Professional Documents
Culture Documents
Otomatik Ucus
Otomatik Ucus
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
UÇAK BAKIM
OTOMATİK UÇUŞ
ANKARA 2006
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ..................................................................................................... 3
1. TEMEL OTOMATİK UÇUŞ KONTROL SISTEMLERININ ÇALIŞMASI, DEVRE...... 3
1.1. Otomatik Uçuş Sistemleri ............................................................................................. 3
1.2. Dfcs’i Oluşturan Komponentler.................................................................................... 4
1.2.1 Autopilot –(otopilot)............................................................................................... 4
1.2.2 Flight Director ........................................................................................................ 6
1.2.3 Altitude Alert .......................................................................................................... 6
1.2.4 Speed Trim ............................................................................................................. 6
1.2.5 Mach Trim .............................................................................................................. 6
UYGULAMA FAALİYETİ ................................................................................................ 9
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 10
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 11
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ................................................................................................... 12
2. ÇALIŞMA MODLARI ...................................................................................................... 12
2.1. Roll Kontrol ................................................................................................................ 13
2.2. Pitch Kontrol............................................................................................................... 15
2.3. Yaw Kontrol................................................................................................................ 17
2.4. Uçak Dengesi .............................................................................................................. 17
2.4.1. Roll Denge........................................................................................................... 18
2.4.2. Pitch Denge.......................................................................................................... 18
2.4.3. Yaw Denge .......................................................................................................... 18
2.4.4. Uçuş Kumanda Yüzeyleri.................................................................................... 18
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 19
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 20
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 21
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ................................................................................................... 22
3.YAW DAMPERLERİ......................................................................................................... 22
3.1. Yaw Damper Bağlantı Anahtarı ve Bağlantı Işığı ...................................................... 24
3.2. Yaw Damper Göstergesi ............................................................................................. 25
3.3. SMYD 1 ...................................................................................................................... 25
3.4. Selenoid Valf .............................................................................................................. 26
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 28
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 29
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 31
ÖĞRENME FAALİYETİ-5 ................................................................................................... 32
5.OTOMATİK TRiM KONTROL......................................................................................... 32
5.1. Speed Trim.................................................................................................................. 32
5.2. Mach Trim .................................................................................................................. 33
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 36
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 37
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 38
ÖĞRENME FAALİYETİ-6 ................................................................................................... 39
6. OTOPİLOT NAVİGASYON SİSTEMLERİ..................................................................... 39
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 42
i
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 43
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 44
ÖĞRENME FAALİYETİ-7 ................................................................................................... 45
7. OTOMATİK GAZ SİSTEMİ............................................................................................. 45
7.1. A/T Sistem Komponentleri : ....................................................................................... 46
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 51
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 52
PERFORMANS DEĞERLENDİRME .............................................................................. 53
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 54
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 56
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 525MTO059
iii
Modülün içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden
sonra verilen ölçme soruları ile ayrıca kendinize ilişkin
gözlem ve değerlendirmeleriniz yoluyla kazandığınız
ÖLÇME VE bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi
DEĞERLENDİRME değerlendireceksiniz.
Öğretmeniniz, modül sonunda size ölçme teknikleri
uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi
ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.
iv
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Bu modülün amacı, sizlere çağımızın en hızlı ulaşım sistemi olan uçakların kullandığı
elektronik sistemlerden bazılarını tanımaktır.
Günümüz uçak teknolojisi sürekli kendisini yenilemektedir. İşte burada eğitici olarak
biz öğretmenlere görev düştüğü kadar, siz öğrencilere de uygulayıcı olarak görev
düşmektedir. Burada amacımız uçakla ilgili yeni elektronik sistemlerin çalışma şeklini
öğrenmek ve bu sistemlerin bakım becerisini kazanabilmektir. Mesleğinizi tam öğrenip
piyasada iş yapabilmeniz için gerekli bilgi ve birikime sahip olmak ilk hedefiniz olmalıdır.
