanında ve diğer vücut
Üç deney tüpünde de H2O2 molekülünün
sıvılarında fenilalanin birikimi oluşur. Bu du-
kalmadığı bir anda, deney düzeneklerine
rum ise beyin ve sinir sisteminde sorunlara
bağlı plastik balonların hacimleri arasında-
ki ilişki aşağıdakilerden hangisinde veril- yol açar. Böylece ileri derecede zekâ geriliği
miştir? ve sinir sistemi bozuklukları ortaya çıkar.
� Kofaktörler organik bir molekül A) I = II = III B) I > II > III C) II > III > I Buna göre bu hastalığa sahip bireyler ile
ise koenzim adını alır (B grubu D) II > I > III E) III > I > II ilgili,
vitaminleri gibi).
I. Fenilalanin amino asidini bol miktarda içe-
ren proteinli besinleri tüketmelidirler.
II. Enzim eksikliğinden dolayı protein sente-

9. ATP molekülü ile ilgili,
zini gerçekleştiremezler.
I. Canlı olan tüm hücrelerde fosforilasyon
reaksiyonları ile üretilir. III. Amino asitlerin birbirine dönüşümünü
II. Hidrolizi sonucunda adenin, riboz ve fos- sağlayan bazı enzimleri yeterince ürete-
forik asit molekülleri oluşur. mezler.
III. Yüksek enerjili üç fosfat bağı içerir.
� Apoenzim ve yardımcı kısmın ifadelerinden hangileri doğrudur?
oluşturduğu yapıya tam enzim A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
anlamına gelen holoenzim adı D) II ve III E) I, II ve III
verilir.
1. E 2. E 3. B 4. E 5. D 6. B 7. D 8. A 9. B 10. C 11. B
34

7. TEST
� Enzimler belirli bir koenzim ya
da kofaktörle çalışır. Fakat bir
1. Aşağıdaki tepkimelerde K, L ve M monosak- 3. A, D, E ve K vitaminleri için aşağıdaki özel- koenzim ya da bir kofaktör bir-
karitleri kullanılarak disakkarit çeşitlerinin üre- liklerden hangisi ortaktır? den fazla enzim ile çalışabilir.
timi gösterilmiştir.
A) Kalın bağırsaktaki bakteriler tarafından üre-
M + L → X + su tilme
K + M → Y + su B) Eksikliklerinde aynı metabolik hastalığa yol
M + M → Z + su açma
Bu tepkimeler ile ilgili aşağıdaki ifadeler- C) Emilimlerinin midede tamamlanması
den hangisinin doğruluğu kesin değildir? D) Fazla miktarda alındığında depolanabilme
A) Z molekülü K molekülünden daha büyüktür. E) Suda çözünerek kana geçme
B) M molekülü glikozdur. � Enzimlerin etki ettiği maddeye
substrat denir.
C) Z molekülü bitki, Y molekülü hayvan hüc-
relerinde depolanır.
D) Disakkaritlerin üretimi dehidrasyon tepki- 4. Maltoz molekülü ve maltaz enziminin bulun-
mesidir. duğu bir deney tüpündeki glikoz miktarı – sı-
E) X molekülünün kütlesi M ve L molekülleri- caklık grafiği aşağıdaki gibidir.
nin toplam kütlesinden daha azdır. Glikoz miktarı
2. Aşağıda dipeptit sentezini gösteren bir şema

� Enzim ve substrat arasında
verilmiştir.
Palme Yayınevi
anahtar – kilit uyumu vardır.

Sıcaklık(°C)
H H t1 t2 t3 Bu yüzden her enzim belirli bir
H O H O Enzim
N C C + N C C substrata etki edebilir.
H OH H OH Buna göre bu reaksiyonun zamana bağlı
R R
hız grafiği aşağıdakilerden hangisinde ve-
Amino asit Amino asit
rilmiştir?
Peptit Bağı
A) B)
H O H
H O Tepkime hızı Tepkime hızı
N C C N C C + H2O
H OH
R H R
Dipeptit
t1 t2 t3 Zaman t1 t2 t3 Zaman
Şemayla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi � Her hücrede tepkime çeşidi
C) D) kadar enzim çeşidi vardır.
doğru değildir?
Tepkime hızı Tepkime hızı
A) Tüm canlı hücrelerin ribozom organelinde
gerçekleşir.
B) Peptit bağı iki farklı amino asitin radikal
grupları arasında kurulur. t1 t2 t3 Zaman t1 t2 t3 Zaman
C) ATP harcanımı ve enzim kullanımı ile ger-

E) Tepkime hızı
çekleşir.
D) Oluşan dipeptit molekülünde birer tane
amino ve karboksil grubu bulunur. � Enzimler kimyasal tepkimeler-
den değişmeden çıktıklarından
E) Oluşan peptit bağı sayısı kadar su açığa t1 t2 t3 Zaman tekrar tekrar kullanılabilirler.
çıkar.
35
Temel Kavramlar 5. Aşağıda karbonhidrat metabolizması şematik 8. 28 molekül glikozdan oluşan bir polisakka-
� Enzimler genellikle çift yönlü olarak gösterilmiştir. ritin sentezi sırasında açığa çıkan suyun,
çalışır yani rol aldığı tepkime I II oluşan glikozit bağı sayısına oranı kaçtır?
CO2 + H2O Glikoz Nişasta
tersinirdir. Sindirim enzimleri 1
III IV A) 1 B) C) 2
tersinir değildir. 2
Şemada gösterilen numaralandırılmış ba- 1
D) E) 3
3
samaklardan hangileri bitki hücrelerinde
gerçekleşebilir?
A) I ve II B) I ve IV C) III ve IV
9.
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
Substrat
Aktif bölge
6.
� Enzimler hücre içinde üretilir.
Hücre içinde ve dışında çalışa-
% 1’lik saydam
bilir. Çalışma hızları yüksektir. nişasta çözeltisi A Enzim
Kompetitif
inhibitör
(25 C°)
Yukarıdaki gibi hazırlanan deney düzeneğine

Kompetitif olmayan inhibitör
• t1 anında 5ml iyot çözeltisi,
B C
• t2 anında nişastayı sindiren amilaz enzimi
Palme Yayınevi
ilave edilmiştir. Enzimler ve inhibitör maddeler ile ilgili yu-
� Enzimler genel olarak hücreler- karıdaki şemaya göre kompetitif olmayan
de takım halinde çalışırlar. Bir Bu süreçle ilgili,
ve kompetitif olan inhibitör maddeler için,
enzimin ürünü diğer enzimin I. t1 anına kadar çözelti saydam kalır.
substratı olabilir. I. substratı taklit ederek enzimin aktif bölge-
II. t1 – t2 zaman aralığında çözelti mavi renkli sine bağlanabilme,
olur.
II. enzim ve substratın birleşmesini engelle-
III. t2 anından itibaren mavi renk yavaş yavaş me,
kaybolur.
III. aktif bölgenin şeklinin değişmesine neden
yorumlarından hangileri yapılabilir? olma
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III özelliklerinden hangileri ortaktır?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

� Takım halinde çalışan enzimle-
rin aktiviteleri geri bildirim me-
7. Canlı hücrelerin tamamında,
kanizması ile denetlenir.
I. fotosentezle glikoz üretimi,
II. solunumla ATP üretimi,
10. Aşağıdakilerden hangisi DNA ve RNA mo-
III. ribozomda protein sentezi
leküllerinde ortak olarak bulunmaz?
olaylarından hangileri ortak olarak gerçek-
leşir? (Aşırı özelleşmiş bitki ve hayvan hücre- A) Adenin bazı
leri hariç). B) Fosforik asit
C) Riboz şekeri
� Genel olarak aktif enzimler –az, D) Guanin bazı
pasif enzimler ise –jen ekiyle
E) Azot atomu
biter.
1. C 2. B 3. D 4. A 5. E 6. E 7. D 8. A 9. A 10. C
36

8. TEST
� Enzimler DNA’daki genetik şif-
reye göre ribozomda üretilir.
1. Hidroliz enzimlerinin bulunduğu bir deney tü- 4. Farklı yapıdaki organik moleküller ile ilgili
püne, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
I. su, A) Proteinler azot atomu içermezler.
II. maltoz, B) Vitaminler enerji verici olarak kullanılabilir-
III. nişasta, ler.
IV. gliserol, C) Karbonhidratların yapısında peptit bağı
V. protein bulunur.
molekülleri ilave edilip uygun sıcaklıkta bir D) Enzimler aktivasyon enerjisini düşürürler.
süre bekleniyor. E) Yağlar hücre zarının yapısına katılamazlar.
Bu sürenin sonunda deney tüpünde bulu-
nan moleküllerden hangisinin miktarında
5. � Enzimin en iyi çalışabileceği sı-
bir değişme olması beklenmez?
caklığa optimum sıcaklık denir.
A) I B) II C) III D) IV E) V Daha düşük ve yüksek sıcaklık
enzimin çalışma hızını azaltır.
X
Z
2. Tepkime hızı
Y
ATP’ye ait X, Y ve Z yapıları ile ilgili,

I. X molekülünün yapısında azot atomu bu-
X
lunur.
Palme Yayınevi
Yeterli miktarda enzimin bulunduğu bir II. Y molekülü beş karbonlu bir şeker olan
deney tüpünde tepkime hızının yukarıdaki ribozdur.
gibi gerçekleşebilmesi için X yerine, III. Z molekülü organik yapılıdır.
I. substrat derişimi, ifadelerinden hangileri doğrudur? � Enzimlerin yapısı optimumdan
II. inhibitör miktarı, daha düşük sıcaklıklarda bo-
III. substrat yüzeyi zulmazken, optimumdan daha
D) I ve III E) I, II ve III yüksek sıcaklıklarda bozulur.
değişkenlerinden hangileri yazılabilir?

6. Aşağıda bir enzimin yapısı şematize edilmiştir.
X
Koenzim
3. Vitaminler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi doğru değildir? Y
Apoenzim
A) Suda çözünenlerin fazlası vücutta depo
edilemez. İlgili enzimin yapısında bulunan X molekülü
B) Tamamı organik yapılı moleküllerdir. aşağıdakilerden hangisi olabilir?
C) Bazı vitaminler enzimlerin yapısına katıla- � Enzimler genel olarak nötr pH
A) Glikoz
bilir. derecesinde optimum faaliyet
B) DNA gösterir. Bazı enzimler asidik
D) Öncü madde olarak alınan bazı vitaminler
C) B vitamini (pepsin), bazı enzimler ise ba-
vücutta aktifleşebilir.
D) Amino asit zik ortamda (tripsin) etkinlik
E) Bazılarının yapısında glikozit bağı bulunur. gösterir.
E) Gliserol
37
Temel Kavramlar 7. Vücutta K vitamini eksikliğine, 10. a Nişasta c Glikojen

� Ortamda yeterli substrat varsa
I. deriye yeterince güneş ışığının ulaşmama-
enzim derişimi arttıkça tepki- b Kitin d Selüloz
sı,
menin hızı da artar.
II. bağırsaktaki yararlı mikroorganizmaları öl- Yukarıda verilen polisakkarit çeşitleri ile il-
düren ilaçların uzun süre kullanılması, gili,
III. besin içeriğinde yeterince yağın bulunma- I. a ve c depo, b ve d yapı maddesidir.

ması II. b’de diğerlerinden farklı olarak azot atomu
durumlarından hangileri neden olabilir? bulunur.
III. c hayvan, bakteri ve mantar hücrelerinde
bulunur.
� Ortamda belirli miktarda subs- IV. a insanlar tarafından sindirilebilirken, d
trat varken enzim derişimi ar- sindirilmez.
tarsa tepkime önce hızlanır,
8. Aşağıda enzimatik bir reaksiyon şematik ola-
sonra sabit hızla devam eder. ifadelerinden hangileri doğrudur?
rak gösterilmiştir.
A) II ve III B) II ve IV C) I, II ve III
Substrat D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
Aktif bölge Ürün
Enzim Enzim – substrat

kompleksi
Palme Yayınevi
� Substratın yüzey alanı arttıkça Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi
tepkimenin hızı da artar. doğrudur?
11. Aşağıda pepsin, amilaz ve tripsin enzimlerinin
A) Reaksiyon sonunda enzimin aktif bölgesi tepkime hızı - pH grafikleri verilmiştir.
şekil değişikliğine uğrar.

B) İlgili enzimin tersinir özelliği vardır.
C) Enzim ürünün substrata dönüşümünü Pepsin Amilaz Tripsin
Tepkime hızı
sağlar.
D) İlgili enzim anabolik bir reaksiyonu kataliz-
ler.
� Enzim miktarının sabit tutuldu- E) Reaksiyon sırasında oluşan enzim – subs-
0 7 11
ğu bir ortamda substrat derişi- trat kompleksi, reaksiyon sonunda kaybo- pH
mi artarsa tepkime önce hız- lur.
lanır, sonra sabit hızla devam
Grafiğe göre aşağıdaki yorumlardan hangi-
eder. si yapılamaz?
A) Üç enzimin birlikte çalışabileceği bir pH
9. Polimer moleküller (I) ve içerdikleri mono-
derecesi yoktur.
mer çeşitleri (II) ile ilgili aşağıdaki eşleştir-
B) Amilaz enzimi hem asidik hem de bazik
melerden hangisi doğru değildir?
ortamda çalışabilir.
I II C) Tripsin enziminin en hızlı çalıştığı pH dere-
A) Glikojen Glikoz cesinde amilaz enzimi çalışamaz.
B) DNA Nükleotit D) Pepsin enziminin pH değişimine olan tole-
� Enzim etkinliğini artıran mad- C) Protein Amino asit ransı amilaz enziminden daha çoktur.
delere aktivatör, enzim etkin- E) pH’ın 8’den 7’ye düşürülmesi tripsin enzi-
liğini azaltan ya da durduran D) Maltoz Fruktoz
mini olumsuz etkiler.
maddelere inhibitör denir. E) Yağ Gliserol
1. D 2. D 3. E 4. D 5. C 6. C 7. D 8. E 9. D 10. E 11. C
38

9. TEST
� Belirli hücre tiplerinden salgı-
lanan ve hedef hücrelerde dü-
1. Aşağıda bir disakkarit çeşidinin yapım ve yı- 3. Aşağıdaki moleküllerden hangisi organik zenleyici etki gösteren organik
kım tepkimeleri şematize edilmiştir. yapılı değildir? moleküllere hormon denir.
a A) Sodyum
X+Y Z + H2O
b B) Kolesterol
Bu şema ile ilgili aşağıdaki ifadelerden C) Adenozin trifosfat
hangisi yanlıştır? D) Galaktoz
A) X molekülü monosakkarittir. E) Ribonükleik asit
B) Y molekülü ile X molekülü izomerdir.
C) a tepkimesi dehidrasyondur. � Hormonlar genelde protein ya-
D) b tepkimesinde ATP harcanır. pılıdır. Bazıları ise amino asit ya
4. İnsan vücudunda, da steroit yapıda olabilir.
E) Z molekülü glikozit bağı içerir.
I. su,
II. protein,
III. vitamin
moleküllerinin bulunma oranlarının çok-
tan aza doğru sıralanması aşağıdakilerden
2. Üç farklı reaksiyonun enzim ve substrat mik- A) I - II - III B) II - I - III C) III - II - I

� Vitaminler organik yapıda ol-
tarlarındaki değişimlere bağlı olarak reaksiyon D) I - III - II E) II - III - I malarına rağmen sindirime uğ-
Palme Yayınevi
hızı – zaman grafikleri aşağıda verilmiştir. ramazlar ve enerji vermezler.

Reaksiyon hızı Reaksiyon hızı

5. Aşağıda bir memeli canlıda görev alan iki bile-
şik enzimin yapıları şematize edilmiştir.
I Zaman II Zaman
B
Reaksiyon hızı X proteini Ca ++ Y proteini
vitamini
� A, D, E ve K vitaminleri yağ-
Enzim1 Enzim2 da çözünen vitaminlerdir. Bu
vitaminlerin fazlası karaciğerde
III Zaman Bu enzimler ile ilgili, depolanır.
Bu grafikler ile ilgili aşağıda yapılan eşleş- I. Kalsiyum yokluğunda enzim1 görev yapa-
tirmelerden hangisi doğrudur? maz.
II. Yardımcı kısımları beslenme yoluyla vücu-
Enzim ve Enzim sabit, Enzim
da alınmıştır.
substrat substrat sürekli artan,
sürekli artan sürekli artan substrat sınırlı III. Enzim2 tamamen organik yapılıyken, en-
zim1 inorganik ve organik madde içer-
A) I II III
mektedir. � B grubu vitaminleri ve C vita-
B) I III II
ifadelerinden hangileri doğrudur? mini suda çözünen vitaminler-
C) II III I dir. Bu vitaminlerin fazlası id-
D) III I II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III rarla atıldığından günlük olarak
alınmaları gerekir.
E) III II I D) II ve III E) I, II ve III
39
Temel Kavramlar 6. Obezite ile ilgili, 10. Protein, karbonhidrat ve yağ moleküllerinin
� Vitaminlerin çoğu koenzim ola- birim miktarlarının kalorimetre kabında yakıl-
I. Vücuttaki yağ oranının normal değerlerin
rak kullanıldığından, vücuttaki ması ile açığa çıkan enerji miktarları arasında-
üzerine çıkması sonucu oluşur.
vitamin eksikliğinde bazı en- ki ilişki aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
zimler görev yapamaz ve has- II. Düzensiz beslenme ve hareketsiz yaşam Açığa çıkan enerji miktarı
talıklar oluşur. tarzı gibi etkenler sonucu oluşabilir.
III. Bazı hastalıkların ortaya çıkma ihtimalini
artırır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? Organik maddeler
K L M
Bu moleküllerin memeli bir canlının yapısı-
� Aşağıda bazı vitaminlerin ek-
D) II ve III E) I, II ve III na katılma oranları aşağıdaki grafiklerden
sikliklerinde görülen hastalıklar
verilmiştir.
• A →→ Gece körlüğü Yapıya katılma Yapıya katılma

A) oranı B) oranı
• D → Raşitizm
7. Aşağıdaki moleküllerin hangisinde glikozit
• C → Skorbit
bağı bulunmaz?
• B1 → Beriberi
• B3 → Pellegra A) Fruktoz B) Kitin C) Laktoz K L M K L M
Organik Organik
maddeler maddeler
D) Nişasta E) Maltoz
Yapıya katılma Yapıya katılma
C) oranı D) oranı
Palme Yayınevi
8. Aşağıdaki terimlerden hangisi yağlarla ilgili K L M Organik K L M Organik

� ATP adenin bazı, riboz şekeri değildir? maddeler maddeler
ve üç fosfat grubundan oluşan
A) Kolesterol Yapıya katılma
organik bir moleküldür. E) oranı
B) Fosfolipit
C) Ester bağı
D) Denatürasyon
E) Gliserol
K L M Organik
maddeler
� ATP hücrelerin metabolik

olayları için gerekli olan enerjiyi 11. Doymuş yağ asitleri ile ilgili,
9. DNA molekülü ile ilgili,
sağlar.
I. RNA’daki bilgiye göre sentezlenir. I. Bazı karbon atomları arasında çift bağ bu-
II. Yapısında timin organik bazı bulunmaz. lunur.
III. Karşılıklı iki zinciri arasında zayıf hidrojen II. Ester bağı ile gliserol molekülüne bağla-
bağları bulunur. narak hayvansal yağları oluştururlar.
IV. Kalıtsal bilginin nesilden nesile aktarılması- III. Eşit sayıda karbon atomu içeren doyma-
nı sağlar. mış yağ asitlerine göre daha fazla sayıda
ifadelerinden hangileri doğrudur? hidrojen atomu içerirler.
� ATP büyük bir molekül oldu-
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
ğundan hücre zarından geçe-
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
mez. Bu yüzden canlı olan her A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
hücre kendi ATP’sini üretir. D) II ve IV E) III ve IV D) I ve II E) I ve III
1. D 2. E 3. A 4. A 5. E 6. E 7. A 8. D 9. E 10. A 11. A
40

10. TEST
� Hücrede ADP’ye bir fosfat
grubunun eklenmesi ile ATP
1. Aşağıdaki şemada insanın ihtiyacından fazla 4. Disakkaritler, sentezlenir. Bu olaya fosfori-
glikoz alması durumunda, glikozun dönüştü- lasyon denir.
I. yapısında glikozit bağı bulundurma,
rüldüğü moleküller ve depolandığı yerler gös-
terilmiştir. II. karbon, hidrojen ve oksijen atomlarından
oluşma,
Fazla glikoz
III. sindirime uğradıktan sonra hücre zarından
Dönüştürüldüğü geçebilme
molekül Glikojen Yağ
özelliklerinden hangileri ile monosakkarit-
� Enerjinin harcandığı reaksiyon-
Depolanma lerden ayırt edilebilirler?
yeri Karaciğer Yağ doku lara endergonik reaksiyonlar
denir. Biyosentez olayları ve
Bu şemaya göre, aktif taşıma endergonik reaksi-
D) II ve III E) I, II ve III yonlardır.
I. İnsan vücudunda karbonhidrat molekülle-
ri yağa dönüşebilir.
II. Aç kalan bir bireyde öncelikli olarak yağ 5. Aşağıda insan hücrelerinde bulunan üç farklı
dokudaki depolar tüketilir. molekül belirli sembollerle eşleştirilmiştir.
III. Glikozun karaciğer hücrelerindeki depo
Molekül Sembol
formu glikojendir.
• DNA →
yorumlarından hangileri yapılabilir? � Enerjinin açığa çıktığı reaksi-
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III • Protein → yonlara ekzergonik reaksiyon-
D) II ve III E) I, II ve III lar denir. Oksijenli ve oksijensiz
• RNA →
solunum ekzergonik reaksi-
Sağlıklı bir insan hücresinde bu molekülle- yonlardır.
Palme Yayınevi
2. Aşağıda bir insanın vücudunda gerçekleşen

tripeptit ve trigliserit moleküllerinin sentezi şe- rin görev aldığı aşağıdaki olaylardan hangi-
matize edilmiştir. si gerçekleşebilir?
A) → B) →
A: + Trigliserit
C) → D) →
E) →
� Canlılarda DNA ve RNA olmak
B: + + Tri-
üzere iki çeşit nükleik asit bulu-
peptit
6. Aşağıdaki şemada bir insanın karaciğer hüc- nur.
Bu tepkimeler ile ilgili aşağıdaki ifadeler- relerinde gerçekleşen organik monomerlerin
den hangisi doğru değildir? birbirine dönüşümü verilmiştir.
A) A tepkimesinde ester bağları oluşur.
Gliserol
B) B tepkimesinde ribozom organelinde ger-
çekleşir. N
C) A ve B tepkimelerinde eşit miktarda su

� Nükleik asitler nükleotit adı ve-
açığa çıkar.
rilen birimlerden oluşurlar.
D) B tepkimesinde amino asitler substrat ola-
Glikoz X
rak kullanılır.
E) A ve B tepkimeleri dehidrasyon tepkimesi- N
dir.
Şemadaki X yerine aşağıdaki moleküller-
3. İnsana ait bir protein molekülünün hidrolizi den hangisi yazılabilir?
sonucu oluşabilecek maksimum monomer A) Amino asit B) Mineral � Nükleotidin yapısında azotlu
çeşidi sayısı kaçtır? organik baz, beş karbonlu bir
C) Temel yağ asidi D) Fruktoz
A) 1 B) 4 C) 8 D) 12 E) 20 şeker ve bir fosfat grubu bulu-
E) Temel amino asit nur.
41
Temel Kavramlar 7. • Gliserol + 3 Yağ asidi → Yağ + 3H2O 10. Obezite ile ilgili,
� DNA'nın yapısında adenin, gu- • Glikoz + Galaktoz → Laktoz + H2O I. Vücuttaki yağ oranının normal değerlerin
anin ve sitozin ve timin organik • Amino asit + Amino asit → Dipeptit + H2O üzerine çıkması sonucu oluşur.
bazları, deoksiriboz şekeri ve Yukarıda verilen üç olay için, II. Düzensiz beslenme ve hareketsiz yaşam
fosfat grubu bulunur. I. hayvan hücrelerinde görülebilme, tarzı gibi etkenler sonucu oluşabilir.
II. oluşan bağ sayısı kadar su üretimi, III. Bazı hastalıkların ortaya çıkma ihtimalini
artırır.
III. enzim kullanımı ve ATP harcanımı ile ger-
çekleşme
D) II ve III E) I, II ve III 11.
� RNA'nın yapısında adenin, gu- 8. Eşit miktarda hidrojen peroksit (H2O2) içeren X
anin, sitozin ve urasil organik deney tüplerine eşit miktardaki haşlanmış,
bazları, riboz şekeri ve fosfat H2O
ezilmiş ve parça halinde karaciğer ilave edi-
grubu bulunur. Y
liyor. Bir süre sonra A tüpünde oksijen çıkışı
olmazken, B tüpündeki oksijen çıkışının C tü-
pünden daha hızlı olduğu görülüyor.
Haşlanmış Ezilmiş Parça
karaciğer karaciğer karaciğer OH
Glikoz
Fruktoz
Bir enzimin katalitik döngüsü verilen yuka-

� DNA molekülü iki zincirden Palme Yayınevi rıdaki şemaya göre,
oluşur. Zincirleri arasında zayıf H2O2 H2O2 H2O2 I. Y molekülü sükraz enzimidir.
hidrojen bağları vardır. Kendini II. X molekülünde bir tane glikozit bağı bulu-
eşleyebilir. Bu olaya replikas- nur.
yon denir. A B C
III. Enzim substrat ile geçici olarak birleşir.
Bu deneyin sonuçlarına göre, ifadelerinden hangileri doğrudur?
I. Substrat yüzeyinin artması enzim etkinli- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
ğini artırır. D) II ve III E) I, II ve III
II. Yüksek sıcaklık enzim etkinliğini engeller.
III. Enzimler hücre dışında etkinlik göster- 12. Hayvansal bir hücreden alınan özüt beş farklı
mezler. deney tüpüne konulduktan sonra, deney tüple-
yorumlarından hangileri yapılabilir? rine aşağıda belirtilen ayıraçlar ilave edilmiştir.
� RNA molekülü tek zincirdir. (Karaciğerde bulunan katalaz enzimi, Bu deney tüplerinin hangisinde renk deği-
Zayıf hidrojen bağı içermez. 1 şimi gözlenmez?
H2O2 → H2O + O 2 reaksiyonunu denetler.)
(tRNA hariç). Kendini eşleye- 2 A) B) C)
mez. DNA üzerinden transkrip- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Selüloz ayıracı Protein ayıracı Glikoz ayıracı
siyon ile üretilir. D) I ve III E) II ve III
9. Bir karaciğer hücresinde üretilen,

I. karbondioksit, Hayvan- Hayvan- Hayvan-
II. ATP, sal özüt sal özüt sal özüt
III. glikojen, D) DNA ayıracı E) Yağ ayıracı

IV. su
moleküllerinden hangileri diğer karaciğer
� Yapı ve görevine göre mRNA, hücrelerine geçemez?
tRNA ve rRNA olmak üzere üç A) I ve II B) I ve III C) II ve III
Hayvan- Hayvan-
çeşit RNA bulunur. D) II ve IV E) III ve IV sal özüt sal özüt
1. C 2. C 3. E 4. C 5. D 6. A 7. E 8. B 9. C 10. E 11. E 12. A

42
DERS NOTLARI
43
Hücre
3.
Ünite
3.Ünite / HÜCRE
Hücre Organelleri Temel Kavramlar

1. TEST
� Günümüzdeki hücre teorisine
göre;
1. Prokaryot hücreler ile ilgili, 4. Aşağıdakilerden hangisi ribozom organeli-
· Bütün canlılar bir ya da birçok
I. Kalıtım materyali sitoplazmada bulunur. nin özelliklerinden biri değildir?
hücreden oluşmuştur.
II. Amino asitlerin proteine dönüşümü ribo- A) Sitoplazma ve E.R üzerinde bulunur.
zomda gerçekleşir. ·H
ücreler, canlıların temel ya-
B) RNA ve proteinden oluşur. pısal ve fonksiyonel birimidir.
III. Oksijenli solunumda görev alan ETS ele-
manları mitokondride bulunur. C) Aktivitesi sırasında ATP harcanır. ·H
ücreler daha önce var olan
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) Büyük ve küçük alt birimlerden oluşur. bir hücrenin bölünmesiyle
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III oluşur.
E) Hücre bölünmesi sırasında kendini eşleye-
D) II ve III E) I, II ve III bilir.
� Canlının yaşayan en küçük bi-
2. Aşağıda kloroplast organeline ait şekil veril- rimi olan hücreler, şekil, fonk-
miştir. siyon ve büyüklük bakımından
farklılık gösterir.

5.
İç ve dış Granum � Hücrenin kimyasal bileşiminde
zar su ve minerallerle birlikte pro-
Stroma tein, lipit, karbonhidrat ve nük-
Tilakoit leik asitler bulunur.
Ara lamel
Bu organel ile ilgili aşağıdaki bilgilerden

hangisi doğru değildir? � Hücrelerin genel yapılarının
incelenmesinde ilk olarak ışık
A) Çift katlı zar yapısına sahiptir.
Palme Yayınevi
mikroskobu kullanılmıştır.
B) Klorofil pigmentleri stroma sıvısında bulunur. Daha sonraki yıllarda teknolojik
C) Granumlar tilakoitlerin üst üste yığılmasın- gelişmelere bağlı olarak flore-
san ve elektron mikroskobu ile
dan oluşur. Yukarıdaki organel çeşidi aşağıdaki hücre-
detaylı inceleme sağlanmıştır.
D) Ara madde olan stroma sıvısında DNA, lerden hangisinde bulunamaz?
RNA, ribozom ve enzimler bulunur. A) Bitki kök hücresi
� Hücreler yapılarına göre pro-
E) Granumlar bağımsız olmayıp ara lamellerle
B) Bakteri hücresi karyot ve ökaryot olmak üzere
birbirine bağlanır.
ikiye ayrılır.
C) İnsan sinir hücresi
3. Bir bitki hücresinde, D) Böcek kas hücresi

� Ökaryot hücre; zarla çevrili çe-
I. glikozu nişasta şeklinde depolama, E) Bitki epidermis hücresi
kirdek ve organelleri olan hüc-
II. CO2 özümlemesi ile glikoz sentezleme, relerdir.
III. salgı maddelerini üretme ve paketleme
olaylarınının gerçekleştiği organeller aşa- � Protistalar, mantarlar, bitkiler
ğıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? ve hayvanlar alemindeki can-
6. Lökoplast taşıyan bir organizma aşağıdaki lılar ökaryot hücrelerden oluş-
I II III faaliyetlerden hangisini gerçekleştiremez? muştur.
A) Kloroplast Mitokondri Ribozom A) Boğumlanarak bölünme
B) Lökoplast Kloroplast Ribozom B) Mitoz bölünme � Prokaryot hücre; zarla çevrili
C) Mitokondri Lökoplast Golgi C) Ribozomlarında protein sentezleme çekirdek ve organelleri bulun-
mayan hücrelerdir. Bakteri ve
D) Lökoplast Kloroplast Golgi D) Glikozu nişasta şeklinde depolama arkeler prokaryot hücre yapısı-
E) Kloroplast Lökoplast Mitokondri E) Mitokondrilerinde ATP sentezleme na sahiptir.
45
3.Ünite / HÜCRE
Temel Kavramlar 7. Aşağıdakilerden hangisi gelişmiş yapılı bit- 10. Embriyonik dönemde canlıda, programlı hüc-
� Hücre zarı ile çekirdek arasın- ki hücrelerini hayvan hücrelerinden ayıran re ölümleriyle ölen hücreler parçalanır.
da kalan kısma sitoplazma de- özelliklerden biri değildir? Aşağıdaki organellerden hangisinin içerdi-
nir. Sitoplazma, organeller ve
A) Hücre çeperinin bulunması ği enzimler ölen hücrelerin parçalanmasın-
bunların içinde yer aldığı koyu
kıvamlı sıvı kısımdan (sitozol) B) Plastitlerin bulunması da doğrudan görev yapar?
oluşur. C) Hücre içinde merkezi kofulun bulunması A) Mitokondri
D) Golgi cisimciğinin varlığı B) Ribozom
E) Sentrozom bulunmaması C) Lizozom
D) Golgi cisimciği
E) Endoplazmik retikulum
� Sitoplazmanın içeriğini enzim-
ler, RNA, organik bileşiklerin
yapı taşları, yıkım sonucu olu- 8. Aşağıda ökaryot hücrelere ait bazı organeller
şan atık ürünler, koenzimler, numaralandırılarak verilmiştir. 11. Ribozom faaliyeti artan bir hücrede,
iyonlar ve büyük oranda su
Su miktarı Amino asit miktarı
oluşturur.
Endoplazmik Lizozom
retikulum
Golgi
1 cisimciği 3
Zaman Zaman
Bu organeller ile ilgili aşağıdaki eşleştirme- I II
Palme Yayınevi
� Ribozom organeli, prokaryot lerden hangisi doğru değildir? ATP miktarı
ve ökaryot hücrelerin tümünde
bulunan, protein sentezinin ya- A) Zarla çevrili olanlar → 1, 2 ve 3
pıldığı zarsız bir organeldir.
B) Faaliyetleri sırasında ATP tüketenler
→ 1, 2 ve 3
C) Hormon salgılanmasında görev yapanlar Zaman
→ 1 ve 2 III
D) Hücre bölünmesinde görev alanlar → 2 grafiklerindeki değişimlerden hangilerinin

� Ribozomlar, endoplazmik re- E) Hayvan hücrelerinde bulunabilenler gerçekleşmesi beklenir?
tikulum ve çekirdek zarı üze- → 1, 2 ve 3 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
rinde ya da sitoplazmanın sıvı
kısmında bulunur. rRNA ve D) II ve III E) I, II ve III
proteinden oluşan ribozomlar
mitokondri ve kloroplastlarda
da organele özgü olarak bulu-
nur. 9. Bir bitki hücresinde bulunan çift zarla
çevrili yapılar aşağıdakilerden hangisinde 12. Çekirdek zarındaki porlardan,
doğru verilmiştir?
I. DNA,
A) Golgi cisimciği – Ribozom – Mitokondri
II. RNA,
B) Plastit – Endoplazmik retikulum – Koful
III. nükleotit
C) Plastit – Mitokondri – Çekirdek
� Endoplazmik retikulum (ER) moleküllerinden hangileri geçebilir?
hücre zarı ile çekirdek arasında D) Çekirdek – Plastit – Golgi cisimciği
uzanan, kanalcık ve borucuklar A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
E) Mitokondri – Koful – Golgi cisimciği
sistemidir. D) II ve III E) I, II ve III
1. B 2. B 3. D 4. E 5. B 6. A 7. D 8. B 9. C 10. C 11. E 12. D

46
3.Ünite / HÜCRE
Hücre Organelleri Temel Kavramlar

2. TEST
� Endoplazmik retikulum, zar-
ları üzerinde ribozom ta-
1. Aşağıdakilerden hangisi mitokondri orga- 4. Üç farklı organelde gerçekleşen olaylar aşağı- şıyıp taşımamasına gö-
neli ile ilgili doğru bir açıklama değildir? da verilmiştir. re granüllü ER ve granülsüz ER
• X organelinde oksijenin suya dönüşümü olmak üzere iki grupta incelenir.
A) ATP sentezini gerçekleştirir.
gerçekleşmektedir.
B) Fotosentezde kullanılan hammaddeleri • Y organelinde büyük moleküllerin hücre
oluşturur. içinde sindirimi gerçekleşmektedir.
• Z organeli hücre bölünmesi sırasında iğ
C) Hidrojen atomlarının elektronlarını taşıyan
ipliklerinin oluşumunda görev yapar. � Granüllü ER’nin zarı üze-
ETS elemanlarını içerir. rindeki ribozomlarda işlevsel
Buna göre X, Y ve Z organelleri aşağıdaki-
D) Yadımlama reaksiyonlarını gerçekleştirir. olmayan proteinler sentezle-
lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
nir. Daha sonra bu proteinler
E) Tek katlı zar yapısına sahiptir. X Y Z granüllü ER’nin içine girerek
karbonhidratlar ile birleşir ve
A) Golgi Mitokondri Lizozom
glikoproteinler üretilir. Bu mo-
B) Kloroplast Koful Sentrozom leküller paketlenmek üzere
Endoplazmik golgi cisimciğine gönderilir.
2. Aşağıdaki şemada ökaryot yapılı bir hücreye C) Mitokondri Golgi
ait farklı organeller arasındaki madde geçişleri retikulum
gösterilmiştir. D) Mitokondri Lizozom Sentrozom
E) Lizozom Golgi Mitokondri
Mitokondri
5. � Granülsüz ER, lipit ve kar-
a CO2
bonhidrat sentezi yapan hüc-
Endoplazmik b relerde daha çok bulunur. İlaç
Ribozom
Palme Yayınevi
retikulum e atıkları ve zehirleri etkisiz hale

gerir. Aynı zamanda kas hüc-
d relerinde kalsiyum depolar.
Hayvan hücrelerinde steroit
c
Golgi yapılı hormonların sentezinde
Kloroplast cisimciği görevlidir.
O2
Organeller arasında geçiş yapan a, b, c, Yukarıda verilen organelde aşağıdaki dö-

d ve e molekülleri ile ilgili aşağıdaki eşleş- nüşüm olaylarından hangisi gerçekleş-
tirmelerden hangisi doğrudur? mez?
A) Işık enerjisi → ATP � Golgi cisimciği, zarla çevrili
A) a → Oksijen B) b → Amino asit
B) Monomer madde → ATP disk şeklinde üst üste dizilmiş
C) c → Protein D) d → ATP C) İnorganik madde → Organik madde yassı keselerden oluşur. Olgun
alyuvar ve sperm hücreleri ha-
D) Monomer madde → Polimer madde
E) e → Glikoprotein riç tüm ökaryot hücrelerde bu-
E) DNA → DNA
lunur.
6. Ökaryot bir hücrede ribozomal RNA (rRNA)

molekülü aşağıdaki yapıların hangisinde
sentezlenir?
3. Fotosentez yapan prokaryot bir hücrede A) Çekirdekçik � Golgi cisimciğinde ER’
aşağıdaki yapılardan hangisi bulunamaz?
B) Ribozom den gelen maddeler ileri de-
C) Golgi cisimciği recede işlenir. Daha sonra bu
A) DNA B) Kloroplast
maddeler salgı görevi yapacak
D) Sitoplazma
C) Hücre duvarı D) Sitoplazma plazma zarına, hücre duvarına
E) Granüllü endoplazmik retikulum ya da lizozomların yapısına ka-
E) RNA tılacak şekilde farklılaştırılır.
47
3.Ünite / HÜCRE
Temel Kavramlar 7. Kofullarla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangi- 10. Ökaryot bir hücrede bulunan organellerle
� Golgi cisimciğinde plazma za- si yanlıştır? ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi
rının yapısına katılacak olan yanlıştır?
A) Sadece fagositoz ve pinositoz olayları sıra-
glikoprotein, glikolipit ve lipop-
sında oluşturulur. A) Lökoplastlar ışıklı ortamda kloroplastlara
roteinler paketlenir.
B) E.R, golgi ve hücre zarından meydana ge- dönüşebilir.
lebilir. B) Ribozomlar RNA ve proteinden oluşur.
C) Tatlı suda yaşayan tek hücreli canlılarda
C) Mitokondriler oksidatif fosforilasyonla ATP
fazla suyun dışarı atılmasını sağlayarak
� Golgi cisimciği, ekzositozla üretir.
dışarı atılacak olan ya da si- boşaltım görevi yapar.
toplazmaya bırakılacak olan D) Granülsüz endoplazmik retikulumun za-
D) Hücre içinde oluşan bazı maddelerin depo-
maddelerin salgı keseciklerinde rında ribozom bulunur.
lanmasında görev yapar.
depolanmasını sağlar.
E) Kofullar, karbonhidrat ve protein gibi orga-
E) Bitki hücrelerinde hayvan hücrelerine göre
nik maddeleri geçici olarak depo eder.
daha fazla işlevi yerine getirir.
� Lizozom organeli alyuvar hücre- 8. Aşağıdaki şemada mitokondri, kloroplast ve

leri hariç tüm hayvan hücrelerin- ribozom organellerine ait X özelliği verilmiştir. 11. Hayvansal bir hücrede, hücre dışına salgı-
de bulunur. lanacak glikoproteinlerin sentezi ve salgı-
Mitokondri Kloroplast
lanmasında,
golgi cisimciğinde
proteine karbonhid-
X Palme Yayınevi glikoproteinlerin
rat eklenmesi
� Lizozomlar karbonhidrat, pro- paketlenmesi
tein, lipit gibi organik bileşikleri I II
parçalayıcı enzimleri içeren,
zarla çevrili organellerdir. Hücre glikoproteinlerin
içi sindirimde görevlidir. Ribozom salgı kesecikle- ribozomda protein
riyle hücre zarına sentezlenmesi
Bu organellere ait olan “X” özelliği aşağı-
III iletilmesi IV
dakilerden hangisi olabilir?
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdaki-
A) Prokaryot ve ökaryot hücrelerde bulunma
lerden hangisinde verilmiştir?
� Lizozomlar fagositoz ya B) Nükleik asit içerme
da pinositozla hücre içi- A) I – III – II – IV B) II – I – IV – III
ne alınan büyük moleküllerin
C) Bölünerek sayısını artırma
C) III – I – IV – lI D) IV – I – lI – III
hücre içinde sindirimini yapar. D) Çift katlı zar içerme
Oluşumunda ribozom, ER ve
E) IV – II – I – III
golgi cisimciği görevlidir. E) ATP üretme
12. Aşağıdaki olaylardan hangisi lizozom or-

9. Kloroplast ve kromoplast organellerinde, ganelinin işlevlerinden biri değildir?
I. ışığı soğurabilen pigmentlere sahip olma, A) Yaşlı hücrelerin ortadan kaldırılması
� Lizozom enzimlerinin ölüm
II. bitkiye renk verme,
ve bazı hastalık durumlarında B) Endositozla alınan besinlerin sindirilmesi
serbest kalarak hücre içeriği- III. oksijen üretme
C) Hasar görmüş hücre içi yapılarının sindiril-
ni parçalamasına otoliz denir. özelliklerinden hangileri ortak olarak göz-
Lizozomlardaki fonksiyon bo- mesi
lenir?
zuklukları Tay - Sachs, Pompe
D) Hücrenin kendi kendini sindirmesi
gibi bazı hastalıklara neden A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
olur. E) Sindirim enzimlerinin üretilmesi
1. E 2. E 3. B 4. D 5. B 6. A 7. A 8. B 9. C 10. D 11. D 12. E

48
3.Ünite / HÜCRE
Hücre Zarı ve Madde Geçişleri Temel Kavramlar

3. TEST
� Mitokondri organeli meme-
lilerin olgun alyuvarları gibi
1. Hipertonik ortama konulan bir bitki hücre- 4. Aktif taşıma ile glikoz moleküllerini almak- özelleşmiş bazı hücreler hariç
sinde, ta olan bir hücre ile ilgili aşağıdaki ifadeler- oksijenli solunum yapan tüm
den hangisi kesinlikle doğrudur? ökaryot hücrelerde bulunur.
I. hücre zarı ile çeper arasındaki mesafenin
A) Oksijenli solunum yapmaktadır.
artması,
B) Canlı bir hücredir.
II. hücre yoğunluğunun artması, C) Ökaryot yapılıdır.
III. koful hacminin azalması D) Hücre duvarı içerir.
değişimlerinden hangileri meydana gelir? E) Hayvan hücresidir.
D) II ve III E) I, II ve III 5. Aşağıdaki grafikte özdeş yapılı X, Y ve Z bitki
hücreleri sırasıyla yoğunlukları farklı olan P, R
� Mitokondrilerde oksijenli solu-
2. Aşağıdaki şekilde hücre zarının yapısını açık- ve S ortamlarında bir süre bekletildikten sonra
num yapılarak ATP sentezle-
layan “akıcı mozaik zar modeli” gösterilmiştir. hücre zarı ve hücre çeperi arasındaki uzaklık-
nir. Mitokondrideki ATP sen-
ları verilmiştir.
tezi substrat düzeyinde fosfo-
Protein molekülü Glikoz zincirleri Uzaklık rilasyon ve oksidatif fosforilas-
yon ile olur.
Lipit molekülü
Palme Yayınevi
Akıcı mozaik zar modeli ile ilgili, P R S Ortamlar

I. Hücre zarının yapısında iki sıralı hareketli
(N : Hücre zarı ile hücre çeperi arasındaki nor-
lipit tabakası bulunur. mal uzaklık) � Mitokondride dışta ve içte ol-
II. Hücre zarında karbonhidratlar proteinlere Grafik ile ilgili, mak üzere çift katlı zar sistemi
ya da lipitlere bağlanmış olarak bulunur. I. X hücresi turgor durumuna geçmiştir. bulunur. Dış zar düz ve esnek
II. Y hücresi R ortamında osmotik denge ha- olup, kıvrımlı olan iç zar krista
III. Hücre zarındaki proteinler lipit tabakalarının adını alır. Kıvrımların arasına
lindedir.
arasına gömülü ya da yüzeyinde bulunur. dolduran sıvı maddeye ise
III. S ortamına konulan Z hücresinin yoğunlu-
ifadelerinden hangileri doğrudur? matriks denir.
ğu azalmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ifadelerinden hangileri yanlıştır?
D) I ve II E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
3. Bir hücrenin bir maddeyi aktif taşıma ile

hücre içine alamaması, 6. Kolaylaştırılmış difüzyon,
I. maddenin dış ortamda az yoğun olması, I. madde taşınımının çok yoğun ortamdan
az yoğun ortama doğru gerçekleşmesi,
II. hücre zarındaki enzimlerin işlev görme-
II. monomer moleküllerin geçişini sağlaması, � Matriks sıvısı içinde solunum
mesi,
III. taşıyıcı proteinlerin görev alması enzimleri mitokondriyal DNA,
III. hücrenin ATP üretememesi özelliklerinden hangileri ile aktif taşımaya RNA ve ribozom bulunur.
benzerlik gösterir? Mitokondriyal DNA, hücre
faktörlerinden hangilerine bağlı değildir?
DNA’sının kontrolünde mito-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II kondrinin eşlenerek çoğalma-
D) I ve III E) II ve III sını sağlar.
49
3.Ünite / HÜCRE
Temel Kavramlar 7. Hücre zarına ait aşağıdaki özelliklerden 10. Özdeş özelliklere sahip X, Y ve Z hücrelerinden,
� Plastitler bitki hücrelerinde ve hangisi hücre zarına özgüllük kazandırır? • X hücresi izotonik çözeltiye,
alglerde bulunan organeller- A) Hücre zarının elektrik yüklü olması • Y hücresi hipotonik çözeltiye,
dir. Yapı ve görevlerine göre • Z hücresi hipertonik çözeltiye
B) Zar lipitlerinin iki tabakalı dizilmesi
kloroplast, kromoplast ve lö-
C) Yüzey proteinlerine karbonhidratların ek- bırakılıyor.
koplast olmak üzere üç grupta
incelenir. lenmesi Bir süre sonra, bu hücrelerin osmotik ba-
D) Zar lipitlerinin hareket halinde olması sınçlarında meydana gelen değişim aşağıda-
kilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
E) Zar lipitlerinin baş kısımlarının hidrofilik

(suyu seven), kuyruk kısımlarının hidrofo- X Y Z
bik (suyu sevmeyen) özellikte olması A) Değişmez Artar Azalır
� Kloroplastlarda fotosentez B) Azalır Artar Değişmez
olayı gerçekleştirilir. Yeşil renk 8. Aşağıda bir hayvan hücresinde madde alış C) Artar Azalır Azalır
veren klorofil pigmenti bulun-
verişini sağlayan X ve Y olayları şematize edil-
dururlar. Çift katlı zar ile çevrili D) Değişmez Azalır Artar
miştir.
olan kloroplastın içini dolduran E) Azalır Değişmez Artar
ara maddeye stroma denir.
hücre dışı
ortam
Sitoplazma
11. Aşağıdaki şekilde cam bir kap yarı geçirgen
zarlarla ayrılarak X, Y, K ve L bölmeleri oluştu-
X Y rulmuştur.
� Stroma içinde DNA, RNA, ri- : Yarı geçirgen zar

bozom ve fotosentez enzimleri
bulunur. Palme Yayınevi
kesecik
Bu iki olay için aşağıdaki özelliklerden han-

gisi ortak değildir? X Y K L
A) Hücre zarının yüzey alanını değiştirme Farklı yoğunluklardaki sıvılarla doldurulan

� Kloroplast çekirdek DNA- X, Y, K ve L ortamları arasında su geçişi ok
B) Polimer moleküllerin taşınımını sağlama
sının kontrolünde kendini eşle- yönünde gerçekleştiğine göre, çözeltilerin
yebilir. C) Tek yönlü olarak gerçekleşme
osmotik basınçları arasındaki ilişki aşağı-
D) Oluşturulan kofulların lizozom ile birleşmesi dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
E) Aktivasyon enerjisi olarak ATP harcanımı A) L > K > Y > X B) X > Y > L > K
C) X > Y > K > L D) L > Y > K > X
E) Y > K > L > X
� Kloroplastlarda üçüncü bir zar
9. Hayvan hücrelerinde, hücre zarından mad- 12. Tatlı su ortamında yaşamaya adapte olmuş
sistemini tilakoit adı verilen disk
de taşınmasıyla ilgili,
şeklindeki yapılar oluşturur. Ti- bir paramesyum,
lakoitlerin üst üste gelmesiyle I. Kolaylaştırılmış difüzyonla moleküllerin ta-
I. fazla suyun dışarı atılması,
oluşan granumlar klorofil pig- şınmasında, zarı bir uçtan bir uca kateden
mentlerini içerir. taşıyıcı proteinler görev alır. II. NH3’ün hücreden uzaklaştırılması,
II. Salgı hücreleri tarafından sentezlenen III. CO2’nin atılması,

ürünler ekzositozla hücre dışına salgılanır. IV. protein sentezi
III. Su moleküllerinin hücre içine girişine özel
olaylarından hangilerini gerçekleştirirken
taşıyıcı proteinler yardım eder.
mitokondri faaliyetine ihtiyaç duyar?
� Kloroplastta fotofosforilasyon ifadelerinden hangileri doğrudur?
ile ATP üretilir. Burada sentez- A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
lenen ATP’ler sadece fotosen- D) II ve IV E) III ve IV
tez tepkimelerinde kullanılır.
1. E 2. E 3. A 4. B 5. A 6. E 7. C 8. D 9. E 10. D 11. C 12. B

50
3.Ünite / HÜCRE
Hücre zarı ve Madde Geçişleri Temel Kavramlar

4. TEST
� Kromoplastlar sarı, turuncu ve
kırmızı renkte olan pigmentleri
1. Hücre zarının yapısı ve özellikleriyle ilgili 4. Canlı hücrelerde gözlenen madde taşın- içerir. Bu pigmentler bitkide
olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- ması ile ilgili aşağıdaki olaylardan hangisi yeşil dışındaki diğer renklerin
lıştır? bitki hücrelerinde gerçekleşmez? oluşmasını sağlar.
A) Fosfolipit molekülleri yoğun olarak bulunur. A) Osmozla ortamdan su alma
B) Seçici geçirgendir. B) Pinositozla ortamdan besin alma
C) Canlı ve esnektir. C) Aktif taşımayla ortama madde verme
D) Glikoprotein ve glikolipit moleküllerini içerir. D) Difüzyonla ortama madde verme
E) Sabit ve akıcı olmayan yapıdadır. E) Ekzositoz ile salgı maddelerini hücre dışı-
na atma
� Lökoplastlar renksiz plas-
titlerdir. Nişasta, yağ ve
5. Aşağıdaki tabloda, basit difüzyon, kolaylaştı- protein gibi maddelerin
rılmış difüzyon ve aktif taşıma olayları ile ilgili depolanmasında görev-
2. Aşağıdaki grafikte monomer yapıdaki dört bazı özellikler verilmiştir. lidir. Uzun süre ışık altında lö-
farklı molekülün özdeş çözeltiler içinde eşit koplastlar, kloroplastlara dö-
Kolay-
sürede katettikleri mesafeler gösterilmiştir. Özellik
Basit
laştırılmış
Aktif nüşebilir. Aynı zamanda çevre
difüzyon taşıma ve iç faktörlerin etkisiyle klo-
Katettikleri mesafe difüzyon

Enerji Yok Yok Var roplastlar, kromoplastlara dö-
kullanımı nüşebilir.
Taşınım- Derişim Derişim ATP hid-
da etkili farkı farkı rolizi
faktör
Zar pro- Yok Var Var
Palme Yayınevi
teinlerini
kullanma
Molekül zorunlu-
X Y Z K çeşidi luğu
� Kofullar, ökaryot tek hücre-
Bu moleküllerin en küçük olandan en bü- Özgüllük Yok Var Var
li canlılarda, bitki ve hayvan
yük olana doğru sıralanması aşağıdakiler- Bu tablodaki bilgilere göre, hücrelerinde bulunan organel-
den hangisinde verilmiştir? I. ATP tüketimi sadece aktif taşımada ger- lerdir. Osmotik basıncı düzen-
çekleşir. leme, besin depolama, organik
A) X - Y - Z - K B) Y - Z - X - K atık depolama, fazla suyun
II. Zar proteinlerinin kullanıldığı madde taşı-
atılmasını sağlama gibi çeşitli
C) Z - X - Y - K D) Y - X - K - Z nımında genelde özgüllük vardır.
görevleri vardır.
III. Aktif taşıma ve kolaylaştırılmış difüzyon
E) K - X - Z - Y taşınma biçimlerinde etkili faktör ATP hid-
rolizidir.
3. Hipotonik ortama bırakılan bir bitki hücre- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

sinde bir süre sonra, D) I ve III E) I, II ve III
I. merkezi koful hacminin azalması, � Hücre iskeleti mikrofilament,
II. çözünmüş madde derişiminin azalması, ara filament ve mikrotübül
olarak adlandırılan üç temel
III. hücre zarı ile çeper arasındaki mesafenin 6. Aşağıdakilerden hangisi pasif taşıma yo-
yapıdan oluşur. Bu yapılar,
artması luyla hücreye girişi ve çıkışı sağlanan mad- hücreye şekil vermenin yanın-
değişimlerinden hangileri gözlenebilir? delerden biri değildir? da organellerin hücre içinde yer
değiştirmesinde, hücre bölün-
A) Su B) Vitamin C) Glikoz mesi sırasında kromozomların
D) II ve III E) I, II ve III hareketinde rol oynar.
D) Oksijen E) Polipeptit
51
3.Ünite / HÜCRE
Temel Kavramlar 7. Hücre zarının yapısında bulunan glikopro- 10. Başlangıçta çevresi ile osmotik denge ha-
� Sentrozom organeli hayvan teinler, linde bulunan bir bitki hücresi, depo ettiği
hücrelerinde bulunur. Sentriyol I. hücrelerin birbirini tanıması, nişastayı hidrolizle yıkmaya başladığında,
adı verilen birbirine dik iki silin-
II. hücreye kimlik kazandırma, I. hücre yoğunluğunda artma,
dirik cisim ve bunları sitoplaz-
ma sıvısından ayıran bir mad- III. hücrede madde alış verişini denetleme II. hücrenin emme kuvvetinde azalma,
deden oluşur. Olgun alyuvar, işlevlerinden hangilerinin gerçekleştirilme- III. hücrenin turgor basıncında artma
yumurta ve sinir hücrelerinde
sinde görev yapar? durumlarından hangileri gözlenir?
bulunmaz.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
� Sentriyoller hücre bölünmesi

öncesinde eşlenerek, kromo-
zomların hareketini sağlayan 11. Doku sıvısı Hücre zarı Sitoplazma
iğ iplikleri olarak görev yapan 8. Aşağıda verilen grafiklerden birincisi tek hüc- ATP
MT
mikrotübülleri oluşturur. Sil ve reli bir canlı olan paramesyumun sitoplazma-
kamçı yapıları, ökaryot hücre- sındaki, ikincisi ise paramesyumun yaşadığı E F ADP + P
M
nin hareketini sağlar. Bunlar göl suyundaki mineral derişimlerini göster- M
mikrotübül yapılı olmasıyla T
mektedir.
sentriyollere benzer. (T : Taşıyıcı protein, E ve F: Enzim, M: Taşınan madde)
Sitoplazmadaki Göl suyundaki
mineral derişimi mineral derişimi
Yukarıda verilen aktif taşıma şeması ile il-
gili,
Palme Yayınevi I. M maddesinin hücre içindeki yoğunluğu
� Peroksizomlar tek zarla çevrili doku sıvısına göre fazladır.
Mineraller Mineraller
olan özelleşmiş metabolik bö- + ++ ++ + ++ ++
K Fe Ca K Fe Ca
II. E enzimi M maddesinin taşıyıcı proteine
lümlerdir. Bitki ve hayvan hüc-
Grafiğe göre paramesyum, bağlanmasını sağlar.
relerinde bulunan peroksizom-
lar hidrojen peroksit (H2O2) I. K+ iyonlarının hücre içine alınması, III. T maddesi, M maddesi sitoplazmaya geç-
oluşturan enzimleri içerirler. tikten sonra parçalanır.
II. Fe++ iyonlarının sitoplazmadaki derişimi-
Zehirli bir madde olan H2O2
nin sabit tutulması, ifadelerinden hangileri doğrudur?
yine peroksizomlarda bulunan
katalaz enzimi ile su ve oksije- III. göl suyundan Ca++ iyonlarının alınması
ne parçalanır.
olaylarından hangilerini gerçekleştirmek
için ATP harcamak zorundadır?
� Hücre metabolizmasını yöne- D) II ve III E) I, II ve III 12. Endositoz olayı ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
ten çekirdek bölünme halinde den hangisi yanlıştır?
olmayan bir hücrede çekirdek
zarı, çekirdek plazması, çekir-
A) Büyük moleküllerin hücre zarından geçişi-
dekçik ve kromatin olmak üze- 9. Hücre zarından madde geçiş hızını, ni sağlar.
re dört kısımda incelenir. I. molekülün büyüklüğü, B) Madde geçişi hücre zarından oluşan ko-
II. iyon halindeki atomun sahip olduğu yük, fullar yardımıyla gerçekleşir.
III. molekülün suda ya da yağda çözünmesi C) Madde geçişi sırasında ATP harcanır.
faktörlerinden hangileri etkiler? D) Hücre zarının yüzey alanının artmasına yol

� Çekirdek zarı, sitoplazma ile açar.
çekirdek içini birbirinden ayırır. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Çift zarlıdır. Çekirdek zarı üze- E) Hücre içinde alınan besin lizozom enzim-
rinde bulunan porlar madde D) II ve III E) I, II ve III leri tarafından sindirilir.
geçişini düzenler.
1. E 2. E 3. A 4. B 5. C 6. E 7. E 8. D 9. E 10. A 11. B 12. D
52
3.Ünite / HÜCRE

5. TEST
� Çekirdek plazması kromatin ağı
ile çekirdekçik arasını dolduran
1. Pasif taşıma ve aktif taşıma olayları için, 4. Bitki hücrelerinin zar yapısında aşağıdaki sıvı kısımdır.
I. küçük moleküllerin geçişini sağlama, moleküllerden hangisi bulunmaz?
II. yoğunluk farkına göre gerçekleşme, A) Glikolipit
III. ATP tüketimi ile gerçekleşme B) Taşıyıcı protein
C) Selüloz
D) Fosfolipit
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Glikoprotein
5. Hücre zarından madde taşınımını sağlayan
� Zar taşımayan çekirdekçikte
2. Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin hücre içi olaylara ait,
rRNA sentezlenir ve protein-
ve hücre dışındaki yoğunlukları ile taşınma a. Enerji harcanmasına gereksinim duyulur. lerle birleştirilerek ribozomların
yönleri gösterilmiştir. alt birimleri oluşturulur.
b. Tüm canlı hücrelerde gerçekleşir.
Hücre içi Hücre dışı c. Moleküller sadece hücre dışından hücre
I içine doğru taşınır.
% 2 glikoz % 3 glikoz
d. Taşıyıcı proteinler görev alır.
% 4 protein II % 4 protein
e. Moleküller zardan koful oluşumu ile hücre
% 1 sodyum III %2 sodyum içine alınır.
Numaralandırılmış taşınma yönlerine göre özelliklerinden aktif taşıma ve endositoz ile
gerçekleşen taşınma biçimleri aşağıdaki- ilgili olanlar aşağıdaki şemaların hangisin-
� Çekirdekte bulunan DNA pro-
lerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? de doğru olarak gösterilmiştir? teinlerle birlikte kromatin adı
A) B) verilen yapıyı oluşturur. Kro-
Palme Yayınevi
I II III tif ta
şıma Endositoz if taşıma Endosit
Ak Akt oz
matin iplikler hücre bölünmesi
A) Difüzyon Aktif Difüzyon c a
e
a
b
c
d b d e olmadığı zamanlarda çekirdek-
taşıma
te dağılmış durumdadır.
B) Aktif Endositoz Difüzyon
taşıma C) şıma D) if taşıma Endosit
tif ta Endositoz
Akt oz
Ak
C) Endositoz Difüzyon Aktif b a c b
taşıma e a
d c e d
D) Difüzyon Aktif Endositoz
taşıma E) if taşıma Endosit
Akt oz
E) Aktif Aktif Difüzyon
taşıma taşıma b c
a
d e
� Hücre bölünmesi sırasında kro-
3. Aktif taşıma ile ilgili aşağıdaki ifadelerden matinlerin kendi etrafında sar-
hangisi yanlıştır? mallar oluşturup yoğunlaşması
6. Bir molekülün basit difüzyon ile hücre içine
sonucu kromozomlar oluşur.
A) Taşıyıcı proteinler ve enzimler görev ya- alınamaması,
par. I. molekülün hücre içindeki yoğunluğunun
B) Hücre zarından geçebilecek büyüklükteki yüksek olması,
maddelerin taşınmasını sağlar.
II. molekülün hücre zarından geçemeyecek
C) Hücre ve ortam arasındaki yoğunluk farkı- kadar büyük olması,
nın azalmasına neden olur.
III. hücrede yeterince ATP sentezlenmemesi
D) Moleküllerin derişimlerinin az olduğu or-
tamdan çok olduğu ortama doğru taşın- durumlarından hangileri ile açıklanabilir?
masını sağlar. � İki kromatitden oluşan kromo-
E) Madde taşınması sırasında enerji harcanır. zomlar canlının kalıtsal karak-
terlerini taşır ve türe özgü sayı-
da bulunur.
53
3.Ünite / HÜCRE
Temel Kavramlar 7. Aşağıda bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan 10. Granülsüz endoplazmik retikulum ile ilgili,
� Vücut özelliklerini belirleyen bazı yapılar verilmiştir. I. Karbonhidrat ve yağ sentezi yapan hücre-
genleri taşıyan kromozomla- • Merkezi koful lerde daha çok bulunur.
ra otozom, cinsiyeti belirleyen II. İçerdiği enzimlerle ilaç artıklarını ve zehir-
genleri taşıyan kromozomlara • Granüllü endoplazmik retikulum leri etkisiz hale getirir.
ise gonozom adı verilir. İnsan- • Hücre zarı III. Cinsiyet hormonları ve hücre zarının yapısın-
da 46 kromozomun 44 tanesi da bulunan fosfolipitlerin sentezini sağlar.
otozom, 2 tanesi gonozom (XX, • Hücre duvarı
YY) kromozomdur.
• Hücre iskeleti elemanları A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Bu yapılardan kaç tanesi bitki ve hayvan D) II ve III E) I, II ve III
hücrelerinde ortak olarak bulunur?
11. Aşağıdaki deney düzeneklerinde “U” şeklin-
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 deki borular aynı özellikte yarı geçirgen zarla
ikiye ayrılarak içlerine belirtilen derişimlerde
8. Aşağıdaki grafikte X, Y ve Z maddelerinin di- glikoz çözeltileri konulmuştur.
füzyon ile hücre içine alınması sürecinde or-
tamdaki madde miktarlarının zamana bağlı
değişimi verilmiştir.
Ortamdaki madde miktarı
%5 glikoz %2 glikoz %5 glikoz %0,1 glikoz

X Y Z çözeltisi çözeltisi çözeltisi çözeltisi
I II
Palme Yayınevi
� Kök hücreler, kendini yenileme
özelliğine sahip olan farklılaş- Zaman
mamış hücrelerdir. Bu hücre- Grafiğe göre,
ler gerek vücut içinde gerekse
I. X, Y ve Z maddeleri hücre içine aynı oran-
hücre kültürü ortamında bölü- %5 glikoz %1 glikoz
da geçmiştir.
nerek farklı hücre tiplerine dö- çözeltisi çözeltisi
nüşebilir. II. X maddesi Y ve Z maddelerine göre daha III
küçüktür.
Verilen deney düzeneklerindeki glikoz ge-
III. Bu üç maddenin difüzyon hızları arasında-
çiş hızları arasındaki ilişki aşağıdakilerden
ki ilişki X > Y > Z şeklindedir.
A) II > III > I B) III > II > I C) I > III > II
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II > I > III E) III > I > II
12. Hücre sitoplazmasıyla eşit yoğunluk ve ha-
cimdeki ortamda (izotonik ortam) bulunan
bir hayvan hücresiyle ilgili,
9. Bir hücrenin bakteri, mantar veya bitki
I. Hücrenin turgor basıncı artar.
hücresi olup olmadığına karar vermede
II. Hücre zarı ile ortam arasında madde alış
aşağıdakilerden hangisinin saptanması ye-
verişi gerçekleşmez.
terlidir?
III. Hücre içinin madde ve su yoğunluğu de-
A) Kloroplast organelinin varlığının ğişmez.
B) Hücre duvarının kimyasal içeriğinin IV. Su molekülleri, hücre zarı ile ortam arasın-
� Kök hücreler kaynaklarına göre
da eşit büyüklükteki hızda geçiş yapar.
C) Çekirdek varlığının
erişkin kök hücreler ve emb- ifadelerinden hangileri doğrudur?
riyonik kök hücreler olarak iki D) Ribozomun varlığının A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
ana gruba ayrılır. E) Depo polisakkarit çeşidinin D) II ve IV E) III ve IV
1. C 2. B 3. C 4. C 5. E 6. B 7. C 8. E 9. B 10. E 11. A 12. E

54
3.Ünite / HÜCRE

6. TEST
� Erişkin kök hücreler, erişkin bir
bireyin farklılaşmış dokularında
1. %4 oranında glikoz yoğunluğuna sahip bir 4. Bir insanda aşağıda verilen olaylardan bulunan farklılaşmamış hüc-
hücre, %10 oranında glikoz yoğunluğuna sa- hangisi sadece mitokondri organelinde relerdir. Her yaştaki insanda
hip bir ortama bırakılıyor. Bir süre sonra hüc- gerçekleşir? bulunan bu hücreler kendini
renin glikoz yoğunluğu %9 olarak ölçülüyor. A) Karbondioksit oluşumu yenileyebilir ve ait oldukları do-
Bu durumda hücrede, B) ATP sentezi kulardaki eskiyen, hastalanan
ve ölen hücrelerin yerine yeni-
I. difüzyon, C) Protein sentezi
lerini üretebilir.
II. fagositoz, D) DNA eşlenmesi
III. aktif taşıma E) RNA sentezi
olaylarından hangileri kesinlikle gerçekleş-

miştir? (Ortam ve hücrenin hacimleri eşittir)
5.
İyot
M kolu N kolu
%10
maltoz % 5 nişasta
2. Aşağıdaki şemada bir bireye ait embriyonik çözeltisi
çözeltisi
kök hücrelerin farklı kültür ortamlarında oluş-
turdukları hücre tipleri gösterilmiştir.
Yarı geçirgen zar
(30°C)
Karaciğer � Embriyonik kök hücreler, emb-
hücreleri Yukarıdaki gibi hazırlanan deney düzene- riyonun erken evrelerinde elde
ğinde, edilir. Henüz farklılaşmamış
Palme Yayınevi
I. M kolundaki maltoz derişiminin azalması, bu hücreler erişkin kök hücre-

Embriyonik Kültüre lerden farklı olarak daha hızlı
kök hücreler alınmış Sinir hücreleri II. N kolundaki çözeltide mavi-mor rengin
kök çoğalma ve daha fazla hücre
hücreler oluşması, tipine dönüşebilme yeteneği-
Kalp kası
Farklı kültür hücreleri III. N kolundaki sıvı seviyesinin düşmesi ne sahiptir. Yani bu hücrelerin
koşulları
farklılaşma yeteneği sınırsızdır.
değişimlerinden hangilerinin gerçekleşme-
Bu hücre tipleri ile ilgili, si beklenir?
I. Farklı kültür koşullarında oluşan hücrelerin
(Nişasta + iyot → Mavi – mor renk )
kromozom sayısı farklıdır.
II. Kök hücrelerden oluşan tüm farklılaşmış A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
hücreler, farklı ortam koşullarında başka D) II ve III E) I, II ve III
doku hücrelerine dönüşebilir.
III. Embriyonik kök hücreler aynı kültür orta-
mında farklı hücre tiplerine dönüşebilir.
6. Hücre iskeletini oluşturan yapılar,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. hücre biçiminin korunmasını sağlama,
D) II ve III E) I, II ve III II. organellerin hücre içinde hareketini sağlama,
III. hayvan hücrelerinde bölünme sırasında
3. Prokaryot canlılarda aşağıdaki yapılardan sitoplazmanın boğumlanmasını sağlama � Bir canlıdan alınan hücrenin vü-
hangisi bulunmaz? cut dışında uygun şartlar altın-
işlevlerinden hangilerini gerçekleştirirler? da çoğaltılmasına hücre kültürü
A) Çekirdek B) RNA denir. Hücre kültürü teknolojisi
C) Hücre zarı D) DNA sayesinde çeşitli doku ve or-
D) I ve II E) I, II ve III ganların yapay olarak üretilmesi
E) Hücre çeperi
sağlanır.
55
3.Ünite / HÜCRE
Temel Kavramlar 7. Bir insanın böbrek hücresiyle mide epitel 10. Ökaryot bir hücrede oksijenli solunum,
� Hücre zarı canlı, esnek, madde hücresi arasında aşağıdakilerden hangisi protein sentezi ve fotosentez olaylarının
giriş çıkışını düzenleyen, seçici bakımından farklılığın olması beklenmez? tümünün gerçekleşebilmesi için bu hücre-
geçirgen özellik gösteren bir A) İçerdikleri enzim çeşidi de,
yapıdır.
B) Hücre zarındaki glikoproteinlerin dağılımı I. ribozom,
C) Kromozom sayısı II. kloroplast,
D) Hücre şekli III. mitokondri
E) İçerdikleri organel miktarı organellerinden hangilerinin bulunması zo-
runludur?
8. Aşağıdaki grafikte bir hücrenin içinde bulun- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
duğu çözeltideki ve sitoplazmasındaki beş
� Hücre zarı protein, lipit ve D) II ve III E) I, II ve III
farklı maddenin derişimleri verilmiştir.
karbonhidrat moleküllerinden
meydana gelmiştir. Esas bile-
Derişim
11. Aşağıdaki şemada hücre zarında gerçekleşen
şenlerini lipit ve protein mole-
madde geçiş olayları numaralandırılarak gös-
külleri oluşturur.
terilmiştir.
Doku
1 2 sıvısı
Madde 3
Glikoz Yağ C vita- Sük- Gliko-
asiti mini roz jen çeşitleri
Hücre
: Sitoplazmasındaki derişim zarı
: Çözeltideki derişim
Sitoplazma
� Hücre zarının yapısı “akıcı mo- Grafiğe göre, ilgili hücrenin bu maddeleri Palme Yayınevi
ATP
zaik zar” modeliyle açıklan- alabileceği taşınma biçimleri ile ilgili,
mıştır. Bu modele göre hücre
I. aktif taşıma ile alınabilecek olanlar → gli- Numaralandırılmış olaylar ile ilgili aşağıda-
zarının yapısında iki sıra lipit
koz, C vitamini, sükroz, ki ifadelerden hangisi yanlıştır?
tabakası bulunur.
II. pasif taşıma ile alınabilecek olanlar → yağ
A) 3 numaralı olay difüzyon olup, yağda çö-
asiti,
zünen bir molekül taşınmış olabilir.
III. endositoz ile alınabilecek olanlar → sük-
B) 2 numaralı olay sırasında taşıyıcı proteinler
roz, glikojen
görev almıştır.
C) 1 numaralı olay aktif taşımadır.
D) 1, 2 ve 3 numaralı olaylar sadece canlı
� Hücre zarında bulunan lipit ta- hücrelerde gerçekleşir.
bakası sürekli hareket halinde-
E) 2 ve 3 numaralı olaylar doku sıvısı ile si-
dir ve akıcı bir durumdadır. 9. Hücre zarından madde taşınımını sağlayan
toplazma arasında yoğunluk farkı eşitle-
olaylar ile ilgili,
ninceye kadar devam eder.
I. Hücre zarının iki tarafında derişim farkına
sahip olan her madde aktif taşıma ile geçiş
yapar. 12. Aşağıdaki organel çiftlerinden hangilerinin
faaliyeti sonucu hücrenin monomer miktarı
II. Pasif taşımada moleküller yalnızca hücre
azalır?
dışından hücre içine doğru taşınır.
III. Difüzyon ve osmoz seçici geçirgen olan A) Mitokondri – Kloroplast
� Hücre zarında bulunan prote-
yapay veya doğal bir zarın varlığında ger- B) Lizozom – Ribozom
inler yüzeysel ve iç proteinler
çekleşebilir. C) Ribozom – Lökoplast
olmak üzere iki gruba ayrılır.
Bu protein molekülleri lipit ta- ifadelerinden hangileri doğrudur? D) Kontraktil koful – Mitokondri
bakalarının arasına gömülüdür A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II E) Lizozom – Golgi cisimciği
ya da yüzeyinde bulunur.
1. D 2. E 3. A 4. A 5. E 6. E 7. C 8. B 9. B 10. E 11. D 12. C

56
3.Ünite / HÜCRE

7. TEST
� İç proteinlerin çoğu zarın iki ya-
nında, yağ tabakaları arasında
1. Aşağıda bazı hücre yapılarına ait görevler be- 3. Çekirdekle ilgili aşağıdaki bilgilerden han- kanallar oluşturur. Bu protein-
lirtilmiştir. gisi yanlıştır? lere “kanal proteini” adı veri-
• Hücre zarı ile çekirdek zarı arasında mad- lir. İç proteinlerin oluşturduğu
A) Kromatin iplikleri kapsar.
de taşınmasını sağlayan kanalcıklar siste- kanallar hücrenin madde alış
B) Hücre bölünmesini yönetir. verişinde rol alır.
midir.
C) Ökaryot ve prokaryot hücrelerde ortak
• Hücre içi salgı maddelerinin oluşturulma- olarak bulunur.
sından ve salgılanmasından sorumludur.
D) RNA sentezi yapılır.
• Hücrenin şeklinin korunması ve hareketini
E) Çekirdekçik kısmında ribozomun alt birimi
sağlar.
olan rRNA üretilir.
• Hücrenin bölünme, büyüme ve onarım gibi � Hücre zarındaki proteinlerin
sayısı ve dağılımı hücreden
metabolik olaylarını denetler.
hücreye farklılık gösterir.
Yukarıda görevi belirtilmeyen hücre yapısı
aşağıdakilerden hangisidir? 4. Bir bitki hücresine ait bazı organellerde ger-
A) Endoplazmik retikulum çekleşen metabolik faaliyetlere bağlı olarak
ortamda bulunan X, Y ve Z maddelerinin mik-
B) Hücre iskeleti
tarlarındaki değişimler aşağıdaki grafiklerde
C) Golgi cisimciği gösterilmiştir. � Hücre zarında bulunan kar-
D) Mitokondri bonhidratlar proteinlere bağla-
Z narak glikoproteinleri, lipitlere
E) Çekirdek X Y
bağlanarak glikolipitleri oluştu-
rur.
t t t
Palme Yayınevi
Kloroplast Mitokondri Ribozom

2. İzotonik ortamda bulunan bir hücre t1 anında
hipertonik ortama, t2 anında ise hipotonik or- Buna göre X, Y ve Z maddeleri ile ilgili aşa-
tama bırakılıyor. ğıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
Buna göre, hücredeki su yoğunluğunun

X Y Z � Glikoprotein molekülleri hüc-
zamana bağlı değişim grafiği aşağıdakiler- relerin birbirini tanımasında,
A) CO2 ATP H2O hücre zarının seçici geçirgen-
den hangisidir?
B) H2O CO2 Protein liğinde, hormonların hücreye
A) Hücrenin B) Hücrenin alınmasında görevlidir.
su yoğunluğu su yoğunluğu C) Glikoz O2 Amino asit
D) CO2 ATP Protein
E) H2O ATP Peptit bağı
t1 t2 Zaman t1 t2 Zaman
C) Hücrenin D) Hücrenin � Hücre zarında bulunan glikop-

su yoğunluğu su yoğunluğu
rotein ve glikolipit molekülleri-
5. Bitkilerin kloroplast organellerinde, nin farklı dağılımı ve sayısı hüc-
I. yağ depo edilmesi, renin özgüllüğünü sağlar.
t1 t2 t1 t2
II. nişasta sentezi,
Zaman Zaman
III. karbondioksit oluşumu,
E) Hücrenin
su yoğunluğu IV. ATP üretimi
olaylarından hangileri gerçekleşmez?
� Hücre zarının seçici geçirgen
A) I ve II B) I ve III C) II ve III özelliği maddelerin kontrollü
geçişini sağlar.
t1 t2 Zaman D) II ve IV E) III ve IV
57
3.Ünite / HÜCRE
Temel Kavramlar 6. Bir hücrenin aşağıdaki özelliklerden hangi- 9. Aşağıdakilerden hangisi hücre zarında yer
� Hücre zarı sayesinde; küçük sine sahip olması o hücrenin ökaryot hücre alan zar proteinlerinin işlevlerinden biri de-
moleküller büyük moleküllere olduğunu gösterir? ğildir?
göre, nötr maddeler iyonla- A) Glikozu karbondioksit ve suya yıkması A) Komşu hücreler arasında bağlantı sağla-
ra göre, negatif iyonlar pozitif B) Sitoplazmasında ribozom bulunması ma
iyonlara göre, yağda çözünen C) Hücre içinde glikojen depolaması B) Bileşiklerin zardan aktif olarak pompalan-
maddeler çözünmeyenlere D) DNA replikasyonunu çekirdekte gerçek- ması için ATP’nin hidrolizini sağlama
göre, yağı çözen maddeler leştirmesi C) Hücre içine alınacak maddeleri seçme
çözmeyenlere göre daha kolay
E) Klorofil pigmenti içermesi D) Enzimatik aktivite göstererek ATP sentezi-
geçer.
ni gerçekleştirme
7. Aşağıdaki şemada X maddesinin hücre zarın- E) Hücre iskeleti elemanları ile bağlanarak
dan geçiş şekli gösterilmiştir. hücrenin biçimini koruma
X maddesi Hücre dışı

10. Aşağıdaki grafikte bir bitki hücresinin konul-
duğu iki farklı ortamda hücre zarı ile hücre
çeperi arasındaki mesafenin zamana bağlı
� Hücre zarından madde geçişi,
değişimi gösterilmiştir.
hücrenin enerji (ATP) kullanıp
Hücre zarı - hücre çeperi
kullanmamasına göre pasif ve arasındaki mesafe
aktif taşıma olarak iki şekilde
gerçekleşir.
Y molekülü Hücre içi
X maddesinin zardan geçişi ile ilgili, N

Palme Yayınevi
I. X maddesi hücre içine aktif taşıma ile alın- t0 t1 t2 Zaman
mıştır.
(N : Hücre zarı ile hücre çeperi arasındaki nor-
� Pasif taşıma bir molekülün çok II. Y molekülü X maddesinin geçişini sağla- mal mesafedir.)
yoğun olduğu ortamdan az yo- yan taşıyıcı proteindir.
Bu bitki hücresi ile ilgili,
ğun olduğu ortama, enerji har- III. X maddesinin Y molekülüne bağlanarak
I. t0 - t1 zaman aralığında koful hacmi azal-
camadan geçişidir. zardan geçişi sırasında ATP hidrolizi ger-
mıştır.
çekleşmiştir.
II. t1 - t2 zaman aralığında hipotonik ortama
ifadelerinden hangileri doğrudur? konulmuştur.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II III. t0 - t2 zaman aralığında hücrenin osmotik
basıncı önce artmış, sonra azalmıştır.
� Pasif taşıma hem canlı hem de A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
8. Hücre yönetiminden sorumlu olan çekir-
cansız ortamlarda gerçekleşir D) II ve III E) I, II ve III
dek ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
ve iki ortam arasındaki yoğun-
yanlıştır?
luk farkı eşitleninceye kadar
devam eder.
A) Çekirdek porlarından RNA ve protein 11. İnsan vücudundan elde edilen uygun kök
gibi büyük moleküller geçebilir. hücrelerden “hücre kültürü tekniği” ile elde
B) DNA’nın kendini eşlediği tek hücresel ya- edilen doku ve organlarda,
pıdır. I. aktif gen çeşidi,
C) Çekirdek sıvısı çift katlı zar ile çevrelenmiştir. II. DNA nükleotit dizilimi,
D) Hücre bölünmesi sırasında önce kaybolur III. hücre sayısı
daha sonra yeniden oluşur. özelliklerinden hangileri farklı olamaz?
� Pasif taşıma difüzyon ve os- E) RNA ve ribozom alt birimlerinin sentezi
moz olmak üzere iki farklı bi- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
gerçekleşir.
çimde gerçekleşir.
1. D 2. A 3. C 4. C 5. B 6. D 7. A 8. B 9. D 10. E 11. B
58
3.Ünite / HÜCRE

8. TEST
� Bir çözeltideki çözünen mo-
leküllerin derişimlerinin fazla
1. Hücre teorisi ile ilgili ortaya atılan, 4. İçinde sadece su bulunan bir behere, suda olduğu ortamdan az olduğu
çözünebilen bir “A” maddesi konuluyor. Belirli ortama doğru yayılmasına di-
I. Hücreler daha önceden var olan bir hücre-
bir süre sonra “A” maddesinin suyun içinde füzyon denir.
nin bölünmesi sonucu oluşur.
dağıldığı gözleniyor.
II. Bütün hücreler çekirdekli olup, zarla çevrili
organeller bulundurur.
III. Hücreler canlının en küçük yapısal ve fonk-
siyonel birimidir.
görüşlerinden hangileri doğrudur?

