Awangarda XX w.

– Katarzyna Kobro

Awangarda XX w. – Katarzyna Kobro

 Awangarda XX w. – Katarzyna Kobro
Katarzyna Kobro, „Akt kobiecy – siedząca”, 1925-1927 ; 1994 (odlew), cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0

Ważne daty
1914 – wybuch I wojny światowej

1917 – wybuch rewolucji październikowej

1917 – pierwsza prezentacja Fontanny Duchampa

1918 – zakończenie I wojny światowej, odzyskanie przez Polskę niepodległości

1919 – traktat wersalski i utworzenie Ligi Narodów

1927 – pojawienie sie w kinie dźwięku

1933 – Hitler obejmuje władzę

1936‑1939 – wojna domowa w Hiszpanii

1937 – wystawienie Guernicy Pabla Picassa w Paryżu

1939 – wybuch II wojny światowej

Scenariusz lekcji dla nauczyciela 

Scenariusz zajęć do pobrania.
Plik o rozmiarze 61.52 KB w języku polskim

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1) odróżnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury rozumianej jako całokształt
dorobku ludzkości, ze zrozumieniem używa określeń: kulturowy i kulturalny;
6) posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana,
subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz
praktyk kulturowych.

Nauczysz się

definiować awangardę;

wymieniać i krótko charakteryzować najważniejsze nurty awangardy przedwojennej;

wymieniać najważniejszych twórców przedwojennej awangardy w sztukach wizualnych;

rozróżniać w jakim stylu zostało stworzone dane dzieło sztuki;

charakteryzować twórczość Katarzyny Kobro;

porównywać i analizować teksty kultury, jakimi są dzieła sztuki.

Katarzyna Kobro
 1

1. Katarzyna Kobro należała w Polsce do takich grup artystycznych jak Blok, Praesens i a.r. (awangarda
rzeczywista lub artyści rewolucji). Była w redakcji pisma Forma, razem z Władysławem Strzemińskim
napisała książkę Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego (1931).

Katarzyna Kobro nad Zatoką Ryską, Łotwa, lato 1924, polskieradio.pl, CC BY 3.0

Katarzyna Kobro – jedna z najwybitniejszych rzeźbiarek awangardy, urodziła się 26 stycznia 1898 r.
w Moskwie, a zmarła 21 lutego 1951 r. w Łodzi. Miała korzenie łotewsko‑rosyjskie. W 1916 r. w szpitalu
w Moskwie poznała Władysława Strzemińskiego. W latach 1917‑1919 studiowała rzeźbę w moskiewskiej
Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury. Należała do Związku Zawodowego Artystów Malarzy miasta
Moskwy, w którym działali także Kazimierz Malewicz, Olga Rozanowa, Władimir Tatlin, Aleksander
Rodczenko. Po trzecim roku studiów artystka wyjechała do Smoleńska, gdzie w 1920 r. wzięła ślub
z Władysławem Strzemińskim. W Smoleńsku utrzymywała kontakty z konstruktywistami: Kazimierzem
Malewiczem i Władimirem Tatlinem, których sztuka była jedną z inspiracji dla dalszej twórczości Kobro.
Później Kobro i Strzemiński wyjechali do Wilna, Rygi, a następnie osiedlili się w Polsce. Mieszkali
w Koluszkach i w Łodzi, gdzie oboje zmarli.

Warto wiedzieć

Blok – polska grupa artystyczna, powstała w Warszawie w 1924. Bezpośredni impuls powstania, to
Wystawa Nowej Sztuki w Wilnie w 1923 oraz powrót z Berlina Henryka Berlewiego, który wysunął
pomysł utworzenia grupy. Pierwszą manifestacją była Wystawa bloku kubistów, suprematystów
i konstruktywistów w salonie samochodowym w Warszawie w marcu 1924. Do grupy należeli m.in.
Henryk Berlewi, Jan Golus, Witold Kajruksztis, Karol Kryński, Katarzyna Kobro, Edmund Miller, Maria
Niczy‑Borowiakowa, Maria Puciatycka, Aleksander Rafałowski, Mieczysław Szulc, Henryk Stażewski,
Władysław Strzemiński, Mieczysław Szczuka, Teresa Żarnowerówna – przy czym ta ostatnia czwórka
odgrywała w grupie czołową rolę. Byli to artyści hołdujący przede wszystkim plastyce
bezprzedmiotowej, zgodnie z panującymi wówczas tendencjami w awangardowej plastyce światowej:
radzieckim suprematyzmem i konstruktywizmem oraz holenderskim neoplastycyzmem grypy De Stijl.
Dążyli do maksymalnej prostoty racjonalności, czystych form plastycznych, bez udawanego świata
tematycznych zawikłań. Odrzucali tradycję sztuki i wszelkie naśladowania natury, inspirując się
osiągnięciami cywilizacji technicznej, maszyny, miasta i nowoczesnego wyrobu przemysłowego.
W procesie tworzenia wysuwali na pierwszy plan pracę kolektywną, mechanizację środków, ekonomię
materiału. W latach 1921‑1926 grupa wydała 11 numerów czasopisma Blok, popularyzującego zwłaszcza
polskie osiągnięcia. Idee grupy, która rozpadła się na początku 1926, były kontynuowane przez inne
późniejsze ugrupowania awangardowe: a.r. i Praesens. Źródło)