Şüphesiz ki çok hızlı gelişen mesleğinizle alakalı bu gibi teknolojiler takip edilmelidir.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
ARAŞTIRMA
AMAÇ
¾ Autopilot (Otopilot)
¾ Mach trim. (Mach Ayarı “mach= uçak hızının ses hızına oranı”)
Mod kontrol paneli ( MCP), iki adet uçuş kontrol bilgisayarı (flight control computers
-FCC) ve uçuş control sisteminin actuator ( control edici) bilgi girişleri. İlk FCC yukarıdaki
beş görevi yapar. Bundan başka FCC A’nın fonksiyonu autothrottle’dir.
FCC bilgi girişlerini birkaç sistemden alır. Bu sistemler ADIRS, FMC’dir ve Aileron
(uçağın sağa ve sola yatmasını sağlayan sistem) ve Elevator ( uçağın kuyruğunda bulunan
ve burun aşağı, yukarı hareketini sağlayan ana kumanda yüzeyi)’ini kontrol eder. Bu
kontrolü uçuş planı doğrultusunda yapar. İki adet otopilottan; otopilot A FCC A ve otopilot
FCC B’dir. Bu oto pilotlardan hangisinin çalışacağını MCP’den, otopilot kontrolleri uçuş
planı doğrultusunda uçağın pozisyonuna bağlıdır:
¾ Descent (alçalma)
4
¾ Go-around (uçağın inişten vazgeçip pas geçmesi)
Şekil 1.2’te DFCS sistemin işleyişi blok şema şeklinde verilmiştir. FCC A ve FCC B
sensörlerden ve diğer actuatorlerden ve indikatörlerden gelen dataları kullanarak:
¾ A/P role kontrol,
¾ A/P pitch kontrol,
¾ otoiniş,
¾ çalıştırmak ve birbirine bağlamak,
¾ uyarmak ikaz etmek ve bildirme,
Uçağın dengesini sağlamak için ayarlamak fonksiyonlarını gerçekleştirir.
5
Şekil 1.3: DFCS, uçuş kompartımanında bulunan komponentlerin yerleri
FCC’ ye, birkaç sistemden bilgi gönderilir.( CDS'den kılavuz pilotlarla) kılavuz
pilotlar CDS (common “ortak” display system)'de MCP üzerinden uçuşu yönlendirebilir.
Uçuş planı doğrultusunda uçuş kontrolü yapılır.
FCC uçuş planı çerçevesinde ayarlanan yüksekliğin altına inildiğinde pilotu sesli
olarak ve görsel olarak uyarır
Uçağın hava hızı fazla ise ve ya da az ise motor gücünü kontrol ederek uygun hıza
ayarlar. Pilotların girdiği uçuş planı doğrultusunda hız kontrolü yapar.
Otopilot, mach süratini otomatik olarak ayarlar. Uygun mach oranı 0.615’dir. Bu
oranın üstüne çıktığı zaman hızı azaltarak bu oranın altına iner.
6
Şekil 1.4: DFCS ile ilgili komponentleri (kokpit)
Şekil 1.5: DFCS otopilot ayrılma düğmesi ve anahtarı (Kaptan kontrol direksiyonu)
7
Şekil 1.6: DFCS, Elektronik Resim 1.1: FCC (Flight Control Computer)Görünüm
kompartımanı yerleşimi
8
UYGULAMAFAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İŞLEM BASAMAKLARI
İşlem Basamakları Öneriler
Uçuş kompartımanındaki FMCS cihazları ile ilgili
panelleri bulunuz. ¾ Gerekli güvenlik
önlemlerini mutlaka
alınız.
¾ Yanınızda mutlaka
deneyimli bir uçak
teknisyeni
bulunmalıdır.
Pilot kontrol direksiyonu üzerindeki Autopilot switchini ve
anahtarını bulunuz. ¾ Teknisyeninin
telkinlerine mutlaka
uyunuz.
¾ İşlerinizi teknisyen
gözetiminde
gerçekleştiriniz.
9
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A) Autopilot (Otopilot)
B) Flight director (Uçuş yöneticiliği)
C) Speed trim (Hız ayarı)
D) Altitude trim.