� Difüzyon hızını sıcaklık, mole-
A maddesi
kül büyüklüğü, ortamın derişim
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
farkı, maddenin halleri, difüz-
Beherdeki “A” maddesinin su içinde yayıl-
D) II ve III E) I, II ve III yon yüzeyinin genişliği, zarda-
ma süresini kısaltmak için,
ki protein kanalının sayısı gibi
I. beherin hacmini artırma, faktörler etkiler.
II. A maddesini beher içine parçalayarak
2.
A kolu B kolu atma,
III. beher içindeki suyun sıcaklığını artırma
işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
%15 maltoz %30 maltoz
D) II ve III E) I, II ve III � Suda ve yağda çözünmeyen
(glikoz, galaktoz vb.) maddele-
rin hücre zarında bulunan taşı-
Palme Yayınevi
Yarı geçirgen zar yıcı proteinler yardımıyla difüz-

yonu (kolaylaştırılmış difüzyon)
Yukarıdaki deney düzeneğinde, gerçekleşir.
I. A ve B kollarındaki maltoz miktarlarının
eşitlenmesi,
II. B kolundaki maltoz derişiminin azalması,
III. B kolundan A koluna maltoz geçmesi
değişimlerinden hangilerinin gerçekleşme-

� Bu tip difüzyonda zardaki ta-
si beklenir? şıyıcı proteinler taşınan mad-
deye özgün olup, maddenin
geçişi sırasında şekil değişik-
D) I ve II E) II ve III liğine uğrar. Ayrıca madde ge-
çişi sağlanırken ATP harcan-
maz.
3. Bir bitki hücresinin lökoplast organelinde,
5. Hücre zarının yapısında bulunan glikopro-
I. glikozit, tein moleküllerinin görevleri ile ilgili,
II. ester, I. Hormon gibi bazı maddeleri tanır.
III. peptit II. Hücrelerin birbirini tanımasını sağlar.
bağ çeşitlerinden hangilerini içeren poli- III. Hücreye özgüllük kazandırır. � Suyun seçici geçirgen zar ara-
mer besinler depolanabilir? cılığıyla derişimin düşük oldu-
ğu ortamdan derişimin yüksek
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III olduğu ortama doğru geçişine
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) I ve II E) I, II ve III ya da suyun yarı geçirgen zar-
D) II ve III E) I, II ve III dan difüzyonuna osmoz denir.
59
3.Ünite / HÜCRE
Temel Kavramlar 6. Aşağıdaki şekilde pinositoz ile madde geçişi 9. Mitokondri ve kloroplast organellerinde,
� Aralarında seçici geçirgen zar gösterilmiştir. I. ATP üretimi,
bulunan farklı yoğunluktaki iki HÜCRE DIŞI
II. DNA eşlenmesi,
çözeltiden, daha fazla çözün- SIVI HÜCRE SİTOPLAZMA
ZARI III. oksijen üretimi,
müş madde içereni, daha az
çözünmüş madde içeren çö- IV. karbondioksit tüketimi
zelti suyunun bir kısmını emer.
Bu emme kuvvetine osmotik
leşir?
basınç denir. Osmotik basınç Pinositik
arttıkça emme kuvveti de artar. koful
Makromolekül
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
Pinositoz olayı ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
den hangisi yanlıştır?
A) Zardan geçemeyecek büyüklükteki sıvı
moleküllerin hücre içine alınmasını sağlar.
10. Aşağıdakilerden hangisi aktif taşımayı pa-
B) Hücre zarı içe doğru çökerek pinositoz ce-
sif taşımadan ayırır?
� Osmotik basınç hücre içi mad- bini oluşturur.
de derişimi arttıkça artar, mad- C) Pinositoz olayı hücre içine ve hücre dışına A) Yoğunluğu farklı olan iki ortam arasında
de derişimi azaldıkça azalır. doğru çift yönlü gerçekleşebilir. gerçekleşmesi
D) Pinositik koful, hücre zarının boğumlan- B) Monomer maddelerin taşınmasını sağla-
masıyla oluşur. ması
E) Hayvan hücrelerinde gerçekleşirken, bitki C) Sadece ATP üretiminin sürdüğü hücreler-
hücrelerinde gerçekleşmez. de görülmesi
Palme Yayınevi D) Suda çözünen maddelerin taşınmasını
sağlaması
� Çözünmüş madde yoğunluğu, E) Yarı geçirgen bir zar aracılığıyla madde
hücre içindeki çözünmüş mad- 7. Ökaryot hücrelerde koful oluşumunu sağ- alış verişini gerçekleştirmesi
de yoğunluğundan fazla olan layan organel ile ilgili olarak,
çözeltiye hipertonik çözelti de-
I. Glikoprotein ve lipoprotein gibi polimer
nir.
organik molekülleri düzenleyerek kesecik-
ler ile hücre zarına gönderir. 11. Pankreas hücrelerinde protein yapılı olan
II. Hücrenin çekirdeğine ve endoplazmik re- insülin hormonunun üretilmesi ve kana sal-
tikulumuna yakın yerde bulunur. gılanması sırasında,
III. Sahip olduğu ribozomlar ile sitoplazmik

proteinlerin sentezini gerçekleştirir. endoplazmik reti-
hücre zarı
ifadelerinden hangileri doğrudur? kulum
� Hipertonik ortama konulan bir
I II
hücrenin dış ortama su vererek A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
büzülmesine plazmoliz denir.
golgi ribozom
III IV
8. Aşağıdaki organellerden hangisi zarla çev- yapılarının görev alma sırası aşağıdakiler-
rili değildir? den hangisinde doğru verilmiştir?
A) Ribozom B) Golgi cisimciği A) I – II – IV – III B) II – III – IV – I

� Plazmolize uğrayan bitki hüc-
relerinde hücre zarı hücre C) Lizozom D) Lökoplast C) III – II – IV – I D) III – IV – I – II
duvarından uzaklaşır ve koful
hacmi azalır. E) Mitokondri E) IV – II – lII – I
1. C 2. B 3. E 4. D 5. E 6. C 7. B 8. A 9. A 10. C 11. E
60
3.Ünite / HÜCRE

9. TEST
� Çözünmüş madde derişimi
hücre içindeki çözünmüş mad-
1. Aşağıdaki moleküllerden hangisi fagositoz 4. Aşağıdakilerden hangisi seçici geçirgen de derişiminden az olan çözel-
ile hücre içine alınamaz? özelliğe sahip olan hücre zarından mono- tiye hipotonik çözelti denir.
mer moleküllerin taşınımına örnektir?
A) Nişasta B) Yağ asiti C) Laktoz
A) Amipin yalancı ayakları ile beslenmesi
D) Protein E) Glikojen B) Makrofajların antijenleri yok etmesi
C) İnce bağırsaktaki villuslar ile glikoz mole-
� Plazmolize uğramış bir
2. Aşağıdaki düzenekte “U” şeklindeki bir cam küllerinin emilimi hücrenin,saf su gibi hipotonik
boru seçici geçirgen bir zarla bölünüyor. Bu D) Sinir uçlarından nörotransmitter maddele- bir ortama konulduğunda su
borunun A ve B kollarına eşit hacimlerde fakat rin salgılanması alarak eski haline dönmesine
farklı derişimlerde sükroz çözeltileri konuyor. E) Pankreas enzimlerinin bir kanal aracılığıyla deplazmoliz denir.
(Şekil 1, başlangıç durumu). Bir süre sonra ince bağırsağa ulaşması
A ve B kollarındaki çözelti seviyelerinin sabit
hâle geldiği görülüyor. (Şekil 2, son durum). 5. Aşağıdaki tabloda bazı hücre organellerine ait
özellikler verilmiştir.
A B A B � Hücre duvarına sahip bir hüc-
renin su alarak şişmesine tur-
Organel Osmotik
Oksijen Salgı gor, hücre içindeki suyun hüc-
çeşidi basınç
Bir süre re duvarına yaptığı basınca ise
sonra
I Kullanmaz Üretir Azaltır turgor basıncı denir.
Sükroz Sükroz
çözeltisi çözeltisi II Tüketir Üretmez Azaltır
Şekil – 1 Şekil – 2
III Üretir Üretmez Artırır
Bu deney düzeneği ile ilgili, � Turgor basıncı hücrede su
Tabloya göre numaralandırılmış hücre or-
Palme Yayınevi
miktarı arttıkça artar, su miktarı

I. Başlangıç ve son durumları karşılaştırıl-
ganelleriyle ilgili olarak aşağıdaki ifadeler- azaldıkça düşer.
dığında A kolundaki çözeltinin derişimi
den hangisi yanlıştır?
artmış, B kolundaki çözeltinin derişimi ise
A) I nolu organel hem bitki hem de hayvan
azalmıştır.
hücrelerinde bulunur.
II. Son durumda A ve B kolları arasındaki B) II nolu organel kendini eşleyebilir. � Turgor durumundaki bitki hüc-
derişim farkı, başlangıç durumdaki A ve B C) III nolu organel bir bitkinin canlı olan her resinde koful hacmi artar ve
kolları arasındaki derişim farkından fazla- hücresinde bulunur. hücre zarı hücre duvarına yak-
dır. D) I nolu organel salgı yapan hücrelerde sayı- laşır.
III. Başlangıç durumunda B koluna konulan ca fazla bulunur.
çözeltinin sükroz derişimi, A koluna ko- E) I, II ve III nolu organeller aynı hücrede bu-
nulan çözeltinin sükroz derişiminden daha lunabilir.
yüksektir.
� Hayvan hücreleri aşırı su al-
ifadelerinden hangileri doğrudur? 6. Sitoplazmasında %10 oranında glikoz bu- ması durumunda hücre duvarı
lunan canlı bir hücre, glikoz yüzdesi aşağı- olmadığı için patlar. Bu olaya
da verilen ortamlardan hangisine bırakılır- hemoliz adı verilir.
D) I ve III E) I, II ve III sa daha az su kaybeder?
A) %42 B) %13 C) %16
3. Bitkilerin hücre duvarının yapısına katılan D) %26 E) %33
organik madde aşağıdakilerden hangisi- � Çözünmüş madde yoğunlu-
dir? 7. Aşağıdaki yapılardan hangisi ışık mikros- ğu, hücre içindeki çözünmüş
kobu ile gözlenemez? madde yoğunluğuna eşit olan
A) Selüloz B) Kitin
A) B. subtilitis bakterisi B) Mitokondri çözeltiye izotonik çözelti de-
C) Nişasta D) Peptidoglikan nir. İzotonik ortama konan bir
C) Parankima hücresi D) Paramesyum
hücrede osmotik basınç turgor
E) Kolesterol E) Grip virüsü basıncına eşittir.
61
3.Ünite / HÜCRE
Temel Kavramlar 8. Polimer yapıdaki X molekülü ile monomer ya- 10. Aşağıda lizozomun oluşumu ve işlevleri şema-
� Turgor basıncı ve osmotik ba- pıdaki Y ve Z moleküllerinin hücre zarından tik olarak verilmiştir.
sınç arasında ters orantı bu- geçiş yönleri aşağıda gösterilmiştir.
Plazma zarı
lunur. Turgor basıncı artan bir Hücre içi
hücrenin osmotik basıncı azalır. X Y Z
Granüllü ER
Hücre zarı
Taşıyıcı kesecik
Hücre dışı
Golgi
işareti molekülün çok yoğun ortam- cisimciği
dan az yoğun ortama, işareti ise mo- Besin
� Aktif taşıma canlı hücrelerde lekülün az yoğun ortamdan çok yoğun or-
Mitokondri
bir maddenin az yoğun olduğu tama geçtiğini gösterdiğine göre, Lizozomlar
ortamdan çok yoğun olduğu I. X molekülü hücreye endositoz ile alınmıştır.
ortama doğru ATP harcana-
rak geçişine denir. II. Y molekülü aktif taşıma ile hücre dışına
atılmıştır.
III. Z molekülünün hücre içindeki derişimi
hücre dışına göre fazladır. Bu şemayla ilgili,
I. Lizozom organeli, hasar görmüş organel-
ifadelerinden hangileri doğru değildir?
leri sindirerek oluşturdukları monomerleri
hücrenin kullanımına sunar.
D) I ve II E) II ve III II. Lizozomun oluşumunda granüllü E.R ve
� Aktif taşıma sırasında hücre Palme Yayınevi
zarındaki enzimler ve taşıyıcı
golgi cisimciği görev alır.
proteinler görev yapar. III. Lizozom enzimleri hem anabolik hem de
katabolik olaylarda görev alabilir.
IV. Endositoz ile alınan polimer besinler lizo-
zom enzimleri tarafından substrat olarak
9. Aşağıdaki grafikte hücre zarından geçebile-
kullanılır.
cek büyüklükte olan X moleküllerinin bir hay-
van hücresine basit difüzyonla geçiş hızının yorumlarından hangileri yapılabilir?
değişimi verilmiştir. A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve III
� Difüzyon kurallarına göre hüc-
Basit difüzyon hızı
re zarından geçemeyen büyük D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
moleküllerin hücre içine ve
hücre dışına taşınması endo-
sitoz ve ekzositoz olayları ile
olur. Bu iki olay sırasında hücre
enerji harcar.
?
Grafikte gösterilen “?” kısma,

11. Üzerinde ribozom bulunup bulunmaması-
I. sıcaklık,
na göre gruplandırılan organel çeşidi aşa-
II. molekül büyüklüğü, ğıdakilerden hangisidir?
III. yoğunluk farkı A) Sentrozom
değişkenlerinden hangileri yazılamaz? B) Endoplazmik retikulum
� Hücre zarından geçemeyen
C) Golgi cisimciği
büyük moleküllerin koful oluş- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
turularak hücre içine alınması- D) Peroksizom
na endositoz denir. E) Lizozom
1. B 2. D 3. A 4. C 5. C 6. B 7. E 8. C 9. A 10. D 11. B
62
3.Ünite / HÜCRE

10. TEST
� Endositoz olayı tek yönlü ger-
çekleşir. Mantar ve bitki hüc-
1. Zehirli bir molekül olan hidrojen peroksiti 4. Aşağıdaki grafikte bir hücrenin su almasına relerinde endositoz gerçekleş-
(H2O2) parçalayan katalaz enzimi aşağıda- bağlı olarak osmotik basınç, emme kuvveti ve mez.
ki organellerin hangisinde depo edilir? turgor basıncında meydana gelen değişimler
A) Ribozom B) Peroksizom gösterilmiştir.
C) Lizozom D) Endoplazmik retikulum : Osmotik basınç
Basınç
: Turgor basıncı
E) Koful
: Emme kuvveti
2. Daire biçiminde bir cam boru saf su ile dol- K

durulup hücre zarı ( ) ve hücre çeperi ( )
ile K, L ve M bölmelerine ayrılarak aşağıdaki
deney düzeneği elde ediliyor. Hacim
� Endositoz, alınan maddenin
Grafiğe göre aşağıdaki ifadelerden hangisi katı ve sıvı oluşuna göre fago-
yanlıştır? sitoz ve pinositoz olmak üzere
iki şekilde gerçekleşir.
A) Emme kuvveti hücrenin sahip olduğu os-
K L
motik basıncı ile turgor basıncı arasındaki
Sükroz Laktoz
ve
farka eşittir.
sükraz B) K noktasında hücrenin emme kuvveti sıfır-
dır.
C) Hücrede osmotik basıncın artışı emme
Yağ asiti M kuvvetinin ve turgor basıncının azalmasına
neden olur.
K bölmesine sükroz molekülleri ve sükraz en-
Palme Yayınevi
D) Hücre başlangıçta kendinden daha az yo-

zimi, L bölmesine laktoz molekülleri, M böl-
ğun ortamdadır.
mesine yağ asiti molekülleri konulup uygun � Fagositoz, büyük moleküllü
E) Hücrenin turgor basıncı arttıkça emme
sıcaklıkta hidroliz olaylarının tamamlanması katı maddelerin hücre zarının
kuvveti azalır.
bekleniyor. oluşturduğu yalancı ayaklarla
Bu sürenin sonunda K, L ve M bölmelerin- sarılarak hücre içine alınması-
dır. Fagositoz sırasında oluş-
de bulunan molekül çeşitleri ile ilgili,
turulan besin kofulunun lizo-
I. Glikoz, fruktoz ve yağ asiti molekülleri her 5. Bir hücrede bulunan X, Y ve Z organellerine zom ile birleşmesi sonucu be-
üç bölmede de bulunur. ait bilgiler aşağıda belirtilmiştir. sinin sindirimi gerçekleşir.
II. Sükraz enzimi L ve M bölmelerinde bulu-
• X ve Y organellerinde nükleik asitler ve
nur.
ETS elemanları bulunur.
III. K, L ve M bölmelerinde bulunan molekül
• X organelinde fotofosforilasyonla ATP
çeşidi sayısı aynıdır.
sentezi gerçekleşir.
• Z organeli madde iletimini sağlar.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Verilen bilgilere göre bu organellerle ilgili,
I. X organeli ışık enerjisini kimyasal bağ
enerjisine dönüştürür.
3. Bir bakteri hücresinde aşağıdaki yapı çift-
II. Y organeli oksijen moleküllerini suya dö- � Pinositoz, büyük moleküllü
lerinden hangisi bulunabilir? nüştürür. sıvı maddelerin hücre zarından
A) Ribozom – Kamçı III. Z organeli hücre zarının yapısına katılan oluşan pinositik cep aracılığıyla
B) Sentrozom – Lizozom glikoproteinlerin sentezini yapar. hücre içine alınmasıdır. Pino-
C) Hücre çeperi – Kloroplast ifadelerinden hangileri doğrudur? sitik cebin boğumlanması ile
oluşan pinositik kofullar, fago-
D) Golgi cisimciği – Lökoplast A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III sitozda oluşan besin kofulların-
E) Ribozom – Kromoplast D) II ve III E) I, II ve III dan daha küçüktür.
63
3.Ünite / HÜCRE
Temel Kavramlar 6. Aşağıdaki grafiklerde ökaryot bir hücrede ger- 8. Aşağıdaki organellerden hangisinin faali-
çekleşebilen bazı olaylar verilmiştir. yeti anabolik reaksiyonlar içermez?
� Ekzositoz, büyük moleküllerin
İnorganik madde Organik madde
hücre dışında atılması olayı- A) Kontraktil koful
na denir. Hücre içinde oluşan
atık maddeler ya da enzim ve
B) Golgi cisimciği
hormon gibi salgı maddeleri bu C) Ribozom
yolla hücre dışına gönderilir. D) Kloroplast
X Monomer Y ATP
organeli organik madde organeli E) Endoplazmik retikulum
Monomer madde
9. Aşağıdaki tabloda, I numaralı sütunda hüc-

rede gerçekleşen madde taşınım biçimleri, II
Z Polimer numaralı sütunda ise bu taşınım biçimlerine
organeli madde ait bazı örnekler verilmiştir.
Grafiklere göre,
I II
� Ekzositoz olayında, koful zarı
I. X organelinde klorofil pigmenti bulunur.
hücre zarı ile birleştiğinden II. Y organelinde oksijenli solunum tepkime- 1 Aktif a Pankreas hücrelerinde
leri gerçekleşir. taşıma üretilen insülin hormo-
hücrenin yüzey alanı artar.
III. Z organelinin faaliyeti sırasında su açığa nunun kana verilmesi
çıkar.
2 Difüzyon b Hipotonik ortama ko-
ifadelerinden hangileri doğrudur? nulan bir hücrenin su
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III alması
3 Osmoz c Amipin polimer bir besi-
Palme Yayınevi ni hücre içine alması
7. Aşağıda canlı bir hücredeki enerji dönüşümle-
ri verilmiştir. 4 Fagositoz d Glikozun az yoğun oldu-
ğu ortama doğru zarda-
Işık enerjisi
ki taşıyıcı proteinler yar-
dımıyla taşınması
� Endositoz olayında, hücre za- 5 Ekzositoz e Alveollerdeki oksijenin
rının bir kısmının koparak koful Kloroplastlardaki kana geçmesi
oluşumuna katılması hücrenin fotosentez
CO2 + H2O Organik
yüzey alanının azalmasına ne-
+ O2 Tabloya göre, madde taşınım biçimleri ve
Mitokondrideki moleküller
den olur. hücresel solunum bu taşınım biçimlerine ait örnekler ile ilgili
aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlış-
tır?
A) 1→d B) 2→e C) 3→b
ATP
D) 4→c E) 5→a
Işık enerjisi
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi

yanlıştır?
10. Ökaryot bir canlıda aşağıdaki organel çift-
A) Mitokondri fotosentezin organik ürünlerini
hücre solunumunda yakıt olarak kullanır. lerinden hangisi birlikte bulunamaz?
� Hücre duvarı bitkiler, bazı alg
türleri, bakteriler, arkeler ve B) Kloroplast organik maddeleri inorganik A) Golgi cisimciği – Ribozom
mantarların yapısında bulu- maddelere dönüştürür.
C) Hücresel solunum sonucu oluşan ürünler B) Kloroplast – Endoplazmik retikulum
nur. Ancak bu canlılarda hüc-
re duvarının yapısı bitkilerden fotosentezde hammadde olarak kullanılır. C) Lizozom – Ribozom
farklıdır. Bitki hücrelerinde D) Enerji dönüşümlerinin gerçekleştiği hücre
ökaryot bir canlıya aittir. D) Sentrozom – Lökoplast
hücre duvarının ana maddesini
selüloz oluşturur. E) Birçok hücrenin kullandığı ATP’nin asıl E) Mitokondri – Kontraktil koful
kaynağı ışık enerjisidir.
1. B 2. A 3. A 4. C 5. E 6. E 7. B 8. A 9. A 10. D
64
3.Ünite / HÜCRE
DERS NOTLARI
65
Ekoloji
4.
Ünite
4.Ünite / EKOLOJİ
Popülasyon Ekolojisi
Temel Kavramlar
1. TEST
� Belirli bir zaman diliminde, be-
lirli bir alanda bulunan ve aynı
1. Bir ceylan popülasyonunu oluşturan sağ- 4. Belirli bir bölgedeki otsu bitki sayısının hız- türe ait bireylerden oluşan top-
lıklı bireylerde, la azalmasına, luluğa popülasyon denir.
I. üreme zamanı, I. ayrıştırıcı organizmaların sayısının artması,
II. bölge yakınındaki tarım alanlarında ot öl-
II. kromozom sayısı,
dürücü ilaçların kullanılması,
III. gen çeşidi, III. birim alan başına düşen yağış miktarının
IV. beslenme biçimi hızla azalması
özelliklerinden hangileri farklılık gösterebilir? olaylarından hangileri neden olabilir?
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
� Popülasyonun yoğunluğu, bü-
5. Aşağıda bir popülasyona ait birey sayısının yüklüğü, dağılım biçimi ve yaş
zamana bağlı değişimi verilmiştir. dağılımı popülasyon dinamiğini
Birey sayısı meydana getirir.
2. Aşağıda aynı bölgede bulunan üç farklı ekolo-
jik birim verilmiştir.

Ekosistem Komünite
Popülasyon
1 3
2
t1 t2 t3 t4 t5 Zaman
Palme Yayınevi
Bu ekolojik birimlerle ile ilgili, � Birim alan ya da hacimdeki

I. 2 nolu birimde ototrof ve heterotrof türler Bu popülasyon ile ilgili, birey sayısına popülasyon yo-
I. büyüme hızının pozitif olduğu zaman ğunluğu denir.
bir arada bulunur.
dilimleri → t1 ve t3,
II. 1 nolu birimde hem canlı hem de cansız
unsurlar bulunur. II. büyüme hızının sıfır olduğu zaman
dilimleri → t2 ve t4,
III. 3 nolu birimde bulunan tüm canlıların kro-
III. büyüme hızının negatif olduğu zaman
mozom sayısı aynıdır.
dilimleri → t5
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
� Doğum ve ölüm oranı, içe ve
dışa göçler popülasyon yoğun-
6. Popülasyon yoğunluğunun artışına bağlı ola-
luğunu etkileyen faktörlerdir.
3. Bir ekosistemde çevre direncinin artması- rak yoğunluk artışını sınırlandıran bazı faktör-
na bağlı olarak, ler kendini gösterir. Böylece popülasyonun
aşırı büyümesi engellenmiş olur.
I. birey sayısı,
Buna göre, aşağıdaki faktörlerden hangisi
II. dışa göç, popülasyon yoğunluğuna bağlı sınırlayıcı
III. üreme hızı bir etki göstermez?
değişkenlerinden hangilerinin artışında A) Besin kıtlığı

hızlanma meydana gelir? B) Olumsuz iklimsel değişiklikler
C) Popülasyon dışına göç
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Doğum oranı, bir popülasyona
D) Yaşama alanının daralması �
D) I ve III E) II ve III E) Rekabet birim zamanda üreme sonucu
katılan birey sayısıdır.
67
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 7. Popülasyon büyüklüğündeki değişimler abi- 9. Taşıma kapasitesinin üzerine çıkan bir
� Doğum oranı; popülas- yotik ve biyotik faktörlerin karşılıklı etkileşim- ceylan popülasyonunda,
yonun büyüklüğüne, yaş leri sonucu ortaya çıkar.
I. ölüm oranının artması,
dağılımına, çevresel etkenlere
Buna göre bir alabalık popülasyonunun bü- II. avcı sayısının azalması,
ve dişilerin yumurtlama mikta-
yüklüğünü,
rına göre değişebilir. III. dışa göçlerin artması,
I. yeni oluşan yavruların daha büyük ve ergin
bireyler tarafından tüketilmesi, IV. besin miktarının azalması
II. akıntı ve rüzgâr sonucu gametlerin döllen- değişimlerinden hangileri, popülasyonun

me şansının azalması, dengeye gelmesine yardımcı olabilir?
III. dişi bireylerin aşırı avlanmasına bağlı ola- A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III

rak yeterli sayıda yavru oluşamaması D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
durumlarından hangilerinin etkilemesi bi-
� Ölüm oranı, popülasyondan yotik faktör olarak değerlendirilir?
ölüm sonucu ayrılan birey sa-
yısıdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
10. Aşağıda farklı bölgelerde yaşayan insan po-

pülasyonlarının yaş piramitleri verilmiştir.
Erkek Dişi Erkek Dişi

8. Bir popülasyondaki birey sayısının zamana
bağlı değişim grafiği aşağıda verilmiştir. Palme Yayınevi
� Ölüm oranı; popülasyonunun
özelliklerine, çevresel etkenle- Birey sayısı
re, yaş dağılımına ve cinsiyete
göre değişebilir.
I II
Erkek Dişi
I II Zaman
ANAHTAR
Aşağıdakilerden hangisinde verilenler, bi- Yaş grubu 0–14
rey sayısında görülen bu değişimleri doğ- Yaş grubu 15–44
rudan sağlayabilecek nedenler arasında- Yaş grubu 45–85+
� Belirli bir zamanda popülas-
dır?
yonu oluşturan birey sayısına III
popülasyon büyüklüğü denir. Buna göre büyümekte olan, dengede olan
I. zaman aralığında II. zaman aralığında
ve gerilemekte olan popülasyonlar aşağı-
A) Hastalıkların Tür içi rekabetin
dakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiş-
azalması artması tir?
B) Besin miktarının Doğum oranının Büyümekte Dengede Gerilemek-

azalması artması olan po- olan po- te olan
C) İç göçlerin artması Avcı hayvan pülasyon pülasyon popülasyon
sayısının artması A) I II III
� Bir popülasyona diğer alanlar- B) II I III
D) Besin rekabetinin Dış göçlerin
dan yeni bireylerin gelişi içe
azalması artması C) II III I
göç, popülasyondaki bireylerin
başka alanlara gidişi ise dışa E) Tür içi rekabetin Hastalıkların D) III I II
göç adını alır. azalması artması E) III II I
1. A 2. B 3. A 4. D 5. E 6. B 7. C 8. B 9. D 10. D
68
4.Ünite / EKOLOJİ
Popülasyon Ekolojisi Temel Kavramlar

2. TEST
� Popülasyon alanının büyüklü-
ğü, türün yayılma yeteneği ve
1. Aynı türe ait farklı bölgelerde yaşayan iki 4. Belirli bir bölgede yapılan gözlemler sonunda, çevresel faktörler göçe neden
hayvan popülasyonunun büyüme hızlarının aslan popülasyonunun birey sayısının azaldı- olur.
farklı olması, ğı, ceylan popülasyonunun birey sayısının ise
I. iklimsel faktörler, arttığı ortaya çıkmıştır.
II. avcı türlerin yoğunluğu, Buna göre,
III. yaşama alanının büyüklüğü I. tür içi rekabetin artması,
faktörlerinden hangilerine bağlı olabilir? II. çevre direncinin azalması,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. türe özgü salgın bir hastalığın ortaya çık-
ması,
D) II ve III E) I, II ve III � Bir popülasyonun büyüklü-
IV. besin miktarının artması
ğündeki değişim, bireylerin
2. Birbirine yakın alanlarda avlanan üç farklı as- durumlarından hangileri aslan ve ceylan popülasyona katılmasını ya
lan popülasyonunun yayılış alanları aşağıda popülasyonlarındaki belirtilen değişimlere da popülasyondan ayrılmasını
verilmiştir. neden olmuş olabilir? sağlayan süreçlerin nispi ora-

nını yansıtır.
Aslan Ceylan
A B popülasyonu popülasyonu
A) I ve II III ve IV
B) I ve IV II ve III
C) I ve III II ve IV
C
D) II ve III I ve IV
E) II ve IV I ve III
Palme Yayınevi
� Bir popülasyonun büyüklüğün-

Bu şemaya göre, deki değişim aşağıdaki formül-
I. B popülasyonunda birim alanda bulunan le belirlenir.
birey sayısı daha fazladır.
Popülasyon büyüklüğündeki
II. Üç popülasyonun yaşam alanlarının ayrı değişme (A).
olması tür içi rekabeti azaltır.
Doğ um Ölüm
III. A, B ve C alanlarında yaşayan aslanların Âh = f ve p − f ve p
ekolojik nişleri arasında benzerlik bulun- 5. Aşağıda yaş dağılımı verilen tavşan popü-
içe göç d›fla göç
lasyonlarından hangisinin gerilemekte ol- 1442443 1442443
maz. B C
duğu söylenebilir?
: Genç bireyler : Ergin bireyler : Yaşlı bireyler
D) I ve III E) II ve III A) B)
Birey sayısı Birey sayısı
3. Otçul beslenen bir hayvan popülasyonu ile � Bir popülasyondaki birey sayısı
ilgili, artmıyor ya da azalmıyorsa (B
Yaş Yaş
= C), popülasyon dengededir.
I. Farklı türden bireylere sahip olabilir. C) D)
II. Bireyleri glikozun fazlasını nişasta olarak
depolar.
III. Ototrof canlı sayısının artmasından olumlu
Yaş Yaş
etkilenir.
E) Birey sayısı
� Popülasyonun büyüklüğü ar-
A Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II tıyorsa doğum ve içe göçler,
D) II ve III E) I, II ve III ölüm ve dışa göçlerden fazladır
(B > C).
69
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 6. Farklı coğrafik bölgelerde yaşayan aynı tü- 9. Farklı bölgelerde yaşayan aynı türe ait üç po-
� Popülasyonun büyüklüğü aza- rün farklı popülasyonları için aşağıdakiler- pülasyonda üreme dönemindeki bireylerin
lıyorsa doğum ve içe göçler, den hangisi söylenemez? oranları aşağıda verilmiştir.
ölüm ve dışa göçlerden azdır 1
A) Taşıma kapasiteleri farklı olabilir. • K popülasyonunda →
(B < C). 2
B) Bireylerinin protein yapılarında benzerlikler 1
• L popülasyonunda →
görülür. 4
2
C) Üreme biçimleri farklı olamaz. • M popülasyonunda →
5
D) Vücut büyüklükleri farklı olabilir. Buna göre, diğer tüm koşulların optimum
� Belirli bir zamanda, belirli çevre olduğu yaşama alanlarında K, L ve M po-
E) Kromozom sayıları farklı olabilir.
koşullarında popülasyonların pülasyonlarının büyüme hızları arasındaki
büyüklüğünde görülen değiş- ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
meler “J” tipi ve “S” tipi olarak rilmiştir?
adlandırılan iki büyüme eğrisiyle
7. Aşağıdaki grafikte üç farklı canlının hayatta A) K > L > M B) K > M > L C) L > M > K
açıklanır.
kalma eğrileri verilmiştir. D) M > K > L E) M > L > K

1,000
K 10. Aşağıdaki grafikte bir çayır ekosisteminde bu-
Hayatta kalan birey sayısı
lunan antilopların besin bulmak için harcadığı

100
(logaritmik)
L enerji miktarı gösterilmiştir.

� J tipi büyüme modeli, bir po- 10

pülasyonun kaynakların sınırlı
Besin bulmak için

harcanan enerji
olmadığı ideal bir ortamda ge- M Palme Yayınevi
1
miktarı
ometrik artış göstererek büyü 0 50 100
Maksimum ömür oranı
mesidir.
Bu grafiğe göre,
Günler
I. Erken yaşlarda ölüm oranının en az olduğu
canlı türü M'dir. Bu grafiğe göre,
I. Antilop popülasyonunun yoğunluğu taşı-
II. Yaşlı bireylerdeki ölüm oranı en yüksek
ma kapasitesine ulaşmıştır.
olan canlı türü L'dir.
� S tipi büyüme modeli, po- II. İlgili zaman diliminde bölgedeki üretici
pülasyon yoğunluğu arttıkça, III. Yavru bakımının en iyi olduğu canlı türü
canlı sayısı artmış olabilir.
çevresel tepkinin etkilerini ya- K'dir.
III. Popülasyondaki bireyler arasındaki besin
vaş yavaş göstermesi sonucu yorumlarından hangileri yapılabilir? rekabeti çok fazladır.
ortaya çıkar. Bu tip büyümede
çevresel tepki popülasyon bü-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III yorumlarından hangileri yapılabilir?
yümesini sınırlandırır. D) I ve II E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III
8. Bir hayvan popülasyonu ile ilgili olarak

aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değil- 11. Aşağıdaki faktörlerden hangisi bir popü-
dir? lasyonun yoğunluğunun artması için et-
� Popülasyon büyüklüğü birçok kisinin azalması gereken faktörlerden biri
A) Bireyleri arasında rekabet görülür.
faktörün kontrolü altındadır. değildir?
Türler arası rekabet, av–avcı
B) Belirli bir bölge içinde yaşarlar.
ilişkisi, sıcaklık, yağış, ışık, top- C) Üremeleri sonucu verimli yavrular oluşur. A) Besin miktarı B) Rekabet
rak, besin vb. faktörler popü- D) Bazı bireylerinde ototrof beslenme görü-
C) Ölüm oranı D) Çevre direnci
lasyonların sınırsız büyümesini lür.
E) Salgın hastalıklar
engeller. E) Bireylerin protein yapıları birbirine benzer.
1. E 2. A 3. B 4. C 5. D 6. E 7. C 8. D 9. B 10. B 11. A
70
4.Ünite / EKOLOJİ
Popülasyon Ekolojisi Temel Kavramlar

3. TEST
� Belirli bir zamanda habitat
bozulması olmaksızın, belirli
1. Bir yaşam alanının taşıma kapasitesi ile il- 4. Aşağıdakilerden hangisi popülasyon örne- bir çevrenin destekleyebildiği
gili, ği olamaz? maksimum popülasyon büyük-
I. Popülasyon büyüklüğünün taşıma kapasi- A) Ankara’daki Tiftik keçileri lüğü taşıma kapasitesi olarak
tesine yaklaşması çevre direncinin artma- B) Eymir gölündeki Aynalı sazanlar tanımlanır.
sına neden olur. C) Bolu Dağı’nda bulunan kızıl çamlar

II. Besin miktarı ve yaşam alanı gibi çevre- D) Tatlı su birikintilerindeki protistler
sel faktörlerin değişimi taşıma kapasitesini E) Laboratuvar kültüründe çoğaltılan Para-
değiştirmez. mesyum aurelia türü terliksi hayvanlar
III. Taşıma kapasitesini aşan popülasyonlar- � Belirli bir alanda büyüyen bir
da doğum oranı azalırken ölüm oranı artar. popülasyonun birey sayısı ar-
tarken, büyüme hızı azalır. Po-
ifadelerinden hangileri doğru değildir? pülasyon taşıma kapasitesine
ulaştığında, o popülasyonun
yoğunluğu en fazla, büyüme
D) I ve III E) II ve III hızı ise sıfırdır. Yani popülas-
5. Bir popülasyonda, yon büyüklüğü denge halinde-
dir.
• t1 zaman aralığında, dışa göç eden birey
2. Aşağıdaki grafiklerde üç farklı hayvan po- sayısı, içe göç eden birey sayısından daha
pülasyonunda genç, ergin ve yaşlı bireylerin az ve doğum oranı ölüm oranından fazla,
oranları (%) verilmiştir. • t2 zaman aralığında, dışa göç eden birey
Birey sayısı (%) Birey sayısı (%) Birey sayısı (%) sayısı, içe göç eden birey sayısına ve do-

ğum oranı ölüm oranına eşit, � Popülasyon büyümesi sonucu
Palme Yayınevi
ortaya çıkan, popülasyonun

• t3 zaman aralığında, içe göç eden birey
potansiyel büyüme hızında
sayısı dışa göç eden birey sayısından fazla
gittikçe azalan bir düşüşe yol
I II III ve doğum oranı ölüm oranına eşit
açan, tüm biyotik ve abiyotik
Buna göre, bu popülasyonların büyüme olduğuna göre, t1, t2 ve t3 zaman aralıkla- nitelikli faktörlere çevre direnci
hızlarının azdan çok olana doğru sıralanışı rında ilgili popülasyonun birey sayısındaki denir.
aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? değişim aşağıdaki grafiklerden hangisinde

doğru gösterilmiştir?
( : Genç : Ergin : Yaşlı )
A) B)
A) I – II – III B) II – I – III C) II – III – I Birey sayısı Birey sayısı
D) III – I – II E) III – II – I � Popülasyon artışını engelleyen

parazitler, hastalıklar, su eksik-
liği, iklim koşulları, açlık, reka-
bet, avcılar, yoğunluk, yaşama
3. Otçul bir hayvan popülasyonu için, C) Birey sayısı D) alanı gibi faktörler çevre diren-
Birey sayısı
I. ototrof canlı sayısının azalması, cini oluşturur.
II. tür içi rekabetin artması,

III. etçil hayvan sayısının azalması,
IV. topraktaki inorganik madde miktarının art-
ması E) Birey sayısı
� Bir popülasyonun gelişme sü-
değişimlerinden hangileri çevre direncini recinde büyüme hızının yavaş-
artırıcı etki gösterir? laması, çevre direncini oluş-
turan faktörlerin sınırlayıcı bir
t1 t2 t3 Zaman etken olmaya başlamasından
D) I, II ve III E) I, II ve IV kaynaklanır.
71
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 6. Aynı bölgeye ait olan, 9. Belirli bir alanda yayılış gösteren bir bitki
� Çevre direncinin baskısı, po- I. popülasyon, popülasyonunun yoğunluğunun artmasın-
pülasyon büyüklüğü ortamın da,
II. ekosistem,
taşıma kapasitesine yaklaştık- I. otçul hayvan sayısının azalması,
ça artar ve çoğunlukla popü-
III. komünite
ekolojik birimlerin hangilerinde birden faz- II. denitrifikasyon bakterilerinin artması,
lasyonu ortamın taşıma kapa-
sitesi sınırları içinde tutar. la tür bulunabilir? III. nitrifikasyon bakterilerinin azalması
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II durumlarından hangileri olumlu rol oynar?
D) I ve III E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
7. Aşağıdaki grafik N türünün popülasyon yo-

ğunluğu ile hayatta kalma ilişkisini göstermek-
10. Aşağıdaki grafik bir popülasyondaki büyüme
tedir.
hızının zamana bağlı değişimini göstermekte-
� Bazı popülasyonların büyüklü- Hayatta kalma
dir.
ğündeki değişimler yoğunluğa
Büyüme hızı
bağlı değildir. İklim gibi çev-
resel faktörler popülasyon bü-
yüklüğünü kontrol eder.
Popülasyon
a b c
yoğunluğu
N türü Zaman
t0 t1 t2 t3
Bu grafiğe göre, Palme Yayınevi
I. Popülasyon yoğunluğunun b'den a'ya Buna göre bu popülasyonun büyüklüğü ile
doğru değişmesi türe ait bireylerin hayatta ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
kalma oranını artırır. A) t0 anında çevre direnci minimumdur.
II. Bu tür için popülasyon yoğunluğu ile ha- B) t1 anındaki birey sayısı, t3 anındaki birey
� Bir popülasyonun büyüklüğün-
yatta kalan birey sayısı arasında doğru sayısından fazladır.
de çeşitli faktörlerin etkisiyle
orantı vardır. C) t3 anında popülasyon taşıma kapasitesine
meydana gelen azalış ve ar-
ulaşmıştır.
tışlar dalgalanmalar meydana III. Popülasyon yoğunluğunun b'den c'ye
doğru değişimi tür içi rekabeti artırır. D) t2 anındaki biyoaktif birey sayısı, t0 anın-
getirir. Avcı etkileşimleri, besin
yetersizliği, iklimsel değişiklik- dakinden daha fazladır.
ler gibi abiyotik ve biyotik fak- E) t2 – t3 zaman aralığı boyunca çevresel
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III tepki giderek artmıştır.
törlerin etkisiyle popülasyon
büyüklüğünde dalgalanmalar D) II ve III E) I, II ve III
gözlenebilir.
8. Çayırlık bir alanda yaşayan tavşanların yo-

ğunluklarının hesaplanabilmesi için, 11. Dengeli bir popülasyonda,
I. birim zamanda doğan birey sayısı, I. yaş ortalaması,
II. yaşadıkları alanın yüz ölçümü, II. doğum oranı,
III. içe göçün dışa göçe oranı, III. rekabet
IV. alanda bulunan tavşan sayısı faktörlerinden hangilerinin artışı popülas-
niceliklerinden hangilerinin bilinmesi ye- yondaki birey sayısının artmasına neden
� Bir popülasyondaki bireylerin terlidir? olur?
belirli bir alandaki yerleşme
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
biçimi popülasyon dağılımını
oluşturur. D) II ve IV E) III ve IV D) I ve III E) II ve III
1. A 2. D 3. A 4. D 5. D 6. E 7. C 8. D 9. A 10. B 11. A
72
4.Ünite / EKOLOJİ
Komünite Ekolojisi Temel Kavramlar

4. TEST
� Popülasyonlarda kümeli, dü-
zenli ve rastgele dağılım biçim-
1. Komüniteler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden 4. Türler arasında görülen simbiyotik ilişkiler- leri görülür. Popülasyonlarda
hangisi doğru değildir? den bir tanesi olan mutualizm ile ilgili, görülen bu dağılım biçimleri,
A) Yapılarında farklı beslenme şekline sahip I. Her iki türünde yararlandığı bir etkileşim gen akışının sağlanmasında ve
canlılar bulunur. biçimidir. türlerin yeni özellikler kazan-
B) Süksesyon sürecinde sahip olduğu tür çe- masında önemli bir role sahip-
II. Türlerden birinde meydana gelen değişik-
tir.
şitliliği değişebilir. likler, diğer türün hayatta kalma gücünü ve
C) Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe ko- üremesini etkiler.
münitelerdeki tür çeşitliliği azalır. III. Bazı çeşitlerinde etkileşim içinde olan tür-
D) Yapılarındaki habitat çeşitliliği ile tür çeşit- ler birlikte evrimleşir (koevrim).
liliği arasında ters orantı vardır. Bir popülasyondaki bireyler
ifadelerinden hangileri doğrudur? �
E) Komşu komüniteler arasındaki geçiş böl- üreme öncesi (genç), üreme
gelerinde tür çeşitliliği fazladır. dönemi (ergin) ve üreme son-
rası (yaşlı) bireyler olarak üç
gruba ayrılır. Her bir yaş gru-
5. Paramecium (terliksi hayvan) türlerinden olan bundaki birey sayısı, popülas-
P.aurelia ve P. caudatum türlerinin tek başına yonun yaş dağılımını oluşturur.
2. Aşağıdaki şemada X, Y ve Z türleri arasındaki
ve karışık kültürlerindeki birey sayıları aşağı-
etkileşimler gösterilmiştir.
daki grafiklerde gösterilmiştir.
Zarar verir Yarar sağlar
P. aurelia � Bir popülasyondaki yaş dağı-
60 60
X Y Z lımlarını doğum ve ölüm oran-
P. aurelia
40 40 ları belirler. Popülasyondaki
Palme Yayınevi
yaş dağılımı yaş piramitleri ile

Yarar sağlar Etkilemez P. caudatum
20 20 P. caudatum gösterilir.
Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi
yapılamaz? 5 10 15 Günler 5 10 15 Günler
(Tek başına) (Karışık kültürlerde)
A) X canlısının birey sayısının artması Z canlı-
Bu grafiklere göre iki türün,
sını olumlu etkiler. � Dengede olan popülasyonlar-
I. rekabet güçleri, da her yaş grubundaki birey
B) X, Y ve Z canlıları aynı alanda yaşayabilir.
II. ekolojik nişleri, sayısı yaklaşık olarak birbirine
C) Y ve Z canlıları arasında kommensal bir eşit olduğundan, düzgün yaş
III. kullandıkları besin çeşitleri,
ilişki vardır. piramidi görülür.
IV. üreme hızları
D) Y canlısının birey sayısındaki azalma X can-
lısını Z canlısına göre daha fazla etkiler. özelliklerinden hangilerinin çok benzer ol-
duğu söylenebilir?
E) X canlısı Y canlısı üzerinden parazit olarak
beslenir. A) I ve II B) I ve III C) II ve III
� Göçlerin olmadığı dengede
olan bir popülasyonda doğum
ve ölüm oranı birbirine eşit, po-
6. Hayvansal parazitlere ait olan, pülasyon büyüklüğü sabittir.
3. Belirli bir komünitede uzun bir zaman için-
de türlerin aşamalı olarak birbirlerinin yeri- I. insanın ince bağırsağında yaşayan tenya,
ni almaları aşağıdaki terimlerden hangisine II. sığırın kanını emen kene,
karşılık gelir? III. köpeğin derisinde yaşayan bit
organizmalarından hangileri gelişmiş bir � Gerilemekte olan popülasyon-
A) Süksesyon B) Baskın tür
sindirim sistemine sahiptir? larda dar tabanlı yaş piramidi
C) Ekolojik niş D) Kilit taşı tür görülür. Bu popülasyonlarda
E) Ekoton genç birey sayısı az, yaşlı birey
sayısı fazladır.
73
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 7. • Bir komünite içinde bulunan türlerin uzun 10. Canlılarda görülen,
� Büyümekte olan popülasyon- bir zaman diliminde aşamalı olarak birbiri- I. kendine özgü organik madde üretimi,
larda geniş tabanlı yaş piramidi nin yerini alması
II. organik monomerleri parçalayarak ATP
görülür. Bu popülasyonlarda • Süksesyon sonucu olgunluğa ulaşmış,
sentezi,
genç bireylerin sayısı çok, yaşlı dengeli yapıdaki komüniteler.
bireylerin sayısı azdır. III. inorganik maddeleri organik maddeye dö-
• Komünitenin yerleştiği coğrafik alan
nüştürme
• İki ya da daha fazla yaşama birliğinin ke-
siştiği alan olaylarından hangileri sadece ototrof bes-
lenen canlılarda gerçekleşir?
Yukarıda verilen komünite ile ilgili kavram-
lar içinde aşağıdakilerden hangisi bulun- A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
maz?
� Birçok hayvan popülasyonun-
A) Süksesyon B) Ekoton C) Biyotop
da yoğunluk artışına bağlı ola- D) Klimaks E) Ekolojik niş
rak kısırlık, düşükler, ölü do-
ğum, aşırı saldırgan davranışlar 8. Biyosfere ait birimlerin gösterildiği aşağıdaki
görülür. şemada K bölgesi popülasyonu, L bölgesi
komüniteyi, M bölgesi ise ekosistemi göster-
mektedir.
M
L
K 11. Aşağıdaki grafikte Alaska buzul körfezinde
buzulların geri çekilmesinden sonraki sükses-
� Bazı hayvan türlerinde popü-
lasyon büyüklüğü, türün biyo- Palme Yayınevi yon sırasında toprak azot konsantrasyonun-
lojik yapısından kaynaklanan daki değişim gösterilmektedir.
faktörler tarafından düzenlenir.
Bu bölgeler ile ilgili,
I. K bölgesindeki canlıların protein yapıları 2 Geçiş türleri 3 Ladin
Üst topraktaki azot(g/m2/18 in.profil)
1 Öncü türler
300
aynıdır.
250
II. L bölgesinden rastgele seçilen iki canlı ve-
rimli yavru oluşturur. 200
III. M bölgesi biyotik ve abiyotik faktörlerden 150

oluşur.
100
� Yüksek popülasyon yoğunluğu yargılarından hangileri kesin olarak doğru-
50
bazı hayvan türlerinde stre- dur?
se yol açar. Stres sonucunda 0
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 50 100 150 200
meydana gelen birtakım deği- Yıl
şikler doğum oranının azalma- D) I ve III E) II ve III
sına, ölüm oranının artmasına Grafiğe göre,
neden olur. 9. Aynı komünitede yaşayan iki farklı popülasyo-
I. Öncü türler toprağı geçiş türleri için verimli
na ait bireyler çiftleştiklerinde oluşan yavrula-
hale getirmiştir.
rın kısır olduğu gözlenmiştir.
II. Alaska buzul körfezinde ikincil süksesyon
Buna göre bu iki popülasyonun,
gerçekleşmiştir.
I. beslenme biçimi,
III. Topraktaki azot konsantrasyonun azal-
II. içerdiği tür çeşidi,
maya başlaması ladin ağaçlarının bölgeye
III. bireylerinin kromozom sayısı
� Bitki popülasyonlarının bü- yerleşmesi ile başlamıştır.
yüklüğü biyolojik faktörlerle özelliklerinden hangilerinin farklı olduğu
kesin olarak bilinir? ifadelerinden hangileri doğrudur?
kontrol edilir. Artan yoğunluk
kaynak kullanımı bakımından A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
rekabete neden olur ve popü- D) I ve II E) II ve III
lasyon yoğunluğu azalır.
1. D 2. A 3. A 4. E 5. C 6. D 7. E 8. B 9. B 10. B 11. A
74
4.Ünite / EKOLOJİ

5. TEST
� İnsan nüfusunun sürekli art-
ması yeryüzündeki kaynakların
1. Konak canlının ince bağırsaklarında yaşa- 4. Aşağıda canlı gruplarından hangileri ara- aşırı tüketimine, ciddi boyutlar-
yan tenya gibi organizmalar, sında karşılıklı yarar esasına dayanan bir daki çevresel bozulmalara ve
I. solunum, simbiyotik ilişki bulunamaz? biyolojik türlerin ortadan kalk-
II. protein sentezi, A) İnek – Selüloz sindirici bakteri masına neden olmaktadır.
III. üreme, B) Fasulye – Rhizobium bakterisi

IV. hücre dışı sindirim C) Alg – Mantar
olaylarından hangilerini gerçekleştirecek D) İstiridye – Yengeç
enzim sistemlerinden yoksundur? E) Fil – Parazit yiyen kuş � İnsanlar tarafından gerçekleşti-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız IV rilen fosil yakıt kullanımı, tarım
D) I ve II E) III ve IV 5. alanlarının yerleşim alanlarına
dönüştürülmesi, tarımsal ilaç
2. Bir komünitedeki bitki türlerinin toplam biyo- kullanımı, hatalı gübreleme,
endüstriyel ve kentsel atıkların
kütleleri aşağıdaki grafikte verilmiştir.
doğaya bırakılması gibi faali-
Biyokütle miktarı
yetler çevre kalitesinin her ge-
çen gün biraz daha bozulması-
na neden olmaktadır.
Bir kuş cennetinde,

I. bölgenin doğal park alanı olarak koruma
1 2 3 4 5 Bitki türü altına alınması,
Belirli bir alan içerisinde sürekli
Palme Yayınevi
�
Bu bitki türleri ile ilgili, II. belirli bir bölgesinin yerleşim alanına dö- etkileşim içerisinde bulunan
I. 2 numaralı bitki türü baskın türdür. nüştürülmesi, canlıların oluşturduğu toplulu-
II. Tamamı besin piramidinin birinci trofik dü- III. bölgeye istilacı türlerin girişinin önlenmesi ğa komünite denir.
ziyinde yer alır. uygulamalarından hangilerinin yapılması
III. Aralarında su, mineral ve güneş ışığı için biyoçeşitliliğin sürdürülmesinde olumlu
rekabet olabilir. etki yapar?
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
� Komşu komüniteler arasındaki
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III geçiş bölgelerine ekoton adı
D) I ve III E) I, II ve III verilir.
6. Bir yaşama birliğinde bulunan dominant

3. Tür içi ve türler arası rekabet ile ilgili,
(baskın) türler ile ilgili,
I. Aynı türe ait bireylerin ekolojik nişleri, farklı
I. Ekolojik rolleri ya da nişleri nedeniyle aynı
türlere ait bireylerin ekolojik nişlerine göre
zamanda kilit taşı türler olarak da adlandı-
daha az benzerlik gösterir. � Komünitenin yerleştiği coğrafik
rılır.
II. Bitki ve hayvan popülasyonlarındaki bü- alana biyotop adı verilir.
yümeyi sınırlayan ve dengede tutan en II. Çevresel koşulların etkisiyle komünitedeki
önemli faktörlerden biridir. baskın tür değişebilir.
III. Yaşama alanına en iyi uyum sağlayan tür, III. Komünite içinde en yüksek bolluğa ya da
bu ortamdaki diğer türlerle en iyi rekabet en fazla biyokütleye sahip türlerdir.
edebilen türdür. yorumlarından hangileri yapılabilir? � Komünitedeki farklı türler sim-
yargılarından hangileri doğrudur? biyotik ilişkiler, av–avcı ilişkileri
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III ve rekabet gibi nedenlerden
D) II ve III E) I, II ve III dolayı sürekli etkileşim içinde-
D) I ve III E) II ve III dir.
75
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 7. Bir komünitede yaşayan ayrıştırıcı organiz- 10. Birincil süksesyon ile ilgili,
� Aynı türe ait bireyler arasındaki ma sayısının azalması, I. Daha önce organizmalar tarafından işgal
rekabete tür içi rekabet denir. I. bölgede biriken organik atık miktarının art- edilmemiş alanlarda ortaya çıkar.
ması, II. Başlangıçta toprak yapısı fiziksel ve kim-
II. toprakta bulunan azotlu bileşik miktarının yasal özellikleri bakımından canlıların ge-
azalması, lişmesi için uygun değildir.
III. Zaman içinde alana yeni türlerin gelmesiy-
III. bölgede bulunan otçul hayvan sayısının
le mevcut türler ortadan kalkabilir.
azalması
� Bir buğday tarlasındaki buğ- ifadelerinden hangileri doğrudur?
değişimlerinden hangilerine neden olabilir?
dayların su, mineral ve ışık gibi A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
çevresel faktörler için yaptığı A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
rekabet, tür içi rekabete örnek D) II ve III E) I, II ve III
olarak verilebilir.
11. Doğal bir ekosistemde yaşayan X, Y ve Z tür-

lerinin A maddesinin ekosisteme eklenmeden
önce ve eklendikten sonra birey sayılarındaki
8. Aşağıdaki şemada A göl yaşama birliğini, B değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
kara yaşama birliğini, C ise bu yaşama birlik- Birey sayısı : A maddesi eklenmeden önce
� Farklı türlerin bireyleri arasın- 100
lerinin kesişim alanı olan ekotonu göstermek- : A maddesi eklendikten sonra
daki rekabete türler arası reka-
80
bet denir. tedir.
60
40
A C B Palme Yayınevi 20
Canlı türleri
X Y Z
Grafiğe göre,
� Buğday tarlasındaki buğdaylar Bu alanlarla ilgili, I. X canlısının yerini süksesyonla Y canlısı
ile yabani otlar arasındaki reka-
I. A yaşama birliğinde üretici olarak siyano- almıştır.
bet, türler arası rekabete örnek II. Komünitenin tür çeşitliliği azalmıştır.
bakteriler bulunabilir.
olarak verilebilir.
II. C’nin tür çeşitliliği A ve B’den fazla olabilir. III. A maddesi tüm türleri olumsuz etkilemiştir.
III. B yaşama birliğindeki canlılar C kısmında yorumlarından hangileri yapılamaz?

yaşayamaz. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) I ve III E) II ve III
� Bir bireyin ekolojik ortamdaki 12. Simbiyotik yaşam biçimlerinde evrimleşme
işlevi onun nişini gösterir. yönü bir canlının diğerine zarar vermesinden,
iki canlının karşılıklı yarar sağlamasına doğru-
dur.
Buna göre,
9. Parazit canlılar ile ilgili aşağıda yapılan eş- I. mutualizm,
leştirmelerden hangisi doğrudur?
II. kommensalizm,
� Bir canlının beslenmek, korun- A) Ökse otu → Tam parazit III. parazitizm
mak, saklanmak, üremek ve
B) Pire → İç parazit simbiyotik ilişkilerinin ortaya çıkış sırası
diğer canlılar ile ilişki içerisinde
olmak gibi yaptığı ve yapması C) Sıtma mikrobu → Bir hücreli parazit nasıl olmalıdır?
gereken tüm faaliyetler ekolojik D) Canavar otu → Yarı parazit A) I – II – III B) I – III – II C) II – III – I
niş içerisinde yer alır.
E) Bağırsak solucanı → Dış parazit D) III – I – II E) III – II – I
1. C 2. E 3. E 4. D 5. C 6. D 7. E 8. B 9. C 10. E 11. D 12. E

76
4.Ünite / EKOLOJİ

6. TEST
� Ekolojik nişleri aynı olan iki
tür, komünite içinde bir araya
1. Aşağıdaki olaylardan hangisi bir komünite 4. Canlılar arasındaki simbiyotik ilişkiler ile geldiğinde aralarında rekabet
içinde yaşayan tüm organizmalarda ortak ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi başlar ve rekabet gücü az olan
olarak gerçekleşir? doğru değildir? tür o alanda yok olur ya da
A) Bazı kuş türlerinin ineklerin üzerindeki pa- doğal seleksiyon ile farklı bir
A) Eşeyli üreme razit canlılar ile beslenmesi → Mutualizm kaynağı kullanmak üzere farklı
B) Ototrof beslenme B) Küsküt otunun üzerinde yaşadığı bitkiden özellikler kazanır.
C) Enerji üretimi inorganik ve organik maddeleri alması →
Tam parazitlik
D) Mayoz bölünme
C) Memeli hayvanların bitki tohumlarını uzak
E) Glikojen sentezleme alanlara taşıması → Kommensalizm
D) Liken birliğini oluşturan canlılar arasındaki � Ekolojik nişleri tamamen aynı
madde alış verişi → Mutualizm olan iki tür, bir komünite için-
E) Tenyanın ihtiyaç duyduğu besin mono- de birlikte bulunamaz. Ekolojik
merlerini konak canlıdan karşılaması → İç nişlerinde bir ya da daha fazla
2. Aşağıda üç farklı kuş türünün aynı ağacın üze- parazitlik önemli farklılıkları olan ve eko-
rinde yaşadıkları alanlar gösterilmiştir. lojik olarak benzer türler, bir
A 5. Aşağıdaki grafikte aynı komünitede yaşayan komünite içerisinde birlikte bu-
lunabilirler.
B dört farklı türün tek bir kaynak için niş boyut-
C ları ve bu kaynağın kullanım derecesi karşılaş-
tırılmıştır.
Kaynak kullanım derecesi
P � Rus biyolog Gaus tarafından

Buna göre, M
açıklanan bu görüş ekologlar
N R
Palme Yayınevi
tarafından “rekabette elenme

I. Kuş türleri arasında gerçekleşen kaynak
prensibi” olarak adlandırılmış-
paylaşımı, bu kuşların aynı ağaç üzerinde
tır.
birlikte yaşamasına olanak sağlamıştır.
II. Bu kuş türlerinin ekolojik nişleri arasında Niş boyutu
benzerlik bulunmaz.
Bu grafiğe göre ilgili kaynak bakımından
III. A, B ve C türlerinin aynı ağacın farklı böl- hangi iki tür arasında niş çakışması yok- � Bir türün rekabet veya başka
gelerinde yaşamaları türler arası rekabeti tur? biyotik faktörlerin olumsuz et-
azaltır. A) M ve N B) M ve P C) N ve P kileri tarafından sınırlanmadan
yorumlarından hangileri yapılabilir? D) N ve R E) P ve R sahip olabileceği en geniş ya-
şama alanında gerçekleştirdiği
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 6. Liken birliğini oluşturan canlılar birbirlerinden nişe asıl niş adı verilir.
D) I ve III E) II ve III ayrılarak özdeş yapılı iki çözeltide bir süre
bekletilmiştir. Bu sürenin sonunda algin meta-
bolik aktivitelerinin devam ettiği, mantarın ise
öldüğü gözlenmiştir.
Buna göre ilgili çözelti, � Bir türün rekabet ve avlanma
3. Aynı komünitede yaşayan farklı hayvan po-
I. enzimatik tepkimeler için uygun sıcaklığa gibi biyotik etkileşimlerin varlı-
pülasyonlarında aşağıdaki özelliklerden han- ğı durumunda gerçekleştirdiği
sahip olma,
gisinin aynı olduğu kesin olarak söylenir? nişe işi gerçekleştirilen niş de-
II. karbondioksit ve su gibi inorganik mole-
A) Solunum organları nir.
küller içerme,
B) Besin zincirlerindeki konumları III. glikoz ve amino asit gibi besin monomer-
lerini bulundurma,
C) Ekolojik nişleri
IV. ışık olan bir ortamda bekletilme
D) Hoşgörü aralıkları özelliklerinden hangilerine sahip değildir? � Komünitelerde türler arası re-
E) Nükleotit çeşitleri A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve IV kabetten farklı olarak av–avcı
D) II ve III E) III ve IV ilişkisi de bulunabilir.
77
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 7. Komünitelerde meydana gelen değişimler 10. Bir elma ağacının üzerinde yarı parazit olan M
� Av – avcı ilişkisinde besin olan ile ilgili, ile tam parazit olan N bitkileri yaşamaktadır.
hayvana av (X), avla beslenen I. Üzerinde canlı bulunmayan bir ortama Buna göre elma ağacının fotosentezle
hayvana ise avcı (Y) denir.
canlıların yerleşmesiyle başlayan değişim- ürettiği radyoaktif karbon atomu taşıyan
(X → Y) glikoz moleküllerine,
ler birincil süksesyon olarak adlandırılır.
I. M bitkisinin lökoplastında depoladığı ni-
II. Bir dizi değişim sonucu oluşan dengeli ve
şasta,
olgunluğa erişmiş komünitelere biyom adı
verilir. II. N bitkisinin hücre duvarındaki selüloz,
III. N bitkisinin sitoplazmasında bulunan maltoz,
� İki farklı türe ait bireyin ya da III. Varolan bir komünitenin tahrip edilmesi
popülasyonun yarar ve zarar sonucu bölgeye yeni türlerin yerleşip, ge- IV. M bitkisinin hücre zarındaki glikoprotein
gözetilmeden birlikte yaşama- lişmesi ile oluşan değişimler ikincil sük- organik bileşiklerinden hangilerinde rastla-
sına simbiyoz (birlikte yaşam) sesyon olarak adlandırılır. nabilir?
denir. A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve III E) I, II ve III 11. Aşağıdaki şemada İskoçya kıyılarında gelgit-
lere maruz kalan kayalar üzerinde yaşayan
� Simbiyotik ilişkiler mutualizm, Chthamalus ve Balanus cinsi kaz midyelerinin
kommensalizm ve parazitizm asıl nişleri ile gerçekleştirdikleri nişleri veril-
8. Aşağıda özetlenen simbiyotik ilişkilerde (+)
gibi farklı biçimlerde gerçekle- miştir.
canlının yarar sağladığını, (–) canlının zarar
şebilir.
gördüğünü, (0) ise canlının etkilenmediğini Chthamalus(a) Gelgit
Balanus(b) zonu
göstermektedir.
I II III Palme Yayınevi
+ − + 0 + +
� Mutualizm, iki ya da daha fazla K L M N P R
türün karşılıklı yarar sağladıkla-
rı bir yaşama biçimidir. Bu bir- Buna göre, numaralandırılmış olan simbi-
liktelikte çoğu kez birbirinden yotik ilişkiler aşağıdakilerden hangisinde
farklı özellikler gösteren türler doğru olarak verilmiştir? Okyanus
bir arada bulunur. Gelgit
I II III zonu
: a’nın asıl nişi : b’nin asıl nişi
A) Mutualizm Parazitizm Kommensalizm : a’nın gerçekleştirilen : b’nin gerçekleştirilen
nişi nişi
B) Kommensalizm Mutualizm Parazitizm
C) Parazitizm Kommensalizm Mutualizm Şemaya göre bu kaz midyeleri ile ilgili,

I. Chathamalus kaz midyelerinin asıl nişleri
� Mantar ve su yosunlarının D) Kommensalizm Parazitizm Mutualizm
gerçekleştirilen nişlerinden daha geniştir.
oluşturduğu liken birliği mutu- E) Parazitizm Mutualizm Kommensalizm
II. Balanus kaz midyelerinin aşırı avlanması
alizme örnek olarak verilebilir.
durumunda Chathamalus kaz midyeleri
kayaların okyanusa yakın kısımlarına doğ-
ru yayılış gösterebilir.
III. Chathamalus kaz midyelerinin kayaların
9. Ekolojik süksesyonun en son evresinde or- daha çok üst, Balanus kaz midyelerinin
� Liken birliğindeki su yosunları taya çıkan kararlı ve dengeli bitki topluluğu kayaların daha çok alt tabakalarına yerleş-
mantarın solunum ürünü olan aşağıdakilerden hangisiyle tanımlanır? mesi türler arası rekabeti azaltarak her iki
CO2 ve H2O’yu fotosentezde canlınında yaşama şansını artırır.
A) Klimaks B) Baskın tür
kullanarak besin ve O2 üre-
tir. Mantar ise su yosunlarının C) Biyom D) İndikatör tür
ürettiği besin ve O2’yi solunum
olayında kullanır.
E) Komünite D) II ve III E) I, II ve III
1. C 2. D 3. E 4. C 5. D 6. B 7. C 8. C 9. A 10. C 11. E
78
4.Ünite / EKOLOJİ

7. TEST
� Türler arasında zorunlu olma-
yan mutualizme gevşek mu-
1. Belirli bir alandaki, 4. Birincil tüketici canlıların sayısının artması tualizm denir. Filler ile fillerin
I. ekosistem, aynı besin zincirinde yer alan, üzerindeki parazitleri yiyen kuş
II. popülasyon, I. ikincil tüketici ile beslenen canlı sayısı, türlerinin arasındaki ilişki gev-
III. komünite II. üretici canlılar tarafından soğurulan ışık şek mutualizme örnek olarak
verilebilir.
ekolojik birimlerinin hangilerinden rastgele miktarı,
seçilen iki bireyin farklı türden olma ihtima- III. ikincil tüketicilere aktarılan besin miktarı
li vardır? niceliklerinden hangilerinin azalmasına ne-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II den olur?
D) I ve III E) I, II ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
� Kommensalizmde birlikte ya-
2. şayan iki türden biri bu birlikte-
X
likten yarar sağlarken (konuk),
N 5. Aşağıda bir kara ekosistemindeki canlılara ait diğer tür (konak) etkilenmez.
M olan enerji piramidi şematize edilmiştir.
L Üçüncül tüketici 10J
K
M L N K Canlı türü
İkincil tüketici 100J
Şekil - 1 Şekil - 2
� İstiridye ile istiridyenin sırt boş-
Besin piramidindeki yerleşimleri Şekil- Birincil tüketici 1000J
luğunda yaşayan çok küçük bir
1’deki gibi olan canlılara ait Şekil-2’de sü- 10 000J
Üreticiler yengeç türü arasındaki ilişki
tun grafiğinde X yerine, kommensalizme örnek olarak
Palme Yayınevi
I. birey sayısı, Bu şemayla ilgili, verilebilir.

II. vücut büyüklüğü, I. Üretici canlıların sahip olduğu enerji mik-
III. üreme hızı, tarı, tüketici canlıların sahip olduğu enerji
IV. zehirli madde birikimi miktarının toplamından çoktur.
niceliklerinden hangileri yazılamaz? II. Herhangi bir trofik düzeyde bulunan ener-
jinin sadece %10’u bir üstteki trofik düze-
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve III
ye aktarılabilir. � Parazit yaşamda, organizma-
D) II ve III E) III ve IV lardan biri bu etkileşimden za-
III. Tüketici bir canlı grubunun sahip olaca-
rar görürken diğeri yarar sağ-
ğı enerji miktarı beslendiği canlı grubuna
3. Çevresel faktörler için her canlı türünün uyum lar.
bağlı olarak değişir.
yeteneğinin maksimum ve minimum sınırla-
rı vardır. Tolerans sınırları denilen bu iki sınır
arasında kalan aralığa tolerans (hoşgörü) ara- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
lığı denir. D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre sıcaklık tolerans eğrisi dar olan
� Zarar gören canlı konak, yarar-
bir bakteri türü ile ilgili,
6. Besin piramidinde üretici basamağından lanan ise parazit (konakçı) olarak
I. Düşük sıcaklıklarda yaşayamaz.
son tüketici basamağına doğru gidildikçe, adlandırılır.
II. Tolerans sınırları arasındaki mesafe azdır.
I. birey sayısı,
III. Sıcaklığın sürekli değiştiği bölgelerde
II. vücut büyüklüğü,
uyum yeteneği artar.
III. biyokütle
niceliklerinden hangileri azalır?
dur?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III � Parazitler; bir hücreli, bitkisel
ve hayvansal parazitler olmak
D) I ve II E) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
üzere üç grupta incelenebilir.
79
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 7. Bir ekosisteme otçul beslenen yeni bir tü- 10. Aşağıda aynı besin zincirinde yer alan fark-
� Bazı bakteriler, amipler ve rün girmesi durumunda, lı canlı gruplarının gerçekleştirdiği metabolik
kamçılılar ile sıtma mikrobu bir I. üretici canlı sayısının artması, olaylardan bazıları verilmiştir.
hücreli parazitlerdir.
II. etçil beslenen tür çeşitliliğinin azalması, • M canlısı sindirim kanalında yer alan mu-
III. otçul canlılar arasındaki besin rekabetinin tualist bakteriler sayesinde selülozu sindi-
artması rebilmektedir.
değişimlerinden hangilerinin gerçekleşme- • N canlısı diğer canlıların atıklarını R canlı-

si beklenir? sının kullanabileceği forma dönüştürmek-
tedir.
� Bitkisel parazitler yarı parazit • P canlısı hücre dışına salgıladığı enzimler-
ve tam parazit olmak üzere iki- D) I ve III E) II ve III le, glikojen ve protein gibi polimerleri sin-
ye ayrılır. dirmektedir.
• R canlısının bazı hücrelerinde güneş ener-
jisini soğuran pigmentler vardır.
8. Aşağıdaki grafikte aynı besin zincirinde yer
Bu bilgilere göre bu canlı gruplarının besin
alan canlıların biyokütle grafikleri verilmiştir.
piramidine yerleşimi aşağıdakilerden han-
Biyokütle gisinde doğru olarak verilmiştir?
A) B)
� Yarı parazitlerin kloroplastları
N M
vardır ve fotosentez ile kendi P N
N M
besinlerini üretebilirler. R P
Canlı türü N M
A B C D E M R
Palme Yayınevi C) D)
Buna göre bu canlı türleri ile ilgili,
N R
P P
I. Besin zincirine katılan zehirli madde biriki- N R
minin en fazla olduğu tüketici canlı E’dir. M M
N R
R N
II. Üreme hızı en az olan canlı türü B’dir.
� Yarı parazitler üzerinde yaşa- E)
III. Birey sayısı en fazla olan canlı türü C’dir.
dıkları bitkinin ksilemine uzat- R
M
tıkları emeç adı verilen uzan- yargılarından hangileri yanlıştır? R
P
tılar ile su ve suda bulunan R
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III N
inorganik maddeleri alır.
9. Aynı besin zincirinde yer alan A, B, C, D ve E

canlılarından B ve E canlılarının ototrof olduğu
bilinmektedir.
� Ökse otu yarı parazit bitkilere
örnek olarak verilebilir. Buna göre D canlısının besin zincirindeki
trofik düzeyi aşağıdakilerden hangisindeki 11. Aşağıdakilerden hangisi ekosistemdeki
gibi olursa, sahip olacağı birey sayısı en canlıları etkileyen abiyotik faktörlerden biri
fazla olur? değildir?
A) B → A → C → D A) Güneş
B) B → A → D → C B) Mineral maddeler
C) E → A → C → D C) İklimsel değişimler
� Tam parazit bitkilerin klorofilleri
olmadığı için fotosentez yapa- D) E → A → D → C D) Ayrıştırıcılar
mazlar. E) B → D → A → C
E) Su miktarı
1. D 2. C 3. B 4. A 5. E 6. C 7. B 8. E 9. E 10. C 11. D
80
4.Ünite / EKOLOJİ
Ekosistem Ekolojisi Temel Kavramlar

8. TEST
� Tam parazit bitkiler üzerinde
yaşadığı konak bitkinin hem
1. Aşağıdaki organizmalardan hangisinin be- 4. Bir ekosistemde, ksilem hem de floemine emeç
sin piramidinde bulunduğu trofik düzey di- I. oksijen, uzatarak organik besinler ile su
ğerlerinden farklıdır? II. enerji, ve mineralleri alırlar.
A) Sırtlan B) Tavşan C) Ceylan III. karbon,

IV. azot
D) Tırtıl E) Koyun
moleküllerinden hangilerinin döngüsü ger-
çekleşir?
2.
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV � Tam parazitlere örnek olarak
canavar otu verilebilir.
5.
Bit
Ay
rış
Yukarıda verilen besin zinciri ile ilgili aşağı-
tır
ıcı
daki ifadelerden hangisi yanlıştır? Fare
lar
A) Enerji aktarımı tüketici canlılardan üretici Buğday � Hayvansal parazitler iç parazit-
canlılara doğru gerçekleşir. ler ve dış parazitler olmak üze-
B) Toprağa verilen zehirli bir maddenin kar- Yukarıda verilen besin piramidiyle ilgili, re ikiye ayrılır.
taldaki birikim oranı yılandan çok olur. I. Üreticilerin biyokütlesi, farelerden daha
C) Mantarlar ürettikleri sindirim enzimlerini çoktur.
Palme Yayınevi
hücre dışına salgılayabilir. II. Ayrıştırıcılar besin piramidindeki tüm can-

lılar ile etkileşim içindedir.
D) Bitkiden fareye aktarılan enerji miktarı, fa-
reden yılana aktarılandan çoktur. III. Bir trofik düzeyde bulunan canlının vücut
büyüklüğü daima alttaki trofik düzeydeki
E) Yılan sayısının azalması fare sayısının art- � Sindirim sistemi bulunmayan iç
canlıdan daha fazladır.
masına neden olur. parazitler, konağın sindirilmiş
ifadelerinden hangileri doğrudur? besinlerini (monomer) kullanır-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II lar.
3. • Bir bireyin bulunduğu ortam içerisinde sa-
hip olduğu veya yapmak zorunda olduğu D) I ve III E) I, II ve III
ekolojik rolü.
• Bir komünitenin üzerinde yaşadığı coğra-
6. Ekosistemin biyotik faktörleri olan canlıla-
fik alan.
rın eksiklikleri ile ilgili,
• Belirli sınırlar içinde etkileşim halinde bulu-
I. Üreticilerin eksikliği durumunda ekosis-
nan farklı türden canlı grupları ve bu grup- � İç parazitlerin hareket, duyu ve
temde besin üretimi gerçekleşemez.
ları içinde barındıran cansız çevre. sinir sistemleri basit yapıda ol-
II. Ayrıştırıcıların olmaması durumunda or- masına karşın üreme sistemleri
• Bir türün yaşamsal faaliyetlerini en iyi şe-
tamda organik madde birikimi olur. çok gelişmiştir.
kilde devam ettirebildiği yaşam alanı.
III. Tüketicilerin olmaması durumunda, üre-
Aşağıdakilerden hangisi yukarıda verilen
ticilere ait organik maddeler ayrıştırıcılar
tanımların karşılığı olan terimlerden biri
tarafından kullanılamaz.
değildir?
A) Habitat B) Ekosistem
C) Popülasyon D Biyotop
D) II ve III E) I, II ve III � Tenya ve bağırsak solucanları
E) Ekolojik niş iç parazitlere örnek olarak ve-
rilebilir.
81
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 7. Bir sırtlan popülasyondaki bireylerin birey- 10. Bir deniz ekosisteminde bulunan canlılara ait
� Dış parazitler, üzerine kısa ya sel olarak değilde sosyal gruplar halinde besin piramidi ve deniz kestanesi sayısında
da uzun süre tutunarak ko- yaşaması bu canlılara, meydana gelen değişim aşağıda verilmiştir.
nağın kanını emen, sindirim I. daha kolay avlanabilme,
sistemi gelişmiş parazitlerdir. Deniz kestanesi sayısı
II. grup içindeki bireylerin hayatta kalma şan- Katil
Ancak çoğunda sindirim enzi- balina
sını artırma,
mi salgılanmaz. Su samuru
III. aslan gibi düşmanlara karşı kendilerini
daha iyi savunabilme Deniz kestanesi
avantajlarından hangilerini kazandırır?
Kelp yosunu
Zaman
� Bit, pire ve kene dış parazit ör-
Kelp yosunu ve su samuru sayısında mey-
neklerindendir.
dana gelen aşağıdaki değişimlerden han-
gisi deniz kestanesi sayısındaki değişimin
8. Aşağıda aynı bölgede yaşayan canlılar arasın- nedeni olabilir?
daki beslenme ilişkisi gösterilmiştir. ( :Kelp yosunu, : Su samuru)
A) Birey sayısı B) Birey sayısı
� Komünite yapısı üzerinde do-
minant türler ve kilit taşı türler
kuvvetli bir kontrol uygular. K L M
Dominant (baskın) türler, ko-
münite içerisinde en yüksek
N Zaman Zaman
bolluğa sahip olan türlerdir. C) Birey sayısı D) Birey sayısı
Bu besin zincirindeki üretici (I), ayrıştırıcı (II)
ve birincil tüketici (III) canlılar aşağıdakiler- Palme Yayınevi
den hangisinde doğru olarak verilmiştir?

� Dominant türlerin aksine kilit I II III Zaman Zaman
taşı türler çoğunlukla komüni- A) N M L E) Birey sayısı
te içerisinde bol bulunmaz. Bu B) M N L
türler, ekolojik rolleri nedeniyle C) N M K
komünitelerin yapısını çok kuv- D) L K M
vetli bir şekilde kontrol ederler.
E) M N K
Zaman
11. Aşağıda üç farklı bitki türünün toprağın pH’ına

bağlı olarak birey sayılarında meydana gelen
değişimleri gösterilmiştir.
� Belirli bir bölgede uzun bir
Bitki sayısı
zaman içinde türlerin aşamalı 9. Ekolojik organizasyon düzeylerine ait olan, X türü
olarak birbirlerinin yerini alma- Y türü
I. komünite,
larına süksesyon (ardıllık = sı- Z türü
ralı değişim) denir. Süksesyon- II. biyosfer,
lar birincil ve ikincil süksesyon III. popülasyon,
olmak üzere ikiye ayrılır.
IV. ekosistem 0 7 14 Toprağın pH’ı
birimlerinin küçükten büyüğe doğru sıra- Grafiğe göre, bu bitki türlerinin pH tolerans
lanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiş- eğrilerinin en dar olandan en geniş olana
tir? doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisin-
Birincil süksesyon, üzerinde de verilmiştir?
� A) I – III – IV – II B) III – I – IV – II
canlı bulunmayan bir ortama A) Z – X – Y B) X – Z – Y C) Y – Z – X
C) I – II – IV – III D) III – I – II – IV
canlıların yerleşmeye başlama-
D) X – Y – Z E) Y – X – Z
sıyla gerçekleşir. E) II – III – IV –I
1. A 2. A 3. C 4. D 5. C 6. B 7. E 8. E 9. B 10. A 11. A
82
4.Ünite / EKOLOJİ
Ekosistem Ekolojisi Temel Kavramlar

9. TEST
� Birincil süksesyonda liken, yo-
sun, ot, funda–çalı ve ağaç ev-
1. Bir fasulye bitkisinin köklerinde yaşayan 4. Aşağıda azot döngüsünde görev alan orga- releri sıralı bir değişim gösterir.
Rhizobium cinsi bakterilerin faaliyetlerini nizmaların faaliyetine bağlı olarak azotun ak-
olumsuz etkileyen çevresel bir değişken, tarım yönü verilmiştir.
aşağıdaki maddelerden hangisini bitki Buna göre, aşağıdaki eşleştirmelerden
köklerine geçiş hızını azaltır? hangisi doğrudur?
A) Demir A) Yeşil bitkiler : Hava → Organik madde
B) Magnezyum B) Denitrifikasyon bakterileri : Toprak → Hava � İkincil süksesyon, daha önce
C) Fosfor üzerinde bir komünitenin bu-
C) Saprofit bakteriler : Organik madde → Hava
D) Potasyum lunduğu ancak aşırı otlatma,
D) Nitrifikasyon bakterileri : Hava → Toprak kesim, yangın gibi çeşitli ne-
E) Nitrat tuzu
E) Rhizobium bakterileri : Toprak → Hava denler ile bozulmuş ortamlarda
gerçekleşir.
2. Aşağıdaki şemada azot döngüsünde görev
yapan bazı organizmalar harfler ile gösteril-
miştir.
Karasal N2
Döngü 5. Aşağıdaki şemada azot döngüsünde görev
yapan bazı organizmalar numaralandırılarak � Ekolojik süksesyon sürecinin
verilmiştir. son aşamasında ortam şart-
D ları anormal derecede değiş-
N2
Özümleme medikçe dengeli ve olgunluğa
Ayrışma
erişmiş bir komünite meydana
A NO3–
gelir. Buna klimaks adı verilir.
Palme Yayınevi
C
A B
NH+
NH3 NH4+ NO2– 4
1
Bu organizmalar ile ilgili,
NH3
I. denitrifikasyon olayında görev yapanlar → A, 4 NH+
4
� Ekoloji bilimi canlıların birbirleri
NO3–
II. nitrifikasyon olayında görev yapanlar → B ve çevreleri ile olan ilişkilerini
Nitrit
inceler.
ve C
–
NO 2 2
III. azot fiksasyonunda görev yapanlar → D 3

� Ekolojik birimler küçükten bü-
Bu organizmalar ile ilgili aşağıdaki ifadeler- yüğe doğru; popülasyon → ko-
3. Bir ekosistemde yer alan, den hangisi yanlıştır? münite → ekosistem → biyom
I. azot bağlayıcı bakteriler, A) 4 numaralı organizma havadaki azot gazı → biyosfer şeklinde sıralanır.
II. yeşil bitkiler, miktarını artırır.
III. saprofit bakteriler, B) 2 numaralı organizmanın ürünü 3 numaralı
IV. denitrifikasyon bakterileri organizmanın substratı olur.
C) 1 numaralı organizma azot bağlayıcı bak-
organizmalarından hangilerinin yoğunlu-
teridir.
ğunun artması, topraktaki nitrat tuzu mik- � Ortak atadan gelen, yapı ve
tarının azalmasına neden olabilir? D) 1 ve 4 numaralı organizmalar ototrof bes- görev bakımından benzer özel-
lenir. liklere sahip, aralarında gen
A) Yalnız IV B) I ve III C) II ve IV
E) 2 ve 3 numaralı organizmalar nitrifikasyon alış verişi olabilen ve kısır ol-
D) III ve IV E) I, II ve IV olayında görev yapar. mayan döller meydana getiren
bireylere tür adı verilir.
83
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 6. Azot döngüsünde görev alan, 9. Atmosferdeki azot gazı Topraktaki nitrat tuzu
� Belirli bir bölgede, belirli bir I. nitrit,

zaman diliminde yaşayan aynı
II. saprofit,
türden bireylerin oluşturduğu
topluluğa popülasyon denir. III. nitrat,
II Zaman II Zaman
IV. denitrifikasyon Atmosferdeki azot gazı
bakterilerinden hangileri karbondioksit ga-
zını kullanabilecek enzim çeşitlerine sahip-
tirler?
A) I ve III B) II ve IV C) III ve IV III Zaman
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV Azot döngüsü sırasında yukarıdaki gra-

fiklerdeki değişimlere neden olan bakteri
� Bir türün yaşamsal faaliyetlerini
en iyi şekilde devam ettirebildi- çeşitleri aşağıdakilerden hangisinde doğru
ği yaşam alanına habitat denir. olarak verilmiştir?
I II III
7. Aşağıda azot döngüsüne ait bazı basamaklar
A) Denitrifikasyon Rhizobium Nitrifikasyon
numaralandırılarak verilmiştir.
B) Nitrifikasyon Rhizobium Denitrifikasyon
N2
N2 C) Rhizobium Nitrifikasyon Denitrifikasyon
1 4 D) Rhizobium Rhizobium Nitrifikasyon
+
NH4
NO3
2 NH3 3 E) Denitrifikasyon Nitrifikasyon Rhizobium
� Ekolojik niş bir bireyin bulun-
Palme Yayınevi
duğu ortam içerisinde yapmak 10. Aşağıda suyun litosfer (taş küre), hidrosfer
zorunda bulunduğu bütün so- Organik atıklar
(deniz ve tatlı sular) ve atmosfer arasındaki
rumlulukları ve işlevleri ifade Bu basamaklarda görev yapan organizma- döngüsü verilmiştir.
eder. lar ile ilgili, Güneş
enerjisi Rüzgarla Karalar üzerine taşınma
I. 1 → azot bağlayıcı bakteriler, su buharının
net hareketi
II. 2 → saprofit canlılar,
III. 3 → nitrifikasyon bakterileri, Karalar
Denizden
üzerine
buharlaşma
yağışlar
IV. 4 → denitrifikasyon bakterileri
Karadan buharlaşma
(Terleme ve solunum)
Deniz üzerine Toprak altında
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III yağış süzülme
� Habitat bir organizmanın doğal
adresi, ekolojik niş ise o adres- D) II ve IV E) I, II, III ve IV Yeryüzeyindeki ve yeraaltındaki sular
te yaptığı iş şeklinde ifade edi-

lebilir. Bu şemaya göre, aşağıdaki ifadelerden
hangisi doğrudur?
8. Denitrifikasyon bakterileri, A) Terleme ve solunum atmosferdeki suyun

bitki yapısına katılmasını sağlar.
I. azot gazı → amonyak,
B) Denizlerden buharlaşan suyun tamamı ya-
II. amonyak → nitrat tuzu,
ğışlarla doğrudan denizlere döner.
III. nitrat tuzu → azot gazı
C) Yağışlar ile atmosferdeki su miktarı artar-
dönüşümlerinden hangilerini gerçekleşti- ken, buharlaşma ile azalır.
� Aynı alan içerisinde birbirleriyle remez? D) Canlılar olmasa da doğadaki su döngüsü
ilişkili olan tüm popülasyonla- devam eder.
rın oluşturduğu topluluğa ko-
E) Yağışlarla litosfere inen su hidrosfere dö-
münite denir. D) II ve III E) I, II ve III
nemez.
1. E 2. A 3. C 4. B 5. D 6. A 7. E 8. B 9. E 10. D
84
4.Ünite / EKOLOJİ

10. TEST
� Belirli bir alandaki canlı grup-
larının tamamı ile bu canlıları
1. Tam parazit olarak beslenen canavar otu 4. Bitkisel parazitlere ait olan, içinde barındıran cansız çevre-
bitkisinde aşağıdaki moleküllerden hangi- I. organik besin ihtiyacını konak bitkinin flo- nin tamamına ekosistem denir.
sini sentezleyecek enzim çeşidi bulunmaz? emine gönderdiği emeçler ile karşılama,
A) Klorofil B) Selüloz C) DNA
II. inorganik maddeleri kullanarak organik
D) Protein E) ATP besin üretimi,
III. üzerinde bulunduğu bitkinin ksileminden
2. su ve suda çözünen inorganik maddelerin
.DUWDYêDQÇ
alınımı,
7DYêDQSRSODV\RQX
9DêDNSRSODV\RQX
IV. sahip olduğu klorofil pigmentinden dolayı
E\NOçELQ
E\NOçELQ
� Dünya üzerinde canlıların ya-

9DêDN yeşil renkli olma
şadığı alanların tamamı biyos-

özelliklerinden yarı parazit ve tam parazit fer (ekosfer) olarak adlandırılır.
bitkilere ait olanları aşağıdakilerden hangi-
sinde doğru verilmiştir?

<ÇO Yarı parazit Tam parazit
Kar tavşanı ve vaşak sayısının değişimini A) II ve IV I ve III

gösteren yukarıdaki grafikle ilgili, B) I ve III II ve IV
I. Komünite içindeki av – avcı ilişkisini gös- C) II, III ve IV I ve III
terir. � Canlılar üzerinde etkili olan
D) I, II ve IV II ve III
II. Kar tavşanı ve vaşak sayısının beraber ar- faktörler abiyotik ve biyotik ol-
tıp, beraber azaldığı zaman dilimleri yok- E) II,III ve IV I, III ve IV mak üzere ikiye ayrılır.
Palme Yayınevi
tur.
III. Kar tavşanı sayısının maksimum olduğu
tüm zaman dilimlerinde vaşak sayısı mini- 5. Aşağıdaki tabloda türler arasındaki etkileşim-
mumdur. ler verilmiştir.
IV. Vaşak popülasyonunun yoğunluğu genel Popülasyon yoğunluğu
olarak tavşan popülasyonundan azdır. İlişki
üzerindeki etkisi
yorumlarından hangileri yapılamaz? Bir tür yarar sağlarken,
Kommensalizm � Işık, iklim, sıcaklık, su, ortam
A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III diğeri etkilenmez.
pH’si, toprak ve mineraller
D) I, II ve III E) II, III ve IV İlişki her iki tür içinde canlıları etkileyen abiyotik
Rekabet
zararlıdır. (cansız) faktörlerdir.
3. Bir balık türü yaşamının ilk üç ayında fitop- Bir tür yarar sağlarken,
lankton, zooplankton ve küçük balıklarla, Parazitlik
diğeri zarar görür.
daha sonra ise küçük balık ve yumuşakçalar
İlişki her iki tür içinde
ile beslenmektedir. Mutualizm
yararlıdır.
Buna göre bu balık türünün yaşına bağlı
olarak, Bir tür yarar sağlarken
Av – avcı
diğeri etkilenmez.
I. ekolojik nişi,
II. rekabet ettiği canlı çeşitleri, Tablodaki bu ilişkilerden hangisinin popü- � Abiyotik faktörler için her canlı
III. genetik yapısı lasyon yoğunluğu üzerindeki etkisi yanlış türünün uyum yeteneğinin mi-
özelliklerinden hangilerinde bazı farklılaş- verilmiştir? nimum ve maksimum sınırları
maların olduğu söylenebilir? vardır. Tolerans sınırları denilen
A) Kommensalizm B) Rekabet
bu iki sınır arasında kalan aralı-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Parazitlik D) Mutualizm ğı da tolerans (hoşgörü) aralığı
D) I ve II E) II ve III E) Av – avcı denir.
85
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 6. Bir gölde gerçekleşen ötrofikasyon olayı 9. Aynı besin zincirinde yer alan aşağıdaki
� Tolerans aralığı geniş olan can- sonucunda ilgili göldeki, organizmalardan hangisinin hücrelerinde
lıların değişen ortam koşulları- I. alg miktarı, klorofil pigmenti bulunur?
na uyum yeteneği fazla iken, II. suyun ışık geçirgenliği, A) Palamut B) Zooplankton
tolerans aralığı dar olan canlı- III. zemine yakın kısımlardaki oksijen derişimi
ların değişen ortam koşullarına C) Ringa balığı D) Fitoplankton
niceliklerinde meydana gelen değişimler
uyum yeteneği azdır. ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi E) Balina
doğrudur?
(↑ : artar, ↓ : azalır)
I II III
A) ↑ ↓ ↓ 10. Aşağıdaki grafikte aynı besin zincirini oluştu-
B) ↓ ↑ ↓ ran canlı türlerinde bir tarım ilacı olan DDT’nin
C) ↑ ↑ ↑
birikim oranları verilmiştir.
D) ↓ ↓ ↑
E) ↑ ↑ ↓ DDT birikim oranı
7. Aşağıdaki grafikte göçlerin engellendiği bir

� Üreticiler, tüketiciler ve ayrıştı-
popülasyondaki doğum ve ölüm oranlarının
rıcılar canlıları etkileyen biyotik
faktörlere örnek olarak verilebi- zamana bağlı değişimi verilmiştir.
Canlı türü
lir. Miktar A B C D
Grafikteki canlılar ile ilgili,

I. D canlı türüne ait bireylerin hücrelerinde
selüloz bulunabilirken, C canlı türüne ait
Palme Yayınevi bireylerin hücrelerinde bulunamaz.
II. B canlı türüne ait bireyler tüketici, A canlı
t1 t2 t3 t4 Zaman türüne ait bireyler üreticidir.
: Ölüm oranı
: Doğum oranı III. C canlı türüne ait bireyler, D canlı türüne
Bu popülasyon ile ilgili, ait bireyler ile beslenir.