Praesens – grupa plastyków i architektów awangardy konstruktywistycznej powstała w Warszawie

w następstwie rozpady grupy Blok, w bezpośrednim związku z Międzynarodową Wystawą
Architektury Nowoczesnej w 1926, jest to także nazwa czasopisma. Z inicjatywy architekta S. Syrkusa
członkowie Boku, którzy nie podzielali utylitarystycznych poglądów M. Szczuki i T. Żarnower, połączyli
 się pod typowym dla konstruktywizmu hasłem architektonizacji sztuk, tzn. podporządkowania plastyki
architekturze funkcjonalnej na drodze skonstruowania nowego społeczeństwa. Do najaktywniejszych
członków grupy należeli: H. Stażewski, K. Kobro, W. Strzemiński, M. Nicz‑Borowiakowa, A. Rafałowski,
architekci B. Lachert i J. Szanajca. W pierwszej wystawie w Warszawie wzięli udział m.in. K.
Podsadecki, A. i Z. Pronaszko. Najbardziej spektakularnym wstąpieniem grupy był udział w PWK
w Poznaniu (opracowanie dwóch pawilonów), a także edycja książek w serii Biblioteka Praesensu (m.in.
Unizm Strzemińskiego). Nasilająca się, zgodnie z zresztą z złożeniami programowymi przewaga
architektów w grupie doprowadziła w 1929 do odejścia większości plastyków, którzy następnie założyli
grupę a.r.. Drugi i ostatni numer czasopisma wyszedł w 1930 (m.in. fundamentalny dla funkcjonalizmu
tekst Syrkusa). Idee wypracowane w kręgu Praesens owocowały w polskiej architekturze lat 30. Dla
plastyki konstruktywistycznej epizod ten miał znaczenie nieporównywanie mniejsze od heroicznego
okresu Bloku. Źródło)

A.r. – artyści rewolucyjni – polska grupa artystyczna powstała w 1929, gdy to z grupy Praesens
wystąpili: Władysław Strzemiński, Katarzyna Kobro‑Strzemińska i Henryk Stażewski. Dołączyli
wówczas do nich przedstawiciele awangardy poetyckiej: Julian Przyboś i Jan Brzękowski, który właśnie
rozpoczął w Paryżu wraz z Wandą Chodasiewicz‑Grabowską (uczennica, a potem żona Fernarda
Légera) wydawanie czasopisma międzynarodowej awangardy Art Contemporian – Sztuka Współczesna.
Ułatwiło to a.r. nawiązanie kontaktów z czołowymi wówczas artystami awangardy; dzięki darom,
zapoczątkowano w 1931 r. cenną, międzynarodową kolekcję sztuki nowoczesnej w łódzkim Muzeum
Historii i Sztuki. Członkowie grupy prowadzili działalność w Łodzi, pragnęli zrealizować ideę integracji
plastyki, architektury i poezji nowoczesnej. Hołdowali formom abstrakcyjnym, opartym na zasadach
matematycznych, na istniejących obiektywnie prawach, wolnych od czynników subiektywnych,
podkreślając jednocześnie społeczne zadania sztuki, która powinna kształtować codzienne otoczenie
człowieka. W dążeniu do maksymalnej zwięzłości formy byli bliscy twórcom radzieckiego
konstruktywizmu i holenderskiej grupie De Stijl. Teoretykiem grupy był Władysław Strzemiński.
Wydawali periodyk Komunikaty a.r. oraz Bibliotekę a.r., publikując teksty istotne dla awangardowej
myśli o sztuce. Najliczniejszy zbiór prac członków grupy znajduje się w Muzeum Sztuki w Łodzi. Źródło

