Zespół Aspergera

Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

REF orange.svg
Ten artykuł od 2019-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł.
(Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest
wystarczające).
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w
dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego
artykułu.
Zespół Aspergera
ICD-10 F84.5
DSM-IV 299.80
DiseasesDB 31268
OMIM 608638
MedlinePlus 001549
MeSH D020817
Zespół Aspergera (ZA) (ang. Asperger’s syndrome, AS) – całościowe zaburzenie
rozwoju, mieszczące się w spektrum autyzmu, opisane po raz pierwszy przez Hansa
Aspergera w 1944 roku (zob. też badania Simona Barona-Cohena). Po raz pierwszy
termin Asperger’s Syndrome został użyty w 1981 roku w publikacji Lorny Wing[1].
Zwróciła ona uwagę na to, iż u niektórych dzieci z objawami autyzmu we wczesnym
dzieciństwie była dobrze rozwinięta mowa i procesy poznawcze, a zaburzony rozwój
motoryczny i społeczny. Stwierdziła ona, że są to zaburzenia opisane wcześniej
przez Aspergera[2].

Zaburzenie to obejmuje m.in. uporczywe trudności w zakresie umiejętności

społecznych[3], trudności w akceptowaniu zmian, ograniczoną elastyczność myślenia
przy braku upośledzenia umysłowego oraz ograniczone, wąskie i powtarzające się
zachowania oraz zainteresowania. Objawy te ograniczają lub upośledzają codzienne
funkcjonowanie. Rozwój mowy oraz rozwój poznawczy przebiega bardziej typowo w
porównaniu do zaburzeń ze spektrum o cięższym nasileniu[4]. Głównymi kryteriami
różnicującymi zespół Aspergera od innych, cięższych zaburzeń autystycznych, są brak
opóźnienia rozwoju mowy i innych istotnych jej zaburzeń uniemożliwiających logiczną
komunikację oraz typowy rozwój poznawczy.

Ludzie z tym zaburzeniem przypominają osoby z autyzmem dziecięcym pod tym względem,
że od wczesnego dzieciństwa występuje u nich ten sam rodzaj trudności (jednak w
dużo łagodniejszej postaci). W stosunku do autyzmu dziecięcego wyróżniają się o
wiele bardziej prawidłowym rozwojem mowy i procesów poznawczych, zaś z powodu swych
niezwykłych zainteresowań ludzie z łagodniejszą odmianą zespołu Aspergera uchodzą
częściej za ekscentryków niż za osoby z zaburzeniem osobowości.

Granice zespołu Aspergera są bardzo nieostre, pokrewne zaburzenia to m.in. „autyzm

wysokofunkcjonujący” (HFA, High-Functioning Autism; określenie nieformalne, bez
odzwierciedlenia w klasyfikacji medycznej), hiperleksja, zaburzenie semantyczno-
pragmatyczne (SPD, Semantic pragmatic disorder), upośledzenie zdolności
niewerbalnego uczenia się (NLD, Nonverbal Learning Disabilities/Disorder), a także
zaburzenia emocjonalne jak reaktywne zaburzenie przywiązania (RAD, Reactive
attachment disorder), ADHD i wiele innych rzadkich zespołów – ich prawidłowa
diagnoza i rozróżnianie mogą sprawiać problemy w wielu indywidualnych
przypadkach[5]. Dlatego nierzadko potocznie określa się mianem zespołu Aspergera
wszystkie relatywnie łagodne zaburzenia rozwoju, gdzie głównym problemem jest
nieumiejętność nawiązywania kontaktów społecznych[6].

Wymienia się zespół sześciu głównych kryteriów diagnostycznych Gillbergów z 1989 r.

[7], obejmujących aspekty, które nie zostały wymienione w DSM-IV czy ICD-10.
Są to:

zaburzenia interakcji społecznej, nieumiejętność lub brak chęci współpracy w

grupie,
zaburzenia mowy i języka (opóźniony rozwój, powierzchownie perfekcyjny język
ekspresyjny, sztywna i pedantyczna mowa, nietypowa prozodia i charakterystyka
głosu, uszkodzenie zdolności rozumienia języka – przede wszystkim znaczeń
przenośnych i ukrytych)
zawężone, specjalistyczne zainteresowania, połączone czasem z obsesyjnym
zainteresowaniem jedną dziedziną,
zachowania powtarzalne, rutynowe, niezmienne (można to wykorzystać, tworząc
ustrukturyzowany plan działania jakiejś czynności, np. „pójście do szkoły” lub
planu dnia ogólnie)
trudności w komunikacji niewerbalnej (ograniczone gesty, skąpa ekspresja twarzy,
dystans fizyczny, zachwianie rozumienia bliskości do innej osoby, kłopoty z
kontaktem wzrokowym),
niezdarność ruchowa (nie zawsze).
Kryteria te pomagają odróżnić ZA np. od zaburzeń osobowości czy emocji. Może się
zdarzyć, że osoba spełniająca warunki opisane w DSM-IV czy ICD-10 nie spełni
kryteriów Gillbergów, zwłaszcza pod względem zaburzeń w rozwoju języka (co najmniej
trzy z wymienionych są konieczne do potwierdzenia diagnozy ZA).

Spis treści
1 Dane epidemiologiczne
2 Przyczyny
2.1 Autyzm a szczepienia
2.2 Badania rodziców
3 Objawy osiowe i problemy współwystępujące
3.1 F 81.9 Upośledzenie zdolności niewerbalnego uczenia się (NLD)
3.2 Obsesyjne zainteresowania
3.3 Trudności w akceptowaniu zmian
3.4 Mowa i zapamiętywanie słów
3.5 Nadwrażliwość lub niewrażliwość na bodźce
3.6 F.82 Dyspraksja
3.7 F.22 Urojenia
3.8 Zaburzenia współwystępujące
4 Leczenie
4.1 Podejścia psychospołeczne, rehabilitacyjne i wspomagające
4.2 Podejścia biomedyczne i dieta
5 Rokowanie
6 Mocne strony i wybitne osiągnięcia
7 Dyskryminacja
8 Zobacz też
9 Uwagi
10 Przypisy
11 Bibliografia
12 Linki zewnętrzne
Dane epidemiologiczne
Jak inne zaburzenia ze spektrum autystycznego, zespół Aspergera występuje głównie
(80% przypadków) w męskiej części populacji. Wielu specjalistów uważa jednak, że
wyniki badań, które na to wskazują, powstały nie wskutek rzeczywistej tendencji,
lecz z powodu tego, iż kobiety, mając naturalne zdolności w tych kierunkach, które
akurat są zaburzane przez zespół, potrafią te braki skompensować (Attwood, 151-2).