� İnorganik maddeleri organik
maddelere dönüştürerek ken- I. t1 ve t2 zaman dilimlerinde popülasyonun ifadelerinden hangileri yanlıştır?
di besinini üreten canlılara otot- yoğunluğu artmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
rof (üretici) denir. Bitkiler, ögle- II. t3 zaman dilimindeki doğum oranı t4 za-
na, bazı bakteriler ve arkebakte- man diliminden fazladır.
riler ototrof beslenir. III. Çevre direnci ölüm oranını azaltırken, do-
ğum oranını etkilememiştir.
11. Yer kabuğunun üst katmanlarının dış etmen-
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III lerle bir yerden başka bir yere taşınmasına
erozyon denir.
Büyük bir ekosistemin farklı bölgelerinde
gerçekleşen,
8. Bir besin zincirine sadece ikincil tüketiciler
I. ormanlık alanların yok olması,
ile beslenen bir canlı grubunun eklenmesi
durumunda, II. toprağın uygun sürüm teknikleri ile işlen-
� Kendi besinini üretemeyen, I. birinci, mesi,
bulundukları ortamdan hazır II. ikinci, III. meraların tahrip edilmesi
alan canlılar heterotrof (tü-
III. üçüncü, olaylarından hangileri erozyona sebep ola-
ketici) olarak adlandırılır. Bu
trofik düzeyde bulunan canlılardan hangi- bilir?
canlılar otçul (herbivor), etçil
lerinin sayıca artması beklenir?
(karnivor) ve karışık beslenen- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
ler (omnivor) olmak üzere üçe A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
ayrılırlar.
1. A 2. C 3. D 4. C 5. E 6. A 7. B 8. A 9. D 10. C 11. C
86
4.Ünite / EKOLOJİ

11. TEST
� Ayrıştırıcılar organik atıkları
parçalayarak inorganik hale
1. Aşağıda bir ekosistemde gerçekleşen karbon 3. Asit yağmurları ile ilgili, getirir ve yeniden üreticilerin
döngüsü şematize edilmiştir. I. Tatlı su ekosistemlerinde oluşturduğu pH kullanımına sunar. Bakteriler,
değişimi bazı canlı türlerinin yok olmasına mantarlar ayrıştırıcı canlı ör-
nekleridir.
neden olabilir.
CO2
II. Tarımsal sektörde birim alandan alınan
X
Y Petrol ürün miktarının azalmasına neden olabilir.
Z
III. Tarihi eserlere verdiği zarar ile kültür turiz-
Heterotrof
mini olumsuz yönde etkileyebilir.
� Ekosistemde enerji akışı, üreti-
Çöplük A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III ci canlılardan tüketici canlılara
Bu şema ile ilgili, D) II ve III E) I, II ve III doğru gerçekleşir.
I. X olayı gerçekleşmezse, atmosferdeki
karbondioksit miktarı artar.
II. Y basamağında oksijenli solunum gerçek-
leşebilir.
III. Z basamağında parazit bakteriler görev
alır. 4. Aşağıda Meksika ülkesine ait 1975 ve 2005
� Fotosentezde üretici canlılarda
yıllarındaki yaş piramitleri verilmiştir.
yargılarından hangileri doğru değildir? depolanan enerji sırasıyla; bi-
Meksika, 1975 Meksika, 2005 rincil tüketicilere (otçul), ikincil
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Erkek Kadın Erkek Kadın tüketicilere (etçil) ve daha üst
Palme Yayınevi
90-94 katmanda bulunan diğer tüke-

D) I ve III E) II ve III 85-89
80-84 ticilere aktarılır. Ayrıştırıcı canlı-
75-79
70-74 lar ise organik atıkları inorganik
65-69 maddelere çevirerek madde
60-64
55-59 döngüsüne katkı sağlarlar.
50-54
Yaş
45-49
40-44
2. Bir çayır ekosistemine ait besin piramidi aşa- 35-39
30-34
ğıda verilmiştir. 25-29
20-24
15-19
D 10-14
C 5-9
0-4
B � Madde döngüsünde elementler
10 5 0 5 10 5 0 5
A Toplam nüfusun yüzdesi Toplam nüfusun yüzdesi devirli olarak dolaşırken, enerji
Bu besin piramidi ile ilgili olarak, akışı tek yönlü olarak gerçekle-
Bu şemaya göre,
şir ve ısı halinde çevreye yayılır.
I. A canlısının beslenme biçimi diğer canlı- I. 2005 yılındaki popülasyonda doğum ve Başka bir ifadeyle ekosistemde
lardan farklıdır. ölüm oranları birbirine daha yakındır. madde döngüsü bulunurken,
II. Saprofit canlıların azalması durumunda II. 1975 yılındaki popülasyonda genç bireyle- enerji döngüsü bulunmaz.
besin piramidinde aktarılan toplam enerji rin sayısı yaşlı bireylerden daha fazladır.
miktarı artar.
III. 1975 yılında büyüyen popülasyon, 2005
III. C canlısının sayıca artması B canlısını yılında durağan hale gelmiştir.
olumsuz, A ve D canlılarını olumlu etkiler.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II � Bir ekosistemde besin ve ener-
D) II ve III E) I, II ve III jinin taşındığı organizmalar di-
D) I ve III E) II ve III zisine besin zinciri adı verilir.
87
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 5. Azot döngüsündeki nitrifikasyon basamağı 8. Doğal bir ekosistemin sürdürülebilirliği
� Besin zincirindeki beslenme aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşme- için,
basamaklarından herbirine tro- sini sağlar? I. üretici,
fik düzey denir. A) Havadaki azot gazının toprağa bağlanma- II. tüketici,
sı III. saprofit
B) Amonyaktan nitrat tuzu oluşumu
canlılarından hangilerinin bulunması zo-
C) Nitrat tuzunun organik madde yapısına
runludur?
katılması
D) Organik atıkların amonyağa dönüşmesi
E) Nitrat tuzunun azot gazına dönüşümü D) I ve III E) I, II ve III
� Bir besin zincirinin üretici ba- 9. Aşağıdaki grafikte göçlerin engellendiği bir
6. Ekosistemin biyotik unsurları olan üretici,
samağından başlayarak son fare popülasyonundaki doğum / ölüm oranı-
tüketici basamağına kadar di-
tüketici ve saprofit organizmalarda,
nın zamana bağlı değişimi gösterilmiştir.
key dizilimine besin piramidi I. karbondioksit üretimi,
Doğum/Ölüm
denir. II. protein sentezi,
III. inorganik madde kullanımı, 1,5
IV. oksijen üretimi 1
olaylarından hangileri ortak olarak gerçek- 0,5
leşemez?
Zaman
t0 t1 t2 t3
A) Yalnız IV B) I ve II C) I ve III
D) II ve IV E) III ve IV Buna göre,
� Besin piramidinin I. trofik dü- I. t0 – t1 zaman aralığında popülasyonun yo-
zeyinde üreticiler, II. trofik dü-
Palme Yayınevi ğunluğu artmıştır.
zeyin de birincil tüketiciler, III. 7. Aşağıda bir su ekosistemine katılan zehirli bir
maddenin (o) aynı besin zincirinde yer alan farklı II. t1 – t2 zaman aralığında popülasyonun bü-
trofik düzeyinde ikincil tüke-
ticiler IV. trofik düzeyinde ise canlılardaki “biyolojik birikimi” verilmiştir. yüme hızı sıfırdır.
diğer tüketiciler yer alır. III. t2 – t3 zaman aralığında artan ölümler po-
Biyolojik
Balıkçıl kuş birikim pülasyon yoğunluğunu azaltmıştır.
Büyük balıklar A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Küçük balıklar
� Her beslenme basamağındaki Hayvansal 10. Kanalizasyon yoluyla bir göl ekosistemine gi-
plankton ren zehirli bir maddenin aynı besin zincirinde
canlıların toplam organik mad-
de ağırlığına biyokütle adı veri- Su yer alan dört farklı canlı türünün dokularında
lir. birikme oranları aşağıda verilmiştir.
Bu şemaya göre, Zehirli madde birikimi
I. Zehirli madde besin zincirinde yer alan
canlıların metabolik faaliyetleri sonucu
parçalanamamıştır.
II. Suya bırakılan zehirli madde en çok otot-
Canlı türü
rof canlılara zarar verir. K L M N
� Besin zincirinin bir basamağın-
da bulunan enerjinin sadece III. Besin zincirinin üst trofik düzeyinde bulu-
Bu göl ekosistemine sadece L canlısı ile
%10’ u bir üst basamağa akta- nan organizmalardaki biyolojik birikim, alt
beslenen istilâcı bir türün girmesi hangi canlı
rılabilir. Bu yüzden besin zinci- trofik düzeydeki canlılardan az olur.
türlerinin sayısının artmasına neden olur?
rinde son tüketici basamağına yorumlarından hangileri yapılabilir?
doğru gidildikçe biyokütle aza- A) Yalnız N B) Yalnız K C) K ve M
lır.
D) M ve N E) K, M ve N
1. B 2. A 3. E 4. E 5. B 6. A 7. A 8. E 9. E 10. C
88
4.Ünite / EKOLOJİ

12. TEST
� Bir besin zincirine giren zehir-
li bir madde, (DDT gibi) besin
1. Atmosferdeki karbondioksit oranının art- 4. Ormanlık bir alanda yaşayan vahşi bir hay- zincirini oluşturan farklı trofik
masına aşağıdaki faktörlerden hangisi ne- van türünün korunması için, düzeylerindeki organizmala-
den olmaz? I. yakın türlerle melezleştirilmesi, rın dokularında gittikçe artan
A) Fosil yakıt kullanımının artması II. avlanma yasağının konulması, oranda birikir ve zararlı kon-
B) Bitki örtüsünün azalması santrasyon düzeylerine ulaşa-
III. ormanlık alanın korunmaya alınması
bilir. Bu olaya biyolojik birikim
C) Endüstriyel alanların azalması uygulamalarından hangileri yapılmalıdır? denir.
D) Motorlu taşıt sayısının artması A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
E) Saprofit faaliyetlerinin artması D) I ve III E) II ve III
2. Aşağıdaki grafikte yavru veren genç koyunla-

rın popülasyondaki birey sayısına bağlı olarak 5. Aşağıdaki iklim diyagramında bazı biyom çe-
yavru verme yüzdesindeki değişim gösteril- şitlerindeki yıllık ortalama sıcaklık ve yağış
miştir. � Besin piramidinin tabanından
miktarının yayılış alanı gösterilmiştir.
tavanına doğru gidildikçe akta-
100 32.2 rılan enerji, biyokütle miktarı ve
X Y
Yavru veren genç koyun %
Yıllık ortalama sıcaklık (°C)
80 canlı sayısı genellikle azalırken,

biyolojik birikim giderek artar.
60 15.6
40
–1.1
20
0 Z
Palme Yayınevi
200 300 400 500 600 0

Popülasyon büyüklüğü 102 203 305 406
Yıllık ortalama yağış (cm) � Bir ekosistemde bulunan farklı
Bu grafiğe göre, besin zincirleri biraraya gelerek
I. Popülasyondaki birey sayısının düşük ol- Bu grafikteki X, Y ve Z biyomları ile ilgili, besin ağını oluşturur.
duğu dönemlerde yavru veren genç koyun I. X bölgesinde yaşayan bitkilerde su kaybı-
sayısı fazladır. nı azaltan adaptasyonlar görülür.
II. Popülasyon yoğunluğu ile yavru veren
II. Bol yağış alan Y biyomunda geniş yapraklı
genç koyun sayısı arasında ters bir orantı
ve hızlı büyüyen bitki türleri bulunur.
vardır.
III. Z bölgesinde yaşayan memeli türlerinde
III. Popülasyondaki koyun sayısının 400 ol-
vücut ısısını korumaya yönelik adaptas- � Canlılar ihtiyaç duydukları
duğu bir zaman diliminde genç koyunların
%40'ı yavru vermez. yonlar görülür. maddeleri yaşam ortamından
ifadelerinden hangileri doğrudur? alır, kullanır ve sonra tekrar
ortama geri verir. Maddelerin
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
ekosistemdeki bu dolaşımına
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III madde döngüleri denir.
3. Aşağıdakilerden hangisi güncel çevre so-

runlarının ortaya çıkmasında etkili olmaz?
A) Nüfus artışı 6. Aşağıdakilerden hangisi yenilenemez
B) Küresel iklim değişikliği enerji kaynaklarına örnek teşkil eder?
C) Besin kıtlığı A) Güneş B) Hidroelektrik � Atmosferdeki azotun canlılar

D) Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı tarafından kullanımı ve tekrar
C) Kömür D) Rüzgâr
atmosfere dönmesi olayına
E) Yaşam kaynakları üzerindeki baskı
E) Jeotermal azot döngüsü denir.
89
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 7. Türkiyenin farklı bölgelerindeki tür çeşit- 10. Aşağıdaki grafikte 1958 – 2000 yılları arasın-
� Azot bağlayıcı bakteriler, hava- liliğinin farklı olmasında aşağıdakilerden da atmosferdeki CO2 derişiminin artışı ve or-
daki azot gazını toprağa bağ- hangisi en az etkilidir? talama sıcaklıkların değişimi verilmiştir.
larlar. A) Bölgeler arasındaki coğrafik engeller 390 0.90

380 0.75
Sıcaklıktaki farklılık (°C) (

B) İklim tiplerinin farklı olması
370 0.60
C) Jeolojik yapısının farklı olması
)
360 0.45
CO2 derişimi (ppm) (

D) Farklı habitatların bulunması Sıcaklık
350 0.30
E) Yükselti farklılıklarının olması
340 0.15
CO2
330 0
)
320 –0.15
� Siyanobakteriler ile baklagille- 8. Aşağıdaki grafikte P. caudatumun bir besin
rin kökünde yaşayan Rhizobi- 310 –0.30
çözeltisine tek başına konulması (Şekil 1) ile
um azot bağlayıcı bakterilerdir. P. aurelia ile birlikte konulması (Şekil 2) du- 300 –0.45
196019651970197519801985199019952000
rumunda birey sayısında meydana gelen de- Yıl
ğişimler gösterilmiştir. Buna göre,
(—: P.caudatum, —: P.aurelia) I. Atmosferdeki sıcaklık değişimi ile CO2
Birey sayısı Birey sayısı miktarı arasında ters orantı bulunur.

II. 1996 yılından sonra dünyanın ortalama
sıcaklığında hızlı bir artış gerçekleşmiştir.
III. 1960’tan itibaren her on yıllık periyotta
� Bitkiler topraktan aldıkları
Şekil 1 Gün Şekil 2 Gün dünyanın ortalama sıcaklığında hem artış
amonyum ve nitrat tuzlarını fo- Palme Yayınevi
tosentezde kullanarak amino
hem de azalışlar olmuştur.
Bu grafiğe göre,
asit gibi azot içeren organik yorumlarından hangileri yapılamaz?
I. Besin çözeltisinde tek başına bulanan P.
maddeleri üretirler.
caudatum popülasyonunun yoğunluğu A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
sürekli artar.
II. P. aurelia ve P. caudatum popülasyonları
arasında av – avcı ilişkisi bulunur.
III. Şekil 1 tür içi, şekil 2 türler arası rekabet
sonucu oluşmuştur.
11. Aşağıdaki tabloda X, Y ve Z popülasyonları-
yorumlarından hangileri yapılabilir? nın 2010 yılındaki ve 2011 yılındaki birey sayı-
� Hayvanlar azot ihtiyaçlarını A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ları verilmiştir.
beslenme yoluyla bitki ve diğer
D) I ve II E) II ve III Popülasyonun Popülasyonun
hayvanları yiyerek karşılarlar.
Popülasyonlar 2010 yılındaki 2011 yılındaki
birey sayısı birey sayısı
X 20.000 22.000
9. Güncel çevre sorunlarından olan, Y 200.000 210.000
I. küresel ısınma, Z 100.000 110.000
II. asit yağmurları,
III. ozon tabakasının incelmesi Buna göre X, Y ve Z popülasyonlarının
Ayrıştırıcılar (bakteri ve mantar- büyüme oranları arasındaki ilişki aşağıda-
� durumlarından hangileri hava kirliliğinin bir
lar) atıklardaki azotlu organik kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
sonucu olarak ortaya çıkar?
bileşikleri parçalayarak, amon-
A) X = Y = Z B) Z = Y < X C) X < Y < Z
yak (NH3) oluştururlar. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) Y < X = Z E) X < Z = Y
1. C 2. B 3. D 4. E 5. E 6. C 7. C 8. C 9. E 10. A 11. D
90
4.Ünite / EKOLOJİ

13. TEST
� Amonyağın kemosentetik bak-
terilerin faaliyeti sonucunda,
1. Aynı besin zincirinde bulunan aşağıdaki 4. Aşağıda liken birliğine ait olan A ve B canlıları
nitrata ^NO- 3 h dönüştürülme-
canlılardan hangisinin kullanabileceği be- arasındaki madde alış verişi gösterilmiştir.
sine nitrifikasyon denir.
sin çeşidi diğerlerinden fazladır? Karbondioksit
A) Çekirge B) Şahin C) Buğday +
D) Kurbağa E) Saprofit bakteri Su
A B
2. Aşağıda bir besin zincirine ait enerji piramidi
verilmiştir.
Besin
+
Üçüncül
10J Oksijen
tüketiciler
� Nitrit ve nitrat bakterileri nitrifi-
Buna göre, B canlısında gerçekleşen aşa-
İkincil kasyon olayında görev alır.
tüketiciler 100J ğıdaki olaylardan hangisi A canlısında
gerçekleşemez?
Birincil A) Fotosentez
tüketiciler 1000J
B) Oksijenli solunum
C) DNA replikasyonu
Üreticiler 10,000J
D) İnorganik madde kullanımı
Güneş ışığından gelen 1,000,000 J enerji E) Mitoz bölünme � Toprakta bulunan nitrit ya da
nitratın, bakteriler tarafından
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi 5. Aşağıdaki grafiklerde P. aurelia’nın P. cauda- atmosferdeki azot gazına dö-
yanlıştır? tum ve P. bursaria türleri ile birlikte yetişti- nüştürülmesine denitrifikasyon
Palme Yayınevi
A) Üreticiler güneş enerjisi ile tüketici canlılar rilmesi durumunda birey sayılarında meydana adı verilir.
arasında köprü vazifesi görür. gelen değişimler gösterilmiştir.
B) Besin zincirinde bulunan canlıların enerji Birey sayısı
P.aurelia
ihtiyaçları farklı olabilir.
C) İkincil tüketici canlılardaki enerjinin sade-
ce bir kısmı üçüncül tüketicilere aktarabi-
lir. P.caudatum
Birey sayısı Zaman
D) Besin zincirinde enerji aktarımı daima üre- � Denitrifikasyon olayı;
P.aurelia
tici canlılardan tüketici canlılara doğrudur.
HNO3 → HNO2 → N2O → N2
E) Üretici canlılardaki enerjinin ancak %90’ı
birincil tüketicilere aktarılabilir. şeklinde gösterilir.
Zaman P.bursaria
3. Ozon tabakası,
Buna göre,
I. atmosferle su arasındaki oksijen alış veri-
I. P. aurelia’nın rekabet yeteneği P.
şini dengeleme,
caudatum’dan daha gelişmiştir.
II. mor ötesi ışınların yeryüzüne ulaşmasını
II. P. caudatum ve P. bursaria’nın ekolojik
engelleme, nişleri büyük benzerlik gösterir.
II. asit yağmurlarının oluşmasını önleme III. P. aurelia’nın aynı habitatta P. bursaria ile � Atmosferdeki CO2 gazı foto-
sentez ve kemosentez olayları
fonksiyonlarından hangilerinin gerçekleşti- birlikte yaşama ihtimali, P. caudatum ile
ile ototrof canlıların yapısındaki
rilmesini sağlayarak canlılara yarar sağlar? yaşama ihtimalinden çoktur.
organik bileşiklere katılır ve be-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yorumlarından hangileri yapılamaz?
sin zinciri ile tüketici canlılara
D) I ve III E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III aktarılır.
91
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 6. Bir ekosistemde yer alan kilit taşı türler ile 9. Göl ekosistemlerinde azot ve fosfor tuzla-
� CO2’ nin atmosfere dönüşü ilgili, rının aşırı birikimine bağlı olarak ortaya çı-
canlıların gerçekleştirdiği so-
I. Yok olması durumunda dahil olduğu besin kan ötrofikasyon,
lunum ve fosil yakıtlarının yan- I. göl ekosistemindeki biyolojik çeşitliliğin
zincirinin farklı trofik düzeyleri olumsuz et-
ma reaksiyonları ile olur. artması,
kilenir.
II. Genelde ototrof canlılar olup besin zinciri- II. alg popülasyonunun aşırı çoğalmasına
nin üretici basamağında yer alırlar. bağlı olarak göl yüzeyinin yeşil bir renk al-
ması,
III. Sayıca az olsalar bile diğer canlılar üzerin-
III. gölün alt katmanlarında çözünmüş oksijen
deki etkileri fazladır.
oranının azalması
olaylarından hangilerinin gözlenmesine
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III neden olur?
� Fotosentez ile bitkilerin yapısı-
na katılan CO2’nin atmosfere D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
en kısa yoldan geri dönüşü bit- D) II ve III E) I, II ve III
kilerin solunumu ile olur.
10. Doğal dengesi bozulmamış bir göl ekosiste-

7. Aşağıda aynı besin zincirinde yer alan canlıla- minde beş farklı balık türünün birey sayıları
ra ait iki farklı piramit verilmiştir. aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
I II Birey sayısı

C C A : Ototrof 100
B B B : Otçul 80
C : Etçil 60
A A Palme Yayınevi
� Su döngüsü buharlaşma ve 40
Bu piramitler ile ilgili aşağıdaki eşleştirme- 20
yoğunlaşma gibi fiziksel kural-
lerden hangisi yanlıştır? Balık türü
lara bağlı olarak gerçekleşir. I II III IV V

I II Evsel ve endüstriyel atıkların göle boşaltılması
Zehirli madde sonucu belirli bir süre sonra balık türlerindeki
A) Birey sayısı
birikimi birey sayıları aşağıdaki gibi değişim göster-
Aktarılan enerji miştir.
B) Vücut büyüklüğü
miktarı Birey sayısı
C) Biyokütle Biyolojik birikim 60

D) Biyolojik birikim Üreme hızı 50
40
� Canlılar olmadan da devam E) Vücut büyüklüğü Birey sayısı
30
edebilen tek döngü, su döngü- 20
südür. 10
Balık türü
I II III IV V
8. Aşağıdakilerden hangisi ekosistemin can- Buna göre, balık türlerinin su kirliliğine kar-
lılara sunduğu hizmetlerden biri değildir? şı duyarlılığının çoktan aza doğru sıralanışı
A) Biyolojik çeşitliliğin korunması
A) I – II – III – IV – V
B) Hava ve sudaki zararlı maddelerin arıtıl-
B) II – I – V – IV – III
ması
C) II – V – I – III – IV
C) Güneşin mor ötesi ışınlarının tutulması
� Bitkiler suyu fotosentez olayın-
D) Tarım zararlılarının ilaçlarla öldürülmesi D) II – IV – III – I – V
da kullanırlar.
E) Toprağın bitkiler için verimli hale getirilmesi E) III – I – V – II – IV
1. E 2. E 3. B 4. A 5. B 6. A 7. C 8. D 9. D 10. B
92
4.Ünite / EKOLOJİ

14. TEST � Fotosentez sırasında parçala-
nan su, tepkimeler için elektron
1. Atmosferdeki, 4. Aşağıdakilerden hangisi günlük yaşantı ve proton kaynağı olur.
I. karbondioksit, içinde yapılan ve ekolojik ayak izinin kü-
II. kükürtdioksit, çülmesine neden olan faaliyetlerden biri
III. kloroflorokarbon değildir?
moleküllerin artışının neden olacağı temel A) Enerji tüketimini minimuma indirmek
ekolojik sorunlar ile ilgili aşağıdaki eşleş-
B) Motorsuz ulaşım araçlarını ve toplu taşıma
tirmelerden hangisi doğrudur?
araçlarını tercih etmek
Küresel Ozon Asit
tabakasının C) Geri dönüşümü olabilen maddeleri kullan-
ısınma yağmuru
incelmesi mak
A) I II III D) Gereksiz su tüketiminden kaçınmak � Bitki ve diğer canlıların yaptığı
B) II I III E) Kömür, petrol gibi yakıt maddelerinin tü- terleme ve solunum olayları ile
ketimini artırmak su, buhar halinde atmosfere
C) I III II
döner.
D) III I II
E) III II I
5. Aşağıda azot döngüsüne ait bir şema veril-
2. Aşağıda su ekosisteminde bulunan bir besin miştir.
zinciri verilmiştir.
Azot gazı
Azot gazı
1 4 � Çevre kirliliği; hava kirliliği, su
3
Amonyum Nitrat tuzu
kirliliği, toprak kirliliği, radyasyon
2 5
kirliliği, besin kirliliği, ışık kirliliği
Palme Yayınevi
Kelp Deniz Su samuru Katil balina Organik atıklar ve ses kirliliği olmak üzere baş-
kesta- Aminoasit
nesi lıca yedi grupta incelenir.
Bu ekosistemdeki katil balinaların su samur-

Numaralandırılmış basamaklardan hangi-
larıyla yoğun olarak beslendiği dönemlerde,
leri sadece prokaryot canlılar tarafından
kelplerin miktarının çok azaldığı ve birçok tü-
gerçekleştirilir?
rün ortamdan kaybolduğu gözlemlenmiştir.
A) 1, 2 ve 5 B) 1, 3 ve 4 C) 2, 4 ve 5
Bu ekosistemdeki canlılar ile ilgili,
D) 2, 3 ve 5 E) 1, 3 ve 5
I. kelp → istilacı tür,
� Küresel ısınma, ozon tabakası-
II. su samuru → kilittaşı tür,
nın incelmesi ve asit yağmurla-
III. katil balina → endemik tür rı gibi çevre sorunlarının temel
eşleştirmelerinden hangileri yapılamaz? 6. Yeryüzünden yansıyan güneş ışınlarının at- kaynağı hava kirliliğidir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III mosferde su buharı, metan ve karbondioksit
gibi gazlar tarafından tutulması sera etkisi
olup, bu gazların miktarının artması dünya yü-
zeyinde sıcaklığın artmasına neden olur.
3. Belirli bir bölgedeki orman örtüsünün kısa
bir süre içinde tamamen tahrip edilmesin- Buna göre,
den sonra bu bölgedeki, I. sanayileşmenin artması,
I. erozyona uğrayan toprak miktarı, � Atmosferde bulunan karbon-
II. bitki sayısının azalması,
II. hayvan sayısı, dioksit, su buharı, metan ve
III. toprakta tutulan su miktarı, III. fosil yakıt tüketiminin artması diğer bazı gazlar yeryüzünden
IV. üretilen serbest oksijen miktarı durumlarından hangileri sera etkisini artı- yansıyan ışınları tutarak dünya-
niceliklerinden hangilerinin azalması bek- rabilir? nın sıcaklığını korur. Bu doğal
lenmez? duruma sera etkisi denir.
D) II ve IV E) III ve IV D) II ve III E) I, II ve III
93
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 7. • Rüzgâr, güneş, akarsu ve jeotermal gibi 10. Bir ekosisteme karbon atomu radyoaktif işa-
� Fosil yakıtların tüketimi, atmos- enerji kaynaklarının genel adıdır. retli karbondioksit verilerek ototrof canlıların
ferde CO2 ve diğer sera gazları- • Çevrenin kalitesini yüksek bir düzeyde bu molekülü kullanması sağlanmıştır.
nın miktarının artması, dünyanın tutarak, gelecek nesillerin ihtiyaçlarını kar- Buna göre aynı ekosistemde yer alan canlı-
ortalama sıcaklığının artmasına şılayabilme olanağını yok etmeden insan-
larda, aşağıdaki moleküllerden hangisinde
neden olur. Bu olaya küresel ların ve yaşadıkları çevrenin devam ettiril-
işaretli karbon atomlarına rastlanamaz?
ısınma denir. mesidir.
• Ekosistemdeki tüm canlı türleridir. A) Fotosentetik bakterilerin depoladığı glikojen
• Belirli bir bölgeye özgü olan bitki ve hay- B) Bitkilerin ürettiği sindirim enzimi
van türleridir. C) Mantarların solunumla ürettiği karbondioksit
Yukarıda tanımları verilen ekolojik kavram- D) Hayvan hücrelerinin kaslarında bulunan
� Ozon (O3) tabakası, stratosfer- lardan hangisi aşağıda belirtilmemiştir? protein
de bulunur. Bu tabaka güneş-
A) Sürdürülebilirlik E) Saprofit bakterilerin solunum ile ürettiği
ten gelen ve canlılar için zararlı
B) Ekosistem hizmetleri amonyak
olan mor ötesi (ultraviyole) ışın-
ları süzerek yeryüzüne ulaş- C) Endemik tür
masını engeller ve atmosfer D) Biyolojik çeşitlilik
11. Aşağıdaki şemada ekosistemdeki enerji akışı
sıcaklığının dengede kalması- E) Yenilenebilir enerji
(mavi çizgiler) ve madde döngüsü (siyah çiz-
na yardımcı olur. Ozon tabaka-
sının incelmesinde en önemli giler) verilmiştir.
8. Aşağıda birincil tüketici bir canlı olan tırtılın al-
etken kloroflorokarbon (CFC) Isı
dığı enerjiyi kullanımı verilmiştir.
adı verilen kimyasal maddeler-
dir. Organik
Ayrıştırıcılar
Tırtılın yediği atıklar
bitkisel madde Isı
Palme Yayınevi
200 J İkincil tüketiciler (etçiller)
Isı
� Asit yağmurları, fosil yakıt atık- 66 J Birincil tüketiciler (otçullar)
Hücre
larının doğal su döngüsüne Dışkı 100 J solunumu Isı
karışmasıyla oluşur. Atmosfer-
de biriken azot ve kükürt gaz- 34 J Birincil üreticiler
larının su buharı ile tepkimeye Büyüme
girmesiyle oluşan nitrik asit ve
sülfürik asit damlaları asit yağ- Buna göre tırtıl aldığı besininin % kaçını Güneş enerjisi
murlarına dönüşür.
biyokütlesine katmıştır?
A) 66 B) 50 C) 34 D) 33 E) 17 Şemaya göre aşağıdaki yargılardan hangi-
si yanlıştır?
9. Aşağıda azot döngüsünün bazı basamakları A) Enerji akışı üreticilerden tüketici canlılara
� Asit yağmurlarının temel nede- verilmiştir. doğru tek yönlü gerçekleşir.
ni atmosfere bırakılan kükürt
Nitrit B) Ayrıştırıcılar tüm basamaklarda oluşturulan
dioksit gazıdır. I II
organik atıkları parçalayarak üretici canlı-
Amonyak Nitrat lara hammadde sağlar.
C) İkincil tüketicilerin yok olması durumunda
IV III ekosistemdeki madde döngüsü durur.
Amino asit
� Ötrofikasyonda, su sistemleri- D) Ekosistemdeki madde ve enerji akışının
ne karışan azot ve fosfor bile- Numaralandırılmış basamaklardan hangi- dengede olması üretici, tüketici ve ayrıştı-
şikleri su bitkilerinin ve bazı alg
leri bitki ve bakterilerde ortak olarak ger- rıcı canlılar tarafından sağlanır.
türlerinin kontrolsüzce çoğal-
masına sebep olur. Bu durum çekleşir?
E) Bir basamaktan diğer basamağa besin ak-
sudaki O2 miktarının azalma-
A) Yalnız IV B) I ve II C) II ve IV tarımı sırasında bir miktar enerji ısı olarak
sına, dolayısıyla canlı sayısının
azalmasına yol açar. D) III ve IV E) I, II, III ve IV kaybolur.
1. C 2. E 3. A 4. E 5. B 6. E 7. B 8. E 9. D 10. E 11. C
94
4.Ünite / EKOLOJİ

15. TEST
� Yerkabuğunun üst katmanlarının
başta akarsu ve sel gibi çeşitli
1. Bakteriler tarafından gerçekleştirilen aşa- 4. Doğada gözlenen, dış etmenlerle bir yerden başka
ğıdaki olaylardan hangisi azot döngüsü ile I. sera etkisi,
bir yere taşınmasına erozyon
doğrudan ilgili değildir? denir. Arazi eğimi, toprak yapısı,
II. ötrofikasyon yıllık yağış miktarı, iklim ve bitki
A) Fermantasyon B) Protein sentezi örtüsü gibi faktörler erozyonun
olaylarına neden olan temel faktörler aşa-
şiddetini belirler.
C) Fotosentez D) Nitrifikasyon ğıdakilerden hangisinde verilmiştir?
E) Denitrifikasyon
I II
A) Kloroflorokarbon Radyasyon
B) Karbondioksit Fosfor
2. Aşağıda aynı ekosistemde bulunan canlılar
C) Oksijen Azot
arasındaki beslenme ilişkileri verilmiştir.
D) Karbondioksit Karbonmonoksit
E) Karbonmonoksit Oksijen
T
� Yeryüzünde yaşayan her bire-
yin çeşitli etkinlikler sonucunda
O P R S atmosfere CO2 vermesi bireyin
5. Aşağıdaki grafiklerde aynı ekosistemde yaşa- karbon ayak izini oluşturur.
V
yan üç farklı canlının metabolik aktivitelerine
bağlı olarak meydana gelen değişimler göste-
rilmiştir.
Bu şemaya göre,
Palme Yayınevi
Topraktaki nitrat tuzu Atmosferdeki azot gazı

I. üretici canlılar → O,
II. saprofit canlılar → S,
III. etçil canlılar → T ve R
IV. otçul canlılar → P ve V
Zaman Zaman
M canlısı N canlısı
Atmosferdeki CO2 � Ekolojik ayak izi, belirli bir nü-
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III fusun doğaya yükünü hesapla-
mak için kullanılan bir yöntem-
dir.
R canlısı Zaman
Grafiklere göre bu canlı türleri ile ilgili aşa-

3. Besin piramidinin I. trofik düzeyinde bulu- ğıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
nan enerji ile ilgili,
A) N canlısı baklagillerin kökünde yaşayan
I. Bir kısmı bu basamaktaki canlıların hayat-
bir bakteri olabilir.
sal faaliyetlerinde kullanılır.
B) R canlısı inorganik maddeleri kullanarak
II. Kaynağı doğrudan güneş enerjisidir.
organik besinini üretebilir.
III. Bir üst basamaktaki canlıya aktarımı sıra-
C) M canlısı azot döngüsünde görev alabilir-
sında bir kısmı ısı olarak ortama yayılır. � Ekolojik ayak izi tüketilen kay-
ken, karbon döngüsünde görev alamaz. nakların yeniden üretimi ve bu
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) M ve N canlıları prokaryot hücre yapısına arada açığa çıkan tüm atıkların
sahiptir. geri kazanımı için gereksinim
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III duyulan toplam kara ve su ala-
E) N ve R canlıları kendilerine özgü organik nını ifade eder.
madde sentezi gerçekleştirebilir.
95
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 6. İstilâcı türler ile ilgili olarak, 9. Aşağıda ölü bir farede bulunan azot atomu-
� Su ayak izi kavramı tüketilen I. Yerli türlerin biyolojik çeşitliliğini ve ekolo- nun yeşil bir bitkinin kullanabileceği form olan
her mal ve hizmetin imalatın- jik dağılımlarını artırırlar. nitrat tuzuna (NO – ) dönüşümü şematize edil-
3
dan tüketimine kadar harcanan II. Kendileriyle beslenen veya rekabet eden miştir.
veya kirletilen su miktarını sap- diğer türler yoksa, bulundukları alandaki
tamak için kullanılır.
kaynakları hızlı tüketirler.
III. Rekabet ettikleri türlere göre uyum yete-
Çimenler
nekleri ve üreme potansiyelleri yüksektir.
D) II ve III E) I, II ve III X
-
7. Aşağıdaki grafik bir nehirde yaşayan balık tü- NH3 NO2 NO-3
Y Z
rünün sıcaklığa bağlı olarak ölen birey sayısın-
daki değişimini göstermektedir. Şemayla ilgili olan,
Ölen birey sayısı I. X olayında görev alan organizmalar ökar-
� Ekosistem hizmetleri, yerküre-
de çevrenin dengeli ve kararlı yot hücre yapısındadır.
100
bir durumda devam etmesine 90 II. Y ve Z dönüşümlerini sağlayan organiz-
yardımcı olan, yeryüzündeki 80
70
malar kemosentetiktir.
canlılar tarafından yürütülen 60 III. X olayında görev alan organizmalar sapro-
etkinlikler ya da süreçlerdir. 50
40 fit beslenir.
30 yargılarından hangileri kesin olarak doğru-
20
10 dur?
Sıcaklık (°C)
5 10 15 20 25 30 35 A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Palme Yayınevi
Buna göre, bu balık türü için en kötü şartla-
rın olduğu sıcaklık aralığı aşağıdakilerden
hangisinde verilmiştir? 10. Bir kara ekosisteminde gerçekleşen karbon
A) 5 – 10 B) 10–15 C) 15 – 20 döngüsü aşağıda şematize edilmiştir.
D) 20 –25 E) 25 – 30 CO2 gazı
� Toprağın oluşumu ve verimli
hale getirilmesi, suyun temizlen- 8. Aşağıdaki grafikte Dünya’nın büyük iklimsel
mesi, küresel sıcaklığın kontrol bölgelerindeki tür çeşitliliğinin yüzde olarak
Üreticiler Tüketiciler Ayrıştırıcılar
altında tutulması, bitkilerin toz- değişimi verilmiştir.
laşması, atmosferdeki oksijen
ve karbondioksit dengesinin ku- Bölgeler
Bu şemayla ilgili aşağıdaki yargılardan
rulması ekosistem hizmetlerine
Tropikal %74 hangisi doğrudur?
örnek olarak verilebilir.
Ilıman %24 A) Ayrıştırıcı canlılar tüketici canlılara ait kar-
bonlu bileşikleri kullanabilirken, üretici can-
Kutup %2
Tür yüzdesi lılara ait karbonlu bileşikleri kullanamazlar.
Grafiğe göre, B) Tüketiciler atmosferdeki karbondioksit ga-

I. Tropikal bölgelerden kutup bölgelerine zını doğrudan kullanabilirler.
doğru gidildikçe tür çeşitliliği azalır. C) Üreticilerin karbon döngüsündeki etkinlikleri
II. Tropikal bölgelerde yayılış gösteren türler, tüketicilerden fazla, ayrıştırıcılardan azdır.
kutup bölgelerinde de yayılış gösterir. D) Canlıların yapısına katılan karbondioksitin
III. Ilıman bölgelerdeki ortam şartları kutup en kısa yoldan atmosfere dönüşü üreticile-
� Doğada kendiliğinden oluş-
bölgelerindeki ortam şartlarına göre daha rin solunumu ile olur.
muş, oluşumunda insanın her-
idealdir.
hangi bir rolünün bulunmadığı E) Tüketici ve ayrıştırıcı canlıların faaliyetleri
bütün kaynaklara doğal kay- yorumlarından hangileri yapılamaz?
nak denir. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III sonucu atmosferdeki karbondioksit miktarı
D) II ve III E) I, II ve III azalır.
1. A 2. D 3. E 4. B 5. C 6. D 7. A 8. A 9. E 10. D
96
4.Ünite / EKOLOJİ

16. TEST
� Doğal kaynaklar tükenmeyen
ve tükenen doğal kaynaklar ol-
1. Belirli bir alanda yer alan, 3. Aşağıdakilerden hangisi biyolojik çeşitliliği mak üzere ikiye ayrılır. Tüken-
I. ekoton, tehdit eden etkinliklerden birisi değildir? meyen doğal kaynaklar daimi
ve yenilenebilen kaynaklar ol-
II. komünite, A) Doğal kaynakları aşırı kullanma mak üzere iki grupta incelenir.
III. ekosistem
B) Habitatların insan etkinlikleri ile değişikliğe
ekolojik birimlerinden hangilerinde inorga- uğratılması
nik maddeleri organik maddelere dönüştü- C) Besin zincirlerinin basamaklarından bazı-
rebilen canlı türleri bulunur? larının kaybolması
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) Habitatlara doğal yaşam alanları farklı ol-
duğu halde kolaylıkla çoğalabilen, yabancı
türlerin sokulması
E) Ekosistemlerde biriken toksik maddelerin � Rüzgâr, su, dalga ve güneş da-
biyolojik yöntemlerle etkisiz hale getirilmesi imi doğal kaynakladır.
4. Bilim insanları Avusturalya Queensland’da

yaprak döküntüsü ilave etmek suretiyle ağaç
2. Aşağıda doğadaki azot döngüsü şematik ola- kovuğu komünitelerinin verimliliği üzerinde
rak verilmiştir. araştırmalar yapmışlardır. Bu çalışmalar sıra-
sında ağaç kovuklarına yüksek, orta ve düşük � Orman, jeotermal, toprak ve
Atmosferdeki hava yenilenebilen doğal kay-
Palme Yayınevi
azot gazı (N2) seviyede yaprak döküntüsü ilave ederek ko-

Denitrifikasyon naklardır.
münitedeki tür ve trofik bağlantı sayılarını in-
Rhizobium bakterileri
bakterileri celeyerek aşağıdaki grafiği elde etmişlerdir.
Bitkiler Nitrat Tür sayısı Trofik bağlantı
sayısı
Hayvanlar Nitrifikasyon
Trofik bağlantı sayısı
bakterileri
Saprofit
organizmalar
Tür sayısı
Amonyak Nitrifikasyon Nitrit

bakterileri
� Doğalgaz, petrol, madenler ve
kömür tükenebilen doğal kay-
Bu şemayla ilgili,
naklardır.
I. Nitrifikasyon bakterileri azot gazını bitkile- Yüksek Orta Düşük
rin kullanabileceği forma dönüştürür. Verimlilik
II. Saprofit organizmaların faaliyeti sonu-
cunda bitki ve hayvanlara ait moleküller, Bu grafiğe göre bir komünitede bulanan
nitrifikasyon bakterilerinin kullanabileceği besin miktarı arttıkça,
substratlara dönüşür. I. besin zincirinin uzunluğu,
III. Nitrifikasyon ve denitrifikasyon birbirine II. türler arasında bulunan trofik bağlantı sayısı,
tersinir reaksiyonlardır. III. birim alanda bulunan birey sayısı � Çevrenin kalitesini yüksek bir
ifadelerinden hangileri doğrudur? niceliklerinden hangilerinin de arttığı söy- düzeyde tutarak gelecek ne-
sillerin ihtiyaçlarını karşılaya-
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III lenebilir?
bilme olanağını yok etmeden
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III insanoğlunun ve onun yaşadığı
çevrenin yerkürede devam etti-
D) II ve III E) I, II ve III rilmesine sürdürülebilirlik denir.
97
4.Ünite / EKOLOJİ
Temel Kavramlar 5. Belirli bir komünitedeki ormanların tahrip 8. Aşağıdaki organizmalardan hangisi besin
� Başka bir bölgeden bilerek ya edilmesi aşağıda verilen durumlardan han- piramidinin üçüncü trofik düzeyinde bulu-
da bilmeden getirilen ve geti- gisine neden olmaz? nur?
rildikleri yerde hızla yayılarak
A) Tüketici canlı sayısının azalması A) Mısır B) Çekirge C) Kaplan
yerli türlerin habitatını işgal
eden türlere istilâcı tür denir.
D) Koyun E) Biber
B) Erozyona uğrayan toprak miktarının art-
ması
C) Üretilen oksijen miktarının azalması 9. Aşağıdaki S tipi ve J tipi büyüme eğrilerinde

popülasyon büyüklüğünde inişli çıkışlı dalga-
D) Otçul canlılar arasındaki rekabetin artması
lanmalar ile dengeye ulaşması durumu göste-
E) Toprakta tutulan su miktarının artması rilmiştir.
Popülasyon büyüklü€ü
� Yeryüzünün sınırlı bir bölgesin- Maksimum

6. Üreme dönemi ilkbahar aylarına rastlayan bir J tipi
tafl›ma
de yayılış gösteren türlere en- kapasitesi
böcek türünde havanın ılık ve nemli olması, büyüme
demik tür denir. Optimum
birey sayısında çok hızlı bir artışa yol açar. S tipi tafl›ma
büyüme kapasitesi
Bununla birlikte sıcak ve kurak havalarda, po-
pülasyon taşıma kapasitesinin çok altında bile Zaman
olsa bireylerin büyük bir çoğunluğu ölür. Bu
böcek türünün oluşturduğu bir popülasyonda S tipi ve J tipi büyüme eğrileri dikkate
birey sayısının zamana bağlı değişimi aşağı- alındığında,
daki grafikte gösterilmiştir. I. S tipi büyümede, popülasyonun büyüme-
Popülasyon Palme Yayınevi si önce hızlanır, sonra yavaşlar.
� Yeryüzünde yaşayan birbirin-
yoğunluğu II. J tipi büyümede, popülasyon sınırsız kay-
den farklı tüm canlılar biyolojik
çeşitliliği oluşturur. nakları olan durağan çevre koşullarına sa-
Taşıma hip bir ortamda yaşar.
kapasitesi
III. S tipi büyüyen popülasyonlarda kaynak
kullanımı, J tipi popülasyonlara göre daha
I II III IV V verimli gerçekleşir.
Zaman
Mart Nisan Mayıs yargılarından hangileri doğrudur?
Buna göre, kaç numaralı zaman aralığın-
da havanın sıcak ve kurak olma ihtimali en D) I ve III E) II ve III
� Türkiyenin coğrafik konumu,
yüksektir?
iklim farklılıkları, jeolojik geçmi-
şi, deniz, göl, akarsu gibi çeşitli A) I B) II C) III D) IV E) V
ortamların varlığı, yükselti fark- 10. Aşağıda azot döngüsünde görev alan K, L ve
lılıkları gibi özellikleri biyolojik
M canlılarının gerçekleştirdiği dönüşümler ve-
çeşitliliğin fazla olmasının baş-
rilmiştir.
lıca nedenleridir. 7. Nitrifikasyon olayında görev yapan orga-
nizmalar ile ilgili, K
• NH3 NO−
3
I. Prokaryot yapılıdırlar. L
• Amino asit NH3
II. Ototrof beslenirler. M
• CO2 , H2O , NO− Amino asit
3
III. Karbon döngüsünde de görev alırlar.
Bu canlılardan hangilerinin ototrof beslen-
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III me tipine sahip olduğu kesindir?
� Ekolojik dengenin korunması A) Yalnız M B) K ve L C) K ve M
için biyolojik çeşitliliğin korun-
ması gerekir.
D) L ve M E) K, L ve M
1. E 2. A 3. E 4. E 5. E 6. C 7. E 8. C 9. D 10. C
98
4.Ünite / EKOLOJİ
DERS NOTLARI
99
Mikroorganizmalar
(Bakteri, Arkebakteri ve Protista)
5.
Ünite
5.Ünite / MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista)
Temel Kavramlar
1. TEST
� Bakteri ve arkebakteri alemin-
de yer alan canlılar tek hüc-
1. Bakteriler ile ilgili olarak aşağıdaki bilgiler- 4. Aşağıdaki alemlerden hangisine ait canlılar relidir. Protista aleminde hem
den hangisi doğru değildir? prokaryot hücre yapısına sahiptir? tek hücreli hem de çok hücreli
canlılar bulunur.
A) Glikozun fazlasını glikojen olarak depolar- A) Protistler
lar. B) Arkebakteriler
B) Hücre zarının dış kısmında peptidoglikan C) Hayvanlar
yapılı hücre duvarları bulunur. D) Mantarlar
C) Prokaryot hücre yapısına sahiptirler. E) Bitkiler
D) Oksijenli solunum yapanlarında mitokond
ri organeli bulunur.
E) Monoploit canlılar olup, mayoz bölünme 5. Bol miktarda besin içeren ve ısı yalıtımı olma-
geçiremezler. yan 25ºC’deki bir petri kabındaki E. coli bak-
terilerinin birey sayısı zaman grafiği aşağıda
verilmiştir.
2. Aşağıda aynı bakteride bulunan iki farklı DNA 10
9 Bakteri ve arkebakteriler pro-
molekülü verilmiştir. 8
�
Bakteri sayısı(milyon)
7 karyot, protistler ise ökaryot

6 hücre yapısına sahiptirler.
Bakteri Plazmit 5
DNA’sı DNA 4
(X) (Y) 3
2
1
Bu DNA molekülleri ile ilgili aşağıdaki ifa- 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Palme Yayınevi
delerden hangisi doğru değildir? Zaman (saat)
A) X tüm bakteri hücrelerinde ortak olarak bu- Grafiğe göre,

lunur.
I. 2. ve 3. saatler arasındaki üreme hızı ile 3.
B) Y’deki bilgiler konjugasyon sırasında başka ve 4. saatler arasındaki üreme hızı eşittir.
bir hücreye aktarılabilir. II. 4. saatten itibaren gerçekleşen değişime,
C) Bakterilerin çoğalmasından Y sorumludur. petri kabında biriken metabolik atıklar ne-
D) Replikasyon olayı hem X hem de Y de ger- den olmuş olabilir.
Bakteriler prokaryot hücre yapı-
çekleşir. III. Petri kabındaki sıcaklığın aşırı artması, �
sında olduğundan çekirdek ve
bakteri enzimlerinin denatürasyonuna ne-
E) Radyasyon gibi çevresel etkiler X ve Y’nin zarlı oganelleri yoktur.
den olmuştur.
genetik yapısını değiştirebilir.
3. Bakteri ve arkebakterilerde, D) II ve III E) I, II ve III
I. prokaryot hücre yapısına sahip olma,

II. peptidoglikan yapılı hücre duvarı içerme, 6. Parazit olarak beslenen bir bakteri türünde
aşağıdakilerden hangisinin bulunması bek-
III. ribozomda protein sentezleme
lenemez?
özelliklerinden hangileri ortak değildir?
A) Kapsül B) Hücre duvarı
D) I ve III E) II ve III C) DNA D) Klorofil
� Halkasal yapılı DNA'ları sitop-
E) Mezozom lazmada bulunur.
101
Temel Kavramlar 7. Bakteri konjugasyonu aşağıdaki özellikler- 10. Bir bakterinin normal ve endospor oluştur-
� Hücre duvarları peptidoglikan den hangisi ile eşeyli üreme ile benzerlik muş formlarında,
yapılıdır. gösterir? I. sitoplazmadaki su oranı,
A) Birey sayısında artış sağlama II. DNA’nın nükleotit dizilimi,
B) Döllenme ile zigot oluşumuna neden olma III. metabolizma hızı
C) Krossing over ile gen alış verişi gerçekleş- özelliklerinden hangileri farklılık gösterir?
tirme
D) Mayoz bölünme ile gamet oluşumunu
sağlama D) II ve III E) I, II ve III
E) Genetik çeşitliliğe neden olma
11. Ilıman bir göl ekosisteminin farklı derinliklerin-

� Bazı bakterilerin hücre duvarı- de bulunan bakteri türleri aşağıdaki şemada
nın dışında polisakkarit yapıda gösterilmiştir.
olan kapsül bulunur. Bu yapı
daha çok hastalık yapan bak- 8. Aşağıdaki tabloda E. coli bakterilerinin bulun-
terilerde görülür. duğu beş ayrı petri kabına eklenen antibiyotik
Y +Z
kombinasyonları verilmiştir.
Z +X
Petri kabı Eklenen antibiyo- Petri kapla- Z +X
numarası tik kombinasyonu rındaki üreme
Palme Yayınevi
1 S+L Var
Buna göre bu bakteri türlerinin ortamdaki
2 P+K Yok
oksijen miktarının değişimine karşı gös-
3 G+S Var
terdikleri toleransa göre çoktan aza doğru
4 L+P Yok sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde veril-
5 K+S Var miştir?
Buna göre, bu bakteri türü hangi antibiyoti-
A) X – Y – Z B) Y – X – Z C) Y – Z – X
ğe karşı dirençli değildir?
D) Z – Y – X E) Z – X – Y
� Bazı bakterilerde plazmit adı A) G B) K C) L D) P E) S
verilen küçük DNA'lar vardır.
12. Bakteriler aleminde yer alan canlılarda,

I. olumsuz ortam koşullarında endospor
oluşturma,
II. metabolizması için gerekli olan ATP’yi ok-
9. Tek hücreli bir canlıya ait aşağıdaki özel-
sijenli solunum ile üretme,
liklerden hangisi bu canlının ökaryot hücre
III. kendi genetik şifresine göre protein sen-
yapısında olduğunu kanıtlar?
tezleme
A) Fotosentez yapabilme
B) Kamçı içerme leşir?
� Plazmitler bakterilerin antibiyo-
C) Konjugasyon gerçekleştirebilme
tik ve bazı kimyasallara dirençli A) Yalnız lI B) Yalnız lII C) I ve II
olmasını sağlayan genleri içe-
D) Mitokondri içerme
rir. E) Protein sentezleme
1. D 2. C 3. A 4. B 5. B 6. D 7. E 8. D 9. D 10. C 11. E 12. B

102
Temel Kavramlar
2. TEST
� Bazı bakteriler, sahip oldukları
kamçılar ile aktif hareket eder.
1. Çeşitli bakteri türlerinin bulunduğu bir or- 4. Endospor formuna geçen bir bakteride, Kamçısı olmayan bakterilerde
tamdan rastgele seçilmiş bir bakteri hüc- I. hücre duvarının kalınlığı, pasif hareket görülür.
resinde aşağıdaki yapılardan hangisi kesin
II. sitoplazmadaki su derişimi,
olarak bulunur?
III. kalıtım molekülünün uzunluğu,
A) Klorofil B) Kapsül IV. metabolik faaliyetlerin hızı
C) Hücre duvarı D) Mezozom niceliklerinden hangilerinin azalması bek-
lenir?
E) Kamçı
A) Yalnız IV B) I ve III C) II ve IV
� Bazı bakterilerde yüzeylere ve
2. Aşağıdaki tabloda bakteri ve arkebakterilere D) III ve IV E) I, II ve IV birbirlerine tutunmak için pilus
ait bazı özellikler karşılaştırılmıştır.
adı verilen kısa uzantılar bulu-
nur. Bu yapılar, konjugasyon
Canlı grupları
Özellik sırasında iki bakteriyi bir arada
Bakteri Arkebakteri tutar.
Hücre duva-
5. Aşağıda üç farklı bakteri türünün oksijen ih-
rında pepti- Var 1
tiyacına göre, deney tüplerindeki dağılımları
doglikan
gösterilmiştir.
Çekirdek zarı 2 Yok
DNA'da his-
Yok 3
ton protein
Halkasal kro-
Palme Yayınevi
4 Var � Bazı bakteriler uygun olmayan

mozom
ortam koşullarında hayatta ka-
> 100°C sı-
Bazı türlerde labilmek için endospor oluştu-
caklıklarda 5 rurlar.
var
üreme
I II III
Tablodaki numaralandırılmış özellikler ile
Bu bakterilerden hangileri oksijenli solu-
ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi
num ile ATP üretebilir?
yanlıştır?
A) 1 → Var
B) 2 → Yok
C) 3 → Bazı türlerde var
� Endosporun su oranı çok dü-
D) 4 → Var şük olduğundan metabolizma
E) 5 → Yok hızı çok yavaştır.
3. Bakteriler aleminde yer alan canlılarda 6. Bakteri DNA’ sı ile ilgili,

aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşe-
I. Halkasal yapıya sahiptir.
mez?
II. Dört çeşit nükleotit içerir.
A) Mayoz bölünme ile gamet üretimi
III. Sitoplazma içinde bulunur.
B) İkiye bölünerek çoğalma
C) Glikozun fazlasının glikojene dönüşmesi � Endospor bir üreme biçimi de-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II ğildir. Zor koşullara karşı da-
D) Solunum sonucu ATP üretimi
yanıklılık sağlayan bir yaşam
E) Halkasal DNA’ nın replikasyonu D) II ve III E) I, II ve III
biçimidir.
103
Temel Kavramlar 7. Saprofit bakterilerin hücre dışında bulunan 10. Aşağıdaki canlı örneklerinden hangisi pro-
� Bakteriler n kromozomlu olup, polimer bir besinden faydalanması süre- tista alemi içinde incelenemez?
ikiye bölünerek çoğalırlar. cinde,
I. monomerin hücre içine alınması, A) Paramesyum B) Planarya
II. enzim – substrat kompleksinin oluşması, C) Öglena D) Plazmodyum

III. hidroliz enzimlerinin hücre dışına salgılan-
E) Amip
ması,
IV. polimer besinin sindirilmesi
olayları hangi sıra ile gerçekleşir?
11. Karbondioksiti kullanarak, kendi
A) II – III – I – IV B) II – III – IV – I besinini üretebilir mi?
� Bakterilerin bölünerek çoğal-
ması sırasında iğ iplikleri oluş- C) III – II – lV – I D) III – IV – II – I Evet Hayır
turulmaz.
E) IV – II – III – I
Besin üretimi Hücre dışına
sırasında güneş sindirim enzimi
8. X, Y ve Z bakterilerinden eşit sayıda birey alı- enerjisini kullanır mı? salgılayabilir mi?
narak biri oksijenli diğeri oksijensiz petri kap- Evet Hayır Evet Hayır
larına bırakılıyor. Bir süre sonra petri kapların-
daki bakteri gelişiminin aşağıdaki gibi olduğu I. tür II. tür III. tür IV. tür
görülüyor.
Bakterilere ait yukarıdaki şemaya göre, I,
� Bakteriler monoploit yapıda
II, III ve IV numaralı türlerin beslenme bi-
olduklarından mayoz bölünme
çimleri aşağıdakilerden hangisinde doğru
geçiremezler.
Palme Yayınevi olarak verilmistir?
Oksijenli ortam Oksijensiz ortam
: X bakterisi : Y bakterisi : Z bakterisi
I. tür II. tür III. tür IV. tür
A) Kemoototrof Fotoototrof Parazit Saprofit
Buna göre,
B) Fotoototrof Kemoototrof Saprofit Parazit
I. X bakterisi hem oksijenli hem de oksijen-
C) Kemoototrof Fotoototrof Saprofit Parazit
siz ortamda yaşayabilir.
D) Fotoototrof Kemoototrof Parazit Saprofit
II. Oksijen Y ve Z bakterilerine zehir etkisi ya-
� Bakteriler, glikozun fazlasını E) Kemoototrof Fotoototrof Holozoik Saprofit
par.
mantar ve hayvanlar gibi gliko-
jen olarak depolarlar. III. X, Y ve Z bakterilerinde mezozom bulu-
nur.
ifadelerinden hangileri doğru değildir? 12. Bakteriler prokaryot hücre yapısına sahip ol-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II duklarından çekirdek ve zarlı organelleri içer-
mezler.
Buna göre ökaryot bir hücrede bulunan,
9. Sitoplazmasında klorofil pigmentleri bulu- I. ribozom,
nan bir bakteri türünde, II. mitokondri,
� Bakterilerde ortak olarak bulu-
nan yapılar : I. selüloz sentezi, III. kloroplast
• Hücre zarı II. fotosentez, organellerinde gerçekleşen aktivitelere ait
• Hücre duvarı III. kemostentez enzimlerden hangileri fotosentetik aerob
• Sitoplazma bir bakterinin sitoplazmasında bulunur?
olaylardan hangisi kesin olarak gerçekleşir?
• DNA ve RNA A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
• Enzim sistemi
D) I ve II E) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
• Ribozom
1. C 2. A 3. A 4. C 5. C 6. E 7. C 8. A 9. B 10. B 11. B 12. D

104
Temel Kavramlar
3. TEST
� Bakterilerde ortak olarak bu-
lunmayan yapılar :
1. Bir bakteri hücresinde aşağıdaki metabolik 4. Protista aleminde yer alan paramesyum,
• Kapsül
olaylardan hangisi gerçekleşemez? amip ve öglena için aşağıdaki özelliklerden
• Plazmit DNA
hangisi ortak değildir?
A) Oksijenli solunum • Kamçı
B) Kemosentez A) Hareket organeline sahip olma
• Mezozom
C) Fotosentez B) Tatlı suda yaşayanlarında fazla suyu kont-
• Pilus
raktil koful ile atma
D) Mayoz bölünme • Endospor
C) Kalıtım molekülü olan DNA’yı çekirdekte
E) Protein sentezi • Klorofil
bulundurma
D) Aydınlık ortamda fotosentez ile besin üret-
me
2. Bir bakteri kültürünün bir damlası lam üzerine E) Eşeysiz üremesini ikiye bölünerek gerçek-
damlatılıp, damlanın üzeri lamelle kapatıldı- leştirme
ğında bakterilerin lamelin kenarlarında top-
landığı görülüyor (Şekil-1). Lamel kaldırılarak,
5. Aşağıda bir amipin beslenmesi şematik olarak
damlanın içine yeşil bir alg konulup lamel
gösterilmiştir.
kapatıldıktan bir süre sonra, bakterilerin bir � Bakteriler oksijen ihtiyaçlarına
kısmının algin etrafında toplanmaya başladığı göre zorunlu aerob, zorunlu

görülüyor (Şekil-2). anaerob, geçici aerob, geçici
anaerob olmak üzere dört gru-
Y : Polimer besin
ba ayrılır.
: Monomer besin
Alg X
Z
Palme Yayınevi
Şekil 1 Şekil 2
Bu şema ile ilgili aşağıdaki ifadelerden

Deneye göre ilgili bakteri türünde,
hangisi doğru değildir?
I. klorofil,
A) Amip polimer besini fagositoz ile hücre içi-
II. kamçı,
ne almıştır. � Zorunlu aerob bakteriler, sa-
III. mezozom
B) Y hidroliz enzimlerini içeren lizozom orga- dece oksijenli solunum yapar.
yapılarından hangilerinin bulunduğu sonu- nelidir. Mitokondri içermezler, oksijen-
cuna ulaşılabilir? C) Z yapısının metabolik aktivitesi sonucun-
li solunum enzimleri mezozom
denilen yapılarda ve sitoplaz-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II da hücredeki su miktarı artar.
mada bulunur.
D) I ve III E) II ve III D) Amipte hücre içi sindirim görülür.
E) Z sindirim kofulu olup, besin kofulu ve li-
zozomun birleşmesi sonucu oluşur.
3. Tatlı sularda yaşayan tek hücreli bir canlı

olan öglenada aşağıdaki olaylardan hangi-
6. Protista aleminde incelenen canlılarda
si gerçekleşmez?
aşağıdaki özelliklerinden hangisi ortaktır?
A) Boşaltım yapma
A) Tek hücreli olma
B) Fotosentez
B) Karbondioksit özümlemesi gerçekleştirme
C) Eşeysiz üreme
C) Ökaryot hücre yapısına sahip olma
D) Hücre solunum � Zorunlu anaerob bakteriler sa-
D) Hareket organeli içerme
dece oksijensiz solunum ya-
E) Zigot oluşumu
E) Kontraktil kofula sahip olma parlar.
105
Temel Kavramlar 7. Aşağıda verilen bakteri çeşitlerinden han- 10. Aşağıda arkebakteriler ile ilgili bazı bilgiler ve-
� Geçici aerob bakteriler, normal- gisi karşısında verilen metabolik etkinliği rilmiştir.
de oksijensiz solunum yaparlar. gerçekleştiremez? • Bazı türleri tuz yoğunluğunun çok fazla ol-
Gerekirse oksijenli solunum da
A) Siyanobakteri → Glikojen sentezi duğu alanlarda yaşayabilir.
yapabilirler.
• Yanardağ bacalarının etrafında ve derin
B) Parazit bakteri → Protein sentezi
deniz termal çukurlarında yaşayabilen tür-
C) Nitrit bakterileri → Organik besin sentezi leri bulunur.
D) Mor sülfür bakterileri → Klorofil sentezi • Enzimleri endüstrinin farklı alanlarında kul-
lanılabilir.
E) Saprofit bakteri → Karbondioksit kullanımı
• Karbondioksiti hidrojen ile birleştirip me-
tan gazı oluşturarak enerji üretebilirler.
• Çok soğuk ortamlarda metabolik faaliyet-
lerini devam ettirebilirler.
Bu bilgilerden kaç tanesi doğrudur?
8. Aşağıda tatlı sularda yaşayan tek hücreli bir
� Geçici anaerob bakteriler nor- canlı olan öglenaya ait bazı kısımlar verilmiştir. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
malde oksijenli solunum ya-
Kloroplast
parlar. Gerekirse, oksijensiz (Y)
Çekirdek (Z)
solunum da yapabilirler.
11. Aşağıda beş farklı bakteri türüne ait bazı özel-

likler verilmiştir.
Kamçı
(X) Palme Yayınevi Özellik
Bak-
teri Karbon-
Solunum Hücre
Bu kısımlarla ilgili, çeşidi Şekil dioksit
çeşidi duvarı
kullanımı
I. X kısmını kullanarak aktif hareket eder.
X Spiral Aerob Var Var
II. Y kısmı haploit yapılıdır.
Y Küre Anaerob Yok Var
III. Z yapısı fotosentez ile besin üretir.
Z Küre Aerob Yok Var
� Ototrof bakteriler besinlerini K Çubuk Anaerob Var Var
üretirken kullandıkları enerji A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
L Virgül Anaerob Yok Var
kaynağına göre, fotoototrof ve D) I ve III E) II ve III
kemoototrof olmak üzere ikiye Tablodaki bilgilere göre ilgili bakteri çe-
ayrılırlar. şitlerinden hangisinde klorofil pigmenti ve
mezozom yapısı birlikte bulunabilir?
A) X B) Y C) Z D) K E) L
9. Bakteriler ve arkebakteriler aleminde yer
alan canlılarda,
12. Bakteriler aleminde yer alan canlılarda
I. DNA’nın halkasal yapıda olması,
aşağıdaki kriterlerden hangisi farklı ola-
II. metabolik etkinliklerin sitoplazmada gerçek- maz?
leşmesi,
A) Ribozomun yapısı
III. kalıtım meteryalinin histon proteinlerle
çevrili olması B) Şekil
C) Solunum biçimi
� Fotosentez yapan bakteriler özelliklerinden hangileri ortaktır?
besin sentezi sırasında enerji D) Beslenme çeşidi
kaynağı olarak güneş ışığını E) DNA nükleotit dizilimi
kullanırlar. D) I ve III E) II ve III
1. D 2. E 3. E 4. D 5. C 6. C 7. E 8. D 9. C 10. E 11. A 12. A

106
Temel Kavramlar
4. TEST
� Fotoototrof bakteriler klorop-
last içermezler. Klorofil pig-
1. Bir bakteri türünün güneş enerjisini kullanma- 4. Siyanobakteriler ve protista aleminde yer menti sitoplazmada bulunur.
dan kendi besinini üretebildiği tespit edilmiştir. alan yeşil algler için aşağıdaki özellikler-
den hangisi ortaktır?
Bu bakteri türü ile ilgili aşağıdaki yargılar-
dan hangisi kesin olarak doğrudur? A) Klorofil pigmentinin sitoplazma içinde da-
ğınık olarak bulunması
A) Oksijenli solunum yapamaz.
B) Selüloz yapılı hücre içerme
B) Kamçı ile yer değiştirir.
C) Prokaryot yapılı olma
C) Kemoototroftur.
D) Glikozun fazlasını glikojen olarak depola-
D) Heterotroftur.
ma
E) Klorofil pigmenti içerir.
E) Fotosentez olayı sonucu oksijen üretme
2. Aşağıdaki tabloda X, Y ve Z bakterilerine ait

bazı özellikler verilmiştir. � Siyanobakteriler, fotosentezde
elektron kaynağı olarak H2O
Bakteri Özellik 5. Glikoz içeren ağzı açık A kabına aerob olduğu kullanıp, yan ürün olarak at-
türü bilinen bir bakteri türü t0 anında ilave edilip, bir mosferik oksijen üretirler.
Kapsül Mezozom Kamçı Klorofil
süre beklendiğinde bakteri sayısı – zaman gra-
X + – – – fiğinin aşağıdaki gibi değiştiği gözlenmiştir.
Y – + – + Bakteri sayısı
Z – + + –
Glikoz
(+: Var, – : Yok) çözeltisi
Palme Yayınevi
Tabloya göre, Zaman

A kabı t0 t1 t2
I. X patojenik bir bakteri olabilir.
II. Y bakterisi oksijenli solunum yapan foto- Buna göre t1 – t2 zaman aralığındaki deği-
sentetik bir bakteridir. şime A kabında gerçekleşen,
III. Z bakterisi aktif hareket edebilir. I. besin miktarının azalması, � Mor sülfür bakterileri fotosen-
tezde elektron kaynağı olarak
yorumlarından hangileri yapılabilir? II. metabolik artıkların birikmesi,
H2S kullanıp, yan ürün olarak
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. oksijen miktarının azalması kükürt üretirler.
D) II ve III E) I, II ve III olaylarından hangileri neden olabilir?
3. Protista aleminde yer alan öglenada ger- D) I ve III E) II ve III

çekleşen aşağıdaki olaylardan hangisi
bakterilerde gerçekleşmez?
A) Fotosentezin kloroplastta başlaması ve 6. Fotosentez yaparak organik madde sen-

tamamlanması tezleyen bir bakteri türü bu olay sırasında,
B) Kamçısını kullanarak yer değiştirme I. karbondioksit,

C) Oksidatif fosforilasyon ile ATP üretimi II. oksijen,
D) Fotosentez sonucu üretilen oksijenin hüc- III. glikoz � Kemoototrof bakteriler besin
re dışına verilmesi moleküllerinden hangilerini tüketir? sentezinde ışık enerjisi yerine
E) Eşeysiz üremenin ikiye bölünerek gerçek- kimyasal enerjiyi kullanırlar. Bu
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III bakterilerde klorofil pigmenti
leşmesi
D) I ve II E) II ve III bulunmaz.
107
Temel Kavramlar 7. Saprofit bakteriler, 10. Bakterilerde bulunan hücre duvarı,

� Nitrit, nitrat, sülfür, ve demir I. kendine özgü organik madde üretimi, I. hücre zarının dışında bulunma,
bakterileri kemoototrof bakte-
II. aktif taşıma ile monomer alımı, II. peptidoglikan yapılı olma,
rilerdir.
III. hücre dışındaki polimer besinleri sindire- III. hücreye mekanik destek sağlama,
bilme özelliklerinden hangileri ile bitkilere ait
özelliklerinden hangileri ile parazit bakteri- hücre duvarından ayırt edilemez?
lerden ayrılabilir?
8. Tek bir bakteri türü ve amphicilin antibiyotiği 11. Aşağıda E. coli bakterisinin bölünerek üreme-
� Fotoototrof bakteriler sadece kullanılarak yapılan deneyin sonuçları aşağıda sine ait bir şema verilmiştir.
gündüzleri besin üretirken, ke- gösterilmiştir.
moototrof bakteriler hem gece 1
Amphicilin
hem de gündüz besin sentezini
gerçekleştirirler.
Normal besi Normal besi Besi ortamında 2 3

ortamında çok ortamına amphicilin iki koloni
sayıda koloni antibiyotiği ilave kalmıştır.
gelişmiştir. edilmiştir.
Palme Yayınevi
Bu deneyin sonucuna göre, 4 5
I. Amphicilin ilavesi bazı bakterilerde mutas-
yona neden olmuştur.
II. Aynı türe ait bireyler farklı kalıtsal özellikle-
re sahiptir.
Taralı bireyler tetrasiklin antibiyotiğine di-
III. Aynı besini kullanan bakteriler, besin açı-
rençli olduğuna göre, kaç numaralı bireyle-
� Heterotrof bakteriler besinle- sından rekabete girer.
rin bölünme sürecinde mutasyon gerçek-
rini karşılama biçimlerine göre yorumlarından hangileri kesin olarak yapı- leşmiştir?
parazit ve saprofit olmak üzere lır?
ikiye ayrılırlar. A) 1 ve 2 B) 1 ve 3 C) 2 ve 3
D) 3 ve 5 E) 4 ve 5
9. Sadece ribozom organeli içeren ve bölüne- 12. Aşağıdakilerden hangisi bütün bakteri
bilen bir hücre, hücrelerinde ortak olarak bulunmaz?
I. klorofil içerme,
A) Glikojen tanecikleri
II. hücre duvarı bulundurma,
B) Plazmit
III. DNA’sını sitoplazmada eşleme
� Parazit bakterilerin hücre dışı
C) Hücre çeperi
sindirim enzimleri olmadığı özelliklerinden hangilerine sahip olabilir?
için, ihtiyaç duydukları besin- D) Ribozom
leri monomer olarak ortamdan
D) II ve III E) I, II ve III E) Sitoplazma
alırlar.
1. C 2. E 3. A 4. E 5. C 6. A 7. C 8. B 9. E 10. D 11. B 12. B

108
Temel Kavramlar
5. TEST
� Parazit bakteriler nişasta ve
glikojen gibi polimerlerin bu-
1. Tatlı suda yaşayan paramesyumun bulundu- 4. Aşağıda proteinli organik atıkların nitrat tuzla- lunduğu ortamlarda yaşaya-
ğu ortama bir miktar monomer ilave edilerek rına dönüşümü verilmiştir. mazlar.
yaşadığı ortam daha az hipotonik hale getiril-
Proteinli X Y Nitrat
miştir. Amonyak
organik atıklar tuzu
Bu değişim paramesyuma ait aşağıdaki or-
ganelden hangisinin çalışma hızını azaltır? Buna göre X ve Y bakterileri için,
A) Ribozom I. ototrof beslenme,
B) Granülsüz endoplazmik retikulum II. enzim salgılama,

III. azot döngüsünde görev alma
C) Kontraktil koful
D) Golgi cisimciği
E) Lizozom
2. Aşağıdaki tabloda üç farklı bakteri türünün 5. İçinde bol miktarda glikoz ve glikojen bulunan � Hastalık yapan parazit bakteri-
kullandıkları enerji ve karbon kaynakları veril- bir deney tüpüne t1 anında bir miktar parazit lere patojen adı verilir.
miştir. bakteri eklenerek bir süre bekleniyor.
Bakteri Enerji Karbon Bu süreçte deney kabında,
türü kaynağı kaynağı Glikojen miktarı Glikoz miktarı
X İnorganik Karbondioksit
maddeler
Y Organik Organik bile-
Palme Yayınevi
bileşikler şikler t1 t1
Zaman Zaman
Z Işık Karbondioksit I II
Bu bakteri türleri ile ilgili, Bakteri sayısı
I. X bakterisi kemosentez yapar.

II. Y bakterisi heterotrof beslenir.
� Saprofit bakteriler ayrıştırıcı or-
III. Z bakterisinde klorofil pigmenti bulunur.
ganizmalardır. Organik atıkları
yorumlarından hangileri yapılabilir? t1 Zaman inorganik maddelere çevirerek
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III III doğadaki madde döngüsünü
grafiklerindeki değişimlerden hangileri sağlarlar.
gerçekleşir?
3. Clostridium batulinum ürettiği ekzotoksinlerle D) II ve III E) I, II ve III
konservelerin bozulmasına ve yiyecek zehir-
lenmelerine neden olan bir bakteri türüdür.
6. Glikoz, bazı amino asitler ve bazı vitamin-
Buna göre bu bakteri türünün, leri içeren bir petri kabında üreyebilen bir
I. oksijenli solunum, bakteri türünün aşağıdaki özelliklerden
II. fotosentez, hangisine sahip olduğu kesin olarak söyle-
III. fermantasyon nir?
metabolik aktivitelerinden hangilerini ger- A) Işık enerjisini kullanma
çekleştirdiği söylenebilir? B) Olumsuz koşullarda endospor oluşturma
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II C) Mezozom içerme � Saprofit bakteriler, nişasta ve
D) Parazit olarak beslenme glikojen gibi polimer besinlerin
D) I ve III E) II ve III bulunduğu ortamda yaşayabi-
E) Organik besinleri parçalayarak ATP üretme
len tek bakteri grubudur.
109
Temel Kavramlar 7. Konjugasyon ile gen aktarımı, 10. Aşağıdaki olaylardan hangisi bakterilerin
� Bakterilerde eşeysiz üreme, I. bakteri, canlılara sağladığı yararlardan biri değildir?
ikiye bölünerek (enine) gerçek-
II. plazmodyum, A) Organik atıkları inorganik maddelere çevi-
leşir.
III. amip, rerek doğadaki madde döngüsünü sağla-
ma
IV. paramesyum
B) Atmosferdeki azot gazını, bitkilerin yarar-
organizmalarından hangilerinde gerçekle- lanabileceği bir moleküle çevirme
şir?
C) Mayalanma olayı ile yoğurt ve peynir gibi
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III besin maddelerinin üretimini sağlama
D) II ve IV E) III ve IV D) Ürettikleri antijenlerle bağışıklık tepkimele-
rine neden olma
E) Metabolik aktiviteleri sırasında belirli vita-
minleri üretme
� Ökaryot hücrelerde genetik 8. İçerisinde bol miktarda inorganik madde bu-
varyasyona neden olan mayoz lunan bir petri kabına fotosentezde elektron 11. Polimer besinlerin bulunduğu bir deney tüpü-
bölünme ve döllenme olayları kaynağı olarak H2O yerine H2S kullandığı bi- ne eşit sayıda parazit bakteri ve paramesyum
bakterilerde görülmez. linen mor sülfür bakterileri konulup aydınlık eklenerek bir süre beklenmiştir.
ortamda bekletiliyor.
Parazit bakteri
Bu süreçte petri kabında aşağıdaki değiş- ve
paramesyum
melerden hangisinin gerçekleşmesi bek-
lenmez?
A) Oksijen miktarı B) Bakteri sayısı
Nişasta
Palme Yayınevi
Zaman Zaman Buna göre, polimer besinlerin tükendiği t1

C) Karbondioksit D) Organik madde anına kadar parazit bakteri ve parames-
� Bakterilerde genetik varyasyon miktarı miktarı yum sayısındaki değişimleri gösteren gra-
mutasyon, konjugasyon, trans-
fik aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-
formasyon ve transdüksiyon
rak verilmiştir?
olayları ile sağlanır.
Zaman Zaman
( ––– parazit bakteri, —— paramesyum)
E) Hidrojen sülfür A) B)
miktarı Birey sayısı Birey sayısı
Zaman
t1 Zaman t1 Zaman
C) D)
9. Bakteri ve protista alemine ait canlılarda,

� Konjugasyonda genelde ay- aşağıdaki metabolik olaylardan hangisi be-
nı türe ait iki bakteri arasında lirli bir organelde ortak olarak gerçekleşir?
t1 Zaman t1 Zaman
pilus kullanılarak geçiçi bir si-
A) DNA replikasyonu
toplazmik köprü kurulur. Bu E)
köprü kullanılarak, bir bakteri- B) Oksijenli solunum Birey sayısı
den diğerine plazmit DNA ara- C) Fotosentez

cılığı ile gen aktarımı tek yönlü
D) Protein sentezi
olarak gerçekleşir ve genetik
varyasyon artırılır. E) Hücre içi sindirim t1 Zaman
1. C 2. E 3. B 4. C 5. B 6. E 7. B 8. A 9. D 10. D 11. E
110
Temel Kavramlar
6. TEST
� Arkebakteriler prokaryot hücre
yapısına sahip tek hücreli can-
1. Bakterilerde kalıtsal çeşitliliğe neden olan 4. Tatlı sularda yaşan ve tek hücreli bir canlı lılardır.
konjugasyonda, olan paramesyumda,
I. döllenme ile zigot oluşumu, I. fazla suyun boşaltılması,
II. birey sayısının artması, II. solunumla ATP üretimi,
III. iki bakteri arasında karşılıklı gen aktarımı
III. fagositoz ile alınan besinlerin sindirimi
olaylarından hangileri gerçekleşemez?
metabolik olaylarından hangileri kofulların
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III etkinliği ile gerçekleşir?
� Bazıları aşırı zorlayıcı ortam-
2. Pnömokok bakterisi bir solunum yolu hastalı- larda yaşarken bazıları normal
ğı olan zatürreye sebep olmaktadır. Aşağıdaki 5. Aşağıda iki farklı bakteri türüne ait birey sayı- ortam koşullarında yaşarlar.
grafikte 1990 - 2000 yılları arasındaki zatürre larının oksijen miktarına göre değişimi göste-
vakalarında kullanılan antibiyotiklere karşı di- rilmiştir.
rençli bakteri oranı görülmektedir. Bakteri sayısı

Antibiyotiklere karşı : Trimetropin (I) X bakterisi

dirençli bakteri oranı (%) : Eritromisin (II) Y bakterisi
: Penicilin (III)
30
20 Oksijen miktarı
Palme Yayınevi
Grafiğe göre X ve Y bakterileri ile ilgili, � Halkasal DNA'ları sitoplazma-

10
da bulunur.
I. Y bakterisi oksijeni hem üretir hem de tü-
Yıllar ketir.
1990 2000
II. X bakterisi mitokondri içerirken, Y bakteri-
Bu grafiğe göre 2000 yılında, zatürre has- si içermez.
talığına yakalanan bir bireyin, bu antibiyo- III. X bakterisi oksijenli solunum ile ATP üretir.
tikleri tercih etme sırası aşağıdakilerden IV. Oksijen miktarının artması Y bakterisine
hangisi gibi olmalıdır? zehir etkisi yapmıştır.
A) I - II - III B) I - III - II C) III - II - I yorumlarından hangileri yapılabilir?
D) II - III - I E) III - I - II
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III � Bakterilerin DNA'ları çıplaktır.
D) II ve IV E) III ve IV Bazı arkebakterilerin DNA'ları
histon protein içerir.
3. Ototrof beslenen bir bakteri türü,
I. inorganik maddeleri kullanma, 6. Tatlı sularda yaşayan ve tek hücreli bir
II. klorofil pigmenti içerme, canlı olan amip, aşağıdaki olaylardan han-
gisini gerçekleştirmek için ATP harcamaz?
III. besin üretiminde karbondioksit kullanma,
IV. atmosfere oksijen verme A) Fagositozla besin alınımı
B) Fazla suyun kontraktil koful ile atılımı
özelliklerinden hangilerine kesin olarak sa-
hiptir? C) Kendine özgü organik madde üretimi
D) Solunum için gerekli olan oksijenin zardan
geçişi � Hücre duvarlarında peptidogli-
D) I ve III E) I, III ve IV kan bulunmaz.
E) Aktif taşıma ile mineral alınımı
111
Temel Kavramlar 7. Aynı türe ait bakterilerdeki genetik varyas- 10. Deney 1: Clostridium tetani bakterileri bir de-
� Arkebakterilerin enzimleri yük- yonun nedeni, ney tüpüne konulup sıcaklık kademeli olarak
sek basınç ve yüksek sıcaklık I. mutasyon ile DNA’nın nükleotit diziliminin 25ºC’den 100ºC’ye çıkarılıyor. Kısa bir süre
gibi olumsuz koşullardan etki- değişmesi, sonra sıcaklık tekrar 25ºC’ye getirildiğinde,
lenmezler. Bu enzimlerin en- bakterilerin metabolik faaliyetlerinin devam
II. olumsuz koşullarda bazı bakterilerin en-
düstrideki bazı kullanım alanla- ettiği gözleniyor.
dospor oluşturması,
rı aşağıda verilmiştir.
Deney 2: Escherichia coli bakterileri bir deney
• Atık maddelerin zehir özel- III. konjugasyon ile gen aktarımı,
tüpüne konulup deney 1’deki işlemler uygu-
liklerinin giderilmesi IV. üreme sırasında gerçekleşen krossing landığında, bakterilerde metabolik faaliyetler
• Ticari gübre üretilmesi over gözlenmiyor.
• Kalitesi düşük metal cev- olaylarından hangileri ile açıklanabilir? Bu durum,
herlerin işlenmesi A) I ve III B) I ve IV C) II ve III I. E. coli bakterilerindeki protein miktarının
• Boya endüstrisinde arıtma D) I, IIl ve IV E) I, II, III ve IV fazla olması,
tanklarında bulunan suyun
II. C. tetani bakterilerinin endospor oluştura-
temizlenmesi
8. Basit kültür ortamında (BKO) çoğalabilen bir bilmesi,
• Zehirli metaller ile kirlenmiş bakteri kolonisi radyasyona maruz bırakılarak III. C.tetani bakterilerinin DNA’larının histon
suların arıtılması mutant soylar elde ediliyor. Mutant soyların proteinlerle çevrili olması
basit kültür ortamı ve bu ortama farklı mad- özelliklerinden hangileri ile açıklanabilir?
deler ilave edilmesi durumundaki gelişimleri
izlenerek aşağıdaki sonuçlar elde ediliyor.

Ortam Gelişme durumu
BKO – 11. Bacillus subtilis bakteri türüne ait üç özdeş
Palme Yayınevi
BKO + M + N + koloni farklı petri kaplarında üretilmiştir (I. du-
BKO + P + R – rum). Daha sonra petri kaplarına amphicilin,
streptomycin ve penicilin antibiyotikleri ilave
BKO + N + R +
edildiğinde, bakteri gelişimleri aşağıda göste-
BKO + M + S –
rildiği gibi gerçekleşmiştir (II. durum).
(+: gelişme var, –: gelişme yok) I. durum II. durum
� Arkebakteriler yaşadıkları çev-
resel koşullara göre dört grup-
Tabloya göre, radyasyon ilgili bakteri tü- A
B. subtilus Ampicilin
ta incelenir. ründeki hangi maddenin sentezinden so- bakterileri
rumlu genleri mutasyona uğratmıştır? B
B. subtilus Streptomycin
A) Yalnız M B) Yalnız N C) M ve S bakterileri
C
D) N ve R E) M ve R B. subtilus Penicilin
bakterileri
Buna göre,
9. Bakterilerde görülen ikiye bölünme ve kon-
jugasyon olayları ile ilgili, I. B. subtilis bakterisi streptomycin antibiyo-
tiğine karşı dirençlidir.
I. Bölünerek üreme sonucu oluşan bakteri-
II. A ve C petri kaplarındaki bakterilerin ge-
lerin genetik yapısı aynı olur.
netik yapıları farklıdır.
II. Konjugasyon olayı birey sayısında artışa
III. B. subtilis bakterisinin neden olduğu bir
neden olur.
hastalığa yakalanan birey penicilin antibi-
III. Bölünerek üreme için bir, konjugasyon yotiğini kullanmalıdır.
� Metanojenler; zorunlu anaerob
olup, CO2 gazını hidrojenle olayı için iki bakteri gerekir.
birleştirip metan gazı üretirler. yargılarından hangileri doğrudur?
1. E 2. C 3. D 4. D 5. E 6. D 7. A 8. B 9. C 10. B 11. C
112
Temel Kavramlar
7. TEST
� Halofiller (aşırı tuzcullar), bir-
çok canlının yaşayamayacağı
1. Saprofit beslenen bir bakteri türünde, 4. Ototrof ve heterotrof beslenen bakteriler- aşırı tuzlu ortamlarda yaşaya-
I. amonyak gibi boşaltım maddelerinin oluş- de aşağıdaki olaylardan hangisi ortak olabilirler.
ması, rak gerçekleşir?
II. genetik şifreye göre sindirim enzimlerinin A) Organik atıkları inorganik maddelere dö-
üretilmesi, nüştürme
III. sindirim enzimlerinin besin maddeleri ile B) Karbondioksit kullanarak organik besin
tepkimeye girmesi sentezleme
olaylarından hangileri hücre dışında ger- C) Amino asitleri peptit bağları ile birleştirme
çekleşebilir? D) Atmosferik oksijen üretme
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II E) İnorganik maddelerin oksidasyonu sonu-
D) I ve III E) II ve III cu enerji elde etme
� Termofiller (sıcak seven), aşırı
sıcak ortamlarda yaşayabilirler.
2. Bir petri kabındaki bakteri türünün glikoz ve
5. Aşağıdaki grafikte, t1 anında bir petri kabına
oksijenin varlığına ya da yokluğuna göre geli-
ilave edilen bakteri türünün proteinli organik
şimi takip edilmiştir. Değişen koşullarda bak-
atık miktarında meydana getirdiği değişim ve-
teri türünün üremesiyle ilgili sonuçlar aşağıda-
rilmiştir.
ki tabloda verilmiştir.
Proteinli organik
atık miktarı
Glikoz Oksijen Bakteri üremesi
+ – +
+ + +
– + – t1
Zaman � Psikrofilikler (soğuk seven),
aşırı soğuk ortamlarda yaşaya-
Palme Yayınevi
(+: Var, –: Yok)

Grafiğe göre bu bakteri türü, bilirler.
Tablodaki bilgilere göre, bu bakteri türü ile
I. solunum sonucu amonyak üretimi,
ilgili,
I. İhtiyacı olan glikozu ortamdan hazır olarak II. hücre dışına sindirim enzimi salgılanması,
alır. III. fotosentez sonucu oksijen üretimi,
II. Oksijenin bulunmadığı ortamlarda meta- IV. nitritin nitrat tuzuna dönüşmesi
bolik faaliyetlerini devam ettiremez. olaylarından hangilerini gerçekleştirebilir?
III. Üreyebilmesi için ortamda glikoz ya da A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
oksijen değişkenlerinden herhangi birinin D) II ve IV E) III ve IV
bulunması yeterlidir.
yorumlarından hangileri yapılamaz? � Protista âlemindeki canlılar
6. Bazı bakterilerde halkasal DNA’dan farklı ola-
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III ökaryot hücre yapısındadır.
rak “plazmit” olarak adlandırılan küçük bir
DNA molekülü bulunur. Bu molekül bakterinin
yaşaması ve çoğalmasında etkili değildir. Fa-
3. Baklagillerin kökünde yaşayan rhizobium kat bakterinin genellikle antibiyotiklere direnç-
bakterileri havadaki serbest azotu bağlayarak li olmasını sağlayıp, bir bakteriden diğerine
oluşturdukları azotlu bileşikleri bitkiye aktarır. aktarılabilir.
Buna karşılık bitkide bakteriye barınak ve be- Buna göre plazmitler ile ilgili,
sin sağlar.
I. Bakterilerin yaşama şansını artırır.
Buna göre rhizobium bakterileri ile ilgili,
II. Bakterilerin bölünerek üremesini denetler.
I. Baklagiller ile mutualist yaşar.
III. Konjugasyon sırasında başka bir bakteri- � Bu âlemdeki canlılar genelde
II. Fotosentez ile kendi besinini üretir.
ye aktarılabilir. tek hücrelidir. Bununla bera-
III. Azot döngüsünde görev alır.
yorumlarından hangileri yapılabilir? ber kolini halinde yaşayan ya
yargılarından hangileri doğrudur? da çok hücreli olan türleri de
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III vardır. Genellikle altı grupta in-
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
celenirler.
113
Temel Kavramlar 7. Protista aleminde yer alan X, Y ve Z canlılarına 9. Fotoototrof ve kemoototrof bakterilerin ta-
� Kamçılılar grubunun en iyi bili- ait bazı özellikler aşağıda verilmiştir. mamında,
nen örneği öglenadır. • X türü, sillerini kullanarak hareket eder. I. ışık enerjisinin kimyasal bağ enerjisine dö-
nüşmesi,
• Y türü, oluşturduğu yalancı ayakları ile be-
II. substrat olarak inorganik maddelerin kul-
sin alır.
lanılması,
• Z türü, fotosentez yaparak kendi besinini III. inorganik maddelerin organik maddelere
üretir. dönüşümü
Bu verilere bakılarak bu canlılar ile ilgi- olaylarından hangileri ortak olarak gerçek-
li aşağıdaki eşleştirmelerden hangisinin leşir?
doğru olduğu söylenebilir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
X Y Z
� Öglena kloroplast içerir. Hem
ototrof hem heterotrof besle- A) Öglena Paramesyum Amip
10. Kirlilik nedeniyle yaşadığı ortamdaki mad-
nir. B) Paramesyum Amip Öglena
de yoğunluğu kademeli olarak artan bir
C) Amip Öglena Paramesyum amipte, kontraktil kofulun çalışma hızının
D) Öglena Amip Paramesyum aşağıdaki grafiklerden hangisindeki gibi
E) Paramesyum Öglena Amip değişmesi beklenir?
A) Kontraktil kofulun B) Kontraktil kofulun
çalışma hızı çalışma hızı
Palme Yayınevi Ortamdaki madde Ortamdaki madde

� Kök ayaklılar grubunun en iyi yoğunluğu yoğunluğu
8. Protista aleminde yer alan ve aralarında reka-
bilinen örneği amiptir.
bet bulunmayan X, Y ve Z canlı türlerine ait C) Kontraktil kofulun D) Kontraktil kofulun
çalışma hızı çalışma hızı
bireyler, dört farklı besi ortamında ayrı ayrı
bekletilerek bu canlı türlerinin gelişme durum-
ları izlenmiştir.
Besi 1.ortam 2.ortam 3.ortam 4.ortam
ortamları Ortamdaki madde Ortamdaki madde
Canlı yoğunluğu yoğunluğu
türleri
E) Kontraktil kofulun
X çalışma hızı
Y
� Amip yalancı ayakları ile hem Z
hareket eder hem de beslenir. (( ): çok iyi gelişme, : iyi gelişme, : orta gelişme,
Fagositoz ile aldığı besinleri : az gelişmeyi ifade etmektedir). Ortamdaki madde
yoğunluğu
hücre içinde sindirir. Bazı tür-
leri parazit olup hastalık yapar. X, Y ve Z canlılarının gelişme durumla-
rı dikkate alındığında, numaralandırılmış 11. Bakteri, arkebakteri ve protista aleminde
besi ortamlarından hangilerinin karışımı üç yer alan tüm canlılarda aşağıdaki özellik-
canlı türüne ait bireylerin çok iyi gelişmesi- lerden hangisi ortak olarak bulunur?
ni sağlar? A) Oksijenli solunumun mitokondride tamam-
lanması
A) 1. ve 3. besi ortamları
B) Protein sentezi sırasında mRNA’nın ribo-
B) 2. ve 3. besi ortamları zoma bağlanması
C) 2. ve 4. besi ortamları C) DNA’nın sitoplazma içinde bulunması
D) Endoplazmik retikulum üzerinde ribozom-
D) 1. ve 4. besi ortamları
� Silliler grubunda paramesyum ların bulunması
E) 3. ve 4. besi ortamları E) Fermantasyon olayı ile ATP üretimi
gibi canlılar bulunur.
1. B 2. D 3. C 4. C 5. A 6. D 7. B 8. C 9. E 10. A 11. B
114
Temel Kavramlar
8. TEST
� Paramesyum heterotrof besle-
nir. Ağız kısmından fagositoz ile
1. Aynı ortamda bulunun iki bakteriden X bak- 3. Tetrasiklin ve kloramfenikol gibi bazı seçi- aldığı besinleri hücre içinde sin-
terisi amphicilin antibiyotiğine karşı dirençli ci antibiyotikler çoğu bakterinin ribozomuna dirir.
iken Y bakterisi dirençsizdir. Bir süre sonra Y bağlanarak protein sentezini engellerken,
bakterisinin de amphicilin antibiyotiğine karşı ökaryotlarda bu etkiyi göstermemektedir.
direnç kazandığı görülmüştür.
Bu durum bakteri ribozomlarının,
Buna göre. I. gerçekleştirdiği metabolik aktivite,
I. X ve Y bakterileri aynı türe ait olabilir. II. protein ve RNA içeriği,
II. X bakterisinden Y bakterisine plazmit III. bulunduğu hücresel kısım
DNA'sı aktarılmıştır. özelliklerinden hangilerinin ökaryot ribozom-
III. İlgili süreçte X bakterisinin DNA miktarı larından farklı olmasından kaynaklanır?
azalırken, Y bakterisinin DNA miktarı art- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II � Paramesyumda biri büyük,
mıştır. diğeri küçük iki çekirdek bulu-
ifadelerinden hangileri yanlıştır? nur. Büyük çekirdek metabo-
lik olayları ve eşeysiz üremeyi
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 4. Aşağıda iki farklı bakteri türünde gerçekleşen kontrol eder. Küçük çekirdek
D) I ve III E) II ve III fotosentez tepkimeleri verilmiştir. konjugasyondan sorumludur.