Twórczość
W 1920 r. Katarzyna Kobro stworzyła swoją pierwszą rzeźbę, którą znamy jedynie z fotografii,
asamblażową ToS 75 – Struktura łączącą elementy kubizmu i futuryzmu. W Smoleńsku powstały także
Konstrukcje wiszące (również znane jedynie z fotografii, rekonstrukcji dokonał w latach 60. XX w. Janusz
Zagrodzki, biograf artystki). Należały one do eksperymentów kinetycznych i zdawały się przeczyć prawu
grawitacji. Zostały wykonane z kawałku metalu, drewna i szkła. Inspiracji do elipsoidalnej formy można
doszukiwać się w pracach Kazimierza Malewicza i Aleksandra Rodczenki.

1
1. Osiem projektów rzeźbiarskich wykonanych w latach 1920‑1935 zaginęło. Janusz Zagrodzki
zrekonstruował obie Kompozycje wiszące oraz dwie Rzeźby abstrakcyjne (1924) i Kompozycję
przestrzenną (1931). Nie udało się natomiast odtworzyć aktów z lat 30. XX w. Wśród prac zaginionych na
pewno znajduje się jeszcze jedna praca malarska (Kompozycja abstrakcyjna, 1924‑26) i dwa projekty
architektoniczne (Projekt kabiny tytoniowej, wykonany razem z Władysławem Strzemińskim w latach
1927‑28, oraz Projekt przedszkola funkcjonalnego z lat 1932‑34).

Katarzyna Kobro, „Kompozycja wisząca (1)”, 1921, zbiory.muzeumsztuki.pl, CC BY 3.0

1. Jednak kompozycje rzeźbiarki nie zostały dobrze przyjęte podczas w wystawy grupy Praesens
w warszawskiej Zachęcie w 1926 r. Jej prace zostały ocenione jako bezużyteczne i nie mogły być nazwane
rzeźbami, ponieważ rzeźba ma polegać na modelowaniu bryły. Prace Katarzyny Kobro dobrze
przyjmowane i rozumiane były jedynie w kręgach awangardowych, pomimo tego stały się prekursorskie
w sztuce europejskiej.

Katarzyna Kobro, „Rzeźba przestrzenna”, 1928, Wikiart, Fair use

Na początku artystycznej drogi, Katarzyna Kobro miała wsparcie we Władysławie Strzemińskim, który
w 1922 r. pisał o niej jako najzdolniejszej z młodych rzeźbiarzy i dodając: [...] zjawiskiem o znaczeniu
europejskim są jej rzeźby suprematyczne. Jej prace są prawdziwym krokiem naprzód, zdobywaniem
wartości niezdobytych, nie są naśladownictwem Malewicza, a twórczością równoległą. (Cyt. za
http://culture.pl/pl/tworca/katarzyna‑kobro)

Jednak kompozycje rzeźbiarki nie zostały dobrze przyjęte podczas w wystawy grupy Praesens
w warszawskiej Zachęcie w 1926 r. Jej prace zostały ocenione jako bezużyteczne i nie mogły być nazwane
rzeźbami, ponieważ rzeźba ma polegać na modelowaniu bryły. Prace Katarzyny Kobro dobrze
przyjmowane i rozumiane były jedynie w kręgach awangardowych i stały się prekursorskie w sztuce
europejskiej.

Katarzyna Kobro, Kompozycja przestrzenna (6)

Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Lata twórczości
Najlepszym okresem twórczości Katarzyny Kobro były lata 1925‑1936, kiedy to pojawiła się nowa
koncepcja rzeźby, odrzucająca widzenie rzeźby jako bryły.Należy stanowczo i bezpowrotnie raz na
zawsze uświadomić sobie, że rzeźba nie jest ani literaturą, ani symboliką, ani indywidualną
psychologiczną emocją. Rzeźba jest wyłącznie kształtowaniem formy w przestrzeni. [...] Jej mową jest
forma i przestrzeń. [...] Rzeźba stanowi część przestrzeni, w jakiej się znajduje. [...] Rzeźba wchodzi
w przestrzeń, a przestrzeń w nią. Przestrzenność budowy, łączność rzeźby z przestrzenią, wydobywa
z rzeźby szczerą prawdę jej istnienia. Dlatego w rzeźbie nie powinny być kształty przypadkowe. Powinny
być tylko te kształty, które ustosunkowują ją do przestrzeni, wiążąc się z nią. Bryła jest kłamstwem wobec
istoty rzeźby. [...] Obecnie bryła należy już do historii i jest piękną bajką przeszłości. Łącząc się
z przestrzenią, nowa rzeźba powinna stanowić najbardziej skondensowaną i odczuwalną część tej
przestrzeni. Osiąga to, ponieważ kształty jej przez swe uzależnienie wzajemne tworzą rytm wymiarów
i podziałów. Jedność rytmu powstaje wskutek jedności jego skali obliczeniowej. Harmonia jedności jest
zewnętrznym objawieniem liczby. (Europa nr 2, 1929, odpowiedź Katarzyny Kobro na ankietę dotyczącą
stanu sztuki. Cyt. za: http://culture.pl/pl/tworca/katarzyna‑kobro).

1. Rzeźba była analizą przestrzeni i rytmów, miała organizować przestrzeń oraz współistnieć z nią. Obiekt
i otoczenie miały się wzajemnie przenikać. Katarzyna Kobro swoje prace wykonywała na podstawie
dokładnych obliczeń matematycznych, miały one ścisłe proporcje. Kompozycje najczęściej malowała na
biało‑czarno‑szaro lub czarno‑szaro‑żółto‑czerwono‑niebiesko (kolory wymienione przez holenderskiego
artystę Pieta Mondrin’a).

Katarzyna Kobro, „Kompozycja przestrzenna (2)”, 1928, Wikiart, Fair use

Grupa a.r., w której działała Katarzyna Kobro (obok m.in. Władysława Strzemińskiego, Henryka
Stażewskiego, Jana Przybosia, Jana Brzękowskiego) była inicjatorem powstania w 1931 r. w Muzeum
Miejskim Historii i Sztuki im. J. i K. Bartoszewiczów w Łodzi Międzynarodowej Kolekcji Sztuki
Nowoczesnej. Władysław Strzemiński i Katarzyna Kobro zgromadzili za darmo prace takich artystów, jak:
Fernand Leger, Theo van Doesburg, Georges Vantongerloo, Jean Arp, Sophie Tauber‑Arp, Enrico
Prampolini czy Max Ernst.

W 1936 r. Katarzyna Kobro urodziła córkę Nikę. Ciężka sytuacja materialna, choroby dziecka, problemy
małżeńskie z Władysławem Strzemińskim, wojenna tułaczka i choroba nowotworowa artystki
spowodowały, że Kobro praktycznie przestała tworzyć. W okresie powojennym pozostało po niej tylko
kilka gipsowych aktów i pejzaże z Siemiatycz. Część prac Katarzyny Kobro zaginęła lub została
zniszczona podczas okupacji. Niektóre są znane tylko z fotografii. Należyte miejsce w historii sztuki
artystka zaczęła odzyskiwać od lat 60. XX w.

Bardzo ważnym wydarzeniem dla polskiej awangardy było otworzenie w 1948 r. w łódzkim Muzeum
Sztuki Sali Neoplastycznej, wg projektu Władysława Strzemińskiego, w której prezentowano dzieła
awangardy. Wśród wystawianych prac pojawiły się rzeźby Katarzyny Kobro, jednak artystka nie została
zaproszona na otwarcie. Sala Neoplastyczna została zamknięta już w 1950 r., ponieważ sposób
prezentowania oraz same dzieła nie wzbudziły zadowolenia wśród władz.
 1

1. Bardzo ważnym wydarzeniem dla polskiej awangardy było otworzenie w 1948 r. w łódzkim Muzeum
Sztuki Sali Neoplastycznej, wg projektu Władysława Strzemińskiego, w której prezentowano dzieła
awangardy. Wśród wystawianych prac pojawiły się rzeźby Katarzyny Kobro, jednak artystka nie została
zaproszona na otwarcie. Sala Neoplastyczna została zamknięta już w 1950 r., ponieważ sposób
prezentowania oraz same dzieła nie wzbudziły zadowolenia wśród władz.