Szwedzcy naukowcy (zob. Christopher Gillberg i wsp.) przeprowadzili w 1993 roku

badanie przesiewowe dzieci z miasta Göteborg. Stwierdzili oni, że 3,6 na 1000
dzieci w wieku 7–16 lat spełnia całkowicie kryteria zespołu Aspergera. Stosunek
chłopców do dziewcząt wynosił 4:1. Jeśli włączyć w to wszystkie przypadki, gdzie
część kryteriów była spełniona, to ogólny wynik wzrasta do 7,1 na 1000, a stosunek
płci wyrównuje się do 2,3:1[8].

Przyczyny
Prawdopodobnie u podłoża wszystkich zaburzeń spektrum autyzmu leżą defekty
neurologiczne o szczegółowo nieznanej etiologii. Do najczęściej wymienianych,
potencjalnych przyczyn ich powstawania należą:

genetyczne – uwarunkowane genem EN2 na chromosomie 7, a także innymi genami

znajdującymi się na chromosomach 3, 4, 11;
Przekazywana jest nie tyle podatność na autyzm, ile skłonność do wystąpienia
spektrum zaburzeń: trudności przystosowania, cech osobowości, czy innych
psychoz[9].

wykazano, że istnieje korelacja pomiędzy wiekiem ojca powyżej 40 lat, a

zwiększeniem ryzyka wystąpienia autyzmu
uszkodzenia centralnego układu nerwowego
dziecięce porażenie mózgowe
Autyzm a szczepienia
Mimo że rodzice mogą zauważyć pierwsze objawy autyzmu u swojego dziecka po
pierwszych rutynowych szczepieniach, a obawy niektórych doprowadziły do
zmniejszenia częstości stosowania szczepień u dzieci (a w związku z tym zwiększenia
prawdopodobieństwa epidemii odry), nie ma dowodów naukowych wskazujących na związek
przyczynowo-skutkowy pomiędzy stosowaniem szczepionki przeciwko odrze, śwince i
różyczce a występowaniem autyzmu, a także nie ma naukowych dowodów na to, że
Thiomersal (w USA znany jako Thimerosal) występujący w szczepionkach może
przyczynić się do wystąpienia autyzmu[10][11].

Badania rodziców
Dr Eric Peterson z Uniwersytetu Kolorado w Denver[12] porównał obrazy mózgu 40
rodziców autystycznych dzieci oraz 40 osób, których dzieci były zdrowe. Obraz mózgu
rodziców autystycznych dzieci wykazywał niektóre szczególne cechy typowe dla
autystów. Kora ruchowa mózgu i zwoje podstawy – struktury odpowiedzialne za
planowanie ruchów i naśladownictwo – są powiększone w porównaniu ze strukturami
przeciętnego człowieka. Z kolei sąsiedni obszar kory mózgu, odpowiedzialny na
przykład za rozumienie wyrazu twarzy, jest mniejszy. Mniejszy jest też
odpowiedzialny za koordynację ruchów móżdżek i płat czołowy, który pozwala rozumieć
intencje innych osób[9]. Wyniki tych badań mogą sugerować rodzinne uwarunkowanie
zespołu Aspergera.

Objawy osiowe i problemy współwystępujące

Dwuwymiarowy model autystycznego spektrum

Tę sekcję należy dopracować:

od 2019-05 → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny,
od 2019-07 → dodać wiarygodne źródła medyczne w postaci przypisów (informacje
medyczne muszą być poparte dowodami naukowymi),
od 2019-07 → usunąć/zweryfikować prawdopodobną twórczość własną,
Objawy osiowe i problemy współwystępujące.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w
dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej
sekcji.
Mianem zespołu Aspergera określa się łagodniejsze przypadki spośród spektrum
autyzmu, dotyczące przede wszystkim zaburzeń funkcjonalnych. Podobnie jak wszystkie
inne przypadki tego spektrum jest to zaburzenie rozwoju o podłożu neurologicznym,
którego przyczyny na ogół nie są znane.
Ze względu na niewielkie nasilenie zaburzeń, zespół Aspergera rzadko bywa
diagnozowany przed rozpoczęciem nauki w szkole, gdzie najczęściej ujawniają się
problemy dziecka związane z umiejętnościami interpersonalnymi i życiem
towarzyskim[5].

Najbardziej typowe objawy występują w młodym wieku, później w miarę kształtowania

się indywidualnych cech mogą się zmieniać, zanikać (rzadko nawet całkowicie),
często zaciemniając obraz zaburzenia, dlatego rozpoznanie w dorosłym wieku jest
jeszcze trudniejsze niż w dzieciństwie i wymaga przeprowadzenia szczegółowych
badań.

Głównym problemem przy obecności zespołu jest upośledzenie funkcji społecznych i

emocjonalnych (deficyty kontaktu z otoczeniem).

U osoby z zespołem Aspergera występują typowe dla autyzmu odchylenia i deficyty w

kontaktach oraz umiejętnościach społecznych, a także w użyciu języka dla potrzeb
komunikacji.

Objawy mogą mieć różne nasilenie od prawie niewidocznych dla osoby z tym zespołem i
jej otoczenia (takich, które można sprowadzić do cech osobowości) aż do tak
nasilonych, iż uniemożliwiają normalne życie i pracę oraz zmuszają do szukania
specjalistycznej pomocy. Silnie zależy to od środowiska, w jakim wychowało się
dziecko, czy problemy były zauważone i leczone, czy nie.

Osoby dorastające z tym zespołem mogą wykazywać utrzymujące się problemy z zajęciem
się samym sobą, organizacją i zaburzeniami związków społecznych, a także
partnerskich. Poczucie odmienności w okresie dojrzewania może być traumatyczne[13].
Powstrzymywać może również obawa o niepowodzenia w nawiązywaniu relacji z innymi
ludźmi[14], a wynikający z tego stres może przejawiać się nieuwagą, wycofaniem,
poleganiem na natręctwach, wzmożoną aktywnością, agresywnym lub przeciwstawiającym
się zachowaniem[15]. Depresja często wynika z przewlekłej frustracji spowodowanej
powtarzającymi się niepowodzeniami w nawiązywaniu kontaktów.