4. Thrust nedir?
A) Uçağın ağırlığı
B) Motor gücü
C) Havanın direnci
D) Kaldırma kuvveti
5. Atmosfer tabakalarının yere olan uzaklığına göre yakından uzağa doğru
sıraladığımızda aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A)Troposphere-Stratosphere-Mesosphere-Thermosphere-Exosphere
B) Exosphere-Thermosphere-Mesosphere-Stratosphere-Troposphere
C) Exosphere-Troposphere-Mesosphere-Thermosphere-Stratosphere
D)Troposphere-Thermosphere-Mesosphere-Stratosphere-Exosphere
DEĞERLENDİRME
10
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Yukarıdaki performans değerlendirme kısmında hiç hayır yanıtınız yoksa uygulama
faaliyetini doğru olarak gerçekleştirmişsinizdir. Aksi durumda uygulama faaliyetini tekrar
ediniz.
11
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
ÖĞRENME FAALİYETİ-2
ATA 22 ye uygun olarak çalışma modlarını analiz edebilecektir.
ARAŞTIRMA
¾ Uçuş Kontrol Sistemleri hakkında internette araştırma yapınız.
¾ Kütüphaneleri araştırarak yazılı doküman araştırması yapınız.
¾ Bulduğunuz doküman ve verileri özetleyerek bir rapor haline getiriniz.
¾ Hazırladığınız raporu arkadaşlarınızla ve öğretmeninizle paylaşınız.
2. ÇALIŞMA MODLARI
UÇAK EKSENLERİ: Bir uçak; uçuş esnasında; tüm hareketlerini üç ayrı eksen üzerinde
yapar. Bu eksenler birbirlerine 90° açı yaparlar ve longitudinal eksen, lateral eksen, vertical
eksen olarak isimlendirilir.
Longitudinal (Roll hareketlerinin yapıldığı) eksen : Uçağın burnu ile kuyruk konisini
birleştiren hayali hattır. Uçağın sağa ve sola yatış hareketleri bu eksen üzerinde olur.
Lateral (Pitch hareketlerinin yapıldığı) eksen : Uçağın iki kanat ucunu birleştiren
hayali hattır. Uçağın burun aşağı ve yukarı hareketleri bu eksen üzerinde olur.
Vertical (Yaw hareketlerinin yapıldığı) eksen: Yukarıda bahsedilen bu iki eksene 90°
dik, uçağı üstlen alta doğru delen eksendir. Uçağın yönünün belirlenmesini sağlayan sağa ve
sola dönüş hareketleri bu eksen üzerinde olur.
12
<<Ucagin ><Hava ><İçerisindeki ><Hareketleri>
Uçağın uçuşu sırasında yönünün belirlenmesi, sağa veya sola yatışının ve burun aşağı
veya yukarı hareketlerinin sağlanması; uçağın tipi ve büyüklüğüne göre uçak üzerine
bağlanmış ana ve yardımcı uçuş kumandaları ile sağlanır. Uçağın hava içindeki hareketlerini
üç ana grupta inceleyeceğiz. Bunlar;
Roll kontrol,
Pitch kontrol,
Yaw control.
Kanat üzerinde ise; hava hızında bir değişme olmayacağından; basınç; yaklaşık ortam
basıncına eşit olacaktır. İşte aileron ile kanadın beraberce oluşturacakları alanda meydana
gelen bu basınç farkı ile oluşan kuvvet; kanat üzerinde meydana gelen kaldırma kuvvetine
karşı bir güç oluşturur. Bu nedenle kanat kaldırma kuvveti azalır. Azalan kanat kaldırma
kuvveti nedeniyle kanadın roll ekseni etrafında hareket başlar ve sağ kanat aşağı doğru
hareket eder.
Kısacası; kumanda volanı ile verilen yatış kumandası; her iki kanattaki “aileron”'ların
birbirlerine ters olarak çalışmalarını sağlar. Bu çalışma da kanatların kaldırma kuvvetlerini
etkileyerek uçağın roll ekseni etrafında sağa ve sola yatışlarını sağlar. Böylece roll kontrolü
elde edilmiş olur.