Katarzyna Kobro, „Akt kobiecy – siedząca”, 1925-1927 ; 1994 (odlew), cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0

Awangarda XX w.
Słowo awangarda pochodzi z języka francuskiego od avant garde i oznacza straż przednią. Jest to
nowoczesna, eksperymentująca sztuka, która wyprzedza swój czas. Twórcy awangardowi poszukiwali
własnego stylu. Awangarda jest sztuką nienaśladującą i potrzebującą innego języka wyrazu. Koncepcje
awangardowe pojawiły się ok. 1910 r. W Niemczech awangarda została nazwana sztuką zwyrodniałą.

Awangarda nie jest sztuką jednolitą, w jej obrębie powstały różne nurty. Poniżej omówimy tylko niektóre
z nich:

FOWIZM – kierunek w malarstwie francuskim w latach 1905‑1908. Od niego rozpoczęła się rewolucja
w malarstwie i to właśnie on miał wielki wpływ m.in. na powstanie niemieckiego ekspresjonizmu. Obrazy
fowistyczne charakteryzują się dużymi płaskimi plamami, kontrastującymi zestawieniami
kolorystycznymi i syntetycznym rysunkiem na granicy deformacji. W tym przypadku kolor miał służyć
pokazaniu emocji;

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Henri Matisse, Andre Derain, Maurice de Vlaminck.

KUBIZM – kierunek w malarstwie i rzeźbie, który starał się odpowiedzieć na pytanie jak przedstawić
trzeci wymiar na płaszczyźnie. Kubiści odrzucali zasadę perspektywy zbieżnej. Formy na obrazach
zostały ograniczone do brył geometrycznych. Wyróżniamy 3 fazy kubizmu: prekubizm (1906‑1909),
kubizm analityczny(1909‑1911), kubizm syntetyczny (1912‑1914).

W prekubiźmie postały m.in. Panny z Avignon Picassa – zgeometryzowane ciała, brak tradycyjnej
perspektywy. W kubizmie analitycznym artyści pokazywali jeden przedmiot z kilku punktów widzenia,
obrazy zostały zdominowane przez szarości i brązy, z kolei w syntetycznym – wprowadzili większą gamę
kolorystyczną, pojawiła się płaskość form.

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Pablo Picasso, Georges Braque, Fernand Leger, Francis Picabia.

FUTURYZM – kierunek w sztuce, który powstał na początku XX w. we Włoszech. Źródłem inspiracji dla
futurystów był postęp techniczny i industrializacja. Stara kultura, tradycje, dziedzictwo były wg nich
hamulcem rozwoju. Dlatego jednym z haseł futuryzmu była likwidacja bibliotek, muzeów. Ulubionym
tematem futurystów było miasto, jego szybkie życie, zlewające się tłumy ludzi, maszyny. Próbowali nadać
malarstwu czwarty wymiar – czas. Starali się pokazać w obrazach położenie obiektu w kilku różnych
momentach jednocześnie.

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Umberto Boccioni, Giacomo Balla, Carlo Carra, Gino Severini, Filippo
Tomasso Marinetti (jeden z twórców i głównych teoretyków futuryzmu, autor Manifestu futuryzmu
z 1909 r.)

Carlo Carra, „Pogrzeb anarchisty Galli”, 1910-1911, Wikiart, Domena Publiczna US

Oskar Kokoschka, „Chusta Weroniki”, 1909, Wikiart, Domena Publiczna US

EKSPRESJONIZM – kierunek narodził się w Niemczech. Ekspresjoniści czerpali z dorobku Edwarda

Muncha, Paula Gauguina i Vincenta van Gogha. Sprzeciwiali się renesansowej perspektywie, ale
odwoływali się do późnogotyckich drzeworytów i sztuki polinezyjskiej oraz afrykańskiej. Prace ich miały
silnie wpływać na psychikę odbiorcy. Prace ekspresjonistów charakteryzują się kontrastowym
zestawieniem kolorów, grubą, wręcz prymitywną kreską, konturem. Forma prac miała być bardzo zwarta,
aby wzmocnić przekaz. W czasach III Rzeszy Niemcy zaliczyli prace ekspresjonistów do sztuki
zdegradowanej i zniszczyli kilka tysięcy dzieł (jedynie Ernsta Ludwiga Kirchnera – ponad 600 obrazów).

Warto wiedzieć
 Najważniejsi przedstawiciele: Ernst Ludwig Kirchner, Emil Nolde, Wassily Kandinsky, Franc Marc, Paul
Klee, Oskar Kokoschka, Egon Schiele.