Wraz z wiekiem mogą pojawić się inne zaburzenia psychiczne niezwiązane bezpośrednio
ze spektrum autystycznym. Ludzie ci mają większą podatność na psychozy.
Schizofrenia atakuje osoby z tym zespołem z częstością ok. 4% w porównaniu z 1%
zachorowalności w typowej populacji i niekoniecznie będzie to przebieg taki, jak w
klasycznej schizofrenii. Mogą występować też inne typy psychozy[potrzebny przypis].

Najprawdopodobniej zespół Aspergera nie ma wpływu na poziom inteligencji (IQ),

jednak osoba z zespołem może sprawiać wrażenie mniej lub bardziej inteligentnej niż
inni w zależności od sytuacji, np. w sytuacji wymagającej wysokich umiejętności
społecznych może dla osób postronnych sprawiać wrażenie osoby niedojrzałej lub
wręcz opóźnionej umysłowo; natomiast jeśli chodzi o przyswajanie faktów, które
akurat znajdują się w sferze jej zainteresowań, np. obsługę komputera, nauki ścisłe
lub inną dowolną, często wąską dziedzinę wiedzy, często przewyższają osoby zdrowe,
a czasem nawet posiadają wybitne osiągnięcia w danej dziedzinie.

Zespół Aspergera jest stosunkowo „młodą” jednostką nozologiczną. To, jak również
niewielki stopień wyrazistości objawów, brak wykwalifikowanych specjalistów i
zespołów specjalistów powoduje, że znaczna część dorosłych z zespołem Aspergera nie
jest świadoma przyczyny swoich problemów lub otrzymuje inną, nieprawidłową lub
znacznie zawężoną diagnozę, gdy nasilenie wtórnych zaburzeń utrudnia funkcjonowanie
i decydują się szukać pomocy specjalistycznej.

Chociaż zespół Aspergera jest częściej spotykany niż autyzm dziecięcy, nadal jest
rzadko rozpoznawany, a wiedza wielu specjalistów (m.in. w Polsce) o tym zaburzeniu
jest znikoma. Problem pogłębia fakt, że kryteria autyzmu i ZA są nieostre i w
indywidualnych przypadkach może być bardzo trudno określić, z jakim zaburzeniem
mamy do czynienia[5].

Edukacja rodzin ma kluczowe znaczenie w rozwijaniu strategii mających na celu

uświadomienie słabych i mocnych punktów[16], co pomaga rodzinom w lepszym radzeniu
sobie z dzieckiem[17]. Rokowanie może być lepsze przy postawieniu rozpoznania w
młodym wieku, co pozwala na podjęcie wczesnych działań. Interwencje w dorosłości są
cenne, ale przynoszą mniej korzyści niż w młodości[16].

F 81.9 Upośledzenie zdolności niewerbalnego uczenia się (NLD)

Najbardziej powszechnym, upośledzającym i potwierdzającym diagnozę objawem wspólnym
dla większości osób z zespołem Aspergera są trudności w kontaktach z innymi ludźmi.
Ludzie z ZA mają trudności z nawiązaniem kontaktów społecznych, gdyż mają problem z
czytaniem szeroko pojętego kodu społecznego, z werbalnym i niewerbalnym
porozumiewaniem się z drugim człowiekiem.

Ludzie niedotknięci zespołem Aspergera są w stanie ocenić i wczuć się instynktownie

w stan emocjonalny i umysłowy (zob. empatia). Na podstawie niewerbalnych wskazówek,
takich jak postawa ciała, ton głosu, specyficzne słowa użyte w wypowiedzi tworzą
sobie oni nieustannie mentalne obrazy stanów umysłowych innych ludzi, jest to
zjawisko podświadome. Jednak ludzie z zespołem są pozbawieni możliwości, jest to
tzw. ślepota umysłu, inaczej mówiąc – brak teorii umysłu, prawdopodobnie wrodzonej
zdolności do przypisywania innym stanów umysłowych. Ślepota umysłu powoduje:

trudności w braniu pod uwagę oraz szybkim rozumieniu (szybkość myślenia i oceny
kontekstu społecznego jest w dorosłości często głównym deficytem, który nie objawia
się w badaniach i testach psychologicznych, gdzie istnieje możliwość dłuższego
namysłu) tego, że inni myślą – „myślę, że ty myślisz”, „myślę, że on myśli”
trudności w rozumieniu, że inni nie wiedzą, co ja myślę – „skoro ja tak myślę, to
wszyscy myślą to samo”
trudności w dostrzeganiu uczuć i pragnień innych osób
trudności w tworzeniu umysłowych reprezentacji osób, przedmiotów, zdarzeń

Inaczej mówiąc, ślepota umysłu to niemożność zauważenia i zrozumienia tego, czego

dana osoba nie mówi wprost, brak umiejętności czytania pomiędzy wierszami. Z tego
powodu częstą trudnością dla takiego człowieka jest nawiązanie lub utrzymanie
przyjaźni z powodu braku zrozumienia tych drobnych aspektów życia społecznego
opisujących, jak to zrobić. Normalnie uczymy się tych reguł od wczesnego
dzieciństwa, jednak człowiek z zespołem nie potrafi się tego nauczyć, ponieważ jest
właśnie „ślepy” na te zagadnienia.

Dodatkowo wielu ludzi z zespołem ma poważne problemy z ekspresją własnych uczuć i

emocji w taki niewerbalny sposób, w jaki robią to zwykli ludzie i jaki jest
przyjęty za normę. Tacy ludzie mają emocje równie silne jak wszyscy inni, lecz
sytuacje, które generują odpowiedź emocjonalną, są u nich inne. Dlatego osoby z tym
zespołem oceniane bywają jako pozbawione emocji lub uczuć wyższych. Występują też
problemy z kontaktem wzrokowym – osoba taka może albo go unikać (może być nawet
nieświadoma istnienia tej części komunikacji), albo wpatrywać się w twarz rozmówcy
lub wykonywać inne nienaturalne ruchy, które rozpraszają drugą osobę podczas
rozmowy. Tego rodzaju gesty mogą być nieadekwatne do sytuacji lub wręcz całkowicie
wyolbrzymione.