CO2 + H2O → Glikoz + O2 } X bakterisi

2. CO2 + H2S → Glikoz + S } Y bakterisi
X
Palme Yayınevi
ışınları E. coli
bakteri
Bu bakteri türleri ile ilgili,
BKO'da bulunan
E.coli bakterilerine I. Kullandıkları karbon kaynakları aynıdır.
X ışınları gönderiliyor.
II. X bakterisi organik besin sentezi sırasında
ışık enerjisini kullanır.
III. Y bakterisinin sitoplazmasında klorofil � Amip, öglena ve paramesyum
pigmenti bulunmaz. tatlı sularda yaşayan canlı-
Mutant Mutant bakteriler Mutant bakteriler lardır. Bu canlılarda bulunan
bakteriler lizin ve serin serin ve valin IV. X bakterisi ortama oksijen verirken, Y
BKO'da amino asitleri amino asitleri kontraktil koful, hücreye giren
yaşayamıyor. eklenmiş eklenmi BKO'da bakterisi vermez.
BKO'da yaşayamıyor.
fazla suyu ATP harcayarak
üreyebiliyor. yargılarından hangileri doğrudur? hücre dışına atar ve hücrenin
patlamasını engeller.
E. coli bakterileri ile yapılan yukarıdaki de- A) I ve II B) III ve IV C) II ve IV
neyin sonuçlarına göre,
I. X ışınları E. coli bakterilerinin protein sen-
tezinden sorumlu tüm genlerini mutasyo-
na uğratmıştır.
5. Öglena aşağıdaki özelliklerden hangisiyle
II. X ışınlarına maruz kalmamış E.coli bakte-
paramesyumdan ayırt edilebilir?
rileri lizin amino asitini üretebilmektedir.
III. E. coli bakterileri metabolik aktivitelerinde A) Aktif hareket yapabilme
serin ve valin amino asitlerini kullanmazlar. B) Mitoz bölünme ile çoğalma
C) Kloroplast içerme � Sporlular grubunda bulunan
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Kontraktil kofullara sahip olma
canlıların hareket organeli yok-
tur. Kontraktil kofulları bulun-
E) Tatlı sularda yaşama maz.
115
Temel Kavramlar 6. İnsanların sindirim sisteminde yaşayan bazı 8. Aşağıdakilerden hangisinde mitokondri or-
� Sporlular grubunda bu- bakteriler, besin atıklarının bağırsakta ayrış- ganeli bulunmaz?
lunan plazmodyum parazit ola- masını sağlar. Bu bakteriler ayrıca E, K ve
A) Karaciğer hücresi B) Amip
rak yaşayıp sıtma hastalığına bazı B vitaminlerini sentezleyerek insana fay-
neden olur. Bu organizmalarda sağlar. C) Bira mayası D) Parankima hücresi
da eşeyli ve eşeysiz üremenin
Bu bakterilerin, E) E. coli bakterisi
birbirini takip ettiği bir yaşam
döngüsü görülür. I. beslenme biçimi,
II. insanla olan beslenme ilişkisi

9. Aşağıda E. coli bakterisinin iki farklı ortamdaki
durumları aşağıdakilerden hangisinde doğru
verilmiştir? birey sayısı zaman grafikleri verilmiştir.
I II Bakteri sayısı Bakteri sayısı

Sadece
Glikoz içeren Glikozun
A) Saprofit Parazit ortamda tükendiği an
Sadece
B) Holozoik Mutualist Laktoz içeren
ortamda
C) Parazit Kommensal
Zaman t1 t2 Zaman
D) Saprofit Mutualist
Sadece glikoz ya da Glikoz ve laktozun birlikte
laktoz içeren ortamda bulunduğu ortamda
E) Kemosentetik Kommensal bakteri sayısının değişimi bakteri sayısının değişimi
Grafiklerdeki değişimlere bakılarak aşağı-

daki yorumlardan hangisi yapılamaz?
Palme Yayınevi
� Algler fotosentez yaparak ken-
A) E. coli bakterisi glikoz ve laktozun birlikte
di besinlerini üretme özellikleri bulunduğu ortamda önce glikozu tüketir.
ile bitkilere benzerler. Bazıları
B) E. coli bakterisinin sadece glikoz içeren
tek hücreli (diyatom gibi), ba-
zıları ise çok hücrelidir (deniz 7.
ortamdaki üreme hızı, sadece laktoz içe-
Aşağıda nitrosomonas bakterisinin gerçekleş-
marulu gibi). tirdiği metabolik bir olay gösterilmiştir. ren ortamdakinden fazladır.
C) E. coli bakterisi t2 anından itibaren lakto-
Amonyak + Oksijen Nitrit + Su + Kimyasal enerji
zun monomerlerini kullanmıştır.
D) E. coli bakterisi t1 – t2 zaman aralığında
Karbondioksit + Su Besin kapsül oluşturmuştur.
E) E. coli bakterisi t1 anından itibaren laktaz
Buna göre bu bakteri türü ile ilgili,
enzimini üretmeye başlamıştır.
I. İnorganik maddelerin oksidasyonu ile açı-
ğa çıkan kimyasal enerjiyi kullanarak kendi
besinini üretir.
10. Tüm bakterilerde aşağıdaki dönüşüm olay-
II. Amonyağı nitrite dönüştürerek azot dön-
larından hangisi ortak olarak gerçekleş-
güsünde görev alır.
mez?
III. Bu metabolik aktiviteyi gerçekleştirmek
A) Glikoz → ATP
için klorofil pigmenti ve güneş ışığına ihti-
yaç duyar. B) Karbondioksit → Glikoz
� Cıvık mantarlar serbest yaşa- ifadelerinden hangileri doğrudur? C) Glikoz → Glikojen

yan, amip gibi hareket eden,
A) Yalnız II B) Yalnız II C) I ve II D) Amino asit → Protein
hücre duvarı olmayan ökaryot
canlılardır. D) I ve III E) I, II ve III E) ATP → ADP
1. B 2. B 3. A 4. D 5. C 6. D 7. C 8. E 9. D 10. B
116
DERS NOTLARI
117
Canlıların Çeşitliliği ve
Sınıflandırılması
6.
Ünite
6.Ünite / CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar
1. TEST
� Canlıların benzer özelliklerine
göre gruplandırılmasına sınıf-
1. Aşağıdakilerden hangisi “Fragaria vesca” 4. İki canlının evrimsel açıdan akrabalık dere- landırma (sistematik) denir.
bitkisinin sınıflandırma birimini gösterir? cesinin belirlenmesinde,
I. biyokimyasal benzerlik,
A) Tür B) Cins C) Familya
II. embriyonik gelişim benzerliği,
D) Takım E) Sınıf
III. analog organların varlığı,
IV. kromozom sayılarının benzerliği
özelliklerinden hangileri kanıt olarak kulla-
nılamaz?
2. Aşağıdaki grafikte hayvanlar alemine ait olan A) I ve II B) II ve III C) III ve IV

tür, cins ve aile sınıflandırma birimlerinin sahip D) I ve IV E) II ve IV � Sınıflandırma ile biyolojinin alt
birim dallarından biri olan tak-
oldukları birey sayıları verilmiştir.
sonomi ilgilenir.
Birey sayısı 5. Aşağıdaki tablo X, Z, L, M, N bireylerini ve bu
bireylerin çiftleşmesi ile oluşan döllerin özel-
liklerini göstermektedir.
Bireyler Oluşan döllerin özellikleri
X Z Verimli
Z L Kısır
L M Kısır
a b c Sınıflandırma M N Verimli � Canlıların dış görünüşlerine,
birimi
N X Verimli görev benzerliklerine ve yaşa-
Palme Yayınevi
Bu grafikle ilgili, dıkları yere bakılarak yapılan

Bu verilere göre, tabloda kaç farklı tür var-
sınıflandırmaya yapay (ampirik)
I. a'da bulunan sağlıklı bireylerin kromozom dır?
sınıflandırma denir.
sayıları aynıdır. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
II. b'deki canlıların protein benzerliği c'deki
canlılardan fazladır. 6. Aşağıdaki canlılardan hangisi ışık enerjisini
III. c'de yer alan tüm canlılar aynı takıma aittir. organik besindeki kimyasal bağ enerjisine
çevirirken sitoplazma sıvısındaki enzimleri
kullanır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Siyanobakteri B) Öglena
D) I ve II E) II ve III C) Kara yosunu D) Böcekçil bitki
E) Ökse otu � Kökenleri farklı, görevleri aynı
olan organlara analog organ
adı verilir.
7. Bazı bakteri türlerinin,
3. Aşağıdaki organ çiftlerinden hangisi kö- I. Clostridium tetani
kenleri aynı, işlevleri farklı olabilen homo- II. Bacillus subtilis
log organa örnek olamaz? III. Clostridium botulinum
A) Yunusun yüzgeci – İnsanın bacağı IV. Lactobacillus vulgaris
B) Balinanın yüzgeci – Fokun yüzme ayağı ikili adlandırılmalarına göre, hangi iki bak-
teri türü hücre ve protein yapısı bakımın-
C) İnsanın kolu – Yarasanın kanadı
dan diğerlerine göre daha çok benzerliğe
D) Arının kanadı – Sineğin kanadı sahiptir?
� Yapay sınıflandırmada analog
E) Böceğin trakesi – Kuşun akciğeri A) I ve II B) I ve III C) II ve III organlardan yararlanılır.
119
Temel Kavramlar 8. Aşağıdaki sütün grafiğinde temel sınıflandır- 11. Aşağıda sınıf ve familya sistematik birimlerini
� Canlıların köken (orjin) ben- ma birimleri ve bu birimlerde yer alan canlıla- gösteren Venn diyagramı ve bu diyagramda yer
zerliklerine, homolog organ- rın protein benzerlikleri verilmiştir. alabilecek bazı özellikler verilmiştir.
larına, akrabalık derecelerine, Protein benzerliği
biyokimyasal benzerliklerine, Familya Sınıf
protein benzerliklerine göre ya-
pılan bilimsel sınıflandırmaya
X Y Z
doğal (filogenetik) sınıflandırma
denir.
1. Takım birimine göre canlı çeşitliliği fazladır.

1 2 3 4 5 6 7 Sınıflandırma 2. Şube birimine göre bulundurduğu canlı sa-
birimleri
yısı daha azdır.
� Kökenleri aynı, görevleri farklı Bu sınıflandırma birimleri ile ilgili,
olabilen organlara homolog or- I. çiftleştiğinde kesin olarak verimli döl oluş- 3. Takım birimine göre bulundurduğu bireyler
ganlar denir. arasında karakter çeşitliliği daha azdır.
turan canlıların bulunduğu birim → 6,
II. aynı takımda bulunan canlıların birlikte bu- Belirtilen özelliklerin Venn diyagramında
lunduğu birimler → 4, 5 ve 7 gösterilen X, Y ve Z bölgeleri ile ilgili eşleş-
III. canlı sayısının en fazla olduğu birim → 4 tirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru
� Günümüzde bilimsel olarak eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır? verilmiştir?
kullanılan sınıflandırma filoge-
netik sınıflandırmadır. X Y Z
D) II ve III E) I, II ve III ––––––– ––––––– –––––––
A) 1 2 3
Palme Yayınevi B) 1 3 2
C) 2 3 1
� Ortak bir atadan gelen, yapı
ve görev bakımından benzer 9. Bir virüsün yapısında, D) 3 2 1
özelliklere sahip, doğada yalnız I. deoksiribonükleik asit, E) 3 1 2
kendi aralarında üreyebilen ve
II. protein kılıf,
verimli (kısır olmayan) yavrular
oluşturan bireyler topluluğuna III. ribonükleik asit
tür adı verilir. moleküllerinden hangileri kesin olarak bu-
lunur?
D) I ve II E) I, II ve III
� Türler ikili adlandırma yönte-
mine göre adlandırılırlar. İkili
12. Sistematik birimler ile ilgili olarak aşağıda-
adlandırma yönteminde ilk
ki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
kelime türün ait olduğu cinsi,
ikinci kelime ise tanımlayıcı adı A) Aynı takımda bulunan canlılar farklı cins-
ifade eder. Cins adı büyük, ta- lerde yer alabilir.
nımlayıcı ad küçük harfle baş- B) Aynı sınıfta bulunan canlılar aynı şubede
10. Protista aleminde yer alan paramesyumda,
lar. yer alır.
I. kamçı, C) Aynı ailede bulunan canlılar arasındaki
II. çekirdek, benzerlik, aynı cinste bulunanlara göre
III. kontraktil koful daha fazladır.
D) Farklı türe ait bireyler aynı sistematik kate-
� Pinus nigra hücresel yapılarından hangileri bulunmaz?
Cins Tanımlayıcı
gori içinde yer alabilir.
ismi isim A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II E) Aynı cinste bulunan canlıların türleri farklı
Tür ismi olabilir.
1. A 2. B 3. E 4. C 5. B 6. A 7. B 8. E 9. B 10. A 11. D 12. C

120
Temel Kavramlar
2. TEST
� İki farklı türün cins adlarının
aynı olması yakın akraba ol-
1. Memeli bir canlı türüne ait sağlıklı bireyler- 4. Protista aleminde yer olan “öglena”, “para- duklarını gösterir. Cins isimleri
de aşağıdakilerden hangisi kesinlikle aynı- mesyum” ve “amip” canlı grupları ile ilgili aşa- farklı olan canlıların tanımlayıcı
dır? ğıdaki özelliklerden hangisi ortak değildir? isimlerinin aynı olması bu can-
A) Aktif hareket etme lıların akraba olduğunu göster-
A) Vücut büyüklüğü B) Protein yapısı mez.
B) Oksijenli solunumla enerji üretme
C) Kromozom sayısı D) Hücre sayısı
C) Çekirdeğe sahip olma
E) Enzim miktarı
D) Fotosentez yapma � Bir türü meydana getiren sağ-
E) İkiye bölünme ile üreme lıklı bireylerin tamamı aynı kro-
mozom sayısına sahiptir.
2. Aşağıda özellikleri verilen üç farklı deney tü-

püne eşit miktarda HIV virüsü ekleniyor. De-
� Aynı kromozom sayısına sahip
ney sonunda sadece C tüpündeki virüslerin
5. olan canlılar aynı tür içinde yer
çoğaldığı gözleniyor.
almak zorunda değildir.
X
Y
Z
� Türler hiyerarşik gruplar içinde
yer alırlar. Türler cinslere, cins-
ler ailelere, aileler takımlara, ta-
Canlı epitel Glikoz, amino asit Canlı lenfosit
hücreleri vitamin, mineral hücreleri kımlar sınıflara, sınıflar şubele-
re, şubeler alemlere yerleştirilir.
Palme Yayınevi
A B C Bir bakteriyofaja ait X, Y ve Z kısımları ile

ilgili,
Buna göre HIV virüsü ile ilgili,
I. X kısmı baş olarak adlandırılıp yönetici
I. Parazit olduğundan sadece monomer be-
molekül olan DNA’yı içerir. � Türden âleme doğru gidildikçe;
sinlerin bulunduğu ortamda üreyebilir. ortak özellikler azalırken, birey
II. Y kısmı kuyruk olarak adlandırılıp baş ve
sayısı ve çeşitlilik artar.
II. Epitel hücrelerini konak olarak kullanamaz. kuyruk iplikçikleri ile bağlantılıdır.
III. Canlı hücrelerin bulunduğu her ortamda III. Z kısmı kuyruk iplikçileri olarak adlandırı-
lıp bakteriye tutunmak için kullanılır.
üreyebilir.
� Âlemden türe doğru gidildikçe;
ifadelerinden hangileri doğrudur? ortak gen ve protein çeşidi ar-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II tarken, birey sayısı ve çeşitlilik
azalır.
D) I ve III E) II ve III D) I ve III E) I, II ve III
� Herhangi bir sistematik birime

birlikte giren canlılar, daha bü-
3. Aşağıdakilerden hangisi bakterilerde görü-
yük birimlere de birlikte girer-
lebilecek bir özellik değildir? 6. Yönetici mülekül olarak DNA içeren bir vi- ler. Ancak küçük birimlere bir-
A) Konjugasyon rüsün genomunda aşağıdakilerden hangisi likte girmek zorunda değildir.
bulunmaz?
B) Aktif hareket
C) Endospor oluşturma A) Sitozin B) Deoksiriboz
� Aynı türü oluşturan bireylerin;
D) Eşey hücresi oluşturma C) Timin D) Fosfat kromozom sayıları, sistemsel
E) Yağ sentezi E) Riboz özellikleri ve üreme şekilleri ay-
nıdır.
121
Temel Kavramlar 7. Virüslere ait olan, 10. Arkebakteriler alemine giren canlılarda,
� Günümüzde geçerli olan sı- I. hücresel yapıya sahip olmama, I. ribozom,
nıflandırmada canlılar bakteri-
II. genetik materyalin mutasyona uğraması, II. nükleik asit,
ler, arkebakteriler, protistalar,
mantarlar, bitkiler ve hayvanlar III. konak hücre dışında kristal hale geçme III. kloroplast,
olarak altı âlemde sınıflandırılır- özelliklerinden hangileri virüslerin herhan- IV. çekirdek
lar. gi bir canlı grubuna yerleştirilmesini zor- hücresel yapılarından hangileri bulunur?
laştırır?
A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
� Bakteriler ve arkebakteriler D) I ve III E) I, II ve III

âlemlerini oluşturan canlılar
prokaryot hücre yapısına, diğer 11. Polimer besinler ile virüslerin bulunduğu bir
âlemlerde yer alan canlılar ise deney tüpüne t1 anında glikoz, amino asit, vi-
ökaryot hücre yapısına sahip- 8. Aşağıdaki sütun grafiği sınıflandırma birimle- tamin ve minerallerden oluşan bir besin çözel-
tir. tisi ilave edilmiştir.
riyle ortak protein çeşidi arasındaki bağlantıyı
göstermektedir. Bu süreçte virüs sayısında meydana gelen
Ortak protein çeşidi değişim aşağıdakilerden hangisinde doğru
olarak verilmiştir?
� Bakteri âleminin üyeleri tek A) Virüs sayısı B) Virüs sayısı

hücreli, halkasal DNA’ya sahip,
zarla çevrili organelleri olma-
yan organizmalardır.
Sınıflandırma Palme Yayınevi
I II III birimi
t1 Zaman t1 Zaman
Buna göre I, II ve III ile gösterilen sınıflan- C) Virüs sayısı D) Virüs sayısı
dırma birimleri aşağıdakilerden hangisidir?
� Bakterilerin hücre zarının üze-
rinde “peptidogolikan” yapılı I II III
hücre duvarı bulunur. Bazı tür-
A) Tür Alem Familya t1 t1
lerde ise hücre duvarının üze- Zaman Zaman
rinde kompleks karbonhidrat B) Tür Şube Familya
yapılı kapsül adı verilen koru- C) Cins Familya Tür E) Virüs sayısı
yucu bir tabaka daha yer alır.
D) Alem Tür Cins
E) Sınıf Alem Familya
t1 Zaman
� Sadece oksijenli solunum ya-
pabilen bakteri türlerinde solu-
12. Bazı bakteriler aşırı sıcak, soğuk, kurak ve
num işini, hücre zarının katlan-
9. Birbirlerine benzer çok fazla özelliğe sahip yüksek asitli ortamlarda yaşayabilmektedir.
masıyla oluşan “mezozom” adı
olan iki canlının aynı türden olduğunu aşa-
verilen bir yapı yerine getirir. Bakterilerin olumsuz şartlara dayanabil-
ğıdakilerden hangisi kesin olarak kanıtlar?
mesi ve canlılığını sürdürebilmesi aşağıda-
A) Aynı kökene sahip organların varlığı ki özelliklerden hangisiyle ilgilidir?
B) Aynı beslenme tipine sahip olmaları
A) Eşeysiz çoğalma
C) Çiftleştiklerinde kısır olmayan döller oluş-
B) Konjugasyon yapma
� Bakterilerde halkasal yapıda turmaları
olan DNA sitoplazmada ser- C) Endospor oluşturma
D) Kromozom sayılarının aynı olması
best olarak bulunur ve üzerin- D) Mutasyona uğrama
E) Benzer proteinlere sahip olmaları
de protein kılıf yoktur. E) Hücre çeperine sahip olma
1. C 2. A 3. D 4. D 5. E 6. E 7. D 8. A 9. C 10. A 11. D 12. C

122
Temel Kavramlar
3. TEST
� Bazı bakterilerde hücre
DNA'sından bağımsız çoğalan
1. Tarihte mantarlar kök ve gövde gibi yapısal 4. • Larva döneminde solungaç, ergin dönem- küçük ve halka biçiminde plaz-
formların olmamasına karşın yerden bitiyor de akciğer ve deri solunumu yapma mit adı verilen DNA'lar bulunur.
gibi görülmesi ve hareket etmemesi nedeniyle • Soğuk kanlı (değişken ısılı) olma
bitkilere daha yakın bir form olarak kabul edil-
• Döllenme ve gelişmeyi su içinde gerçek-
miş ve bitki alemi içine yerleştirilmiştir. Ancak
leştirme
daha sonra mikroskobun gelişmesi ile yapılan
incelemeler bitkiler ve mantarların tamamen Yukarıdaki özelliklere sahip hayvanların � Bakteriler çoğunlukla pasif ola-
farklı olduğunu göstermiştir. aşağıdaki sınıflandırma birimlerinden han- rak yer değiştirir. Ancak bazı
gisinde birlikte bulunacağı kesindir? türlerinde aktif hareket etme-
Mantarlara ait olan,
yi sağlayan kamçı adı verilen
I. klorofil içermeme, A) Tür B) Familya C) Cins uzantılar bulunur.
II. ökaryot hücre yapısına sahip olma, D) Takım E) Sınıf
III. besin döngüsünde tüketici olarak görev
yapma
özelliklerinden hangileri bu organizmaların
� Bazı bakteri türlerinde yüzey-
bitkiler alemine ait olmadığını destekler?
lere ve birbirlerine tutunma-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 5. Aşağıda filogenetik sınıflandırmada kullanılan yı sağlayan pilus adı verilen
uzantılar bulunur.
D) I ve III E) I, II ve III sistematik birimlerle ilgili grafikler verilmiştir.
Özellik Özellik
I III
2. Aşağıdaki grafikte bir enzimin çalıştığı sıcaklık
aralığı gösterilmiştir. II IV � Bakterilerin bazıları ototrof,
Palme Yayınevi
Sistematik Sistematik bazıları ise heterotrof beslenir.

Tepkime hızı →
birim birim
Cins Takım Şube Familya
Heterotrof beslenen türler ara-
sında parazit ve saprofitler yer
alır.
Grafiklerde numaralarla gösterilen özel-
likler ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi
20 40 60 80 100 yanlıştır?
Sıcaklık (°C) →
A) I. eğri canlı sayısı olabilir.
Bu enzime sahip olan canlı türü aşağıdaki
B) II. eğri ortak özellikler olabilir. � Bakteriler eşeysiz üremeyle ve
alemlerden hangisinde bulunur?
C) III. eğri ortak gen sayısı olabilir. ikiye bölünerek çoğalırlar. Ayrı-
A) Protista ca bakterilerde kalıtsal çeşitlilik
D) IV. eğri canlı çeşidi olabilir.
B) Mantar sağlayan ancak birey sayısında
E) IV. eğri protein benzerliği olabilir.
C) Arkebakteri artışa yol açmayan konjugas-
D) Bitki yon adı verilen mekanizma da
görülür.
E) Bakteri
3. Memeli hayvanlar diğer omurgalı hayvan-

lardan,
6. Omurgalı hayvan sınıflarının tümünde aşa- � Bazı bakteriler olumsuz çevre
I. alyuvarda hemoglobin bulundurma,
ğıdaki özelliklerden hangisi ortak olarak koşullarında endospor denilen
II. yavrularını sütle besleme, görülür? yapıya dönüşür. Endospor,
III. gelişmiş sindirim sistemine sahip olma çevre koşulları bakterinin yaşa-
özelliklerinden hangileriyle ayrılırlar? A) Solungaç solunumu B) Kapalı dolaşım ması için uygun hale geldiğin-
de tekrar bakteriye dönüşür.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II C) İç döllenme D) Sıcak kanlı olma
Endosporda metabolizma hızı
D) I ve III E) II ve III E) Dış gelişme çok düşüktür ve endospor bir

üreme şekli değildir.
123
Temel Kavramlar 7. Hücrelerinde, 10. Aşağıdaki canlı çiftlerinden hangisi aynı

� Arkebakteriler âlemine ait tür- • mitokondride ATP sentezleme, alem içinde yer almaz?
lerin bazıları okyanus ve göl A) Paramesyum – Amip
• karbondioksitten glikoz sentezleme,
dipleri, aşırı tuzlu ve sıcak böl-
geler gibi aşırı çevre koşulların- • ribozomlarında protein sentezleme B) Arı – Balina
da yaşayabilirken, bazıları ise olaylarının tamamını gerçekleştirebilen C) Bira mayası – Eğrelti otu
normal koşullarda yaşayabilir. canlı türü aşağıdakilerden hangisinde ve- D) E.coli – Siyanobakteri
rilmiştir?
E) Karpuz – Fesleğen
A) Öglena
B) Siyanobakteri
C) Kemosentetik bakteri
� Arkebakterilerin halkasal ya-
D) Saprofit mantar
pıdaki DNA'ları sitoplazmada
bulunur. E) Parazit bakteri 11. Filogenetik sınıflandırmada bilim insanlarının
oluşturduğu filogenetik ağaçlar, evrimsel sü-
reçte canlıların sahip oldukları özelliklere göre
ayrılmalarını açıklar. Aşağıda verilen filogene-
tik ağaçta, bitkilerin morfolojik ve anatomik
yapıları dikkate alınarak bazı dallanma nok-
8.
� Bazı arkebakteri türlerinde Alem Hayvanlar taları ve bu dallanmaya neden olan özellikler
hücre duvarı bulunmazken, Şube Omurgalılar belirtilmiştir.
hücre duvarına sahip olanların Kara yosunu Eğrelti otu Çam Buğday Bezelye
Sınıf Memeliler
yapısı da bakteri hücre duva- X
rından farklılık gösterir. Takım Etçiller Palme Yayınevi Gerçek
çiçek
Familya Kedigiller Tohum
Cins Kediler İletim demeti
Tür Ev kedisi (Felis domes-

Buna göre filogenetik ağaçtaki “X” nokta-
ticus)
sındaki dallanmaya aşağıda verilen faktör-
� Arkebakterilerin DNA’ları ökar- Yukarıdaki tabloda verilen bilgiler kullanı- lerden hangisi neden olmuştur?
yotlarda olduğu gibi histon
larak aşağıdaki yorumlardan hangisi yapı-
proteini içerir. A) Çenek sayısı B) Embriyo sayısı
lamaz?
A) Bazı hayvanlar memelidir. C) Stoma miktarı D) Kloroplast miktarı
B) Bütün memeliler etçildir. E) Kozalak oluşumu

C) Bazı omurgalılar etçildir.
� Temel olarak arkebakteriler D) Kedigiller omurgalıdır.

sıcağı sevenler (termoasidofil- E) Bütün kediler memelidir.
ler), tuzu sevenler (halofiller) ve
metan üretenler (metanojenler)
olmak üzere üç grupta incele- 12. Ergin iki yaşamlılar ve sürüngenlerde,
nir. I. iç döllenme yapma,
II. dış gelişme gösterme,
9. Aşağıdaki canlı türlerinden hangisi omur-
III. vücudun pullarla örtülü olması,
gasız hayvanlar içinde yer almaz?
IV. başkalaşım geçirme
A) Toprak solucanı B) Arı
� Protista âlemine ait canlılar C) Yılan D) Planarya
ökaryot hücre yapısındadır. A) Yalnız II B) I ve II C) II ve IV
Genelde tek hücreli, bazıları E) Kelebek
D) I, II ve IV E) I, III ve IV
çok hücrelidir.
1. D 2. C 3. A 4. E 5. E 6. B 7. A 8. B 9. C 10. C 11. A 12. A
124
Temel Kavramlar
4. TEST
� Protista âlemi genel anlam-
da kamçılılar, kök ayaklılar,
1. Aşağıda verilen canlı gruplarından hangi- 4. Protista aleminde yer alan canlıların tü- sporlular, silliler, algler ve cı-
sindeki tür çeşitliliği ve sayısı diğerlerinden münde aşağıdaki özelliklerden hangileri vık mantarlar olmak üzere altı
daha fazladır? ortak olarak bulunur? grupta incelenir.
A) Omurgalılar
A) Ökaryot hücre yapısı
B) Balıklar
C) Memeliler B) Kontraktil koful taşıma
D) Sürüngenler C) Heterotrof beslenme � Kamçılılar grubunun en bilinen
E) İki yaşamlılar örnekleri öglena ve tripanozo-
D) Tek hücreli olma
madır. Tek hücreli olan bu can-
E) Kamçı içerme lılardan öglena hem fotosentez
2. Aşağıda beş farklı omurgalı hayvana ait bazı
özellikler verilmiştir. yapar, hem kamçısını kullana-
rak aktif hareket eder hem de
heterotrof beslenir. Tripano-
Gelişim sürecinde Vücut ısısını ayar-
zoma ise parazit olup insanda
layabilen sıcakkanlı
başkalaşım geçirir. Afrika uyku hastalığına neden
bir canlıdır. 5. Aşağıda dört farklı bitkinin ikili adlandırmaları
1 2 verilmiştir.
olur.

Akciğerlerine Ergin bireylerinde Pinus
Pinus
bağlı hava keseleri solungaç solunum alba nigra
vardır. görülür. Morus � Kök ayaklılar grubunun en bi-
Morus
3 4 I alba III nigra linen örneği amiptir. Oluştur-
dukları yalancı ayaklarını bes-
II IV
lenme (fagositoz ile) ve hareket
Yavrularını sütle
Palme Yayınevi
için kullanırlar.
besler. Bu bitkilerin ikili adlandırmalarına bakıla-
5 rak aşağıdaki yorumlardan hangisi yapıla-
Bu canlılar ile ilgili aşağıdaki eşleştirmeler- maz?
den hangisi yanlıştır? A) I. ve II. bitkiler aynı şubede bulunur. � Sporlular grubunun en bilinen
A) 1 → Kurbağa B) III. ve IV. bitkilerin cins isimleri farklı tanım- örneği plazmodyumdur. Para-
B) 2 → Yılan layıcı isimleri aynıdır. zit özellik gösteren plazmod-
C) 3 → Güvercin yum insanda sıtma hastalığına
C) Bu bitkiler dört farklı türe aittir.
D) 4 → Hamsi yol açar.
D) II. ve IV. bitkiler aynı cinse aittir.
E) 5 → Balina E) I. ve II. bitkinin çaprazlanması sonucu ve-
rimli döl oluşmaz.
3. • Fotosentetik bakteri
� Silliler grubunun en bilinen ör-
• Kemosentetik bakteri
neği paramesyumdur Parames-
• Saprofit bakteri
yum bakteriler ve diğer küçük
• Parazit bakteri canlıları fagositoz ile hücre içine
Yukarıda verilen canlı grupları, alarak beslenir.
6. Canlı türleri ile ilgili verilen aşağıdaki bilgi-
I. sitoplazmada ATP sentezi, lerden hangisi yanlıştır?
II. basit organik moleküllerden kompleks or-
ganik madde sentezi, Canlı türü Hücre tipi Alem
III. hücre dışında polimer moleküllerin hidrolizi � Algler bir hücreli yada çok
A) Amip Ökaryot Protista hücreli olabilen fotosentetik
olaylarından hangilerini ortak olarak ger-
B) Bira mayası Ökaryot Mantar organizmalardır. Yeşil dışında
çekleştirirler? içerdikleri renk pigmentleri sa-
C) Siyanobakteri Prokaryot Bakteri
yesinde farklı renklerde (kah-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Algler Ökaryot Bitkiler verengi, sarı, kırmızı) görülür-
D) II ve III E) I, II ve III E) Toprak solucanı Ökaryot Hayvanlar ler.
125
Temel Kavramlar 7. Aşağıdaki özelliklerden hangisi vücut sı- 10. Dış görünüşleri bakımından birbirine çok
� Cıvık mantarların tamamı hete- caklığını sabit tutabilen (endotermik) benzeyen, ancak aralarında bazı farklılıklar
rotrof beslenir. Organik mad- omurgalı bir hayvanda görülmeyebilir? bulunan memeli iki hayvanın aynı türden
deleri ayrıştıran türleri saprofit olduklarını aşağıdaki özelliklerden hangisi-
A) İç iskelet
özellik gösterir. Tek hücreli nin benzer olması en iyi gösterebilir?
olup amiplere benzer bir şekil- B) Akciğer solunumu
A) Solunum organlarının
de hareket ederler.
C) Bilateral simetri B) Protein yapılarının
D) İç gelişme C) Sindirim enzimlerinin
E) Kapalı dolaşım sistemi D) Hücresel solunumda görevli enzimlerin
E) Boşaltım ürünlerinin
� Mantarlar âleminin (fungi) tüm

üyeleri heterotrof beslenir. 11. Aşağıdaki tabloda bir virüs çeşidinin beş farklı
8. Aşağıdaki grafik bir çözeltide bulunan virüs
ortamdaki üreme durumları verilmiştir.
sayısının zamana bağlı değişimini göstermek-
tedir. Sinir hücresi –
Virüs sayısı E.coli bakterisi +
Monomer içeren besi ortamı –
� Mantarlar âlemindeki türler, Parankima hücresi –

belirgin hücre duvarının olma- Zaman
t1 B. subtilis bakterisi –
sı, sporla çoğalmaları ve ge-
Palme Yayınevi
nellikle hareketsiz olmaları gibi
(+: üreme var, –: üreme yok)
nedenlerle bitkilere benzerlik Buna göre t1 anında çözeltiye,
gösterirler. I. canlı hücreler, Tabloya göre bu virüsle ilgili,
II. enzim ve ATP, I. Bakteri hücresinin bulunduğu her ortamda

üreyebilir.
III. monomer besin
II. Bulunduğu ortamdaki monomer besinleri
yapılarından hangilerinin eklenmesi virüs
kullanamaz.
sayısındaki değişime neden olmuştur?
III. Parankima ve sinir hücrelerinde üreyemez.
� Mantarların hücre duvarları yorumlarından hangileri yapılamaz?
kitin yapılıdır. Kök, gövde gibi
yapısal formları yoktur. Ayrıca
iletim demetleri bulunmaz. Ta- D) I ve III E) II ve III
mamı heterotrof beslenir. Bu
özellikleri ile bitkilerden ayrılır-
lar.
12. Sürüngen, kuş ve memeliler sınıfına giren
9. Hayvanlar aleminde yer alan tüm canlılarda hayvanlarda,
aşağıdaki özelliklerden hangisi ortak değil- I. akciğer solunumu,
dir? II. iç döllenme,
A) Ökaryot hücre yapısı III. kapalı dolaşım
� Mantarlar âlemindeki organiz-

B) Bilateral simetri özelliklerinden hangileri ortak olarak bulu-
maların bazıları saprofit, ba- C) Heterotrof beslenme nur?
zıları parazit özellik gösterir.
D) Uyarıya tepki verme A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Oksijenli ve oksijensiz solunum
yapan organizmalara sahiptir. E) DNA ve RNA içerme D) II ve III E) I, II ve III
1. A 2. B 3. C 4. A 5. A 6. D 7. D 8. A 9. B 10. B 11. A 12. E

126
Temel Kavramlar
5. TEST
� Bir hücreli mayaların dışında
mantarların yapısında hif de-
1. Bir hücrenin aşağıdaki özelliklerden hangi- 4. Mantarlar aleminde yer alan canlılarda, nilen dallanmış ince iplikçikler
sine sahip olması, bu hücreye sahip olan bulunur. Hifler dallanıp birleşe-
I. parazit beslenme,
canlı türünün bulunabileceği alemi tahmin rek miselleri oluşturur.
etme konusunda hiçbir fikir vermez? II. kitin yapılı hücre duvarına sahip olma,
A) Ribozomda protein sentezlemesi III. ökaryot hücre yapısına sahip olma,

B) Golgi organeline sahip olması IV. sporla çoğalma
C) Hücre duvarı bulundurması
özelliklerinden hangileri görülebilir?
D) Çekirdek içermemesi
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III
E) Nişasta depolaması
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
� Mantarlar âlemi maya man-
tarları, küf mantarları ve şap-
2. Aşağıda üç farklı bitki türünün iletim demeti kalı mantarlar olmak üzere üç
bulundurup bulundurmama ve tohum üretip grupta incelenir.
üretememe özellikleri verilmiştir.
5. Aşağıda iki farklı organizmanın filogenetik sınıf-

Damarsız Damarlı landırmaya göre sistematik adları verilmiştir.
tohumsuz tohumsuz
Octapus vulgaris Vulpes vulpes
Damarlı
X tohumlu Z
a b x y
Y C Z
� Maya mantarları tek hücreli
Palme Yayınevi
Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğru olup tomurcuklanma ile çoğa-

Bu bilgilere göre bu bitki türlerinin evrimsel
değildir? lır.
açıdan basitten gelişmiş olana doğru sıra-
lanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiş- A) a ve x, organizmaların cins adlarını belirtir.
tir? B) C ve Z, organizmaların tür adlarını belirtir.
C) b ve y aynı olsaydı, bu iki organizma çift-
A) X – Y – Z
leştirildiğinde verimli döller verirlerdi.
B) Y – X – Z
D) C ve Z, filogenetik sınıflandırmada en kü-
C) Z – Y – X
çük sistematik birimi ifade eder.
D) X – Z – Y
E) a ve x, organizmaların akrabalık derecele-
E) Z – X – Y Küf mantarları organik madde
rini belirlemede kullanılır. �
artıklarını çürüterek yaşarlar.
Çoğalmak için ürettikleri spor-
lar besinlerin küflenmesine ne-
den olur.
3. Mantar ve bitki hücrelerinde,
I. hücre duvarının yapısı, 6. Hayvanlar aleminin omurgalılar şubesinde

II. DNA'nın bulunduğu hücresel yapı, yer alan tüm canlılarda aşağıdaki özellik-
III. depolanan polisakkarit çeşidi, lerden hangisi ortak olarak gözlenmez?
IV. ribozomun yapısı A) Heterotrof beslenme

özelliklerinden hangilerinin aynı olması B) Eşeyli üreme
beklenir? C) İç döllenme � Bitkiler ökaryot hücre yapısına
sahip, kloroplastlı, çok hücreli
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) İç iskelete sahip olma
canlılardır. Ayrıca bitki hücrele-
D) II ve IV E) III ve IV E) Hareketlerini çizgili kaslarla sağlama ri selüloz içeren hücre duvarına
sahiptir.
127
Temel Kavramlar 7. Aşağıda verilen omurgalı canlılardan hangi- 10. Bir hayvanın embriyonik gelişimi sırasında
� Bir bitkinin yapısı temel olarak sinin bulunduğu sınıf diğerlerinden farklıdır? sırtta notokord (sırt ipliği) ve sinir şeridi oluş-
toprak üstü ve toprak altı yapı- turduğu gözlenmiştir.
A) Fok B) Kirpi C) Fare
lar olmak üzere iki kısımda ince-
Bu canlı gelişimini tamamladığında aşa-
lenir. Yaprak, gövde, dal, çiçek D) Kanguru E) Timsah
ğıdaki hayvan gruplarından hangisinin bir
ve meyve toprak üstü yapıları,
üyesi olamaz?
kök ise toprak altı yapıları oluş-
turur.
A) Memeli B) Sürüngen
8. Aşağıda etçiller (carnivora) takımına ait bazı C) Kuş D) Solucan

hayvanların filogenetik ağaçta ayrılması şe- E) Balık
matik olarak gösterilmiştir.
Panthera Mephitis Lutra lutra Canis Canis

1. pardus mephitis (Avrupa familiaris lupus
(Leopar) (Çizgili kokarca) su samuru) (Evcil köpek) (Kurt)
11. Aşağıda bazı omurgalı hayvanlara ait özellikler

� Yaprak bitkilerde fotosentezin 2. Panthera Mephitis Lutra Canis verilmiştir.
yapıldığı organdır. Çoğu kara-
sal bitkide yaprak yüzeyi say-
Derileri keratin
dam, pürüzsüz ve kaygan bir 3. Felidae Mustelidae
Canidae pullarla kap-
tabaka ile kaplıdır. Kütikula adı Vücut sıcak-
Gaz alış verişi lıdır.
verilen bu mumsu tabaka bitki- lıkları, çevre
akciğerlerde sıcaklığına
nin su kaybını önler.
gerçekleşir. İç döllenme bağlı olarak
Palme Yayınevi değişir.
4. Carnivora dış gelişme
gözlenir.
Şemadaki canlılar ile ilgili,
Buna göre, verilen özellikler aşağıdaki
I. Çizgili kokarca ve Avrupa su samuru aynı
omurgalı hayvan sınıflarından hangisine
familyanın farklı cinslerinde yer alırlar.
aittir?
II. Evcil köpek ve kurt aynı familyanın farklı
takımında yer alırlar. A) Balık B) Sürüngen
C) Kuş D) Memeli
� Karasal bitkilerin yaprağında III. Evcil köpek ile kurt, çizgili kokarca ile su
bulunan stomalar gaz alış ve- samuruna göre evrimsel açıdan daha ya- E) İki yaşamlı
rişini sağlar ve bitkinin buhar kın akrabadır.
halinde su kaybını kontrol eder. IV. Şemadaki 5 farklı tür, 3 farklı familyada yer
alır.
yargılarından hangileri doğrudur? 12. Memeliler sınıfında yer alan ve kromozom
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III sayıları birbirinden farklı olan A türüne ait
dişi bir birey ile B türüne ait erkek bir bire-
yin vücut hücrelerinde,
I. gonozom sayısı,
II. otozom sayısı,
� Gövde ve dalların en önemli gö- III. gonozom çeşidi

revi, madde iletimini sağlamak- 9. Canlıların toplandığı altı alemin kaç tane- niceliklerinden hangilerinin farklı olması
tır. Bu yapıların içinde madde beklenir?
sinde kloroplast organeli içeren türler bu-
taşınımını sağlayan iletim de-
lunur?
metleri (ksilem ve floem) bulu- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
nur. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
1. A 2. D 3. D 4. E 5. C 6. C 7. E 8. D 9. B 10. D 11. B 12. E

128
Temel Kavramlar
6. TEST
� Kökler bitkiyi toprağa bağlar ve
gerekli olan su ve mineralleri
1. İğ ipliklerinin oluşmasını önleyen bir madde, 4. Aşağıdaki omurgalı hayvan türlerinin han- alır. Ayrıca havuç gibi bazı bit-
I. bakteri, gisi ergin dönemlerinde birden fazla solu- kilerin kökleri depolama organı
num organını aktif olarak kullanabilir? olarak iş görür.
II. bitki,
A) Kurbağa
III. hayvan
B) Timsah
hücrelerinden hangilerine verildiğinde hüc-
C) Kertenkele
re bölünmeye devam eder?
D) Yunus
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Penguen
2. Aşağıdaki tabloda beş farklı omurgalı hayvan 5.

türünün erginlerinde bazı özelliklerin bulunma Özellik � Bitkiler âlemi, tohumsuz bitkiler
(+) ve bulunmama (–) durumları verilmiştir. Canlı Hücre
ve tohumlu bitkiler olmak üzere
Çekirdek Klorofil iki ana gruba ayrılır.
duvarı
Türler
Özellik K Var Var Var
I II III IV V L Var Var Yok
Akciğer + – + + + M Yok Var Var
solunumu
Sabit vücut Tablodaki verilere göre K, L ve M canlı
+ – – + +
sıcaklığı grupları ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden
Palme Yayınevi
Kıl – – – + – hangisi doğrudur?
Üç odalı – – + – – K L M
kalp
A) Bakteri Mantar Bakteri
Tabloya göre numaralandırılmış canlıların B) Mantar Bakteri Bitki � Tohumsuz bitkiler damarsız
ait olduğu sınıf ile ilgili aşağıdaki eşleştir- C) Bitki Mantar Bakteri tohumsuz bitkiler ve damarlı
melerden hangisi doğru değildir? tohumsuz bitkiler; tohumlu bit-
D) Bakteri Mantar Bitki
kiler ise açık tohumlu bitkiler ve
A) I → Kuş E) Bitki Hayvan Mantar
kapalı tohumlu bitkiler olmak
B) II → Balık üzere sınıflandırılır.
C) III → Sürüngen
D) IV → Memeli
E) V → İki yaşamlı
6. Mantarlar ile ilgili,
I. Ürettikleri antibiyotikler insanlardaki bazı

hastalıkların tedavisinde kullanılır.
3. Bitkiler aleminde aşağıdaki özelliklerden
hangisine sahip canlı türü bulunmaz? II. Bazı türleri su ve minerallerin topraktan
A) Gerçek çiçek ve meyveye sahip olan emilimi için bitkiye geniş bir kök yüzey
B) Her mevsim yeşil kalan alanı sağlar.
C) Glikozun fazlasını glikojen olarak depola- III. Ototrof olan türleri besin zincirinin birinci � Damarsız tohumsuz bitkilere
yan trofik düzeyinde yer alır. kara yosunları örnek olarak ve-
D) Enine kalınlaşma sonucu odunsu forma ifadelerinden hangileri doğrudur? rilir. İletim demetleri olmayan
kara yosunlarında gerçek kök
dönen
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II yoktur. Su ve mineralleri rizo-
E) Su ve monomer ihtiyacını başka bir bitki- it adı verilen köksü yapılarıyla
den karşılayan D) I ve III E) I, II ve III
alır. Metaganez ile ürerler.
129
Temel Kavramlar 7. Kuşlar sınıfında yer alan canlılarla ilgili 10. İki böcek türünün ortak bir atadan evrim-
� Damarlı tohumsuz bitkilere eğ- aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? leştiğinin kanıtlanmasında aşağıdaki kri-
relti otları örnek verilebilir. Da- terlerden hangisi dikkate alınmaz?
A) Vücutları tüylerle kaplıdır.
marlı tohumsuz bitkilerin iletim A) Gelişim benzerlikleri
demetleri vardır. Gerçek kök, B) Gagalarında diş bulunmaz.
B) Morfolojik benzerlikleri
gövde ve yaprakları bulunur. C) Gövde omurları kaynaşmıştır. C) DNA nükleotit dizilimi benzerlikleri
Tohum oluşturmadan, meta-
genez ile çoğalırlar. D) Yavrularını sütle beslerler. D) Homolog organ benzerlikleri
E) Uzun kemiklerinin içi boştur. E) Biyokimyasal yapı benzerlikleri
11. Üç farklı ortama bırakılan özdeş yapıdaki pa-

ramesyumların kontraktil kofullarının çalışma
hızları aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Kontraktil kofulun
8. çalışma hızı
Türler Bilimsel adları
I Salma trutta
� Tohumlu bitkilerde gerçek kök,
II Ciconia nigra
gövde ve yaprak bulunur. İletim
demetleri vardır. Bu gruptaki III Capoeta tinca
bitkilerde eşeyli ya da eşeysiz IV Pinus nigra I II III Ortam
üreme görülür. Eşeyli üreyen
bitkilerde döllenme ve tohum
V Zea mays Bu grafiğe göre, bu paramesyumların ya-
oluşumu gözlenir. Yukarıda bilimsel adları verilen türlerden Palme Yayınevi şadığı ortamların yoğunluklarının çoktan
hangisinin Capoeta trutta türüne daha ya- aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden han-
kın akraba olduğu söylenebilir? gisinde verilmiştir?
A) I – II – III B) II – I – III
A) I B) II C) III D) IV E) V
C) III – I – II D) II – III – I
E) III – II – I
12. Konakçı olarak E.coli bakterilerini kullanan

bir bakteriyofajın litik döngüsünde,
� Tohumlu bitkiler açık tohumlu I. bakteri metabolizması kullanılarak faja ait
ve kapalı tohumlu bitkiler ol- 9. Hayvanlar aleminde bulunan X, Y ve Z canlıla-
baş, kuyruk ve kuyruk ipliklerinin sentez-
mak üzere iki grupta incelenir. rı için,
lenmesi,
• X canlısının vücudunun keratinleşmiş pul- II. faj DNA’sına göre üretilen enzimlerle bak-
larla kaplı olduğu, teri DNA’sının hidroliz edilmesi,
• Y canlısının kaslı diyaframa sahip olduğu, III. bakteri duvarının parçalanması sonucun-
• Z canlısının akciğerlerine bağlı hava kese- da yeni oluşan virüslerin serbest kalması,
lerine sahip olduğu IV. fajın kuyruk iplikçiklerini kullanarak E.coli
bilinmektedir. hücresinin dışındaki özgül reseptörlere
bağlanması
Buna göre, X, Y ve Z canlıların evrimsel
evreleri hangi sıra ile gerçekleşir?
açıdan basitten karmaşığa doğru sıralanışı
hangi seçenekte gösterilmiştir? A) I – III – IV – II B) II – IV – I – III
� Açık tohumlu bitkilerin yap-
rakları çoğunlukla iğnemsidir.
C) II – I – IV – III D) IV – I – II – III
A) X – Y – Z B) X – Z – Y C) Y – Z – X
Gerçek çiçekleri yoktur ve ge- E) IV – II – I – lII
nellikle rüzgârla tozlaşırlar. D) Y – X – Z E) Z – X – Y
1. A 2. E 3. C 4. A 5. C 6. C 7. D 8. C 9. B 10. B 11. C 12. E

130
Temel Kavramlar
7. TEST
� Açık tohumlu bitkilerde tohum
bir örtüyle kaplanmamıştır. To-
1. Virüslerle ilgili, 4. Aşağıda verilen canlı alemlerinin hangisin- hum meyve içinde değil, koza-
I. Yönetici molekül olarak DNA ya da RNA de ototrof canlı türüne rastlanmaz? lak yapraklarının altında, açıkta
içerirler. A) Bakteriler B) Arkebakteriler bulunur. Çam, ardıç, ladin,
II. Kendi proteinlerini sentezlemek için ge- köknar gibi kozalaklı ağaçlar bu
C) Mantarlar D) Protistalar
grubun tipik bitki örnekleridir.
rekli olan ribozom ve diğer unsurları içer- E) Bitkiler
mezler.
III. Zorunlu hücre içi parazittirler. 5. Aşağıdaki grafiklerde bazı canlı türlerinin kalıt-
yargılarından hangileri doğrudur? sal çeşitliliklerinde gözlenen değişimler göste-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III rilmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III Kalıtsal çeşitlilik Kalıtsal çeşitlilik
x
2. Aşağıdaki tabloda X ve Y bakterilerinin farklı m

� Kapalı tohumlu bitkilerin ger-
ortamlardaki gelişme durumları verilmiştir. y n
çek çiçek ve meyveleri vardır.
Ortam özellikleri Zaman Zaman Tohum, yumurtalık içinde yer
I II
Bakteri İnorganik alır. Yumurtalığın gelişmesi
çeşidi Monomer Polimer
madde Kalıtsal çeşitlilik sonucu meyve oluşur. Tohum
içeren içeren
içeren a meyve ile kuşatılmıştır. Meyve-
X + - + ler tohumları korur ve yayılma-
b larını sağlar.
Y + - -
( +: gelişme var, -: gelişme yok) Zaman
III
Bu tabloya göre, Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi
Palme Yayınevi
I. X bakterisi hücre dışına sindirim enzimi yanlıştır?

salgılar. A) x ve y canlıları ortak bir atadan kökenlenip,
II. Y bakterisi ototrof beslenir. farklı şekilde evrimleşerek ayrılmışlardır.
III. X ve Y bakterileri oksijenli solunumla enerji B) m ve n canlıları arasındaki farklılaşma, x
üretir.
ve y canlıları arasındaki farklılaşmaya göre
� Kapalı tohumlu bitkiler tohum-
yorumlarından hangileri yapılabilir? daha azdır. daki çenek sayısına göre tek
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II C) a canlısının kalıtsal çeşitliliği zamanla aza- çenekli ve çift çenekli olarak iki
D) I ve III E) II ve III lırken, b canlısınınki artmıştır. grupta incelenir.
D) m ve n canlıları arasındaki evrimsel dallan-

3. Toprak solucanları hermafrodit canlılardır. ma belirli bir zamandan sonra sabit kal-
Buna rağmen genellikle başka toprak solu-
mıştır.
canlarıyla çiftleşmeyi tercih ederler.
E) II. ve III. grafikteki canlılar aynı türün birey-
Bu durum,
leri şeklinde evrimleşmişlerdir.
I. kısa sürede çok yavru üretme,
II. yavrular arasındaki genetik çeşitliliği artır-
6. Aşağıdaki omurgalı hayvan çiftlerinden
ma, � Tek çenekli bitkiler (monoko-
hangisi aynı sınıf içerisinde yer alır?
III. ebeveynler arasında yavru bakımını pay- tiledon) çoğunlukla tek yıllık,
laşma A) Keklik – Penguen otsu bitkilerdir. Enine kalın-
B) Köpek balığı – Balina laşmayı sağlayan kambiyum
olaylarından hangilerini sağlamaya yönelik
bulunmaz. Tek çenekli bitki-
bir adaptasyondur? C) Yılan – Kurbağa
lerin yapraklarında paralel da-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) Yarasa – Kanarya marlanma görülür. Kökleri de
D) I ve III E) I, II ve III E) Timsah – Fare genellikle saçak kök sistemi
şeklindedir.
131
Temel Kavramlar 7. Arkebakteriler aşırı çevre koşullarında yapısı 10. • Dışarıdan hazır organik besin alma
� Çift çenekli bitkiler (dikotiledon), bozulmadan kalan enzimlere sahiptir. • Kloroplasta sahip olma
tek yıllık ya da çok yıllık olup;
Arkebakterilerin sahip oldukları bu enzimler, • Selüloz yapılı hücre duvarı bulundurma
bazıları otsu, bazıları odunsu
gövdelidir. Gövdelerinde enine I. zehirli metallerle kirlenmiş suların arıtılması, Yukarıdaki özelliklerin tamamına,
kalınlaşmayı sağlayan kambi- I. saprofit mantar,
II. biyogaz üretimi,
yum bulunur. Çift çenekli bit-
III. atık maddelerin zehirli özelliklerinin gide- II. böcekçil bitki,
kilerin yapraklarında ağsı da-
marlanma görülür. Bu gruptaki rilmesi III. öglena
bitkilerin kökleri kazık kök siste- alanlarının hangilerinde kullanılabilir? canlılarından hangileri sahip olamaz?
mi şeklindedir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
� Hayvanlar âlemindeki canlı- 11. Aşağıda bakteriyofajın E. coli bakterisi içinde-

8. Farklı sınıflandırma basamaklarında bulu-
lar heterotroftur. Çoğunlukla ki litik döngüsü şematize edilmiştir.
nan canlıların ortak gen miktarları arasın-
eşeyli ürerler ve hücre duvarı
daki ilişki aşağıdaki grafiklerden hangisin-
bulundurmazlar. E.coli
de doğru olarak gösterilmiştir? E.coli DNA’sı
T4 DNA’sı
A) Ortak gen miktarı B) Ortak gen miktarı
Litik
� Hayvanlar âlemi omurgasızlar döngü
ve omurgalılar olmak üzere iki Palme Yayınevi
gruba ayrılır.
Familya Takım Birim Tür Cins Birim
C) Ortak gen miktarı D) Ortak gen miktarı
Bu şemaya göre bakteriyofajın litik döngü-

� Omurgasız hayvanlar; sün-
süyle ilgili,
gerler, sölenterler, solucanlar, I. Fajın DNA’sı hücre içine girerken protein
yumuşakçalar, eklem bacaklı- Alem Şube Birim Takım Şube Birim
kılıf hücre dışında kalır.
lar, derisi dikenliler olmak üze-
E) Ortak gen miktarı
re altı grupta incelenir. II. Oluşan yeni fajlar bakterinin hücre zarı ve
duvarını parçalayarak serbest kalır.
III. Bakteri içine giren faj DNA’sı bakteri
DNA’sı ile birleşir.
Sınıf Cins Birim IV. Faj DNA’sı bakteri metabolizmasını kullana-

� Süngerler en basit yapılı omur-
gasız hayvanlardır. Banyo sün- rak kendini eşler ve protein kılıfını sentezler.
geri, vazo süngeri ve cam sün- ifadelerinden hangileri yanlıştır?
geri gibi çeşitleri vardır.
9. Hayvanlar aleminin omurgasızlar şubesine
ait farklı sınıflarda yer alan canlıların aşa- D) II ve III E) III ve IV
ğıda verilen yapı ve özelliklerinden hangisi

farklı olamaz?
� Sölenterlerde basit formda kas 12. Virüslerde aşağıdaki yapılardan hangisi
ve sinir sistemi bulunur. Hidra, A) Döllenme şekli B) Vücut simetrisi bulunamaz?
deniz anası ve mercanlar bu
C) Kromozom sayısı D) Vücut büyüklüğü A) Ribozom B) DNA C) Enzim
grubun bazı örnekleridir.
E) Nükleotit çeşitleri D) RNA E) Protein
1. E 2. A 3. A 4. C 5. E 6. A 7. E 8. B 9. E 10. D 11. B 12. A

132
Temel Kavramlar
8. TEST
� Solucanlar yassı, yuvarlak ve
halkalı olmak üzere üç gruba
1. Virüsler ile ilgili, 4. Omurgalı hayvanlara ait aşağıdaki özellik- ayrılırlar. Planarya ve tenyalar
I. Tek çeşit nükleik asit içerirler. lerden hangisi bir balık türü ve suda yaşa- yassı solucanlara; bağırsak
yan bir memeli türü için ortak olamaz? solucanı, kancalı kurt ve tirişin
II. Neden oldukları hastalıkların tedavisinde
yuvarlak solucanlara; toprak
antibiyotikler kullanılır. A) Sudaki çözünmüş oksijenden faydalanma
solucanı ise halkalı solucanlara
III. Hücre dışında kristalleşirler. B) Sperm ve yumurtanın döllenmesi sonucu örnek olarak verilebilir. Toprak
zigot oluşturma solucanında gelişmiş bir özellik
olan kapalı dolaşım sistemi bu-
C) Metabolik atıkların boşaltım organı ile vü-
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III lunur.
cuttan uzaklaştırılması
D) Kemikten yapılmış iç iskelet bulundurma
E) Madde alış verişinin kılcal damarlarda
2. Aşağıdaki organizmaların hangisinde alve-
gerçekleşmesi
ol yapılı akciğer bulunmaz?
� Ahtapot, midye ve salyon-
A) B) goz yumuşakçalılar grubunun
üyeleridir. Yumuşak vücutları
genellikle kalsiyum karbonat
yapılı bir kabuk ile korunur.
5. Bazı antibiyotiklerin bir bakteri türü üzerindeki

etkilerinin incelenmesi için bu antibiyotikle-
ri içeren diskler, bu bakterinin kültürüne (1.
C) D) durum) şekildeki gibi yerleştirilmiş ve 48 saat
Palme Yayınevi
beklenmiştir. (2. durum).

� Eklem bacaklılar kabuklular
(yengeç, istakoz), araknidler
(örümcek), çok ayaklılar (çi-
yan, kırk ayak) ve böcekler (arı,
çekirge, kelebek) olmak üzere
dört grupta incelenirler.
E)
1. durum 2. durum
: Amphicilin
: Agumentin
: Penicilin � Deniz yıldızı ve deniz kestanesi
derisi dikenliler grubunun üye-
Bu deneye göre, leridir.
3. Filogenetik sınıflandırmaya ait olan, I. Üç antibiyotikte bakterilerin çoğalmasını
I. sınıf, engelleyici etki göstermiştir.
II. cins, II. Penicilin bakterilerin ribozomlarını etkisiz

hale getirmiştir.
III. şube
III. Bu bakterinin neden olduğu bir hastalığa � Omurgalı hayvanların tümünde;
sistematik birimlerinde yer alan canlılar yakalanan birey amphicilin antibiyotiğini kapalı dolaşım sistemi, eşeyli
arasındaki protein benzerliğinin çoktan kullanabilir. üreme, holozoik beslenme, iki
aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden han-
yorumlarından hangileri yapılamaz? ucu açık sindirim sistemi, iç is-
gisinde verilmiştir? kelete sahip olma, böbreklerle
A) I - II - III B) II - I - III C) II - III - I boşaltım yapma, bilateral si-
D) I ve II E) I, II ve III metri gibi özellikler görülür.
D) I - III - II E) III - I - II
133
Temel Kavramlar 6. Aşağıdaki özelliklerden hangisi kuş ve me- 9. Virüsler ve enfekte ettiği hücre çeşitleri ile
� Omurgalılar balıklar, iki ya- meli sınıfında ortak olarak görülür? ilgili yapılan aşağıdaki eşleştirmelerden
şamlılar, sürüngenler, kuşlar hangisi doğru değildir?
A) Vücut örtüsünün kıl olması
ve memeliler olmak üzere beş A) Kuduz → Beyin
grupta incelenir. B) Çenede dişlerin bulunması
B) Grip → Solunum yolları
C) İç döllenmenin görülmesi
C) Hepatit → Karaciğer
D) Kas yapılı diyafram bulunması
D) HIV → Alyuvar
E) Akciğerlerinde alveol bulunması
� Balıkların çoğunda dış döllen- E) Kızamık → Deri
me ve dış gelişme görülür. (Kı-
kırdaklı balıklarda iç döllenme 10. İki popülasyonun farklı türden bireylere sa-
gerçekleşir). Kalpleri iki oda-
hip olduğunu aşağıda verilen durumlardan
cıklıdır. Solungaç solunumu
hangisi kanıtlar?
yaparlar. Solungaçlarında te- 7. Aşağıda bazı canlıların birlikte bulundukları en
mizlenen kan kalbe dönmeden küçük sınıflandırma basamakları verilmiştir. A) İki popülasyona ait bireylerin, morfolojik
vücuda pompalanır. olarak birbirinden farklı olması
• X ve Y canlıları aynı takımda,
B) İki popülasyona ait bireyler arasında gen
• Y ve Z canlıları aynı familyada yer alır. alış verişinin gerçekleşmemesi
Buna göre X, Y ve Z canlılarının birlikte yer C) İki popülasyonun birbirlerinden coğrafik
� İki yaşamlılar (amphibia) deri- alacağı en küçük sistematik birim aşağıda- olarak uzak yerlerde bulunması
lerinde mukus bezleri bulunur. D) İki popülasyona ait bireylerin üreme za-
kilerden hangisidir?
Larva halinde solungaç solu- manlarının farklı olması
numu, ergin dönemde akciğer A) Cins B) Familya C) Tür
E) İki popülasyona ait bireylerin üreme tipinin
ve deri solunumu yaparlar. D) Takım E) Sınıf aynı olması
Kalpleri üç odacıklıdır. Soğuk- Palme Yayınevi
kanlı hayvanlardır. Dış döllen-
me ve dış gelişme görülür. 11.
8. Aşağıdaki tabloda X, Y ve Z canlılarına ait bazı

özellikler verilmiştir.
� Sürüngenlerin vücudu keratin-
den yapılmış pullarla kaplıdır. Özellik X canlısı Y canlısı Z canlısı
Akciğer solunumu yaparlar. Mitokondri + – +
Kalpleri üç odacıklı olup, karın- Hücre – + + Yukarıdaki organizmada,
cık yarım perdeyle ayrılmıştır. duvarı I. trake solunumu,
(timsahta dört odacık bulunur). Glikojen + + + II. açık dolaşım sistemi,
Soğukkanlı hayvanlardır. İç döl- depolama
III. kitin yapılı dış iskelet
lenme ve dış gelişme görülür.
Fotosentez – + –
özelliklerinden hangileri görülür?
yapma
(+ : var; – : yok)
Tablodaki verilere göre bu canlılar ile ilgili
� Kuşların vücudu tüylerle kap-
aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru
lıdır. Kemiklerin çoğu ince ve
olabilir?
boştur. Akciğerlere bağlı hava
12. Aşağıdaki özelliklerden hangisi memeli
keseleri bulunur. Hava keseleri X Y Z
kemiklerin içine doğru uzamış-
hayvanlara özgü değildir?
A) Alg Öglena Küf mantarı
tır. Kalpleri dört odacıklıdır. Sı- A) Vücut örtüsü olarak kıl bulundurma
cakkanlı hayvanlardır. Gagaları B) Deniz yıldızı Amip Mısır B) Yavrularını sütle besleme
bulunur, dişleri yoktur. İç döl- C) Maymun Bakteri Mantar
C) Olgun alyuvarlarının çekirdeksiz olması
lenme ve dış gelişme görülür.
D) Ceylan Bira mayası Arkebakteri
D) Döllenmenin dişi bireyde gerçekleşmesi
E) Bira mayası Bakteri Eğrelti otu
E) Alveol yapılı akciğere sahip olma
1. C 2. B 3. B 4. A 5. D 6. C 7. D 8. C 9. D 10. B 11. E 12. D

134
Temel Kavramlar
9. TEST
� Memelilerin vücudu kıllarla
kaplıdır. Akciğerlerinde al-
1. Kuşlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangi- 4. Aşağıdakilerden hangisi memeliler sınıfın- veoller bulunur. Kalpleri dört
si yanlıştır? da yer alan tüm canlılar için geçerli olan bir odacıklıdır. Sıcakkanlı hayvan-
A) İdrar keseleri yoktur. özellik değildir? lardır. Çene bölgesinde dişleri
bulunur. Dişilerinde süt bezleri
B) Akciğerlerine bağlı hava keseleri vardır. A) Solunum organının akciğerler olması
bulunur. Olgun alyuvarlarında
C) Gagalarında diş bulunmaz. B) Dişi bireylerde süt bezlerinin bulunması
çekirdek bulunmaz. Kas yapılı
D) Kemiklerinin içi boştur. C) Döllenmenin vücut içinde gerçekleşmesi diyaframa sahiptirler. İç döl-
E) Vücut ısılarını sabit tutamazlar. D) Yavru gelişiminin ana canlının vücudunda lenme görülür. Birçok türde iç
tamamlanması gelişme gerçekleşir.
E) Vücut sıcaklığının çevre sıcaklığına göre
değişmeden sabit tutulması
2. Aşağıdaki grafikte omurgalı olan X ve Y can- � Memeliler gagalı, keseli ve ple-

lılarında vücut sıcaklıklarının çevre sıcaklığına santalı memeliler olmak üzere
göre değişimi verilmiştir. 5. Aşağıda üç farklı canlı türüne ait bazı özellikler üç grupta incelenir. Bu gruplar-
Vücut sıcaklığı verilmiştir. dan gagalı memeliler yumurta
bırakan tek memeli grubudur.
X
Hem ototrof hem Algler ile beraber
Y
heterotrof beslenir. liken birliğini
oluşturur.
X Y
� Virüsler protein kılıf ve nükleik
Çevre Sıcaklığı İnorganik madde ok- asitten oluşan yapılardır. Yöneti-
Palme Yayınevi
sidasyonu ile sağla- ci moleküllerine genom adı veri-

Grafiğe göre X ve Y canlıları ile ilgili aşağı- dığı enerjiden organik
lir.
daki açıklamalardan hangisinin doğruluğu madde sentezler.
Z
kesin değildir?
A) X canlısı kuş veya memeli olabilir. Bu canlıların ait olduğu alemler aşağıdaki-
lerden hangisinde verilmiştir?
B) Y canlısının vücudu pullarla örtülüdür.
� Yönetici molekül olarak DNA
C) X ve Y canlılarında kapalı dolaşım görülür. X Y Z
ya da RNA içerirler.
D) Y canlısında iç iskelet görülür. A) Protista Mantar Bakteri
E) X canlısında iç döllenme gerçekleşir. B) Bakteri Mantar Protista
C) Bitki Mantar Protista
D) Protista Bitki Bakteri
E) Mantar Arkebakteri Bitki � Bir virüste DNA ve RNA molekül-
leri birlikte bulunamaz.
3. Hayvanlar alemine ait,

6. Bitkilerin evrimsel gelişmeleri sırasında
I. omurgalılar şubesi, kazandıkları,
II. memeliler sınıfı, I. iletim demetlerine sahip olma, � Bir virüsün genomunu sarmala-
III. ursidae familyası yan protein kılıfa kapsit adı veri-
II. fotosentez yapma,
lir.
sınıflandırma basamaklarında bulunan can- III. tohum oluşturma
lı türü sayısının çoktan aza doğru sıralanışı
özelliklerinin ortaya çıkış sırası aşağıdaki-
lerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) I – II – III B) II – III – I C) III – I – II
A) I – II – III B) I – III – II C) II – I – III � Çok küçük olduklarından elekt-
D) I – III – II E) II – I – III ron mikroskobu ile görülebilirler.
D) III – I – II E) III – II – I
135
Temel Kavramlar 7. İkili adlandırmalarının birinci kelimesi aynı, 10. Aşağıdaki olaylardan hangisi sadece pro-
� Prokaryot hücrelerde bulunan ikinci kelimesi farklı olan M ve N calıları karyot canlı türlerinde görülür?
hücre zarı, sitoplazma, ribozom için aşağıdaki özelliklerden hangisi farklı
A) Kendine özgü organik madde sentezleme
organeli virüslerde bulunmaz. olamaz?
B) Simbiyotik yaşam biçimine sahip olma
A) Vücut büyüklüğü
C) Bölünerek üreme
B) Tanımlayıcı isim
D) Kemosentez ile besin üretme
C) Ait oldukları popülasyon
E) Hücre dışına enzim salgılama
� Virüsler, glikoz ve amino asit gibi D) Protein yapısı
monomerlerin bulunduğu ortam-
E) Ait oldukları familya
larda çoğalamazlar.
11. Aşağıdaki tabloda üç farklı organizmaya ait

bazı özellikler verilmiştir.
� Virüsler, organel ve yeterli enzim Özellik

sistemleri olmadığından zorun- 8. X ve Y bakterileri aşağıda özellikleri belirtilen Canlı
lu parazit olarak sadece canlı bir deney tüplerinde yaşayabilmektedir. türü Fotosen- Çekir- Selüloz
hücre içinde (konak) üreyebilirler. tez dek sentezi
X bakterisi Y bakterisi
X Yapar Var Var
Y Yapamaz Yok Yok
Z Yapamaz Var Yok
� Virüslerde bulunan enzimler me- Palme Yayınevi Tablodaki bilgilere göre X, Y ve Z canlı tür-
tabolik faaliyetlerde ve enerji lerinin bulunabileceği alem sayıları ile ilgili
üretiminde kullanılmaz, sadece aşağıdaki eşleştirmelerden hangileri doğ-
genomun konak hücreye aktarımı İnorganik maddeler İnorganik maddeler rudur?
sırasında konak hücrenin zarını (Karanlık ortam) (Aydınlık ortam)
eritmek için kullanılır. X Y Z
Buna göre,
A) 1 2 3
I. X bakterisi kemosentez yapar.
B) 2 2 2
II. Y bakterisi kloroplast içerir.
C) 1 2 4
III. X ve Y bakterileri ototroftur.
� Virüsler konak hücrelerini, hüc- D) 2 1 2
relerin dışındaki reseptör pro- E) 1 1 3
teinler ile kendi üzerlerindeki A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
proteinler arasında oluşacak
anahtar kilit ilişkisi benzeri et-
kileşimler sonucu tanırlar.
12. Virüsler,
I. mutasyona uğrayabilme,
9. Toprak solucanı ile ilgili aşağıdaki ifadeler- II. sadece konak hücre içinde üreyebilme,
den hangisi doğru değildir? III. antibiyotiklerden etkilenmeme,
� Anahtar – kilit uyumundan do- IV. yönetici molekül olarak DNA ya da RNA
A) Kapalı dolaşım sistemine sahiptir.
layı virüsler genel olarak belirli
içerme
bir konak hücre çeşidine öz- B) Omurgasız bir hayvandır.
güdür. Örneğin kızamık virüsü özelliklerinden hangileri ile bakterilerden
C) Tek ucu açık sindirim sistemi vardır.
deride, grip virüsü üst solunum ayırt edilebilirler?
yollarında, HIV virüsü ise bir D) Deri solunumu yapar.
akyuvar çeşidi olan T lenfosit- E) Segmentli bir vücuda sahiptir.
lerinde çoğalabilir. D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
1. E 2. B 3. A 4. D 5. A 6. C 7. E 8. C 9. C 10. D 11. A 12. D

136
Temel Kavramlar
10. TEST
� Virüsler içinde üredikleri konak
hücre çeşidine göre hayvan vi-
1. Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan 4. Bazı bitkilerin ikili adlandırma yöntemine göre rüsleri, bitki virüsleri ve bakteri-
sistematik birimler ile ilgili, isimlendirilmeleri aşağıda verilmiştir. yel virüsler (bakteriyofaj) olarak
I. Embriyonik gelişim sürecinde şubeye ait • Primula vulgaris gruplandırılırlar.
özelliklerin ortaya çıkışı sınıfa ait özellikler- • Thymus vulgaris
den önce olur.
• Pyrus malus
II. Bir takımda bulunan tür çeşidi sayısı, fa-
• Armeniaca vulgaris
milyada bulunandan fazladır.
• Pyrus vulgaris
III. Aynı cinse ait canlılardaki ortak gen sayısı
İkili adlandırmalara göre, aşağıdakilerden � Bakteriyofajların çoğalması iki
aynı türde bulunanlardan azdır.
hangisinde tür çeşidi sayısı ve cins çeşidi şekilde gerçekleşir. Bunlar litik
genellemelerinden hangileri doğrudur? sayısı doğru verilmiştir? döngü ve lizogenik döngüdür.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III Tür Cins
D) II ve III E) I, II ve III A) 4 4
B) 4 5
2. Bir bakteri türünün t0 – t1 zaman aralığında C) 5 5
aynı miktar besin içeren ortamda oksijen var- D) 3 5 � Litik döngüde konak hücre pat-
ken ve oksijen yokken birey sayısındaki deği- E) 5 4 lar ve yeni fajlar serbest kalır.
şimi aşağıdaki grafikte verilmiştir.
5. Bakteriler,
Birey sayısı
I. havadaki serbest azotun toprağa bağlan-
O2 ’li ortamda
ması,
O2 ’siz ortamda II. doğadaki zehirli moleküllerin parçalanması,
Palme Yayınevi
III. organik atıkların bitkilerin kullanabileceği � Lizogenik döngüde konak hücre

forma dönüştürülmesi, patlatılmaz.
Zaman
t0 t1 IV. insanlar için gerekli bazı vitaminlerin üretil-
mesi
Buna göre bakteri türü ile ilgili,
olaylarından hangilerinde görev alır?
I. Hem oksijenli hem oksijensiz solunum ya-
par.
II. Oksijenli ortamda daha hızlı ürer. � Bakteriyofajın litik döngüsü
III. Oksijensiz ortamdaki metabolizma hızı, aşağıdaki gibi gerçekleşir:
6.
oksijenli ortamdakine göre daha yüksektir. • Bakteriyofaj kuyruk iplikçikle-
Bal arısı Siyano-
yorumlarından hangileri yapılabilir? bakteri rini kullanarak konak bakteri
Planarya hücresinin dışındaki özgül
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Sarı çam
I III reseptörlere bağlanır.
II IV • Bakteriyofaj, bakterinin hüc-
re duvarı ve zarını delerek
3. Hayvanlar aleminin tüm üyelerinde, Yukarıda verilen canlılarla ilgili olarak aşa- DNA’sını hücre içine aktarır.
ğıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
I. boşaltımın böbreklerle sağlanması, • İçeri giren faj DNA’sı, bakteri
A) I. ve II. canlılar aynı alemin üyesidirler. DNA’sını hidroliz ederek hüc-
II. vücutlarında kemik ya da kıkırdaktan yapılı
B) III. ve IV. canlılar ototrof beslenirler. re yönetimini ele geçirir.
bir iç iskeletin bulunması,
III. ihtiyaç duyulan besinlerin dışarıdan hazır C) III. ve IV. canlılar kloroplast organeli taşır- • Faj DNA’sı bakteri metabo-
lizmasını (ATP, enzim, nük-
alınması lar.
leotit, amino asit ve ribo-
özelliklerinden hangileri ortak değildir? D) II. canlı parazit olarak beslenir. zom gibi) kullanarak kendi
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II E) İlkelden gelişmişe doğru sıralanışları DNA’sını eşler ve baş, kuyruk
III – IV – II – I şeklinde olur. ve kuyruk iplikçiklerini sen-
tezler.
137
Temel Kavramlar 7. Aşağıdaki canlı gruplarından hangisi ökar- 10. Aşağıda farklı canlılara ait soyağaçları veril-
• Fajın baş, kuyruk ve kuyruk yot yapılı değildir? miştir.
iplikçikleri bir araya gelerek
A) Cıvık mantarlar
yeni fajlar oluşur.
B) Yassı solucanlar
• Bakterinin hücre zarı ve hüc-
re duvarı parçalanır (liziz) ve C) Tohumsuz bitkiler
oluşan yeni fajlar serbest ka- I II
D) Siyanobakteriler
lır.
E) Memeli hayvanlar
8. Aşağıda bir virüsün basitleştirilmiş üreme

döngüsü verilmiştir. III
DNA Buna göre I, II ve III numaralı soyağaçla-

� Virüsler çok hızlı mutasyona uğ- Virüs
Konak hücre Kapsit rından hangilerindeki bireylerin aynı türden
rarlar.
olduğu kesin olarak söylenir?
Viral DNA D) I ve III E) II ve III
mRNA 11. Arkebakteriler ve bakteriler alemine giren

� Genetik yapıları ve protein kılıfla- Viral DNA canlılarda,
rı sürekli değiştiğinden, virüslerle
I. prokaryot yapılı olma,
mücadele etmek zordur. Kapsit
proteinleri II. ototrof beslenme,
Palme Yayınevi III. aşırı tuzlu ortamlarda yaşama,
Yeni virüsler oluşur IV. tek hücreli olma
özelliklerinden hangileri ortak olarak görü-
lebilir?
� Antibiyotikler, patojenik orga-
A) Yalnız I B) I ve IV C) II ve III
nizmaların (bakteri gibi) genelde
enzim sistemlerini etkileyerek Bu şema ile ilgili,
ölümüne neden olurlar.
I. Virüs konak hücreye DNA'sını gönderir. 12. Aşağıdaki filogenetik (doğal) sınıflandırmada,
II. Yeni virüslerin DNA ve kapsit proteinleri X takımından olduğu bilinen canlı gruplarına
konak hücrede sentezlenir. ait sınıflandırma birimleri verilmiştir.
III. Oluşan yeni virüsler konak hücreden ayrılır. X takımı
� Virüslerin enzim sistemleri olma-
dığından antibiyotiklerden etki-
lenmezler. D) I ve II E) I, II ve III Y ailesi Z ailesi
9. • Glikozun fazlasını glikojen olarak depolar.

• Kitin yapılı hücre duvarı vardır.
K cinsi M cinsi T cinsi N cinsi
• Saprofit olarak beslenir.
Buna göre aşağıda verilen ifadelerden han-
Yukarıdaki özellikler aşağıdaki canlıların
gisi doğru değildir?
� Vücudumuz virüslere karşı in- hangisine aittir?
terferon adı verilen antimikro- A) Y ve Z aynı sınıfta yer alır.
A) Çekirge
biyal proteinler üretir. B) M ve T farklı şubede yer alır.
B) Tavşan
C) Bakteri C) T ve N aynı şubede yer alır.
D) Toprak solucanı D) K ve N farklı türleri kapsar.
E) Şapkalı mantar E) Z ve M aynı sınıfta yer alır.
1. E 2. B 3. C 4. E 5. E 6. C 7. D 8. E 9. E 10. B 11. D 12. B

138
DERS NOTLARI
139
Mitoz Bölünme - Eşeysiz Üreme
7.
Ünite
7.Ünite / MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
Mitoz Bölünme Temel Kavramlar

1. TEST
� Bir hücrenin bölünmeye baş-
lamasından itibaren onu takip
1. İnsana ait bir hücrenin interfaz ve mitotik 4. Mitoz hücre bölünmesinin aşamaları ile ilgili eden diğer hücre bölünmesine
evreden oluşan hücre döngüsünde, aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? kadar geçen zaman aralığına
I. protein sentezi, hücre döngüsü denir.
A) İğ ipliklerinin tamamı kinetokorlara bağlanır.
II. sentrozom eşlenmesi, B) Metafazda tek sıralı kromozom dizilimi
III. mRNA sentezi, gözlenir.
IV. DNA replikasyonu C) Çekirdek ve sitoplazma bölünmesi bir kez
olaylarından hangileri bir kez gerçekleşir? gerçekleşir.
A) Yalnız IV B) I ve III C) II ve IV D) Anafazda sentromer bölünmesi gözlenir.
D) III ve IV E) I, II ve IV E) Telofazda çekirdek zarının sentezi gerçek- � Hücre döngüsü oldukça uzun
leşir. bir interfaz evresi ile kısa bir
mitotik evreden (bölünme ev-
resinden) oluşur.
5. Vücut hücresindeki DNA miktarı 2x mg olan
diploit bir organizmanın deri hücresinin hayat
döngüsü aşağıda şematik olarak gösterilmiştir.
2. Diploit hücrelerinde dört kromozom bulu-
An
Te
nan bir canlıya ait olan aşağıdaki evreler- a

Meta faz
lof
den hangisi mitoz bölünme sırasında göz- faz G1

az
lenemez? Profaz
G2 S yon) � Mitotik evre, mitoz (çekirdek

A) B) C) likas
(Rep bölünmesi) ve sitokinez (sitop-
Palme Yayınevi
lazma bölünmesi) olmak üzere

Bu hücrenin G1, S ve metafaz evrelerinde- iki evreden meydana gelir.
ki DNA miktarı aşağıdakilerden hangisinde
D) E) doğru verilmiştir?
G1 S Metafaz
A) 2x 4x 2x
B) 2x 4x 4x
C) 2x 2x 2x
D) 4x 4x 2x � İnterfaz evresi, hücrenin bölün-
meye hazırlandığı sürece denir.
E) 4x 2x x
3. Aşağıdaki olaylardan hangisi hücre dön-

güsünün mitoz evresi sırasında gerçekleş-
6. Hücre döngüsü sırasında,
mez?
I. hacim / yüzey,
A) Çekirdek zarının erimesi II. çekirdek hacmi / sitoplazma miktarı,
B) İğ ipliklerinin oluşumu III. glikoz derişimi / amino asit derişimi � İnterfaz evresinde hücrenin
metabolizma hızı en yüksek
C) Tetrat oluşumu oranlarının hangilerinde gözlenen değişim- düzeye ulaşır. Bu evrede DNA
ler bir hücrenin bölünmesine uyarıcı etki eşlenmesi (replikasyon), prote-
D) Kardeş kromatitlerin ayrılması yapabilir? in sentezi, ATP sentezi, hücre
E) Ekvatoral düzlemde tek sıralı kromozom hacminde artış ve büyüme, or-
dizilimi ganel sayısında artış gibi olay-
D) II ve III E) I, II ve III lar gerçekleşir.
141
Temel Kavramlar 7. Gelişmiş yapılı bir hücrede kalıtım mater- 10. Ana hücrenin mitoz bölünmesi sonucu olu-
� Embriyonik hücre döngüsünün yalinin nitelik ve nicelik bakımından aynen şan yavru hücrelerin, ana hücreye göre or-
interfaz evresinde sadece DNA korunması ve yavru hücrelere aktarılması tam koşullarına daha az dayanıklı olması,
eşlenmesi görülür. Dolayısıyla sırasında, I. mutasyon,
embriyo hücreleri büyümeden
I. mutasyon, II. konjugasyon,
kısa sürede ve hızla çoğalır.
II. DNA eşlenmesi, III. replikasyon
III. çekirdek bölünmesi olaylarından hangileri ile açıklanabilir?
olaylarından hangileri gerçekleşir?
� Biri anneden, diğeri babadan

gelen, şekil ve büyüklükleri
11. Aşağıda 2n ve n kromozomlara sahip hücre-
aynı olan ve aynı kalıtsal özel- 8. Aşağıdaki şekillerde diploit yapılı bir hayvan
likleri kontrol eden kromozom lerin yavru hücrelerini oluşturma şekli numa-
hücresinin mitoz bölünmesi sırasında gözle-
çiftine homolog kromozom de- ralandırılarak gösterilmiştir.
nen evreler numaralandırılarak verilmiştir.
nir. n
2n n
n
2n 2n 2n n
n n
I II
n
n
Palme Yayınevi n
1 2 3
III
Buna göre numaralı olaylardan hangilerin-

� Homolog kromozom takımları-
de yavru hücreler ana hücrenin mitoz bö-
nı taşıyan hücrelere diploit (2n)
lünmesi sonucu oluşmuştur?
hücre denir.
4 5
Numaralandırılmış şekillere karşılık gelen
bölünme evreleri ile ilgili aşağıdaki eşleş-
tirmelerden hangisi doğrudur?
A) 1 → Metafaz
12. Meristem hücrelerinin mitotik evresinde
B) 2 → Telofaz gerçekleşen karyokinez ve sitokinez olay-
� Homolog kromozomları birlikte
taşımayan ya da tek kromo- C) 3 → İnterfaz ları ile ilgili,
zom takımı taşıyan hücrelere D) 4 → Anafaz I. Karyokinez profaz evresiyle başlar, telofaz
haploit (n) denir. evresiyle sonlanır.
E) 5 → Profaz
II. Karyokinez sırasında meydana gelen bir
hata kromozom sayısı farklı olan hücrele-
rin oluşumuna neden olabilir.
III. Sitokinez olayı hücre plağı oluşumu ile
9. Hücre döngüsünün mitotik bölünme evre- gerçekleşir.
lerinin hangisinde iğ ipliklerinin görülmesi
beklenmez?
� Hücre bölünmesi öncesinde A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
A) Profaz B) Metafaz C) Anafaz
uzun, ağ veya yumak şeklinde
görülen DNA – protein komp- D) Telofaz E) Sitokinez D) II ve III E) I, II ve III
leksine kromatin adı verilir.
1. C 2. A 3. C 4. A 5. B 6. B 7. D 8. B 9. E 10. A 11. C 12. E
142
Mitoz Bölünme
Temel Kavramlar
2. TEST
� Hücre bölünmeye hazırlanırken
DNA kendini eşler, kromatin
1. Aşağıdaki hücresel birimlerden hangisi 4. Hayvan hücrelerinin mitoz bölünmesinde yoğunlaşarak kromozomlara
hidroliz edildiğinde mitoz bölünmede gö- görev yaptığı bilinen sentriyol çiftleri aşa- dönüşür.
rev alan iğ ipliklerinin hammaddesi olan ğıdaki hücre çeşitlerinin hangisinde bulun-
amino asitler oluşmaz? maz?
A) RNA B) Enzim A) İnsan embriyosu

B) Epitel
C) Ribozom D) Kromozom C) Tohumlu bitki embriyosu
E) Protein D) Karaciğer
E) Yumurtalık � Kendini eşleyen her kromo-
zomda iki kardeş kromatit
bulunur ve kromatitlerdeki
5. Aşağıda 2n = 4 kromozomlu bir hücreye ait
DNA’lar birbirlerinin kopyaları-
2. Aşağıdaki grafikte bir hayvan hücresinin bölün- kromozomlar verilmiştir.
dır.
me öncesi ve bölünme sırasındaki DNA mikta- a1 a2 b1 b2

rının zamana bağlı değişimi gösterilmiştir.
DNA miktarı c1 c2 d1 d2
4x
� Bölünme periyoduna girmiş bir

2x hücrede profaz, metafaz, ana-
K L M N
faz ve telofaz evrelerinden olu-
Palme Yayınevi
x
Bu kromozomlar ile ilgili aşağıdaki ifade- şan mitoz evresi gerçekleşir.
t1 t2 t3 lerden hangisi yanlıştır?