DADAIZM – ruch powstał niezależnie w Szwajcarii (Zurych) oraz Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork).
Głównym hasłem dadaizmu było zerwanie z tradycją, swoboda i dowolność wyboru środków
artystycznego wyrazu. Dziełem sztuki mogło stać się wszystko – każdy przedmiot wybrany przez artystę,
który nie posiadał wartości użytkowej i estetycznej (ready‑made – przedmiot gotowy). Prace dadaistów
przypominały rysunki techniczne. Poprzez zmianę statusu przedmiotu - od użytkowego do dzieła sztuki
- dadaiści chcieli zwrócić uwagę odbiorców na otaczający świat i zmienić status dzieła sztuki jako
świątyni. W Europie jednym z impulsów powstania ruchu dadaistów był koszmar wojny. Artyści odrzucali
stare mieszczańskie wartości i tradycje. Skoro nie potrafiły one uchronić świata od wojen, to należy
szukać ratunku w intuicji oraz irracjonalności.

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Marcel Duchamp, Hans Arp, Max Ernst, Francis Picabia, Kurt Schwitters,
Tristian Tzara.

SURREALIZM – powstał w Paryżu wśród kręgu artystów skupionych wokół poety André Bretona.
Inspiracją dla surrealistów była psychoanaliza Freuda, spirytualizm i marksizm. Chcieli oni stworzyć
sztukę wywodząca się z podświadomości, autentyczną i automatyczną, do której dostęp blokuje rozum.
Inspiracją były także sny. Malowali je m.in. Dali i Ernst. Co ważne, surrealiści dbali o szczegóły i pomimo
tematów, ich dzieła były bardzo realistyczne.

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Salvador Dali, Max Ernst, Rene Magritte, Giorgio de Chirico, Joan Miro.

Władimir Tatlin, „Pomnik Trzeciej Międzynarodówki”, 1919-1920, Wikiart, Domena Publiczna US

KONSTRUKTYWIZM – kierunek w sztuce abstrakcyjnej, który powstał w 1913 r. w Rosji, na bazie kubizmu
i futuryzmu. Nazwa wzięła się od konstruowania dzieła. Konstruktywiści posługiwali się prostymi
figurami geometrycznymi: kołem, kwadratem, trójkątem. Dzieło miało oddziaływać na widza przez
napięcia wynikające z relacji między elementami. Istotą dzieła nie były więc same elementy, ale właśnie
relacje między nimi. Sztuka konstruktywistyczna miała oddawać postęp techniczny, zrywać
z indywidualizmem i improwizacją. Jednym z postulatów było używanie nowych materiałów i form, które
mogłyby zostać wykorzystane w przemyśle i architekturze.

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Kazimierz Malewicz, Władimir Tatlin, Aleksander Rodczenko.

SUPREMATYZM – jeden z nurtów konstruktywistycznych stworzony przez Kazimierza Malewicza.
W pracach Malewicza zostały zlikwidowane wszelakie elementy, które odwzorowują naturę. Ekspresja
miała zostać osiągnięta przez najprostsze formy geometryczne. Używał czystych barw. Suprematyzm
oczekiwał od widza budowania własnej wizji. Pierwszym obrazem suprematycznym jest Czarny kwadrat
na białym tle z 1915 r., a ostatnim Biały kwadrat na białym tle z 1918 r.

W Holandii w latach 1919‑1933 działała grupa DE Stij z Pietem Corneliusem Mondrianem. W Niemczech
powstał Bauhaus założony przez Waltera Gropiusa, z którym byli związani tacy artyści jak Wassily
Kandinsky, Paul Klee, Lyonel Feininger, Oscar Schlemmer, László Moholy‑Nagy, Marcel Breuer.

Kazimierz Malewicz, „Czarny kwadrat na białym tle”, 1915, Wikiart, Domena Publiczna

Audiobook:
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Zadania cz. 1
Ćwiczenie 1

Wpisz poprawne odpowiedzi w puste miejsce obok pytań.

Katarzyna Kobro była jedną z najwybitniejszych rzeźbiarek europejskiej awangardy. Do jakiego trendu
awangardowego możemy zaliczyć jej prace? ............................
W jakim ruchu artystycznym powstawały ready-made? ................
Jakie dzieła w Niemczech nazistowskich zostały zaliczone do sztuki zdegradowanej? ......................
W jakim mieście Katarzyna Kobro mieszkała po II wojnie światowej? ..............
W którym kraju prace awangardowe zostały uznane w latach 30. XX w. za zwyrodniałe i zniszczono
tam kilka tysięcy dzieł sztuki? ............
Ćwiczenie 2

Rozwiąż krzyżówkę.