Problemy zazwyczaj pojawiają się w wypadku zwykłej nieoficjalnej rozmowy. Człowiek

taki nie umie często w ogóle się odezwać ani „zachować” w sytuacji nieformalnej
rozmowy „o niczym”, ma problemy z szybkim zrozumieniem metafor, interpretując je
czasami dosłownie. Natomiast względnie nie sprawia mu problemów wysłowienie się
przed grupą ludzi (zwłaszcza jeśli nie są całkowicie obcy) i specjalistyczna
rozmowa na temat leżący w kręgu ich zainteresowań. Chociaż i tu mogą być wyjątki i
zdarzają się ludzie całkowicie nieśmiali, którzy mają trudności w nawet najbardziej
podstawowych kontaktach z innymi (zob. też. fobia społeczna).
Jednak w ogólnym rozrachunku osoby z ZA zdają sobie sprawę ze swojej odmienności,
są wyjątkowo komunikatywne (jeśli brać pod uwagę zaburzenia mowy, jakie występują w
innych diagnozach spektrum autyzmu) i pomimo trudności, które im to sprawia, chcą
nawiązywać kontakty. Stoi to w kontraście np. do autyzmu wysokofunkcjonującego,
gdzie osoby bardziej dystansują się od świata, żyją z dala od innych i tak naprawdę
nie potrafią dostrzec, jak bardzo różnią się od ludzi zdrowych.[potrzebny przypis]
Część badaczy zwraca jednak uwagę na brak zasadności stosowania określenia „autyzm
wysokofunkcjonujący”, gdyż nie ma związku między oczekiwaniami względem „wysoko-”
lub „niskofunkcjonującej” osoby a rzeczywistym funkcjonowaniem w
społeczeństwie[18].

Bardzo typowe dla nich jest unikanie kontaktu wzrokowego, będącego źródłem
istotnych informacji potrzebnych człowiekowi do prawidłowego rozwoju emocjonalnego
i społecznego. Poszukując źródeł tego nietypowego zachowania naukowcy z
Uniwersytetu Stanu Wisconsin w Madison przebadali mózgi dzieci zdrowych i dzieci z
autyzmem za pomocą techniki rezonansu magnetycznego. W czasie badania pokazywali
małym pacjentom zdjęcia różnych, dobrze znanych i obcych twarzy. Dzieci musiały
ocenić, czy twarz wyraża emocje, czy jest obojętna pod względem emocjonalnym i
sygnalizowały to za pomocą jednego z dwóch przycisków. Przez cały czas, oprócz
pracy mózgu, śledzono też ruch gałek ocznych dzieci, by sprawdzić, którym partiom
twarzy się przyglądają i jak dużo czasu im to zajmuje. Poza potwierdzeniem, że
dzieci zdrowe znacznie lepiej niż autystyczne rozpoznawały ekspresję twarzy,
naukowcom udało się wykryć istotne zmiany w pracy mózgu dzieci z autyzmem.
Dotyczyły one struktury nazywanej jądrem migdałowatym, uważanej za centrum
przetwarzania w mózgu negatywnych emocji, jak strach czy złość. U pacjentów z
autyzmem reagowało ono zbyt silnie nawet na znajome twarze, które nie wyrażały
złych emocji. „To tak, jakbyśmy chodząc po świecie postrzegali wszystkie
spoglądające na nas twarze, nawet twarz własnej matki, jako zagrożenie” – wyjaśnia
prowadząca badania Kim Dalton. Badaczka uważa, że to właśnie ta nadmierna reakcja
lękowa mózgu wywołana przez kontakt wzrokowy każe dzieciom z autyzmem uciekać przed
wzrokiem innych ludzi. Autorzy pracy liczą, że ich odkrycie pomoże w przyszłości
opracować nowe metody terapeutyczne dla pacjentów z autyzmem. Może to być np.
rodzaj treningu, który nauczy dzieci pewnej strategii spoglądania na twarze innych
– tak, by patrząc w okolice oczu unikali jednocześnie bezpośredniego kontaktu
wzrokowego[19]. Kolejny zespół naukowców, kierowany przez Brendona Nacewicza z
University of Wisconsin-Madison, odkrył że odpowiadające za przetwarzanie emocji
ciała migdałowate były mniejsze zarówno u autystycznych dzieci, jak i ich braci.
Bracia, podobnie jak sami autyści, unikali kontaktu wzrokowego[9].

Problemy te mogą zostać przezwyciężone, ale nie na drodze normalnego rozwoju, tylko
silnego własnego wkładu intelektualnego. Powoduje to opóźnienia w nabywaniu tych
funkcji i tym samym upośledzony rozwój społeczny.

Obsesyjne zainteresowania

Osoby z zespołem Aspergera często wykazują intensywne zainteresowania, tak jak ten
chłopiec zafascynowany strukturą molekularną
Ludzie ci mają często specyficzne, wąskie oraz bardzo wciągające, a nieraz
ekscentryczne i obsesyjne zainteresowania, jednocześnie wykazując brak należytego
zainteresowania innymi sprawami z ich otoczenia (zwłaszcza społecznego). Jako
dzieci często potrafią zapamiętywać sporą ilość wiadomości z interesującej je
dziedziny, do tego stopnia, że mogą sprawiać wrażenie „małych profesorów”, jak
określił ich dr Hans Asperger, z wiekiem w miarę wzrostu możliwości intelektualnych
wiedza ta jest poszerzana nie na podstawie zwykłego zapamiętywania, lecz normalnego
rozumienia tematu.

Jednak zainteresowania te opierają się często na kolekcjonowaniu, układaniu rzeczy,

zbieraniu wiadomości na określony temat w taki sposób, że stanowią one całość,
kolekcję, gdzie istnieje prosty system wyboru i układania tych informacji,
jakiekolwiek luki w wiadomościach powodują, że osoba taka porzuca daną czynność lub
zaczyna odczuwać opór psychiczny przed dalszym jej wykonywaniem, np. dziecko nie
chce się dalej bawić klockami lub wręcz niszczy budowlę z klocków, której przed
chwilą poświęcało całą uwagę, jeśli nie znajdzie odpowiedniego elementu potrzebnego
do jej zakończenia. Występuje opór przed improwizowaniem, silna potrzeba
dokończenia w ustalony sposób raz zaczętej czynności, niezależnie od czasu, jaki ma
to zająć, nadmierna dbałość o szczegóły i ważniejszy jest sposób dotarcia do celu,
niż czas dotarcia oraz sam cel. Poza tym zainteresowania te (lub w przypadku
dziecka zabawa) nigdy nie są nakierowane na interakcję z drugą osobą, wykonywane są
w samotności.