13
Şekil 2.2: Roll kontrol
Bazı uçaklarda iç ve dış olmak üzere her bir kanatta iki adet aileron bulunur. Uçağın
düşük hızlarında her iki aileron birlikte kullanılarak uçağın roll kontrolü etkin olarak
sağlanır. Uçağın yüksek hızlarında ise; dış “aileron”'lar kilitlenerek nötr pozisyonunda
kalırlar. Bu durumda uçağın roll kotrolü sadece iç aileronlar ile sağlanır.
“Aileron”'larla uçağa yatış kumandası verildiği zaman; yatış yapılan taraftaki kanat
üzerinde bulunan spoiler'ler açılır, diğer kanattakiler kapalı kalırlar. “Spoiler”'i açılan
kanattaki bozulan kaldırma kuvveti uçağın yatışına yardımcı olur.
14
Şekil 2.3: DFCS ROL CWS (Kontrol dümen tekerleği) transduseri
Pilot kabininde bulunan her bir levyenin ileri ve geri hareket ettirilmesi ile
elevatorlerin firar kenarlarının aşağı ve yukarı hareket eder. Elevator'lerin yatay stabilizemle
açı yapması; altta ve üstte kamburluk oluşumuna neden olur. Daha önceden öğrendiğimiz
gibi hava filelerinin hızı; kamburluğun olduğu tarafta daha fazla, basıncı ise; daha azdır Bu
basınç farklılığı ile yatay stabilizer üzerinde meydana gelen kuvvet"' uçağı burun aşağı ve
yukarı hareket
15
Şekil 2.4 Pitch kontrol
16
2.3. Yaw Kontrol
Uçağın yaw ekseni etrafındaki sağa ve sola dönüş hareketleri; dikey stabilizemin firar
kenarında bulunan rudder ile sağlanır. “Rudder”'in sağa ve sola hareketleri; pilot kabininde
bulunan her bir pilota ait birer çift pedal ile sağlanır. İki pedal çiftinden birini kullanarak
kumanda edildiğinde; pedalın birinin ileri gittiği, diğerinin ise; geri geldiği görülür.
“Rudder”’in dikey stabilizer ile yapmış olduğu kamburluk; iki tarafta basınç farklılığı
yaratır. Bu basınç farklılığı uçağın sağa veya sola dönmesini sağlar. Böylece uçağın yönü
değişir.
17
Uçağın hareketleri roll, pitch ve yaw eksenler üzerinde olduğuna göre, uçağın
dengesinin bozulması da bu üç eksen üzerinde olur. Böyle bir durumunda uçağın dengesinin
nasıl sağlandığını ayrı ayrı inceleyeceğiz.
2.4.1. Roll Denge
Uçağın yana kayması halinde yaw dengesinin bozulduğu gibi roll dengesi de bozulur.
Dolayısıyla uçak aynı zamanda yatış yapma eğilimi gösterir.Uçağa kumanda verilmeden
sağa ve sola yatış yapmasını önlemek için "ok" ve "V" açılı kanatlar kullanılmıştır.
2.4.2. Pitch Denge
Uçağın pitch dengesi bozulduğu takdirde yunuslama hareketi başlar. Yani burun aşağı
ve yukarı hareket eder.Pitch denge yatay stabilizer ile sağlanır.
Yaw eksen etrafında uçağın hareketlerinin dengelenmesine yön dengesi denir. Bir
uçak düz uçarken pilotun verdiği kumanda ile belirlenen yöne devam etmesi gerekir.Uçağın
yaw dengesi; uzun gövde yapısı, dikey stabilizer ve "ok" açılı kanatlar ile sağlanır.
18
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İŞLEM BASAMAKLARI
İşlem Basamakları Öneriler
Roll hareketini sağlayan aileronları bularak çalışmasını
inceleyiniz ¾ Gerekli
Pitch hareketini sağlayan elevatorleri bularak çalışmasını güvenlik
inceleyiniz. önlemlerini
Yaw hareketini sağlayan rudder komponentleri uçakta mutlaka
yerlerini bularak yakından inceleyiniz. alınız.
¾ Yanınızda
mutlaka
deneyimli bir
uçak
teknisyeni
bulunmalıdır.
¾ Teknisyeninin
telkinlerine
mutlaka
uyunuz.
¾ İşlerinizi
teknisyen
gözetiminde
gerçekleştirini
z.