1. Miejsce urodzenia Katarzyny Kobro.

2. Jedna z grup artystycznych, do której należała Katarzyna Kobro.
3. Przedstawiciel futuryzmu, Giacomo….
4. Twórca unizmu.
5. Twórca neoplastycyzmu.

Ćwiczenie 3

Uzupełnij zdania:

awangardy, Neoplastycznej, zamknięta, Sztuki, Strzemińskiego

Dla polskiej .............................. bardzo ważnym wydarzeniem było otworzenie w 1948 r. w Muzeum
.............................. w Łodzi Sali .............................. wg projektu Władysława .............................. ,w której
prezentowano dzieła awangardy. Wśród wystawianych prac pojawiły się rzeźby Katarzyny Kobro,
jednak artystka nie została zaproszona na otwarcie. Sala Neoplastyczna została .............................. już
w 1950 r., ponieważ sposób prezentowania oraz same dzieła nie wzbudziły zadowolenia wśród władz.

Ćwiczenie 4

Ćwiczenie 5

Ćwiczenie 6

Przeciągając podane elementy z prawej kolumny do lewej przyporządkuj nazwiska twórców do stylów

futuryzm, konstruktywizm, surrealizm, ekspresjonizm, fowizm

Aleksander
Rodczenko

Rene Magri e

Paul Klee

Henri Ma sse

Umberto Boccioni
 Ćwiczenie 7

Co w języku francuskim oznacza słowo awangarda?

Straż przednia
Nieokreślne
Dziwne

Ćwiczenie 8

Kto założył De Stijl?

L. Moholy-Nagy
W. Groupis
P. Mondrian i T. Doesburg

Ćwiczenie 9

Połącz słowa z definicjami:

ruch powstał niezależnie w Szwajcarii (Zurych) oraz Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork). Głównym
hasłem było zerwanie z tradycją, swoboda i dowolności wyboru środków artystycznego wyrazu.
Dziełem sztuki mogło stać się wszystko – każdy przedmiot wybrany przez artystę, który tym samym
stracił wartość użytkową, ale nie miał także żadnej wartości estetycznej (ready-made – przedmiot
gotowy)., jeden z nurtów konstruktywistycznych stworzony przez Kazimierza Malewicza. W pracach
Malewicza zostały zlikwidowane wszelakie elementy, które odwzorowują naturę. Ekspresja miała
zostać osiągnięta przez najprostsze formy geometryczne. Używał czystych barw. Pierwszym obrazem
namalowanym w tym nurcie jest „Czarny kwadrat na białym tle” z 1915 r., a ostatnim „Biały kwadrat na
białym tle” z 1918 r., kierunek narodził się w Niemczech. Artyści czerpali z dorobku Edwarda Muncha,
Paula Gauguina i Vincenta van Gogha. Sprzeciwiali się renesansowej perspektywie, ale odwoływali się
do późnogotyckich drzeworytów i sztuki polinezyjskiej oraz afrykańskiej. Prace ich miały silnie
wpływać na psychikę odbiorcy i charakteryzują się kontrastowym zestawieniem kolorów, grubą, wręcz
prymitywną kreską, konturem.

EKSPRESJONIZM

SUPREMATYZM

DADAIZM

Słownik pojęć
Asamblaż

rodzaj kolażu, kompozycja przestrzenna wykonana z różnych przedmiotów lub ich części, wyrwanych
z kontekstu.

Awangarda

słowo awangarda pochodzi z języka francuskiego od avant garde i oznacza straż przednią. Jest to
nowoczesna, eksperymentująca sztuka, która wyprzedza swój czas. Twórcy awangardowi poszukiwali
swojego własnego stylu. Awangarda jest sztuką nienaśladującą i potrzebującą innego języka wyrazu.
Koncepcje awangardowe pojawiły się ok. 1910 r. Do kierunków awangardowych zaliczamy m.in.
fowizm, konstruktywizm, surrealizm, dadaizm, ekspresjonizm, futuryzm.