Badania pozwalają wytłumaczyć znany paradoks autyzmu. Polega on na tym, że niektóre

chore na niego osoby mają w pewnych dziedzinach (np. w matematyce) duże, a nawet
wybitne zdolności umysłowe, podczas gdy inne zdolności są u nich znacznie
upośledzone[20]. Wyniki tych badań potwierdzają, iż człowiek jest rozwinięciem
własnych cech osobowości i zdolności intelektualnych uwarunkowanych rozwojem
poszczególnych części mózgu zmieniających się wraz z jego rozwojem. Dlatego
zaburzenia i objawy zespołu Aspergera zmieniają się.

W rzadkich przypadkach skłonności te mogą pomagać np. w znalezieniu pracy związanej

z tematem, często w dziedzinach technicznych lub informatycznych, lecz równie
często skutek może być odwrotny, gdyż obsesyjne zajmowanie się jednym tematem
związane jest zazwyczaj z zaniedbaniami w innych, co nie służy rozwojowi
intelektualnemu.

Bardzo często zainteresowania takie obracają się obecnie wokół komputerów do tego
stopnia, że zespół Aspergera nazywany jest w krajach zachodnich „geek syndrome”,
czyli chorobą maniaków komputerowych. Spowodowane jest to tym, że komputery zostały
stworzone z myślą o składowaniu i przetwarzaniu informacji, co jest ulubionym
zajęciem ludzi z tym zespołem[21].

Trudności w akceptowaniu zmian

Ludzie tacy najlepiej się czują, żyjąc w uporządkowanym otoczeniu z ustalonymi
schematami. Próba zmiany tego stanu rzeczy wywołuje zwykle silną frustrację i może
w skrajnych przypadkach prowadzić nawet do zachowań agresywnych.

Występują też problemy w ocenie stopnia ważności wykonywanych czynności oraz w

ocenie czasu potrzebnego na wykonanie danej czynności, zbytnie koncentrowanie się
na jednej czynności i niemożność zmiany obiektu koncentracji (nieelastyczność).
Ponadto ludzie ci odczuwają silną potrzebę skończenia raz rozpoczętego zadania,
próba przerwania czynności objawia się silnym stresem i próbami uzasadniania „na
siłę” powodu wykonywania tej czynności. Człowiek pochłonięty taką obsesyjną
czynnością systematycznie zaniedbuje inne.

Mowa i zapamiętywanie słów

Problemy z rozumieniem mowy, sarkazmu, ironii, literalne rozumienie metafor są
częstym problemem utrudniającym socjalizację. Ludzie z zespołem Aspergera często
odzywają się niestosownie do sytuacji, np. 5-letnie dziecko może, mówiąc o swoich
zainteresowaniach, mówić językiem wyjętym jakby wprost z podręcznika akademickiego,
nie zważając często na to, czy osoby słuchające są tym zainteresowane. Problemem
jest też dosłowne rozumienie języka – kłopoty z tym związane mają głównie dzieci,
ale zdarza się to także u dorosłych. Problemem może być też nieadekwatne lub zbyt
literalne używanie konkretnych słów.

Badania ujawniły wprawdzie, że w trakcie wykonywania zadań językowych, u osób

zdrowych i chorych na autyzm aktywne były te same obszary mózgu, ale u pacjentów z
autyzmem praca tych obszarów była dużo mniej zsynchronizowana, zaś centrum za nią
odpowiedzialne (tzw. ośrodek Broca), znacznie mniej aktywne. Nadaktywne było
natomiast inne wyspecjalizowane centrum mózgu (ośrodek Wernickego), które odpowiada
za przetwarzanie pojedynczych słów. Odkrycie to zainspirowało autorów pracy do
stworzenia nowej teorii na temat podłoża autyzmu. Według niej autyzm jest wynikiem
szerszego upośledzenia pracy mózgu, które polega na rozluźnieniu współpracy między
jego różnymi obszarami. Mózg przystosowuje się do tego poprzez większą
specjalizację każdego obszaru z osobna[20]. Wyniki tych badań tłumaczą specyficzne
zdolności językowe oraz wyjaśniają mechanizm dysleksji i hiperleksji.

Przykłady zaburzeń mowy u osób z ZA:

nieprawidłowa intonacja głosu – chrapliwość, tony wysokie lub monotonia

język metaforyczny
mowa „barokowa”, przekoloryzowana
w dzieciństwie równie często co u autystów problemy z zaimkami (choć w mniejszym
nasileniu i raczej zdarza się, że dziecko myli jedną parę zaimków, a resztę stosuje
prawidłowo)
trudności w dopasowaniu formy wypowiedzi do kontekstu (dzieci z ZA często nie
rozumieją, że do dorosłych zwracamy się nieco inaczej niż do innych dzieci)
stosowanie tzw. kalk słownych
trudności w rozumieniu żartów, przenośni, mowa nadmiernie konkretna, niekiedy
skrajnie formalna
trudności w stosowaniu mowy potocznej, idiomatycznej
przywiązanie do niektórych słów, nadużywanie ich i stereotypie językowe
zaburzenia prozodii (nagminne)
agramatyzmy (zdarzają się w dzieciństwie)
inne niespecyficzne zaburzenia mowy (częste w całej populacji osób z ZA: mowa
niedbała – za szybka, połykanie głosek, zaburzenia artykulacji, jąkanie itd.)
Nadwrażliwość lub niewrażliwość na bodźce
Objawiają się w postaci zbyt wysokiej lub niskiej wrażliwości oraz nieadekwatnej
reakcji na niektóre bodźce zmysłowe jak światło, dźwięk, dotyk, temperatura
otoczenia. Może być to niebezpieczne zwłaszcza w przypadku dzieci z ZA, które nie
skarżą się na ból ani zimno.

Częstym problemem jest strach przed głośnymi dźwiękami oraz pracą z hałaśliwymi
urządzeniami. Problemem może okazać się praca z elektronarzędziami (np. wiertarką),
głośnym odkurzaczem lub pralką. Przy używaniu niektórych tego rodzaju urządzeń może
występować zagrożenie urazem, gdyż osoba taka nie potrafi się poprawnie skupić na
wykonywanej czynności.

