Ege Tıp Dergisi 41 (2): 91 - 95, 2002

SAĞLIĞI GELİŞTİRİCİ DAVRANIŞLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ AMACIYLA ÇOK BOYUTLU

SAĞLIK ANKETİ (ÇSA)'nin BAUSEL ÖLÇEĞİ İLE BİRLİKTE UYGULANMASI

USING OF MULTIDIMENSIONAL HEALTH QUESTIONNAIRE WITH BAUSELL' S MEASUREMENT

FOR EVALUATING THE HEALTH PROMOTING BEHAVIOUR

Özlen TURGUL1 Fethi DOĞAN2 Aliye MANDIRACIOĞLU2 Emel LÜLECİ3

1
Narlıdere Sağlık Grup Başkanlığı
2
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
3
Manisa il Sağlık Müdürlüğü

Anahtar SözcüklerSağlığın Geliştirilmesi, Davranış, Çok Boyutlu Sağlık Anketi

Key Words: Health Promotion, Behaviour, Multidimentional Health Ouestionnaire

ÖZET

Bu çalışmanın amacı, kırsal kesimde yaşayan halkın sağlık geliştirici tutum ve davranışları ile buna eşlik eden psikolojik
parametrelerin Çok boyutlu Sağlık Anketi ile araştırılmasıdır. Sistematik tabakalı örneklem ile seçilen 18-85 yaş
arasındaki 937 kişiden toplanan 796 anket değerlendirilmiştir. Çalışma grubunun 402'i kadın, 394'ü erkektir. Kadınların;
erkeklere göre sağlık geliştirici davranışlar açısından daha olumlu tutum ve davranışlar gösterdikleri saptanmıştır.
Erkekler sağlık konusunda sorumluluk alt bileşeninden daha yüksek puan alırken, sağlık bilinci ve sağlıklılık için
motivasyon alt başlıklardan ise kadınlardan daha az puan aldıkları gözlenmiştir. Yaşlılarda sağlık endişesi ve sağlık
nedenli depresyonun gençlerden daha fazla olduğu gözlenmiştir. Sağlık geliştirici davranışları gösterme eğitim
durumuyla paralel olarak artmaktadır. Fakat sağlık nedenli depresyon ve sağlık kontrolünde şans alt bileşenlerinden
yaşlılar daha az puan almışlardır. Bu çalışma toplumun demografik özelliklerine göre sağlık ihtiyaçlarının, inançlarının ve
sağlık geliştirici davranış eğilimlerinin değişmekte olduğunu ortaya koymaktadır.Sağlık hizmeti sunumunda bu farklılıklar
gözönünde bulundurulmalıdır.

SUMMARY

This study aim was to determine the rural peopie's health behaviors and associated psychological parameters with using
Multidimentional Health Ouestionnaire, which was a self-reported instrument. Data were collected with using a system-
atically stratification sample technique. The 796 of collected 937 questionnaires were evaluated. They were aged be-
tween 18 and 85, 402 of them were female. The results revealed that; women tended more positively health-promoting
behaviors than males. Behind this finding males tended to score higher than females on the " illness self-blame" but
having less scores than females on "health consciousness" and "motivation for healthiness". Older ages expressed
higher "health anxiety" and "health depression" than young people. There was found that positive associations between
health promoting behavior and educational level. But there were negative correlation between "health depression,"
"chance/luck health control" and educational levels. lnadequate health behaviors and psychological dispositions are
going with occupational dispositions. This study shows that health needs, beliefs, and health promoting behaviors varied
by the demographic factors of population. This must be taken into consideration for health çare delivering.