19
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
4. Pilot kabininde bulunan her bir levyenin ileri ve geri hareket ettirilmesi ile ………….
firar kenarlarının aşağı ve yukarı hareket eder.
5. Uçuş sırasında meydana gelen dış kuvvetlerle; uçağın dengesinin bozulması halinde,
uçağın kendi kendine dengesini sağlamasıdır. Buna …………. ………. denir.
6. Uçağın ……. dengesi; uzun gövde yapısı, dikey stabilizer ve "ok" açılı kanatlar ile
sağlanır.
DEĞERLENDİRME
20
PERFORMANS
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Yukarıdaki performans değerlendirme kısmında hiç hayır yanıtınız yoksa uygulama
faaliyetini doğru olarak gerçekleştirmişsinizdir. Aksi durumda uygulama faaliyetini tekrar
ediniz.
21
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
ÖĞRENME FAALİYETİ-3
AMAÇ
ATA 22 ye uygun olarak yaw damperleri analiz edebilecektir
ARAŞTIRMA
¾ Yaw damper hakkında internette araştırma yapınız.
¾ Kütüphaneleri araştırarak yazılı doküman araştırması yapınız.
¾ Bulduğunuz doküman ve verileri özetleyerek bir rapor haline getiriniz.
¾ Hazırladığınız raporu arkadaşlarınızla ve öğretmeninizle paylaşınız.
3.YAW DAMPERLERİ
Yaw damper uçağın , uçuş planı sırasında uçağın yaw (dikey) ekseninde sapma olması
durumunda devreye girerek rudder’leri kontrol ederek uçağın dengede kalmasını sağlayan
oto uçuş sistemdir. Yaw damper dutch roll karakteristiğine sahip uçaklarda uçağın dutch
rolla girmesini engelleyen bir sistemdir.
Dutch roll ise uçağın stabilitesi ile ilgilidir. Uçaklarda directional stability ve lateral
stability karakteristikleri çok önemlidir. Eğer uçağınızın directional stabilitesi lateral
stabilitesine göre daha fazla ise uçağınızın spiral
instabilite eğilimindedir. Eğer uçağınızın lateral stabilitesi
directional stabilitesinden daha fazla ise uçağınız dutch
roll karakteristiğine sahiptir. Yani, uçağınız irtifada
uçarken herhangi bir şekilde (türbülans, wind shear,....)
headingi veya roll'u değişirse bu durumda; uçağınızın
kuvvetli lateral stabilitesinden dolayı aşağıya düşen kanat
tekrar yukarı kalkacak ve kanatlar level olduktan sonra
öbür kanat aşağı düşecek, bu sefer bu kanat yukarı
kalkacak, bu bir salınım hareketi seklinde devam eder. Bu
salınımı pilotun levye direksiyon ile engellemesi de
oldukça zordur. Modern airliner uçakları designları
dolayısıyla hafif dutch roll eğilimlidirler. Bundan dolayı
yaw damper sistemleri ile donatılırlar. Uçaklarla yapılan
deneyler neticesinde dutch roll un hangi frekans
aralıklarındaki roll hareketlerinden kaynaklandığı tespit
edilir ve uçağın roll hareketleri bir filtreden geçirilerek
dutch roll karakteristiği içindeki hareketleri yaw damper
sistemi aksi rudder kumandası vererek çok hassas bir
şekilde sönümler.
22
Şekil 3.2 Yaw damper tanımlama
¾ Stall İdare Yaw damper (SMYD) Stall: Uçağın havada tutunabilme yeteneğini
kaybetmesi,
23
Şekil 3.3: Yaw damper komponenteri uçuş kompartımanı yerleşimi
24
Resim 3.2: Yaw damper göstergesi
3.3. SMYD 1
SMYD, ADIRU’dan gelen hareket bilgilerini kullanarak Dutch Roll’u sezer. SMYD
yaw damper fonksiyonunu ve stall idaresini gerçekleştirir.
Fiziksel Özellikleri : SMYD yaklaşık olarak 10 lbs ağırlığındadır. 10W’lık bir güç
tüketir. Ön panelde; Etiket üzerindeki test komutları, ekran ve keyped bulunur.