Tego typu nadwrażliwość może też dotyczyć innych zmysłów, np. problemem może być
bosy spacer po trawie, woda lub pot na skórze po wysiłku oraz inne wrażenia, które
wydają się albo wyolbrzymione, albo skrajnie nieprzyjemne. Możliwe jest też
znacznie silniejsze odczuwanie bólu w przypadku zabiegów medycznych (np. borowanie,
wkłuwanie igły), które inni ludzie znoszą dużo lepiej.

F.82 Dyspraksja
Oprócz deficytów społecznych ludzie tacy często mają także zaburzenia motoryczne
(dyspraksja). Objawia się to zazwyczaj jako niezdarność ruchowa. Dzieci stawiają
sztywne, niezręczne kroki, ucierpieć może również zdolność szybkiego pisania oraz
umiejętność rysowania.

Objawy te widać np. przy wykonywaniu skomplikowanych ćwiczeń wymagających dobrego

poczucia równowagi, zwłaszcza takich, gdzie w grę wchodzą rozmaite przewroty,
stanie na rękach, gdzie w pewnym momencie wymagane jest, aby przez pewien czas
ciało znajdowało się w położeniu odwrotnym. Powoduje to silną dezorientację i w
konsekwencji strach dzieci przed wykonywaniem tych ćwiczeń.

Objawy (o różnym stopniu nasilenia) dotyczą szczególnie czynności, podczas których

wymagana jest rozbudowana koordynacja i automatyzm ruchowy jak np. taniec,
pływanie, prowadzenie samochodu etc. U osób z zespołem Aspergera wolniej (a w
niektórych przypadkach wcale) wykształca się automatyzm ruchowy związany z danymi
czynnościami i muszą one świadomie uwzględniać te czynności (np. osoba taka może
mieć trudności z prowadzeniem samochodu, ponieważ musi stale pamiętać o zmianie
biegów i nie może wykonywać tego automatycznie). Objawy te ulegają pogłębieniu z
powodu tego, że typowe metody treningowe bazują na wykształceniu automatyzmu
ruchowego, co zawodzi u osób z zespołem Aspergera. Objawy takie można ograniczyć
poprzez:

zmianę sposobu oceny i techniki wykonywania różnych czynności (obrazowo – dana

osoba może nauczyć się pływać, ale niekoniecznie musi „ładnie” pływać);
określone rozwiązania techniczne (np. automatyczna skrzynia biegów) eliminujące
konieczność wykonywania skomplikowanych czynności;
zmianę sposobu treningu – zamiast dążyć bezskutecznie do wykształcenia automatyzmu
należy dążyć do nauki efektywnego i jak najmniej absorbującego świadomego
wykonywania danej czynności.
Badania wykazują, że objawy te nie są pochodzenia psychicznego, lecz w grę wchodzą
tu raczej rzeczywiste zmiany anatomiczne w móżdżku. W konsekwencji objawy te
utrzymują się w wieku dorosłym[22]. Do tego mogą jeszcze dojść trudności w
fizycznym naśladowaniu innych ludzi. Dyspraksja może powodować dysleksję.

F.22 Urojenia
Urojenia występujące w zespole Aspergera to: wielkościowe, prześladowcze oraz
ksobne. Urojenia, jeśli w ogóle występują (46%), są bardzo słabe, wręcz
niedostrzegalne dla otoczenia[23]. Powstają wskutek tendencji do odbierania
wszystkiego zbyt poważnie i dosłownie (np. filmy czy książki) i w tych przypadkach
nie świadczą o zaburzeniach związanych ze schizofrenią.

Zaburzenia współwystępujące
F90 ADHD (zaburzenie to w 35% pokrywa się z zespołem Aspergera)
F42 zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne
F51 bezsenność
F95 tiki
F98.4 stereotypie ruchowe
wyostrzenie zmysłów: dotyku, powonienia, słuchu
H53.1 światłowstręt niepowiązany z chorobami oczu[24]
inne[25]
Leczenie
Główny artykuł: Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu.
Podejścia psychospołeczne, rehabilitacyjne i wspomagające
Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu, ma charakter kompleksowy i
interdyscyplinarny. U dzieci, oddziaływania, opierają się na zasadach terapii
behawioralnej (np. stosowanej analizie behawioralnej, SAZ), uwzględniają również
ustalenia psychologii rozwojowej, kładą nacisk na dostarczanie interwencji w
naturalnych warunkach i rozwój umiejętności związanych z interakcjami społecznymi.
Podejścia te, zgrupowane pod nazwą naturalistycznych interwencji rozwojowo-
behawioralnych (ang. naturalistic developmental behavioral interventions, NDBI). W
wypadku małych dzieci, wskazany jest udział rodziców w terapii; u starszych –
pośredniczyć mogą rówieśnicy[26][27][28][29]. Starsze, wysoko-funkcjonujące dzieci
i młodzież, mogą korzystać z treningów umiejętności społecznych[30][31] i terapii
poznawczo-behawioralnej na problemy związane z lękiem[32][33]. Jeśli współwystępują
inne zaburzenia (np. ADHD, zaburzeń zachowania, zaparcia, depresja, epilepsji,
zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, dysmorfofobia czy zespół stresu pourazowego), to
należy postępować zgodnie z typowymi wytycznymi leczenia dla nich. W wypadku
zachowań trudnych, zalecane jest podejście behawioralne (wykorzystujące
funkcjonalną analizę zachowania), choć przed przeprowadzeniem interwencji należy
ocenić wpływ czynników środowiskowych oraz zaburzeń współwystępujących na
zachowanie dziecka[26]. Dorosłym, bez znacznych trudności w nauce, zaleca się brać
udział w (najlepiej) grupowych treningach umiejętności społecznych, zawodowych lub
życiowych, a także terapię behawioralną przy zachowaniach trudnych[34].

Dowody na efektywność wspomnianych interwencji, są mieszanej jakości[29][30][35]

[36], mimo to podejścia łączące psychologię behawioralną z rozwojową,
naturalistyczne metody nauki oraz włączające rodziców (i rówieśników) w proces
terapeutyczny, są generalnie zalecane[26][27][37]. Zwraca się jednak uwagę na
potrzebę dalszych badań (szczególnie podłużnych)[38]. Nie jest też jasne, czy są
bardziej efektywne niż inne interwencje o podobnej intensywności[27][28][29].