Bauhaus
 szkoła artystyczna założona przez Waltera Groupisa, który chciał wykształcić nowe pokolenie artystów
potrafiących połączyć sztuki piękne z użytkowymi i architekturą. W trakcie nauki w Bauhausie
wykonywano prototypy wyrobów, które miały wejść do masowej produkcji. Szkoła była jedną
z pierwszych placówek uczących wzornictwa przemysłowego. Z Bauhausem było związanych wielu
wybitnych artystów, np. W. Kandinsky, P. Klee, L. Moholy‑Nagy.

DE S jl

ugrupowanie holenderskich plastyków i architektów założone w 1917 r. przez P. Mondriana i T.

Doesburga. Celem DE Stijl było stworzenie nowoczesnego stylu. Początkowo opierano się na teorii
neoplastycyzmu Mondriana (używanie w sztuce tylko linii wertykalnych i horyzontalnych
i ograniczonej ilość kolorów: biały, czarny, szary, niebieski, czerwony i żółty).

Konstruktywizm

kierunek w sztuce abstrakcyjnej, który powstał w 1913 r. w Rosji, na bazie kubizmu i futuryzmu.
Konstruktywiści posługiwali się prostymi figurami geometrycznymi: kołem, kwadratem, trójkątem.
Sztuka konstruktywistyczna miała oddawać postęp techniczny, zrywać z indywidualizmem
i improwizacją. Jednym z postulatów było używanie nowych materiałów i form, które mogłyby zostać
wykorzystane w przemyśle i architekturze.,

Galeria dzieł sztuki

Katarzyna Kobro, „Kompozycja przestrzenna 4”, 1929, Wikiart, Muzeum Sztuki, Łódź, CC BY 3.0
Kazimierz Malewicz, „Czarny kwadrat na białym tle”, 1915, Wikiart, Domena Publiczna

Władimir Tatlin, „Pomnik Trzeciej Międzynarodówki”, 1919-1920, Wikiart, Domena Publiczna US

Rene Magri e, „Twarz geniusza”, 1926, Wikiart, Fair use

Oskar Kokoschka, „Chusta Weroniki”, 1909, Wikiart, Domena Publiczna US

Carlo Carra, „Pogrzeb anarchisty Galli”, 1910-1911, Wikiart, Domena Publiczna US

 


Katarzyna Kobro, „Akt kobiecy – siedząca”, 1925-1927 ; 1994 (odlew), cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0


Katarzyna Kobro, „Kompozycja przestrzenna (2)”, 1928, Wikiart, Fair use

Katarzyna Kobro, „Rzeźba przestrzenna”, 1928, Wikiart, Fair use

Katarzyna Kobro, „Kompozycja wisząca (1)”, 1921, zbiory.muzeumsztuki.pl, CC BY 3.0

Henri Ma sse, „Kobieta naprzeciwko okna”, Wikiart. CC BY 3.0

 Marcel Duchamp, „Fontanna”, 1917, Tate Modern, Wikiart, Londyn, Anglia, CC BY 3.0

Bibliografia
A. Turowski, Konstruktywizm polski. Próba rekonstrukcji nurtu 1921–1943,
Wrocław‑Warszawa‑Kraków‑Gdańsk‑Łódź 1981

A. Włodarczyk‑Kulak, M. Kulak, O sztuce nowej i najnowszej. Główne kierunki artystyczne w sztuce XX

i XXI wieku, Warszawa – Bielsko‑Biała 2010

A. Mason, Historia sztuki zachodniej. Od czasów prehistorycznych do XXI wieku, Warszawa 2009

B. Osińska, Sztuka i czas. Od klasycyzmu do współczesności, Warszawa 2005

E. Bernard, Sztuka nowoczesna, Warszawa 2007

Encyklopedia PWN w trzech tomach, Warszawa 1999

J. Zagrodzki: Katarzyna Kobro i kompozycja przestrzeni, Warszawa 1984

J. Chrzanowska‑Pieńkos, A. Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX wieku, Poznań 1996

Katarzyna Kobro 1898–1951; w setną rocznicę urodzin – katalog wystawy, Muzeum Sztuki w Łodzi, 1999

M. Czyńska, Kobro. Skok w przestrzeń, Wołowiec 2015

P. Gössel , G. Leuthouser Stephen Little, Sztuka. Kierunki – mistrzowie – arcydzieła, Warszawa 2005

Uniwersalny leksykon sztuki, Warszawa 2002

Strony internetowe:

www.culture.pl

www.encyklopedia.pwn.pl

www.sjp.pwn.pl