Yazışma adresi: Özlen Turgul, Narlıdere sağlık gurup başkanlığı,

İzmir
Makalenin geliş tarihi: 27. 02. 2002 ; kabul tarihi: 27. 06. 2002

91
GİRİŞ
Sağlığın geliştirilmesi, koruyucu sağlık hizmetlerinde sağ
lıklı yaşam tarzının kazanılmasını amaçlayan, sosyal ve
tıbbi müdahaleler içinde yer alan bir disiplindir. Sağlığın
geliştirilmesi, kişileri kendi sağlıklarını geliştirme konusun
da yetkin kılacak ve bu konuda kontrollerini artıracak bir
süreçtir (1).
Epidemiyolojik çalışmalarda, hastalıklar için psikolojik ve
sosyal faktörlerin önemli risk oluşturduğu ortaya konul
maktadır. Bu nedenle hastalıklardan korunmada, psik
lojik ve sosyolojik faktörlerin neler olabileceğinin incelen
mesi giderek artan önem kazanmaktadır (2). Bu faktörler
toplumda sağlık düzeylerinde farklılıkları kendiliğinden
ortaya çıkarmaktadır. DSÖ'nün 2000 yılı hedefle-rinden
biri de dezavantajlı durumdaki devletlerin sağlık düzeyle
rini yükselterek ülkeler arasında ve ülke içindeki gruplar
arasında mevcut sağlık düzeyi farklılıklarının 2000 yılına
kadar en az %25 azaltılmasıdır (3).
Çalışmanın amacı kırsal bir bölgedeki mevcut sağlık
tutum ve davranışı ile buna eşlik eden psikolojik paramet
releri değerlendirmektir.
GEREÇ YÖNTEM
Kesitsel ve tanımlayıcı nitelikte olan araştırma, İzmir'in
güneyinde metropole en yakın kırsal alan olan Mende
res'te gerçekleştirilmiştir. Çalışma evrenini oluşturan
Menderes ilçe Merkezinde 18 ile 85 yaş arası 1999 yılı
nüfus verilerine göre toplam 15948 kişi mevcuttur (4).
Örneklem sayısı 637 kişi olarak hesaplanmıştır. Örnekle
me katılacak kişilerin seçiminde sistematik tabakalı örnek
leme yöntemi kullanılmıştır. Toplam 1050 adet kişi seçil
miş ve anket dağıtılmıştır. Anketlerin öz bildiri yöntemiyle
yanıtlanması istenmiştir. Geri gelen "937 anketten 796'sı
değerlendirmeye alınabilecek özelliklere sahip bulunmuş
tur. Bağımsız değişkenler olarak; yaş , cinsiyet, eğitim
durumu ve meslek ele alınmıştır. Bu ölçek temel olarak
kişilerin sağlıkla ilgili psikolojik özelliklerini tanımlamayı
amaçlamaktadır. Çok Boyutlu Sağlık Anketi (ÇSA)
Multidimentional Health Ouestionnaire (MHQ) nun Türkçe
versiyonu olarak çeviri aşaması gerçekleştirilmiş, ön de
nemesi ve geçerlilik-güvenirlilik çalışması yapılmıştır. Bu
anket toplam 100 maddeden oluşmakta ve 5 değerli likert
skalası ile değerlendirilmektedir. Alt bileşenlerin skorları
orijinal çalışmada olduğu gibi her alt bileşende yer alan
maddelere verilen yanıtlara denk düşen puanların aritme
tik ortalaması alınarak hesaplanmaktadır (5-7). ÇSA'nın iç
tutarlılığı (Cronbach alpha=0.94) oldukça yüksek bulun
muştur. ÇSA'nin geçerliliği için faktör analizi uygulanmış
tır. Faktör analizine uygunluğunu kontrol için öncelikle
Kaiser-Meyer Olkisin ve Barlett küresellik testi bakılmıştır.
Daha sonra temel bileşenler analizi ve equmax rotasyonu
uygulanarak varyasın % 58'ini açıklayan toplam 18 faktör
92
elde edilmiştir. Bu faktörler şu şekilde açıklanmaktadır:
Sağlık endişesi; kişinin sağlığı ile ilgili endişeli duygularını
gösteren maddelerden oluşur. Sağlık yeterliliği, kişilerin
kendi fiziksel sağlıklarını korumak için kendilerini ne denli
yeterli hissettiklerini göstermektedir. Sağlık bilinci; kişilerin
sağılığı ile ilgili hassasiyetini gösterir. Sağlıksızlığı önleme
motivasyonu; kişilerin ne derece motivasyona hazır olduk-
larını göstermektedir. Sağlık kontrolünde şans ve kader;
kendi kontrolleri dışında sağlıkları ile gelişmelerde ne
derece kaderci olduklarını gösterir. Sağlığını hissetme,
kişinin sağlıkla ilgili yaklaşımlar konusunda dikkatli olma
eğilimini gösterir. Sağlık beklentisi olarak iyimserlik; kişile-
rin sağlıklarına ne derece olumlu yaklaştıklarını göster-
mektedir. Sağlık ve hastalıktan sorumluluk duyma; kişinin
hastalık durumunda ne derece suçluluk duyduğunu değer-
lendirmektedir. Sağlığın görünümünün izlenmesi; kişinin
sağlığı üzerine diğer kişilerin reaksiyonlarına karşı duyarlı-
lığını belirtir. Sağlığa duyulan saygı; Kişinin sağlığı ile ilgili
ne derece ilgilendiğini gösterir. Sağlılık için motivasyon;
kişinin sağlığını izlemede ne derce motivasyonun olduğu-
nu belirtir. Sağlık tatmini; sağlıkla ilgili durumundan ne
ölçüde memnun olduğunu gösterir. Sağlık kontrolünde
diğer güçlü kişiler; kendi sağlığı ile ilgili çevresinden ne
ölçüde etkilendiğini ifade eder. Sağlık nedenli depresyon;
kişinin sağılığı ile ilgili durumları ne derecede olumsuz
değerlendirdiği ve üzüntü duyduğunu belirtir. Sağlığını
kendi planlama; kendi sağlığı konusunda düzenleme
yapma eğilimini ifade etmektedir. Sağlık tatmini; sağlık
gereksinimlerinin karşılanmasından ne ölçüde tatmin
olduğunu gösterir. Sağlık durumu; kendi sağlık durumunu
değerlendirmesidir. İçsel sağlık kontrolü; Sağlık konusun-
da kendi inançlarının farkında olmasını ifade eder (8).
Sağlık geliştirici davranışların değerlendirilmesi için her
yaş grubuna uygulanabilir bir şekilde geliştirilmiş olan
"Bausell' in sağlık geliştirici davranışlar ölçeği"
kullanılmıştır (9). Bu ölçek 20 sorudan oluşmakta ve evet-
hayır yanıt seçenekleri bulunmaktadır. Bu ölçekten alınan
puanlar ( en az 2 ve en çok 20) başarısız, zayıf, orta, iyi,
çok iyi şeklinde sınıflanmıştır. Ölçekte ele alınan
davranışların özellikleri, bireysel tercihlerle değiştirilebilir
olmaları ve mortalite, morbidite ile ilgili olmalarıdır.
Araştırma Nisan-Temmuz 2000 tarihleri arasında gerçek-
leştirilmiştir. Araştırmanın değişkenleri SPSS forWindows
8.0 paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Grup-
lar arasındaki farkların belirlenmesi için çoklu varyans
analizleri (tek yönlü ANOVA) ve t-testi uygulanmıştır.
BULGULAR
Çalışma grubunun % 49.5'i erkek, %50.5 'i kadındır.
Sosyodemografik özelliklerine göre Bausel ölçeğinden
alınan puanlar TabloL'de görülmektedir. Bu araştırmaya
göre sağlık geliştirici davranışları gösterme açısından
Ege Tıp Dergisi
 Tablo 1. Demografik Özelliklere Göre Sağlık Geliştirici Davranış (Bausel
kadınlar daha başarılı bulunmuşlardır. Yaş grupları
Ölçeği) Puan Ortalamaları
karşılaştırıldığında kırklı ve ellili yaşların yirmili yaş
grubuna göre sağlık geliştirici davranışları daha fazla
gösterdikleri gözlenmektedir. Eğitim durumuna göre
yüksek okul ve üstü eğitim grubu en başarılı bulunmuştur.
Meslekler karşılaştırıldığında sırayla emekli, serbest
meslek, memur, ev hanımı, gruplarının başarılı oldukları
görülmüştür. ÇSA'nin alt bileşenlerinden alınan puanlar
cinsiyete göre karşılaştırıldığında; sağlık bilincinin (t=-
2.22, p=0.02) ve sağlıklılık için motivasyonun (t =-2.47,p=
0.01) kadınlarda erkeklerden daha fazla olduğu ancak
erkeklerin daha fazla sorumluluk taşıdıkları, sağlık
ihtiyaçlarını daha kolay karşılayabildikleri saptanmıştır
(t=2.02 p=0.04). Yaşa göre ÇSA değerlendirildiğinde
yirmili yaşlarda sağlık endişesinin altmışlı yaşlardan daha
az olduğu ( F=2.39, p=0.03) ve sağlık beklentilerinde
iyimserliğin hakim olduğu (F=4.45, p=0.00) görülmektedir.
Otuzlu ve kırklı yaşlarda sağlığın dışarıdan görünümüyle
ilgilenmenin azaldığı (F=2.34,p=0.04), sağlık kontrolünde
kişisel güvenin kazanıldığı söylenebilir (F=7.30 p=0.00).
(Şekil 1). Ellili ve altmışlı yaşlarda sağlık kontrolünde diğer
güçlü kişilere olan güvenin giderek arttığı (F=7.30 p=0.00)
sağlık nedenli depresyonun ve endişenin gelişmeye
başladığı( F=3.37, p=0.00), sağlığın dış görünümüyle
ilgilenmenin arttığı (F=2.34,p=0.04) görülmektedir. Buna
karşın sağlık ihtiyaçlarının tatmini diğer yaşlara göre iyi
durumdadır (F=2.94,p=0.01). Eğitim durumuna göre
sağlık endişesinin bununla ters orantılı; sağlık yeterliliği,
sağlıksızlığın önlenmesi için motivasyon ve sağlıkta
hastalıktan korunma eğiliminin eğitimle doğru orantılı
olarak değiştiği görülmektedir. Sağlık kontrolünde şans ve
kadere inanma eğilimi ilkokul ve altı eğitim düzeyi için
belirleyicidir. Sağlık nedenli depresyon eğitim düzeyi
düştükçe artmaktadır. (F =6.77, p=0.00) ( Şekil 2).