Dużym problemem w wypadku terapii autyzmu, jest fakt, że promowanych jest wiele
interwencji o kiepskim podłożu teoretycznym i których skuteczność nie jest
potwierdzona w wiarygodny sposób[39][40]. Przykładowo, zarówno teoria opisująca
popularną terapię integracji sensorycznej, jak i dowody na efektywność są słabe[41]
[42][43][44]. W wypadku niektórych interwencji – jak metody Opcji (Son-Rise) czy
programu rozwoju relacji (RDI) – prawie nie prowadzi się badań[45][46][47][48][49].
Wśród popularnych metod, znajdują się nawet zdyskredytowane przez współczesną naukę
(np. kinezjologia edukacyjna Dennisona i metoda Domana)[50][51][52][53][54][55].

Brakuje również dowodów na skuteczność innych podejść sensorycznych[27][42][43]

[44], dotyczy m.in. treningów integracji słuchowej (np. Tomatisa lub Bérarda)[27]
[43][56][57][58], metody kolorowych filtrów H. Irlen[40][59][60][61][62], używanych
czasem w terapii IS, huśtawek lub koców i ubrań obciążeniowych[43][63] czy ćwiczeń
wykorzystujących symulację dotykową (np. metoda Felicji Affolter)[43]. Podobnie
jest z interwencjami, które stymulują czucie głębokie (zawijanie w maty
gimnastyczne, ściskarki, „maszyna do przytulania” Grandin)[64][65]. Istnieją słabej
jakości dowody na efektywność terapii masażem, w wypadku problemów związanych z
wrażliwością sensoryczną i innych symptomów ASD[43][66][59][67].

Nierzadko dzieciom z autyzmem proponuje się arteterapię[68], ale prawie nie ma

badań sprawdzających jej efektywność[69][70]. Brakuje również dowodów na to, by
zajęcia teatralne były skuteczne[71][72] – choć być może sprawdzą się jako forma
treningu umiejętności społecznych u młodzieży z ASD[73][74][75]. Możliwe, że
muzykoterapia polepsza komunikację (i być może umiejętności społeczne), ale brakuje
mocnych dowodów[27][43][66][76][77].

Brakuje dowodów na skuteczność interwencji psychoruchowych, jak metoda Millera[45]

[46] (czy wspomnianych wcześniej metod Dennisona i Domana[51][52][53][55]). Możliwe
jednak, że generalnie aktywność fizyczna przynosi pozytywne skutki. Istnieją dowody
(choć najczęściej niewysokiej jakości), że jogging, sztuki walki, jazda konna,
pływanie, joga/taniec czy ćwiczenia relaksacyjne mogą pozytywnie wpływać na
niektóre osiowe objawy autyzmu (nie jest jasne jaki typ aktywności jest najlepszy)
[78][79][80][81][82]. Pomimo wspomnianego braku mocnych dowodów, aktywność fizyczna
jest zalecana, ze względu na ogólnie pozytywny wpływ na zdrowie osób z ASD[83].

Niepewna jest kwestia interwencji wykorzystujących zwierzęta. W praktyce,

najczęściej wykorzystuje się konie (w różnych formach terapii), psy (jako opiekunów
lub w dogoterapii), świnki morskie oraz delfiny. Istnieją dowody (o mieszanej
jakości metodologicznej) na pozytywne skutki terapii – najwięcej z nich dotyczy
terapeutycznej jazdy konnej (ale już nie hipoterapii lub psychoterapii z udziałem
koni)[84][85][86][87][88][89][90]. Nie jest jednak jasne, czy pozytywne efekty (np.
bardziej skupiona uwaga czy zwiększona towarzyskość) w wypadku terapeutycznej jazdy
konnej, nie wynikają jedynie z atrakcyjności bodźca, jaki mogą stanowić zwierzęta
dla dzieci[91]. Zwraca się też uwagę na potencjalne wysokie koszty interwencji i
zagrożenia, wynikające z kontaktu ze zwierzętami. Szczególnie delfinoterapia
stwarza ryzyko agresji ze strony delfinów i możliwość przenoszenia chorób między
zwierzęciem, a człowiekiem[90].

Wiele metod wykorzystuje relację (szczególnie rodzic-dziecko) w terapii, ale nie

korzysta z podejścia behawioralnego (w odróżnieniu od opisanych powyżej NDBI).
Grupa ta jest zróżnicowana: część z podejść jest ateoretyczna i w praktyce opiera
się na spontanicznej interakcji z dzieckiem, inne korzystają z psychologii
rozwojowej i mają ściśle określony program[92][93]. Pomimo popularności wielu z
nich, efektywność rzadko bywa badana. Praktycznie nie ma dowodów na skuteczność
metody Opcji (Son-Rise) czy nauczania bez kar (ang. gentle teaching)[40][45][47]
[48][46][94]. Lepiej przedstawia się sytuacja oceny efektywności niektórych z
rozwojowych interwencji społeczno-pragmatycznych (ang. developmental social
pragmatic interventions)[95][96][97], ale dowody ograniczają się najczęściej do
pozytywnego wpływu na jakość interakcji między rodzicami i dziećmi[45][98][99]
[100].

Podejścia biomedyczne i dieta

Wśród niektórych dzieci z ASD odnotowuje się różne problemy o charakterze
patofizjologicznym, jak zaburzenia funkcji neuroprzekaźników (monoamin, jak
dopamina, noradrenalina i serotonina; aminokwasowych, jak glutaminian i GABA; oraz
cholinergicznych, jak acetylocholina), zaburzenia metaboliczne (kwasu foliowego,
kobalaminy, tetrahydrobiopteryny, karnityny, redoks i metabolizmu mitochondriów), a
także: zaburzenia immunologiczne, żołądokowo-jelitowe, snu czy epilepsję. Związek
tych zaburzeń z autyzmem jest niejasny (nie wiadomo nawet, czy są przyczyną
niektórych symptomów ASD czy skutkiem zaburzenia). Trwają badania nad terapiami
celującymi w opisane problemy i choć niektóre dają obiecujące wyniki, to nadal
potrzeba większej ilości dowodów naukowych, by móc rekomendować stosowanie którejś
z nich[101].