Zaman
A) K – L ve M – N homolog kromozomlardır.
Bu grafikle ilgili, B) a1 ve a2 yapılarının nükleotit dizilimleri ay-
I. t1 zaman diliminde DNA replikasyonu ger- nıdır.
çekleşmiştir. C) K ve L kromozomları aynı karaktere etki
eden farklı genleri içerebilir.
II. İlgili grafik mitoz bölünmeye aittir.
D) Mitoz bölünmenin anafaz evresinde M ve � Profaz evresinde, kromozom-
III. t3 zaman diliminde sitokinez sonucu ge- N kromozomları birbirinden ayrılır. lar belirgin hale gelene kadar
netik olarak özdeş iki hücre oluşur. yoğunlaşır. İnterfazda kendini
E) Bu hücrenin mitoz bölünmesi sonucu olu-
eşlemiş olan sentriyoller hüc-
ifadelerinden hangileri doğrudur? şan bir hücresinde a1, b2, c1, d1 yapıları
renin zıt kutuplarına giderken
birlikte bulunabilir.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III aralarında iğ iplikleri oluşur.
Ayrıca çekirdekçik kaybolur ve
çekirdek zarı erir.
6. Ergin bir bireye ait,
I. kemik,
II. epitel,
III. olgun alyuvar
3. Mitoz bölünmeye ait anafaz evresinin so-
nunda bulunan bir insan hücresindeki kro- hücrelerinin hangilerinde mitoz bölünme
mozom sayısı kaçtır? gerçekleşmez? � Kardeş kromatitlerin bir arada
tutulduğu ve kinetokorların bu-
A) 23 B) 36 C) 46 A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
lunduğu daralmış bölgeye sent-
D) 72 E) 92 D) II ve III E) I, II ve III romer denir.
143
Temel Kavramlar 7. Hayvansal bir hücreye ait mitotik evrede, 10. Hücre döngüsü sırasında,
� Sentromerde her bir kromatit I. kromozomların ekvatoral düzlemde dizil- I. mitoz evresinde kardeş kromatitlerin birbi-
için kinetokor olarak adlandırı- mesi, rinden ayrılmayarak aynı kutba geçmesi,
lan protein yapı bulunur. II. replikasyon sırasında mutajen etkiye ma-
II. iğ ipliklerinin kısalması ile kardeş kromatit-
lerin zıt kutuplara hareket etmesi, ruz kalınması,
III. interfaz evresinde ATP sentezinin oksi-
III. kromozomların kromatin ipliği haline dö-
jensiz ortamda sağlanması
nüşmesi,
durumlarından hangilerinin gözlenmesi, si-
IV. iğ ipliklerinin kinetokor bölgesinden kro-
tokinez sonucu oluşacak yavru hücrelerin
mozomlara bağlanması
atasal hücreden kalıtsal yapı bakımından
� Metafaz evresinde, kinetokor- olayları hangi sıra ile gerçekleşir? farklı olmasına yol açar?
larından iğ ipliklerine tutunmuş
A) I – IV – II – III B) I – IV – III – II A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
kromozomlar, hücresinin ekva-
tor düzleminde tek sıra halinde C) II – IV – III – I D) IV – I – II – III D) I ve III E) II ve III
yerleşir.
E) IV – II – I – III
11. Aşağıdaki şekilde eşlenmiş bir kromozom ile
ilgili kısımlar numaralandırılarak gösterilmiştir.
I
8. Aşağıda diploit yapılı bir canlının mitoz bölün-

mesine ait bir evre verilmiştir. IV
� Anafaz evresinde, iğ ipliklerinin
boylarının kısalmasıyla kardeş
II
kromatitler birbirlerinden ayrı- Palme Yayınevi III
larak hücrenin zıt kutuplarına
doğru hareket eder.
yanlıştır?
A) I nolu yapılar interfaz evresinde DNA’nın
Bu hücre ile ilgili,
kendini eşlemesi sonucu oluşur.
I. geçirdiği bölünme evresi → anafaz,
B) II nolu yapı her bir kromozomun yapısında
II. profaz evresindeki kromatit sayısı → 8,
bulunan protein yapılı kinetokor bölgesi-
III. metafaz evresindeki sentromer sayısı → 4
� Kardeş kromatitlerin herbiri dir.
kendi sentromerine sahip ba- C) III nolu yapının bölünmesi sonucu I nolu
ğımsız bir kromozom haline A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III yapılar birbirinden ayrılır.
gelmiştir ve kardeş kromozom D) II ve III E) I, II ve III D) IV nolu yapının oluşumundan II nolu yapı
olarak adlandırılır. Bölünmekte
sorumludur.
olan insan hücresinin bu evre-
E) III nolu yapının bölünmesiyle II nolu yapılar
sinde 92 kromozom bulunur.
birbirinden uzaklaşır.
9. Bir hücrede,
I. otoliz olayının gerçekleşmesi, 12. Hücre bölünmesini gerçekleştiren ökaryot
II. protein sentezinin hızlanması, bir hayvan hücresinde, interfaz ve ana-
faz evreleri arasında aşağıdaki yapılardan
III. DNA eşlenmesinin gerçekleşmesi
hangisinde morfolojik (dış görünüş) bir de-
olaylarından hangileri ilgili hücrenin bölü- ğişiklik olması beklenmez?
� Anafaz evresinde, kinetokora
neceğini kanıtlar?
bağlı olmayan iğ iplikleri hücre- A) Hücre zarı B) Çekirdek
nin boyunun uzamasını sağlar A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II C) Kromatin ağı D) Çekirdekçik
ve kromozom hareketine katkı-
D) I ve III E) II ve III E) Çekirdek zarı
da bulunur.
1. A 2. E 3. E 4. C 5. D 6. A 7. D 8. E 9. B 10. C 11. D 12. A

144
Eşeysiz Üreme Temel Kavramlar

3. TEST
� Telofaz evresinde, iğ iplikleri
kaybolur. Kromozomlar tek-
1. Mantarların eşeysiz üremesi sırasında olu- 4. Farklı alemlerde yer alan, rar kromatin ipliğine dönüşür.
şan sporlarla ilgili, I. ceylan, Çekirdek zarı yeniden oluşur,
I. Sağlam bir örtü ile kaplı olduklarından II. bakteri, çekirdekçik görünür hale gelir.
olumsuz koşullara dayanıklı yapılardır. III. fasulye
II. Döllenme olmadan yeni bir birey oluştura- canlılarından hangileri bölünme sürecinde
mazlar. iğ ipliği oluşturmaz?
III. Genetik yapıları oluştukları hücreler ile ay- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
nıdır. D) II ve III E) I, II ve III
� Mitoz evrelerinden sonra, ço-
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III 5. Kraliçe arı Erkek arı
ğunlukla iki yavru hücrenin
X Y oluşumuna neden olan sitop-
Yumurta Sperm lazma bölünmesi (sitokinez)
n n n n gerçekleşir.
2. Aşağıda bakterilerin bölünerek üremesi şe-
matize edilmiştir. Z
Zigot
Erkek
arı
İşçi veya kraliçe arı (dişi)
Arılardaki üremeye ait yukarıdaki şema ile

ilgili,
I. Dişi arıların tamamında X olayı görülür. � Hayvan hücrelerinde mikrofila-
Palme Yayınevi
mentler sitoplazmanın boğum-

II. Yumurtadan erkek arı oluşumunda Y ola-
lanarak ikiye bölünmesinde
yı gerçekleşir.
görev yapar.
III. Z olayı sonucu oluşan bireylerin cinsiyeti
Bakterilerin bölünerek üremesi sırasında, belirlenemez.
I. iğ ipliklerinin oluşması, IV. Kraliçe arıda oluşan çekinik bir mutasyo-

nun erkek arılarda görülme olasılığı dişi
II. karyokinez,
arılardan azdır.
III. DNA replikasyonu,
IV. birey sayısının artması
A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III
olaylarından hangileri gerçekleşmez? � Bitki hücrelerinin sitokinezinde
D) II ve IV E) I, III ve IV
boğumlanma yoktur. Bunun
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV yerine orta lamel oluşumu gö-
6. Aşağıdaki olaylardan hangisi mitoz bölün- rülür. Orta lamel oluşumunu
D) III ve IV E) I, II ve III
me ile gerçekleşmez? golgi cisimciği sağlar.
A) Söğüt ağacından alınan bir dal parçasın-

dan yeni bir söğüt ağacının oluşması
3. Aşağıdaki vejetatif üreme biçimlerinden
B) Sperm ve yumurtanın döllenmesi ile oluşan
hangisinde aynı türe ait iki farklı bitkinin ya
zigottan ergin bir kurbağanın gelişmesi
da yakın akraba türlerin iyi özellikleri tek
C) Tek hücreli bir canlı olan E. coli bakterisi-
bir bitkide birleştirilebilir?
nin büyümesi
A) Daldırma B) Rizomla
D) Dökülen epitel hücrelerinin yerine yeni epi- � Bitki hücrelerinde sentrozom
C) Çelikle D) Aşılama tel hücrelerinin oluşturulması bulunmaz. Dolayısıyla iğ iplik-
leri mikrotübül organize edici
E) Sürünücü gövdeyle E) Futbol oynarken kaval kemiği kırılan bir ço-
merkezde sentezlenir.
cuğun kemiklerinin kaynaması
145
Temel Kavramlar 7. Eşeysiz üreme biçimlerinden biri olan to- 10. Aynı kovanda bulunan kraliçe ve erkek arılar,
� Mitoz bölünme sonucu oluşan murcuklanma ile ilgili, I. kromozom sayısı,
iki yavru hücre genetik mater- I. Maya mantarı gibi bazı bir hücreli canlılar II. gamet oluşturabilme,
yal ve kromozom sayısı bakı-
ile hidra ve mercan gibi bazı omurgasızlar-
mından birbirinin aynıdır. III. vücut büyüklüğü
da görülür.
özelliklerinden hangilerine bakılarak birbi-
II. Yeni birey mitoz bölünme ile oluştuğu için
rinden ayırt edilebilir?
genetik yapısı ata bireyle tamamen aynı-
dır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
� Mitoz bölünme, tek hücreli III. Oluşan yeni bireylerin ata bireye bağlı ola- D) II ve III E) I, II ve III
canlılarda üremeyi sağlarken, rak yaşaması sonucunda koloniler oluşur.
çok hücreli canlılarda büyüme,
doku tamiri gibi olayların ger- ifadelerinden hangileri doğrudur?
çekleşmesini sağlar.
11. Bir canlının gelişmişlik düzeyi ile rejene-
D) II ve III E) I, II ve III rasyon yeteneği arasındaki ilişki aşağıdaki
grafiklerden hangisinde doğru olarak veril-
miştir?
� Birçok hücrede, hücre döngü-
Rejenerasyon Rejenerasyon
sünün farklı evreleri arasında A) yeteneği
B) yeteneği
düzeni sağlayan kontrol nok-
taları vardır. Bu kontrol nokta-
larındaki “dur” ve “devam et”
8. Aşağıda ortadan ikiye ayrılan bir planaryanın
sinyalleri hücre döngüsünü dü- Gelişmişlik Gelişmişlik
rejenerasyon ile iki planaryayı oluşturması şe-
zenler. düzeyi düzeyi
matize edilmiştir.
Palme Yayınevi C) Rejenerasyon D) Rejenerasyon
yeteneği yeteneği
� Kontrol noktalarında bulunan Gelişmişlik Gelişmişlik

protein molekülleri, evrelerde- düzeyi düzeyi
ki geçişi kontrol eder ve hücre
E) Rejenerasyon
döngüsündeki ardışık olayların Bu süreçte, yeteneği
hızını belirler.
I. mitoz bölünme,
II. mayoz bölünme, Gelişmişlik
düzeyi
III. farklılaşma
olaylarından hangileri gerçekleştirilir?
� Normal bir hücrenin bölünme
programının bozulması ile anor- A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
mal bölünen kanser hücreleri 12. Farklı canlılarda gerçekleşen,
meydana gelir. D) I ve III E) I, II ve III
I. ana bireyden koparılmış sardunya bitkisi-
ne ait dalın köklendirilmesi,
II. insanın dökülen deri tabakasının yenilen-
mesi,
� Vücudun bağışıklık sistemi ile III. kurbağa larvasının olgunlaşıp ergin birey
yok edilemeyen kanser hücre- haline geçmesi
lerinin bölünerek oluşturduğu
hücre kitlesine tümor denir. 9. Aşağıdaki organizmalardan hangisinde iki- olaylarından hangilerinin temeli mitoz bö-
Kötü huylu tümorlerin başlan- ye bölünme ile üreme gerçekleşemez? lünmeye dayanır?
gıç bölgesinden ayrılarak farklı
A) Planarya B) Amip C) Bakteri A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
doku ve organlara yayılmasına
metastaz adı verilir. D) Öglena E) Paramesyum D) II ve III E) I, II ve III
1. C 2. A 3. D 4. A 5. A 6. C 7. E 8. D 9. A 10. C 11. B 12. E

146

4. TEST
� Eşeysiz üreme, ana canlının
döllenme olmadan, kendisiyle
1. Vejetatif üreme ile ilgili, 3. Hücre döngüsünün interfaz evresinin so- aynı genetik bilgiye sahip yav-
I. Tek bir bitkiden genetik özellikleri birbirle- nuna doğru sentrozom eşlenmesini ger- ruların oluşmasını sağlar.
riyle aynı olan bitkilerin elde edilmesidir. çekleştiren bir hayvan hücresinde aşa-
ğıdaki organellerden hangisinin faaliyet
II. Kazanılmış iyi özelliklerin değişmeden yeni
göstermesi beklenmez?
nesillere aktarılmasını sağlar.
A) Endoplazmik retikulum
III. Değişen çevre koşullarına uyum yeteneği
fazla olan bitkilerin elde edilmesi sağlanır. B) Golgi cisimciği
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) Lökoplast

D) Lizozom
E) Mitokondri
Eşeysiz üremenin; bölünerek

4. Büyüme sonucu yüzey / hacim oranı (r2/r3) �
2. Aşağıdaki deneyde memeli bir canlıya ait nor- üreme, tomurcuklanma, re-
küçülen bir karaciğer hücresinde,
mal hücreler ve kanser hücrelerinin kültür or- jenerasyon, sporla üreme ve
I. hücre zarından madde alış verişinin aksa- vejetatif üreme gibi çeşitleri
tamındaki çoğalma durumları gösterilmiştir.
ması, vardır.
II. laktik asit fermantasyonunun hızlanması,
III. hücre içindeki metabolik faaliyetlerin ya-
vaşlaması
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi
beklenir?
Palme Yayınevi
5. Bir kraliçe arıdan farklı arıların oluşumu ile

ilgili, � Bölünerek üreme; bakteriler,
arkebakteriler, bazı maya man-
Kromozom Kromozom
sayısı sayısı tarları, amip, öglena ve para-
2n 2n
mesyum gibi protistlerde gö-
n n rülür. Bu tip bölünmenin temeli
Normal hücre kültürü Kanser hücreleri
mitozdur. Ökaryot hücrelerde
b a a Zaman b c a a Zaman
çekirdek ve sitoplazma bölün-
Bu deneyin sonuçlarına dayanarak, Erkek arı oluşumu Kraliçe arı oluşumu
I II mesi gerçekleşir.
I. Kanser hücreleri kültür ortamındaki hücre Kromozom
sayısı
yoğunluğuna rağmen bölünmeye devam 2n
eder. n
II. Normal hücreler kültür ortamında belirli bir
c b a a Zaman
yoğunluğa ulaştığı zaman hücre bölünme- İşçi arı oluşumu
si durur. III
III. Kanser hücrelerinde enerji üretimi fazla ol- grafiklerinden hangileri doğrudur?
duğu için çok uzun süre bölünebilir.
(a : mitoz bölünme, b : mayoz bölünme, c : döl-
yorumlarından hangileri yapılabilir? lenme)
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III � Tomurcuklanma; maya mantar-
larında, hidra, mercan gibi bazı
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III omurgasızlarda görülür.
147
Temel Kavramlar 6. Sağlıklı bir insanda mitoz bölünme ile, 9. Çok hücreli haploit bir organizmada,
� Tomurcuklanmada, ana bire- I. kırılan bir kemiğin onarılması, I. mitoz bölünmeyle gamet üretme,
yin vücudundan dışarıya doğru II. üremeye katılma,
II. sperm ve yumurta hücrelerinin oluşturul-
mitozla tomurcuk şeklinde bir III. mitoz bölünmeyle büyüme
ması,
çıkıntı oluşur. Tomurcuk büyü-
özelliklerinden hangileri gözlenebilir?
yerek canlıyı meydana getirir. III. zigotun gelişerek embriyoya dönüşmesi
olaylarından hangileri gerçekleşir?
D) I ve III E) I, II ve III 10. Hücre döngüsüne ait olan interfaz ve mito-
� Oluşan tomurcuklar birbirlerinin tik evreler ile ilgili,
genetik kopyası olup, bağımsız 7. Farklı canlılarda gerçekleşen, I. İnterfaz evresi, mitotik evreye göre daha
yaşayabildiği gibi ana canlı- uzun sürer.
I. tomurcuklanma,
ya bağlı olarak da yaşayabilir.
II. Mitotik evrede önce çekirdek, sonra sitop-
Tomurcuklar ana canlıya bağlı II. konjugasyon,
lazma bölünmesi gerçekleşir.
olarak yaşarsa koloni adı verilen III. ikiye bölünme,
III. Hücrenin DNA miktarı interfaz evresinde
topluluklar oluşur. IV. rejenerasyon değişirken, mitotik evrede değişmez.
olaylarından hangileri ile oluşan canlıların IV. İnterfaz evresinde hücrenin hacmi ve yü-
değişen çevre koşullarına uyum yeteneği- zey alanı artar.
nin fazla olması beklenir? ifadelerinden hangileri doğrudur?
� Rejenerasyon (yenilenme) ge- A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve IV
nel olarak hasarlı dokuların ya D) II ve IV E) I, II ve III D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
da kaybedilmiş üyelerin yeni-
lenmesi olarak düşünülür.
11. Aşağıda 2n = 4 kromozoma sahip bir hücrenin
8. Aşağıda bir hücrenin sitokinez evresinde ger- Palme Yayınevi
mitoz bölünmesine ait bazı evreler verilmiştir.
çekleşen değişimler sonucu iki yavru hücrenin
oluşumu şematik olarak gösterilmiştir.
Hücre plağını Atasal hücrenin
� Planarya, deniz yıldızı gibi bazı oluşturan duvarı
canlılarda görülen vücut dü- kesecikler Yeni hücre duvarı
Hücre plağı
zeyinde rejenerasyon, eşeysiz I II III
üreme biçimidir. Bu tip can- Bu evrelerin gerçekleşme sırası aşağıdaki-
lılarda kopan vücut kısımları lerden hangisinde doğru verilmiştir?
kendilerini tamamlayarak yeni
A) I – II – III B) I – III – II C) II – I – III
bireylere dönüşür.
12. Havuç bitkisine ait kök hücreleri besi ortamın-

Yavru hücreler
da kültüre alınırsa, atasal bitkinin genetik kop-
� Yengeç, semender, kertenkele
Bu şemayla ilgili, yası olan yeni bir bitki oluşur.
gibi bazı canlılar, kopan vücut I. Hücre duvarı materyali içeren parçacıkla- Klonlama adı verilen bu yöntemde,
kısımlarını yenileyebilir. Ancak rın oluşumunda golgi cisimciği görev ya- I. iğ ipliklerinin sentromer bölgesinden kro-
kopan parçadan yeni bir birey par. mozomlara bağlanması,
oluşamaz.
II. Hücre plağı, hücrenin ortasından kenarda- II. homolog kromozomlar arasında gen alış
ki ana hücre duvarına doğru kalınlaşmaya verişi,
başlar. III. kalıtsal yapısı birbirleriyle aynı olan hücre-
III. Yeni yavru hücrelerin çeper yapısı ana lerin sayısında artış,
� Gelişmiş canlılarda ise doku hücreden farklıdır. IV. homolog kromozomların rastgele ayrılarak
düzeyinde rejenerasyon gö- ifadelerinden hangileri doğrudur? zıt kutuplara doğru hareketi
rülür. Rejenerasyon yeteneği olaylarından hangileri gerçekleşmez?
canlının gelişmişlik düzeyi ile A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV
ters orantılıdır. D) II ve III E) I, II ve III
1. C 2. B 3. C 4. C 5. B 6. D 7. A 8. B 9. E 10. C 11. E 12. C

148

5. TEST
� Sporla üreme, birçok canlı gru-
bunda görülür. Eşeysiz veya
1. Hücre döngüsünün mitotik bölünme aşa- 4. Eşeyli ve eşeysiz üremede, eşeyli üreme yoluyla oluşan
masında hücre plağı oluşturan bir hücre I. birey sayısının artması, sporlar, olumsuz koşullara da-
için, II. tür içi kromozom sayısının korunması, yanıklı, sağlam bir örtü ile kaplı
I. Replikasyon gerçekleştiremez. III. döllenme sonucu tür içi genetik çeşitliliğin olan özelleşmiş hücrelerdir.
II. İğ iplikleri oluşturamaz. Haploit yapılı olan sporlar, uy-
artması
III. Sentromer bölünmesi yapamaz. gun koşullar da gelişerek yeni
olaylarından hangileri ortaktır? canlıyı oluşturur.
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
2. Aşağıdaki şekillerde bakteri ve hayvan hücre-

lerindeki bölünme evreleri verilmiştir.
Bakteri
5. Ökaryotik bir hücrenin mitotik döngüsüne
kromozomu ait evreler ile ilgili,
DNA miktarı Kromozom durumu

� Döllenmemiş yumurtadan yeni
Bakteri hücresi
2a 2n bireyin meydana gelmesine
Kinetokora bağlı partenogenez denir. Eklem-
iğ iplikleri bacaklılardan arılarda, su pi-
a n
relerinde, karıncalarda, yaprak
bitlerinde ve bazı kelebeklerde
Zaman Zaman
İnterfaz Anafaz görülür. Ayrıca bazı balık türle-
I II
Çekirdek zarı Sentrozomlar arasındaki rinde, kurbağalarda, sürüngen-
Palme Yayınevi
parçaları mesafe lerde ve bazı kuşlarda da bu tip

Hayvan hücresi
üreme görülebilir.
Bakteri ve hayvan hücrelerinin bölünmesi
sırasında,
I. genetik olarak özdeş olan iki hücrenin
oluşması, Zaman
Profaz
II. sentrozomların arasında iğ ipliklerinin III
oluşması,
III. sentromerlerin bölünmesi sonucu kardeş grafiklerinden hangileri çizilebilir?
kromatitlerin birbirinden ayrılması,
IV. bölünme öncesinde DNA'nın kendini eşle- � Bal arılarında erkek arı döllen-
mesi D) I ve II E) I ve III
memiş yumurtanın gelişmesiy-
olaylarından hangileri ortak olarak gerçek- le yani partenogenezle oluşur.
leşir?
6. Hayvansal bir hücrenin mitoz bölünmesi
sonucu oluşan yavru hücrelerin,
3. Bölünme süresi ilgili hücrenin,
I. kromozom sayısı,
I. bulunduğu doku çeşidi,
II. sitoplazma miktarı,
II. metabolizma hızı,
III. çekirdek DNA’sının ağırlığı
III. replikasyon mekanizması
niceliklerinden hangileri ana hücre ile aynı- � Kraliçe ve işçi arılar dişidir ve
özelliklerinden hangilerine göre değişebilir?
dır? döllenmiş yumurtadan gelişir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Polenle beslenen dişi arılar işçi
arı, arı sütü ile beslenenler kra-
D) I ve III E) I, II ve III liçe arı olur.
149
Temel Kavramlar 7. Hücre döngüsünde, 10. Protista aleminde yer alan bir amip türünde,
� Kraliçe arı (2n) üretkendir ve I. sıcaklığın optimum değerin üzerinde ol- I. büyümenin sağlanması,
mayoz bölünmeyle yumurta (n) ması, II. kalıtsal özelliklerin korunması,
üretir.
II. ortam pH’ının asidik yönde değişmesi, III. neslin devamlılığının sağlanması
III. hücrenin radyasyona maruz kalması olaylarından hangileri mitoz bölünme ile
gerçekleşir?
durumlarından hangilerinin gerçekleşme-
si interfaz ve mitotik bölünme evrelerinde A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
anormalliklere neden olabilir? D) II ve III E) I, II ve III

D) I ve III E) I, II ve III 11. Aşağıdaki şekilde hayvan hücresinde gerçek-
leşen mitoz bölünmeye ait bir evre ile hücre
� İşçi arılar (2n) dişi ve kısır birey- 8. içindeki yapılar numaralandırılarak gösteril-
Aşağıdaki şemada bal arılarındaki üreme olayı
lerdir. miştir.
gösterilmiştir.
I

Kraliçe arı Erkek arı
II
Mayoz Mitoz
III
Partenogenez
Yumurtalar
Döllenme Spermler
IV

� Erkek arılar (n) mitoz bölünme- Erkek arı Zigot
Palme Yayınevi yanlıştır?
ye spermlerini üretirler.
A) Hücre karyokinezin metafaz evresindedir.
‹flçi arı Kraliçe arı
B) I nolu yapı, III ve IV nolu yapıların oluşu-
mundan sorumludur.
Şemada verilen kraliçe, erkek ve işçi arılar
ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- C) II nolu yapı kardeş kromatitleri bir arada
lıştır? tutan sentromerdir.
A) Kraliçe arının yumurtaları n kromozomlu- D) III ve IV nolu yapılar sadece hayvan hücre-
dur. lerinde üretilir.

E) Kinetokora bağlı olmayan IV nolu yapının ha-
B) Erkek arılar 2n kromozomludur.
� Vejetatif üreme, gelişmiş yapılı reketi hücrenin boyuna uzamasını sağlar.
bitkilerde görülür. Bu tip üre- C) Kraliçe arı 2n kromozomludur.
mede, ana bitkiden ayrılan bir
D) Erkek arıların spermleri n kromozomludur.
doku parçası yeni bir bitkiye 12. Hücre döngüsünün kontrolü ve bu kontro-
gelişir. E) İşçi arılar 2n kromozomludur. lün bozulması durumunda meydana gele-
bilecek olaylar ile ilgili,
9. Ökaryot bir hücrede meydana gelen mitoz I. Hücre döngüsündeki olaylar DNA üzerin-
bölünme ile prokaryot bir hücrede meydana de bulunan bazı genler ile kontrol edilir.
gelen ikiye bölünme olaylarında aşağıdaki-
II. Hücre döngüsünün kontrolünün bozulma-
lerden hangisi ortak olarak gerçekleşir?
sı kansere neden olabilir.
A) Çekirdek zarının erimesi
III. Kanserli hücrelerin oluştukları ilk dokudan
B) Sentrozom eşlenmesi ayrılarak, kan ve lenf yoluyla diğer dokula-
� Bitkilerde sürünücü gövde, C) Bölünmenin sonuna doğru zarlı organelle- ra taşınmasına metastaz denir.
yumru gövde gibi yapılarda rin oluşması ifadelerinden hangileri doğrudur?
bulunan büyüme dokularından A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) İğ ipliklerinin kromozomlara bağlanması
gelişen fideler yeni bir bireyi
oluşturur. E) Sitokinez ile iki hücrenin oluşması
1. E 2. B 3. C 4. B 5. E 6. D 7. E 8. B 9. E 10. D 11. D 12. E

150
DERS NOTLARI
151
Mayoz Bölünme - Eşeyli Üreme
8.
Ünite
8.Ünite / MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Mayoz Bölünme Temel Kavramlar

1. TEST
� Mayoz bölünme, diploit (2n)
hücrelerde kromozom sayısını
1. İnsanlardaki gamet oluşumunu sağlayan 4. Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen, yarıya indirerek haploit (n) kro-
mayoz bölünme sürecinde, I. homolog kromozomların yan yana gelerek mozom sayısına sahip gamet-
I. sentriyol, tetrat oluşturması, leri ya da sporları oluşturan
II. zıt kutuplara çekilmiş sentrozomlar arasın- özelleşmiş hücre bölünmesidir.
II. tetrat,
da iğ ipliklerinin oluşumu,
III. kromatin
III. homolog kromozomların zıt kutuplara
yapılarından hangileri interfaz evresinde
doğru hareketi,
gözlenebilir?
IV. haploit kromozomlu hücrelerin oluşması
olaylarından hangi ikisi profaz evresinde
D) I ve III E) I, II ve III gözlenir?
2. Aşağıda insana ait olan 16. kromozom çifti
verilmiştir.
� Mayoz bölünme sonucu olu-
şan üreme hücreleri ve sporlar
homolog kromozom çiftlerinin
birer üyesini içerir.
5. 2n = 4 kromozomlu bir hücrenin mayoz bö-

lünmesi sırasında meydana gelen bazı evreler
aşağıda gösterilmiştir.
14243 14243
M N
Palme Yayınevi
Bu kromozomlar ile ilgili,

I. Mayoz bölünmenin profaz II evresinde tet- I II III IV
rat oluştururlar.
Buna göre numaralandırılmış evrelerin ger-
II. M anneden gelmişse, N babadan gelmiş- çekleşme sırası aşağıdakilerden hangisin- � Eşeyli üreme sonucunda olu-
tir. de doğru verilmiştir? şan canlılar genetik çeşitliliğe
III. Karşılıklı lokuslarında aynı karaktere ait sahip olur. Eşeyli üremede çe-
genler bulundururlar. A) I – II – III – IV B) II – III – I – IV şitlilik mayoz bölünme ve döl-
lenme ile sağlanır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) II – IV – III – I D) III – I – II – IV
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III E) III – II – IV – I
3. Sağlıklı bir insanda normal bir mayoz so- 6. Memeli bir hayvanın diploit hücrelerinde
nucu oluşan yavru hücreler için, 6 çift otozom bulunmaktadır.
I. Mayoz geçiremez. Bu türün erkek bireylerinin vücut hücrele-

II. Alel gen çifti içeremez. rinin kromozom formülü aşağıdakilerden
hangisinde doğru verilmiştir? � Eşeyli üremede, döllenme ile
III. Döllenmeye katılamaz. gametler birleşir ve diploit kro-
yargılarından hangileri doğru değildir? A) 6 + X B) 6 + XY mozom takımı oluşur. Böylece
mayoz bölünme ve döllenme
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II C) 7 + Y D) 12 + XX ile nesilden nesile genetik de-
vamlılık ve kromozom sayısının
D) I ve III E) II ve III E) 12 + XY
sabit kalması sağlanır.
153
Temel Kavramlar 7. Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen, 10. Bir hücrenin mayoz bölünmesi sırasında,
� Mayoz bölünme birbirini takip I. kromozom sayısının yarıya inmesi, I. iğ ipliklerinin sayısı,
eden mayoz I ve mayoz II ol-
II. homolog kromozomların rastgele ayrılması, II. sentromer sayısı,
mak üzere iki bölünme evresin-
den oluşur. III. kardeş olmayan kromatitler arasında gen III. oluşan hücre sayısı,
değişimi IV . tetrat sayısı
olayları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han- niceliklerinden hangilerinin bilinmesi ilgili
gisi yanlıştır? hücrenin kromozom sayısını belirlemede
A) I. olay döllenme ile beraber tür içi kromo- etkili olamaz?
zom sayısının sabit kalmasını sağlar. A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III
B) II. olay mayoz bölünmenin anafaz I evre- D) I, III ve IV E) II, III ve IV
sinde gerçekleşir.
C) III. olay genin hem nitelik hem de nicelik
bakımından değişmesini sağlayabilir.
� Diploit kromozom sayısına sa- D) II. olay III. olaydan sonra gerçekleşir. 11. Aşağıdaki grafikte mayoz bölünme sırasında
hip üreme ana hücresi mayoz DNA miktarının değişimi gösterilmiştir.
E) I. olayın gerçekleşmesinde II. olay etkilidir.
bölünmeye başlamadan önce
interfaz evresi (hazırlık evresi) DNA miktarı
geçirir.
4a
8. Mayoz bölünmenin metafaz I evresindeki bir
hücreye ait olan K, L, M, N ve R özellikleri ara-
2a
sındaki ilişki aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. a
Miktar Palme Yayınevi t1 t2 t3 t4 t5 Evreler
4a
Bu grafikle ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
2a gisi doğru değildir?
A) t1 zaman diliminde DNA replikasyonu ger-
a
çekleşmiştir.
Mayoz I’in sonucunda haploit Özellik
� K L M N R B) Mayoz I’in tamamlanması sonucu oluşan
kromozom sayısına sahip iki bir hücredeki DNA miktarı 2a’dır.
Bu özellikler ile ilgili,
hücre; mayoz II sonucunda ise
bu iki hücrenin her birinden iki- I. L tetrat sayısı ise M sentromer sayısı ola- C) t3 ve t5 zaman dilimlerinde sitokinez olayı
şer tane olmak üzere dört hüc- bilir. gerçekleşmiştir.
re meydana gelir. D) Mayoz II’nin tamamlanması sonucu oluşan
II. K kromatit sayısı ise L kromozom sayısı
olabilir. bir hücredeki DNA miktarı a’dır.
III. R kromozom sayısı ise N kinetokor sayısı E) t4 zaman diliminde tetrat, sinapsis ve kros-
olabilir. sing over olayları gerçekleşebilir.

12. Aşağıdaki bölünme evrelerinden hangile-
rinde krossing over olayının gerçekleşme
9. 2n = 6 kromozomlu olan bir hücrenin ma-
ihtimali vardır?
� İnterfaz evresinde DNA ken- yoz bölünmesinin metafaz I evresindeki
dini eşler. Bu evrede büyüme, homolog kromozomlar, kaç farklı kombi- A) Mayoz I – Profaz B) Mayoz I – Telofaz
solunum, protein sentezi gibi nasyonda ekvatoral düzleme dizilebilir? C) Mayoz II – Profaz D) Mayoz I – Anafaz
metabolik olayların hızı çok
yüksektir. A) 4 B) 8 C) 16 D) 32 E) 64 E) Mayoz II – Telofaz
1. D 2. D 3. B 4. A 5. C 6. E 7. C 8. C 9. B 10. B 11. E 12. A

154

2. TEST
� İnterfaz evresinden sonra ger-
çekleşen mayoz I ve mayoz II
1. Mayoz bölünme ile ilgili, 4. Mayoz bölünme sonucunda oluşan dört bölünmeleri profaz, metafaz,
hücrenin genetik yapılarının birbirinden anafaz, telofaz ve sitokinez ev-
• Prokaryot yapılı hücrelerde gerçekleşmez.
farklı olmasında, relerinden oluşur.
• Diploit yapılı tüm hücrelerde gerçekleşir. I. homolog kromozomların bağımsız dağılımı,
• Genetik çeşitliliğe yol açar. II. kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılması,
III. sitokinez sırasında sitoplazma ve organel-
• Karyokinez ve sitokinez olayları birer kez
lerin eşit oranda dağılmaması,
gerçekleşir. IV. homolog kromozomların kardeş olmayan
• Bölünme sonucu oluşan yavru hücrelerin kromatitleri arasında parça değişiminin
kromozom sayısı diploittir. gerçekleşmesi
olaylarından hangileri etkilidir?
ifadelerinden kaç tanesi doğrudur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
5. Aşağıda bir eşey ana hücresinde gerçekleşen � Profaz I evresi mayozun en

2. Aşağıdaki şemada mayoz bölünmenin mayoz I
mayoz bölünme şematize edilmiştir. uzun ve en karmaşık evresidir.
ve mayoz II evrelerine ait bazı özellikler veril- Profazın erken evresinde kro-
miştir. 1 matin iplikler sarılıp yoğunlaşa-
Mayoz I Mayoz II İnterfaz rak kısalır, kalınlaşır.
2
K L M
Mayoz I
Palme Yayınevi
3 4
Şemada verilen K, L ve M özellikleri ile ilgili,
Mayoz II
I. K → Kromozom sayısı yarıya iner.
5 6 7 8
II. L → Haploit yapılı hücrelerin oluşumu ile
sonuçlanır. Bu şema ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
III. M → Sentromer bölünmesi görülür. hangisi doğru değildir?
A) DNA miktarı en fazla olan hücre 2’dir.
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? � Profaz I evresinde homolog
B) Şemadaki hücrelerden iki tanesi diploit, kromozomlar yan yana gelir ve
altı tanesi haploit yapıdadır. birbiri üzerine kıvrılır.
D) II ve III E) I, II ve III C) 5 ve 6 nolu hücrelerin genetik yapısı farklı
olamaz.
3. Çok hücreli ökaryot canlılarda gerçekleşen D) 3 nolu hücrede homolog kromozom çiftleri
aşağıdaki olaylardan hangisi hücre bölün- bulunmaz.
mesinin mayoz ile sağlandığına kanıt oluş- E) 7 ve 8 nolu hücrelerin gonozom çeşitleri
turur? aynıdır.
A) DNA miktarının iki katına çıkması

6. Sağlıklı bir insanda,
B) Homolog kromozomların ekvator düzle- I. mayoz I,
minde çift sıralı olarak dizilmesi II. mitoz,
C) Kardeş kromatitlerin ayrılması III. mayoz II � Homolog kromozom çifti yan
sonucu oluşan hücrelerin hangilerinde kar- yana geldiğinde oluşan dörtlü
D) Sitoplazma bölünmesinin gerçekleşmesi
deş kromatitler bir arada bulunur? kromatit gruplarına tetrat denir.
E) Bölünme sırasında iğ ipliklerinin oluşturul- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Tetrat sayısı haploit kromozom
ması D) I ve II E) I ve III sayısına eşittir.
155
Temel Kavramlar 7. Aşağıdakilerden hangisi mayoz bölünme- 10. İnsana ait interfaz evresinin başlangıcında
� İnsanlarda gerçekleşen nin özelliği değildir? bulunan yumurta ana hücresinin DNA mik-
mayoz bölünmenin profaz I A) Her hücre tipinde gamet oluşumunu sağ- tarı 4k ise,
evresinde n = 23 tane tetrat
lama a. anafaz I evresindeki,
oluşur.
B) Kalıtsal varyasyonların oluşmasında etkili
b. anafaz II evresindeki
olma
hücrelerin DNA miktarı aşağıdakilerden
C) Tür içi kromozom sayısının sabit tutulma-
hangisinde doğru verilmiştir?
sında rol oynama
D) Monoploit yapıya sahip hücrelerde ger- a b
çekleşememe A) 2k 2k
E) Bazı canlılarda spor oluşumunu sağlama B) 8k 4k
C) 4k 4k
D) 4k 2k
E) 8k 2k
8.
� Homolog kromozomların yan
yana gelerek birbirleriyle sar-
mal yapmasına sinapsis denir.
11. Diploit yapıda olduğu bilenen farklı hücre-

I II lere ait,
2n = 4 kromozomlu bir hücrenin mayoz

bölünmesine ait I ve II numaralı şekillerin Palme Yayınevi
ait oldukları bölünme evreleri aşağıdakiler-
I II III IV
den hangisinde doğru olarak verilmiştir?
evrelerinden hangilerinin mayoz bölünme-

I II
ye ait olduğu kesin olarak söylenir?
A) Profaz I Anafaz I
Sinapsis sırasında homolog A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III
� B) Telofaz I Metafaz I
kromozomların kardeş olma- D) III ve IV E) II, III ve IV
C) Anafaz II Profaz I
yan kromatitlerinin birbirine
temas eden kısımları (kiyazma) D) Profaz II Metafaz I
arasında gen alış verişi olması- E) Telofaz II Anafaz I
na krossing over denir.
12. Eşey ana hücrelerinde 44 otozom bulunan

dişi bir bireyle ilgili,
I. Karaciğer hücrelerinde otozomal kromo-
9. Diploit canlılarda, haploit sağlıklı hücreler
zom bulunurken, gonozomal kromozom
oluşurken meydana gelen,
bulunmaz.
I. sentriyollerin kutuplardaki yerlerini alması,
II. Üreme hücrelerinde 2 adet gonozom bu-
II. kromatitlerin tetrat oluşturması, lunur.
III. kromozomların kendilerini eşlemesi III. Kas hücrelerinde otozom / gonozom ora-
olaylarından hangileri sadece bazı hücrele- nı 22’dir.
� Krossing over olayı ile yeni gen re özgüdür? ifadelerinden hangileri yanlıştır?
kombinasyonları meydana ge-
lir. Bu sayede aynı türün birey- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
leri arasında farklı özelliklerin D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
ortaya çıkması sağlanır.
1. B 2. E 3. B 4. D 5. C 6. A 7. A 8. E 9. A 10. B 11. C 12. C

156
Mayoz Bölünme
Temel Kavramlar
3. TEST
� Krossing over olayında kromo-
zomun nükleotit dizilimi deği-
1. Mayoz bölünmenin metafaz I evresinde 4. Diploit bir canlının eşey ana hücresinden şirken, genin nükleotit dizilimi
ekvatoriyal düzleme 20 tetratın dizildiği bir gamet oluşumu sırasında aşağıdaki olay- değişmez.
hayvan hücresinin (I) ve bu hücrenin bölün- lardan hangisi en son gerçekleşir?
mesi sonucu oluşacak yavru hücrelerin (II)
A) Homolog kromozomların yan yana gele-
kromozom sayısı aşağıdakilerden hangi-
rek sinapsis oluşturması
sinde doğru verilmiştir?
B) Krossing over ile gen değişimi
I II
C) Kalıtım materyalinin eşlenmesi
A) 20 10
D) Kardeş kromatitlerin ayrılması
B) 40 20
E) Kromozom sayısının yarıya düşmesi
C) 20 20
D) 40 40 � Profaz I evresinde krossing
over olayının yanı sıra sentro-
E) 40 10
5. Aşağıdaki şekilde mayoz bölünmesinin son zomlar birbirinden uzaklaşır,
evrelerinde olan ökaryot bir hücrenin telofaz II aralarında iğ iplikleri oluşur.
ve sitokinez aşamaları verilmiştir.

2. Aşağıda 2n = 2 kromozomlu bir canlının vü- n
cudunda gerçekleşen hücre bölünmelerinin
farklı evreleri gösterilmiştir.
n

Palme Yayınevi
I II III IV
Buna göre numaralandırılmış evrelerden n

hangileri canlının vücut (somatik) hücrele- � Bu evrede çekirdek zarı par-
rinin bölünmesinde gözlenir? çalanır, çekirdekçik kaybolur.
Buna göre bu aşamalarla ilgili aşağıdaki
Sitoplazmada serbest kalan
A) I ve III B) II ve IV C) III ve IV açıklamalardan hangisi doğru değildir?
tetratlar, kinetokorlarından iğ
A) Sitoplazma boğumlanarak bölünür. ipliklerine tutunur.
B) İğ iplikleri kaybolur.
C) Çekirdek ve çekirdekçik yeniden oluşturu-
lur.
D) Oluşan hücrelerin genetik yapıları aynıdır.
3. Memeli bir canlının somatik (vücut) hücresi
E) Homolog kromozomlar ayrılmış durum-
ile sperm hücresi karşılaştırıldığında,
dadır.
I. sitoplazma miktarı,
II. DNA miktarı,
III. organel sayısı
niceliklerinin hangileri bakımından farklılık
gözlenebilir? 6. Diploit kromozom sayısı 16 olan bir canlının � Metafaz I evresinde, homolog
sperm hücresinde kaç kromozom bulunur? kromozomlar tetratlar halinde
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III hücrenin ekvatoral düzlemine
A) 2 B) 7 C) 8 D) 16 E) 32 dizilir.
157
Temel Kavramlar 7. Ökaryot bir hücrede, 10. Aşağıdaki hücrelerden hangisi mitoz veya
� Metafaz I evresinde kromo- I. art arda iki mitoz bölünme, mayoz bölünme sonucunda oluşamaz?
zomlar ekvatoral düzlemde çift
II. mayoz I ve mayoz II, A) Deri hücresi B) Yumurta hücresi
sıralı dizilir. Mitozun metafaz
evresinde kromozomlar ekva- III. bir mitoz bölünme ile bir mayoz bölünme
C) Sperm hücresi D) Zigot
toral düzlemde tek sıralı dizilir. evrelerinden hangileri arasında DNA eşlen-
mesi gerçekleşemez? E) Karaciğer hücresi

D) I ve II E) I ve III 11. Aşağıdaki grafiklerde memeli bir canlının eşey
ana hücresinin mayoz bölünmesi sırasında
gözlenen bazı değişimler verilmiştir.
8. Aşağıda 2n = 4 kromozoma sahip bir hücre- Sentriyol ile kromozom İki sentriyol
arasındaki uzaklık arası uzaklık
nin kromozom dağılımı şematik olarak göste-
rilmiştir.
� Metafaz I evresinde homo-

I Zaman II Zaman
log kromozomlar birbirinden
bağımsız olarak ekvatoral İki kardeş kromatit
düzlemde dizilir. Bu durum arası uzaklık
2n’lik bir varyasyon oluşturur.

1 23 4 5 6
(n=haploit kromozom sayısı)
III Zaman
Palme Yayınevi
Bu hücrenin mayoz bölünmesi ile ilgili, Grafiklere göre aşağıdaki açıklamalardan
I. 2 ve 3 numaralı yapılar arasında krossing hangisi yanlıştır?
over gerçekleşebilir. A) I nolu grafikteki değişime neden olan olay
II. Anafaz II evresinde 5 ve 6 numaralı yapılar telofaz evresinde gerçekleşir.
birbirinden ayrılır. B) II nolu grafikteki değişim profaz evrelerin-
III. Mayoz I sonucu oluşan bir hücrede 1 ve 4 de gerçekleşir.
numaralı yapılar bir arada bulunur. C) III nolu grafikteki değişim anafaz II evresin-
� Anafaz I evresinde iğ iplikleri- ifadelerinden hangileri yanlıştır? de gerçekleşir.
nin kısalmasıyla homolog kro- D) I nolu grafikteki değişim sırasında homo-
mozomlar zıt kutuplara doğru A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II log kromozomlar birbirinden uzaklaşır.
hareket eder. D) I ve III E) II ve III E) II nolu grafikteki değişim sonrasında iğ
iplikleri kromozomlara kinetokor bölgesin-
den bağlanır.
9. Hücre döngüsünün mitoz evresine ait me-

tafaz aşamasında gözlenen, 12. Diploit yapılı bir organizmanın mayoz bö-
I. iğ ipliklerinin kinetekorlara bağlı olması, lünme sonucu oluşan a hücresi ile mitoz
bölünme sonucu oluşan b hücresinin,
II. kromozomların iki kromatitli halde olması,
I. otozom sayısı,
III. kromozomların hücrenin ekvator düzle-
minde tek sıralı olarak dizilmesi II. DNA miktarı,
III. gonozom sayısı
� Anafaz I evresinde homolog kro- durumlarından hangileri mayoz bölünme-
mozomların ayrılması, oluşacak nin metafaz I aşamasında da gözlenir? niceliklerinden hangileri farklıdır?
hücrelerdeki kromozom sayısı-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
nın yarıya inmesini sağlar.
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1. B 2. B 3. E 4. D 5. D 6. C 7. B 8. E 9. C 10. D 11. A 12. E

158

4. TEST
� Bu evrede homolog kromozom
çiftlerinden birinin ayrılmaması
1. Diploit (2n) hücresinde 6.10–12 mg DNA 4. Mayoz I ve mayoz II evrelerinde, kromozom sayısı (n+1) ya da
bulunan bir hayvan hücresinin interfaz I. iğ ipliklerinin kromozomlara bağlanması, (n–1) olan gametlerin oluşması-
evresini tamamladığında (a) ve mayoz I’in na neden olur.
anafaz evresindeki (b) DNA miktarı aşağı- II. çekirdek zarı oluşumu,
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? III. DNA eşlenmesi,
IV. sentromer bölünmesi

(a) (b)
olaylarından hangileri ortak olarak gözle-
A) 6.10–12 6.10–12
nir?
B) 6.10–12 12.10–12
C) 12.10–12 12.10–12
D) 3.10–12 3.10–12
E) 12.10–12 3.10–12
5. Diploit kromozomlu bir hücreye ait genlerin
� Telofaz I evresinde hücrenin
kromozomları üzerindeki dizilişi aşağıda gös-
zıt kutuplarında bulunan her
2. Erkek bir maymunun testislerinde sperm terilmiştir.
bir kromozom iki kromatitlidir.
üretimi gerçekleşirken, A a
Kromozomların çevresinde çe-
B b
kirdek zarı oluşur.
e E
homolog kromozomla- kardeş kromatitlerin

Bu hücrenin,
rın tetrat oluşturması birbirinden ayrılması
I II I. ABe,
Palme Yayınevi
II. ABE,
homolog kromozom- III. abE,
ların hücrenin ekvator
DNA’nın eşlenmesi
düzleminde çift sıralı IV. Abe,
olarak dizilmesi
III IV genotipli gametlerden hangilerini oluştur-
ması bölünme sırasında krossing overin
olaylarının meydana gelme sırası aşağıda-
gerçekleştiğini kanıtlar?
kilerden hangisinde doğru verilmiştir? � Sitoplazma bölünmesi (sitoki-
A) I ve III B) I ve IV C) II ve III nez) telofaz I ile aynı zamanda
A) I – III – II – IV B) I – IV – II – III gerçekleşir.
C) II – III – I – IV D) III – I – IV – II
E) III – I – II – IV 6. Diploit bir hücrede aşağıdakilerden hangi-

sinin gerçekleşmesi hücre bölünmesinin
çeşidi hakkında bilgi verir?
3. Canlıların eşeyli üreme sürecinde gerçek-
leşen, A) Kromozomların eşlenme sonrası belirgin
hale geçmesi
I. mayoz bölünmenin tamamlanması,
II. kalıtım materyalinin eşlenmesi, B) Homolog kromozomların bir araya gelerek
tetrat oluşturması
III. sperm ve yumurtanın döllenmesi
C) Bölünme sırasında sitokinezin gerçekleş- � Sitoplazma bölünmesi hayvan
olaylarından hangileri hücrede bulunan
mesi hücrelerinde boğumlanma, bit-
DNA miktarının azalmasına neden olur?
ki hücrelerinde orta lamel olu-
D) Hücrenin boğumlanma ile ikiye bölünmesi şumu ile gerçekleşir. Sonuçta
E) İğ ipliklerinin bazılarının kinetokora bağ- haploit kromozom sayısına sa-
D) I ve III E) II ve III hip iki hücre oluşur.
lanmaması
159
Temel Kavramlar 7. İnsana ait aşağıdaki hücre tiplerinden han- 10. Farklı hücrelerde gerçekleşen,
� Mayoz II başlamadan önce gilerinde homolog kromozom ya da kardeş I. homolog kromozomların zıt kutuplara çe-
mayoz I’de olduğu gibi interfaz kromatit ayrılması olaylarından herhangi kilmesi,
evresi görülmez. Dolayısıyla biri gerçekleşemez? II. çekirdek ve sitoplazma bölünmesinin birer
DNA kendini eşlemez. kez gerçekleşmesi,
A) Karaciğer hücresi B) Kemik hücresi
III. homolog kromozomların bir araya gelerek
C) Sperm ana hücresi D) Sinir hücresi tetrat oluşturması
E) Deri hücresi olaylarından hangileri hücrenin bölünme

çeşidi hakkında bilgi verir?
8. Bir dişi memelinin yumurtalıklarında gerçekle- D) I ve III E) I, II ve III
şen hücre bölünmeleri aşağıda şematize edil-
miştir.
2n a 11. Aşağıdaki şekilde normal mayoz I bölünme-
sini tamamlamış bir X hücresi ve bu hücrenin
2n b 2n c
mayoz II bölünmesi sonucunda oluşturduğu K
ve L hücreleri gösterilmiştir.
x n y n m 2n k 2n
K hücresi
n n n n 2n 2n 2n 2n
L hücresi
X hücresi
yanlıştır?
Palme Yayınevi K ve L hücrelerinin sahip olduğu kromo-
A) a hücresi mitoz bölünme geçirmiştir.
zom durumu ile ilgili aşağıdakilerden han-
B) m ve k hücrelerinin kalıtsal yapısı b hüc-
� Mayoz II ana hatlarıyla mitoz gisi yanlıştır?
bölünmeye benzer. resi ile aynıdır.
K L
C) x hücresinin DNA miktarı, m hücresi ile ay-
A)
nıdır.
D) y hücresinden oluşan yavru hücrelerin sa- B)
hip olduğu gonozom sayısı c hücresiyle
aynıdır. C)
E) x ve y hücrelerinde homolog kromozomlar
bir arada bulunmaz. D)
E)
9. Bir insan vücudunda,

12. Bir popülasyondaki bireylerin farklı genoti-
I. n kromozomlu hücreler → 2n kromozom-
pe sahip olmaları,
lu hücreler,
I. gametlerin mayoz bölünme ile oluşması,
II. 2n kromozomlu hücreler → n kromozom-
II. mutasyonların etkisiyle gen frekanslarının
lu hücreler,
değişmesi,
III. 2n kromozomlu hücreler → 2n kromo-
III. eşeysiz üreme ile yeni bireylerin oluşması,
zomlu hücreler
IV. çevresel faktörlerin etkisiyle genin işleyişi-
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi
nin değişmesi
bireyin cinsiyeti ile ilgili bilgi vermez?
� Profaz II’de çekirdek zarı par-
durumlarından hangileri ile açıklanabilir?
çalanır. İğ iplikleri, kromatitlerin A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız II B) I ve II C) III ve IV
kinetokorlarına bağlanır.
D) I ve III E) II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV
1. C 2. D 3. A 4. A 5. D 6. B 7. D 8. D 9. E 10. E 11. A 12. B

160
Eşeyli Üreme Temel Kavramlar

5. TEST
� Metafaz II evresinde, kromo-
zomlar hücrenin ekvatoral düz-
1. Canlılardaki genetik çeşitlilik mayoz bölünme, 4. Bakteri konjugasyonu ile ilgili aşağıdaki leminde tek sıra halinde dizilir.
döllenme ve mutasyon ile sağlanabilir. ifadelerden hangisi doğru değildir?
Aşağıdaki organizmalardan hangisinde bu A) Plazmit DNA’nın bir ipliği bir bakteriden

olaylardan herhangi biri gerçekleşmeden diğerine aktarılır.
de genetik çeşitlilik oluşabilir? B) Pilus adı verilen uzantılar sayesinde birbi-
rine tutunan bakteriler arasında sitoplaz-
A) İnsanlar B) Bal arıları
ma köprüsü kurulur.
C) Bakteriler D) Çiçekli bitkiler C) Antibiyotiklere direnç sağlayan genlerin
E) Mantarlar kısa bir sürede popülasyon içinde dağılımı
sağlanır.
D) Birey sayısının değişmesine neden olmaz.
Anafaz II evresinde kardeş kro-
E) Gen aktarımı sonucunda iki bakterinin de �
matitlerin sentromerleri birbi-
genetik çeşitliliği artar.
rinden ayrılır. Her bir kromatit
2. Aşağıda farelerde gerçekleşen döllenme ve hücrenin zıt kutuplarına doğru
gelişme basamakları verilmiştir. çekilir.
5. Aşağıdaki şemada eşeyli ve eşeysiz üreme ile
ilgili bazı özellikler verilmiştir.
Sperm Yumurta Sperm Yumurta Sperm Yumurta
ysiz üreme Eşeyli üreme
Eşe
X Y Z
Palme Yayınevi
K bireyi L bireyi M bireyi N bireyi

Şemada gösterilen X, Y ve Z özellikleri ile
Şemaya göre, oluşan sağlıklı bireylerle ilgili, ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi
doğrudur?
I. L bireyinin genetik yapısı M bireyi ile ay- � Telofaz II evresinde, kutuplara
A) X → Yeni gen kombinasyonları oluşur.
nıdır. çekilmiş kromozomların çevre-
B) Y → Zigot oluşumu görülür. sinde çekirdek zarı oluşurken
II. Tüm bireylerin kromozom sayısı eşittir.
C) Z → Temeli mitoza dayanır. bir yandan da sitoplazma bö-
III. K ve N bireylerinin cinsiyeti aynı olamaz. lünmesi gerçekleşir ve hücre
D) Y → Tür içi kromozom sayısının sabit kal-
ifadelerinden hangileri doğrudur? masını sağlar. ikiye bölünür.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III E) X → Birey sayısında artışa yol açmaz.
6. Eşeyli üreme ile çoğalan bir hayvan türün-
de, bir çiftin yavrularının kalıtsal olarak bir-
3. Bakteri ve paramesyum konjugasyonunda, birinden farklı olmasında,
I. birey sayısının artması, I. üreme hücrelerinin mayoz bölünmeyle

oluşması,
II. tür içi genetik çeşitliliğin artması,
II. yumurtanın ortamdaki spermlerden biri ta-
III. iki organizma arasında gen alış verişinin
rafından rastgele döllenmesi,
karşılıklı olarak gerçekleşmesi
III. zigotun gelişerek embriyoyu oluşturması � Mayoz II sonunda diploit (2n)
olaylarından hangileri ortaktır?
kromozom sayısına sahip bir
olaylarından hangileri katkı sağlar?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II hücreden genetik varyasyona
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III sahip haploit (n) kromozomlu
D) I ve III E) I, II ve III dört hücre oluşur.
161
Temel Kavramlar 7. Farklı canlılarda gözlenen, 10. Aşağıdaki canlılardan hangisi atasıyla aynı
� Mayoz bölünme sonucunda I. bakteri konjugasyonu, kalıtsal yapıya sahip değildir?
oluşan her hücre, ata bireyin A) Bir öglenanın ikiye bölünmesi ile oluşan
II. arılarda partenogenez,
taşıdığı homolog kromozom- öglenalar
lardan sadece birini taşır. III. bira mayasında tomurcuklanma
B) Bira mayasından tomurcuklanma ile olu-
olaylarından hangilerine bağlı olarak döl- şan yeni bira mayası
lenme olmadan da birey sayısı artabilir?
C) Aynı kraliçe arının yumartalarından oluşan
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II erkek arılar
D) II ve III E) I, II ve III D) Afrika menekşesinin yaprağından yeni bir
bitkinin oluşması
E) Mantarların mitozla oluşturduğu sporların
� Mayoz bölünmede genetik 8. Gelişmiş yapılı bir çok canlı grubunda gözle-
nen mitoz bölünme, mayoz bölünme ve döl- uygun koşullarda yeni mantarları oluştur-
çeşitlilik, krossing over ve ho-
molog kromozomların rastgele lenme olaylarının gerçekleştiği yaşam döngü- ması
birbirinden ayrılması sayesinde sü aşağıda şematize edilmiştir.
meydana gelir. n
Gametler n 11. Aşağıdaki şemada insanda neslin devamını
sağlayan olaylar numaralandırılarak gösteril-
n
miştir.
Mayoz Döllenme 1
Dişi birey
(2n)
Yumurta 4
3 Dişi birey
(2n)
2 Zigot
Erkek birey
Zigot 2n Palme Yayınevi (2n) Sperm
2n Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi

yanlıştır?
Diploit çok Mitoz
� Eşeyli üremenin kalıtsal çeşit- A) 1 nolu olay sonunda oluşan yumurta hüc-
hücreli organizma
liliği sağlaması, hem mayoz resinde homolog kromozomlar birlikte bu-
bölünme hem de döllenme sı- Bu şemayla ilgili, lunmaz.
rasında rastgele eşleşmelerden I. Mayoz bölünme haploit kromozomlu , döl- B) 2 nolu olay sonunda oluşan hücrelerin ge-
kaynaklanır. lenme diploit kromozomlu hücrelerin oluş- netik yapısı farklı olabilir.
masını sağlar.
C) 3 nolu olay tür içi kromozom sayısının sa-
II. Zigottan gelişen diploit çok hücreli orga- bit kalmasında etkilidir.
nizmanın genetik yapısı zigot ile aynıdır. D) 4 nolu olay ardışık olarak gerçekleşen mi-
III. Oluşan zigotun genetik yapısı, ana hücre- toz bölünmeleri gösterir.
den farklıdır. E) Döllenmeye katılan sperm ve yumurtanın
yargılarından hangileri doğrudur? gonozom çeşitleri farklıdır.

D) II ve III E) I, II ve III 12. İnsanlarda döllenme sonucu oluşan zigot-
tan embriyonun gelişimi sırasında aşağıda-
� Aşağıda mitoz ve mayoz bölün- ki olaylardan hangisi gerçekleşmez?
menin karşılaştırılması verilmiş-
9. Aşağıdaki organizmaların hangisi gametle-
A) Homolog kromozomların ayrılması
tir: rini mitoz bölünme ile üretir?
B) DNA replikasyonu
A) Dişi köpek B) Dişi kurbağa
C) ATP üretimi
· Mitoz bölünme n, 2n ve 3n’lik
hücrelerde görülebilir.
C) Erkek arı D) Erkek fare D) Protein sentezi
E) Erkek tavşan E) Transkripsiyon
1. C 2. B 3. A 4. E 5. D 6. B 7. D 8. E 9. C 10. C 11. E 12. A

162

6. TEST
· Mayoz bölünme n ve 3n’lik
hücrelerde görülmez. Diploit
1. Diploit bir hücre; ardışık olarak önce bir mitoz 4. İnsanda gerçekleşen normal mitoz ve ma- (2n) yapılı eşey ana hücrele-
bölünme ardından bir mayoz bölünme, mayoz yoz bölünme olayları ile ilgili aşağıdaki ifa- rinde görülür.
bölünme tamamlandıktan bir süre sonra ise delerden hangisi yanlıştır?
yeniden bir mitoz bölünme geçirmiştir. A) Mitoz bölünme sırasında çekirdek ve si-
Buna göre ana hücreden meydana gelen toplazma bölünmesi bir kez gerçekleşir-
yavru hücreler ile ilgili, ken, mayoz bölünme sırasında birden faz-
I. Mayoz bölünme tamamlandığında genoti- la kez gerçekleşir.
pi aynı olan 8 hücre oluşmuştur. B) Mitozun metafaz ve mayozun metafaz II
II. Son mitoz bölünme ile (n) kromozomlu evresindeki kromozomlar ikişer kromatit-
16 hücre oluşmuştur. lidir.
III. Mayoz bölünme tamamlandığında oluşan C) Mitozun metafaz evresindeki bir hücrenin
yavru hücreler haploittir. kromozom sayısı, mayozun anafaz II ev-
ifadelerinden hangileri doğru olur? resindeki bir hücrenin kromozom sayısının
· Mitoz bölünme sonucunda
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III iki katıdır.
kromozom sayısı değişmez.
D) II ve III E) I, II ve III D) Mitoz bölünme sonucu oluşan hücrelerin
kalıtsal yapıları atasal hücre ile aynıdır. · Mayoz bölünme sonucunda
E) Mayozun anafaz I evresindeki bir hücrenin kromozom sayısı yarıya iner.
2. Aşağıda verilen hücrelerin hangisinde kromozom sayısı, metafaz II evresindeki (2n → n)
krossing over gerçekleşmesine rağmen kromozom sayısının iki katıdır.
tek tip gamet oluşur?
A) B)
Palme Yayınevi
N N n n n n N N
5. Aşağıdaki grafikte 2n = 24 kromozomlu hüc-
renin önce mayoz sonra mitoz bölünmeleri
R R r r R R R R
sonucunda meydana gelen hücre sayıları ve-
C) D) rilmiştir.
n n N N N N N N Kromozom sayısı
2N
R R r r R R r r N
E) Hücre sayısı · Mitoz bölünme genetik var-

1(P) 4(K) 8(R)
n n n n yasyona neden olmaz. Oluşan
Buna göre R hücrelerindeki kromozom sa- hücrelerin genetik yapısı birbi-
yısı aşağıdakilerden hangisinde doğru ve- riyle ve ata hücreyle tamamen
r r r r
rilmiştir? aynıdır.
A) 8 B) 12 C) 16 D) 24 E) 32
3. Eşeyli üremenin eşeysiz üremeye üstünlüğü,

I. tür içi genetik varyasyonları artırmak, 6. Mayoz II’de gerçekleşen,
I. kardeş kromatitlerin ayrılması,
II. kısa zamanda çok sayıda birey üretmek,
II. kromozom sayısının korunması,
III. değişen çevre koşullarına uyum yeteneği
III. çekirdek zarının oluşması, ·M
ayoz bölünme genetik var-
yüksek olan bireylerin oluşmasını sağlamak yasyona neden olur. Krossing
olaylarından hangileri mitoz bölünme ile
özelliklerinden hangileri olamaz? benzerlik gösterir?
over ve homolog kromozom-
ların bağımsız dağılımı tür içi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II çeşitliliği artırır.
163
Temel Kavramlar 7. Aynı kromozom sayısına sahip iki farklı hüc- 10. Bal arılarının üremesine ait,
· Mitoz bölünme sonucu iki reden biri bir kez mitoz, diğeri bir kez mayoz • yumurta I erkek arı,
hücre oluşur. bölünme geçiriyor. II
• erkek arı sperm
Buna göre,
• zigot III işçi arı
I. bölünmeler sonucu oluşan yavru hücrele- IV
rin kromozom sayısı, • kraliçe arı yumurta
II. bölünmeler sırasında gerçekleşen repli- olaylarından mitoz ve mayoz bölünme ile
kasyon sayısı, gerçekleşenler aşağıdakilerden hangisin-
III. bölünmeler sonucu oluşan yavru hücrele- de doğru olarak eşleştirilmiştir?
rin sayısı Mitoz bölünme Mayoz bölünme
niceliklerinden hangilerinin aynı olması A) I ve II III ve IV
beklenemez? B) I ve III II ve IV
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III C) I, II ve III IV
D) II ve III E) I, II ve III D) I, II ve III III
E) II, III ve IV I
8. Aşağıdaki şemada farklı canlılarda bulunan K,
L ve M hücrelerinin interfaz evresinin sonun-
daki kromatit sayıları ile bu hücrelerin bölün- 11.
Haploit gametler (n = 23)
mesi sonucunda oluşan yavru hücrelerdeki
kromozom sayısı verilmiştir. Yumurta (n)

İnterfaz evresinin Bölünme sonucu
· Mayoz böünme sonucu dört Hücre
sonundaki oluşan hücrelerin Sperm
hücre oluşur. çeşidi hücresi (n)
kromatit sayısı kromozom sayısı Palme Yayınevi
Mayoz Döllenme
K 24 12
Yumurtalık
L 68 17 Testis
M 32 16
Diploit zigot
Mitoz ve (2n = 46)
Tabloya göre K, L ve M hücrelerinin bö- gelişme
lünme çeşitleri aşağıdakilerden hangisinde
doğru olarak verilmiştir? Çok hücreli diploit erginler (2n = 46)
K L M
İnsan yaşam döngüsünü özetleyen yukarı-
A) Mitoz Mayoz Mitoz
daki şema ile ilgili,
B) Mitoz Mitoz Mayoz
I. Döllenme ile iki katına çıkan kromozom
C) Mayoz Mitoz Mitoz
sayısı mayoz bölünme ile yarıya düşer.
D) Mayoz Mayoz Mitoz
II. Zigotun mitoz bölünmesi ile oluşan tüm
E) Mitoz Mayoz Mayoz
hücrelerin kromozom sayısı ve yapısı aynı
olur.
9. Hücre bölünmesine ait olan, III. Testis ve yumurtalık hücreleri haploit yapı-
I. kromozom sayısının korunması, dadır.

·
Mitoz bölünme tek hücreli
canlılarda üremeyi, çok hüc- II. kromatitlerin ayrılması, IV. Sperm hücresinin DNA miktarı yumurta
reli canlılarda büyüme, ge- hücresinin DNA miktarının yarısı kadardır.
III. sitokinezin gerçekleşmesi
lişme ve onarımı sağlar. Bazı
olaylarından hangileri mitoz bölünmeyi ifadelerinden hangileri doğrudur?
çok hücreli canlılarda rejene-
rasyon ile üremeyi sağlayabi- mayoz bölünmeden ayırır? A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
lir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
1. D 2. E 3. B 4. C 5. B 6. E 7. C 8. A 9. A 10. C 11. A
164

7. TEST
· Mayoz bölünme sonucu hap-
loit kromozomlu gametler
1. Tatlı su kabuklularından Daphnia türleri hem 4. Embriyonik hücre döngüsünün interfaz evre-
(sperm ve yumurta) oluşur.
eşeyli hem de eşeysiz üreyebilmektedir. sinde hücreler büyümeden DNA replikasyo- Bazı canlılarda mayoz bölün-
Bu organizmalar, nunu gerçekleştirir. me ile spor oluşturulabilir.
I. çevre koşullarının uygun ve kararlı olduğu, Bu durum embriyo hücrelerinin,
II. eş bulmanın zor olduğu, I. kısa süre içinde çoğalması,
III. su sıcaklığı ve besin miktarı gibi yaşamsal II. hacimlerinin giderek artması,
faktörlerin hızla değiştiği III. sitoplazma miktarlarının giderek artması
dönemlerden hangilerinde eşeysiz üremeyi özelliklerinden hangilerine sahip olması ile
tercih ederler? sonuçlanır?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III D) I ve II E) II ve III
2. Diploit hücrelerde gerçekleşen mitoz ve ma- 5. Mitoz, mayoz I ve mayoz II’deki bazı olayların
karşılaştırılması aşağıdaki tabloda verilmiştir.
yoz bölünmenin özellikleri birer eleman olarak
kabul edilerek aşağıdaki venn diyagramı ha- Olaylar Mitoz Mayoz I Mayoz II
zırlanmıştır. Replikasyon n Var Yok
Mitoz Mayoz Sitokinez Var H Var · Mitoz bölünme sonucu oluşan

bir hücre tekrar mitoz geçire-
Homolog
kromozomların Yok Var l bilir.
X Y Z ayrılması
Palme Yayınevi
Hücre sayısının
Var s Var
artması
Şemada verilen X, Y ve Z özellikleri ile ilgili,
I. X → homolog kromozomların metafazda Buna göre tabloda verilen n , H , l ve s
şekillerinin yerine aşağıdakilerden hangisi
tek sıra halinde dizilmesi,
gelmelidir?
II. Y → kardeş kromatitlerin ayrılması,
n H l s
III. Z → sinapsis oluşumunun gözlenmesi
A) Var Var Yok Yok
B) Var Var Yok Var
C) Var Yok Yok Var
D) Yok Var Yok Var
E) Yok Var Var Var
3. Farklı canlılarda gerçekleşen,
I. hidranın tomurcuklanarak üremesi,
6. Hayvansal bir hücrede mitoz hücre bölün-
II. bir yassı solucanda oluşan sperm ve yu-
mesi sırasında gözlenen,
murtanın döllenmesi,
I. çekirdek zarının erimesi,
III. iki çekirge arasında döllenmenin gerçek-
II. çekirdek ve sitoplazma bölünmesinin gö-
leşmesi
rülmesi,
üreme olayları sonucunda oluşan bireylerin
III. hazırlık evresinde DNA eşlenmesinin ger- · M ayoz bölünme genelde
değişen ortam koşullarına uyum yetenekle- haploit hücrelerin oluşumu
çekleşmesi
rinin çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdaki- ile sonlanır. Bu nedenle ma-
olaylarından hangileri tek hücreli ökaryot
lerden hangisinde verilmiştir? yoz sonucu oluşan bir hücre
bir canlı olan paramesyumda da gözlenir?
A) I – II – III B) II – I – III C) II – III – I tekrar mayoz bölünme geçi-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II remez.
165
Temel Kavramlar 7. Eşeyli üreme sırasında, 9. Farklı canlılarda gerçekleşen,

· Mitoz bölünme eşeysiz üre- I. mayoz ile oluşan üreme hücrelerine, a. arılarda döllenmemiş yumurta hücresin-
yen canlılarda tür içi kromo- den yeni bireyin meydana gelmesi,
II. döllenmiş yumurta hücresine,
zom sayısının sabit kalmasını
III. üreme hücrelerinin birleşmesine b. erkek ve dişi üreme organlarına sahip bir
sağlar.
bireyin mayoz bölünme ile hem sperm
karşılık gelen terimler aşağıdakilerden
hem de yumurta üretebilmesi,
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
c. bakterilerde iki hücrenin yan yana gelerek
I II III aralarında kurulan sitoplazma köprüsü
A) Gamet Döllenme Zigot yardımıyla birinden diğerine gen aktarımı-
nın olması,
B) Zigot Gamet Döllenme
olaylarının,
C) Döllenme Zigot Gamet
D) Gamet Zigot Döllenme I. partenogenez,
II. hermafroditlik,
E) Zigot Döllenme Gamet
III. konjugasyon
terimleri ile eşleştirilmesi aşağıdakilerden
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
8. Aşağıdaki şemada diploit bir hücrede gerçek-

leşen mayoz bölünme evreleri gösterilmiştir. I II III
A) a b c
B) a c b
C) b c a
Palme Yayınevi D) c a b
A evresi
· Mayoz bölünme ve döllenme E) c b a
eşeyli üreyen canlılarda tür içi
kromozom sayısının sabit kal-
masını sağlar. 10. 2n = 10 kromozomlu erkek bireye ait bir sper-
matogonyum hücresinde gerçekleşen mayoz
B evresi
bölünmenin anafaz I evresinde bir çift otozomal
kromozom ayrılmayarak aynı kutba gitmiştir.
Buna göre bu bireyin oluşturacağı spermler,
C evresi
4+X 4+XY
C
evresinin I II
sonu
5+X 3+Y
Bu evreler ile ilgili, III IV
I. A evresinin sonunda ana hücrenin DNA
kromozom formüllerinden hangileri gibi
miktarı artar.
olabilir?
II. B evresi sırasında homolog kromozomlar
ayrılır. A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
III. C evresinin sonunda oluşan yavru hücre- D) III ve IV E) II, III ve IV

lerin kromozom sayısı diploit, B evresinin
sonunda oluşan yavru hücrelerin kromo-
zom sayısı haploittir. 11. Bir hücrede mayoz bölünmenin anafaz II
evresinde bir kutba çekilen kromozom sa-
· Mitoz bölünme zigot oluşumu yısı 24 olduğuna göre, bu hücrenin profaz I
ile başlar, canlının ölümüne A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II evresindeki kromozom sayısı kaç olur?
kadar devam eder.
D) II ve III E) I, II ve III A) 6 B) 48 C) 24 D) 12 E) 96
1. C 2. E 3. E 4. A 5. B 6. E 7. D 8. C 9. A 10. D 11. B
166

8. TEST
· Mayoz bölünme genellikle er-
genlik döneminde başlar, üre-
1. Mitoz ve mayoz hücre bölünmeleri ile ilgili, 4. Mayoz bölünme geçirmekte olan bir hüc- me dönemi boyunca devam
I. Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda bü- renin metafaz I evresinde 44 kromatit bu- eder.
yümeyi sağlar. lunduğuna göre bu hücre ve bölünme ev-
releri ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi
II. Mayoz bölünme gamet ya da spor oluşu-
yanlıştır?
munu sağlar.
A) Bölünmekte olan hücrenin kromozom sa-
III. Mitoz bölünme bazı çok hücreli canlılarda
yısı 2n = 22 dir.
gamet oluşumunu sağlar.
B) Profaz I evresinde 11 tetrat oluşturulur.
özelliklerinden hangileri doğrudur?
C) Metafaz I evresinde 22 sentromer bulunur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) Anafaz I evresinde birbirinden ayrılarak zıt
D) II ve III E) I, II ve III kutuplara çekilen kromatit sayısı 11 dir.
E) Metafaz II evresindeki bir hücresinde bu-
lunan sentromer sayısı metafaz I evresin-
de bulunan bir hücrenin yarısı kadardır.
2. Aşağıdaki şekilde 2n = 4 kromozomlu ökaryot
bir hücrenin mayoz bölünme evrelerinden biri
gösterilmiştir.
5. Aşağıdaki hücrelerden hangisi haploit (n)
sayıda kromozoma sahiptir? ·
Mitoz bölünmede sinapsis,
tetrat ve krossing over gibi
A) B) C) olaylar gözlenmez.
Palme Yayınevi
A a A K E e
B b B L f F
D d C M g G
D) E)
K K A A
Bu hücre ve bölünme süreci ile ilgili aşağı-
L L E e
daki açıklamalardan hangisi doğrudur? M M f f
A) Hücre anafaz II evresindedir.
B) Bölünmenin ilgili evresinde çekirdek zarı
oluşur.
C) Hücre metafaz I evresindedir.
D) Anafaz II evresinde kardeş kromatitlerde
ayrılmama olayı gözlenmiştir. 6. Aşağıdakilerden hangisi mayoz I ve mayoz II
E) Mayoz bölünme sonucunda n = 3 ve n = 1 bölünme evrelerinde gerçekleşebilen ortak
kromozomlu hücreler oluşur. olaylardan birisi değildir?
A) Çekirdek zarının önce kaybolup sonra ye-
niden oluşması
B) İğ ipliklerinin kısalması
C) Homolog kromozomlarda krossing over
3. 2n = 106 kromozomlu bir hücrede mayoz
gözlenmesi
bölünme sırasında oluşan tetrat sayısının · Mayoz bölünmenin profaz I
D) Sitoplazmanın bölünmesi ile yeni hücrele-
oluşacak bir hücredeki kromozom sayısına evresinde sinapsis, tetrat ve
rin oluşması
oranı ne olur? krossing over olayları gerçek-
E) İğ ipliklerinin kromozomların kinetokor leşir.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 bölgelerinden bağlanması
167
Temel Kavramlar 7. Somatik hücrelerinde 32 kromozom bulun- 10. Eşeyli üreyen canlılarda döllenme sonucu
·M
itoz bölünmede kardeş kro- duran bir canlı türünün eşey ana hücresin- oluşan hücre ile ilgili,
matitler ayrılır. de gerçekleşen mayoz bölünme sırasında, I. Diploit yapılıdır.
I. profaz I evresinde oluşturulan tetrat sayısı, II. Mitoz bölünmeyle yeni hücreler oluştura-
II. anafaz II evresinde bir kutba çekilen kro- bilir.
mozom sayısı III. Bir canlıyı oluşturabilecek kalıtsal bilgiye
nicelikleri aşağıdakilerden hangisinde sahiptir.
doğru verilmiştir? ifadelerinden hangileri doğrudur?
I II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) 15 15 D) II ve III E) I, II ve III
B) 15 30
C) 16 16
D) 16 32
E) 32 32
11. Kromozom durumu aşağıda şematize edi-
len hücrelerin hangisinde kromozom sayısı
anormalliğine yol açan bir mutasyon ger-
8. Kromozom sayısı 2n = 6 olan bir hücrenin çekleşmiştir?
bölünme sırasında geçirdiği evrelerden biri A) B) C)

aşağıda gösterilmiştir.
Palme Yayınevi
·M
ayoz I’de homolog kromo-
zomlar, mayoz II’de kardeş
kromatitlere ayrılır. D) E)
Bu hücrenin geçirdiği bölünme çeşidi ve

bulunduğu bölünme evresi ile ilgili aşağı-
daki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
A) Mayoz → Telofaz I B) Mitoz → Anafaz
C) Mayoz → Profaz I D) Mitoz → Telofaz
E) Mayoz → Metafaz II
12. Bölünme özelliğinde olan bitki ve hayvan
hücrelerinde,
9. Diploit hücrelerinde 20 kromozom bulunan
I. sitokinezin gerçekleşme şekli,
bir hücrenin mayoz bölünmesine ait evre-
leri ve bu evrelerde ilgili hücrelerde bulu- II. iğ ipliklerinin oluşumunu sağlayan yapı,
nan kromozom sayıları ile ilgili, III. kalıtım materyalinin eşlenme mekanizma-
sı,
I. profaz I → 20 kromozom,
IV. çekirdek zarının erimeye başladığı bölün-
II. metafaz II → 10 kromozom,
me evresi
III. telofaz II → 10 kromozom
özelliklerinden hangilerinin farklı olması
· Mitoz bölünmede karyokinez eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
beklenir?
ve sitokinez olayları birer kez
gerçekleşir. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
1. D 2. E 3. A 4. D 5. B 6. C 7. C 8. E 9. C 10. E 11. B 12. A

168

9. TEST
· Mayoz bölünmede karyokinez
sitokinez olayları üçer kez ger-
1. Gametlerindeki kromozom sayısı X olan 4. Hücre bölünmesine ait, çekleşir.
sağlıklı diploit bir canlı türü ile ilgili, I. sadece diploit kromozoma sahip eşey ana
I. Sinir hücresindeki kromozom sayısı 2xdir. hücrelerinde görülme,
II. Sperm hücresindeki otozom sayısı x – 1'dir. II. kalıtsal yapının değişmeden diğer nesillere
aktarılmasını sağlama,
III. Karaciğer hücresindeki gonozom sayısı
2x – 2 'dir. III. çok hücreli canlılarda zigot oluşumu ile
başlayıp ölüme kadar devam etme,
IV. bölünme sonucunda kromozom sayısını
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II yarıya düşürme
özelliklerinden mitoz ve mayoz bölünme-
ye ait olanlar aşağıdakilerden hangisinde
2. Aşağıda sağlıklı bir erkek bireyin eşey ana doğru eşleştirilmiştir?
hücresinde gerçekleşen mayoz bölünme olayı Mitoz bölünme Mayoz bölünme
özetlenmiştir. A) I ve II III ve IV
Eşey ana hücresi B) I ve III II ve IV
C) II ve III I ve IV
Mayoz I
D) II ve III I, III ve IV
K L
E) I, II ve III II, III ve IV
Mayoz II
5. Aşağıda özdeş yapıdaki A ve B hücrelerinde
· Mitoz bölünmede replikasyon
M N R P gerçekleşen mayoz bölünmeler verilmiştir.
olayı bir kez gerçekleşir.
Palme Yayınevi
Mayoz I Mayoz II
Bu olay sırasında oluşan hücreler ile ilgili,
I. K ve N hücrelerinde bulunan kromozom A B
sayısı aynıdır.
II. M ve N hücrelerinin DNA miktarı farklı
olamaz. 1 2
III. Kardeş kromatitler L hücresinde birlikte

bulunurken, R hücresinde birlikte buluna-
3 4 5 6
maz.
A hücresi krossing over olmadan, B hüc-
resi ise krossing over geçirerek mayoz bö-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II lünmeyi gerçekleştirdiğine göre,
D) I ve III E) I, II ve III I. 1 ve 2,
II. 3 ve 4,
3. Bir insanın eşey ana hücresinde gerçekle- III. 5 ve 6
şen mayoz bölünmenin profaz I evresindeki, numaralı hücrelerden hangilerinin genetik
I. sentromer, yapısının aynı olması beklenir?
II. kinetokor, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
III. tetrat D) I ve III E) II ve III
sayılarının karşılaştırılması aşağıdakiler-

den hangisinde doğru verilmiştir? 6. Sağlıklı bir insana ait olan aşağıdaki hücre- · Mayoz bölünmede replikas-
lerden hangisi haploit yapılıdır? yon olayı bir kez gerçek-
A) II > I > III B) I > II > III C) II > III > I
A) Kas B) Böbrek C) Pankreas leşir. Dolayısıyla mayoz I
D) I > III > II E) III > I > II
ve mayoz II arasında replikas-
D) Sperm E) Karaciğer
yon olmaz.
169
Temel Kavramlar 7. Krossing over olayı ile ilgili, 9. Homolog kromozomlar ile ilgili,
· Mitoz bölünmede DNA miktarı I. Mayoz bölünmenin profaz I evresinde ger- I. Karşılıklı lokuslarında aynı karaktere ait
aşağıdaki gibi değişir: genler bulunur.
çekleşir.
II. Haploit hücrelerde bir arada bulunamaz-
DNA miktarı II. Homolog olmayan kromozomlar arasında lar.
gerçekleşir.
4x III. Eşeyli üreyen canlılarda döllenme sonucu
III. Genin nükleotit dizilimini değiştirir. bir araya gelirler.
2x ifadelerinden hangileri doğrudur?
İnterfaz Mitoz Sitokinez t D) II ve III E) I, II ve III
10. Aşağıdaki tabloda 1, 2 ve 3 ile gösterilen hüc-

re bölünmeleri öncesi (ana hücre) ve sonra-
sındaki (yavru hücre) kromozom sayıları veril-
miştir.
8. Ana hücreden
Bakteri
DNA'sı Ana hücredeki
oluşan yavru
F
Durum kromozom
plazmidi
hücredeki
F+ F– sayısı
kromozom sayısı
1
1. (2n) (2n)
2. (2n) (n)
Palme Yayınevi
·M
ayoz bölünmede DNA mik-
+ F–
3. (n) (n)
tarı aşağıdaki gibi değişir: F
2
Bu tabloya göre aşağıdaki eşleştirmeler-
DNA miktarı
den hangisi doğrudur?
4x
F– Mitoz’da Mayoz I’de Mayoz II’de
F+
Sitokinez II
Sitokinez I
2x
3 gözlenebilen gözlenebilen gözlenebilen
x durum durum durum
İnterfaz Mayoz I Mayoz II t A) 1. ve 3. 2. 1. ve 2.
F+ F+
B) 1. ve 3. 2. 3.
Yukarıda şematize edilen bakteri konju- C) 2. ve 3. 2. 1. ve 2.
gasyonunun numaralandırılmış basamak- D) 2. ve 3. 3. 1. ve 2.
ları ile ilgili,
E) 2. ve 3. 2. ve 3. 1. ve 3.
I. 1 nolu basamakta iki bakteri arasında si-
toplazmik köprü kurulur.
II. 2 nolu basamakta F – bakterisi replikasyon
11. Bir bal arısı popülasyonunda kraliçe ve er-
gerçekleştirir ve oluşturduğu DNA’lardan
kek arıdan işçi arının oluşabilmesi için,
birini F + bakterisine aktarır.
I. mitoz bölünme,
III. 3 nolu basamağın tamamlanması ile F
� Genetik özellikleri farklı, ge- II. döllenme,
nelde aynı türden iki hücrenin plazmidine sahip iki bakteri oluşur.
III. mayoz bölünme
yan yana gelerek aralarında yargılarından hangileri doğrudur?
sitoplazma köprüsü ya da tüp olaylarından hangileri gerçekleşmelidir?
şeklinde bir bağlantı sayesinde A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
gen aktarımı yapmasına konju- D) I ve III E) I, II ve III
gasyon denir. D) II ve III E) I, II ve III
1. B 2. E 3. A 4. C 5. B 6. D 7. A 8. D 9. E 10. B 11. E
170

10. TEST
� Konjugasyon olayı ile genetik
çeşitlilik sağlanır. Bu olay bazı
1. Bakterilerde gerçekleşen, 3. Aşağıdaki canlı türlerinden hangisine ait bakteri türlerinde ve parames-
I. mutasyon, bireylerde döllenme olayı gözlenmez? yumda görülür.
II. replikasyon, A) Papatya B) Fare

III. konjugasyon C) Mısır D) Toprak solucanı
olaylarından hangileri tür içi çeşitliliği artı-
E) E. coli bakterisi
rır?
4. Mayoz bölünme geçirecek olan bir hücre

2. Aşağıdaki şemada memeli bir canlının farklı için,
hücrelerinde gerçekleşen bölünme olayları
I. Ökaryot yapılıdır.
gösterilmiştir.
Ana hücre
II. Diploit kromozomludur.
� Bakteri konjugasyonunda; pi-
III. Çok hücreli bir canlıya aittir.
lus adı verilen uzantılar saye-
yargılarından hangileri kesin olarak doğru- sinde gen aktarımı yapacak
2n = 4 dur? bakteri gen alacak bakteriye
tutunur ve aralarında sitoplaz-
mik köprü oluşur.
Palme Yayınevi
2n 2n
1.
5. Aşağıdaki şemada diploit yapılı çok hücreli bir
n n
canlının yaşam döngüsü verilmiştir.
n n
2.
Sporofit
Şema ile ilgili, (2n) II
I
I. 1. bölünme sonunda oluşan yavru hücre- Spor Spor

(n) (n)
lerin içerdiği gen çeşidi ana hücre ile aynı-
dır. Zigot III
(2n)
II. 2. bölünme sırasında homolog kromo- Gametofit Gametofit
zomlar arasında gen alış verişi gerçekleş- (n) (n)
miştir. Yumurta
V
III. Her iki bölünme çeşidinde de homolog (n)
kromozomlar ekvator düzleminde çift sıralı Sperm IV

olarak dizilmiştir. (n) � Konjugasyon sırasında gen
aktarımı plazmit denilen hal-
ifadelerinden hangileri doğrudur? Numaralandırılmış basamakların kaç tane-
kasal DNA parçası aracılığıyla
sinde mitoz bölünme gerçekleşir? gerçekleşir. Aktarılan bu DNA
parçasına F plazmidi denir.
D) II ve III E) I, II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
171
Temel Kavramlar 6. Bal arılarının üremesi sırasında gerçekle- 9. Bir insanın hücre döngüsüne ait olan,
� Plazmit içeren bakteri vericidir şen, I. kardeş kromatitlerin ayrılarak zıt kutuplara
ve F+ ile gösterilir. Plazmit içer- I. kraliçe arı → yumurta, hareket etmesi,
meyen bakteri alıcıdır ve F– ile II. kromatin ipliklerin yoğunlaşarak kromo-
II. sperm + yumurta → zigot,
gösterilir. zomlara dönüşmesi,
III. erkek arı → sperm,
III. iğ ipliklerinin kinetokor bölgelerinden kro-
IV. zigot → işçi arı mozomlara bağlanması,
basamaklarından hangileri tür içi çeşitliliği IV. karyokinezin tamamlanması ile diploit ya-
artırır? pılı iki çekirdeğin oluşması
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV olaylarından hangi ikisi aynı evrede ger-

çekleşir?
D) I, II ve III E) I, III ve IV
10. Aşağıda 2n = 6 kromozomlu bir eşey ana hüc-

n resinin kromozom dağılımı gösterilmiştir.
7.
n n
X Y
n n
2n
n
Mayoz bölünmeye ait olan X ve Y evrele-

� Konjugasyon sırasında plazmit rinde aşağıdaki olaylardan hangisi ortak Palme Yayınevi
aktarımı tek yönlü olup verici
olarak gercekleşir? Bu hücrenin normal bir mayoz bölünmesi
bakteriden alıcı bakteriye doğ-
A) Krossing over sonucunda,
rudur. Konjugasyon sonunda
plazmit içermeyen alıcı bakte- B) İğ ipliklerinin kısalması I.
ride F plazmidi bulunur. C) Sentromer bölünmesi
D) Tetrat oluşumu
E) Replikasyon II.
III.
8. Mitoz bölünmede,
I. sentromerlerin ayrıldığı,
II. kromozomların en net görüldüğü,
gamet çeşitlerinden hangilerinin oluşması
III. kardeş kromatitlerin yoğunlaşarak kromo-
beklenmez?
zoma dönüştüğü
evreler aşağıdakilerden hangisinde doğru
olarak verilmiştir?
I II III
11. Aşağıdaki olaylardan hangisi mayoz bö-
A) İnterfaz Metafaz Profaz
lünmeye hazırlanan bir hayvan hücresinin
B) Metafaz Telofaz Anafaz interfaz evresinde gerçekleşmez?
C) Anafaz Metafaz Profaz
� Bakteri konjugasyonu genetik A) Replikasyon B) Protein sentezi
çeşitlilik sağlarken, sayısal ar-
D) Metafaz Telofaz İnterfaz
C) Oksijenli solunum D) Organel sentezi
tış sağlamaz. E) Anafaz Profaz Telofaz
E) İğ ipliği oluşumu
1. D 2. C 3. E 4. B 5. C 6. A 7. B 8. C 9. C 10. D 11. E
172
DERS NOTLARI
173
Kalıtım
9.
Ünite
9.Ünite / KALITIM
Mendel Genetiği ve Uzantıları Temel Kavramlar

1. TEST � Özelliklerin bir kuşaktan bir son-
raki kuşağa aktarımına kalıtım,
1. Alel genler ile ilgili, 4. Farelerde, bunu inceleyen alt bilim dalına ise
genetik adı verilir.
I. Bir karakter için aynı alel genleri taşıyan – siyah kıl rengi (S), kahverengi kıl rengine
bireylere homozigot denir. (s),
II. Heterozigot durumda etkisini fenotipte – kısa kıllı olma geni (K), uzun kıllı olma geni-
gösterebilen gen baskındır. ne (k) baskındır.
III. Homolog kromozomların lokus adı verilen Buna göre SsKk genotipinde dişi bir fare
karşılıklı kısımlarında bulunurlar. ile Sskk genotipindeki erkek farenin siyah
ve kısa kıllı dişi bir yavrularının olma ihti-
yargılarından hangileri doğrudur? mali kaçtır?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III 3 1 3
A) B) C)
8 16 16
D) II ve III E) I, II ve III 3 9
D) E) � Kalıtım mekanizmalarını açıklayan
64 64 ilk bilimsel çalışmalar Mendel ta-
rafından 1860’lı yıllarda gerçek-
leştirilmiştir.
5. Aşağıdaki soyağacında otozomal baskın bir

özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu
renkli olarak verilmiştir.
2. İki bezelyenin çaprazlanması sonucu elde edi-
len tohumların fenotip çeşit ve oranları aşağı-
1 2
daki grafikte verilmiştir.
Oran
3
Palme Yayınevi
: Sar›–düzgün 3 4 5
2 : Sar›–buruşuk : Dişi
: Yeşil–düzgün : Erkek
1 : Yeşil–buruşuk
Fenotip Buna göre numaralı bireylerden hangisinin � Olasılık her zaman gerçekleşme-
çeşidi homozigot genotipte olma ihtimali vardır? yen; ancak gerçekleşmesi bek-
lenen olaylardır. Bu tür olaylara
A) 1 B) 2 C) 3 şansa bağlı olaylar da denir. Men-
Grafiğe göre çaprazlanan bireylerin geno-
delin başarılı olmasında olasılık
tipleri aşağıdakilerden hangisinde doğru D) 4 D) 5
ilkelerini doğru bir biçimde kul-
olarak verilmiştir? (Sarı (S) ve düzgün (D) to- lanması önemli etken olmuştur.
hum genleri baskındır).
6. Bezelyelerde mor çiçeklilik (M), beyaz çiçekli-
A) SsDd x ssdd B) SsDd x Ssdd
liğe (m) baskındır.
C) SsDd x SSDD D) ssdd x SSDD
Buna göre heterozigot mor çiçekli bir be-
E) SsDd x SsDd zelye,
I. Mm,
II. MM,
III. mm
genotipine sahip bezelyelerden hangileri
3. AabbNnRrhh genotipindeki bir canlının
ile çaprazlanırsa beyaz çiçekli bezelyeler � Şansa bağlı bir olayın bir defa
tüm genleri çekinik olan bir gamet oluştur- denenmesinden elde edilen so-
oluşabilir? nuçlar aynı olayın daha sonraki
ma olasılığı kaçtır?
deneme sonuçlarını etkilemez.
1 1 1 A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
A) B) C) Çünkü bağımsız olayların sonuç-
2 4 8 ları bağımsızdır.
1 1 D) I ve III E) II ve III
D) E)
16 32
175
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. Bezelyelerde mor çiçek rengi, beyaz çiçek 10. Fenilketonuri otozomal kromozomlardaki çe-
� Örneğin metal bir parayı havaya rengine baskındır. kinik bir alel gen ile ortaya çıkan kalıtsal bir
attığımızda yazı gelme olasılığı Çiçek rengi bakımından heterozigot iki be- hastalıktır.
1 1 zelyenin çaprazlanması sonucunda oluşa-
, tura gelme olasılığı da ’dir. Bu hastalık geni bakımından heterozigot
2 2
Parayı üç kere havaya attığımızda
cak oğul dölde,
genotipteki anne ve babadan art arda do-
I. genotip,
her defasında tura gelmişse, bu ğan iki çocuğun hasta olma ihtimali kaçtır?
II. fenotip 1 1 1
durum dördüncü atışın sonucunu A) B) C)
ayrışım oranları aşağıdakilerden hangisin- 4 8 16
etkilemez. Dördüncü atışta yine 3 9
1 de verilmiştir? D) E)
tura gelme olasılığı , yazı gelme 16 16
1 2 I II 11. Aşağıda otozomal bir özellik olan alın açıklı-
olasılığı da ’dir.
2 A) 3:1 3:1 ğını fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli
B) 1:2:1 3:1 olarak verilmiştir.
C) 3:1 1:2:1
Birinci kuşak
D) 1:2:1 1:2:1 (Büyük atalar)
E) 2:1 3:1
8. ‹kinci kuşak
P:
� Şansa bağlı iki bağımsız olayın Üçüncü kuşak
aynı anda olma olasılığı, bunların
ayrı ayrı olma olasılıklarının çarpı-
mına eşittir. Uzun Uzun
I II Al›n aç›klığı olan Al›n aç›klığı olmayan
(A) (a)
Palme Yayınevi Soyağacına göre aşağıdaki yorumlardan