Display: Amber renginde sekiz karakter uzunluğunda iki karakter genişliğinde alfanümerik
bir ekrandır.
Keypad : Test komutlarının girilmesi için kullanılan tuş takımıdır.
SMYD 1 28 V DC gerilimi 1numaralı elektrik hattından ve 28 v AC gerilimi 1 numaralı
transfer hattından alır.
SMYD 1 dijital bilgileri ADIRU’dan alır. Bu bilgiler: Airspeed, basınç etkisi, yanal
hızlanma, roll açısı, roll oranı, yaw oranıdır.
25
Şekil 3.4: SMYD görünüş Şekil 3.5: SMYD 1 ve SMYD2 Elektronik
kompartımanı yerleşimi
EHSV (Elektrohidrolik servo valf) Selenoid valf güç kontrol ünitesine monte
edilmiştir. LRU’larla birlikte, LVDT (Linear Variable Differential Transducer) sistemide
burada yer almaktadır. LVDT ana güç ünitesine monte edilmiştir. LVDT bir LRU sistemi
değildir.
26
Şekil 3.6 : EHSV görünüm
SMYD 1 yaw damper komutlarını selenoid valf güç kontrol ünitelerine gönderir.
Selenoid valf güç kontrol ünitesinde üzerinde bulunan LVDT yaw damping hareketlerine
göre “Rudder”’e pozisyonu bilgilerini yaw damper göstergesine gönderir. AOA (angle of
atacck –hücum açısı ) sensorları açısal bilgileri SMYD 1’e gönderir. Yaw damper bağlantı
anahtarı kapatıldığında, bu bilgi SMYD 1 üzerinden Selenoid Main Rudder’e gönderilir.
27
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ- 1
İŞLEM BASAMAKLARI
¾ Yanınızda mutlaka
deneyimli bir uçak
teknisyeni
bulunmalıdır.
¾ Teknisyeninin
telkinlerine mutlaka
Yaw damper sistemine ait gösterge ve ikaz uyunuz.
lambalarını inceleyiniz.
¾ İşlerinizi Teknisyen
gözetiminde
gerçekleştirin.
28
ÖLÇME
ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları yanıtlayınız.
1. Yaw damper uçağın , uçuş planı sırasında uçağın yaw (dikey) ekseninde sapma olması
durumunda devreye girerek hangi komponenti kontrol eder?
A) Rudder
B) Spoilers
C) Flaps
D) Elevator
3. Uçağınızın kuvvetli lateral stabilitesinden dolayı aşağıya düsen kanat tekrar yukarı
kalkacak ve kanatlar level olduktan sonra obur kanat aşağı düşecek bu sefer bu kanat
yukarı kalkacak derken bu bir salınım hareketi şeklinde devam eder. Bu roll hareketi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Pitch
B) Lateral
C) Yaw
D) Dutch
4. Yaw damper komutlarını Selenoid valf güç kontrol ünitelerine hangi komponent
gönderir?
A) MMR
B) FCC
C) SMYD
D) RA
5. Güç kontrol ünitesinde üzerinde bulunan LDTV yaw damping hareketlerine göre
“Rudder”’e pozisyonu bilgilerini yaw damper göstergesine hangi komponent gönderir?
A) Selenoid valf
B) TCAS
C) SMYD
D) Elektrohidrolik servo valfi
29
6. SMYD 1 hangi dijital bilgileri ADIRU’dan almaz?
A) Air speed
B) Yanal hızlanma
C) Roll açısı ve roll oranı
D) Matematiksel konum
7. Yaw damper her iki yönde flapları kaç derece değiştirerek, Dutch Roll’u azaltır?
A) 5° yukarı veya 5° aşağı
B) 3° yukarı veya 3° aşağı
C) 3° yukarı veya 2° aşağı
D) 2° yukarı veya 3° aşağı
8. ………….. dutch roll karakteristiğine sahip uçaklarda uçağın dutch rolla girmesini
engelleyen bir sistemdir.
DEĞERLENDİRME
30
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Yukarıdaki performans değerlendirme kısmında hiç hayır yanıtınız yoksa uygulama
faaliyetini doğru olarak gerçekleştirmişsinizdir. Aksi durumda uygulama faaliyetini tekrar
ediniz.