Farmakoterapia (leki przeciwpsychotyczne, a dokładniej: rysperydon i arypiprazol)

zalecana jest jedynie w przypadku utrzymujących się zachowań trudnych[26][27][34],
choć proponowanych i badanych jest wiele innych leków[102][103][104]. Czasem, w
praktyce klinicznej, podawane są metylofenidat lub atomoksetyna, w celu redukcji
symptomów ADHD – jednak jakość badań z wykorzystaniem pacjentów z ASD nie zawsze
jest wysoka[103][105][106][107][108]. Nieliczne badania nad wykorzystaniem leków
przeciwpadaczkowych, przy drażliwość i niepokoju, dają mieszane lub negatywne
wyniki[109][110][105][111]. Wyniki badań wskazują na brak przydatności leków z
grupy SSRI (np. fluoksetyna, fluwoksamina i citalopram), przy terapii osiowych
objawów autyzmu. Leki podawane są z nadzieją, że ograniczą powtarzalne zachowania i
drażliwość, ale efekty są zróżnicowane[103][104][110][112].

Brakuje jednoznacznych dowodów na efektywność dożylnej terapii immunoglobulinowej

(ang. intravenous immunoglobulin therapy) i metoda nie jest zalecana[113][114].
uznawane jest również stosowanie chelatacji w przypadku autyzmu: nie ma badań o
wysokiej jakości, które uzasadniałyby stosowanie terapii[115][116][117]. Zdarza
się, że stosowane są substancje, które nie mają nawet potwierdzonego działania
chelatującego[116][118][119]. Brakuje też dowodów, które uzasadniałyby stosowanie
tlenoterapii hiperbarycznej[113][117][120][121][122].

Znacząca część osób z ASD (być może nawet 47%) może mieć problemy gastryczne i
jelitowe[27], ale ich związek z autyzmem jest niejasny. Nie powinny być one
traktowane jako osiowy objaw ASD: generalnie nie stwierdza się związku pomiędzy
występowaniem problemów żołądkowo-jelitowych, a nasileniem autyzmu[123]. W wypadku
stwierdzonej nietolerancji glutenu (np. celiakii), stosowanie diety bezglutenowej
jest zalecane. Obecnie nie ma jednak uzasadnienia dla stosowania diety w przypadku
reszty populacji. Podobnie jest z dietą bezkazeinową[103][113][123][124][125][126]
[127][128]. Nie ma dowodów na efektywność diety Feingolda[a][129][130][131], diety
ketogenicznej (dieta wysokotłuszczowa i niskowęglowodanowa) i diety
przeciwgrzybiczej (eliminacja pożywienia zawierającego drożdże lub składników
pobudzających je do wzrostu) i jakiejkolwiek innej[46][132][133]. Badane są również
terapie wspomagające pracę układu trawiennego (np. podawanie probiotyków, enzymów
trawiennych lub sekretyny), ale badania, albo nie potwierdzają ich pozytywnego
wpływu na objawy ASD lub dają niejednoznaczne wyniki[103][113][128][134][135][136]
[137][138].
Nie wiadomo czy suplementacja diety daje większe korzyści niż te, która
przyniosłaby osobom bez ASD[134][139][140][141]. Nie jest jasne, czy kwasy omega 3
wpływają na zmniejszenie niektórych symptomów autystycznych (mieszane wyniki badań
przemawiające raczej na niekorzyść interwencji). Podobnie jest w wypadku
metylokobalaminy (metylowana witamina B12) i L-karnityny (dwa badania o niewysokiej
jakości) czy witaminą D3[103][113][128][141][142]. Nie wygląda na to, by
suplementacja witaminą B6 i magnezem wpływała na objawy ASD (mieszane wyniki)[141]
[143]. Dimetyloglicyna też zdaje się nie być efektywna (słabe dowody)[113][144].
Nie wiadomo, czy stosowanie preparatów multiwitaminowo-mineralnych daje jakieś
dodatkowe korzyści osobom autystycznym[113][134][145]. Nie wygląda na to, by N-
acetylocysteina była przydatna (w badaniach nie potwierdza się jej efektywność, ale
dowody są dość słabej jakości)[103][113][146].

Rokowanie
Do 2007 nie pojawiły się badania przedstawiające długoterminowe wyniki u osób z
zespołem Aspergera i nie są prowadzone żadne systematyczne długoterminowe badania
kontrolne u dzieci z zespołem Aspergera[147]. Osoby z zespołem Aspergera wydają się
mieć normalną oczekiwaną długość życia, lecz zwiększoną chorobowość
współistniejących zaburzeń psychiatrycznych takich jak depresja oraz zaburzenia
lękowe, które mogą znacząco wpłynąć na rokowanie. Chociaż upośledzenie społeczne
utrzymuje się przez całe życie, to wyniki są ogólnie bardziej pozytywne niż w
przypadku gorzej funkcjonujących zaburzeń ze spektrum autystycznego[14];
przykładowo objawy spektrum autystycznego mają większą tendencję do zmniejszania
się z czasem u osób z zespołem Aspergera (AS) lub wysokofunkcjonalnym autyzmem
(HFA)[148]. Jednakże osoby z AS/HFA posiadają przeciętne zdolności matematyczne i
wypadają w testach matematycznych trochę słabiej niż w ogólnej inteligencji[149].
Dzieci z AS mogą wymagać nauczania specjalnego z powodu ich trudności społecznych i
w zachowaniu, chociaż mogą uczęszczać do zwykłych klas[147].

Mocne strony i wybitne osiągnięcia

Wraz ze wzrostem liczby zdiagnozowanych przypadków zespołu Aspergera, obraz
zaburzenia ciągle się zmienia. ZA powiązano z wysokimi osiągnięciami matematyków,
fizyków, informatyków oraz inżynierów i stwierdzono, że zespół często współgra z
osiągnięciami na najwyższym poziomie w tych dziedzinach[150].

Dyskryminacja
Osoby z zespołem Aspergera są często postrzegane w sposób stygmatyzujący i
doświadczają dyskryminacji w różnych obszarach życia, między innymi w dostępie do
edukacji i na rynku pracy. Ich stereotypowy wizerunek podtrzymywany w mediach,
niezgodny z aktualnym stanem wiedzy na temat autyzmu, a nierzadko wręcz obraźliwy,
wzmacnia w takich osobach poczucie odmienności, wzbudza w nich lęk i prowadzi do
izolacji społecznej[151][152][153].

Zobacz też
neurony lustrzane (ang. mirror neurons)
teoria umysłu (teoria innych umysłów)
psychoterapia poznawczo-behawioralna
empatia
ciało migdałowate
psychiatria
psychozy afektywne
pokój wyciszenia
hikikomori
monomania
zespół Diogenesa