F 1:
hangisi yapılamaz?
A) Birinci kuşaktaki koyu renkli bireyler Aa,
Uzun K›sa koyu renkli olmayan bireyler aa genotipin-
III IV dedir.
Uzun gövdeli iki bezelyenin çaprazlanma- B) Alın açıklığı olan anne ve babanın alın
� Örneğin aynı anda havaya atı- sına ait yukarıdaki şemaya göre, numaralı açıklığı olmayan çocukları olabilir.
lan iki metal paradan birinin tura
bireylerin genotipleri aşağıdakilerden han- C) İkinci kuşaktaki tüm bireylerde alın açıklığı
gisinde doğru olarak verilmiştir? olmama geni bulunur.
1
gelme olasılığı , diğerinin tura
2 D) Alın açıklığı olmayan anne ve babanın tüm
1 (Baskın gen için B, çekinik gen için b simgesi-
gelme olasılığı ’dir. İkisininde çocukları bu karakter bakımından homozi-
2 ni kullanınız).
aynı anda tura gelme olasılığı I II III IV got genotiptedir.
1 1 1 E) Üçüncü kuşaktaki iki bireyinde genotipi
$ = ’tür.
2 2 4 A) Bb BB-Bb Bb bb
kesin olarak bulunur.
B) bb bb bb Bb
C) BB–Bb BB–Bb Bb bb 12. aBc genotipindeki bir sperm hücresi,
D) BB BB bb Bb I. AbC,
E) Bb Bb BB–Bb bb II. aBC,
III. ABC,
9. Bir canlı 7 ayrı karakter için en fazla 8 çeşit IV. aBc
gamet oluşturabilmektedir. genotipine sahip yumurta hücrelerinden han-
Buna göre bu canlının sahip olduğu 7 alel gileri ile döllenirse tüm özellikler bakımından
gen çiftinden homozigot olanların sayısı
baskın fenotipte olan bireyler oluşur?
� Bireyler arasında çeşitlilik göste- kaçtır?
ren, bir nesilden diğer nesile akta- A) 3 B) 4 C) 5 A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
rılabilen özelliklere karakter denir. D) I, II ve III E) II, III ve IV
D) 6 E) 7
1. E 2. B 3. C 4. C 5. B 6. D 7. B 8. E 9. B 10. C 11. E 12. B

176
9.Ünite / KALITIM

2. TEST
� Kromozomların kalıtsal bir karak-
terin oğul döllere aktarılmasını
1. Bezelyelerde aşağıda verilen gen çiftlerin- 4. İnsanlarda bir elde altı parmağın bulunması sağlayan bölümüne gen denir.
den hangisi alel genlere örnek olarak veri- (polydactyly) otozomlarda bulunan baskın bir Örneğin bezelyelerin kromozom-
larında bulunan bir gen çiçeklerin
lemez? gen tarafından denetlenmektedir.
mor renkli olmasını, diğer bir gen
Buna göre, ise tohum şeklinin düz olmasını
A) Sarı meyve geni – Yeşil meyve geni
sağlar.
B) Yassı meyve geni – Kıvrık meyve geni I. Altışar parmaklı anne ve babanın normal
C) Kısa gövde geni – Uzun gövde geni parmak sayısına sahip çocukları olabilir.
II. Altı parmaklı anne ile normal bir babanın
D) Yeşil tohum geni – Buruşuk tohum geni
çocukları altı parmaklı olabilir.
E) Mor çiçek geni – Beyaz çicek geni
III. Normal parmaklı anne ve babanın altı par-
maklı çocukları olabilir.
2. Aşağıdaki soyağacında bir türe ait bitkinin � Bir karakterin kalıtımından so-
kırmızı ve beyaz çiçekli bireylerinin çaprazlan- yorumlarından hangileri yapılabilir? rumlu gen çeşitlerinden her birine
ması gösterilmiştir. (Kırmızı çiçek aleli, beyaz alel gen denir. Örneğin bezel-
yelerde çiçek rengi için mor ve
çiçek aleline baskındır.) beyaz olmak üzere iki alel gen
bulunur.
Beyaz Kırmızı
Beyaz Kırmızı
5. İnsanlarda saç biçimi karakteri otozomal ola-
rak kalıtılır ve kıvırcık saç özelliği düz saç özel-
Kırmızı Kırmızı
Palme Yayınevi
liğine baskındır.
Buna göre, farklı ailelere ait aşağıdaki so- � Alel gen sayısı ikiden fazla olsa
Kırmızı bile, bir canlı bunlardan en fazla
yağaçlarından hangisinde olası genotipler-
ikisini taşır.
Buna göre, soyağacında verilen bireylerden bir tanesi eksik yazılmıştır?
den kaç tanesi çiçek rengi bakımından ke- : Düz saçlı erkek : Kıvırcık saçlı erkek

sin olarak heterozigot genotiplidir? : Düz saçlı dişi : Kıvırcık saçlı dişi
A) 1 B) 2 C) 3 D) 5 E) 6 A) Aa Aa B) aa Aa
3. Genotipi MmSs olan bir bezelyenin kendi-

leştirilmesi ile oluşan yavru döller ile ilgili,
Aa � Alel genlerin biri anneden diğeri
aa aa
I. Ata bireyle aynı genotipe sahip bir bezel- babadan gelir. Bu yüzden alel
1l C) AA D) AA AA genler aynı kromozom üzerinde
yenin oluşma ihtimali tür. Aa aa Aa Aa
4 bulunamaz.
II. Mor çiçekli ve yeşil tohum rengine sahip
9l
bir bezelyenin oluşma ihtimali dır.
16
III. Sahip olabilecekleri genotip çeşidi sayısı
fenotip çeşidi sayısından çoktur. Aa Aa Aa AA AA AA
Aa Aa Aa
E) Aa aa
(M: mor çiçek, m beyaz çiçek, S: sarı tohum,
s: yeşil tohum) � Alel genler homolog kromozom-
ların karşılıklı lokuslarında yer alır-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III lar.
D) II ve III E) I, II ve III aa aa
177
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 6. Bezelyelerde düzgün tohum şekli baskın (D), 9. Aşağıda üç farklı bireyin genotipleri verilmiştir.
� Bir karakter için aynı alel genleri buruşuk tohum şekli ise çekiniktir (d). I. AaBbccDd
taşıyan bireylere homozigot (MM,
mm) denir. Buna göre Dd genotipinde bir bezelyenin II. aaBbCcDD
kendileştirilmesi sonucu oluşan iki bezel- III. AAbbCcdd
yeden bir tanesinin düzgün, bir tanesinin Bu bireylerin oluşturabilecekleri gamet çe-
buruşuk tohum şekline sahip olma ihtimali şidi sayılarının azdan çoğa doğru sıralanışı
kaçtır? aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
1 3 3
A) B) C) A) I – III – II B) II – I – III C) II – III – l
16 16 64
9 27
D) E) D) III – I – II E) III – II – I
64 64
10. Bir memeli popülasyonunda kürk rengi karak-

� Bir karakter için farklı alel gen-
7. Homozigot düzgün tohumlu (DD) ve buruşuk teri dört farklı alel gen tarafından belirlenmek-
leri taşıyan bireylere heterozigot
(Mm) denir. tohumlu (dd) bezelyeleri çaprazlayarak F1 te olup bu genler arasındaki baskınlık duru-
dölü elde edilmiştir. mu, D1 = D2 > D3 > D4 şeklindedir.
F1 dölündeki bireylerin kendileştirilmesiyle Bu popülasyonda kürk rengi ile ilgili oluşa-

elde edilen F2 dölü ile ilgili, bilecek genotip ve fenotip çeşitleri aşağı-
dakilerden hangisinde verilmiştir?
I. Çekinik geni taşıyan birey oluşma ihtimali
(D1 ve D2 alel genleri eş baskındır.)
1l
tür.
4 Genotip çeşidi Fenotip çeşidi
II. Homozigot ve heterozigot genotipli birey-
lerin oluşma ihtimalleri eşittir. A) 10 4
� Canlının sahip olduğu genlerin ta- III. Düzgün tohumlu bir bezelye oluşma ihti- B) 6 5
Palme Yayınevi
mamına genotip denir. C) 4 10
3l
mali tür.
4 D) 10 5
E) 6 4
D) II ve III E) I, II ve III 11. Aşağıdaki soyağacında otozomal çekinik bir
özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu
8. Aşağıdaki soyağacında otozomal çekinik bir : Dişi
özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu Asl› Hasan : Erkek

� Genotip ve çevresel faktörlerin et- renkli olarak verilmiştir.
kisiyle ortaya çıkan dış görünüşe
fenotip adı verilir.
: Dişi
Banu Mehmet Işıl Tolga
: Erkek
Soyağacına göre,
I. Işıl ve Tolga’nın çocuklarında bu özellik
görülemez.
1 II. Aslı ve Hasan bu özellik bakımında hetero-
2
zigot genotiptedir.
III. Banu ve Mehmet’in tüm çocuklarında bu
Buna göre, 1 ve 2 numaralı bireylerin ilgili
özellik görülür.
özellik bakımından aynı genotipte olma ih-
yargılarından hangileri kesin olarak doğru
� Bezelyelerdeki çiçek renginde timali kaçtır?
değildir?
MM ve Mm şeklinde farklı geno- 1
tiplere sahip bitkilerin fenotipleri A) 0 B) 1 C) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
4
(mor çiçek) aynıdır. 2 1
D) E) D) II ve III E) I, II ve III
3 4
1. D 2. B 3. C 4. C 5. B 6. B 7. D 8. D 9. E 10. D 11. A
178
9.Ünite / KALITIM

3. TEST
� Heterozigot durumda fenotipte
etkisini gösterebilen gen baskın
1. Birbirinden bağımsız iki karakter bakımından 4. Mor çiçekli (M) ve sarı tohumlu (S) bir be- (dominant), gösteremeyen gen
zelyenin kontrol çaprazlanması ile genoti- ise çekinik (resesif)tir.
farklı yönde homozigot iki bireyin çaprazlan-
ması sonucunda F1 dölündeki tüm bireylerin pinin anlaşılabilmesi için, aşağıda genotipi
genotipinin AaBb olduğu görülmüştür. verilen bezelyelerden hangisi ile çapraz-
lanması gerekir?
Buna göre F1 dölündeki iki bireyin çapraz-
lanması sonucunda fenotipi ab olan bir (Mor çiçek ve sarı tohum alelleri baskın gen-
çocuğun doğma ihtimali kaçtır? lerdir).
1 3 1
A) B) C) A) MmSs B) mmss C) MMSS
8 8 16
3 3 D) Mmss E) mmSS
D) E)
16 32
� Mendel genetik çalışmalarında

bezelye (Pisum sativum) bitkisini
kullanmıştır.
2. Aşağıdaki soyağacında otozomal baskın bir 5. Aşağıdaki tabloda AaBb genotipli bir dişi ile
özellik (A) bakımından homozigot baskın ge- AABb genotipli bir erkek bireyin çaprazlama
notipte olan bireyler koyu renkli olarak veril- sonuçları Punnet karesinde gösterilmiştir.
miştir. ~
} AB Ab aB ab
: Dişi
Palme Yayınevi
1 2
: Erkek AB AABB I II AaBb
Ab AABb III IV Aabb
3 4 Tablodaki numaralı bireylerden hangileri

AB fenotipindedir?
5 6 A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve IV � Bezelyelerin kolayca yetiştirilen

ve kısa zamanda döl veren bitkiler
Soyağacına göre numaralandırılmış birey- D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
olması Mendel’in bu bitkileri seç-
lerden hangileri çekinik fenotipte olabilir? mesinde önemli bir rol oynamıştır.
A) Yalnız 3 B) 1 ve 2 C) 3 ve 4
D) 5 ve 6 E) 1, 2, 3 ve 4
6. Diploit bir canlıya ait gametler ile ilgili,

I. Alel gen çiftlerini içermezler.
3. Otozomal bir özellik bakımından heterozi-
II. Ana hücrenin yarısı kadar kromozom taşır-
got genotipte olan anne ve babanın birinci � Ayrıca bezelyelerin kendi kendine
lar. tozlaşabilecek bir çiçek yapısında
çocuğunun çekinik, ikinci çocuğunun bas-
III. Mayoz bölünme sonucu oluşurlar. olması ile kolayca ayırt edilebilen
kın fenotipli olma ihtimali kaçtır?
sarı – yeşil tohum rengi ve düz-
3 1 3 yargılarından hangileri doğrudur? gün – buruşuk tohum şekli gibi
A) B) C) bazı karakterlere sahip olması
4 8 18 A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
1 3 Mendel’in çalışmalarını kolaylaş-
D) E) tırmıştır.
16 16 D) II ve III E) I, II ve III
179
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. Bir tilki popülasyonunda ayrı kromozomlar 10. AaBb genotipindeki iki bireyin çaprazlan-
� Eşeyli üreyen canlılarda gamet- üzerinde bulunan iki karakterden birincisi A1, ması sonucu oluşan fenotip çeşidi sayısı-
ler genellikle mayoz bölünme ile A2, A3 ve A4, ikincisi ise B1 ve B2 alel genleri nın genotip çeşidi sayısına oranı kaçtır?
oluşur. Mayoz bölünme sırasında ile kontrol edilmektedir.
homolog kromozomlar birbirin- 1 2 3
A) B) C)
den ayrıldığından, alel genlerde Buna göre tilki popülasyonunda bu iki ka- 2 3 4
birbirinden ayrılır. Bu nedenle her rakter açısından oluşabilecek genotip çe- 3 4
gamette alel gen çiftlerinden sa-
D) E)
şidi sayısı kaçtır? 8 9
dece birisi bulunur.
A) 9 B) 10 C) 20 D) 30 E) 60
11. Aşağıdaki tabloda bir bezelye dölüne (P dölü)
ait bir çaprazlama verilmiştir.
8. K ve M karakterleri bakımından genotipleri
bilinmeyen iki bireyin çaprazlanması sonucu Fenotip Düzgün Buruşuk
x
oluşan yavru bireylerin fenotip oranları aşağı- tohumlu tohumlu
P dölü
daki grafikte gösterilmiştir. Genotip
DD x dd
Fenotip oranı
9 Birinci Genotip
Dd
� Farklı karakterlere ait genler farklı kuşak
kromozomlar üzerinde bulunu-
3 Birinci kuşak kendi arasında çaprazlana-
yorsa bu genlere bağımsız genler
denir. cak olursa, oluşabilecek yavru döller ile
1
ilgili,
KM Km kM km Fenotip çeşidi
I. Hepsi buruşuk tohumlu olabilir.
Buna göre, çaprazlanan ebeveynlerin ge- II. Melez olma olasılıkları, düzgün tohumlu
notipleri aşağıdakilerden hangisinde veril- Palme Yayınevi olma olasılığından daha düşüktür.
miştir? III. Arı döl (saf döl) bir yavrunun oluşma olası-
A) kkMm x KkMm lığı yoktur.
B) KkMm x KkMm
C) kkmm x KkMm
D) Kkmm x kkMM A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
E) KkMm x KKmm D) II ve III E) I, II ve III
� Bağımsız genlere sahip olan bir

9. İki karakter bakımından heterozigot geno-
hücrenin oluşturabileceği gamet 12. Mendel çiçeklenme durumu aksiyal olan iki
n
çeşidi sayısı 2 formülü ile bu- tipteki düzgün ve sarı tohumlu iki bezelye-
bezelyeyi çaprazladığında, aksiyal ve terminal
lunur. (n = heterozigot karakter nin çaprazlanması sonucunda,
sayısı). çiçekli bezelyelerin oluştuğunu gözlemlemiştir.
I. düzgün – yeşil,
Buna göre,
II. buruşuk – sarı,
I. Terminal çiçekli bezelyeler homozigot ge-
III. düzgün – sarı,
notiptedir.
IV. buruşuk – yeşil
II. Çiçeklenme durumunda aksiyal gen bas-
fenotipine sahip bezelyelerin oluşma oran-
kın, terminal gen çekiniktir.
larının karşılaştırılması aşağıdakilerden
III. Çaprazlanan aksiyal çiçekli bezelyeler ho-
mozigot genotipte olabilir.
(Düzgün tohum şekli (D) ve sarı tohum rengi
IV. Çaprazlama sonucu oluşan aksiyal çiçekli
(S) genleri baskındır).
tüm bezelyeler heterozigottur.
� Genotipi AA olan homozigot A) III > I = II > IV B) I = III > II > IV
birey her zaman bir çeşit (20 = 1)
gamet oluşturur. Bu bireyin oluş- C) II > III > IV > I D) III > I > II > IV A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
turacağı tüm gametler A genoti-
pinde olur. E) I > III = II > IV D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
1. C 2. C 3. E 4. B 5. C 6. E 7. D 8. B 9. A 10. E 11. B 12. A

180
9.Ünite / KALITIM

4. TEST
� Genotipi Aa olan heterozigot
birey iki çeşit (21 = 2) gamet
1. D karakteri bakımından farklı yönde homo- 4. Genotipinde üç karakterle ilgili alel gen bulun- 1
oluşturur. Bu birey oranında
2
zigot genotipte olan anne ve babanın ço- duran bir canlıda birinci alel gen çifti heterozi- 1
A, oranında ise a genotipinde
cukları, got, ikincisi eş baskın, üçüncü ise homozigot- 2
gametler oluşturur.
I. DD, tur.
II. Dd, Buna göre bu canlının kendileştirilmesi ile
III. dd meydana gelecek oğul döllerin fenotip ve
genotiplerinden hangilerine sahip olamazlar? genotip çeşidi sayısı aşağıdakilerden han-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II gisinde verilmiştir?
D) I ve III E) II ve III Fenotip çeşidi Genotip çeşidi
A) 4 9 � Bir genin baskın ya da çekinik
2. Aşağıda Mendel’in düzgün tohum şekline sahip olması, bir gamette bulunma ora-
B) 8 27
nını etkilemez.
iki bezelye ile yaptığı çaprazlama sonucu olu-
C) 6 9
şan bir bezelyenin tohum şekli gösterilmiştir.
D) 4 27
P: E) 6 18
F1:
Buna göre aşağıdaki çaprazlamaların han-

gisinde belirtilen tohum şeklinde bezelye
oluşma ihtimali yoktur? 5. Aşağıdaki soyağacında otozomal çekinik bir � Bir karakter bakımından hetero-
zigot olan bireylere monohibrit
Palme Yayınevi
hastalığı fenotipinde gösteren bireyler koyu denir.

A) B) renkli olarak verilmiştir.
: Dişi
: Erkek
C) D) : Hasta dişi
: Hasta erkek
E) X
Buna göre X yerine “ ” sembolünün gel- � Mendel’in monohibrit iki bireyi

me olasılığı kaçtır? çaprazlamasına “monohibrit çap-
razlama denir.”
1 1 3 1 3
A) B) C) D) E)
2 4 4 8 8
3. Domates bitkilerinde meyve renginin kırmızı
olması A, sarı olması a; bitki gövdesinin uzun
olması B, kısa olması b; meyvenin tüysüz
olması C, tüylü olması ise c geni tarafından
kontrol edilir.
Tüm gen çiftleri bakımından heterozigot 6. Aşağıdaki kavramlardan hangisi Mendel
iki domates bitkisinin çaprazlanması sonu- genetiği ile ilgilidir?
cunda kırmızı meyveli, kısa gövdeli ve tüy- A) Çok alellik � Bezelyelerde sarı tohum rengi bas-
süz meyveli bir domates bitkisinin oluşma B) Eşeye bağlı kalıtım kın (S), yeşil tohum rengi ise çeki-
ihtimali kaçtır? C) Ayrılmama
niktir (s). Mendel’in heterozigot sarı
3 9 3 bezelyeleri çaprazlaması monohib-
A) B) C) D) Eş baskınlık rit çaprazlamaya örnek olarak veri-
32 32 64
9 27 E) Tam baskınlık lebilir.
D) E)
64 64
181
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. AaBbRrNn genotipindeki eşey ana hücre- 10. Aşağıdaki çaprazlamaların hangisinde tek
� Monohibrit çaprazlamada aşağı- sinin bir kez mayoz bölünmesiyle oluşabi- çeşit fenotip oluşur? (A aleli baskın, a aleli
daki sonuçlar elde edilir: lecek maksimum gamet çeşidi sayısı kaç- çekinik; M ve N alelleri eş baskın.)
– Fenotip çeşidi: 2 (sarı, yeşil) tır?
– Genotip çeşidi: 3 (SS, Ss, ss) Anne Baba
– Fenotip oranı: 3:1 (3 sarı, 1 yeşil) A) 2 B) 4 C) 6 A) MN MN
– Genotip oranı: 1:2:1 (SS, Ss, Ss,
ss) D) 8 E) 16 B) Aa Aa
C) MM NN
D) aa Aa
E) NN MN
11. Aşağıda otozomal bir özelliği fenotipte göste-

ren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
� Mendel’in monohibrit çaprazlama 8. Aşağıdaki tabloda tavşanların kürk rengi ba-
kımından fenotipleri ve bu fenotipleri ortaya : Dişi
sonuçlarını şöyle özetlenebilir.
: Erkek
çıkaran alel genler verilmiştir.
: Akraba
evliliği
Yabanıl (C1 ) Chinchilla (C2 )
• Karakterlerin atadan yavruya geç-

mesini sağlayan belirli birim fak-
törler (gen) bulunur. Palme Yayınevi 1 2
Himalaya (C3 ) Albino (C2 )
Soyağacına göre,
Bu genlerin arasındaki baskınlık durumu
I. Koyu renkli bireyler ilgili özellik bakımın-
C1 > C2 > C3 > C4 olduğuna göre chinchilla
dan çekinik fenotiptedir.
kürk rengine sahip tavşanların çaprazla-
II. 1 numaralı bireyin ilgili özellik bakımın-
ması sonucunda,
dan heterozigot genotipte olma ihtimali
I. yabanıl, 1
’dir.
II. himalaya, 2
III. 2 numaralı bireyin ilgili özellik bakımından
III. albino 1
• Bezelyelerde bir karakter için biri homozigot genotipte olma ihtimali ’tür.
anneden diğeri babadan gelen kürk rengine sahip tavşanlardan hangileri 3
birbirine benzer ya da farklı olan oluşamaz?
bir çift alel gen bulunur. Bu aleller A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
birbirinden farklı olursa biri bas- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III
kın, diğeri ise çekinik kalır.
12. Otozomal kromozomlarda taşınan çekinik

genlerin kalıtımı ile ilgili,
I. Homozigot durumda fenotipe yansırlar.

II. Kız ve erkek çocuklarda görülme olasılığı
9. n tane kromozom çifti taşıyan bir bireyde aynıdır.
homozigot ve heterozigot karakter sayıları III. Çekinik fenotipte bir bireyin hem anne
eşit olduğuna göre, bu birey kaç çeşit ga- hem de babasında çekinik gen bulunur.
• Meydana gelen F1 dölündeki met üretebilir? (Genler bağımsız) ifadelerinden hangileri doğrudur?
bütün bireyler birbirine benzer
(Benzerlik Yasası). A) 2n B) n2 C) 2n/2 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) 22n E) n
1. D 2. E 3. D 4. C 5. E 6. E 7. B 8. A 9. C 10. C 11. C 12. E

182
9.Ünite / KALITIM
Kan Grupları Temel Kavramlar

5. TEST
• Bir çift genden her biri eşit olası-
lıkla ve değişmeden birbirinden
1. Kan grupları ile ilgili, 4. Alyuvar zarında A ve B antijenlerini bu- ayrılarak farklı gametlere geçer.
lunduran bir bireyle ilgili, Yani oluşan gametler her alel çif-
I. Antijenleri alyuvar hücrelerinde üretilir.
tinden sadece bir alel geni taşır
II. Antikorları akyuvarlar tarafından üretilerek I. Plazmasında A ve B antikorlarını bulun-
(Ayrılma Yasası).
plazmaya bırakılır. duran bireye kan verebilir.
II. Anne ve babası aynı kan grubundan ola-
III. Uygun olmayan kan alış verişlerinde anti-
maz.
jen ve antikorlar birleşerek çökelme reak-
III. Kan serumunda A ve B antikorları bulun-
siyonları gerçekleşir.
maz.
yargılarından hangileri doğrudur? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
� İki karakter bakımından heterozi-
got olan bireylere dihibrit denir.
5. Aşağıda dört farklı çocuğun anti A, anti B ve
anti Rh serumları ile verdikleri çökelme reak-
siyonları gösterilmiştir.
Anti A Anti B Anti Rh Anti A Anti B Anti Rh
2.
A AB
: Dişi I. III.
: Erkek
II. IV.
B X
� Mendel’in dihibrit iki bireyi çap-
Çökelme var Çökelme yok
razlamasına “dihibrit çaprazlama”
Kan grupları ile ilgili olarak yukarıdaki so-
Palme Yayınevi
+
Bu çocuklardan hangileri ABRh kan gru- denir.
yağacındaki X bireyi için,
1l buna sahip bir anne ile 0Rh+ kan grubuna
I. A kan grubunda olma ihtimali dir. sahip bir babadan meydana gelen bir aile-
2
II. Kan grubu bakımından homozigot geno- ye ait olamaz?
1l A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III
tipte olma ihtimali tür.
4
III. Alyuvar zarında A antijeni bulunma ihtimali
1l
dir.
2 6. Kan grupları,
yargılarından hangileri doğrudur? I. 0Rh+,
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II II. ABRh–,
D) I ve III E) I, II ve III III. ARh+, � Mendel’in heterozigot sarı ve
IV. BRh+ düzgün tohumlu (SsDd) bezel-
yeleri çaprazlaması dihibrit çap-
olan dört bireyin kan grubu ile ilgili oluş- razlamaya örnek olarak verilebilir.
turdukları gamet çeşidi sayıları arasındaki
1 ilişki III > I = II > IV olduğuna göre, bu bi-
3. ARh+ kan grubundaki bir birey olasılıkla
4 reylerin genotipleri aşağıdakilerden hangi-
AR gametini oluşturduğuna göre, sinde doğru olarak verilmiştir?
I. Oluşan gametlerde r geni bulunamaz. (Genler bağımsız)
I II III IV
II. Bireyin genotipi A0Rr’dir.
1 A) 00Rr ABrr AORr BORR
III. Oluşan gametlerin ’sinde A geni bulu-
2
nur. B) 00RR ABrr AARr BORr
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) 00Rr ABrr AORR BBRr � Dihibrit çaprazlama sonucunda
D) 00Rr ABrr AORr BORr fenotip çeşidi 4, genotipi çeşidi
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III ise 9 olur.
E) 00Rr ABrr AORr BBRR
183
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. Kan plazmasında A, B ve Rh antikorlarını 10. AB kan grubundaki bir bireyle ilgili,
� Mendel dihibrit çaprazlama so- bulunduran bir anne ile alyuvar zarında A I. Alyuvar zarında A ve B antijenleri bulu-
nuçlarını değerlendirerek son ve Rh antijenlerini bulundurup B antijeni nur.
yasası olan “Bağımsız Dağılım bulundurmayan bir babanın çocuklarının
Yasası” nı ortaya koymuştur.
II. 0 kan grubunda çocuğu olamaz.
genotipi aşağıdakilerden hangisi olamaz? III. Kanından elde edilen serumda A ve B
A) B0Rr B) 00rr C) A0Rr antikorları bulunur.
IV. Annesinin genotipinde 0 geni bulunamaz.
D) 00Rr E) A0rr
A) I ve II B) I ve IV C) III ve IV
D) I, II ve III E) I, II ve IV
11. Aşağıdaki soyağacında AB0 sisteminde çe-

8. Aşağıdaki soyağacında bir aileye ait iki çocu-
kinik fenotipli tüm bireyler koyu renkli olarak
ğun kan grubu fenotipleri verilmiştir.
verilmiştir.
: Dişi
� Bağımsız dağılım yasasına göre, 1 : Dişi
: Erkek : Erkek
gamet oluşumu sırasında farklı
karakterleri denetleyen alel genler
birbirinden bağımsız olarak ayrılır.
AB 0 2 33
1 2 3
Buna göre numaralı bireyler ile ilgili,
Soyağacına göre 3. çocukla ilgili, I. 1 numaralı bireyin genotipi A0 dır.
I. Alyuvarlarında kan grubu ile ilgili antijen Palme Yayınevi II. 2 numaralı birey heterozigot genotiptedir.
bulunma ihtimali, bulunmama ihtimalinden III. 3 numaralı bireyin genotipi 1 ve 2 numaralı
fazladır. bireyler ile aynıdır.
II. Plazmasında B antikoru bulunma ihtimali yargılarından hangileri kesin olarak doğru-
1
’tür. dur?
4
III. Kan grubu bakımından annesi ile aynı ge- (Rh faktörünü ihmal ediniz).
notipte olma ihtimali yoktur. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
� Mendel yasası bağımsız genler A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
için geçerlidir.
12. ARh+ fenotipindeki bireylerin kan grubu ile
ilgili sahip olabileceği,
a. genotip,
b. alyuvar zarındaki antijen,
9. Kan plazmasında A antikoru bulunduran c. plazmadaki antikor
bireyle ilgili,
çeşitleri aşağıdakilerden hangisinde doğru
I. B kan grubundadır. olarak verilmiştir?
II. Alyuvar zarında A antijeni bulunamaz.
a b c
III. Kan grubu genotipi heterozigot olamaz.
A) 4 1 2
yargılarından hangileri kesin olarak doğru- B) 2 2 2
dur?
C) 6 1 2
� Çekinik fenotipli bir bireyin geno-
tipi kesinlikle bellidir ve homozi- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) 4 2 1
got çekiniktir (aa).
D) I ve III E) II ve III E) 2 2 1
1. E 2. C 3. D 4. B 5. E 6. E 7. A 8. A 9. B 10. A 11. D 12. D

184
9.Ünite / KALITIM

6. TEST
� Baskın fenotipli bir bireyin geno-
tipi tam olarak bilinemez (AA ya
1. ABO ve Rh sistemi ile ilgili, 4. B kan grubundaki anne ve babanın AB0 da Aa).
I. ARh+, sistemi bakımından çocuklarında görüle-
II. ABRh–, bilecek fenotip ve genotip çeşidi sayısı en
III. ORh+ fazla kaçtır?
fenotipine sahip bireylerin alyuvarında bu-
Genotip çeşidi Fenotip çeşidi
lunan antijen çeşitleri arasındaki ilişki aşa-
ğıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- A) 1 2
miştir? B) 2 3
A) I > II > III B) II > I = III C) I = II > III C) 2 2
D) I > III > II E) II > I = III D) 2 4
E) 3 2
2.
Serumla çökelme durumu
Kan grubu
anti–A anti–B 5. Aşağıdaki soyağacında, bireylerin kan grupla-
0 – I rının fenotipleri verilmiştir.
A II – : Dişi
A B B A � Baskın fenotipli bir bireyin ge-
AB + III : Erkek
1 2 3 4 notipini belirlemek amacıyla aynı
karakter bakımından homozigot
B IV +
çekinik bireyle çaprazlamasına
AB A B AB kontrol (geri) çaprazlama denir.
(+: Çökelme var, –: Çökelme yok)
5 6
Kan gruplarının anti–A ve anti–B içeren se-
rumlarıyla çökelme durumlarını gösteren
Palme Yayınevi
B AB
yukarıdaki tabloda, numaralı kısımlara gel- 7
mesi gerekenler aşağıdakilerden hangisin-
de verilmiştir? Buna göre soyağacında numaralandırılmış
I II III IV bireylerden hangilerinin kan gruplarının
A) – + + – homozigot olma olasılığı vardır?
B) – + – + A) 1 ve 3 B) 2 ve 4
C) + – – +
C) 1, 2, 3 ve 4 D) 2, 4, 5 ve 6
D) – + + +
E) + – – – E) 1, 3, 5, 6 ve 7
3. Aşağıda üç farklı ailenin kan grubu genotipleri

1
verilmiştir. 6. Bir bireyin ürettiği spermlerin sinde
2
Aile no Anne Baba B geni bulunduğuna göre ilgili birey,
I BORr ABrr I. A,
� Bezelyelerde mor çiçek rengi
II BORr BORr II. B, baskın (M), beyaz çiçek rengi ise
III ABrr BBRR III. AB, çekiniktir (m). Mor çiçekli bir be-
zelyenin, beyaz çiçekli bir bezelye
Bu ailelerin BRh+ fenotipinde bir çocuğa IV. 0 ile çaprazlanması sonucunda
sahip olma ihtimallerinin çoktan aza doğru kan gruplarından hangilerine sahip olabi- oluşan döllerin hepsi mor çiçekli
sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde veril- ise mor çiçekli atanın homozigot
lir? (MM) olduğu; yarısı mor, yarısı
miştir?
beyaz çiçekli ise mor çiçekli ata-
A) I ve II B) I ve III C) II ve III nın heterozigot (Mm) olduğu an-
A) II – III – I B) I – III – II C) III – II – I
D) II ve IV E) III ve IV laşılır.
D) II – I – III E) III – I – II
185
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. A0Rr genotipindeki anne ile B0Rr genoti- 10. 0 kan grubundaki bir bireyin annesi A kan
� Alel genlerden biri diğeri üzerinde pindeki babanın, grubundadır.
tam baskınlık kuramadığı zaman, I. ARh+ fenotipinde kız çocuklarının,
heterozigot genotipteki bireylerde Buna göre babanın kan grubu,
her iki alel de fenotipi ayrı ayrı ve
II. 00Rr genotipinde çocuklarının
I. A,
farklı bir şekilde etkiler. Bu du- olma olasılığı aşağıdakilerden hangisinde
ruma eş baskınlık denir. II. B,
verilmiştir?
I II III. AB,
A) 3/32 1/8 IV. 0

B) 1/8 3/8 fenotiplerinden hangileri olabilir?
C) 3/16 1/16
A) Yalnız IV B) I ve II C) III ve IV
D) 3/16 1/8
E) 3/32 1/16
8. Aşağıdaki soyağacında bazı bireylerin kan

grubu fenotipleri verilmiştir.
11.
Rh – Rh +
: Dişi
: Dişi
A Rh + B Rh+ : Erkek
: Erkek
Rh – Rh + Rh +
0 Rh– X A Rh–
1. Çocuk 2. Çocuk 3. Çocuk
0 Rh+
Palme Yayınevi Yukarıdaki soyağacında kan uyuşmazlığı-
Soyağacına göre X ile gösterilen bireyin sa- nın sadece 3. çocukta görülmesi,
� Eş baskınlıkta alel genlerin feno- hip olabileceği genotip çeşidi sayısı kaçtır? I. babanın Rh faktörü bakımından Rr genoti-
tipteki etkileri birbirine eşittir. He- A) 4 B) 6 C) 8 D) 9 E) 16 pinde olması,
terozigot durumda alel genlerin
her ikisi de etkisini birlikte göste- II. birinci çocuktan anneye geçen Rh antijeni
rir. miktarının az olması,
9. Aşağıda bir ailedeki anne ve babanın kanları-
nın Anti–A ve Anti – B içeren serumlarla ver- III. annede Rh antikoru üretiminin ikinci çocu-
dikleri çökelme durumları gösterilmiştir. ğun hamileliğinin sonunda gerçekleşmesi
Anne Baba durumlarından hangileri ile açıklanabilir?
Anti A Anti B Anti A Anti B
Çökelme var Çökelme yok
Bu aile ile ilgili aşağıda verilenlerden han-

gisi doğrudur? 12. Kan plazmalarında AB0 ve Rh sistemi ba-
kımından B ve Rh antikorları bulunan anne
A) 0 kan grubunda çocukları olabilir.
ve babanın çocukları,
B) Annenin kan grubu A’dır.
C) Babanın kan plazmasında A ve B anti- I. BBRR,
korları bulunur. II. 00rr,

D) Babanın alyuvar zarında bulunan A anti- III. A0Rr
jeni, annenin alyuvar zarında bulunmaz. genotiplerinden hangilerine sahip olamaz?
E) A kan grubunda çocuklarının olma ihti-
� Eş baskınlıkta ara fenotip olu-
mali, B kan grubunda çocuklarının olma
şumu görülmez. D) I ve III E) II ve III
ihtimalinden çoktur.
1. C 2. A 3. A 4. E 5. A 6. C 7. A 8. B 9. D 10. D 11. C 12. D

186
9.Ünite / KALITIM

7. TEST
� İnsanlarda MN kan grubundan
sorumlu genler arasında eş bas-
1. B kan grubundan bir anne ile kan grubu bilin- 4. (~)B0Rr x A0Rr(}) kınlık görülür.
meyen bir babanın ilk çocukları anne ile aynı
Yukardaki çaprazlama sonucunda ABRh+
kan grubuna sahiptir.
fenotipinde bir kız çocuğunun doğma ihti-
Buna göre babanın AB0 sisteminde sahip mali kaçtır?
olabileceği genotip çeşidi sayısı kaçtır? 1 3 1
A) B) C)
8 3 8 3 16
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 D) E)
16 32
5. Bir öğrenci 0 kan grubundaki bir bireyden elde

ettiği antikorlardan hangisinin anti–A hangisi-
nin anti–B olduğunu bilmediği için anti–X ve
2. Aşağıdaki soyağacında yer alan dört bireyin anti – Y olarak adlandırmıştır. Daha sonra bu
farklı kan grubunda olduğu bilinmektedir. antikorları annesi, babası ve 1. kardeşinden
� Mendel tüm kalıtsal karakterlerin
aldığı kan örneklerinin üzerine ayrı ayrı dam- iki alel gen tarafından kontrol edil-
A B latarak aşağıdaki tablodaki sonuçları elde et- diğini düşünüyordu. Mendel’den
: Dişi
miştir. sonra yapılan çalışmalarda bazı
: Erkek
karakterlerin ikiden fazla alel gen
Çökelme reaksiyonları tarafından kontrol edildiği sonu-
Kan örneği cuna ulaşıldı.
Anti–X Anti–Y
Eda Ali Anne Çökelme var Çökelme yok
Buna göre, Baba Çökelme var Çökelme var
I. Anne A0, baba B0 genotipindedir. 1. kardeş Çökelme yok Çökelme var

Palme Yayınevi
II. Ali’nin alyuvarlarında A ve B antijenleri- Tablodaki sonuçlara göre aşağıdaki yo-

1 rumlardan hangisi yapılamaz?
nin bulunma ihtimali ’tür.
4
A) Bu öğrencinin ikinci kardeşi 0 kan grubun-
III. Eda’nın heterozigot genotipe sahip olma
3 da olamaz.
ihtimali ’tür.
4 B) Annesi ve birinci kardeşi arasında kan alış
IV. Üçüncü kardeşlerinin babanın kan grubu- verişi olamaz.
1
na sahip olma ihtimali ’tür. C) Babanın alyuvar zarında A ve B antijenleri
4
yorumlarından hangileri yapılabilir? bulunur.
1 � Bir popülasyonda aynı karaktere
D) Annenin 0 genotipinde olma ihtimali ’dir. etki eden ikiden fazla alelin bulun-
A) I ve IV B) II ve III C) I, II ve IV 2
E) Birinci kardeşinin genotipi AB olamaz. ması durumuna çok alellik denir.
6. İnsanlarda,
I. 0Rh+,
II. BRh–,
3. ABRh– kan grubundaki bir bebeğin annesi III. ARh+,
ARh+ kan grubundadır. IV. ABRh–,
fenotipindeki bireylerin sahip olabilecek-
Buna göre bebek ve babanın kan grubu ge-
leri genotip çeşitlerinin karşılaştırılması
notiplerinin birbirleriyle aynı olma olasılığı
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
kaçtır?
verilmiştir?
1 1 1
A) B) C) A) I = III > II > IV B) III > I = II > IV � Çok alellik bireyle ilgili olmayıp,
2 3 6 popülasyon ile ilgili bir kavramdır.
1 1 C) II = III > I > IV D) III > II > IV = I
D) E)
8 9
E) I > III > IV > II
187
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. Üç kardeşin kan örneklerinin incelenmesi so- 9. A kan grubundaki bir çocuğun annesinin
� Bir karakterin kaç çeşit aleli olursa nucu aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. genotipi aşağıdakilerden hangisi olamaz?
olsun diploit canlı bu alellerden
• Arzu’nun alyuvar zarında A ve B antijen- A) A0 B) B0 C) AB
en fazla ikisine, haploit canlı ise
bir tanesine sahiptir. leri bulunmaktadır.
D) 00 E) BB
• Yeliz’in plazmasında B antikoru, alyuvar
zarında A antijeni bulunmaktadır.
10. Aşağıda üç farklı ailenin kan grubu fenotipleri
• İpeğin plazmasında A ve B antikorları
verilmiştir.
bulunmaktadır.
I. Aile II. Aile III. Aile
Bu verilere göre Arzu, Yeliz ve Birkan’ın
kan grupları aşağıdakilerden hangisinde
verilmiştir? A Rh + B Rh+ AB Rh + A Rh – AB Rh + 0 Rh –
Arzu Yeliz İpek

� Çeşitli canlılarda çok alelli ka- 1 2 3 4 5 6
lıtıma rastlanır. Örneğin tav- A) 0 A AB A Rh – 0 Rh – A Rh + B Rh+ A Rh + B Rh–
şanlarda kürk renginin, meyve
B) AB B 0
sineğinde göz renginin, insan- : Dişi : Erkek
larda kan gruplarının kalıtımında C) 0 B AB
ikiden fazla alel gen etkili olur. Buna göre numaralandırılmış bireylerden
D) AB A 0
1
E) AB B AB hangi ikisinin evliliğinden oranında kan
8
uyuşmazlığı görülen B grubunda bir erkek
çocuğun doğma ihtimali vardır?
8. Rh– kan grubundaki bir maymuna, A) 1 ve 3 B) 1 ve 6 C) 2 ve 4
• t1 anında ilk kez, Palme Yayınevi D) 2 ve 5 E) 4 ve 6
• t2 anında ikinci kez
az miktarda Rh antijeni enjekte ediliyor.

11. Aşağıda fenotipleri verilen bireylerden
Bu maymunun kanındaki Rh antikoru mik- hangisinin alyuvar zarında, kan grubu ile
� Bir karaktere ait n tane alelin
bulunduğu bir popülasyonda olu- tarının zamana göre değişimi aşağıdaki ilgili antijen çeşidi sayısı diğerlerinden faz-
şabilecek genotip çeşidi sayısı grafiklerden hangisinde verilmiştir? ladır?
n.(n+1)/2 formülü ile bulunur.
Fenotip çeşidi sayısı alel gen sa- A) ARh+ B) ABRh+ C) 0Rh–
A) B)
yısına eşittir. Ancak eş baskınlıkta Kandaki Rh Kandaki Rh D) BRh– E) ABRh–
bu kural geçerli değildir. antikoru miktar› antikoru miktar›
12. Aşağıdaki soyağacında iki farklı aileye ait bazı

t1 t2 Zaman t1 t2 Zaman bireylerin kan grubu genotipleri verilmiştir.
C) D)
Kandaki Rh Kandaki Rh
antikoru miktar› antikoru miktar› AARR 00rr BBrr AARR
: Difli
: Erkek
t1 t2 Zaman t1 t2 Zaman X
E)
� Örneğin tavşanlarda kürk rengi, Kandaki Rh Buna göre, X bireyinin kan grubu ile ilgili
antikoru miktar› sahip olabileceği genotip çeşidi sayısı kaç-
aralarında eş baskınlık bulunma-
yan dört farklı alel gen tarafından tır?
kalıtılır. n = 4 olduğuna göre,
10 çeşit genotip (4.5/2), bu aleller A) 4 B) 8 C) 12
arasında tam baskınlık olduğunda t1 t2 Zaman
D) 18 E) 24
4 çeşit fenotip oluşur.
1. D 2. A 3. C 4. E 5. D 6. B 7. D 8. A 9. E 10. C 11. B 12. C

188
9.Ünite / KALITIM

8. TEST
� İnsanlarda AB0 kan grupları çok
alelliğe örnek olarak verilebilir.
1. A kan grubundaki anne ve babanın ilk çocuk- 4. Aşağıda dört farklı ailedeki anne ve babanın
ları 0 kan grubuna sahiptir. kan grubu fenotipleri verilmiştir.
Aile no Anne Baba
Bu ailenin ikinci çocukları ile ilgili,
3 I ARh+ ARh–
I. A kan grubunda olma ihtimali 'tür.
4 II ABRh+ BRh+
1
II. Homozigot genotipte olma ihtimali 'tür.
4 III ABRh– 0Rh+
1
III. 0 genini taşıma ihtimali 'dir.
2 IV BRh– ABRh+
Buna göre hangi ailelerin çocuklarının ge-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II notipi her iki karakter bakımından da ho-
D) I ve III E) II ve III mozigot olabilir?
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve IV
2. Aşağıdaki soyağacında kan grubu bakımın-
dan çekinik fenotipteki bireyler koyu renkli
5. Aşağıda bir ailenin kan grubu ile ilgili soyağacı
olarak verilmiştir.
verilmiştir.
1 : Dişi : Dişi

: Erkek : Erkek � ABO genlerinden A ve B genleri
A Rh + B Rh+ baskın, A ve B genleri birlikle bu-
lunduğunda eş baskın, 0 geni ise
2 3
çekiniktir (A = B > 0).
1 2 3 4
Palme Yayınevi
+
4 5
A Rh + B Rh– 0 Rh
Buna göre 4. çocuğun kan grubu bakımın-
Buna göre, numaralandırılmış bireyler aşa- dan annesi ile aynı fenotipte olma olasılığı
ğıdaki genotip çeşitlerinden hangisine sa- aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
hip olamaz?
1 1 3
A) B) C)
Birey no Genotipi 4 8 8
A) 1 A0 3 1
D) E)
B) 2 A0 16 32
C) 3 AA 6. Aşağıdaki soyağacında MN kan grubundaki

D) 4 AB bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
E) 5 BB
: Dişi
1
: Erkek
3.
AB A 0 A
2 3 4
5
X
M ve N alelleri eş baskın olduğuna göre, � İnsanlarda AB0 sistemi ile ilgili 4
Kan grupları ile ilgili yukarıdaki soyağacına numaralandırılmış bireylerden hangisinin çeşit fenotip (A, B, 0, AB), 6 çeşit
göre X bireyinin genotipi aşağıdakilerden genotip (A0, AA, B0, BB, AB, 00)
kan grubu diğerlerinden farklıdır? bulunur.
hangisi olamaz?
A) 1 B) 2 C) 3
A) 00 B) AA C) BB
D) 4 E) 5
D) AB E) B0
189
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. 0Rh–MN fenotipindeki bir bireyin kan gru- 11. AB0 sistemi kan gruplarının fenotip ve geno-
� Kan gruplarını alyuvar hücrele- bu ilgili üretebileceği antikor çeşitlerinin tipleri ile ilgili bazı bilgiler aşağıdaki tabloda
rinin zarında bulunan antijenler toplam sayısı kaçtır? verilmiştir.
belirler.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Fenotip
Alyuvardaki Plazmadaki
Genotip
antijen antikor
8. Aşağıdaki tabloda Rh kan grubu ile ilgili bazı anti–A
bilgiler verilmiştir. 0 ii – ve
Alyuvar anti–B
Plazmadaki
Fenotip Genotip zarındaki
antikor A IAIA ya da IA i A anti–B
antijen
Rh AB IAIB A ve B –
Rh+ RR, Rr —
antijeni B IBIB ya da IBi B anti–A
Rh antikoru
Rh– rr — Tabloya göre aşağıdaki yorumlardan han-
oluşturabilir.
gisi yapılamaz?
Bu tabloya göre aşağıdaki yorumlardan
hangisi doğru değildir? A) Alyuvarında B antijeni bulunduran bireyin
plazmasında anti–B bulunamaz.
A) Rh– bir bireyin kanında Rh antijeni ve Rh
B) Aleller arasındaki baskınlık durumuIA = IB > i
antikoru bulunmayabilir.
şeklindedir.
B) Rh+ kan grubundaki anne ve babanın Rh–
C) Plazmasında sadece anti–A bulunduran bi-
kan grubunda çocukları olabilir. reyin genotipi kesin olarak belirlenemez.
� Alyuvar zarında A antijeni ta- C) Rh faktörü bakımından farklı yönde homo- D) Sağlıklı bir bireyde bu sistem ile ilgili en
şıyan birey A kan grubunda, B zigot genotipteki anne ve babanın çocuk- fazla üç alel bulunabilir.
antijeni taşıyan birey ise B kan ları RR, ya da rr genotipinde olabilir. Palme Yayınevi E) Bu sistemde oluşan genotip çeşidi sayısı
grubundadır.
D) Alyuvar zarında Rh antijeni taşıyan bir bi- fenotip çeşidi sayısından çoktur.
reyin fenotipi bulunurken, genotipi buluna-
maz.
12. AB0 sistemi ile ilgili aşağıdaki soyağacında eş
E) Rh– kan grubundaki anne ve babanın tüm
baskın fenotipte olan bireyler X, çekinik feno-
çocuklarının genotipi anne ve baba ile aynı
tipte olan bireyler Y ile gösterilmiştir.
olur.
1 2
: Dişi
9. Sadece B ve Rh antijenlerini içeren birey- : Erkek
lerin sahip olabileceği fenotip çeşitlerinin
3 Y 4 5
genotip çeşitlerine oranı kaçtır?
1 1 2
A) B) C)
2 1 3 3 3
D) E) X Y
4 4
Buna göre numaralı bireyler ile ilgili aşağı-
10. Farklı kan grubundaki bireyler ile ilgili aşa-
daki ifadelerden hangisi doğru değildir?
ğıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru de-
ğildir? A) 3 numaralı birey homozigot genotipte ola-
maz.
A) B → Homozigot genotipte olma ihtimali
1 B) 2 numaralı bireyin alyuvarlarında A ve B
'dir.
2 antijenleri beraber bulunamaz.
B) 0 → AB kan grubu bireyden kan alabilir.
C) 1 numaralı bireyin genotipi A0 olabilir.
� Alyuvar zarında A ve B antijen- C) AB → Plazmasında A ve B antikorları
D) 4 numaralı bireyin kan plazmasında A ve
lerini birlikte taşıyan birey AB, bulunamaz.
antijen taşımayan birey 0 kan B antikorları beraber bulunamaz.
D) A → Alyuvar zarında A antijeni vardır.
grubundadır. E) 5 numaralı bireyin B0 genotipinde olma
E) B → A kan grubundaki bireye kan veremez. 1
ihtimali ’dir.
2
1. A 2. E 3. C 4. C 5. D 6. D 7. C 8. C 9. D 10. B 11. D 12. A

190
9.Ünite / KALITIM
Eşeye Bağlı Kalıtım Temel Kavramlar

9. TEST
� Akyuvarlar tarafından üretilen ve
kanın plazmasında bulunan anti-
1. İnsanlara ait aşağıdaki özelliklerden hangi- 4. İnsanlarda X kromozomu üzerinde baskın korlar uygun olmayan kan alış ve-
si cinsiyete bağlı kalıtım göstermez? bir genle kalıtılan bir özellik ile ilgili, rişlerinde çökelmeye neden olur.
A) Kırmızı – yeşil renk körlüğü I. Bu özellik kız çocuklara hem anne hem de
B) Yapışık parmaklılık baba tarafından aktarılabilir.
C) Albinizm II. Dişi bir bireyin bu özelliği gösterebilmesi
D) Hemofili için homozigot genotipli olması gerekir.
E) Kıllı kulaklılık III. Bu özelliğe sahip bir dişi bireyin, çekinik
özelliği gösteren bir çocuğunun olma ola-
sılığı yoktur.
2. Aşağıda X ve Y gonozomlarının üç farklı kısmı
harfler ile simgelenmiştir.
b
c
5. Aşağıdaki soyağacında kırmızı – yeşil renk
körü olan bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
a a
: Dişi
1 : Erkek � A kan grubundan olan bir bireyin
X Y
plazmasında B antikoru (anti–B),
“a” ile gösterilen kısım X ve Y gonozomları- B kan grubunda olan bir bire-
Palme Yayınevi
2 3 4 yin plazmasında ise A antikoru

nın homolog segmenti olduğuna göre,
(anti–A) bulunur.
I. Dişi bireylerde a’daki özellikler iki, b’deki
özellikler bir gen ile belirlenir.
5 6
II. Erkek birey c’deki genleri kız çocuğuna
aktaramaz. Buna göre numaralandırılmış dişi birey-
III. a ve b’deki özellikler hem dişi hem erkek lerden hangilerinin renk körlüğüne neden
bireylerde görülür. olan geni taşımama ihtimali vardır?
IV. Erkek birey b ve c’deki genler bakımından A) Yalnız 2 B) 1 ve 4 C) 2 ve 3

homozigot ya da heterozigot genotipte
D) 3, 5 ve 6 E) 2, 3 ve 6
olamaz.
A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV 6. Memeli bir canlı türünde,
I. erkek bireyin otozomlarında,
II. dişi bireyin gonozomlarında,
III. erkek bireyin gonozomlarında,
3. Hemofili olmayan anne ve babanın hemofili IV. dişi bireyin otozomlarında
bir çocukları olmuştur. taşınan genlerden hangileri tek gen ile fe-
� AB kan grubunda olan bir bireyin
Bu ailenin ikinci çocuklarının hemofili bir notipi belirleyebilir?
kan plazmasında antikor bulun-
erkek olma ihtimali kaçtır? mazken, 0 kan grubunda olan bir
1 2 1 1 bireyin kan plazmasında A ve B
A) 1 B) C) D) E) D) II ve III E) III ve IV antikorları (anti–A ve anti–B) bulu-
2 3 4 8
nur.
191
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. Aşağıda üç farklı ailedeki anne ve babanın 10. Biri hemofili diğeri sağlıklı olan iki erkek kar-
� Kan grubunu belirlemek amacıyla renk körlüğü ile ilgili genotipleri verilmiştir. deşten büyük olanı AB, küçük olanı ise 0 kan
bireylerden alınan kan örnekleri- grubundadır.
Aile no Anne Baba
nin üzerine A ve B antikorlarını
içeren serumlar damlatılır. Çökel- I XRXr XRY Babanın B kan grubunda olduğu bilindiğine
menin olması, ilgili antijenin varlı- göre, annenin hemofili ve A kan grubu gen-
ğını kanıtlar.
II XrXr xRY
leri taşıyan bir yumurta hücresi oluşturma
III XRXr xrY
ihtimali kaçtır?
Kaç numaralı ailelerin kız çocukları renk (Kan grubu ve hemofili bağımsız genler olup,
körü olabilir? hemofili X’e bağlı çekinik bir karakterdir).
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 1
A) 0 B) 1 C)
2
D) I ve II E) II ve III 1 1
D) E)
4 8
8. Aşağıdaki soyağacında hemofili bireyler koyu 11. Aşağıdaki soyağacında koyu renkli bireyler
renkli olarak verilmiştir. belirli bir özellik bakımından aynı fenotiptedir-
: Dişi ler.
1 : Erkek

: Dişi
: Erkek
2 3
Anti – A Anti – B Palme Yayınevi
4 5
Çökelme Çökelme
var yok Buna göre bu özelliğin ortaya çıkmasını,
Buna göre numaralandırılmış dişi bireyler-
� den hangisinin ilgili özellik bakımından ho- I. otozomal çekinik,
Çökelme durumu yukarıdaki gibi mozigot genotipte olma ihtimali vardır? II. Y’ye bağlı baskın,
olan bir birey A kan grubundadır.
III. X’e bağlı çekinik,
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
IV. otozomal baskın
genlerinden hangileri denetleyebilir?
A) Yalnız I B) II ve III C) III ve IV

9. A özelliği X ve Y kromozomlarının homolog
kısmında taşınan bir özelliktir.
Bu özellik bakımından XaXa genotipindeki

bir anne ile XaYA genotipindeki bir babanın
çocukları,
12. Hemofili hastalığı,
I. a fenotipinde erkek,
I. X kromozomunda taşınma,
II. A fenotipinde kız,
II. dişi bireylerde görülebilme,
III. A fenotipinde erkek
III. erkek bireylerde tek gen ile kalıtlanma
verilenlerden hangileri gibi olamaz?
özelliklerinden hangileri ile balık pulluluk
(X ve Y kromozomları arasında krossing over
hastalığından ayırt edilemez?
olmadığı varsayılacaktır).
� İnsanlarda AB0 sisteminden A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
farklı olarak Rh ve MN kan grup- D) I ve II E) II ve III
ları da bulunur. D) I ve III E) I, II ve III
1. C 2. D 3. D 4. A 5. E 6. B 7. C 8. E 9. C 10. D 11. D 12. C

192
9.Ünite / KALITIM

10. TEST
� Rh faktörü biri baskın (R) diğeri
çekinik (r) iki alel gen tarafından
1. X kromozomunun homolog olmayan kıs- 4. Hemofili olmayan BRh+ kan grubundaki belirlenir.
mında taşınan ve baskın genle fenotipe bir anne ile hemofili hastası olan 0Rh– kan
yansıyan bir hastalıkla ilgili, grubundaki bir babanın çocukları aşağıda-
I. Baba hasta ise tüm kız çocukları hasta ki genotiplerden hangisine sahip olamaz?
olur.
A) 00Rr XhXh B) B0rr XHY
II. Hastalıklı anne ve babanın erkek çocukları
sağlıklı olabilir. C) 00Rr XhY D) B0Rr XHXh
III. Sağlıklı anne ve babanın hastalıklı çocuk- E) B0Rr XHXH
ları olamaz.
� Bir insanın kanında Rh antijeni

bulunuyorsa, Rh(+), bulunmu-
5. Aşağıdaki soyağaçlarının hangisinde kalıtı- yorsa Rh(–) kan grubundadır.
lan çekinik bir özellik X kromozomu üzerin-
de taşınıyor olamaz?
2.
(Koyu renkli bireyler ilgili özelliği fenotipinde
: Sağlam dişi : Sağlam erkek
göstermektedir.)
: Taşıyıcı dişi : Renk körü erkek
A) B)
: Renk körü dişi
Palme Yayınevi
Renk körlüğü bakımından,

I. x ,
C) D)
II. x ,
III. x
� Kan grubu Rh(+) olan bireylerin
çaprazlamaları sonucunda renk körü bir genotipi RR ya da Rr’dir. Rh(–)
çocuğun oluşma ihtimali arasındaki ilişki olan bireylerin genotipi ise rr’dir.
E)
A) I = II = III B) I > II = III C) II = III > I

D) III > I = II E) II > I = III
3. A kan grubunda hemofili olmayan anne ile AB

kan grubunda hemofili olmayan babanın ilk
çocukları B kan grubunda ve hemofili hastası
olan bir erkektir. 6. Renk körü bir anne ile kıllı kulaklı bir baba-
nın erkek çocuklarının hem renk körü hem
Bu ailenin A kan grubunda sağlıklı bir ço-
de kıllı kulaklı olma ihtimali kaçtır? � Kan uyuşmazlığı (eritroblastosis
cuğa sahip olma ihtimali kaçtır? fetalis), Rh(–) bir anne ile Rh(+)
1 1 3 1 grubunda bir fetüsün oluştuğu
1 3 1 3 3 A) 1 B) C) D) E)
A) B) C) D) E) 2 4 4 8 durumlarda ortaya çıkar.
4 4 8 8 16
193
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. XY gonozomları taşıyan insanlarda tek bir 10. Bir ailede birinci kız çocuk hemofili, ikinci kız
� Walter Sutton 1902 yılında genin baskın ya da çekinikte olsa fenotipte çocuk ise sağlıklıdır.
yaptığı gözlemlere dayanarak, ortaya çıkmasında,
“Genler kromozomlar üzerinde Buna göre bu ailede üçüncü çocuğun he-
yerleşmiş gerçek fiziksel birimler- I. X’ in Y ile homolog olmayan segmentinde, mofili erkek olma ihtimali kaçtır?
dir. Bir özelliği oluşturan iki genin II. X’ in Y ile homolog segmentinde, 1 1 3 1
her biri bir kromozom çiftinin bir A) 1 B) C) D) E)
üyesi üzerinde bulunur.” hipote- III. Y’nin X ile homolog olmayan segmentinde 2 4 4 8
zini ileri sürmüştür.
taşınması durumlarından hangileri etkilidir?
D) I ve III E) II ve III 11. Aşağıdaki soyağacında X’e bağlı çekinik bir
hastalığı fenotipinde gösteren bireyler koyu
: Dişi
1 2 : Erkek
8. Emre kendisinin renk körü, annesinin taşıyıcı,

3 4 5 6
babasının ise normal görüşlü olduğunu öğ-
rendikten sonra, renk körlüğü ile ilgili kendi
ailesine ait aşağıdaki soyağacını çiziyor.
7 8
: Dişi
: Erkek Buna göre, soyağacındaki numaralı birey-
ler ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan han-
Palme Yayınevi gisi yanlıştır?
� Bu hipotez günümüzde Kromo- ? ?
zom Teorisi olarak adlandırılmış- Emre A) 5 numaralı bireye 1 numaralı bireyden
tır.
Emre'nin ailesine bu soyağacında kardeş- sağlam olmayı sağlayan gen geçmiştir.
leri ile ilgili yaptığı aşağıdaki yorumlardan B) 3 numaralı bireyin erkek çocukları hasta
hangisi doğru olamaz? olabilir.
A) Erkek kardeşimin renk körü olma olasılığı C) Hastalığa neden olan gen 7 numaralı bire-
% 50 'dir. ye 2 numaralı bireyden kalıtılmıştır.
B) Renk körü bir kardeşimin doğma olasılığı D) 1 ve 8 numaralı bireylerde özellikle ilgili
% 25'tir. gen bulunamaz.
C) Kız kardeşimin renk körü olma olasılığı % E) 4 numaralı birey sağlam olma genini 1 nu-
25'tir. maralı bireyden almıştır.
D) Renk körlüğü genini taşıyan bir kardeşimin
doğma olasılığı % 50'dir.
E) Renk körü hastalığının ortaya çıkma olası-
lığı cinsiyete göre değişir.
12. Renk körü bir dişiyle ilgili aşağıdaki ifade-
lerden hangisinin doğruluğu kesin değil-
dir?
A) Erkek çocuklarının tamamı renk körüdür.
9. Annesi renk körü kendisi sağlıklı olan bir dişi, B) Annesinde renk körlüğü geni vardır.
renk körü bir erkekle evlenmiştir.
C) Babasından renk körlüğü ile ilgili geni al-
� Diploit canlılarda iki çeşit kro-

Bu ailenin çocuklarında renk körü geninin mıştır.
mozom bulunur. Bunlar vücut bulunma ihtimali kaçtır? D) Renk körlüğü ile ilgili tek çeşit gamet oluş-
kromozomları (otozom) ve eşey turur.
1 1 2 3
kromozomlarıdır (gonozom). A) 1 B) C) D) E)
2 3 3 4 E) Kız çocuklarının tamamı taşıyıcı olur.
1. E 2. C 3. D 4. E 5. A 6. A 7. D 8. C 9. E 10. C 11. D 12. E

194
9.Ünite / KALITIM

11. TEST
� Otozomlar cinsiyeti belirleyen
kromozomlar (X ve Y ) dışındaki
1. Balık pulluluk, kıllı kulaklılık ve yapışık par- 4. X’e bağlı çekinik bir hastalığın kalıtımı ile kromozomlardır.
maklılık genleri Y kromozomunun homolog ilgili,
olmayan kısmında taşınan hastalıklardır. I. Kız çocuklarda görülmesi için babanın
Bu hastalıklar ile ilgili, hasta olması gerekir.
II. Erkek çocuklarda görülüyor ise anne has-
I. Erkek bireylerde görülürken, dişi bireyler- tadır.
de görülemezler. III. Kız çocuklar hastalık genini hem anne
II. Hastalık genleri sadece babadan erkek hem babadan alırlar.
çocuğa geçer. yargılarından hangileri kesinlikle doğru-
III. Hastalıklı bir erkek çocuğun annesinin ba- dur?
basıda hastalıklıdır. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
dur?
� Otozomal kromozomlar canlının
5. Aşağıda insanın X ve Y kromozomları üzerin-
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III saç rengi, göz rengi ve kan grubu
de bulunan bazı genlerin dizilişi verilmiştir. gibi kalıtsal özelliklerine ait genleri
D) II ve III E) I, II ve III taşır.

olmayan segment
Hemofili
Homog
Renk Bal›k pulluluk

2. İnsanlarda renk körlüğü, X kromozomu üze- körlü€ü Yap›fl›k parmakl›l›k
K›ll› kulak
rindeki çekinik bir alel ile kalıtılmaktadır.
Aşağıda fenotipleri verilen numaralandırılmış
Tam
ailelerin erkek çocuklarının renk körü olduğu
Palme Yayınevi
Homolog
segment
Homolog
segment
renk körlü€ü
bilinmektedir.
I. , : Renk körü erkek Retinitis

pigmentosa
ve renk körü dişi X kromozomu Y kromozomu
II.
, : Sağlıklı erkek ve
III. Buna göre aşağıdaki özelliklerden hangisi
sağlıklı dişi
dişi bir bireyde görülmez?
Buna göre, numaralandırılmış ailelerden A) Kırmızı – yeşil renk körlüğü � Otozomal kromozomlar tam ho-
hangilerinin renk körü bir kız çocuğuna sa- molog olduğundan otozomlarda
B) Retinis pigmentosa taşınan her karakter iki genle be-
hip olma olasılığı yoktur?
C) Tam renk körlüğü lirlenir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) Balık pulluluk
D) I ve III E) II ve III E) Hemofili
3. Kırmızı – yeşil renk körü kız çocuğuna sa- 6. Dazlaklık (D) eşeyin etkisinde kalan kalıtıma iyi
hip olan bir ailede, anne ve babanın renk bir örnektir. Bu genin etkisi erkeklik hormon-
körlüğü genini bulundurma ihtimali kaçtır? larının varlığına bağlı olup, erkeklerde DD ve
Dd genotiplerinde dazlaklığa neden olur. Di-
Anne Baba şilerde ise sadece DD genotipinde dazlaklık
A) 1 1 oluşur.
B) 1/2 1/2 Buna göre dazlak olmayan erkek ve kadı-
C) 1/2 1 nın kız çocuklarının dazlak olma ihtimali
kaçtır?
D) 1/4 1/2 1
A) 0 B) 1 C) � Otozomal özelliklerin kız ve erkek
E) 1/2 1/4 2
2 1 çocuklarda görülme şansı eşittir.
D) E)
3 4
195
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. Çekinik bir gen olan “a”, 10. X kromozomunun homolog olmayan seg-
� Diploit canlıların hücrelerindeki I. dişi bireyin iki otozom kromozomunda, mentindeki çekinik bir hastalıkla ilgili aşa-
otozom sayısı 2n – 2’dir. (n: hap- II. dişi bireyin X gonozomlarından bir tane- ğıda verilen ebeveynlerden hangisinin ge-
loit kromzom sayısını ifade eder). notipi kesin olarak belirlenir?
sinde,
III. erkek bireyin Y gonozomunun homolog A) Erkek çocuğu hasta olan babanın
olmayan kısmında, B) Kız çocuğu hasta olan babanın
IV. erkek bireyin otozom kromozomlarından C) Erkek çocuğu hasta olan annenin
bir tanesinde D) Kız çocuğu hasta olan annenin
bulunması durumunda etkisini fenotipte E) Kız çocuğu sağlıklı olan babanın
gösterir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve III E) I, III ve IV
11. Bir bireyin X ve Y gonozomlarında bulunan

8. Aşağıdaki soyağacında renk körü bireyler bazı genler aşağıda şematize edilmiştir.
koyu renkli olarak verilmiştir.
� Örneğin insanların diploit hücrele-
rindeki otozom sayısı; h
46 – 2 = 44’dür. G
n r
E e
1 2 3 D D
Soyağacına göre, numaralandırılmış aileler X Y

ve bu ailelerden doğacak çocuklar ile ilgili, Bu bireyle ilgili aşağıda verilenlerden han-
Palme Yayınevi
I. 1 nolu ailenin kız çocukları renk körü ola- gisi doğru değildir?
maz.
A) Erkek çocuğunda e geni bulunur.
II. 2 nolu ailenin normal fenotipteki kız ço-
B) G, h ve n genlerini annesinden almıştır.
cuklarının tümü taşıyıcıdır.
C) Kız çocuklarının fenotipinde E, D ve r özel-
III. 3. ailenin erkek çocuklarının hiçbirinde
likleri görülür.
renk körlüğü görülmez.
D) Fenotipinde n, r ve h özellikleri görülür.
E) r genini babasından almıştır.
� Gonozomlar (eşey kromozomları)
cinsiyeti belirleyen kromozomlar- D) I ve II E) II ve III
dır. Diploit canlılarda genel olarak
bir çift gonozom bulunur.
9. Aşağıdaki soyağaçlarında üç farklı ailede
12. “Hemofili” hastalığı X kromozomunun homo-
anne, baba ve 1. çocuklarından kırmızı – yeşil
renk körü olanlar koyu renkli olarak verilmiştir. log olmayan kısmında taşınan çekinik bir has-
talıktır.
: Difli : Erkek
Bir ailenin hem kız hem de erkek çocukla-
rında bu hastalık görüldüğüne göre,
I. Hastalığın kız çocuklarda görülme ihtimali
daha fazladır.
? ? ?
II. Annede hastalık geni bulunur.
1. çocuk 2. çocuk 1. çocuk 2. çocuk 1. çocuk 2. çocuk
(X ) (Y) (Z)
III. Baba hastadır.
Buna göre, bu ailelerdeki 2. çocukların yargılarından hangileri kesin olarak doğru-
renk körü olma olasılıkları arasındaki ilişki dur?
� Memelilerde XX gonozomu taşı- A) X = Y = Z B) Y > X = Z C) Z > X > Y A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
yan bireyler dişi, XY gonozomu
D) X = Y > Z E) Z > X = Y D) I ve III E) II ve III
taşıyan bireyler erkektir.
1. B 2. D 3. A 4. D 5. D 6. A 7. B 8. C 9. E 10. B 11. C 12. E

196
9.Ünite / KALITIM

12. TEST
� Bazı balıklarda, kuşlarda ve kele-
beklerde dişiler ZW, erkekler ise
1. İnsan genomunda meydana gelen mutas- 3. Aşağıdaki soyağacında renk körü bireyler ZZ gonozomlarını taşırlar.
yonların oluşum hızı ve miktarını araştır- koyu renkli olarak verilmiştir.
mak isteyen bir bilim insanının Y kromozo-
munun homolog olmayan kısmında taşınan
bir özelliği incelemesi, Y kromozomuna ait, : Dişi
: Erkek
I. cinsiyetin Y kromozomunun varlığına göre
: Bilinmeyen
belirlenmesi, cinsiyet
X
II. Y kromozumunun babadan erkek çocuğu-
na geçmesi, Soyağacına göre “X” bireyinin renk körü
III. bu kısımda bulunan genlerin birinci dölde genini bulundurma ihtimali kaçtır?
1 2
fenotipte etkisini göstermesi A) 1 B) C)
1 2 3 3
özelliklerinden hangilerine bakılarak alın- D) E)
4 4
mış bir karar olabilir?
4.
A a
B b
R r
Yukarıda genotipi verilen hücrenin mayoz

bölünme sonucu oluşturabileceği en az (I)
Palme Yayınevi
ve en çok (II) gamet çeşidi kaçtır? � Çekirge ve ağustos böceği gibi

2. Eşeye bağlı bir karakter erkek çocuklara bazı böceklerde iki gonozom (XX)
hem anneden hem babadan aktarılıyorsa, I II taşıyan bireyler dişi, tek gonozom
bu karakterin kalıtımını sağlayan genin go- A) 4 16 (XO) taşıyan bireyler erkektir.
nozom kromozomlar üzerindeki konumu, B) 2 16
R C) 4 8
D) 2 8
E) 4 12
R r
5. Aşağıdaki soyağacında koyu renkli bireyler
I. II. belirli bir özelliği fenotipinde göstermektedir.

: Dişi
r : Erkek
Soyağacında aktarılan bu özellik,

III.
I. X’e bağlı çekinik,
durumlarından hangileri gibi olabilir?
II. Y’ye bağlı baskın,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. X’e bağlı baskın
D) I ve III E) II ve III genlerinden hangileriyle kalıtlanabilir? � Arı ve karınca türlerinin çoğunda
gonozom yoktur. Dişiler diploit
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II (2n) erkekler ise (n) kromozom
D) I ve III E) II ve III yapısındadır.
197
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 6. Sirke sineklerinde göz rengi geni X’e bağlı ka- 9. Aşağıdaki soyağacında kırmızı – yeşil renk
� Farklı karakterlere ait genler aynı lıtım gösterir. Kırmızı göz rengi (XK), beyaz göz körü bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
kromozom üzerinde bulunabilir. rengine (Xk) baskındır. Y ailesi Z ailesi
Aynı kromozom üzerinde bulunan
bu genlere bağlı genler denir.
Bu özellik bakımından aynı fenotipteki dişi
: Dişi
ve erkek sirke sineklerinin çaprazlanması
: Erkek
sonucunda beyaz ve kırmızı gözlü yavrular
oluştuğuna göre,
I. Çaprazlanan sineklerin genotipi XKXk ve K L M P R S
XKY’dir.
II. Beyaz gözlü yavru sinek dişi ya da erkek Buna göre,
olabilir. • K ve P (a ailesi),
3
III. Kırmızı gözlü sineğin oluşma ihtimali ’tür. • L ve R (b ailesi),
4
• M ve S (c ailesi),
D) I ve III E) II ve III evliliklerinden doğacak çocuklar ile ilgili
aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değil-
7. Aşağıdaki soyağacında koyu renkli olan birey- dir?
lerin fenotipinde belirli bir özellik görülmektedir. A) c ailesinin kız çocukları renk körü olamaz.
: Dişi B) b ailesinin tüm erkek çocukları renk körü
: Erkek
olur.
C) a ailesinin renk körü erkek çocuğa sahip
olma ihtimali, renk körü kız çocuğu sahip
� Bağlı genler, mayoz sırasında Palme Yayınevi olma ihtimalinden çoktur.
krossing over olmazsa bağımsız Soyağacında aktarılan bu özelliğin,
D) a ve b ailelerinin renk körü çocuğa sahip
olarak ayrılmazlar ve dölden döle I. X’e bağlı çekinik,
birlikte geçme eğilimi gösterirler. olma ihtimalleri, c ailesinden daha çoktur.
II. Y’ye bağlı baskın,
E) a, b ve c ailelerinin erkek çocukları renk
III X’e bağlı baskın
körü olabilir.
genlerinden hangileri ile kalıtımı sağlanmış
olabilir?
8. Aşağıda dört farklı ailedeki kız ve erkek ço-

cukların renk körlüğü ile ilgili fenotipleri veril-
miştir.
I. Aile II. Aile
K›z çocuk Erkek çocuk K›z çocuk Erkek çocuk
10. Bir babanın,
Renk Renk
körü Sağlıklı Tafl›y›c›
körü
I. X kromozomunda,
III. Aile IV. Aile II. Y kromozomunda,

K›z çocuk Erkek çocuk K›z çocuk Erkek çocuk III. otozom kromozomlarında
Renk Renk Renk bulunan genlerden hangilerini erkek ço-
Sağlıklı
körü körü körü
cuklarına aktarması beklenir?
Buna göre, hangi ailelerdeki anne ve baba-
� Mendel bezelyelerde incelediği (X ve Y kromozomları arasında krossing over
yedi karakterin farklı bir kromo- nın bu özellik bakımından genotipleri kesin
olmadığı varsayılacaktır).
zom çifti üzerinde olduğunu dü- olarak bulunur?
şünmüştür. Bu nedenle Mendel A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve III
genetiği bağımsız genler için ge-
çerlidir. D) II ve III E) III ve IV D) II ve III E) I, II ve III
1. B 2. B 3. E 4. D 5. B 6. A 7. B 8. C 9. C 10. D
198
9.Ünite / KALITIM

13. TEST
� Gonozomlar canlının eşeyini be-
lirlemenin yanı sıra bazı vücut ka-
1. Genotipi AABbCcddEeXRxr olan bir canlıda 4. Eşbaskın özellik gösteren bir karakter ba- rakterlerinin genlerini de taşır.
A ve d genleri bağlı, diğer genler ise bağım- kımından heterozigot genotipli iki bireyin
sızdır. çaprazlanması ile ilgili,
Buna göre bu canlının diploit hücrelerinde- I. Genotip ve fenotip ayrışım oranı 1 : 2 : 1'dir.
ki kromozom sayısı kaçtır? II. Eş baskın fenotipe sahip bir bireyin oluş-
1
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12 ma ihtimali 'tür.
4
III. Homozigot genotipli bir bireyin oluşma ih-
1
timali 'dir.
2
2. Aşağıdaki soyağacında yapışık kulak memesi- ifadelerinden hangileri doğrudur?
ne sahip bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
Birinci kuşak A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

(Büyük atalar)
‹kinci kuşak
5. Aşağıdaki soyağacında bazı bireylerin kan
grubu fenotipleri verilmiştir.
Üçüncü kuşak I : Dişi
A Rh+
(iki k›zkardeş) : Erkek
Yapışık kulak Serbest kulak

memesi memesi II
� Genleri gonozomlar üzerinde ta-
A Rh– 0 Rh+ B Rh+ AB Rh+ şınan karakterlere eşeye bağlı ka-
Bu özelliğin otozomlarda bulunan iki genle
Palme Yayınevi
rakterler; bu karakterlerin dölden

kalıtıldığı bilindiğine göre,
III döle aktarılmasına eşeye bağlı
I. Serbest kulak memesi geni çekinik, yapı- B Rh+ AB Rh– kalıtım denir.
şık kulak memesi geni baskındır. I numaralı bireyde Rh antijeni bulunduğu-
II. Koyu renkli bireylerin tamamı homozigot na göre, numaralı bireylerin kan grubu ile
genotiptedir. ilgili sahip olabileceği genotip çeşidi sayı-
III. İkinci ve üçüncü kuşaktaki birer dişi bire- ları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangi-
yin genotipi tam olarak bulunamaz. sinde verilmiştir?
IV. Birinci kuşaktaki tüm bireylerde yapışık A) III > II > I B) II > I = III C) III = II > I
kulak memesi geni bulunmaktadır.
D) II > III > I E) III > I > II
dur?
6. Bir insana ait sağlıklı bir hücreden elde edi-
A) II ve III B) III ve IV C) I, II ve IV len karyotip analizinde, bir homolog kro-
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV mozom çifti incelendiğinde,
I. kromozomlar üzerindeki alellerin,

II. kromozomların uzunluklarının,
3. GgRrnn genotipindeki bir eşey ana hücresin-
de G ve r genleri bağlıdır. III. kromozomların sentromerlerinin konumla-
rının
Bu hücredeki normal bir mayoz bölünme
sonucunda aşağıdaki gametlerden hangisi özelliklerinden hangilerinin farklı olması
oluşamaz? beklenebilir?
� Gonozomları X ve Y olarak be-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III lirlenen canlılarda eşeye bağlı
A) GRn B) gRn C) GrN karakterler X kromozomuna ya
D) grn E) Grn D) I ve II E) II ve III da Y kromozomuna bağlı kalıtım
gösterir.
199
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 7. GgNnRrHh genotipli dişi bir birey ile 10. Farelerde siyah renk geni (A) beyaz renk geni-
ggNnRRHh genotipli erkek bir bireyin çap- ne (a) baskındır. Başka bir lokustaki baskın bir
razlanması sonucunda, alel (B) siyah renkli farelerde her tüyün uç kıs-
II mının hemen altında sarı bir bant oluşmasına
I. G, N, R, h fenotipli erkek bireyin,
III neden olmaktadır. Bu renk durumuna “agot”
II. GgNNRrHH genotipli bireyin oluşma olası- adı verilmektedir. Baskın alelin (B) beyaz fare-
lıkları lerde fenotipe etkisi yoktur. Çekinik bir alel (b)
I
X Y aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? ise net tüy görüntüsüne neden olmaktadır.
Her iki karakter bakımından heterozigot
� I: X ve Y kromozomlarının homo- I II
log bölgesidir. Bu kısmında taşı- fareler çaprazlanırsa yavrulardaki fenotipik
nan özellikler biri anneden diğeri A) 3/32 1/64 ayrışım oranı ne olur?
babadan gelen iki genle belirlenir. B) 3/32 1/32
Bu özellikler hem dişi hem erkek
A) 9 agot : 3 siyah : 4 beyaz
bireylerde görülür. C) 3/64 1/64 B) 6 agot : 9 siyah : 3 beyaz
D) 3/64 3/64 C) 9 siyah: 3 siyah : 1 beyaz
E) 1/32 1/64 D) 3 agot : 3 siyah : 1 beyaz
E) 1 agot : 3 siyah: 1 beyaz
8. Kan grupları ile ilgili aşağıdaki soyağacında

0 kan grubundaki bireyler koyu renkli olarak 11. Aşağıdaki soyağacında bazı bireylerin kan
verilmiştir. grubu fenotipleri verilmiştir.
I B

1 2 : Dişi
: Dişi
Palme Yayınevi : Erkek
: Erkek
O B II
3
� II: X kromozomunun homolog AB 0
olmayan bölgesidir. Bu kısımda 1 ve 2 numaralı bireylerin farklı kan gru-
taşınan özellikler (hemofili, gibi) bunda olduğu bilindiğine göre, 2 ve 3 nu- Soyağacına göre I ve II numaralı bireylerin
hem dişi hem de erkeklerde görü- maralı bireylerin kan grublarının aynı geno-
lür. Dişilerde iki genle, erkeklerde
kan grubu genotiplerinin aynı olma ihtimali
tipte olma ihtimali kaçtır? kaçtır?
ise tek gen ile fenotip belirlenir.
1 1 1 2 1 1 1 1 1
A) B) C) D) E) A) 1 B) C) D) E)
2 3 4 3 8 2 3 4 5
12. AaNnRr genotipindeki bir bireyin,

I. genleri bağımsız ise,
II. A ve N genleri bağlı ise,
9. Sağlıklı bir anne ve babanın 2. çocuğunda kan III. a, N ve R genleri bağlı ise
uyuşmazlığı görülürken, 3. çocuğunda kan
oluşturabileceği gamet çeşidi sayısı aşa-
uyuşmazlığı görülmemiştir.
ğıdakilerden hangisinde verilmiştir? (Kros-
Buna göre aşağıda yapılan eşleştirmeler- sing over yok)
den hangisindeki bireylerin Rh grubu ile
I II III
ilgili genotipleri kesin olarak aynıdır?
A) 8 8 8
A) Anne – 2. çocuk
B) 8 2 4
B) Baba – 3. çocuk
� III: Y kromozomunun homolog C) Anne – Baba C) 4 8 2
olmayan bölgesidir. Bu kısımda
D) 2. çocuk – 3. çocuk D) 6 4 4
taşınan özellikler babadan gelen
tek gen ile belirlenir. Bu özellikler E) Baba – 2. çocuk E) 8 4 2
sadece erkeklerde görülür.
1. D 2. D 3. C 4. A 5. C 6. A 7. C 8. B 9. E 10. A 11. C 12. E

200
9.Ünite / KALITIM

14. TEST
� X kromozomunun homolog ol-
mayan kısmındaki genler (X’e
1. Aşağıdaki soyağacında bir aileye ait bireylerin 4. Aşağıdaki soyağacında X’e bağlı çekinik bir bağlı kalıtım) ile kalıtılan özellik-
kan grubu fenotipleri verilmiştir. özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu lere örnek olarak kırmızı – yeşil
renk körlüğü, hemofili ve kas dist-
B A A B rofisi verilebilir.
1 2 : Dişi
: Erkek
1 : Tek yumurta
A AB B AB ikizi
3
: Dişi
2
: Erkek 3 4
A B
4 5
5
Soyağacına göre numaralandırılmış birey-
lerden hangilerinin homozigot genotipte Buna göre numaralandırılmış bireylerden
olma ihtimali vardır? hangilerinin ilgili özelliğe ait genotipleri be-
A) Yalnız 4 B) Yalnız 5 C) 1 ve 3 lirlenemez?
� Kırmızı – yeşil renk körlüğü, X
D) 2 ve 5 E) 2, 4 ve 5 A) 1 ve 2 B) 2 ve 5 C) 3 ve 4 kromozomunda bulunan çekinik
2. Aşağıdaki soyağacında koyu renkli bireyler bir gen ile belirlenir.
D) 1, 2 ve 5 E) 2, 3, 4 ve 5
aynı fenotiptedir.

: Dişi
: Erkek
5. Aşağıda diploit iki hücrenin mayoz bölünmesi
Palme Yayınevi
sırasında meydana gelen ayrılmama olayı şe-

X matize edilmiştir.
A hücresi B hücresi
Soyağacına göre,
Mayoz I
a. bu özelliğin kalıtım biçimi,
b. X bireyinin koyu renkli bireylerle aynı feno-
tipte olma ihtimali Mayoz II
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak

verilmiştir? (X bireyinin fenotipi bilinmemek- Gametler � Kırmızı – yeşil renk körü olan bi-
tedir.) reyler kırmızı ve yeşil renkleri ayırt
a b edemezler. Kalıtsal bir hastalıktır.
n+1 n+1 n–1 n–1 n+1 n–1 n n
A) Otozomal eş baskın 1/2

Şemayla ilgili,
B) X’e bağlı çekinik 3/4
C) Otozomal çekinik 3/4 I. A hücresinin mayoz bölünmesi sırasında
D) X’e bağlı baskın 2/3 homolog kromozomlar ayrılmamıştır.
E) Otozomal çekinik 1/4 II. B hücresi mayoz bölünmesi sırasında kar-
deş kromatidler ayrılmamıştır.
3. İnsanlarda aşağıdaki özelliklerden hangisi III. Her iki hücrenin oluşturduğu gametler
kalıtım ve çevrenin etkileşimi sonucu olu- arasında normalden bir fazla ya da eksik
şur? kromozom taşıyan hücreler vardır.
A) Kan grubu B) Cinsiyet yorumlarından hangileri yapılabilir?
C) Göz rengi D) Yapışık parmaklılık
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III � Normal görme geni XR, renk kör-
E) Zekâ lüğü geni Xr ile gösterilir.
201
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 6. Aşağıdakilerden hangisi Mendel’in çap- 9. GgNnRRTt genotipindeki bir eşey ana hücre-
� Dişilerde XrXr genotipindeki razlamalarında bezelye bitkisini (Pisum sinde g ve T genleri aynı kromozom üzerinde
bireyler renk körü, XRXr geno- sativum) kullanmasının nedenlerinden biri bulunmaktadır.
tipindeki bireyler ile XRXR ge- değildir?
notipindeki bireyler ise normal Bu hücreden,
görüşlüdür. XRXr genotipindeki A) Üreme sisteminin kolayca kontrol edilebil-
bireyler taşıyıcı olarak adlandırılır.
I. GnRt,
mesi
II. gNRT,
B) Karakterlerinin kolay izlenebilmesi
C) Hızlı ve kolay büyüyen bir bitki olması III. gnRT,
D) Aynı kromozom üzerinde birden fazla ge- IV. GnRT

nin bulunması gametlerinden hangilerinin oluşumu sıra-
E) Aynı yıl içinde birden fazla kuşakta çap- sında krossing over gerçekleşmiştir?
razlamaların yapılabilmesi
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve II
� Erkeklerde XrY genotipindeki bi- 7. Aşağıdaki soyağacında bireylerin kan grubu

reyler renk körü, XRY genotipin- fenotipleri verilmiştir.
deki bireyler normal görüşlüdür
(sağlam).
1 2 10. Aşağıdaki soyağacında bazı bireylerin
AB Rh+ B Rh– kırmızı – yeşil renk körlüğü ile ilgili genotipleri
verilmiştir.
3 4
A Rh+ AB Rh+
1 2 : Dişi
Palme Yayınevi : Erkek
5 6
A Rh– B Rh+ xR xr xrY xR xr
Buna göre numaralı bireylerden hangileri-

nin genotipi bulunamaz? 3 4 5
A) Yalnız 6 B) 1 ve 5 C) 2 ve 3 Buna göre numaralandırılmış bireylerden

� Renk körlüğü X kromozomu
üzerinde taşındığından erkek ço- D) 1, 5 ve 6 E) 1, 2, 5 ve 6 hangilerinde renk körlüğü geni kesin ola-
cuklar renk körü genini anneden rak bulunur?
alır. Kız çoçuklar ise bu geni hem
anne hem de babadan alır. A) Yalnız 2 B) 1 ve 4 C) 1,3 ve 5
8. D) 1,2 ve 4 E) 3, 4 ve 5
( ) aaBBccDDee AAbbccddEE ( )
11. Bağlı genler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden

Gamet Gamet
A) Aynı karaktere etki eden genlerdir.
Zigot
B) Krossing over olayı ile birbirinden ayrılabi-
Yukarıdaki zigottan gelişen bir bireyin lirler.

aBcDe genotipinde bir gamet oluşturma C) Aralarındaki uzaklık arttıkça krossing over
ihtimali kaçtır? ihtimali artar.
D) Krossing over olmazsa aynı gamete gider-
1 1 1
A) B) C) ler.
4 8 16
� Kız çocuk renk körü ise babası 1 1 E) Aynı kromozom üzerinde bulunan genlerdir.
D) E)
mutlaka renk körüdür. Annesinde 32 64
de renk körlüğü geni vardır.
1. D 2. E 3. E 4. B 5. E 6. D 7. D 8. C 9. B 10. B 11. A
202
9.Ünite / KALITIM

15. TEST
� Erkek çocuk renk körü ise anne-
sinde mutlaka renk körlüğü geni
1. İki alel tarafından denetlenen otozomal bir 4. Tavşanlarda kürk rengi dört farklı alel gen ta- vardır.
karakter ile ilgili, rafından belirlenir. Bunlardan A1 ; renkli, A2;
I. çekinik alelin homolog kromozomlardan gümüşi, A3 ; himalaya ve A4 ; albino özellikle-
sadece biri üzerinde bulunması, rinden sorumludur. Bu aleller arasındaki bas-
kınlık durumu A1 > A2 > A3 > A4 şeklindedir.
II. baskın alelin homolog kromozomların her
ikisi üzerinde bulunması, Buna göre, aşağıdaki çaprazlamaların
III. çekinik alelin homolog kromozomların her hangisinden normal olarak renkli, gümüşi
ikisi üzerinde bulunması ve himalaya fenotipine sahip yavruların her
durumlarından hangilerinde bireyin fenoti- üçünün de doğması beklenebilir?
pinde baskın özellik görülür? A) A1 A2 x A3 A4
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III B) A1 A3 x A2 A4
D) II ve III E) I, II ve III C) A1 A1 x A4 A4
D) A2 A3 x A2 A3
E) A1 A4 x A1 A4
2. Aşağıda biri tek yumurta, diğeri çift yumurta
ikizi olan dört çocuğa sahip bir ailedeki bazı
bireylerin kan grubu genotipleri verilmiştir.