31
ÖĞRENME FAALİYETİ-5
ÖĞRENME FAALİYETİ-5
AMAÇ
ARAŞTIRMA
ADIRU aşağıdaki bilgileri FCC’e gönderir, FCC hız ayarını hesaplar. Gönderilen
bilgiler:
32
Şekil 5.1: DFCS hız kontrol blok diyagramı
Yukarıda (şekil 5.19) verilen blok diyagramda görüldüğü gibi FCC çeşitli
komponentlerden gelen verileri göz önünde bulundurarak ve ayrıca uçuş kontrol panelinden
ayarlanan hıza bağlı olarak “stabilizer”’e bağlı olan limit Switchi ve dolaylı olarak
“stabilizer”’i kontrol ederek hız kontrol fonksiyonunu gerçekleştirir. FCC ayrıca stabilizerde
bulunan pozisyon sensöründeki bilgileri de alarak “stabilizer”’i kontrol altında tutar.
33
Şekil 5.2 :DFCS, mach trim fonksiyonu blok diyagramı
Blok diyagramı (şekil 5.2) inceleyecek olursa FCC, Flap, ADIRU, DEU, PSEU ve
EPCU’lardan aldığı bilgiler doğrultusunda uygun mach hızını hesaplayarak, Mach trim
Actuator (şekil 5.3) üzerinden “Stabilizer”’ı kontrol eder.
34
Şekil 5.3:DFCS mach trim actuator’u(mach ayarı kontrol eden komponent)
35
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İŞLEM BASAMAKLARI
¾ Yanınızda
mutlaka
deneyimli bir
uçak teknisyeni
bulunmalıdır.
¾ Teknisyeninin
telkinlerine
mutlaka uyunuz.
¾ Uçakta bulunan mach speed komponentlerini inceleyiniz.
¾ İşlerinizi
teknisyen
gözetiminde
gerçekleştiriniz.
36
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları yanıtlayınız.
2. Otomatik olarak uçak dengesi bozulduğunda, uçağı tekrar dengeye sokacak olumlu
değişikliği yapan, hızı düşüren veya arttıran sistem aşağıdakilerden hangisidir?
A)FMCS
B)SPEED TRIM
C)TCAS
D)GPS
DEĞERLENDİRME
37
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Yukarıdaki performans değerlendirme kısmında hiç hayır yanıtınız yoksa uygulama
faaliyetini doğru olarak gerçekleştirmişsinizdir. Aksi durumda uygulama faaliyetini tekrar
ediniz.
38
ÖĞRENME FAALİYETİ–6
ARAŞTIRMA
39
Şekil 6.1: DFCS mod kontrol paneli
Uçakta bulunan otopilot navigasyon ara birimlerinden biri olan DFCS mod kontrol
panel üzerinde pilot tarafından uçak ile alakalı olarak birçok ayarın yapılabileceği anahtar ve
seçici düğmeler vardır. Bunun yanında mevcut durumları pilota ve yardımcı pilota bildiren
birçok uyarı ışığı ve gösterge mevcuttur. DFCS, mod kontrol panelinde bulunan switch
gösterge, seçici anahtarlar ( şekil 6.2) şunlardır:
40
Şekil 6.2: DFCS kokpit panel komponent yerleşimi
Yukarıda MCP dışında Otopilotla ilgili olan diğer uyarı ışıklar ise:
41
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İŞLEM BASAMAKLARI
İşlem Basamakları Öneriler
Uçuş kompartımanında yer alan MCP panelini bularak
üzerinde bulunan switchleri ve göstergeleri soldan sağa doğru ¾ Gerekli güvenlik
inceleyiniz. önlemlerini
mutlaka alınız.
¾ Yanınızda
mutlaka deneyimli
bir uçak
teknisyeni
bulunmalıdır.
¾ Teknisyeninin
İnstrument panel üzerinde bulunan uyarı ikaz lambalarını telkinlerine
inceleyin mutlaka uyunuz.
¾ İşlerinizi
teknisyen
gözetiminde
gerçekleştiriniz.