Bausel ölçeği ile ÇSA nın alt bileşenleri karşılaştırıldığında
sağlık geliştirici davranışları fazla gösteren kişilerde sağlık
kontrolünde şans ve kadere inanma eğilimi (F=4.22,-
p=0.02) ile sağlık nedenli depresyonun (F=11.16,-p=0.00)
az görüldüğü tespit edilmiştir. Tablo 2. de yapılan varyans
analizine göre elde edilen sonuçlar görülmektedir.
* Post hoc Bonferroni tekniği uygulanmıştır.
Şekil 1, Şekil 2. ve Tablo 2. de yer alan kısaltmalar ÇSA'nin alt
bileşenleridir.
ŞE: Sağlık Endişesi, SY: Sağlık Yeterliliği, SBOl:Sağlık Beklentisi Olarak
iyimserlik,
ST:Sağlık Tatmini,SKDGK:Sağlık Kontrolünde Diğer Güçlü Kişiler,SND:
Sağlık Nedenli Depresyon
SY:Sağlık Yeterliliği, SÖM&SHK: Sağlıksızlığı Önleme Motivasyonu ve
Sağlıkta Hastalıktan Korunma, ST: Sağlık Tatmini, SND: Sağlık Nedenli
Depresyon, İSK: içsel Sağlık Kontrolü