: Dişi
: Erkek
: Tek yumurta
ikizi
: Çift yumurta
Palme Yayınevi
1 2 � Anne renk körü ise tüm erkek

ikizi
çocukları renk körü olur. Kız ço-
00RR ABrr
cuklarında da renk körlüğü geni
mutlaka bulunur.
Buna göre 1 ve 2 numaralı bireylerin kan
5. Aşağıda birbirleriyle bağlantılı iki soyağacın-
grubu fenotiplerinin aynı olma ihtimali kaç-
daki hemofili bireyler koyu renkli olarak veril-
tır?
1 1 3 miştir.
A) B) C)
4 8 8
1 3
D) E)
16 16 1 2 5 6 : Sağlıklı dişi
: Sağlıklı erkek
3. DNA üzerinde en az 1500 nükleotitten oluşan
birime gen adı verilir. 3 4 5 7 8
Bu birimler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
Soyağacına göre numaralı bireyler ile ilgili,
A) Bir karakterin kalıtımından sorumlu gen I. Hastalık 8 numaralı bireye 1 ve 5 numaralı
çeşitlerinden her birine alel gen denir. bireylerden gelmiştir.
B) Farklı karaktere ait genler aynı kromozom II. 7 numaralı birey 5 ve 6 numaralı bireyler-
üzerinde bulunabilir. den sağlam olma genini almıştır.
C) Genotipi aynı olan iki canlıdan bağlı gen III. 4 numaralı birey hemofili genini 1 numaralı
sayısı fazla olanın kromozom sayısı da faz- bireyden almıştır.
la olur. yargılarından hangileri kesin olarak doğru-
D) Bir canlıdaki genlerin tamamına genotip dur?
adı verilir. � Hemofili, kan pıhtılaşması için ge-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II rekli olan bir ya da daha fazla pro-
E) Bir karakter için iki farklı alel gen taşıyan teinin eksikliğinde ortaya çıkan
bireyler heterozigottur. kalıtsal bir hastalıktır.
203
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 6. Köpeklerde B ve b genleri vücut renginin 3. Sirke sineklerine göz rengi X kromozomunun
� Hemofili X kromozomunun ho- oluşumunda İ ve i genleri ise pigment oluşu- homolog olmayan segmentinde taşınır. Kırmı-
molog olmayan kısmında taşınan munda görev alır. B geni siyah, b geni ise kah- zı göz rengi beyaz göz rengine baskındır.
çekinik bir gen (Xh) ile belirlenir. verengi bir fenotipin oluşmasını sağlar. Geno-
Buna göre beyaz gözlü dişi bir sinek ile kır-
tipinde İ geni bulunduran köpekler pigment
oluşturamadığından albino olurken, bu geni mızı gözlü bir erkek sineğin çaprazlanması
içermeyen köpekler pigment üreterek renkli sonucunda,
olurlar. I. kırmızı gözlü dişi,
Buna göre Bbİi genotipindeki iki köpeğin II. kırmızı gözlü erkek,
çaprazlanması sonucunda siyah renkli bir
III. beyaz gözlü dişi,
köpeğin oluşma ihtimali kaçtır? (Genler ba-
ğımsız) IV. beyaz gözlü erkek
1 3 3 1 3 fenotipine sahip sirke sineklerinden hangi-
A) B) C) D) E)
4 4 8 16 16 leri oluşamaz?
7. Aşağıdaki soyağacında hemofili bireyler koyu D) II ve IV E) III ve IV
� Dişilerde XhXh genotipindeki, er-
keklerde ise XhY genotipindeki
: Dişi
bireyler hemofili hastası olur. : Erkek
1 2
3 4
Palme Yayınevi
Buna göre numaralı bireyler ile ilgili,
I. 3 numaralı birey hemofili genini 2 numaralı
bireyden almıştır. 10. Aşağıda üç farklı aileye ait soyağaçları veril-
II. 4 numaralı bireyin erkek çocukları hemofili miştir.
hastası olamaz.
III. Ailedeki tüm bireylerde hemofili geni bulu-
nur.
IV. 1 ve 2 numaralı bireylerin kız çocukları he-
� Hemofilinin kalıtımı kırmızı–yeşil
renk körlüğünün kalıtımı ile ben- mofili olamaz.
zerlik gösterir. yargılarından hangileri doğrudur?
: Dişi : Erkek
D) III ve IV E) I, III ve IV Koyu renkli bireylerin fenotipinde ortaya
çıkan özelliklerin otozomal çekinik, otozo-
mal eş baskın ve X’ e bağlı çekinik olduğu
bilindiğine göre, aşağıdaki eşleştirmeler-
8. Alel gen kavramı ile ilgili, den hangisi doğru olur?
I. Bir genin ayırt edilebilir fenotipik özellikler
meydana getirebilen alternatif çeşitlerine Otozomal Otozomal X’e bağlı
denir. çekinik eş baskın çekinik
II. Çekinik bir alelin etkisini göstermesi bas- A) II III I
kın alelin olup olmamasına bağlıdır.
B) I II III
III. Baskın ve çekinik alellerin gamete gitme
olasılıkları eşittir. C) III II I
� Bozuk dentin X kromozomunun
D) II I III
homolog olmayan kısmında taşı- ifadelerinden hangileri doğrudur?
nan baskın (XD) bir genle belirle- A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II E) III I II
nen kalıtsal bir hastalıktır.
1. B 2. E 3. C 4. B 5. A 6. E 7. B 8. E 9. C 10. D
204
9.Ünite / KALITIM

16. TEST
� Bu hastalığa sahip bireylerde diş-
teki dentin maddesi tam oluşma-
1. Mendel yaptığı monohibrit çaprazlamalarla 4. Aşağıdaki soyağacında kırmızı – yeşil renk dığından çarpık diş yapısı görülür.
aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşama- körü olan bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
mıştır?
: Dişi
A) Her bir karakterin iki aleli gamet oluşumu : Erkek
1
sırasında ayrılır. : Tek yumurta
ikizi
B) Bir karaktere ait iki farklı alele sahip bir
bireyde fenotipte etkisini gösteren gene
2 3
baskın gen, gösteremeyen gene çekinik
gen denir. 4
5
C) Karakterlerin nesilden nesile aktarılmasını
sağlayan kalıtsal birimler bulunur. Soyağacına göre numaralı dişi bireyler ile
D) Gamet oluşumu sırasında farklı karakter- ilgili,
� Dişilerde XDXD ve XDXd geno-
leri denetleyen alel genler birbirinden ba- I. 4 ve 5 numaralı bireyler renk körlüğü bakı- tipindeki, erkeklerde ise XDY
genotipindeki bireylerde bozuk
ğımsız olarak ayrılır. mından aynı genotiptedir.
dentin hastalığı görülür.
E) Kalıtsal karakterler her organizmada çiftler II. 1 numaralı birey XRXr genotipindedir.
halinde bulunan genler tarafından kontrol III. Renk körlüğü bakımından 3 numaralı bire-
edilir. yin genotipi bilinirken, 2 numaralı bireyin
genotipi bilinemez.
dur?
Palme Yayınevi
2. Bir insan popülasyonunda AB0 ve Rh siste-

mine bağlı olarak oluşabilecek maksimum A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
genotip çeşidi sayısı kaçtır? D) II ve III E) I, II ve III
A) 4 B) 8 C) 12 D) 18 E) 24
5. Aynı türe ait mor çiçekli iki bezelye bitkisi ara-

sında yapılan çaprazlama sonucunda 3/4'ü � Dişilerde görülme oranı erkekler-
mor çiçekli, 1/4'ü beyaz çiçekli olan F1 dölü den daha fazladır.
3.
elde edilmiştir. F1 dölünden alınan mor çiçekli
A a iki bitki arasında yapılan ikinci çaprazlamadan
D d e e elde edilen F2 dölündeki tüm bitkiler mor çi-
b B çekli olmuştur.

Yukarıda genotipi verilen hücreden mayoz kesinlikle doğrudur?
bölünme sonucu aBdE genotipine sahip bir A) F1 dölündeki bireylerin bir kısmı homozi-
gametin oluşması, got bir kısmı heterozigottur.
I. krossing over, B) Birinci çaprazlamaya alınan bireylerin ikisi
de heterozigottur.
II. ayrılmama,
C) İkinci çaprazlamaya alınan bireylerin ikisi
III. mutasyon
de heterozigottur. � Balık pulluluk, kulak kıllılığı ve ya-
olaylarından hangileri ile açıklanabilir? D) F1 dölünde genotip ayrışım oranı 1:2:1'dir. pışık parmaklılık Y kromozomu-
nun homolog olmayan kısmında
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II E) İkinci çaprazlamaya alınan bireylerden biri taşınan özelliklere örnek olarak
D) I ve III E) II ve III homozigot diğeri heterozigottur. verilebilir.
205
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 6. Aşağıda kromozom yapısında meydana gelen 8. AaBbMmDD genotipindeki bir bireyin,
� Bu özellikler erkeklerde görülür ve dört farklı olay şematize edilmiştir. Dikey oklar aBmD genotipindeki bir gamet oluşturma
tek gen ile belirlenir. Dişilerde Y kromozomların kırılma noktalarını göstermek- olasılığı kaçtır? (Genler bağımsız.)
kromozomu bulunmadığından bu tedir. 1 1
hastalıklar görülmez. A) B) 0 C)
16 4
A B C D E F G H
Delesyon
A B C E F G H 1 1
D) E)
2 8
A B C D E F G H A B C B C D E F G H
Duplikasyon
9. Kontrol çaprazlama aşağıdaki durumlar-

A B C D E F G H A D C B E F G H dan hangisinin belirlenmesi için yapılır?
‹nversiyon
A) Çekinik fenotipli bir bireyin genotipi
B) Eş baskın fenotipli bir bireyin genotipi
A B C D E F G H M N O C D E F G H C) Baskın fenotipli bir bireyin genotipi
Karfl›l›kl› D) Çevrenin bireyin fenotipi üzerindeki etkisi
translokasyon
E) Alel genlerin bir gamete gitme olasılıkları
M N O P Q R A B P Q R
� Y’nin homolog olmayan kısmında

taşınan özellikler babadan sa- 10. Aşağıda dört çocuklu bir ailede hemofili olan
dece erkek çocuğa geçer. bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
Bu olaylar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
: Dişi
: Erkek
A) İnversiyon olayında kromozom içindeki bir 1 2 : Tek yumurta
parça tersine döner. ikizi
B) Duplikasyon olayında bir kromozom par- : Çift yumurta

Palme Yayınevi ikizi
çası tekrarlanır.
3 4 5 6
C) Dört olayda da kromozom sayısı değiş-
Soyağacına göre,
mez
D) Karşılıklı translokasyonda homolog kro- I. 3 ve 4 numaralı bireyler hemofili genini 1
mozomlar arasında gen alış verişi olur. numaralı bireyden almıştır.
E) Delesyonda kromozomdaki gen sayısı II. 5 ve 6 numaralı bireyler genotiplerinde he-
� Aralarında kan bağı olan kişiler azalır. mofili genini taşıyabilir.
arasında yapılan evliliğe akraba III. 1 ve 2 numaralı bireylerin hemofili kız ço-
evliliği denir. Akraba evliliği, za-
cukları olamaz.
rarlı olan baskın ve çekinik gen-
lerin bir araya gelme olasılığını ifadelerinden hangileri doğrudur?
artırdığından kalıtsal hastalıkların
görülme sıklığını da artırır. 7. G ve H karakterleri bakımından genotipi bilin- A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
meyen iki canlının çaprazlanması sonucu oğul
dölde ortaya çıkan fenotip çeşit ve sayıları
aşağıda verilmiştir.
11. Rh– kan grubuna sahip dişi bir birey,
• GH → 904
• Gh → 311 I. rr,
• gH → 298 II. RR,
• gh → 102 III. Rr
Buna göre çaprazlanan bireylerin genotipi genotipine sahip bireylerden hangisi ile
aşağıdakilerden hangisidir? evlenirse, doğabilecek çocuklarında kan
uyuşmazlığı ortaya çıkamaz?
� Aynı türe ait bireyler arasındaki A) GgHh x GgHh B) GgHh x gghh
farklılıklara varyasyon denir. Tür A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
C) ggHh x gghh D) GGHH x gghh
içindeki varyasyon mayoz bö-
lünme, döllenme ve mutasyon D) I ve III E) II ve III
E) gghh x gghh
gibi olaylar sonucunda artar.
1. D 2. D 3. B 4. A 5. B 6. D 7. A 8. E 9. C 10. E 11. A
206
9.Ünite / KALITIM

17. TEST
� Kromozomlar üzerindeki genlerde
meydana gelen değişmelere mu-
1. Huntington otozomal kromozomlardaki bas- 3. d fenotipli bir kraliçe arı ile D fenotipli bir tasyon denir.
kın bir alelin (A) sorumlu olduğu ölümcül bir erkek arının çiftleşmesi sonucu oluşan,
hastalıktır. Bireyde 35 ya da 45 yaşlarına I. kraliçe,
gelinceye kadar belirgin hiç bir fenotipik etki II. erkek,
gözlenmez. Bu yaşlarda sinir sistemi geri dö- III. işçi
nüşümsüz bir şekilde bozulmaya başlar ve
arılarının genotipleri aşağıdakilerden han-
sonuçta birey ölür. gisinde verilmiştir?
Bu bilgilere göre Huntington hastalığı ile I II III
ilgili,
A) dd D dd
I. Sadece homozigot baskın genotipteki bi-
B) Dd d Dd
reylerin ölümüne neden olur.
C) DD D DD
II. Hastalıklı anne ve babanın sağlıklı çocuk-
� Kromozom yapısı ve sayısındaki
ları olabilir. D) Dd d DD değişiklikler kromozom mutas-
III. Dişi ve erkek bireylerde farklı oranlarda E) dd d Dd yonları olarak adlandırılır.
görülür.
IV. Belirli bir yaştan sonra ölüme neden olma- 4. Aşağıdaki soyağacında otozomal çekinik bir
sı bu hastalığa neden olan alel genin, gen özelliği (a) fenotipinde gösteren bireyler koyu
havuzundan elenmesini engeller. renkli olarak verilmiştir.
yorumlarından hangileri yapılabilir? Atasal
kuşak
1 2 3 4
D) II ve IV E) III ve IV 1. kuşak
Palme Yayınevi
5 6 7 8
: Dişi
2. kuşak : Erkek
2. Aşağıdaki soyağacında X’e bağlı çekinik bir 9 10 11 12
hastalığı fenotipinde gösteren bireyler koyu Soyağacına göre,
renkli olarak verilmiştir. I. Atasal kuşaktaki tüm bireylerde çekinik
I alel gen bulunur. � Vücut hücrelerinde (karaciğer ve
: Dişi kas gibi) meydana gelen mutas-
1
: Erkek II. 1. kuşaktaki 6, 7 ve 8 numaralı bireyler Aa yonlar kalıtsal olmaz. Bu mutas-
II genotipindedir. yonlar sadece meydana geldiği
2 3 4 bireyi etkiler.
III. 2. kuşaktaki 9 ve 12 numaralı bireyler ilgili
III özellik bakımından aynı genotiptedir.
5 6 7
IV dur?
8 9
Soyağacına göre I., II., III. ve IV. jenerasyo- D) I ve III E) II ve III
na ait dişi bireylerden hangilerinin hastalık
genini taşıdığı kesin olarak söylenir?
5. AaBBEeFf genotipli bir birey ile ilgili,
I II III IV I. karakter sayısı → 4,
A) 1 2 ve 4 5, 6 ve 7 – II. homozigot gen çifti sayısı → 2,

III. gen sayısı → 8
B) — 3 ve 4 5 ve 7 8 ve 9
C) 1 4 6 ve 7 –
(Genler bağımsızdır.) � Üreme hücrelerinde (sperm ve
D) — 2 ve 3 5, 6 ve 7 9
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III yumurta gibi) meydana gelen
E) 1 2 5 8 ve 9 mutasyonlar kalıtsal olup, gele-
D) II ve III E) I, II ve III cek nesillere aktarılabilir.
207
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 6. 9. Kedilerde post rengi X kromozomunun homo-

( ~) AaBb x AaBb (}) log olmayan kısmında taşınan iki genle belir-
� Mutasyonlar genelde zararlıdır.
Ölüme neden olan mutasyonlara lenir.
öldürücü (letal) mutasyon denir. Yukarıda verilen dihibrit çaprazlamadan
Bu genlerden,
elde edilen sonuçların, Mendel'in öngördü-
– A geni sarı post rengini,
ğü fenotip açılım oranlarına uyması için,
– B geni siyah post rengini
I. baskın alelleri taşıyan gametlerin birbiriyle
– A ve B genleri ise birlikte bulunmaları du-
döllenme olasılığının fazla olması,
rumunda alacalı post rengini
II. alel genler arasında tam baskınlık olması, oluşturmaktadır.
III. ilgili karakterler ait genlerin bağımsız olması Buna göre dişi kedilere ait,
� Mutasyonların çok az kısmı yararlı koşullarından hangilerinin olması gerekli- I. sarı postlu kedinin normal yumurtası,
olup, canlının çevreye olan adap- dir? II. siyah postlu kedinin gonozomları ayrılma-
tasyonunu sağlayarak yaşama
mış yumurtası,
şansını artırır. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
III. alacalı postlu kedinin gonozomları ayrıl-
D) II ve III E) I, II ve III mamış yumurtası
Erkek kedilere ait,
IV. siyah postlu kedinin gonozom taşımayan
spermi,
V. sarı postlu kedinin X kromozomu taşıyan
spermi,
VI. siyah postlu kedinin Y kromozomu taşıyan
7. Aşağıda iki farklı aileye ait bireylerden 0 kan
� Bir kromozomun kırılması, kro Palme Yayınevi
spermi
mozom yapısında delesyon,
grubunda olanlar koyu renkli olarak verilmiştir.
gametlerinden hangilerinin döllenmesi so-
duplikasyon, inversiyon ve I. Aile II. Aile : Dişi
translokasyon olarak adlandırılan nucu alacalı postlu bir erkek kedi oluşabilir?
: Erkek
dört çeşit değişime yol açabilir. 1 A) I ve V B) II ve IV C) II ve VI
D) III ve IV E) III ve VI
2
10. Aşağıdaki soyağacında bir ailedeki dört çocu-
Birinci ailede koyu renkli olmayan tüm bi- ğun kan grubu fenotipleri verilmiştir.
reylerin alyuvar zarında A antijenin olduğu
bilindiğine göre, 1 ve 2 numaralı bireylerin : Dişi
kan grubu bakımından aynı genotipe sahip : Erkek
� Sentromer taşımayan bir kromo-
zom parçasının hücre bölünmesi olabilme olasılığı kaçtır? 1 2 3 4
sırasında koparak kaybolmasına 1 A Rh + B Rh– 0 Rh – B Rh+
delesyon denir. A) 0 B) 1 C)
2 Soyağacına göre bu aile ilgili aşağıdaki ifa-
1 1
D) E)
4 8 delerden hangisinin doğruluğu kesin değil-
dir?
A) Erkek çocuklar kız çocuğa kan veremez.
B) Anne ve babada Rh faktörlü ile ilgili çeki-
nik alel bulunur.
C) İkinci çocuk kan grubu ile ilgili B0rr geno-
8. Genotipi A0Rr olan bir anne ile genotipi tipindedir.
� Mayoz bölünme sırasında kopan ABRr olan bir babanın ARh+ kan grubunda D) Kan grubu ile ilgili anne A0, baba B0 geno-
bir parçanın ilave bir segment bir çocuğa sahip olma olasılığı kaçtır? tipindedir.
olarak kardeş kromatide yapış-
E) Birinci ve dördüncü çocuğun kan grubu
masına duplikasyon denir. A) 3/4 B) 3/16 C) 1/4 D) 1/2 E) 3/8
genotipleri aynı olamaz.
1. D 2. A 3. B 4. A 5. C 6. D 7. C 8. E 9. E 10. D
208
9.Ünite / KALITIM

18. TEST
� Bir kromozom parçasının, kop-
tuğu kromozoma ters yönde bağ-
1. Bir hastanede aynı gün dünyaya gelen beş 4. Eşbaskın özellik gösteren bir karakter ba- lanmasına inversiyon denir.
bebek ve ait oldukları ailelerin kan grupları kımından heterozigot genotipli iki bireyin
ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi çaprazlanması ile ilgili,
doğru olamaz? I. Fenotip ayrışım oranı 1 : 2 : 1'dir.
Anne Baba Bebek II. Yavruları üç farklı genotipte olabilir.
A) B A AB III. Anne ve baba ile aynı fenotipte yavru bir
1
B) AB B 0 bireyin oluşma ihtimali 'dir.
2
C) AB 0 B ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) B 0 0 A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
E) AB AB A D) II ve III E) I, II ve III
� Bir kromozomdan kopan bir par-
çanın homolog olmayan bir kro-
2. Aşağıdaki soyağacında belirli bir özelliği fe- mozoma yapışmasına translokas-
notipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak yon denir.
verilmiştir.
5. Kan grubu bilinmeyen bir ailenin bireylerinden

: Dişi
alınan kan örnekleri üzerine Anti-A, Anti-B ve
: Erkek Anti-Rh test serumları damlatılarak, elde edi-
len sonuçlara göre aşağıdaki tablo hazırlan-
mıştır.
Palme Yayınevi
Test Serumları
Bireyler
Anti - A Anti - B Anti - Rh
Buna göre ilgili özelliğin kalıtımı aşağıdaki- Anne – + +

lerden hangisi ile olamaz? Baba + + + � Kromozom yapısındaki değişim-
ler insanlarda bazı hastalıklara
A) X’e bağlı çekinik 1. çocuk – + + neden olabilir.
B) Otozomal baskın 2. çocuk + – –
C) X’e bağlı baskın
D) Otozomal çekinik ((+): çökelmenin olduğunu, (–): çökelmenin ol-
madığını göstermektedir).
E) Otozomal eş baskın
Tablodaki verilere göre aşağıdaki ifadeler-
3. Bir ailede anne, K özelliği bakımından hetero- den hangisi yanlıştır?
zigot genotiplidir. A) Annenin kan grubu B0Rr genotiplidir.
Bu özellik bakımından baba, B) Babanın alyuvar zarında A, B ve Rh anti-
I. KK, jenleri bulunur.
II. XKY, C) 1. çocuğun kan grubu genotipi annesi ile
III. Kk aynı olamaz.
genotiplerinden hangilerine sahip olursa, D) 2. çocuğun alyuvar zarında Rh antijeni bu-
çocuklarında çekinik fenotip (k) görüle- lunmaz.
mez? E) Bu ailenin BRh+ fenotipli bir kız çocukları- � Örneğin beşinci otozomal kromo-
zom üzerinde meydana gelen bir
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III nın olma olasılığı 3/16’dır. kopma “kendi miyavlaması” (cri
du chat) olarak adlandırılan bir
D) I ve II E) II ve III sendroma neden olur.
209
9.Ünite / KALITIM
Temel Kavramlar 6. Renk körü kız çocukları olan bir aile ile ilgili, 10. Aşağıdaki soyağacında bir aileye ait üçüzler
� Normal şartlarda gamet oluşu- I. Baba renk körüdür. numaralandırılarak verilmiştir.
munda ataya ait kromozom sayısı
mayozla yarıya iner (n). II. Anne XRXr genotipindedir. : Dişi
III. Tüm erkek çocukları renk körüdür. : Erkek
yargılarından hangileri kesin olarak doğru- : Tek yumurta

ikizi
dur?
1 2 3
D) I ve III E) II ve III Bu bireyler ile ilgili,
I. İki spermin iki yumurtayı döllemesi sonucu
7. AaBbNn genotipindeki bir bireyde A ve B oluşurlar.
genleri bağlı olduğuna göre, bu bireyde II. 1 ve 2 numaralı birey aynı plesantadan
aşağıdaki gametlerden hangisinin oluşma beslenir.
ihtimali diğerlerinden fazladır?
III. 2 ve 3 numaralı bireylerin annelerinden al-
A) aBN B) ABN C) Abn dıkları gonozom çeşitleri farklı olabilir.
D) aBn E) AbN IV. 1 ve 3 numaralı bireylerin kan grupları
� Mayoz bölünme sırasında bazen farklı olamaz.
homolog kromozomlar ayrılma-
8. Aşağıdaki soyağacında X’e bağlı çekinik bir ifadelerinden hangileri doğrudur?
yarak aynı kutba gider. Bu olaya
ayrılmama denir. hastalığı fenotipinde gösteren bireyler koyu
Palme Yayınevi 11. Drosophila’da normal vücut rengi (N) ve ka-

I natların düzgün (D) olması, siyah vücut rengi
: Dişi
(n) ve kanatların körelmiş (d) olmasına bas-
II kındır. Normal renkli ve körelmiş kanatlı erkek
: Erkek
Drosophila ile siyah renkli ve düzgün kanatlı
dişi Drosophila çaprazlandığında,
III
– 298 normal renkli – düz kanatlı,
– 312 normal renkli – kıvrık kanatlı,
Buna göre, numaralandırılmış ailelerin bu
özelliği fenotipinde gösteren bir çocuğa – 304 siyah renkli – düz kanatlı,
sahip olma ihtimalleri arasındaki ilişki aşa- – 296 siyah renkli – kıvrık kanatlı
ğıdakilerden hangisinde verilmiştir? yavru döl elde edilmiştir.
� Ayrılmama sonucunda kromozom
A) I > II = III B) II > III > I C) II = III > I
sayısı normalden bir fazla (n+1) ya Buna göre çaprazlanan erkek ve dişi Dro-
da bir eksik (n–1) olan gametler D) I = II = III E) II > I > III sophila’ların genotipleri aşağıdakilerden
oluşur.
9. Canlıların yapısında etkili olan mutasyonlar Erkek Dişi
ile ilgili,
A) Nndd nnDd
I. Genin nükleotit diziliminde değişime ne- B) NnDd NnDd
den olabilir.
C) nndd NnDd
II. Bireyin fenotipinde etkisini mutlaka göste- D) nnDd Nndd
rir. E) NNdd nnDD
III. Kromozomlarda yapısal bozukluklara yol
açabilir.
12. Sağlıklı dişi bir insanda kaç çift homolog
� Ayrılmama olayı hem otozom-
kromozom bulunur?
larda hem de gonozomlarda gö-
rülebilir. D) I ve III E) I, II ve III A) 12 B) 22 C) 23 D) 46 E) 92
1. B 2. C 3. A 4. E 5. C 6. A 7. B 8. C 9. D 10. A 11. A 12. C

210
9.Ünite / KALITIM
DERS NOTLARI
211
Sinir Sistemi
10.
Ünite
10.Ünite / SİNİR SİSTEMİ
Nöronun Yapısı ve İmpuls İletimi Temel Kavramlar

1. TEST
� Canlıların dış dünya ile iç çevresi
arasında bağlantı kurmasını ve
1. Eşik değerde bir uyarı ile oluşan impulsun 4. İmpuls iletimi ile ilgili, bütünlüğünün korunmasını de-
bir sinir hücresine ait, I. Akson çapının büyük olması impuls iletim netleyici ve düzenleyici sistemler
I. akson, hızını yavaşlatır. sağlar.
II. dendrit, II. Akson çevresinde miyelin bulunması im-
puls iletimini hızlandırır.
III. hücre gövdesi
III. İki sinir hücresi arasındaki impuls iletimi,
kısımlarından geçiş sırası aşağıdakilerden
sinir hücrelerindeki iletime göre daha ya-
vaştır.
A) I – II – III B) I – III – II C) II – I – III yargılarından hangileri doğrudur?
D) II – III – I E) III – II – I A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III � Sinir sistemi; dış ve iç ortamdan
2. Aşağıda özdeş yapıdaki üç nörona verilen alınan uyarıları iletme ve vücu-
uyarı şiddetleri gösterilmiştir. 5. Aşağıdaki şemada çevreden gelen uyarıyı dun çeşitli kısımları arasında
alan bir reseptör hücre ile X, Y, Z ve K efektör bütünlüğü sağlama görevlerini
Uyarı şiddeti Uyarı şiddeti
gerçekleştirir.
organları arasındaki numaralandırılmış nöron-
ların bağlantı şekilleri gösterilmiştir.
4
2 X
5
Y
A Nöron B Nöron
1 6
çeşidi çeşidi Reseptör Z
hücre
3
Uyarı şiddeti 7
K
� İç ve dış ortamdan gelen uya-
Palme Yayınevi
Reseptör hücreden eşik değerin üzerinde rıları alan duyu organlarındaki

alınan bir uyarı sadece X efektör organını özelleşmiş hücrelere reseptör
etkilediğine göre, bu durumla ilgili olarak (alıcı) denir.
aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
C Nöron
çeşidi A) 1, 2 ve 4 nolu nöronlarda elektrokimyasal
değişimler gerçekleşir.
A nöronunda impuls oluşumu gözlendiğine
B) X efektör organının tepki verebilmesi için
göre,
tüm sinaps aralıklarında kolaylaştırma ya-
I. C nöronunda impuls oluşamaz.
pılmıştır.
II. B nöronunda oluşan impulsun büyüklüğü
C) 3, 5, 6 ve 7 nolu nöronlarda impuls iletimi � Reseptörlerle alınan uyarılar,
A nöronu ile aynıdır.
olmamıştır. merkezi sinir sisteminde yorum-
III. B nöronundaki impuls iletimi A nöronun-
D) 1 ve 3 nolu nöronlar arasında engelleyici lanır ve sinir hücreleri aracılığıyla
dan daha hızlı olur.
sinaps gerçekleşmiş olabilir. efektör hücrelere (kas ya da salgı
ifadelerinden hangileri kesin olarak doğrudur?
E) 2 ve 5 nolu nöronlar arasında oluşan si- bezi hücreleri) iletilir. Böylece vü-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II cudun uygun tepki vermesi sağ-
naptik boşluğa salınan nörotransmitter
D) I ve III E) II ve III lanır.
moleküller 5 nolu nöronda impuls iletimi-
3. Bir nöronda iletilen impulsun, ne neden olamamıştır.
I. büyüklüğü,
II. iletim yönü, 6. Sinir hücrelerinde aşağıda verilen yapılar-
III. sıklığı dan hangisi ortak olarak bulunmaz?
özelliklerinden hangileri nörona uygulanan A) Dendrit B) Mitokondri
impulsun şiddeti hakkında fikir verir?
C) Akson D) Çekirdek
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III � Sinir sisteminin yapısal ve işlevsel
E) Miyelin kılıf birimine nöron (sinir hücresi) denir.
213
Temel Kavramlar 7. Uyartının sinapslardan geçişi sırasında si- 11. Aşağıdaki tabloda üç farklı sinir hücresinin
� Bir nöronda, çekirdek ve diğer or- naptik bölgede aşağıdaki olaylardan han- gerçekleştirdiği görevler verilmiştir.
ganelleri taşıyan bir hücre gövdesi gisi gerçekleşmez?
ile gövdeden çıkan iki tip uzantı Sinir hücresi
A) Seçici direnç Gerçekleştirdiği görev
bulunur. çeşidi
B) Engelleme
Uyartıların değerlendirilmesi
C) Kolaylaştırma
I ve yorumlanmasında rol
D) Nörotransmitter madde sentezi oynamak
E) Nörotransmitter madde yıkımı
Uyartıyı reseptörden alarak
II merkezi sinir sistemine
taşımak
� Hücre gövdesinde granüllü en- 8. Aşağıda verilen ikili yapılardan hangisi ara- Merkezi sinir sisteminde
doplazmik retikulumun bulunduğu sında sinaptik aralık bulunamaz? III bütünleştirilen uyartıyı tepki
bölgeler Nissl cisimcikleri olarak organlarına iletmek
A) Duyu nöronu – Motor nöron
adlandırılır. Ayrıca hücre gövde-
B) Motor nöron – Efektör organ Tablodaki verilere göre numaralandırılmış
sinde hücre iskeletinin elemanı
olan nörofibriller bulunur C) Reseptör – Duyu nöronu sinir hücresi çeşitleri aşağıdakilerden han-
D) Duyu nöronu – Ara nöron gisinde doğru verilmiştir?
E) Duyu nöronu – Efektör organ
I II III
A) Duyu nöron Ara nöron Motor nöron
9. Bir duyu nöronunun dendriti, B) Ara nöron Motor nöron Duyu nöron
C) Ara nöron Duyu nöron Motor nöron

� Hücre gövdesinden çıkan kısa Palme Yayınevi
ve çok sayıda dallanmış uzantıya D) Duyu nöron Motor nöron Ara nöron
efektör reseptör
dendrit denir. Dendritler diğer
E) Motor nöron Ara nöron Duyu nöron
hücrelerden gelen uyarıları alırlar
ara nöron
ve bu uyarıları bir elektrik sinyali I III
halinde hücre gövdesi boyunca
taşırlar. II
yapılarından hangileri ile sinaps yapar?
D) I ve II E) II ve III 12. Sinapslardaki kimyasal iletimde görev yapan

asetil kolin, işlevi bittikten sonra kolinesteraz
adı verilen bir enzim tarafından hızla parçalanır.
� Hücre gövdesinden çıkan uzun
uzantılara akson denir. Aksonların 10. Sinaps boşluklarında meydana gelen seçi- Bu olay,
sonlandığı ve dallanarak genişle- ci direnç olayı ile ilgili aşağıdaki açıklama- I. asetil kolinin sinapslardaki birikimini en-
diği bölge akson ucu olarak ad- lardan hangisi yanlıştır? gelleme,
landırılır.
A) Bir uyarıya karşı verilecek tepkinin özelliği-
II. sinapsın bir sonraki impulsu iletebilmesine
ni belirler.
olanak sağlama,
B) Vücudun diğer kısımlarının gereksiz yere
III. asetil kolinin akyuvarlar için antijen etki
uyarılmasını önler.
göstermesini önleme
C) Uyarıya özgü tepkinin verilmesine yardım-
durumlarından hangilerini sağlamaya yö-
cı olur.
nelik olarak gerçekleşir?
� Aksonlar hücre gövdesinden D) Uyarının sinapsla bağlantılı olan tüm nö-
gelen uyarıları diğer bir sinir hüc- ronlara iletilmesini sağlar.
resine ya da efektör organa iletir. E) İmpulsun ulaşacağı bölgeyi belirler. D) II ve III E) I, II ve III
1. D 2. A 3. A 4. D 5. B 6. E 7. D 8. E 9. C 10. D 11. C 12. B

214
Nöronun Yapısı ve İmpuls İletimi Temel Kavramlar

2. TEST
� Bir sinir hücresinde uyartının iletim
yönü; dendrit → hücre gövdesi →
1. Aynı bireye ait olan iki farklı nöronda, 4. Bir nörona ait X, Y ve Z yapılarında, akson şeklindedir.
I. salgılanan nörotransmitter madde çeşidi, • X; başka bir nöron veya reseptörlerden
II. çekirdekte bulunan kromozom sayısı, gelen uyarıları hücre gövdesine iletme,
III. akson uzunluğu • Y; nöronda uyartının iletim hızının artması-
özelliklerinden hangileri farklı olamaz? nı sağlayan izolasyon özelliği gösterme,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III • Z; çekirdek ve taşıdığı diğer organellerle
D) I ve II E) I ve III birlikte metabolik olayları düzenleme
işlemleri gerçekleştirilmektedir.
2. Aşağıda bir ara ve motor nöron arasındaki ba- � Birçok akson miyelin kılıf denilen
Buna göre X, Y ve Z yapıları aşağıdakiler-
ğıntı şematize edilmiştir. izolasyon tabakasıyla sarmalan-
den hangisinde doğru verilmiştir?
mıştır.

X Y Z
A) Dendrit Miyelin kılıf Hücre
Ca++ gövdesi
B) Dendrit Hücre Akson
gövdesi
C) Akson Miyelin kılıf Dendrit
D) Hücre Akson Dendrit

gövdesi � Lipit yapıda olan miyelin kılıflar
E) Miyelin kılıf Dendrit Hücre aksonun elektriksel olarak izolas-
gövdesi yonunu sağlar. Aynı zamanda sinir
X Y Z
Palme Yayınevi
impulslarının iletim hızını da artırır-

Sinapstaki impuls iletimi sürecinde görev lar.
yapan nörotransmitter maddelerin, 5. Aşağıda bir sinir hücresine ait bazı bölümler
I. reseptöre bağlandığı, numaralandırılarak verilmiştir.
II. ekzositoz ile salgılandığı,
3
III. görevini yaptıktan sonra yıkıma uğradığı
bölümler ile ilgili aşağıdaki eşleştirmeler-
den hangileri doğrudur?
I II III 4
1 � Akson çapının artışı impuls iletim
A) X Y Z 2
hızını artırır.
B) Z Y X Numaralandırılmış kısımlar ile ilgili,
C) Y X Z I. 1 numaralı yapıdan nörotransmitter mad-
D) Z X Y deler salgılanır.
E) Y Z X II. 3 numaralı kısım ranvier boğum olarak ad-
landırılır.
3. Yetişkin bir insanın merkezi sinir sistemin- III. 4 numaralı kısım diğer bir nöron ya da
de bulunan sinir hücrelerinde, efektör organla sinaps yapar.
I. antikor üretimi, IV. 2 numaralı kısımda impuls iletimi sırasında
� Miyelin kılıfın yer yer kesintiye
II. protein sentezi, elektriksel değişimler gerçekleşir. uğraması sonucu oluşan boşluğa
III. ekzositoz ile nörotransmitter salgılama Ranvier boğumu denir. Ranvier
ifad elerinden hangileri doğrudur?
olaylarından hangileri gerçekleştirilebilir? boğum sayısının azalması impuls
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III iletimini hızlandırır. Ranvier bo-
D) II ve IV E) III ve IV ğumlarında miyelin bulunmaz.
215
Temel Kavramlar 6. Omurgalı hayvanlarda içsel ve dışsal uyarı- 9. Ergin bir bireyin sinir hücrelerinde gerçek-
� Bir sinir impulsunun (aksiyon lara karşı denetimi sağlayan sinir sistemi- leşen,
potansiyeli) akson boyunca bir nin çalışmasında, I. protein sentezi,
ranvier boğumundan diğerine sıç- I. reseptörün uyarıyı algılaması,
II. ATP üretimi,
rayarak iletilmesine atlamalı (salta-
II. impulsun efektör hücrelere iletilmesi,
torik) iletim denir. Bu tip bir iletim III. nörotransmitter salgılanması
III. impulsun merkezi sinir sistemine taşınması,
impulsun miyelinli aksonlarda 120 olaylarından hangileri olgun alyuvarda ger-
m/sn hızda iletilmesini sağlar. IV. oluşan impulsun yorumlanması
çekleşmez?
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdaki-
lerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) I – II – IV – III B) I – III – IV – II D) I ve II E) I ve III
C) II – I – IV – III D) II – IV – I – III
E) IV – III – I – II
� Bir aksonun özelleşmiş uç kısmına

sinaptik uç denir. Sinaptik uçtan
7. 10. Bir impulsun özdeş yapıdaki 1 ve 3 nolu
salgılanan nörotransimitterler im- nöronlar arasındaki geçişi aşağıdaki şekilde
X Y Z
pulsun diğer sinir hücresine veya gösterilmiştir.
efektöre iletilmesini sağlar.
M
1 2 3
N
Buna göre impulsun 1, 2 ve 3 nolu kısımlar-
Bir insanın sinir sistemi ve bağlantılı oldu- Palme Yayınevi dan geçiş hızı aşağıdaki grafiklerden han-
ğu yapılar ile ilgili, gisinde doğru gösterilmiştir?
� Sinir hücreleri görevlerine göre
duyu nöronları, ara nöronlar ve I. X kısmında ışığa duyarlı reseptörler bulu- A) B) C)
motor nöronlar olmak üzere üç nur. ‹letim h›z› ‹letim h›z› ‹letim h›z›
gruba ayrılır. II. Y ve M kısmındaki nöronlar merkezi,
Z kısmındaki nöronlar çevresel sinir siste-
minde bulunur. 1 2 3 1 2 3 1 2 3
III. N efektör organ olup, alınan uyarıya özgü D) E)
bir cevap oluşturur. ‹letim h›z› ‹letim h›z›
yargılarından hangileri yanlıştır?

� Duyu nöronları, duyu reseptörle- 1 2 3 1 2 3
rinden aldıkları uyarıları merkezi
sinir sistemine (beyin-omurilik) ile-
tir. Bunlara getirici sinirler de denir.
8. Nöronlarda gerçekleşen atlamalı iletim ile
ilgili,
11. Bir sinir hücresinin sinaptik ucundan ek-
I. Miyelinli nöronlarda gerçekleşirken, miye- zositoz ile sinaptik boşluğa salınan nörot-
linsiz nöronlarda gerçekleşmez. ransmitter moleküller,
II. İmpuls iletimini sağlayan iyon geçişi, mi-
I. çizgili kas,
yelin kılıfın kesintiye uğradığı Ranvier bo-
ğumlarda gerçekleşir. II. endokrin bez,
� Ara nöronlar, merkezi sinir siste- III. sinir hücresi
III. İmpuls iki Ranvier boğumu arasında bir
minde bulunur. Motor ve duyu nö-
boğumdan diğerine atlayarak iletilir. yapılarından hangilerini uyarabilir?
ronları arasında bağlantıyı sağlar.
Duyu nöronlarından gelen bilgileri ifadelerinden hangileri doğrudur?
değerlendirir ve oluşturduğu ce- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
vabı (tepkiyi) motor nöronlara iletir. D) I ve III E) I, II ve III
1. B 2. D 3. D 4. A 5. E 6. B 7. A 8. E 9. E 10. C 11. E
216

3. TEST
� Motor nöronlar, merkezi sinir sis-
teminden aldıkları emirleri efektör
1. Beyin kabuğunda göz ve kulak gibi duyu or- 4. Sağlıklı bir insanda, hücrelere ileterek tepkinin (motor
ganlarına ayrılan alanların büyüklüğü birbirin- • uyarıları alma, cevap) oluşmasını sağlar. Bunlara
den farklıdır. • uyarıları bütünleştirici merkezlere iletme, götürücü sinirler de denir.
Bu durum göz ve kulaktaki, • kas ve salgı bezi gibi efektör hücrelere

uyarıyı iletme
I. reseptör çeşidi,
işlevlerinin gerçekleşmesini sağlayan sis-
II. uyarının frekansı,
tem aşağıdakilerden hangisinde verilmiş-
III. reseptör sayısı tir?
özelliklerinden hangilerinin farklı olması ile A) Endokrin sistemi
açıklanabilir? B) Sinir sistemi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Boşaltım sistemi

D) Dolaşım sistemi � Sadece duyu nöronu zarar gören
E) İskelet ve kas sistemi bir kişide; uyarı merkezi sinir sis-
temine iletilemez. Kişi tarafından
2. Aşağıdaki şemada bilginin işlenmesinde gö- uyarının niteliği (sıcak, soğuk, acı
5. Aşağıda merkezi sinir sistemine ait olan farklı
rev yapan üç farklı nöron şematize edilmiştir. gibi) algılanmaz.
kısım verilmiştir.

Uyarı 1 2 3 Tepk i
Beyincik Beyin kabuğu
M.S.S Omurilik
K soğanı M
Yaşadığı bir zehirlenme sonucu aldığı uya-
Palme Yayınevi
rıları beyin kısmında değerlendirdiği halde L

tepki veremeyen bir bireyde,
Bu bölümler ile ilgili,
a. impuls iletimi olan, I. Yutma ve çiğneme fonksiyonları bozulan
bir bireyde L kısmı zarar görmüş olabilir. � Sadece ara nöronu zarar gören bir
b. impuls iletimi olmayan
kişide; uyarı duyu reseptöründen
II. Kanındaki osmotik basınç çok yüksek ol-
nöron çeşitleri ile ilgili aşağıdaki eşleştir- alınıp, duyu nöronları ile merkezi
duğu halde su içme isteği oluşmayan bir
melerden hangisi doğrudur? sinir sistemine getirilse bile bura-
bireyde M kısmı zarar görmüş olabilir.
daki ara nöronlar çalışamayaca-
a b III. Vücut duruşu bozulmuş bir bireyde K kıs- ğından uyarı değerlendirilmez ve
mı zarar görmüş olabilir. tepki oluşmaz.
A) 1 2 ve 3
B) 1 ve 2 3
C) 3 1 ve 2
D) 2 ve 3 1
E) 1, 2 ve 3 –
6. Su içmek için bardağı eline alan Tuna’nın
suyun soğuk olduğunu anlamasıyla sonuç-
3. Aşağıdakilerden hangisi bir insanda uç be- lanan duyu olayında uyarıların,
yin tarafından kontrol edilemez? I. beyin kabuğu,
A) Kan basıncı II. reseptör,
� Sadece motor nöronu zarar gören
III. talamus
B) Konuşma bir kişide; uyarı duyu nöronları ile
kısımlarından geçiş sırası aşağıdakilerden ara nöronlara iletilir ve değerlen-
C) Görme
hangisinde doğru verilmiştir? dirilir. Yani uyarının niteliği (acı,
D) Sembolleri algılama A) I – II – III B) II – I – III C) II – III – I soğuk, sıcak gibi) algılanır, fakat
E) Hayal kurma D) III – I – II E) III – II – I değerlendirme sonucu tepki orga-
nına iletilemez.
217
Temel Kavramlar 7. Hipotalamusu zarar gören bir insanda, 10. Çeşitli uyarılar reseptörler aracılığıyla alındık-
� Sinir sisteminde nöronlardan I. karbonhidrat ve yağ metabolizmasının dü- tan sonra beyine ait “X” merkezine gelip ayırt
daha fazla sayıda bulunan yar- zenlenmesi, edilirler. Ayırt edilme sonucuna göre ise beyin
dımcı hücrelere nöroglia ya da kabuğunun ilgili merkezince değerlendirilirler.
II. eşeysel yönelme ve olgunlaşma,
glia hücreleri denir. Glia (destek) Buna göre çeşitli duyuların ayırt edilmesini
hücreleri, sinir sisteminin yapısal III. su ve iyon dengesinin sağlanması
ve beyin kabuğundaki merkeze iletilmesini
bütünlüğünü ve nöronların nor- olaylarının hangilerinde bir aksama görül- sağlayan beynin “X” bölümü aşağıdakiler-
mal işlev görmesini sağlar. mesi beklenir? den hangisinde doğru verilmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Hipotalamus B) Hipofiz
C) Talamus D) Beyincik
E) Omurilik
� Nöronlara desteklik veren ve

beslenmelerine yardımcı olan 8. Aşağıdaki şekilde gösterilen X, Y ve Z nö-
11. Aşağıda bir insanın merkezi sinir sistemine ait
glia hücreleri ortamdaki iyon ronları arasında impuls iletimi, nörotransmitter
bazı kısımlar numaralandırılarak gösterilmiştir.
konsantrasyonunu kontrol ede- madde olan noradrenalin sayesinde gerçek-
rek nöronların metabolizmasını leşmektedir.
düzenler. Ayrıca, yabancı parti- ‹mpuls
iletim yönü
külleri ve atıkları tüketerek sinir
sistemi için bağışıklık sağlar. Reseptör Efektör
X Y Z I
Eşik şiddette II
uyar›
III V
Y ve Z nöronları arasındaki sinaptik aralı- Palme Yayınevi IV
ğa noradrenalini yıkan manoaminooksidaz Buna göre, numaralandırılmış kısımlar ve
(MAO) enzimi enjekte edildikten sonra doğ- denetlediği olaylar ile ilgili aşağıdaki eşleş-
� Glia hücrelerinin bazı tipleri mi- rudan Y nöronuna uyarı verilmiştir. tirmelerden hangisi yanlıştır?
yelin kılıf yapımından sorumlu-
Buna göre,
dur. Oligodendrositler merkezi A) I → Beyin yarım küresi olup; hafıza, öğren-
sinir sisteminin nöronlarında, I. reseptörde impulsun oluşması, me, zeka gibi olayları denetler.
Schwann hücreleri ise çevresel II. X nöronunun dendritinden aksonuna doğ- B) II → Hipotalamus olup; homeostatik dü-
sinir sisteminin nöronlarında mi- ru impuls iletimi, zenleme ile ilgili olayları denetler.
yelin kılıf oluşturan glia hücreleri-
dir. III. Y nöronunun aksonundan noradrenalin C) III → Omurilik soğanı olup; ön beyin ve
salgılanması, orta beyin arasındaki mesajları düzenler.
IV. efektör organda tepki oluşumu D) IV → Omurilik olup; vücuttaki bazı refleks
durumlarından hangilerinin gerçekleşmesi olaylarını denetler.
beklenir? E) V → Beyincik olup; vücut dengesinin ve
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II kas faaliyetlerinin düzenlenmesini sağlar.
� Dışarıdan alınan bir uyarıya D) II ve III E) III ve IV
cevap verme sürecinde dört ana
12. Birçok sinir hücresinden oluşan bir sinir
basamak bulunur. Aşağıda bu
basamaklar verilmiştir: kordonuna eşik değerin üzerindeki uyarıla-
• Reseptörde uyarının alınma- 9. rın verilme sıklığı ve şiddeti artırıldığında,
Aşağıdakilerden hangisi beyin kabuğu lop-
sı ve impuls oluşumu larında bulunan merkezlerde değerlendiril- I. bir nöronda iletilen impulsun hızı,
mez? II. uyarılan nöron sayısı,
• İmpulsun nöronda iletimi
III. oluşan impuls sayısı
• İmpulsun sinapsta iletimi A) Görme B) Okuma
niceliklerinin hangilerinde artış gözlenir?
• Efektör organda tepki oluşu- C) İşitme D) Kas tonusu A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
mu E) Konuşma D) I ve III E) II ve III
1. C 2. B 3. A 4. B 5. E 6. C 7. E 8. B 9. D 10. C 11. C 12. E

218

4. TEST
� İç ve dış çevreden gelen çeşitli
uyarıların nöronlarda başlattığı
1. Bir doktor muayene ettiği kişinin sinir sistemi 4. Nörotransmitter maddelerin akson ucun- elektriksel ve kimyasal değişik-
işlevlerinden birini test etmek için dizine kü- dan salgılanma mekanizması (I) ile sinaptik liklere impuls (uyartı) adı verilir.
çük bir çekiçle vuruyor. Bunun sonucunda aralıkta taşınma biçimi (II) aşağıdakilerden
muayene edilen kişinin bacağı kasılarak öne hangisinde doğru olarak verilmiştir?
doğru fırlıyor.
I II � Bir sinir hücresinde impuls oluş-
Bu durumla ilgili,
A) Ekzositoz Difüzyon masını sağlayan en düşük uyarı
I. Sırasıyla motor, ara ve duyu nöronları gö-
şiddetine eşik değer denir.
rev yapmıştır. B) Endositoz Aktif taşıma
II. Uyarıya verilecek cevap omurilikte oluştu- C) Ekzositoz Aktif taşıma
rulmuştur. D) Endositoz Difüzyon
� Bir nöron eşik değerin altındaki
III. Kaslar efektör organ olarak görev yapmış- E) Endositoz Osmoz
uyarılarda impuls oluşturmaz.
tır.
Eşik değer ve eşik değerin üze-
rindeki uyarılara ise tüm gücü ile
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III tepki verir. Nöronların uyarılara
D) I ve II E) II ve III 5. İmpuls iletiminin gerçekleştiği bir nörona bu şekilde hiç tepki vermeme-
ait, sine ya da tüm gücü ile tepki
2. vermesine ya hep ya hiç prensibi
Ön beyine ait bir bölüm X
müdür? denir.
Evet Hayır
Beş duyu mer-

Yaşamsal olaylar � Tek bir sinir telinde uyarının şid-
kezine ait bölüm-
kontrol eder mi? Zaman
detinin artması, oluşan impulsun
ler içerir mi?
Palme Yayınevi
düşey eksendeki X yerine aşağıdakilerden iletim hızını ve büyüklüğünü (şid-

Evet Hayır Evet Hayır
detini) değiştirmez.
hangisi yazılamaz?
K L M N
A) Tüketilen glikoz miktarı
Sinir sistemine ait yukarıdaki şemaya göre, B) Üretilen ısı miktarı
� Nörondaki impuls iletiminde po-
I. K → uç beyin, C) İmpulsun iletim hızı
larizasyon, depolarizasyon ve
II. L → talamus, D) Tüketilen oksijen miktarı repolarizasyon evreleri görülür.
III. M → omurilik soğanı E) Üretilen karbondioksit miktarı
IV. N → beyincik
eşleştirmelerinden hangileri kesin olarak � Nörondaki impuls iletimi dend-
doğrudur? ritten aksona doğru tek yönlü-
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV dür. Bu süreçte Na+/K+ pompası
6. Sinir sisteminin temel hücreleri olan nö-
D) III ve IV E) I, II, III ve IV görev yapar. Uyarının etkisiyle
ronlarla ilgili,
sinir telinde meydana gelen elekt-
I. Bir akson dallara ayrılarak her dal çok sa- riksel değişime aksiyon potansiyel
3. Sinir hücrelerinde gerçekleşen,
yıda sinaptik uç oluşturabilir. denir.
I. nörotransmitter maddelerin ekzositoz ile
sinaps boşluğuna salgılanması, II. Bazı canlılarda nöronun uzunluğu bir met-
reden fazla olabilir.
II. solunum için gerekli olan oksijenin hücre-
ye alınması, III. Ergin bir bireye ait nöronlar çekirdekleri � Bir nöronda impuls iletilirken
elektriksel değişikliğin yanında
III. impulsun dendritten aksona doğru iletil- olmadığından bölünemezler.
kimyasal değişikliklerde gerçek-
mesi yargılarından hangileri doğrudur? leşir. İmpuls iletilirken, glikoz ve
olaylarından hangilerinde ATP harcanmaz? oksijen tüketimi, ATP üretimi ve
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III tüketimi, CO2 üretimi, ısı artışı
D) I ve II E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III gibi olaylar kimyasal değişiklik-
lere örnek olarak verilebilir.
219
Temel Kavramlar 7. Bir nörona ait, 10. 1. nöronun zar›

Ca++
Si
I. dendrit,
nir
� Bir sinaptik uç ile hedef hücrenin 2. nöronun
Sinaptik zar›
im
bağlantı kurduğu bölgeye sinaps II. hücre gövdesi, uç
pu
lsu
denir. Hedef hücre bir nöron ola-
III. akson ucu
bileceği gibi efektör bir hücre de Nörotransmitter
bölgelerinden hangilerinde nörotransmit- molekülleri taşıyan
olabilir.
ter maddeleri içeren çok sayıda sinaptik sinaptik keseler
kese bulunur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Sinaptik
aralık
� Sinapslarda iki hücre arasındaki İyon kanalı
İyon kanalı (açık)
boşluğa sinaps boşluğu (sinap- (kapalı)
8. Aşağıdaki grafiklerde bir nöron üzerine uygu-
tik aralık), aksonların sinaps Sinapslardaki kimyasal iletimi özetleyen
lanan farklı şiddetteki uyarılar ve bu uyarılara
boşluğunda sonlanan ucuna ise yukarıdaki şemada,
sinaptik yumru (sinaptik uç) adı
bağlı olarak nöronda oluşan impuls sayıları
gösterilmiştir. I. İmpulsun akson ucuna gelmesi, hücre içi-
verilir.
Uyar› şiddeti ne kalsiyum girişini tetikler.

II. Nörotransmitter moleküller 2. nöronun
E.D zarındaki reseptörlere bağlanır.
III. Uyarılan 2. nöronda impuls iletimi gerçek-
� İmpuls sinaptik yumruya ulaştı- Zaman
I II III IV V leşir.
ğında, hücre dışındaki Ca++ iyon- (E.D = Eşik değer)
ları hücre içine girer. Artan Ca++ IV. Artan kalsiyum derişimi 1. nörondaki nö-
‹mpuls şiddeti
derişimi, sinaptik yumrulardaki rotransmitter maddelerin ekzositozla si-
nörotransmitter maddelerin ek- naptik aralığa bırakılmasını sağlar.
zositoz ile sinaptik aralığa bırakıl- Palme Yayınevi olayları hangi sıra ile gerçekleşir?
masını sağlar. Zaman
I II III IV V A) I – II – III – IV B) I – IV – II – III
Buna göre, C) I – II – IV – III D) IV – I – II – III
I. Nöron sadece eşik değer ve üzerindeki E) IV – II – III – I
uyarılara tepki vermiştir.
� Bu moleküller difüzyonla sinap-
II. II ve III nolu uyarılar nöronda impuls ileti-
tik aralığı geçerek hedef hücre- 11. Sinir hücreleri görev ve işleyişine göre,
mine neden olmaz.
nin zarında bulunan reseptörlere
a. duyu,
bağlanır ve hedef hücre zarını III. Nöronda uyarı şiddetine bağlı olarak im-
puls iletimi sırasında harcanan enerji mik- b. ara,
uyararak impulsun bu hücreye
geçmesini sağlar. tarı IV > II > III > I > V şeklindedir. c. motor
IV. En fazla impuls V, en az impuls II nolu nöronlar olarak üç grupta incelenir.
uyarıyla sağlanmıştır. Buna göre,
yargılarından hangileri doğrudur? I. merkezi sinir sistemi – efektör organ,
A) I ve IV B) II ve III C) II ve IV II. duyu organı – merkezi sinir sistemi,
� Buna bağlı olarak hedef hücre
bir nöron ise impuls, efektör D) I, II ve III E) II, III ve IV III. duyu nöronu – motor nöron
bir hücre ise tepki başlar. Daha arasında görev yapan nöron çeşitleri aşa-
sonra nörotransmitter moleküller 9. İnsanda merkezi sinir sistemine ait, ğıdakilerden hangisinde doğru eşleştiril-
enzimler tarafından hızla yıkılır. miştir?
I. beyincik,
II. orta beyin, a b c
III. omurilik soğanı, A) I II III
IV. omurilik B) II I III
� Nörotransmitter maddelerin en kısımlarından hangilerinde refleks faaliyet- C) II III I
önemlileri asetil kolin, noradre- lerini yöneten merkezler bulunur? D) III I II
nalin, adrenalin, dopamin, hista-
A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III E) III II I
min ve serotonindir.
D) III ve IV E) II, III ve IV
1. E 2. B 3. B 4. A 5. C 6. B 7. B 8. A 9. E 10. B 11. C
220

5. TEST
� Sinaps, bir sinir impulsunun bir
sinir yolunda sadece tek yönde
1. Hipotalamus, 4. Bebekler oturma, ayakta durma ve yürüme iletilmesine izin verir. Sinapslar-
I. hipofiz bezini denetleme, gibi işlevleri belirli periyotlarla gerçekleştirir. daki iletim aksondan dendrite
doğrudur.
II. vücudun su dengesini ayarlama, Bebeklerde bu olayların gerçekleşebilmesi
III. iştah ile ilgili olayları düzenleme aşağıda verilen yapılardan hangisinin geli-
şimine bağlıdır?
görevlerinden hangilerini kontrol eder?
A) Ara beyin
� Sinapstaki iletim nörona göre
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III B) Omurilik daha yavaştır.
D) II ve III E) I, II ve III C) Beyincik
D) Omurilik soğanı
E) Beyin yarım küreleri
� Sinapslar iki nöron arasında,
duyu reseptörleri ile duyu nöron-
5.
2. Aşağıda basit bir refleks yayında görev alan ları arasında, motor nöronlar ile
efektör hücreler (kas ya da bez)
yapılar numaralandırılarak verilmiştir.
arasında bulunur.
1 3
X
Motor 2 Dorsal
nöron kök
Ara
nöron
İnsanın beynine ait X bölgesi ile ilgili,
� Bir sinir impulsu sinapsa geldi-
Ventral Duyu I. Arka beyinde bulunan beyincik kısmıdır.
kök nöronu ğinde seçici direnç ile karşılaşır.
Palme Yayınevi
II. Hareketlerin otomatik eşgüdümü ve den- Akson boyunca gelen impulslar,

Efektör ge olaylarını denetler.
organ sinapstan geçip sadece ilgili olan
4 6
III. İki yarım küreden oluşur ve bu yarım küre- nöronu uyarır. İmpulsun sadece
ler pons ile birbirine bağlanır. ilgili nöronu uyarması ve sinaps-
5
tan geçmesine kolaylaştırıcı si-
Uyarının alınmasından tepkinin verilmesi- yargılarından hangileri doğrudur? naps denir.
ne kadar geçen süreçte impuls aşağıdaki A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
yönlerden hangisi doğrultusunda iletilir?
A) 1 → 2 B) 4 → 3 C) 2 → 6
D) 2 → 3 E) 1 → 5 6. İnsan vücudunda meydana gelen aşağıda
işlevlerden hangisinin gerçekleşmesi sıra- � Eğer ikinci nöron, o impulsla ilgili
sında sinir sistemi görev yapmaz? değilse akson ucundan salgıla-
nan bir nörotransmitter madde-
A) Kötü bir kokuyu algılayan insanın midesi-
ler diğer nöronu uyaramaz ve
3. Bir insanın sağ ayak baş parmağına iğne nin bulanması
impulsun diğer nörona geçme-
battığında, ayağın istemsiz olarak çekil- B) Alveollerdeki oksijenin difüzyonla kan kıl- sini sağlayamaz. Bu duruma ise
mesine ve acı duyulmasına neden olan im- callarına geçmesi durdurucu sinaps denir.
pulslar aşağıdaki merkezlerden hangisine C) Korktuğu bir hayvanla karşılaşan insanın
öncelikle ulaşır? böbrek üstü bezinden adrenalin salgılan-
A) Beyin kabuğu ması
B) Sol beyin yarım küresi D) Güneşe doğru bakan bir insanın göz be-
C) Omurilik arka (dorsal) kökü beklerinin küçülmesi
� Sinapslardaki seçici direnç saye-
D) Omurilik ön (ventral) kökü E) Acıkan bir insanın yemek kokusunu algı-
sinde tüm tepki organları yerine
E) Ayak kasları ladığında mide özsuyunun daha çok salgı
sadece ilgili kas ve bezler uyarıl-
yapması mış olur.
221
Temel Kavramlar 7. Merkezi sinir sisteminin pons bölümü ile il- 10. Bir bireyin ayak tabanına uç kısmı sivri olan
� İnsanda sinir sistemi merkezi gili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yan- bir cisimle önce hafif, sonra daha kuvvetli
ve çevresel sinir sistemi olmak lıştır? bir şekilde baskı uygulandığında,
üzere iki bölümde incelenir. A) Yapısında ara nöron bulunmaz. I. duyu sinirlerinde oluşan impulsların tek-
B) Orta beyin ve omurilik soğanı arasında yer rarlanma sıklığı,
alır. II. beyne iletilen impuls sayısı,
C) Beyincik yarım küreleri arasında impuls ta- III. sinir hücrelerinde tüketilen ATP miktarı
şır. niceliklerinden hangilerinin artması bekle-
D) Arka beyin kısmında bulunur. nir?
� Merkezi sinir sistemi beyin ve
omurilikten, çevresel sinir sis- E) Omurilik soğanının denetlediği olayların A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
temi ise duyu ve motor bölümle- bir kısmının denetimine katılır. D) II ve III E) I, II ve III
rinden oluşur.
8. Aşağıdaki grafikte bir nörona gelen dört farklı 11. Aşağıdaki şekilde çevresel sinir sistemindeki
uyarının şiddeti gösterilmiştir. bir sinir hücresi ve kısımları gösterilmiştir.
Uyar› şiddeti Dendrit
E.D Schwan
� Merkezi sinir sistemine ait olan
hücreleri
beyin dıştan içe doğru; sert zar,
örümceksi zar ve ince zar olmak Zaman
1 2 3 4
üzere meninges adı verilen üç
(E.D = Eşik değeri göstermektedir).
katlı zar ile örtülüdür. Miyelin
Buna göre, nörona gelen uyarılara bağlı Hücre Ranvier
k›l›f
gövdesi boğumu
olarak,
Palme Yayınevi Akson
Efektör organdaki ‹mpuls iletim
tepki şiddeti hızı
Bu nöronun kısımları ile ilgili aşağıdaki ifa-
delerden hangisi yanlıştır?
A) İmpuls iletimi dendrit – hücre gövdesi –
� İnce zar ile örümceksi zar ara- 1 2 3 4 Uyar›lar 1 2 3 4 Uyar›lar
akson yönünde gerçekleşir.
sında beyin–omurilik sıvısı (BOS) I II
bulunur. BOS, beyni mekanik et- ‹mpuls
B) Ranvier boğumlarında atlamalı iletim ger-
kilere karşı koruma, kan ve sinir
say›s› çekleşir.
hücreleri arasında madde alış C) Miyelin kılıflar aksonun elektriksel olarak
verişini sağlama, iyon derişimini izolasyonunu sağlar.
dengeleme gibi başlıca görevlere D) Nörotransmitter maddeler nöronun dend-
sahiptir. 1 2 3 4 Uyar›lar
III rit kısmından salgılanır.
E) Ranvier boğumları arasındaki mesafe im-
grafiklerinden hangileri çizilebilir?
puls iletim hızını etkiler.
12. Merkezi sinir sisteminin ön beyin bölgesin-
de bulunan talamusla ilgili,
� Beyin; ön, orta ve arka beyin 9. Bir sinir hücresine gönderilen uyartının
I. Ön beyinin ara beyin bölgesinde yer alır.
olmak üzere üç temel bölümde tekrarlanma sıklığının artmasına bağlı ola-
incelenir. rak oluşan impulsun, II. İstemli ve istemsiz tüm hareketlerin kont-
rol merkezi olarak görev yapar.
I. sayısı,
II. iletim hızı, III. Duyuları toplar ve beyin kabuğundaki uy-
gun duyu merkezlerine iletir.
III. büyüklüğü
niceliklerinden hangilerinde artma meyda- ifadelerinden hangileri doğrudur?
na gelir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
� Ön beyin; uç beyin ve ara beyin A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
olmak üzere iki bölümden oluşur. D) II ve III E) I, II ve III
1. E 2. E 3. C 4. C 5. E 6. B 7. A 8. C 9. A 10. E 11. D 12. C

222

6. TEST
� Uç beyin, iki yarım küreden olu-
şur. Beyin yarım küreleri birbirine
1. Araba kullanmayı öğrenen bir kişinin ola- 4. Bir sinir hücresinden diğer sinir hücresine ile- üstten nasırlı cisim, alttan beyin
yı alışkanlık hareketine dönüştürmesini tilen impulslar sinapslarda seçilerek iletilir. üçgeni adı verilen bağlar ile bağ-
denetleyen ve alışkanlık hareketi şeklinde lanır. Beyin yarım kürelerini enine
Bu durum,
gerçekleşmesini sağlayan beyin bölümleri ayıran derin yarığa ise Rolando
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak I. enerji kaybını azaltma, yarığı denir.
verilmiştir? II. ilgili efektör organının uyarılmasını sağla-
A) Beyin kabuğu – Omurilik ma,
B) Ara beyin – Omurilik III. nörotransmitter madde salınımını artırma

C) Omurilik soğanı – Beyincik olaylarından hangilerini gerçekleştirmeye
D) Omurilik – Beyincik yöneliktir?
� Ön beyinden enine bir kesit alın-
E) Beyincik – Beyin kabuğu
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II dığında dışta boz madde içte ak
madde kısımları görülür. Uç be-
yinin yüzeyini oluşturan ve boz
madde den oluşan kısmına beyin
kabuğu (korteks) denir.
2. Aşağıda impuls iletiminde görev yapan üç 5.
farklı kısım harfler ile gösterilmiştir. IV
Miyelin
Akson kılıf Dendrit
I � Beyin yarım küreleri üzerinde bu-

X Y Z lunan girintiler (sulkus) ve çıkıntılar
Palme Yayınevi
II
(pirus), uç beynin yüzey alanının
Bu kısımlar ile ilgili, V artmasını sağlar.
III
I. İmpuls iletim X → Y → Z yönünde gerçek- Omurilik
leşir.
İnsan beynine ait numaralandırılmış bö-
II. Z'deki impuls iletimi X'ten hızlı olur. lümler ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden
III. Y'deki iletim dendritten aksona doğru hangisi doğru değildir?
olur. A) I → Pons
� Beyin kabuğu; zeka, bilinç, ha-
ifadelerinden hangileri yanlıştır? B) II → Orta beyin fıza, değerlendirme, anlama,
C) III → Omurilik soğanı yazma, duyu alımı, hareket gibi
D) IV → Uç beyin faaliyetleri ve öğrenilmiş davra-
D) II ve III E) I, II ve III nışları kontrol eder.
E) V → Beyincik
6. Omurilik soğanı ile ilgili aşağıdaki bilgiler-

den hangisi doğru değildir?
A) Omuriliğe giden sinirler burada çapraz ya-
3. İnsanda orta beyin bölümü tarafından,
par. � Beyin kabuğundaki bir alanın
I. göz bebeği büyüklüğünü değiştirme, B) Dış kısmında boz madde iç kısmında ak büyüklüğü uyarı aldığı organın
II. tadın algılanması, madde bulunur. büyüklüğüne değil, ilgili organ-
C) Arka beyinde bulunur. daki almaçların sayısına bağlıdır.
III. nefes alıp vermenin düzenlenmesi
Örneğin elden veya parmak uç-
olaylarından hangileri denetlenir? D) Vücut içi refleks olaylarını düzenleyen
larından alınan impulslar, gövde-
merkez olarak görev yapar.
dekinden fazla olduğu için, beyin
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Solunum, dolaşım, boşaltım ve sindirim kabuğunda ele ayrılan bölge ol-
D) I ve II E) I ve III gibi bazı yaşamsal olayları denetler. dukça büyük yer kapsar.
223
Temel Kavramlar 7. Aşağıdaki olaylardan hangisi şartlı refleks 10. Bir insanda merkezi sinir sisteminde bulu-
� Beyin yarım küreleri birbirinden durumuna örnek olarak verilemez? nan ara nöronların görev yapamaması du-
farklı aktiviteleri kontrol eden A) Limon yiyen birisini gören bir insanın ağzı- rumunda,
dört loba ayrılmıştır.
nın sulanması I. reseptörlerdeki uyartının duyu sinirlerinde
B) Köpekten korkan bir kişinin, köpeği gör- impuls oluşturması,
düğünde kaçması II. motor sinirlere uyartının iletilememesi,
C) Tef sesi duyan bir ayının oynamaya başla- III. efektör organ tarafından gösterilen tepki-
� Frontal lop (ön lop); istemli kas ması nin gecikmesi
hareketleri, yazma ve konuşma D) Göçmen kuşların göç yolunda V şeklinde olaylarından hangileri gerçekleşir?
merkezi, parietal lop (yan kafa);
uçması
dokunma, basınç, konuşma ve A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Sürekli zil sesi ile birlikte et verilen köpe-
yazıyı anlama-algılama, oksipital
lop (arka kafa); görme merkezi, ğin, zil sesi duyduğunda salya salgılaması D) II ve III E) I, II ve III
temporal lop (şakak); hafıza,
koklama ve duyma gibi aktivite-
leri kontrol eder. 8. Aşağıdaki omurilik enine kesiti şeklinde omu-
rilikle bağlantılı olan yapılar numaralandırılarak 11. Schwann hücresi
gösterilmiştir. İmpuls iletimi olan bölge
Ak madde (Ranvier boğumu)
Arka kök I
II –––
� Ara beyin talamus ve hipotala- Hücre
+++ Miyelin
gövdesi +++ kılıf
mus bölgelerini içine alır. +++ ––– Akson
––– –
––
Omurilik +++
kanal›
V Palme Yayınevi Miyelinli bir nörondaki impuls iletimini gös-

Boz madde
Ön kök
III IV teren yukarıdaki şemayla ilgili,
� Talamus, duyu nöronlarıyla gelen
impulsların dağıtım merkezidir Şekildeki numaralandırılmış kısımlarla ilgili I. İmpuls iletimi nöronun aksonundan dend-
(koku duyusu hariç). aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? ritine doğru gerçekleşir.
A) I numaralı yapı reseptör hücredir. II. İmpuls iletimi sadece miyelin kılıfın olma-
B) II numaralı yapı duyu nöronudur. dığı ranvier boğumlarında gerçekleşir.
C) III numaralı yapı boz madde içinde bulu- III. İmpuls saltatorik (sıçramalı) iletimle bir ak-
� Duyusal impulslar beyin kabu- nan ara nörondur. son boyunca taşınır.
ğuna iletilmeden önce talamusta D) Basit bir refleks oluşumunda uyartı iletimi ifadelerinden hangileri doğrudur?
ayırt edilerek ilgili merkezlere sırasıyla I – II – III – IV – V yönünde ger-
gönderilir. Talamus, beynin diğer A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
çekleşir.
bölgelerinden gelen impulslarla D) II ve III E) I, II ve III
E) IV numaralı yapının aksonu ara nöron ile
uyku ve uyanıklık durumunu dü-
sinaps yapar.
zenler.
9. Ara beyin bölümünün çalışması baskılanan 12. Aşağıdakilerden hangisi beyin-omurilik sı-
bir canlıda, vısının görevlerinden birisi değildir?
� Hipotalamus, iç organların ve
dokuların otomatik kontrol mer- I. susuzluk hissetmeme, A) Beynin iç sıcaklığının artmasını sağlama
kezidir. Vücut sıcaklığını, karbon- II. doyduğunu anlamama, B) Mekanik etkilere karşı beyni koruma
hidrat ve yağ metabolizmasını, C) Kan – besin bariyeri boyunca besin, akyu-
III. kas tonusunun bozulması
kan basıncını, su dengesini, uy-
var hücreleri ve hormon taşıma
kuyu, iştahı, eşeysel faaliyetleri olaylarından hangileri gerçekleşir?
D) Metobolizma artıklarını uzaklaştırma
denetleyen merkezler bulunur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) İyon derişiminin dengede kalmasına yar-
Ayrıca hipofiz bezinin çalışmasını
kontrol eder. D) I ve II E) II ve III dımcı olma
1. A 2. E 3. A 4. C 5. A 6. B 7. D 8. E 9. D 10. C 11. D 12. A

224

7. TEST
� Orta beyin, beyincik ve ara beyin
arasında bulunur. Ön beyincik,
1. İnsanlarda, aşağıda verilen sinir merkezle- 4. İnsanda merkezi sinir sisteminde, pons, omurilik soğanı ve omu-
rinden hangisi karşısında belirtilen fonksi- I. öğrenme ve karar vermeyi sağlama, rilikte bağlantı kuran sinirlerin
yonun gerçekleştirilmesini kontrol etmez? geçtiği yerdir. Görme ve işitme
II. solunum, boşaltım, dolaşım gibi hayatsal
A) Beyin kabuğu → Öğrenme refleks merkezleri bulunur.
olayları denetleme,
B) Hipotalamus → Vücut sıcaklığını ayarlama
III. vücut dengesini sağlama
C) Orta beyin → Görme refleksi
D) Hipofiz → Koordineli kas hareketleri işlevlerini yöneten kısımların hangilerinde
E) Omurilik → Alışkanlık hareketleri içte boz, dışta ak madde bulunur?
D) I ve III E) II ve III � Arka beyin; beyincik, omurilik
soğanı ve pons olmak üzere üç
bölümde incelenir.
2. Aşağıda bir nörona ait olan üç farklı kısım

gösterilmiştir.
5. Aşağıdaki şemada omurilik soğanı ve beyinci-

ğe ait bazı özellikler verilmiştir.
� Beyincik, beyin gibi iki yarım kü-

Y a b c reye ayrılmıştır. Dış kısmında boz
X Z madde, iç kısmında ak madde
bulunur. Beyincik kas faaliyetleri
Bu kısımlarla ilgili,
Palme Yayınevi
arasındaki uyumu ve vücut den-

I. Nörondaki iletim X yapısından Z yapısına Omurilik Beyincik
soğanı gesini sağlar. Vücut dengesini iç
doğru gerçekleşir. kulaktaki yarım daire kanalları ve
II. Y yapısı nörondaki iletimi hızlandırır. Bu özellikler ile ilgili, gözden gelen uyartılarla birlikte
sağlar. Görme, işitme ve kas ha-
III. Sinapsta iletimi sağlayan nörotransmitter I. a → solunum ve dolaşım gibi yaşamsal
reketleri arasındaki koordinas-
maddeler X yapısından salgılanır. olayları denetleme,
yonu da sağlar. Beyinciğe hayat
II. b → arka beyine ait olma,
ifadelerinden hangileri yanlıştır? ağacı adı da verilir.
III. c → kandaki besin derişimine göre açlık
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II ve tokluk hislerini oluşturma
D) I ve III E) II ve III eşleştirmelerden hangileri doğrudur?
� Beyincik yarım küreleri arasında

bağlantı kurarak impuls iletimini
sağlayan kalın sinir demetine
3. Yetişkin bir insanda bulunan sinir hücrele- pons (varolii köprüsü) denir. Pons
rinde aşağıdaki olaylardan hangisi gerçek- ayrıca orta beyin ve omurilik so-
6. Beyine ait aşağıdaki bölgelerden hangisi-
leştirilemez? ğanıyla da bağlantı sağlar. Pons,
nin kapladığı alan diğerlerinden daha faz-
A) Substrat düzeyinde fosforilasyon omurilik soğanı ve orta beyin ile
ladır?
birlikte beyin sapı olarak adlan-
B) Protein sentezi
dırılır. Pons ayrıca vücudun sağ
C) Laktik asit fermantasyonu A) Beyincik B) Pons
ve sol tarafında yer alan farklı
D) Ekzositoz C) Hipotalamus D) Uç beyin kasların çalışmasını ve solunum
E) Aktif taşıma merkezlerini düzenler.
E) Omurilik soğanı
225
Temel Kavramlar 7. Miyelin kılıf ile ilgili, 10. Aşağıdakilerden hangisi impulsların si-
� Omurilik soğanı; beyinciğin al- I. Bulunduğu hücrelerde impuls iletimini hız- napslardan geçişini sağlayan nörotrans-
tında, omurilik ile pons arasında landırır. mittler moleküllerden birisi değildir?
yer alır. Dış tarafı ak, iç tarafı boz A) Asetilkolin B) Noradrenalin
II. Lipit yapıda olmaları aksonun elektriksel
maddeden oluşur.
olarak izolasyonunu sağlar. C) Dopamin D) Hemoglobin
III. Yer yer kesintiye uğradığı bölgelere ranvi- E) Serotonin
er boğumu adı verilir.
bilgilerinden hangileri doğrudur?
� Omurilik soğanında solunum,
sindirim, dolaşım, boşaltım gibi
yaşamsal olayların merkezleri D) II ve III E) I, II ve III
bulunur. Ayrıca yutma, kusma
öksürme, hapşırma, çiğneme,
kan damarlarının büzülüp gevşe-
mesi gibi vücut içi refleksleri de
8. Aşağıdaki şekilde altı tane sinir hücresinin bir-
kontrol eder. Omurilik soğanına
hayat düğümü adı da verilir. birleriyle bağlantı şekilleri gösterilmiştir.