42
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
43
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Yukarıdaki performans değerlendirme kısmında hiç hayır yanıtınız yoksa uygulama
faaliyetini doğru olarak gerçekleştirmişsinizdir. Aksi durumda uygulama faaliyetini tekrar
ediniz.
44
ÖĞRENME FAALİYETİ–7
ARAŞTIRMA
45
7.1. A/T Sistem Komponentleri :
A/T sistem komponentleri aşağıdaki gibidir:
¾ A/T servo motorları (ASMs)
¾ Thrust resolver (TR) packs(itici sonuç paketi)
¾ Gearbox with friction brake and clutches ( Dişli çark ile fren ve kavramalar)
¾ Mechanical linkages to connect T/Ls to ASMs (T/Ls ile ASM yi bağlayan
mekaniki sistem)
¾ A/T Arm switch and mode select switches on MCP(A/F kol anahtarı ve
MCP‘de bulunan mode seçme anahtarı)
¾ Thrust lever takeoff/go-around (TO/GA) switches ( İtici manivela havalanma –
İnişi pas geçme anahtarı)
¾ Thrust lever A/T disconnect switches ( İtici Manivale A/T Bağlantı kesme
anahtarı)
46
Şekil 7.2:A/T Sistemi genel şeması
A/T sisteminde FCC FMC, DEU, MCP , RA SMYD, ADIRS, ASA, Servo motor ve
TO/GA anahtarı A/T bağlantı kesme anahtarından aldığı dataları işleyerek A/T sistemini
kontrol eder.
47
Şekil 7.4: A/T sistemi, uçuş kompartımanı komponentleri
Şekil 7.5:A/T sistemi - kolu, mode seçici ve itici manivela kolu anahtarı
48
Şekil 7.6:A/T sistemi servo motoru
49
Resim 7.1: Gaz kolları
50
UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ
FAALİYETİ
AMAÇ: A/T sistemi komponentlerinin incelenmesi
İŞLEM BASAMAKLARI
İşlem Basamakları Öneriler
A/T sistemine ait Uçuç kompartımanında bulunan ¾ Gerekli
komponentleri inceleyiniz güvenlik
önlemlerini
mutlaka alınız.
¾ Yanınızda
mutlaka
deneyimli bir
uçak
teknisyeni
bulunmalıdır.
¾ Teknisyeninin
A/T sistemine ait servo mekanizması inceleyiniz. telkinlerine
mutlaka
uyunuz.
¾ İşlerinizi
teknisyen
gözetiminde
gerçekleştirini
z.
51
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki kısaltmaların karşılıklarını yazınız.
1. MCP: …………………………………………………
2. FCC ……………………………………………………
3. EEC:……………………………………………………
4. SMYD :…………………………………………………
5. ASM: ……………………………………………………
DEĞERLENDİRME
52
PERFORMANS
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Yukarıdaki performans değerlendirme kısmında hiç hayır yanıtınız yoksa uygulama
faaliyetini doğru olarak gerçekleştirmişsinizdir. Aksi durumda uygulama faaliyetini tekrar
ediniz.
53
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 CEVAP ANAHTARI
1 D
2 A
3 D
4 B
5 A
1 C
2 D
3 A
4 Elevator
5 Pozitif denge
6 Yaw
1 A
2 C
3 D
4 C
5 A
6 D
7 D
8 Yaw damper
Yaw damper
9
skalası
54
ÖĞRENME FAALİYETİ 4 CEVAP ANAHTARI
1 C
2 D
3 C
4 A
5 B
1 D
2 B
3 C
4 A
5 FCC
6 Mach trim
55
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
¾ THY Teknik Eğitim Merkezi, TEK101(2) eğitim dokümanı, İstanbul 2006.
¾ M.YILDIRIM Yusuf, ÖZDEMİR Hasan, Dijital Tek. ve Elk. Ölç. Sis. Ders
Notları İstanbul 2002.
İnternet sayfaları:
¾ http://www.ans.dhmi.gov.tr
¾ http://www.airbus.com
¾ http://www.boeing.com/
¾ http://www.kulikovair.com/
¾ http://www.helis.com
¾ http://www.mmo.org.tr
56