4 11. Aşağıdaki grafikte çevresel sinir sistemine ait
1 3 5 dört farklı nöronun çeşitli uyarılara bağlı oluş-
2
4 turduğu impuls iletim hızı verilmiştir.
6
1 3 5 ‹mpuls iletim h›z›
� Beyin yarım kürelerinden çıkıp
2
vücuda giden motor sinirler Uyar› I
6
Palme Yayınevi
omurilik soğanından çapraz II
Buna göre, uyarının verildiği noktaya bağlı
yaparak geçerler. Örneğin bey- Uyar› III
olarak uyartı numaralandırılmış nöronların
nin sol tarafından çıkan sinirler, IV
omurilik soğanında çapraz yapa- hangilerindenDendrit
geçemez?
Akson Uyart› şiddeti
rak vücudun sağ tarafını kontrol
( ) Buna göre nöronların uyarılması için gere-
eder. Dendrit Akson
ken eşik değerinin çoktan aza doğru sırala-
A) Yalnız 3 B) 3 ve 4 C) 1 ve 6 nışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
D) 2, 3 ve 5 E) 2, 4 ve 5 A) I – II – III – IV B) I – III – II – IV
C) II – IV – III – I D) IV – II – III – I
� Omurilik, omurga kanalı içinde, E) IV – III – I – II

omurilik soğanından başlayıp
aşağı doğru uzanan kalın bir
sinir demetidir. Omuriliğin üzerini
9. Sinir hücrelerine ait,
beyinde olduğu gibi sert, örüm-
ceksi ve ince zar örter. Örüm- I. akson,
ceksi zar ve ince zar arasında II. miyelin kılıf,
omuriliği darbelerden koruyan III. çekirdek,
BOS bulunur.
IV. dendrit 12. Trafik kazası geçirmiş bir insanda, göz
kısımlarından hangileri çevresel sinir sis- tarafından alınan uyarıların algılanıp de-
temine ait tüm sinir hücrelerinin yapısında ğerlendirilmesinde aksaklıklar tespit edil-
bulunur? diğine göre bu insanda sinir sistemine ait
hangi bölge zarar görmüş olabilir?
� Omuriliğin dış tarafında ak A) I ve III B) I ve IV C) I, II ve III
A) Uç beyin B) Hipofiz C) Beyincik
madde, iç tarafında boz madde D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV D) Omurilik E) Omurilik soğanı
bulunur.
1. D 2. B 3. C 4. B 5. B 6. D 7. E 8. C 9. D 10. D 11. D 12. A

226

8. TEST
� Omuriliğin enine kesitinde içteki
boz madde, ak madde içinde
1. Aşağıdaki hastalıklardan hangisi sinir sis- 4. Arka beyinde,
kanatları açık bir kelebek gibi
temi ile ilgili değildir? I. kanın pH değeri düştüğü zaman solunum görünür. Kanatların öne bakan
hızını artıran,
A) Varis B) Epilepsi uçlarına ön (ventral) kök, arkaya
II. göz ve kulaktan gelen uyarılara göre den- bakan uçlarına arka (dorsal) kök
C) Parkinson D) Alzheirmer geyi sağlayan denir.
E) Multiple skleroz III. duyusal impulsların dağıtımını yapan,
IV. görme ve işitme reflekslerinin kontrolünü
sağlayan � Ön kökten motor nöronları çıkar-
ken, arka köke duyu nöronları
merkezlerden hangileri bulunur?
2. Aşağıdaki şemada dış ortamdan gelen bir gelir.
uyarıya karşı cevap oluşturulması sürecinde A) Yalnız I B) I ve II C) II ve IV
görev alan yapılar numaralandırılarak gösteril-
miştir. � Duyusal impulsların çoğu, beyne
ulaşmadan önce omurilikte çap-
I
II 5. Aşağıdaki şemada basit bir refleks yayı göste- raz yapar. Buna karşın, beyinden
rilmiştir.
çıkan motor sinirler bu çaprazla-
Uyarı
2 6
1 mayı omurilik soğanında yapar.
III
Tepki
IV 3
V � Omuriliğin, duyu organları ile
alınan impulsları beyne ve be-
Numaralandırılmış yapılar ile ilgili aşağıda-
yinden gelen emirleri ilgili tepki
Palme Yayınevi
ki ifadelerden hangisi yanlıştır? 7

4 organlarına iletme, alışkanlık
A) I nolu yapı uyarıyı algılayan özelleşmiş re- 5 hareketlerini denetleme, refleks
septör hücresidir. merkezi olarak çalışma gibi gö-
Bu refleks yayı ile ilgili,
B) II nolu yapı motor nöron olarak adlandırılır. revleri vardır.
I. Duyu, ara ve motor olmak üzere üç çeşit
C) III nolu yapı uyarıya özgü cevap oluşturul-
nöron görev yapmıştır.
masını sağlar.
D) IV nolu yapıdaki impuls iletimi, III nolu ya- II. Birey vücudunun sol yanından gelen bir � Belirli bir uyarana karşı gösterilen
uyarıya tepki vermiştir. ani tepkilere refleks denir. Do-
pıya göre daha yavaştır.
E) V nolu yapı kas yada salgı bezi olabilir. III. Tepki oluşumunda uç beyin görev yapma- ğuştan gelen reflekslere kalıtsal
mıştır. refleks, özel eğitimle sonradan
ifadelerinden hangileri doğrudur? kazanılan reflekse ise koşullu
(kazanılmış) refleks adı verilir.
A) Yalınz I B) Yalnız II C) I ve II
3. Otonom sinir sistemi ile ilgili,
I. İskelet kaslarını uyaran motor nöronlar bu-
� Bir refleksin oluşumunda im-
lunur.
pulsun izlediği yola refleks yayı
II. Çalışması, beyin kabuğu ve talamusta bu- 6. Bir insanda sinir sistemine ait aşağıdaki
yapılardan hangisi çevresel sinir sistemi denir. Bir refleks yayında, im-
lunan merkezler tarafından düzenlenir.
içinde yer alır? pulsun oluşmasından tepki gös-
III. İsteğimiz dışında çalışan iç organların ça-
terilmesine kadar izlenen yolda
lışmasını kontrol eder. A) Hipotalamus
görev alan yapılar; reseptör –
B) Omurilik
yargılarından hangileri doğru değildir? duyu nöronu – arka kök – boz
C) Pons
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II madde (ara nöron) – ön kök –
D) Somatik sinirler
motor nöron – efektör şeklinde
D) I ve III E) II ve III E) Talamus
sıralanır.
227
Temel Kavramlar 7. Epilepsi hastalığı, milyarlarca nöron arasında- 10. Aşırı alkol alan bir insanın nefes alıp verme-
� Diz kapağı refleksi gibi basit bir ki elektriksel iletim sırasında anormal elektrik de zorlandığı, konuşma güçlüğü çektiği, ve
refleks olayında duyu ve motor yayılması sonucu ortaya çıkan geçici bir beyin yürürken dengesini tam olarak sağlayamadığı
nöronlar görev yapar.
fonksiyonu aksaklığı olarak kabul edilir. gözlenmiştir.
Epilepsi hastalığı ile ilgili, Bu insanda,
I. Beynin çalışması ile ilgili elektriğin aşırı ve I. beyincik,
kontrolsüz yayılımı sonucu oluşur. II. omurilik soğanı,
� Çevresel sinir sistemini beyin ve
II. Anne karnındayken alkol ve uyuşturucuya III. beyin kabuğu
omurilikten çıkan sinirler oluştu-
rur. Omurilikten çıkan sinirlere maruz kalma sonucu ortaya çıkabilir. merkezlerinden hangilerinde bulunan nö-
omurilik sinirleri, beyinden çıkan III. Otoimmun bir hastalık olup, henüz tedavi- ronlarda işlevsel bir bozukluk oluşmuştur?
sinirlere ise kafa sinirleri denir. si yoktur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Beyinden çıkan sinirler 12 çift
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
olup ön önemlisi 10. beyin sinir
olan vagustur. Omurilikten ise A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
31 çift sinir çıkar. Bunlar duyu D) I ve III E) I, II ve III
ve motor sinirler olup, en büyük
olanı bacaklara giden siyatik si-
nirlerdir. 8. Aşağıdaki şekilde X, Y ve Z efektör hücrele-
11. Bol miktarda su içtiği halde susuzluğu de-
rinin uyarılmasını sağlayan nöronların dizilimi
vam eden bir insanda beyine ait aşağıdaki
verilmiştir.
kısımlardan hangisi zarar görmüştür?
‹letim yönü
Uyar› A) Hipotalamus B) Orta beyin
� Çevresel sinir istemi duyu ve X
motor bölümü olmak üzere iki C) Talamus D) Beyincik
kısımdan oluşur. Y
Palme Yayınevi E) Omurilik soğanı
� Duyu bölümündeki sinirler, duyu Nöronların aynı şiddette uyarılması duru-

reseptörlerinden ve merkezi sinir munda impulsların X, Y ve Z efektör hüc-
sistemine uyartıları taşıyan duyu relerine ulaşma süresinin kısadan uzuna
nöronlarından oluşur. doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisin- 12. Multipl skleroz (MS), beyin ve omurilikte, me-
de verilmiştir? sajları taşıyan nöronların etrafındaki miyelin
A) X – Y – Z B) Y – Z – X C) Y – X – Z kılıfın hasar görmesine dayalı otoimmun bir
D) Z – X – Y E) Z – Y – X sinir sistemi hastalığıdır.
� Motor bölümdeki sinirler merkezi
sinir sisteminden tepki organla- Multipl skleroz (MS) hastalığı ile ilgili aşağı-
rına uyartı taşıyan motor nöron- 9. Şartlı refleksler ile ilgili olarak yapılan aşa- daki bilgilerden hangisi doğru değildir?
larından oluşur. ğıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) Hastalığın sonucunda beyin ve omuriliğin
birçok farklı alanı etkilenebilir.
A) Refleks oluşumunda impulslar önce omu-
riliğe sonra beyne gider. B) Kişinin kendi bağışıklık sistemi tarafından,
� Motor bölümdeki sinirler görev nöronların miyelin kılıflarını parçalayan an-
B) Kalıtsal değildir.
ve işleyiş bakımından somatik tikorlar üretilir.
C) Beyin, refleks ile meydana gelen olayın
ve otonom sinir sistemi olarak iki C) Miyelin kılıfın hasar gördüğü yerde oluşan
bölüme ayrılır. ancak sonucundan haberdar olur. sertleşmiş dokular (skleroz), mesajların si-
D) Hareketler başlangıçta beynin etkisi ile nirler boyunca iletilmesini engelleyebilir.
öğrenilir, daha sonra omurilik yoluyla oto- D) X ve Y kromozomlarının homolog seg-
matik olarak yapılır. mentinde taşınan bir gen ile kalıtsal olarak
� Somatik sinir sistemi isteğimizle
çalışan organları kontrol eder. İs- E) Alışkanlık davranışları arasında meydana aktarılır.
kelet kaslarını merkezi sinir sis- gelen bir hata omurilik soğanı tarafından E) Hastalığın belirtileri etkilenen sinir sistemi
temine bağlayan miyelinli motor düzeltilir. bölgesine göre farklılık gösterir.
nöronlarından oluşur.
1. A 2. B 3. C 4. B 5. D 6. D 7. C 8. C 9. E 10. E 11. A 12. D

228
Temel Kavramlar
9. TEST
� Otonom sinir sistemi, istemsiz
çalışan iç organların çalışmasını
1. Aşağıdaki organlardan hangisinin kaslarını 4. Basit bir refleks yayında, düzenler. Bu sistem beyin ve
uyaran motor sinirlerin aksonu miyelin kılıf I. motor nöron, omurilikten gelen miyelinsiz motor
ile kuşatılmıştır? nöronlarından oluşup, birbirine zıt
II. omuriliğin arka kökü,
A) Bacak çalışan sempatik ve parasempatik
III. efektör,
sinirlerden meydana gelir. Her bir
B) Kalın bağırsak IV. duyu nöronu iç organa hem sempatik hem de
C) Mide
yapıları hangi sıra ile görev yapar? parasempatik sinir bağlanır. Bu
D) İnce bağırsak iki tip sinirin zıt etki göstermesinin
A) IV – III – I – II B) II – IV – III – I
E) Dalak nedeni farklı nörotransmitter mad-
C) IV – II – I – III D) II – IV – I – III delerin salgılanmasından kaynak-
E) III – I – II – IV lanır.
5. Aşağıda aynı bireye ait olan A ve B nöronları

2. Aşağıdaki tabloda, uzunlukları aynı olan dört
verilmiştir.
farklı nörona ait bazı özellikler verilmiştir.
� İnsanda sinir sistemi rahatsızlık-
larına, multipl skleroz (MS) alzhe-
Özellikler imer, parkinson, epilepsi (sara),
Nöron Miyelin Ranvier Akson siyatik, menenjit çocuk felci ve
çeşidi kılıf boğum çapı kuduz örnek olarak verilebilir.
sayısı A
I Var 4 8r
II Yok – 3r
III Yok – r
Palme Yayınevi
� Multipl skleroz (MS), beyinde ve

IV Var 6 4r omurilikte mesajları taşıyan nö-
ronların etrafındaki miyelin kılıfın
B
X, Y, Z ve R nöronlarına eşik değerde uyarı- hasar görmesine dayalı bir sinir
lar verildiğinde aksonlarındaki impuls iletim A ve B nöronlarında aşağıdaki özellikler- sistemi hastalığıdır.
hızının büyükten küçüğe doğru sıralanışı den hangisi farklı olamaz?
aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Mitokondri sayısı
A) I – II – III – IV B) I – IV – II – III B) İmpuls iletim hızı
A) II – III – I – IV B) III – II – IV – I C) Ait olduğu sinir sistemi bölümü � Otoimmun bir hastalık olan
MS’de kişinin kendi bağışıklık
E) IV – I – IV – II D) DNA nükleotit dizilimi
sistemi tarafından üretilen anti-
E) Salgıladığı nörotransmitter çeşidi korlar, miyelin kılıfın parçalanma-
sını sağlar. Hastalığın belirtileri,
etkilenen sinir sistemi bölgesine
3. İnsan beynine ait bölümler ve görevleri ile 6. Bir sinapsın uyarıcı ya da inhibe edici özel-
göre farklılık gösterir.
ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi likte olup olmaması,
doğru değildir? I. birinci nörondan salgılanan nörotransmit-
ter madde çeşidi,
A) Omurilik soğanı → Soluk alış verişini de-
netleme II. ikinci nöronun dendrit zarındaki reseptör
� Alzheimer hastalığı olayları ka-
B) Hipotalamus → Eşeysel yönelim ve olgun- çeşidi, rıştırma ve hafıza kaybıyla karak-
laşmayı sağlama III. sinaptik boşluktaki nörotransmitter mad- terize olan bir çeşit bunama ya
C) Beyincik → Dengeyi sağlama de konsantrasyonu da zihinsel bozukluktur. Hastalık

çoğu zaman olayları unutma,
D) Orta beyin → Göz reflekslerini düzenleme faktörlerinden hangilerine bağlıdır?
tekrar tekrar sorma, zihinsel ka-
E) Beyin kabuğu → Açlık ve tokluk hislerini A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III pasitede azalma, konuşma bo-
denetleme zukluğu, dikkati toplayamama
şeklinde kendini gösterir.
229
Temel Kavramlar 7. Omurilik ile ilgili, 10. Motor sinirlerdeki impuls iletimini engelle-
� Parkinson hastalığı beynin I. Bazı refleksleri kontrol eder. yen bir maddenin uygulandığı bir bölgede,
“Substantia nigra” adı verilen
II. Vücut ile beyin arasında bir köprü vazifesi I. reseptörler tarafından uyarının algılanması,
bölgesinde bulunan ve dopamin
görür. II. efektör hücrelerin uyarana özgü yanıt
üreten nöronların kaybedilme-
III. Öğrenme olayının gerçekleştiği bölümdür. oluşturması,
siyle oluşur. Hareket kontrolü
ile ilgili olan dopamin eksikliği IV. Kas tonusunu ayarlar. III. uyarının reseptörlerden duyu sinirlerine
yüzünden mesajlar düzgün ile- iletilmesi
tilmez. Hastalığın belirtileri ara- olaylarından hangileri gerçekleşir?
sında kas titremeleri, denge A) I ve II B) I ve III C) I ve IV A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
bozukluğu, eğilmiş duruş ve
D) II ve III E) III ve IV D) II ve III E) I, II ve III
ayakları sürüyerek yürüme görü-
lür.
8. Aşağıdaki şemada beyinden çıkan bir sinir
hücresi ile bağlantılı olduğu bir doku çeşidi
verilmiştir.
K L 11. Aşağıda bir sinir yoluna ait bazı kısımlar nu-
� Epilepsi hastalığı, milyarlarca 144444444444424444444444443
Sinyalin
nöron arasındaki elektriksel ile- yönü maralandırılarak verilmiştir.
tim sırasında anormal elektrik 1 2 3
yayılması sonucu ortaya çıkan
geçici bir beyin fonksiyonu ak-
saklığı olarak kabul edilir. Has- M Duyu Efektör
organı Merkezi organ
talık belirli aralıklarla seyreden sinir sistemi
nöbetler şeklinde kendini gös- Bu şema ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
terir. Nöbetler sırasında bilinç hangisi doğru değildir? Palme Yayınevi
Bu kısımlar ile ilgili,
kaybı, titreme, bayılma ve ba-
A) K yapısı motor nörondur. I. 1 nolu kısımdaki impuls iletiminde nörot-
zende ağızdan köpük çıkması ransmitter maddeler görev yapar.
B) L kısmı Ranvier boğum olarak adlandırılır.
durumu görülebilir.
C) M yapısı efektör organdır. II. 2 nolu kısımdaki iletim 3 nolu kısıma göre
daha yavaştır.
D) L kısmındaki impuls iletiminde nörotrans-
mitter maddeler görev yapar. III. 1 nolu kısımda organik yapılı madde bulu-
E) K yapısındaki impuls iletim hızı L kısmına namaz.
� Omurilikten çıkan ve ayak baş ifadelerinden hangileri doğrudur?
göre daha hızlıdır.
parmağına kadar uzanan siyatik
siniri, kalçanın arka bölümünden
geçer ve bacak arka yüzü bo- 9. İnsanlarda, D) I ve III E) II ve III
yunca ilerleyerek, diz çevresinde I. vücut sıcaklığını düzenleme,
dallara ayrılır. Bacağımızın kuv-
vetini, hissini, refleksini yani tüm
II. kasların koordinasyonunu sağlama
elektriğini iletir. Siyatik sinirini sı- III. sembolleri algılama ve şahsiyet değerlen-
kıştıran birçok sebep siyatik ağ- dirme
rılarına yol açar. En önemli sebep
olaylarının denetlendiği sinir sistemi bö-
ise beldeki kökleri sıkıştıran bel
lümleri aşağıdakilerden hangisinde doğru
fıtığıdır.
verilmiştir?
12. Aşağıdakilerden hangisi sinaps ile ilgili bir
I II III terim değildir?
A) Hipotalamus Beyincik Uç beyin A) Akson ucu
� Menenjit, beyni saran zarların
B) Hipofiz Beyincik Talamus B) Ekzositoz
iltihaplanmasıyla oluşan, hemen C) Hipotalamus Orta beyin Omurilik soğanı
C) Nörotransmitter
tedavi edilmezse işitme kaybı, D) Uç beyin Ara beyin Beyincik
D) Miyelin kılıf
beyin hasarı ve ölümle sonuç- E) Beyincik Uç beyin Hipotalamus
lanabilen ciddi bir merkezi sinir E) Dendrit
sistemi hastalığıdır.
1. A 2. B 3. E 4. C 5. D 6. B 7. A 8. B 9. A 10. C 11. A 12. D
230
DERS NOTLARI
231
Endokrin Sistem
11.
Ünite
11.Ünite / ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar
1. TEST
� Değişen çevre koşullarına rağmen
vücut içi fizyolojik ortamın den-
1. Aşağıda verilen fizyolojik olaylardan hangi- 4. Kalsitonin salgılanması artan bir insanda, gede tutulmasına homeostasi de-
sinin gerçekleşmesinde hipofizden salgıla- I. kemiklerde bulunan, nir. Tüm fizyolojik sistemlerin akti-
nan hormonların doğrudan bir etkisi yoktur? vitesi, sinir ve hormonal (endokrin)
II. böbrek tübüllerinden geri emilen,
A) Kandaki kalsiyum düzeyinin düzenlenmesi sistemlerin etkisiyle hızlandırılarak
III. kanda bulunan ya da yavaşlatılarak kontrol edilir.
B) Erkek bireylerde spermatogenezin başla-
tılması kalsiyum miktarındaki değişim aşağıdaki-
C) Uzun kemiklerin büyüme bölgelerinin uya- lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
I II III
rılması
D) Böbrek üstü bezinin kabuk kısmından hor- A) Artar Azalır Azalır
mon salınımının uyarılması B) Artar Artar Azalır
E) Kan hacminin ve kan basıncının düzenlen-
C) Azalır Artar Artar
mesi
D) Azalır Azalır Artar � Endokrin hücrelerden salgılanan
kimyasal uyarıcılara hormon de-
E) Artar Azalır Artar
2. Aşağıda sağlıklı bir bireye ait salgı üreten ya- nir.
pılar numaralandırılarak verilmiştir.
1 3 5. Aşağıdaki şemada tiroksin hormonu miktarı-
Böbrek nın geri bildirim mekanizması ile düzenlenişi
2 Tükürük
üstü gösterilmektedir.
bezleri
bezi
Hipotalamus
Hipofiz
TRH
bezi (salg›lat›c› faktör)
Süt bezleri Pankreas – Geri
Hipofiz � Hormonlar doğrudan doğruya
bildirim
Palme Yayınevi
– Geri
bildirim kana salgılanır ve kanla taşınır.
4 5 TSH
Bu yapılar ile ilgili,

Tiroit bezi
I. ekzokrin bez özelliğinde olanlar → 3 ve 4,
II. karma bez özelliğinde olanlar → 4 ve 5, Tiroksin
III. salgıları hedef organa kan ile taşınanlar → Buna göre kanda normalin üzerinde tirok-
1, 2 ve 5 sin hormonunun bulunduğu tespit edilen
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? sağlıklı bir insanda, � Bir hormonun etkili olduğu hüc-
I. hipofizin TSH salgısını azaltması, reye hedef hücre denir. Hedef
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III hücrenin plazma zarında ya da
II. tiroit bezinin çalışmasını yavaşlatması,
D) II ve III E) I, II ve III içinde bulunan özgül reseptör
III. hipotalamusun TRH salgısını azaltması proteine bağlanan hormon, uya-
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi rının algılanmasını sağlar. Hor-
3. Aşağıdakilerden hangisi sinir sistemi ve beklenir? monun reseptör proteine bağ-
lanması, hedef hücrenin tepki
endokrin sistemin birlikte çalışarak oluş- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III vermesine neden olur.
turduğu tepkiye örnek olarak verilebilir?
A) Aydınlıkta göz bebeğinin küçülmesi
B) Sıcak bir cisme dokunan bireyin elini hızla
geri çekmesi 6. Sağlıklı bir insanda homeostasinin sağlanma-
C) Uzun süre aç kalan bir insanın kan şekeri- sı için aşağıdaki yapıların hangisinden hor-
nin düşmesi mon salgılanmaz?
D) Karşısına köpek çıkan bir insanın korkup, A) Pankreas B) İnce bağırsak
heyecanlanması C) Hipofiz D) Dalak � Bazı hormonlar, çok sayıda hedef
E) Karabiber koklayan bir insanın hapşırması E) Böbrek hücreyi etkilerken, bazılarının he-
def hücreleri sınırlıdır.
233
Temel Kavramlar 7. Hipofiz bezinden kana salınan bir hormon çe- 10. Canlı vücudunda bulunan bir maddenin,
� Hormonların kandaki miktarları şidi vücuttaki tüm organlara ulaşabildiği halde I. sinir hücreleri tarafından üretilmesi,
çok düşük olmasına rağmen et- sadece X organını etkilemektedir.
kileri oldukça yüksektir. II. hücre zarındaki reseptör moleküllere bağ-
Hormonun sadece X organı üzerinde etkili lanması,
olması,
III. iç salgı bezleri tarafından kana salgılanması
I. X organının daha fazla fizyolojik olayı dü-
özelliklerinden hangileri ilgili maddenin
zenlemesi,
hormon olduğunu kanıtlar?
II. X organındaki yüzey ya da hücre içi re-
septörlerin hormona özgü olması, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. X organının diğer organlara oranla hipofiz D) II ve III E) I, II ve III
bezine daha yakın olması
faktörlerinden hangileriyle açıklanabilir?
D) I ve II E) I ve III 11. Aşağıda beş farklı bireyin kanında meydana
gelen bazı değişimler verilmiştir.
� Hormonlar organik moleküller
8. Aşağıdaki şemada bazı hormonların salgılan- Aslı Alper
olup, protein, steroit veya amino
asit yapılı olabilirler. ma miktarının uyarım ve negatif geri bildirimle
Glikoz derişi- Sodyum
düzenlenme mekanizmaları verilmiştir. minin normal Volkan derişiminin
değerin normalin altına
ÖN HİPOFİZ BEZİ altına düşmesi Kalsiyum düşmesi
derişiminin
ACTH Kortizol FSH Östrojen TSH Tiroksin normalin üzerine
Glikoz
Su miktarının çıkması
Palme Yayınevi derişiminin
normalin
normal değerin
altına
Böbrek üzerine
Yumur- Tiroit düşmesi
üstü çıkması
talık bezi
bezi Tayfun Akın
: Uyarım Bu bireylerin kanında meydana gelen de-

: Negatif geri bildirim
ğişimlere bağlı olarak ilgili endokrin bez-
Şema ile ilgili, lerden salgılanan hormon çeşitleri ile ilgili
I. Böbrek üstü bezinden salgılanan kortizol aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlış-
� Bir hormonun fazla ya da az salgı-
lanması veya hedef hücrede özgül miktarının artması ön hipofizin ACTH sal- tır?
reseptörünün bulunmaması bazı gısını azaltır. A) Aslı → Glukagon
anormalliklere neden olur.
II. Ön hipofizden salgılanan FSH miktarının B) Tayfun → ADH
azalması yumurtalıkta üretilen östrojen
C) Volkan → Kalsitonin
miktarını artırır.
D) Alper → Aldosteron
III. Ön hipofizin TSH salgısını azaltması, tiro-
it bezinden salgılanan tiroksin miktarının E) Akın → Adrenalin
azalması sonucu gerçekleşir.
D) II ve III E) I, II ve III 12. Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangisi aynı
endokrin bez tarafından salgılanır?
A) FSH – Östrojen
9. İnsan vücudundan salgılanan aşağıdaki hor-
B) Kalsitonin – Parathormon
monlardan hangisi karbonhidrat metaboliz-
masının düzenlenmesinde görev almaz? C) Adrenalin – Glukagon
� Hormonların çoğu endokrin bez-
ler tarafından salgılanmasına rağ- A) Kortizol B) İnsülin C) Aldosteron D) Kortizol – Aldosteron
men, bazı sinir hücreleri de hor-
D) Glukagon E) Adrenalin E) LH – Testosteron
mon salgılar.
1. A 2. C 3. D 4. A 5. E 6. D 7. B 8. A 9. C 10. C 11. E 12. D

234
Temel Kavramlar
2. TEST
� Ayrıca endokrin bez olmayan
bazı yapılarda da hormon ürete-
1. Hormonlar ile ilgili olarak aşağıdaki ifade- 4. Hormonların hedef hücrelerinde etki gös- bilir. Örneğin mideden salgılanan
lerden hangisi yanlıştır? terme mekanizması, gastrin hormonu ile 12 parmak
bağırsağından salgılanan sekre-
A) Farklı hormonlar aynı fizyolojik etkiyi gös- I. hedef hücrenin içinde uyarı aktarımının ol- tin hormonu sindirim sisteminde
terebilir. ması, düzenleyici görev yaparlar.
B) Bir hormonun kandaki miktarının artması II. hormonun hedef hücrenin zarında ya da
negatif geri bildirimle başka bir hormonun içinde bulunan özgül bir reseptöre bağ-
salgılanmasını engelleyebilir. lanması,
C) Hormonların hedef hücrelerdeki etki me-
III. hücrenin uyarıya özgü tepki vermesi,
kanizmaları birbirinden farklı olabilir.
D) Aynı bezden salgılanan farklı hormonların IV. iç salgı hücrelerinin sentezlediği hormonu
reseptör çeşitleri ve etki şekli aynıdır. kana vermesi
E) Bir hormon başka bir hormonun salgılan- olaylarının hangi sırada gerçekleşmesine
masını uyarabilir. bağlıdır?
A) I – II – III – IV B) II – I – III – IV
C) II – III – IV – I D) III – IV – I – II
� Sinirsel ve hormonal düzenleme-
2. Aşağıdaki şemada hipotalamustan salgılanan E) IV – II – I – III nin arasındaki başlıca fark hızdır.
CRH, hipofizden salgılanan ACTH ve adrenal Sinir sistemi çok hızlı çalıştığı
halde, hormonların etkisi yavaş
bezden salgılanan kortizol hormonları arasın-
ve uzun sürelidir.
daki geri bildirim mekanizması gösterilmiştir.
5. Aşağıdaki şekilde ön hipofizden salgılanan
ACTH ACTH
bazı hormonlar verilmiştir.
Palme Yayınevi
Hipotalamus CRH Hipofiz Adrenal

bezi bez
FSH TSH
Kortizol ACTH
(+) : hormon salgısı için uyarım
(–) : hormon salgısını durdurma Prolaktin STH
Şema ile ilgili,

I. Kandaki ACTH miktarının artması, hipota- Bu hormonların uyardıkları hedef yapılar
lamusun CRH salgısını durdurur. ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi � Çünkü hormonlar kanda belli bir
II. Kandaki kortizol miktarının artması hipofi- doğrudur? seviyeye ulaştıktan sonra etkilerini
zin ACTH salgısını durdururken, hipotala- gösterir ve daha sonra kandaki
A) FSH → Meme bezleri miktarları yavaş yavaş düşer.
musun CRH salgısını artırır. B) Prolaktin → Testis ve yumurtalıklar
III. Hipotalamusta hem ACTH hem de kortizol C) TSH → Tiroit bezi
hormonuna özgü reseptör bulunur. D) ACTH → Pankreas bezi
ifadelerinden hangileri yanlıştır? E) STH → Böbrek üstü bezi
6. Bir insanda kortizol (glukokortikoit) hor-
monu fazlalığında,
I. bağışıklık sisteminin baskılanması,
3. Hipofiz bezine ait aşağıdaki hormonlardan II. kan glikoz düzeyinin azalması,
hangisi sadece dişi bireylerde salgılanır? III. idrardaki üre miktarının artması
durumlarından hangileri gözlenebilir?
A) ACTH B) Antidiüretik hormon
C) FSH D) Oksitosin � Hormonların salgılanması ve par-
D) II ve III E) I, II ve III çalanması enzimler yardımıyla
E) LH olur.
235
Temel Kavramlar 7. Aldosteron salgısı normale göre artan bir 10. Aldosteron ve kortizol hormonlarının uzun sü-
� Polimer yapılı hormonlar hastalık bireyde, reli stres durumundaki etkileri aşağıda veril-
tedavisinde ağız yoluyla kullanıl- I. kan plazmasındaki sodyum miktarı, miştir.
mazken, monomer yapılı hormon- Buna göre,
lar kullanılabilir.
II. idrarla atılan potasyum miktarı,
I. kan hacmini ve kan basıncını artırma,
III. böbrek nefronlarından geri emilen su mik-
II. iskelet kaslarında bulunan kas proteinleri-
tarı
nin parçalanması ve glikoz sentezlenmesi,
niceliklerinde meydana gelen değişimler
III. böbreklerden sodyum iyonlarının ve suyun
aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiş-
geri emilimi,
tir?
IV. aşırı üretimi sonucunda vücut bağışıklık
I II III sistemine ait bazı elemanların baskılan-
A) Artar Azalır Azalır ması
B) Artar Artar Artar durumlarından hangileri kortizol, hangileri
C) Azalır Artar Artar aldosteron hormonun etkisine bağlı olarak
D) Artar Artar Azalır ortaya çıkar?
E) Azalır Azalır Azalır Kortizol Aldosteron

A) I ve II III ve IV
8. Kalsitonin salgısı artan bir bireyde, B) I ve III II ve IV
I. idrardaki potasyum miktarının azalması, C) I ve IV II ve III
II. kandan kemik dokuya geçen kalsiyum D) II ve IV I ve III
miktarının artması, E) III ve IV I ve II
III. hipofizden kana salgılanan TSH miktarı-
� Hayvanlarda hormonlar dört
önemli fizyolojik etkiye sahiptir. nın azalması,
Palme Yayınevi
Bunlar; homeostasinin sağlan- IV. sindirim kanalından kana emilen kalsiyum
ması, vücudun büyümesi, üre-
miktarının artması
menin düzenlenmesi, ikincil eşey
karakterlerin gelişmesi ve sinir metabolik değişimlerinden hangilerinin
sistemiyle beraber koordinasyo- gerçekleşmesi beklenir? 11. Aşağıdaki tabloda, sağlıklı bir dişi bireyde
nun sağlanmasıdır. sentezlenen bazı hormonların işlevleri ve sen-
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve II
D) II ve III C) II ve IV tez yerleri verilmiştir.
Hormon İşlev Sentez yeri
9. Erkek bir bireye ait X, Y ve Z hormonları ile FSH Gametogenez I
ilgili, II Kandaki glikoz Pankreas
düzeyini düşür-
me
Testisleri uyararak
Spermatogenez
testosteron hormonu Kalsitonin III Tiroit bezi
ile sperm üretimini
salgılanmasını
başlatır. Lüteinleştirici IV Hipofiz
sağlar.
X Y hormon
Tiroit bezini uyara- V Böbrek tübülle- Hipotalamus

rak tiroksin hormo- rinden suyun
nu salgılanmasını geri emilimi
sağlar. Tabloya göre, numaralandırılmış yerler ile
Z
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? yanlıştır?
X Y Z A) I → Hipofiz
A) LH STH FSH
B) II → Glukagon
� İnsanda başlıca endokrin bezler; B) FSH LH TSH
hipofiz bezi, tiroit bezi, paratiroit C) III → Kandan kemiklere Ca++ geçişi
C) LH FSH ACTH
bezi, böbrek üstü bezleri, eşeysel D) IV → Ovulasyon
bezler, pankreas ve epifiz bezi ol- D) LH FSH TSH
mak üzere yedi grupta incelenir. E) FSH TSH LH E) V → Antidiüretik hormon
1. D 2. B 3. D 4. E 5. C 6. C 7. B 8. A 9. B 10. D 11. B
236
Temel Kavramlar
3. TEST
� Hipofiz bezi, beyin ara tabanında
hipotalamusa ara bir sap ile bağlı
1. Aşağıdaki moleküllerden hangisi hormon 4. Üç farklı insanda bazı hormonların eksikliğine bir bezdir. Hipofiz bezinin embri-
değildir? bağlı olarak ortaya çıkan durumlar aşağıda yonun iki ayrı bölgesinden geliş-
miş ve farklı işlevleri olan ön hi-
A) İnsülin B) Tiroksin belirtilmiştir.
pofiz ve arka hipofiz olmak üzere
C) Aktin D) Parathormon • X bireyinde; kilo artışı, yorgunluk, hücre iki ayrı bölümü vardır.
E) Oksitosin metabolizmasında yavaşlama ve tembel-

lik,
• Y bireyinde; doku sıvısı miktarında azal-
2. Aşağıdaki şemada sekretin hormonunun salı- ma, kan basıncında düşme, idrarla Na+
nımı ile ilgili basit bir endokrin yol verilmiştir. kaybı,
Yol Örnek • Z bireyinde, idrarla glikoz kaybı, aşırı su
– tüketimi ve idrar miktarında artma gözlen-
Uyarı Onikiparmak bağır-
sağında düşük pH miştir.
Buna göre X, Y ve Z bireylerinde gözlenen
Onikiparmak bağır-
sağında S hücreleri belirtiler aşağıda verilen hangi hormonların
Negatif geri bildirim
Endokrin sekretin ( ) hormonu eksikliğine bağlıdır?

hücre salgılar.
X Y Z
Hormon
A) Kortizol Aldosteron Antidiüretik
hormon
Kan
damarı B) İnsülin Kortizol Tiroksin
Hedef Pankreas C) Tiroksin Aldosteron İnsülin
hücreler � Ön hipofiz, sentezlediği hormon-
D) Tiroksin Kalsitonin Glukagon ları doğrudan kana salgılayan en-
Palme Yayınevi
dokrin hücrelerden oluşur.

E) Aldosteron Tiroksin İnsülin
Tepki Bikarbonat salımı
Bu şemaya göre, sekretin hormonu ile ilgili 5. İnsanlarda,

aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Salgılandığı organda görev yapar. Paratiroit Böbrek üstü
B) Reseptörleri pankreasa ait hücrelerde bu-
Hipofiz
lunur. I III
C) Oluşturduğu tepki negatif geri bildirim yo-
II
lunu tetikler.
D) Onikiparmak bağırsağına ait hücreler tara- bezlerinin salgıladıkları hormon çeşidi ba-
fından üretilir. kımından çoktan aza doğru sıralanışı aşa-
E) Hedef organa kan yoluyla taşınır. ğıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A) I – II – III B) I – III – II
C) II – I – III D) II – III – I
3. İnsülin yetersizliği gözlenen bir insanın kar-
E) III – II – I
bonhidrat ağırlıklı besinler tüketmesi,
I. idrarında glikoza rastlanması, 6. Kanındaki tiroksin hormonu miktarı artan � Hipotalamustaki bir grup hormon
II. sık sık idrara çıkması, bir bireyde, salgılayan sinir hücresi (nörosek-
resyon hücre) kana iki çeşit hor-
I. üretilen ATP miktarı,
III. fazla miktarda su tüketmesi mon salgılayarak ön hipofizi kont-
II. metabolizma hızı, rol altında tutar. Bu hormonlardan
durumlarından hangilerine neden olabilir? salgılatıcı (releasing) hormonlar
III. kan pH değeri,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ön hipofizin hormon salgılamasını
niceliklerinden hangilerinde artış görülür? sağlarken, engelleyici (inhibiting)
D) II ve III E) I, II ve III hormonlar ise hormon salgılan-
masını durdurur.
237
Temel Kavramlar 7. Progesteron hormonu ile ilgili olarak aşa- 10. Aşağıdaki şemada vücut içi sıcaklığının düzen-
� Ön hipofizden bir çok hormon sal- ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? lenmesinde hipotalamusun işlevi verilmiştir.
gılanır. Bu hormonlardan bir kısmı A) Yumurtanın fallopi tüpüne geçişini sağlar. Tepki: Algılayıcı/kontrol merkezi:
tropik hormon olarak adlandırılır Ter bezleri ter Hipotalamustaki
ve bu tropik hormonlar diğer en-

B) Hamile olan dişilerde plesantadan salgıla- salgılayarak,
buharlaşmayla vücudun
termostat soğutma
mekanizmalarını harekete
dokrin bezlerin hormon üretip sal- nır. soğumasını
sağlar.
geçirir.
gılamalarını uyarır. C) Kandaki miktarı azaldığında menstruas-

yon gerçekleşir.
D) Embriyonun uterusa tutunmasında rol oy- Tepki:
Derideki kan damarları
nar. genişler; kılcal damarlar
sıcak kanla dolar; sıcaklık
E) Menstrual döngünün belirli bir evresinde deri yüzeyinden uzaklaşır.
Uyarı:
Vücut sıcaklığı Vücut sıcaklığının
korpus luteumdan salgılanır. düşer; termostat artması (egzersiz
soğutma olduğunda ya da
mekanizmalarını sıcak ortamlarda
kapatır. olduğu gibi)
8. Pankreastan insülin hormonu yetersiz sal- Homeostasi:

Ortalama vücut iç
gılanan bir insanda, sıcaklığı 36-38°C
Günlük içilen Karaciğerdeki

su miktarı glikojen deposu Vücut sıcaklığı
artar; termostat Uyarı:
ısıtma Vücut
mekanizmalarını sıcaklığının azalması
kapatır. (soğuk koşullarda
Tepki: olmak gibi)
Derideki kan damarları
daralarak kanı deriden
daha derindeki dokulara
yönlendirir ve deri
yüzeyinden ısı kaybını
azaltır.
I Zaman II Zaman
Palme Yayınevi
� Tiroit uyarıcı hormon (TSH), İdrarla atılan Kandaki glikoz
adrenokortikotropik hormon su miktarı miktarı Algılayıcı/kontrol
Tepki: İskelet kasları hızla merkezi: Hipotalamustaki
(ACTH), folikül uyarıcı hormon kasılarak, ısı oluşturacak termostat ısıtma
mekanizmalarını
(FSH) ve lüteinize edici hormon titremeyi başlatır.
harekete geçirir.
(LH) ön hipofizin tropik hormon-
larını oluşturur. Bu şema ile ilgili,
I. Hipotalamus, normal sınırların dışındaki
vücut sıcaklıklarında ısı kaybettiren ya da
III Zaman IV Zaman
ısı kazandıran mekanizmaları harekete ge-
grafiklerindeki değişimlerinden hangileri çirerek tepki oluşmasına yol açar.
gözlenebilir? II. Vücut sıcaklığının artmasına bağlı olarak,
A) I ve II B) III ve IV C) I, III ve IV terlemeyle vücudun soğuması sağlanır.
III. Vücut sıcaklığının azalması durumunda
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
derideki kan damarları daralarak, kanı de-
riden daha derindeki dokulara yönlendirir.
9. Bir insanın böbrek üstü bezinin kabuk
bölgesinden yeterli miktarda aldosteron A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
hormonunun salgılanmaması durumunda
aşağıdaki olaylardan hangisinin gerçekleş-
mesi beklenmez?
A) Kan basıncının düşmesi
11. İnsanda aşağıdaki hormonlardan hangisini ta-
B) Kan hacminin azalması
nıyan reseptör sayısı diğerlerinden fazladır?
� Büyüme hormonu (STH), prolak- C) Doku sıvısındaki K+ miktarının artması
tin (PRL) ve melanosit uyarıcı hor- D) İdrarla atılan Na+ miktarının azalması A) FSH B) Kortizol
mon (MSH) ön hipofiz tarafından E) Kandaki Na+ miktarının azalması C) Tiroksin D) Kalsitonin
üretilen diğer hormonlardır. E) ADH
1. C 2. A 3. E 4. C 5. D 6. C 7. A 8. C 9. D 10. E 11. C
238
Temel Kavramlar
4. TEST
� TSH, tiroit hormonlarının sentezini
ve salgılanmasını düzenler.
1. İnsanda dişi bireylerde aşağıdaki hormon- 4. Aşağıdakilerden hangisi hipotalamusun doğ-
lardan hangisi doğum sırasında rahim rudan denetlediği olaylardan birisi değildir?
kaslarının kasılmasını ve bebeğin annesini A) Vücudun su dengesini düzenlemek
emmesi sırasında sütün meme ucundan B) Kan basıncını düzenlemek
akmasını sağlar? C) Hipofiz bezinin aktivitesini düzenlemek
A) FSH B) Östrojen C) LH D) Kan şekerini normal değerler arasında sa-
D) Prolaktin E) Oksitosin bit tutmak
E) Vücut ısısını düzenlemek
5. Aşağıdaki grafikte bir insanın kanındaki kal-

2. Aşağıdaki şemada kandaki kalsiyum düzeyi- siyum düzeyine bağlı olarak parathormon ve � ACTH, böbrek üstü bezinin ka-
nin düzenlenmesinde görev yapan X ve Y hor- kalsitonin hormonlarının miktarındaki değişim buk kısmını uyararak, buradan
monlarının etki mekanizması verilmiştir. gösterilmiştir. hormonların salgılanmasını sağ-
lar.
X hormonu Kandaki parathormon Kandaki kalsitonin
miktar› (mg/100 ml) miktar› (mg/100 ml)
Kemiklerde Böbreklerde 6 Parathormon 0,6

Ca+2 depo- Ca+2 geri
lanmas›n› emilimini
Yüksek Kalsitonin
artırır. azalt›r. 4 0,4
Homeostasis: UYARI: 2 0,2

Kandaki kalsiyum Kandaki
düzeyi (10 mg / 100 mL) Ca+2
Aktif düzeyi 0
D vitamini Düşük azaldığında 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Palme Yayınevi
Kan kalsiyum
Kemiklerden
de€eri (mg/100 ml)
Böbreklerde Bağ›rsaklarda
Ca+2 sal›n- Ca+2 geri Ca+2 geri
mas›n›
uyar›r.
emilimini emilimini Grafiğe göre,
artırır. art›r›r.
Y hormonu
� FSH, eşeysel bezlerin çalışmasını
I. Kanda kalsiyum miktarının 10 mg/100 ml düzenleyerek, üremeyi yönetir.
değerinin üzerine çıkması kalsitonin hor- Dişilerde, yumurtalıklardaki foli-
Kanda kalsiyum düzeyinin ayarlanmasında küllerin büyümesini ve oogenezi
monunun salgısını artırır.
sağlar. Erkeklerde, testislerdeki
görev yapan X ve Y hormonları ile ilgili, II. Kan kalsiyum değeri 11 mg/100 ml oldu- seminifer tüpçükleri uyararak
I. Kandaki kalsiyum düzeyi normalin altına ğunda kalsitonin ve parathormonun kan- sperm üretimini başlatır.
düştüğünde X hormonu salgılanır. daki miktarları eşittir.
II. Y hormonu bağırsaklardan ve böbrekler- III. Kandaki kalsiyum miktarının artış ya da aza-
den kalsiyum emilimini artırır. lışına bağlı olarak tiroit bezinden parathor-
III. X ve Y hormonları aynı bezin farklı hücrele- mon veya kalsitonin salınımı gerçekleşir.
ri tarafından salgılanır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
6. Antidiüretik hormon (ADH),

I. hipotalamusta üretilme,
3. Aşağıdaki hormonlardan hangisi kan şeke- � LH, eşeysel bezlerin çalışmasını
II. hipofiz bezi tarafından salgılanma,
rinin homeostasisinin korunmasında doğ- düzenler. Dişilerde, ovulasyonu ve
III. böbreklerde su geri emilimini sağlama
rudan ya da dolaylı olarak etkili olamaz? korpus luteum oluşumunu sağlar.
özelliklerinden hangileri ile büyüme hor- Ayrıca korpus luteumdan östrojen
A) Kortizol B) Adrenalin monundan (STH) ayırt edilir? ve progesteron salgılanmasına
neden olurken, erkeklerde testis-
C) Glukagon D) Kolesistokinin A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II lere etki ederek testosteron hor-
E) İnsülin D) I ve III E) I, II ve III monunun salgılanmasına neden
olur.
239
Temel Kavramlar 7. Hormon eksikliğine bağlı hastalıkların tedavi 10. Aşağıdaki şemada pankreastan salgılanan in-
� Büyüme hormonu (STH) kıkırdak edilmesinde bazı hormonların ağızdan alın- sülin ve glukagon hormonları tarafından kanda-
ve kemikleri uyararak vücudun bü- ması tedavide olumlu sonuç verirken; bazı ki glikoz düzeyinin ayarlanması gösterilmiştir.
yümesini sağlar. Hücrelerde pro- hormonların ağızdan alınması olumlu sonuç Pankreas
tein sentezini artırır. Karbonhidrat İnsülin
ve yağ metabolizmasını düzenler.
vermez. Örneğin tiroksin eksikliğinden kay-
naklanan hastalıklarda tiroksinin ağızdan
Vücut hücreleri
verilmesiyle olumlu sonuç alınırken; insülin Kandaki glikoz
düzeyinin artması
eksikliğinden kaynaklanan hastalıklarda insü-
Karaciğer
linin ağızdan verilmesiyle olumlu sonuç alına-
Homeostasis:
maz.
70–110 mg glikoz / 100 mL kan
Bu durum tiroksin ve insülin hormonlarının
hangi özelliğiyle ilişkilendirilir? Kanda glikoz düzeyinin
Karaciğer normalin altına düşmesi
A) Hedef organlarının farklı olması Pankreas
Glukagon
B) Molekül büyüklüklerinin farklı olması
C) Üretildiği yapıların farklı olması
D) Eksikliklerinde ortaya çıkan hastalıkların Şemaya göre,
� STH’ın büyüme döneminde aşırı farklı olması
I. İnsülin hormonu, glikozun vücut hücreleri-
üretimi devliğe, ergin dönemindeki E) Reseptör çeşitlerinin farklı olması
aşırı üretimi ise akromegali olarak ne geçişini sağlayarak kan şekerini düşü-
adlandırılan el, ayak ve kafatası rür.
kemiklerinde anormal büyümeye
II. Kandaki glikoz miktarının dengelenmesi
neden olur. Büyüme dönemindeki
8. Kanındaki aldosteron miktarı artan bir bi- durumunda, pankreastan kana insülin ve
çocuklarda STH’ın az üretimi so-
nucu cücelik ortaya çıkar. reyde, glukagon hormonları salgılanmaz.
İdrardaki Na+ miktarı Kandaki su miktarı Palme Yayınevi
III. Karaciğer ve pankreas kandaki glikoz mik-
tarının dengelenmesinde birlikte çalışırlar.
IV. Glukagon hormonu, karaciğerden kana
glikoz geçişini sağlayarak kandaki glikoz
Zaman Zaman
I. II. yorumlarından hangileri yapılabilir?
Kandaki Na+ miktarı
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III
� Prolaktin (PRL), meme bezlerinin

gelişimini ve süt oluşmasını uyarır. Zaman
III. 11. Vücudumuzun stresle belli bir sürenin üzerin-
grafiklerindeki değişimlerden hangileri de karşı karşıya kalması durumunda, böbrek
gözlenir? üstü bezinin kabuk kısmından salgılanan kor-
tikosteroit hormonları (kortizol ve aldosteron)
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III homeostasinin korunmasında etkili olurlar.
Uzun süreli stres yaşayan bir insanda kor-
tizol ve aldosteron hormonlarının etkilerine
bağlı olarak aşağıdaki durumlardan hangi-
9. Aşağıdakilerden hangisi hipofiz ön lop hor- si gözlenmez?
monlarından birisi değildir? A) Kan hacminin artması
B) Kan basıncının artması
A) Büyüme hormonu B) ACTH
C) Kandaki glikoz düzeyinin artması
� Melanosit uyarıcı hormon (MSH), C) Parathormon D) FSH D) Bağışıklık sisteminin güçlenmesi
derideki pigment içeren hücrelerin E) LTH E) Protein ve yağ katabolizmasının hızlanması
etkinliğini düzenler.
1. E 2. A 3. D 4. D 5. A 6. D 7. B 8. D 9. C 10. E 11. D
240
Temel Kavramlar
5. TEST
� Arka hipofiz tarafından kana veri-
len oksitosin ve antidiüretik hor-
1. Hipofiz bezinin arka lobundan salgılanan 4. İnsan vücudunda hormonal etki ile gerçek- monu (ADH), hipotalamustaki
antidiüretik hormonun (ADH) az salgılan- leşen, nörosekresyon hücrelerinde üre-
tilir ve arka hipofizde depolanır.
masına bağlı olarak, I. adrenalin hormonu miktarının artırılarak
I. kanın osmotik basıncında, kanda glikoz miktarının artırılması,
II. doku sıvısı miktarında, II. aldosteron hormonu miktarının azaltılarak
vücuttan sıvı kaybının sağlanması,
III. idrar yoğunluğunda
III. antidiüretik hormon miktarının azaltılarak
meydana gelen değişimler aşağıdakilerden
kanın hacminde azalışın sağlanması
olaylarından hangileri yüksek kan basıncı-
I II III
nın normal düzeyine geri dönmesini sağ-
A) Artar Azalır Artar lar?
B) Azalır Azalır Azalır A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
C) Artar Azalır Azalır D) I ve III E) II ve III
D) Azalır Artar Artar
E) Azalır Azalır Artar 5. Aşağıda farklı hormonların etkisiyle gerçekle-
şen bazı olaylar verilmiştir.
2. Aşağıdaki şemada insülin ve glukagon hor-

Bağışıklık
monlarına ait bazı özellikler gösterilmiştir. Böbreklerde sodyum � Oksitosin hormonu, doğum sıra-
sisteminin geri emiliminin sında rahim (döl yatağı) kasları-
İnsülin Glukagon baskılanması hızlanması nın kasılmasını uyararak doğuma
I II
yardımcı olur. Ayrıca emzirmede
meme bezlerinin süt salgılamasını
X Y Z Suyun geri
Protein ve yağların uyarır.
Palme Yayınevi
emilimine bağlı olarak

glikoza dönüşümü
kan basıncının ve kan
sonucu kan şekerinin hacminin artması
yükselmesi
Şemada verilen X, Y ve Z özellikleri ile ilgili III IV
aşağıdaki eşleştirmelerinden hangisi yan-
Bazı damarları
lıştır? daraltıp ya da genişleterek,
A) X → Kandaki glikozun vücut hücrelerine vücudun farklı kısım-
larına giden kan
geçişini hızlandırır. miktarının ayarlanması
B) Y → Pankreastan salgılanır. V
C) Z → Kan şekeri normal değerin altına düş-
tüğünde salgılanır. Numaralandırılmış olayların gerçekleşme-
sini sağlayan hormon çeşitleri ile ilgili aşa-
D) X → Karaciğer hücrelerindeki glikojenin
ğıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
glikoza dönüşümünü uyarır.
A) I → Kortizol
E) Y → Karaciğer hücrelerindeki reseptörlere
bağlanır. B) II → Aldosteron
C) III → Tiroksin
D) IV → Vazopressin
3. İnsan vücudunda bulunan,
E) V → Adrenalin � Antidiüretik hormon (ADH = va-
I. amino asit, sopressin), böbrek tübüllerini
II. steroit, uyararak böbreklerde suyun geri
6. Aşağıdakilerden hangisi böbrek üstü bezi emilimini sağlar ve böylece kanın
III. protein osmolaritesini dengeler. ADH’ın
tarafından salgılanan hormonlardan birisi
yapılı hormonlardan hangileri peptit bağı az salgılanması durumunda, böb-
değildir? reklerden su geri emilemeyeceği
içerir?
A) Norodrenalin B) Kortizol için, organizma fazla miktarda su
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II kaybeder ve günlük idrar miktarı
C) Adrenalin D) Kalsitonin artar. Bu duruma şekersiz şeker
D) I ve III E) II ve III hastalığı (Diabetes insipidus) de-
E) Aldosteron
nir.
241
Temel Kavramlar 7. Böbrek üstü bezinin öz bölgesinden salgı- 10. İnsülin hormonunun etki mekanizmasıyla
� Tiroit bezi soluk borusunun her lanan noradrenalin hormonu ile ilgili, ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru
iki yanında yer alan iki parçadan I. Kılcal damarların daralmasına ve kan ba- değildir?
oluşur. Tiroit bezinden tiroksin ve
kalsitonin olmak üzere iki hormon
sıncının artmasına neden olur. A) Karaciğer ve iskelet kaslarındaki glikojen
salgılanır. II. Protein ve yağların parçalanarak glikoza deposunu artırır.
dönüşmesini sağlar. B) Hücre zarlarının geçirgenliğini artırarak
III. Kalp atış hızını yavaşlatır. hücrelere glikoz geçişini hızlandırır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? C) Yağ asitleri ve amino asitlerden glikoz ya-

pımını hızlandırır.
D) Protein katabolizmasını yavaşlatır.
E) Yetersiz salgılanması durumunda idrarda
8. Aşağıdaki şekillerde tek bir kimyasal uyarıcı- glikoza rastlanabilir.
nın aynı canlıya ait farklı hedef hücrelerde de-
ğişik tepkilere yol açması gösterilmiştir.
� Tiroit bezinin tiroksin salgılaması
ön hipofizin TSH hormonu ile
11. Aşağıda soluk borusunun her iki yanında yer
kontrol edilir. Tiroksin hormonu
vücutta metabolizmanın düzen- alan iki farklı endokrin bez X ve Y sembolleri
lenmesini sağlar. ile gösterilmiştir.
X
Palme Yayınevi
Bu bezler ile ilgili,
Buna göre kimyasal bir uyarıcının farklı et- I. Y bezlerinin büyümesi sonucu basit guatr
kiler oluşturmasına, oluşur.
I. farklı tipteki hücrelerin değişik tipte zar II. X bezinden salgılanan hormon çeşidi, Y
proteinlerine sahip olması, bezinden salgılanan hormon çeşidine göre
II. hedef hücredeki reseptör molekül tipine daha çoktur.
� Tiroksin hormonu küçük yaşlarda
bağlı olarak farklı tepkilerin doğması, III. X ve Y bezlerinden salgılanan hormonlar
az salgılanırsa kretenizm denilen
iskelet ve zeka gelişim geriliğine III. hedef hücrelerin genetik yapılarının farklı antagonist etki göstererek kandaki kalsi-
neden olan hastalık oluşur. olması yum miktarının dengede kalmasını sağlar.
durumlarından hangileri neden olur? IV. X bezinin salgısı hipofiz bezi tarafından
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II üretilen ACTH hormonu ile denetlenir.
A) I ve III B) I ve IV C) II ve III
9. Pankreasın beta hücrelerinde sentezlenen
insülin hormonunun hücre zarından dışarı
12. Dişi bir memelinin kanında LH (lüteinleşti-
verilmesinde,
rici hormon) miktarının artması sonucunda
I. ekzositoz, aşağıdaki olaylardan hangisinin gerçekleş-
II. difüzyon, mesi beklenmez?
A) Ovulasyonun gerçekleşmesi
III. aktif taşıma
B) FSH salgısının durması
� Ergin bireylerde tiroksinin az salgı- olaylarından hangileri rol oynar?
lanması miksodema denilen has- C) Korpus luteum oluşumu
talığa neden olur. Bu hastalıkta A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) Progesteron salgısının artması
kişide kilo alma, yorgunluk ve D) I ve III E) I, II ve III E) Östrojen salgısının devam etmesi
vücut ısısında düşme görülür.
1. C 2. D 3. B 4. E 5. C 6. D 7. A 8. C 9. A 10. C 11. B 12. B

242
Temel Kavramlar
6. TEST
� Ergin bireylerde tiroksin hormo-
nunun fazla salgılanması, yük-
1. Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangisi kar- 4. Tip I şeker hastalığı ile ilgili aşağıdaki ifa- sek vücut sıcaklığı, aşırı terleme,
şısında verilen işlevi gerçekleştirmez? delerden hangisi yanlıştır? kilo kaybı, sinirlilik ve yüksek kan
basıncı gibi belirtilere yol açar.
A) Otoimmun bir hastalıktır. (Hipertiroidizm).
Hormon çifti İşlev
B) Pankreastan insülin hormonu salgılana-
Aldosteron -
Vücudun su denge- maz.
A) Antidiüretik
sinin ayarlanması C) Hücre zarındaki insülin reseptörü tahrip
hormon
olmuştur.
İnsülin - Kandaki glikoz mik-
B) D) Kişiye dışarıdan insülin hormonu enjekte
Glukagon tarının dengelenmesi
edilmesi gerekir.
Kortizol - Kandaki glikoz mik-
C) E) Hücreler enerji elde etmek için yağ asitle-
Adrenalin tarının artması
rini çok daha fazla kullanır.
Prolaktin - Menstrual döngünün
D)
Oksitosin düzenlenmesi
5. Aşağıdaki grafiklerde bir insanda kandaki gli-
Kalsitonin - Kandaki Ca++ mik-
E) koz, sodyum ve kalsiyum miktarının zamana
Parathormon tarının düzenlenmesi
bağlı değişimi verilmiştir.

Kandaki glikoz miktarı Kandaki Na+ miktarı
2. Kanda osmotik basıncın artışına bağlı ola-

rak,
N
I. böbreğin nefron kanallarından suyun geri N � Vücuda yeterli miktarda iyot alın-
emilmesi maması durumunda tiroksin sal-
gısı azalır ve TSH fazla üretilir.
X Zaman Y Zaman
II. hipotalamusun uyarılması ve ADH sentez-
Palme Yayınevi
Bunun sonucunda ise tiroit bezi

lenmesi Kandaki Ca++ miktarı büyür. Bu duruma basit guatr
denir.
III. böbreğin nefron kanallarının suya geçir-
genliğinin artması
IV. hipofizin arka lobundan kan dolaşımına N
ADH salgılanması
Z Zaman
V. kan hacminin artması (N : Normal düzey)
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdaki- Grafiklerde gösterilen değişimlerin ger-

lerden hangisinde doğru verilmiştir? çekleşmesini sağlayan hormonlar ile ilgili,
A) I – II – IV – V – III I. X → insülin,
B) II – IV – III – I – V II. Y → aldosteron,
C) II – III – IV – V – I III. Z → parathormon
D) III – I – II – IV – V eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
E) IV – II – III – I – V A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

6. Pankreasta üretilen,
I. insülin,
II. amilaz,
3. Kalsitonin ve parathormon antagonist (zıt) III. tripsinojen,
çalışarak aşağıdaki minerallerden hangisi- � Tiroit bezinden salgılanan kalsito-
IV. glukagon
nin hormonu, kandaki kalsiyumun
nin miktarını ayarlar? moleküllerinden hangileri hedef organa (Ca+2) kemiklere geçmesini sağ-
A) Demir B) Klor C) Kalsiyum kan yoluyla taşınır? lar. Ayrıca böbreklerdeki Ca+2’un
A) I ve III B) I ve IV C) II ve III geri emilimini ve bağırsaklarda
D) Sodyum E) Potasyum Ca+2 alınımını da azaltarak kan-
D) II ve IV E) I, III ve IV
daki Ca+2 düzeyini düşürür.
243
Temel Kavramlar 7. Büyüme dönemindeki insanlarda bazı hor- 10. Aşağıdaki şemada endokrin bezler arasındaki
� Paratiroit bezi tiroit bezi üzerinde monların yetersiz salgılanması durumunda geri bildirim mekanizması verilmiştir.
ayrı ayrı bulunan dört küçük bez- oluşan hastalıklar ile ilgili aşağıdaki eşleş-
den oluşur. Bu bezler kalsitonin I
tirmelerden hangisi doğrudur? TEST‹S
hormonu ile zıt çalışan parathor-
H‹POF‹Z BEZ‹
Testosteron
monu (PTH) salgılayarak kandaki Yetersiz salgılanan Oluşan
Ca+2 düzeyini artırırlar. hormon hastalık ACTH
II
A) Tiroksin Tetani Kortizol
B) Glukagon Şeker hastalığı FSH
YUMURTALIK
C) Aldosteron Tunç hastalığı III
D) Kalsitonin Kretenizm
Buna göre numaralandırılmış yerlere gel-
E) Büyüme hormonu Akromegali mesi gereken endokrin bez ve hormonlar
aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
8. Endokrin bezlerin hormon sentezlemesi ve miştir?
� Parathormon, kalsiyumun kemik- salgılaması,
I II III
ten kana geçişini, böbreklerden ve I. sinir sisteminin endokrin bezleri uyarması,
bağırsak villuslarından geri emili- A) FSH Adrenal Progesteron
II. kanda çeşitli maddelerin miktarının değiş-
mini artırır. medulla
mesi,
B) LH Adrenal Östrojen
III. kandaki hormonların endokrin bezleri medulla
uyarması
C) LH Adrenal Progesteron
durumlarından hangilerine bağlı olarak medulla
gerçekleşebilir? D) FSH Adrenal Progesteron
Palme Yayınevi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III korteks
D) II ve III E) I, II ve III E) LH Adrenal Östrojen

korteks
9. Bir insanda bazı hormonların salgılanma me-

kanizmaları aşağıda gösterilmiştir.
� İnsan vücudunda kalsiyum; kemik • Hipotalamus • Kan flekerinin • Stres 11. İnsülin hormonu beyin hücreleri dışında kalan
artmas›
oluşumu, kasların ve sinir sistemi- karaciğer ve kas gibi tüm vücut hücrelerini
RF
nin çalışması, kanın pıhtılaşması,
Otonom kandan glikoz alması için uyararak kanda-
hücre zarının aktif taşıma yapması Hipofiz Pankreas›n sinirler
gibi olaylarda kullanılır. beta hücreleri ki glikoz miktarını azaltır. Beyin hücreleri ise
ACTH Asetilkolin kandan glikoz almak için insülin hormonu ta-
‹nsülin
rafından uyarılmaya gerek duymaz.
Böbrek üstü bezi Böbrek üstü bezi
(korteks) (medulla) Buna göre vücuttaki doku hücrelerinin in-
sülin hormonuna duyarlılıkları ile ilgili aşa-
Kortizol Adrenalin
ğıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
Buna göre, aşağıdaki yorumlardan hangisi A) Beyin hücreleri kandaki glikozu hemen he-
yapılamaz? men her zaman alabilir.
A) Bir hormon başka bir hormonun salgılan- B) Kanda insülin miktarı arttıkça karaciğer
masına neden olabilir. hücrelerinin glikoz kullanımı artar.
B) Kandaki bazı maddelerin miktarının art- C) Kanda insülin miktarı azaldıkça karaciğer
� Parathormon fazla salgılanırsa, ması hormon salgılanmasını uyarabilir. hücrelerinde glikojen sentezi yavaşlar.
kemikten kana fazla miktarda kal- C) Bir endokrin bez hem hormon hem de sinir
siyum geçer ve kandaki kalsiyum D) Kanda insülin miktarı arttıkça beyin hücre-
miktarı artar. Bu durumda kemikler hücreleri tarafından uyarılabilir.
lerinde glikoz kullanımı artar.
zayıflar, kaslar uyartılara yavaş ce- D) Böbreklerinden biri alınan bir bireyde kor-
vap verir ve fazla kalsiyum böbrek-
E) Karaciğer ve kas hücreleri kandan glikoz
tizol ve adrenalin salgısı yapılamaz.
lerde fosfor iyonları ile birleşerek, alabilmek için insülin tarafından uyarılır.
E) Aynı bez birden fazla hormon salgılayabilir.
böbrek taşlarını oluşturur.
1. D 2. B 3. C 4. C 5. B 6. B 7. C 8. E 9. D 10. E 11. D
244
Temel Kavramlar
7. TEST
� Parathormonun az salgılaması du-
rumunda ise kaslarda ağrılı kramp-
1. Bir insanın idrarında glikoza rastlanılması 4. Aşağıdakilerden hangisinde endokrin bez lar ve sürekli titremelerin olduğu
aşağıdakilerden hangisini göstermez? ve salgıladığı hormon yanlış eşleştirilmiştir? tetani hastalığı görülür.
A) Kanındaki glikoz miktarının eşik değerden Endokrin bez Salgıladığı hormon

daha yüksek olduğunu
A) Tiroit Kalsitonin
B) Böbreklerin kandaki fazla glikozun bir kıs-
mını uzaklaştırmakta olduğunu B) Paratiroit Parathormon
C) Pankreasın insülin salgısının yetersiz oldu- C) Böbrek üstü bezi Antidiüretik hormon
ğunu D) Pankreas Glukagon
D) İdrar miktarında ve su içme isteğinde aşırı
E) Yumurtalık Östrojen
artışlar olduğunu
E) Pankreasın glukagon salgısının normal
düzeyin çok altında olduğunu 5. Aşağıdaki grafikte bir hormonun kandaki
miktarının artmasına bağlı olarak düzenlediği
2. Aşağıdaki grafikte erişkin X ve Y bireylerinin fizyolojik aktivitenin hızında meydana gelen
kanındaki tiroksin hormonu miktarının zama- değişim gösterilmiştir.
na bağlı değişimi verilmiştir. Fizyolojik aktivite
h›z›
Kandaki tiroksin miktar›
X � Böbrek üstü bezleri (adrenal bez-

ler), böbreklerin üst kısmına ya-
N pışmış durumdadır. Hücre tipleri,
Kandaki hormon
X miktar› embriyonik kökenleri ve işlevleri
Palme Yayınevi
Y farklı olan iki bezden oluşmuştur.

Zaman Grafiğe göre, Bu bezlerden dış kısımda olana
(N: Normal düzey) adrenal korteks (kabuk), iç kısım-
I. Hedef hücrede belirli bir fizyolojik aktivi- da olana ise adrenal medulla (öz)
Buna göre X ve Y bireylerinde aşağıda- denir.
tenin gerçekleşebilmesi için kandaki hor-
ki değişikliklerden hangisinin gözlenmesi
mon miktarının belirli bir değerin üzerinde
beklenmez?
olması gerekir.
A) X bireyinde kan basıncı artar.
II. Kandaki hormon miktarının aşırı artışı he-
B) Y bireyinde metabolizma hızı azalır. def hücrede fizyolojik aktiviteyi durdurabi-
C) X bireyinde kalp atış hızı azalır. lir.
D) Y bireyinde yorgunluk ve soğuğa karşı di- III. Kandaki hormon miktarının X olması du-
rençsizlik görülür. rumunda fizyolojik aktivite maksimum hız-
E) X bireyinin sinir sisteminde duyarlılık ar- la gerçekleşir.
tarken, Y bireyinde azalır. yorumlarından hangileri yapılabilir?

3. Kandaki insülin miktarının artması gliko-
zun,
I. kan → kas,
II. karaciğer → kan, 6. Aşağıdaki endokrin bezlerden hangisinin
III. kan → karaciğer salgı üretmesi hipofiz bezi tarafından de-
netlenemez?
belirtilen yönlerden hangilerindeki geçiş
hızını artırır? A) Böbrek üstü bezi B) Pankreas
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II C) Tiroit bezi D) Ovaryum � Ön hipofizden salgılanan ACTH
D) I ve III E) I, II ve III E) Testis hormonu adrenal korteks hücre-
lerini uyararak hormon salgılatır.
245
Temel Kavramlar 7. Sağlıklı bir insanda yetersiz su alımına 10. Aşağıdaki şemada adrenal bezin embriyonik
� Kortikosteroitlerin insanda üç tipi bağlı olarak vücudun susuz kalması du- kökenleri farklı olan iki ayrı bezinin uyarılması
bulunur. Bunlar glukokortikoit rumunda salgılanan hormonla ilgili olarak ve bu bezlerden salgılanan hormonlar göste-
(kortizol), mineralokortikoitler (al- aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur? rilmiştir.
dosteron) ve eşey hormonlarıdır.
A) Hipofiz bezinin ön lobunda üretilir ve salgı- Adrenal Bez
lanır. (Böbrek üstü bezi)
B) Kan hacmini azaltır.

C) Az salgılanması durumunda atılan idrarın X Z
Ön Adrenal Adrenal Otonom
hipofiz korteks medulla (sempatik)
yoğunluğu artar. sinirler
D) Çok salgılanması durumunda kanın osmo-
tik basıncı azalır. Aldosteron Y Noradrenalin K
Eşey
hormonları
E) Böbreklerden Na+ geri emilimini artırır.
Buna göre şemada X, Y, Z ve K ile göste-
8. Aşağıdaki şemada kandan böbrek ve kemik- rilen kısımlara gelmesi gereken hormonlar
lere; böbrek ve kemiklerden kana kalsiyum aşağıdakilerden hangisinde doğru göste-
geçişini düzenleyen X ve Y hormonlarının etki rilmiştir?
yönü gösterilmiştir.
X Y Z K
A) ACTH Kortizol Asetilkolin Adrenalin
X
B) GH Kortizol Dopamin Adrenalin
Ca++ Ca++ C) Kortizol ACTH Asetilkolin Androjen
Y
� Kortizol hormonu, kandaki glikoz Kemik Böbrek D) ACTH Androjen Asetilkolin Kortizol
düzeyini artırır. Ayrıca protein ve Palme Yayınevi
Kan E) Asetil- Kortizol ACTH Adrenalin
yağların karbonhidratlara dönüş-
kolin
mesini sağlar. Ayrıca tedavi amaçlı
X ve Y hormonları ile ilgili,
olarak iltihaplanmalarda, alerji ve
romatizma tedavisinde kullanılır. I. X hormonu tiroit, Y hormonu paratiroit be-
zinden salgılanır.
II. X ve Y hormonlarının kandaki miktarı, hi-
potalamustan salgılanan salgılatıcı ve dur-
durucu faktörler tarafından düzenlenir.
11. İnsanda hipofiz bezinin ön lobundan salgıla-
III. Y hormonu böbreklere etki ederek kalsi-
nan ve eşey organlarını uyaran FSH ve LH
yum geri emilimini artırır.
hormonlarına “gonadotropin” adı verilir.
Gonadotropin hormonları ile ilgili,
D) I ve III E) II ve III I. FSH hormonu testis ve yumurtalıkları uya-
rarak gamet oluşumunu sağlar.
9. Böbrek üstü bezleri ve pankreasın salgıla- II. LH hormonu dişi bireylerde ovulasyona
dığı bazı hormonlar, neden olur.
I. kemik ve kandaki kalsiyum miktarının den- III. LH hormonu erkek bireylerde testislerin
gelenmesi, leydig hücrelerinden testosteron üretimini
II. böbrek tübüllerinde sodyum emiliminin uyarır.
hızlanması, IV. Testis ve yumurtalıklarda FSH artışı LH
III. kandaki glikoz düzeyinin dengelenmesi salgısını azaltır.
� Aldosteron hormonu böbrekler-
den sodyum ve klor iyonları ile
olaylarından hangilerinde birlikte rol oy- özelliklerinden hangileri doğrudur?
suyun geri emilimini, böylece kan nar?
A) I ve III B) I ve IV C) I, II ve III
basıncının ve kan hacminin artma-
sını sağlar. Bu yolla kan, hücre ve D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
hücre dışı sıvıların iyon derişimini D) II ve III E) I, II ve III
düzenlemeye yardım eder.
1. E 2. C 3. D 4. C 5. E 6. B 7. D 8. B 9. A 10. A 11. C
246
Temel Kavramlar
8. TEST
� Aldosteron hormonu az salgılanır-
sa; kan basıncı düşer, doku sıvısı
1. Hipofizin ön lobundan salgılanan tropik hor- 3. Besinlerle yeterli miktarda iyot alamayan azalır, sodyum ve potasyum iyon
monların işlevleri aşağıda belirtilmiştir. bir insanda aşağıdaki değişimlerden han- derişimi bozulur. Ayrıca kaslarda
gisi meydana gelir? yorgunluk görülür ve deri yer yer
• FSH ve LH dişi bireylerde folikül olgun- A) Hipofizden salgılanan TSH miktarının azal- tunç rengini alır. Bu duruma addi-
laşması, yumurta üretimi ve ovulasyonda son hastalığı adı verilir.
ması
etkilidir. B) Vücudun hücre metabolizmasında artış
• Erkek bireylerde FSH hormonu sperm üre- C) Tiroit bezinde doku artışı sonucunda bü-
timinde, LH hormonu testosteron hormonu yüme
salgılanmasında etkilidir. D) Tiroit bezinde tiroksin hormonunun sente-
zinde hızlanma
• Büyüme hormonu (STH) dişi ve erkek bi- E) Tiroit bezine ait hücrelerdeki reseptörlerin
reylerde tüm dokularda etkilidir. işlev yapamaması
Buna göre hipofizin ön lop hormonları ile
ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? 4. Aşağıdaki grafikte bir insanın kanındaki K
maddesinin X hormonuna bağlı değişimi gös-
A) Ovaryum ve testislerde FSH ve LH hor- terilmiştir.
monlarını tanıyan reseptörler bulunur.
Kandaki K maddesinin
B) STH, vücut genelini etkileyen bir hormon- miktarı
dur. N
C) LH hormonu erkek bireylerde testislerde

testosteron üretimini uyarır.
D) STH hormonu dişi ve erkek bireylerin go- � Aldosteron hormonu fazla salgıla-
nodları üzerinde de etkili olabilir. nırsa, kan basıncı yükselir ve doku
X hormonunun sıvı artar. Aldosteron yok olduğun-
E) FSH hormonu dişi bireylerde yumurtalık- miktarı
Palme Yayınevi
da ise ölüm meydana gelir.

tan LH üretimini uyarır. Grafiğe göre K maddesi ve X hormonu ile
ilgili,
2. Aşağıdaki şemada kan şekerinin normal dü- K maddesi X hormonu
zeyin altına düşmesi durumunda karaciğer I. Kalsiyum Parathormon
hücrelerinde etkili olan hormonlar numaralan-
II. Glikoz Glukagon
dırılarak gösterilmiştir.
Pankreas›n III. Sodyum Aldosteron
Düşük
alfa hücrelerinin kan şekeri
uyar›lmas› eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
(N : Maddenin kandaki normal değeri)

I
Glikojen
Böbrek üstü
Normal Glikoz II bezinin öz
kan
bölgesi
5. Endokrin sistem ve sinir sistemi ile ilgili,
şekeri Karaciğer
hücresi I. Sinirsel tepkiler hormonal tepkilerden
Bu hormonlar ile ilgili aşağıda yapılan eş- daha hızlı olur. � Adrenal eşey hormonları hem er-
leştirmelerden hangisi doğrudur? II. Hormonal tepkilerin etkisi daha uzun sü- kek hem de dişi bireylerde sal-
I II gılanır. Az da olsa erkek eşey
rer.
hormonu görevi yaparlar. Erkek
A) Adrenalin Glukagon III. Sinirsel uyarılar bazı endokrin bezleri etki- çocuklarda androjen hormonla-
B) Glukagon Kortizol leyerek hormon salgılanmasına yol açar. rı fazla salgılanırsa, zamanından
önce erginliğe ulaşılır. Dişilerde
C) Glukagon Adrenalin ifadelerinden hangileri doğrudur? fazla salgılanması durumunda ise
D) İnsülin Noradrenalin A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II ses kalınlaşır, sakal çıkar, eşeysel
organlar körelir ve erkeksi özellik-
E) İnsülin Adrenalin D) II ve III E) I, II ve III ler belirginleşir.
247
Temel Kavramlar 6. Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangileri si- 9. Bir bebeğin annesini emmesi, göğüs uçların-
� Adrenal medulladan adrenalin nerjist (benzer fizyolojik işleve sahip) ola- daki sinirleri uyarır ve beyindeki hipotalamus,
(epinefrin) ve noradrenalin (nore- rak etki gösterir? hipofiz bezinden oksitosin hormonunun salgı-
pinefrin) hormonları salgılanır. Bu lanmasını etkiler. Oksitosin hormonu da meme
hormonlar pozitif ve negatif stres
A) Kortizol – İnsülin
bezlerinden sütün salgılanmasını sağlar.
durumlarında sempatik sinirlerin B) Adrenalin – Glukagon
Buna göre,
adrenal medullayı uyarması so- C) Parathormon – Kalsitonin
nucu salgılanır. I. Sinir ve endokrin sistemleri birbirinden ba-
D) Aldosteron – Glukagon
ğımsız olarak çalışır.
E) Tiroksin – İnsülin
II. Bir hormonun salgısının artması diğer hor-
monun salgısını azaltabilir.
7. Aşağıdaki şemada kandaki kalsiyum düzeyi- III. Bazı hormonların salgısı sinirsel uyarım
nin fizyolojik olarak olması gereken noktada sonucu gerçekleşebilir.
tutulmasını ve homeostasinin korunmasını yorumlarından hangileri yapılamaz?
sağlayan geri bildirim mekanizması gösteril- A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
miştir. D) I ve III E) II ve III
� Adrenalin hormonu kalp atışını hız- X

10. Aşağıdaki grafikte bir bireyin kanındaki gluka-
landırma, kan basıncını yükseltme,
karaciğer ve kaslardaki glikojen A gon hormonu düzeyi gösterilmiştir.
miktarını azaltma, kan şekerini Kandaki glukagon düzeyi
artırma, kan damarlarının çapını Kalsiyum
değiştirme, göz bebeğini büyütme düzeyi
yüksek
gibi fonksiyonların gerçekleşmesi-
ni sağlar. Homeostasis:
Kan kalsiyum düzeyi
Kalsiyum
düzeyi
Palme Yayınevi N
düşük
Zaman
Y (N : Normal düzey)
Bu birey ile ilgili,
I. kanındaki glikoz miktarının artması,
B
II. kaslarda glikozun glikojen olarak depolan-
Şemaya göre A ve B bezleri ile bu bezler- ması,
den salgılanan hormonlar aşağıdakilerden III. karaciğerde depolanan glikojenin hidrolizi
� Noradrenalin hormonu nöro hangisinde doğru verilmiştir? olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi
transmitter olarak da işlev görür.
Bu hormon kılcaldamarların kasıl-
beklenir?
A bezi → X hormonu B bezi → Y hormonu
masında etkili olur ve kan basıncını A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
artırır. A) Paratiroit → Kalsitonin Tiroit → Tiroksin
B) Tiroit → Kalsitonin Paratiroit → Tiroksin
11. Hipofiz bezinden salgılanan bazı hormon-
C) Tiroit → Kalsitonin Paratiroit → Parat-
lar ve bu hormonların hedef hücreleri ile
hormon
D) Paratiroit → Parathor- Tiroit → Kalsitonin
doğru değildir?
mon
E) Paratiroit → Tiroksin Tiroit → Parathormon Hormon Hedef hücre
A) TSH Tiroit
8. Aşağıdaki hormonlardan hangisi hipotala- B) Prolaktin Meme bezleri
musta üretilip, hipofizin arka lobunda de-
polanır ve gerekli durumlarda kana salgıla- C) Büyüme hormonu Kemik
nır?
� Adrenal medulla hormonları strese D) ACTH Adrenal korteks
karşı kısa süreli tepkiler oluşturur- A) Oksitosin B) ACTH C) TSH
ken, adrenal korteks hormonları D) Prolaktin E) STH E) Oksitosin Yumurtalık
uzun süreli tepkiler oluşturur.
1. E 2. C 3. C 4. E 5. E 6. B 7. C 8. A 9. C 10. C 11. E
248
Temel Kavramlar
9. TEST
� Eşeysel bezler dişilerde yumurtalık
(ovaryum), erkekler de er bezleri
1. Aşağıdaki bezlerden hangisi karşısındaki 4. Aşağıdaki grafiklerde, bir insanın kanındaki (testis) adını alır. Bu bezler eşeysel
salgı maddesini bir kanal ile vücut boşlu- kalsiyum, glikoz ve NaCl (tuz) miktarının za- olgunluğa ulaştıktan sonra hipofiz
bezinin denetiminde çalışır.
ğuna bırakır? mana bağlı değişimi gösterilmiştir.
A) Hipofiz bezi → Prolaktin Kandaki Ca++ miktarı Kandaki glikoz miktarı
B) Paratiroit bezi → Parathormon
N N
C) Pankreas bezi → Pankreas özsuyu
D) Tiroit bezi → Kalsitonin
Zaman Zaman
E) Böbrek üstü bezi → Kortizol t t
I II
Kandaki NaCl miktarı
2. Aşağıda böbrek üstü bezine (adrenal bez) ait
� Steroit yapılı olan eşeysel hormon-
kabuk (korteks) ve öz (medulla) bölgeleri gös- N lar, büyüme ve gelişmeyi düzenle-
terilmiştir. menin yanı sıra, üreme döngülerini
ve eşeysel davranışları kontrol
Zaman
t eder.
Adrenal
(N: Normal düzey) III
korteks (X)
Buna göre, grafiklerde “t” anından sonraki
Adrenal değişimlere neden olan hormonlar aşağı-
medulla (Y) dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
I II III
A) Parathormon İnsülin Aldosteron
X ve Y kısımları ile ilgili,
B) Kalsitonin Glukagon Aldosteron
I. X kısmından salgılanan hormon çeşidi, Y � Yumurtalıktan östrojen ve proges-
C) Parathormon Glukagon Kortizol teron hormonları salgılanır. Östro-
Palme Yayınevi
kısmından salgılanan hormon çeşidinden jen hormonu eşeysel olgunlaşmayı

daha fazladır. D) Kortizol İnsülin Aldosteron
düzenler. Ayrıca ikincil dişilik özel-
II. X kısmında ACTH hormonunu tanıyan re- E) Kalsitonin İnsülin Kortizol liklerinin gelişimini sağlar.
septörler bulunur.
III. Y kısmından hormon salgılanması sempa- 5. Bazı hormonların eksikliğine bağlı olarak üç
tik sinirler ile kontrol edilir. farklı bireyde yapılan incelemelerde,
· 1. bireyde idrar miktarının normalden fazla
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III ve seyreltik olduğu, ancak idrarında gliko-
za rastlanmadığı,
· 2. bireyde ağrılı kas kasılmaları, kramplar
3. Aşırı sevinç, soğukta kalma ya da yaşamı teh- � Progesteron hormonu ise döl ya-
ve titremeler olduğu, tağını uygun hale getirerek embri-
dit eden durumlarda böbrek üstü bezinin öz
· 3. bireyde kalp atış hızının yavaşlaması, yonun buraya tutunmasında etkili
(medulla) kısmından adrenalin hormonu salgı- olur.
uyuşukluk ve üşüme olduğu
lanır.
tespit ediliyor.
Bir insanın pozitif veya negatif stres du-
rumlarında kanındaki adrenalin düzeyinin Buna göre, bu üç bireyde belirtilen durum-
yükselmesi, lara aşağıdaki hormonlardan hangisinin
I. metabolizma hızının artması, eksikliği neden olmuştur?
II. sindirim işlevlerinin hızlanması, 1. birey 2. birey 3. birey
III. kalbe, beyne ve iskelet kaslarına giden A) İnsülin Kalsitonin Tiroksin
kan miktarının artması, � Testisler, başlıca hormonu testos-
B) ADH Kalsitonin Adrenalin
IV. kan basıncının yükselmesi teron olan androjenleri sentezler.
C) İnsülin Parathormon TSH Testosteron hormonu spermlerin
durumlarında hangilerine yol açar?
olgunlaşmasını ve ikincil erkeklik
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) ADH Parathormon Tiroksin
özelliklerinin gelişiminden sorum-
D) I, III ve IV E) II, III ve lV E) Glukagon Kalsitonin Tiroksin ludur.
249
Temel Kavramlar 6. İnsan vücuduna ait aşağıdaki yapılardan 9. Hücre matabolizmasında etkili olan tirok-
� Pankreas hem ekzokrin (dış salgı) hangisi hormon üretmez? sin hormonunun kandaki miktarına bağlı
hem de endokrin (iç salgı) işlevi A) Pankreas B) Hipotalamus olarak hücrede tüketilen oksijen miktarı ve
olan karma bezdir. üretilen karbondioksit miktarının değişimi
C) Süt bezleri D) Testis aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleşti-
E) Paratiroit bezi rilmiştir?
Kandaki Hücrede Hücrede
7. Aşağıdaki şemada, erkek bireylerde hipotala- tiroksin tüketilen üretilen
miktarı O2 miktarı CO2 miktarı
mus, hipofiz ve testis arasında hormon salgı-
A) Fazla Artar Azalır
lanmasını düzenleyen geri bildirim mekaniz-
ması gösterilmiştir. B) Az Azalır Artar
C) Fazla Artar Artar
Hipotalamus
D) Az Artar Artar
K
E) Fazla Azalır Azalır
Hipofiz
: (+) uyarım 10. Sağlıklı bir dişi bireyin vücudunda gerçek-
� Pankreasta langerhans adacıkları L : (-) geri bildirim leşen,
denilen ve dolaşım sistemine iki
temel hormon salgılayan endokrin Testis
İkincil eşey karak- Menstrual döngü
hücre kümeleri bulunur.
terlerinin meydana sürecinde ovulas-
gelmesini sağlar. yonu sağlar.
M
I II
Şemada verilen K, L ve M hormonları ile il-
gili,
Böbreklerden sod-
I. Hipotalamustan salgılanan K hormonu Kandaki kalsiyum
yum ve su geri emi-
miktarının artması, L ve M hormonlarının Palme Yayınevi limini artırır.
salgılanmasını artırır. III IV
II. Kandaki M hormonu miktarının artması,

hipotalamusun K hormunu salgılanmasını Tiroit bezini hor-
mon salgılaması
azaltır.
için uyarır.
III. K hormonu L hormonunun, L hormonu ise V
� Langerhans adacıklarındaki alfa M hormonunun salgılanmasını uyarır.
hücrelerinden glukagon, beta numaralandırılmış olayların düzenlenme-
hücrelerinden insülin hormonu ifadelerinden hangileri doğrudur?
sinde görev yapan hormonlar ile ilgili aşa-
salgılanır. Bu hormonlar kandaki A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III ğıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
glikoz düzeyini ayarlayan, birbirine
D) II ve III E) I, II ve III A) I → Östrojen
zıt etkili (antogonist) hormonlardır.
B) II → Lüteinleştirici hormon
8. Büyüme hormonunun (STH), C) III → Aldosteron
I. gelişme sırasında aşırı üretimi, D) IV → Parathormon
E) V → ACTH
II. ergin bireyde aşırı üretimi,
III. gelişme sırasında normalden az üretimi
11. Tip II şeker hastalığı ile ilgili,
durumunda ortaya çıkabilecek olan büyü-
I. Hedef hücrelerdeki reseptörlerin insüline
me bozuklukları aşağıdakilerden hangisin-
tepki vermemesinden kaynaklanır.
de doğru verilmiştir?
II. Pankreasın beta hücrelerinden insülin sal-
I II III gısı olmaz.
A) Devlik Akromegali Cücelik III. Genellikle 40 yaşından sonra, kilolu ve ai-
� İnsülin hormonu kandaki şeker B) Cücelik Devlik Akromegali lesinde şeker hastalığı olan kişilerde görül-
düzeyini düşürür. Bu hormonun me olasılığı yüksektir.
etkisiyle kandaki glikozun beyin
C) Devlik Cücelik Akromegali
hücreleri dışında kalan tüm vücut D) Akromegali Devlik Cücelik
hücrelerine geçişi hızlanır. Karaci- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
ğer ve kasta glikoz glikojen olarak E) Cücelik Akromegali Devlik
depo edilir.
1. C 2. E 3. D 4. A 5. D 6. C 7. E 8. A 9. C 10. E 11. D
250
Temel Kavramlar
10. TEST
� Glukagon hormonu kandaki glikoz
düzeyini yükseltir. Bu hormonun
1. Aniden karşısına çıkan bir yayaya çarpmamak 3. Kandaki Ca++ düzeyi azalan bir insanda etkisiyle karaciğerdeki depo gli-
için frene basan bir sürücüde kalp atış hızının parathormon, kojen yıkılarak kana glikoz geçişi
sağlanır.
yükseldiği gözleniyor. I. mineralize olmuş kemik matriksinin parça-
Bu bireyde, lanması ve kana Ca++ geçişini uyarmak,
I. sempatik sinirlerin adrenal medullayı uyar- II. Ca++’un böbrek tübüllerinden geri emili-
ması, mini uyarmak,
II. adrenalin hormonunun kalp kası hücrele- III. bağırsaklardaki besinlerden Ca++ alımını
rindeki reseptörlere bağlanması, artırmak
III. duyu organlarında oluşan impulsların bey- olaylarından hangilerinin gerçekleşmesini

ne iletilmesi, sağlayarak kalsiyum iyonlarının homeosta-
zisinde görev alır?
IV. asetil kolin tarafından uyarılan hücrelerden
adrenalin salgısının artması A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
� İnsülin hormonu azlığında ya da
olayları hangi sıra ile gerçekleşir? D) II ve III E) I, II ve III hedef hücrelerin insüline tepkisiz-
liği sonucu şeker hastalığı (Diabe-
ACTH
A) I – III – IV – II B) I – IV üstü
– II –bezi
III
Böbrek tes mellitus) görülür.
4. Ön hipofizden salgılanan,
C) III – IV –Kortizol
I – II D) III – I – IV – II
E) IV – III – II – I
FSH
Hipofiz
Yumurtal›k
FSH TSH
Östrojen
TSH ACTH
2. Tiroit bezi
Aşağıdaki şemada bazı hormonların salgısının I III
Tiroksin
geri bildirim mekanizmasıyla denetlenmesi II
Palme Yayınevi
gösterilmiştir.
hormonları,
( : uyarım, : (–) geri bildirim )
a. tiroit,
ACTH
Böbrek üstü bezi b. erkek ve dişi eşey bezleri,
� Bu hastalıkta kandaki glikoz mik-
Kortizol
c. böbrek üstü bezinin korteksi tarı artar ve fazla glikoz idrarla
FSH atılır. Vücut hücreleri yeterli glikoz
Hipofiz
Yumurtal›k yapılarından hangilerini uyararak hormon

alamadığı için enerji kaynağı ola-
Östrojen salgılanmasını sağlarlar? rak yağ ve proteinleri kullanır. Bu
TSH I II III hastalarda idrar miktarında artma
Tiroit bezi ve su içme isteği görülür.
Tiroksin A) a b c
B) b a c
Bu şemayla ilgili, C) b c a
( : uyarım, : (–) geri bildirim ) D) c b a
I. Hipofiz bezinden salgılanan ACTH mikta-
E) c a b
rının artması, böbrek üstü bezinde üretilen
kortizol miktarını artırır.
II. Tiroit bezinden salgılanan tiroksin miktarı- 5. Dişi memelilerde plasenta ve korpus lute-
nın artması, hipofiz bezinde üretilen TSH um (sarı cisim) tarafından salgılanan hor-
miktarını azaltır. mon çifti aşağıdakilerden hangisinde veril-
III. Hipofiz bezinden salgılanan FSH miktarı- miştir?
� İki endokrin bezin karşılıklı etkileşi-
nın azalması, yumurtalıklarda üretilen öst- A) Östrojen – FSH
mi sonucu bir hormonun kandaki
rojen miktarını artırır. B) FSH – LH miktarının ayarlanmasına geri bil-
yorumlarından hangileri yapılabilir? dirim mekanizması denir. Geri bil-
C) Progesteron – Östrojen dirim mekanizması çoğunlukla ön
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) Prolaktin – Progesteron hipofiz hormonları (tropik hormon)
ile diğer endokrin bezler arasında
D) II ve III E) I, II ve III E) Progesteron – LH görülür.
251
Temel Kavramlar 6. Sağlıklı olan iki bireyden, 8. Şeker hastalığına (diabetes mellitus) sahip
� Tepkiyi başlangıçtaki uyarıya bağ- bireylerde,
• M’nin kanındaki insülin miktarı > glukagon
layan geri bildirim mekanizmasın- I. kandaki glikoz miktarının normalin altına
miktarı,
da hormon salgılanması pozitif ve düşmesi,
negatif geri bildirim mekanizma- • N’nin kanındaki glukagon miktarı > insülin
sı olmak üzere iki yol tarafından miktarı II. besinlerle alınan glikozun bir kısmının id-
kontrol edilir. rarla atılması,
olduğu tespit edilmiştir.
III. idrarla atılan su miktarının artmasına bağlı
Buna göre,
olarak su içme isteğinin azalması
I. M bireyinin kanındaki glikoz miktarı azalır.
durumlarından hangilerinin görülmesi bek-
II. N bireyinin karaciğerinden kanına glikoz lenir?
geçer.
III. M bireyinin idrarında glikoz bulunurken,
N bireyinin idrarında glikoz bulunmaz.
IV. N bireyin tükettiği besinlerdeki karbonhid-
9. Parathormon ve kalsitonin hormonlarının kan-
rat miktarı M bireyinden fazladır.
daki kalsiyum miktarını düzenlenmesi üzerine
olan etkileri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Parathormon Kalsitonin
D) I, II ve III E) I, II ve IV
Kandaki Artırır Azaltır
Ca++ miktarı
7. Aşağıdaki tabloda, insan vücudunda üreti-
Böbrekler- Artırır Azaltır
len bazı hormonlar ve bu hormonlara ait bazı den Ca++
özellikler verilmiştir. emilimi
İdrarla Ca++ Azaltır Artırır
Salgılandığı Hormon Fizyolojik Palme Yayınevi atılımı
� Pozitif geri bildirim mekanizması bez etkisi
Kemiklerdeki Azaltır Artırır
uyarıyı güçlendirerek daha da yük- Tiroit Kalsitonin Kandaki kalsi- Ca++ depo-
sek bir tepkinin oluşmasına neden yum miktarını lanması
olur. Bebeğini emziren annelerdeki
azaltır. Tablodaki verilere göre,
oksitosin salgısı örnek olarak veri-
lebilir. Pankreas Glukagon Kan şekerini I. Kalsitonin hormonu kemik yıkımında, pa-
artırır. rathormon kemik yapımında etkilidir.
Pankreas İnsülin Kan şekerini II. Kandaki kalsiyum miktarının düzenlenme-
azaltır. si parathormon ve kalsitonin hormonları-
Böbrek üstü Adrenalin Kan şekerini nın zıt etkileri ile düzenlenir.
artırır. III. Böbreklerden kalsiyum emiliminin artması
Paratiroit Parathor- Kandaki kalsi- idrarla atılan kalsiyum miktarını azaltır.
mon yum miktarını yorumlarından hangileri yapılabilir?
artırır. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Böbrek üstü Kortizol Kan şekerini D) II ve III E) I, II ve III
artırır.
Tabloya göre,
10. Aşağıdakilerden hangisi strese karşı kısa
I. Aynı hormon farklı endokrin bezlerden sal- süreli tepki veren böbrek üstü bezinin öz
gılanabilir.
bölgesinden salgılanan hormonların etkile-
II. Aynı endokrin bezden salgılanan farklı hor- rinden biri değildir?
monlar aynı fizyolojik etkiyi gösterebilir.
A) Kan basıncında atma
III. Farklı bezlerden salgılanan hormonlar, aynı
fizyolojik etkiyi gösterebilir. B) Sindirim ve böbrek etkinliklerinde artma
yorumlarından hangileri yapılabilir? C) Metabolik hızda yükselme
� Negatif geri bildirim mekanizması,
hormon uyarısını azaltarak ya da A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Kan glikoz düzeyinde artma
yok ederek tepkinin azalmasına D) II ve III E) I, II ve III E) Solunum hızında artma
neden olur.
1. D 2. B 3. E 4. C 5. C 6. A 7. D 8. A 9. D 10. B
252
DERS NOTLARI
253
DERS NOTLARI
254
DERS NOTLARI
255
DERS NOTLARI
256

Palme Yayınları Biyoloji Soru Bankası A

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Palme Yayınları Biyoloji Soru Bankası A

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Biyoloji

Yayına Hazırlama : PALME Dizgi Grafik Birimi

Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. AŞ

Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz,

sistemde yardımcı olacağına inanıyoruz.

Umudunuzun başarıya dönüştüğü bir yıl olması dileğiyle...

Banu KARAAĞAÇ Bilgehan PERİ

ÜNİTE 1 Canlıların Ortak Özellikleri ve GRAFİK YORUMLAMA ................................................ 8

ÜNİTE 2 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ .................................................................................... 22

ÜNİTE 3 HÜCRE .................................................................................................................................44

ÜNİTE 4 EKOLOJİ ............................................................................................................................. 66

ÜNİTE 5 MİKROORGANİZMALAR (Bakteri - Arkebakteri - Protista) ................................................... 100

ÜNİTE 6 CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI ............................................................. 118

ÜNİTE 7 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME ..............................................................................140

ÜNİTE 8 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ................................................................................152

ÜNİTE 9 KALITIM .............................................................................................................................174

ÜNİTE 10 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................212

ÜNİTE 11 ENDOKRİN SİSTEM ........................................................................................................ 232

ÜNİTE 12 DUYU ORGANLARI .............................................................................................................. 8

ÜNİTE 13 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ ...................................................................................... 22

ÜNİTE 14 SİNDİRİM SİSTEMİ.......................................................................................................... 44

ÜNİTE 15 DOLAŞIM SİSTEMİ ........................................................................................................... 56

ÜNİTE 16 VÜCUDUN SAVUNULMASI VE BAĞIŞIKLIK ......................................................................... 80

ÜNİTE 17 SOLUNUM SİSTEMİ .......................................................................................................... 90

ÜNİTE 18 BOŞALTIM SİSTEMİ ......................................................................................................... 112

ÜNİTE 19 ÜREME SİSTEMİ VE EMBRİYONİK GELİŞİM ..................................................................... 132

ÜNİTE 20 GENDEN PROTEİNE (NÜKLEİK ASİTLER - PROTEİN SENTEZİ) .......................................... 152

ÜNİTE 21 BİYOTEKNOLOJİ VE GEN MÜHENDİSLİĞİ ........................................................................ 174

ÜNİTE 22 SOLUNUM ..................................................................................................................... 184

ÜNİTE 23 FOTOSENTEZ ................................................................................................................. 206

ÜNİTE 24 BİTKİLERİN YAPISI ......................................................................................................... 228

ÜNİTE 25 BİTKİLERDE BÜYÜME VE HAREKET ................................................................................ 246

ÜNİTE 26 BİTKİLERDE MADDE TAŞINMASI .................................................................................... 260

ÜNİTE 27 BİTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME............................................................................................ 272

ÜNİTE 2 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ.......................................................................................22

ÜNİTE 3 HÜCRE .................................................................................................................................................... 44

ÜNİTE 5 MİKROORGANİZMALAR (Bakteri - Arkebakteri - Protista) ................................. 100

ÜNİTE 6 CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI ................................................. 118

ÜNİTE 7 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME .......................................................................... 140

ÜNİTE 8 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ........................................................................... 152

ÜNİTE 9 KALITIM ............................................................................................................................................... 174

ÜNİTE 10 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................................. 212

ÜNİTE 11 ENDOKRİN SİSTEM ...................................................................................................................... 232

10 Protein B) Çevresel uyarılara tepki gösterme

� Bu alemlerde bulunan canlıla-

� Hücreler yapısına göre prokar-  Palme Yayınevi yorumlarından hangileri yapılabilir?

Güneﬂ ›ﬂ›€›ndan gelen 1,000,000 J enerji

Bu piramite göre birincil tüketiciler üretici

ganik maddeleri organik maddelere çevi- � Ototrof organizmalar inorganik

Tablodaki verilere göre kaplumbağa aşağı- D) Sıcaklığın optimum değerinden itibaren

� Ototrof canlılar organik besin

asitin zincire eklenmesi, 25 50 75 100 25 50 75 100

� Tüm canlılar besin monomer- 75

lerini solunum reaksiyonları ile A) Basit organik moleküllerden kompleks or- 50

Progesteron Numaralandırılmış basamaklardan hangi-

A) Yalnız llI B) l ve ll C) l ve III

yorumlarından hangileri yapılabilir? nomerleri daha küçük bileşen-

� Hücrede meydana gelen ya- 300 3.0

Bu ormanda 70 yıllık süreçte meydana ge- 1 1

len değişimler ile ilgili,

ll. Sadece A türünün yoğunluğu artmıştır. C) D)

birleştirilerek daha karmaşık 2

dir. Bu olaylar sırasında ATP

4. Aşağıdaki grafikte üç farklı enzim aktivitesinin

� Hücreler yapısına göre prokar- Palme Yayınevi yorumlarından hangileri yapılabilir?

lerin hayatta kalma oranlarını olumsuz