ilk ve a l t i orta-lise yo ve u s t u

Eğitim Durumu

Şekil 2. Eğitim Durumunun ÇSA'nin Bazı Alt bileşenlerine Göre Boksör

Torbası Grafiği

Cilt 41, Sayı 2, Nisan - Haziran, 2002 93

Tablo 2. ÇSA'nin Alt bileşenlerinin Sağlık Geliştirici Davranış (Bausel Ölçeği) Başarı Durumuna Göre Dağılımları

ÇSA ölçek Başarısız (n: 14) Zayıf (n: 133) Orta (n: 409) İyi (n: 200) Çok İyi (n :40)
Altbileşeni Ortalama Ortalama Ortalama Ortalama Ortalama F P
puan puan puan puan puan
SE 2.20+0.9 2.01±0.8 1.81+0.9 1.78*0.9 1.93±0.9 1.96 .09
SY* 2.14+1.0 2.15±0.9 2.24±0.9 2.54±0.9 2.83±0.8 7.21 .00
SB* 2.68±1.2 2.57±0.9 2.73±0.9 2.94±0.8 3.19*0.8 5.21 .00
SÖM&SHK* 2.49±0.8 2.31 ±0.8 2.64±0.8 2.96+0.7 3.27*0.5 16.67 .00
SKŞK* 2.00+0.8 1.78±0.8 1.68±0.8 1.53*0.8 1.30+0.7 4.22 .00
SDS&Sİ* 2.26±0.8 1.95±0.8 2.21*0.8 2.56+0.8 2.96±0.6 18.05 .00
SH* 2.29*1.2 2.21±1.0 2.51*1.0 2.81*0.9 3.14*0.8 11.71 .00
SBOİ* 1.93±0.6 1.86±0.7 1.98*0.7 2.06±0.6 2.25±0.7 3.07 .01
SHS 2.20±0.6 2.31 ±1.0 2.29±0.9 2.28*1.0 2.36*0.9 0.09 .98
SİM* 2.64±1.0 2.37+1.0 2.72±0.9 3.08±0.8 3.48*0.6 17.40 .00
SHY* 2.34+0.9 2.35±0.9 2.44±0.9 2.70±0.8 2.89*0.6 5.93 .00
ST* 2.31*1.0 2.19±1.0 2.39*1.0 2.70±0.9 2.99±0.7 7.95 .00
SKDGK 1.54±1.2 1.64*0.9 1.55*1.0 1.57*1.0 1.56+1.0 0.22 .92
SKP* 2.36+1.0 2.19*1.0 2.51+1.0 2.91*0.9 3.33*0.7 17.39 .00
SD* 1.66±0.5 1.79*0.7 1.99*0.7 2.20±0.7 2.55+0.6 12.62 .00
SND* 1.86+1.3 1.61 ±1.1 1.17*1.1 0.90*1.0 0.71*1.2 11.16 .00
İSK* 2.74*1.2 2.45±0.9 2.58+1.0 2.78±0.9 3.02*0,8 4.17 .00
SGİ 1.54±1.1 1.45*1.0 1.46*1.0 1.52*1.1 1.66*1,1 0.43 .78
* istatiksel olarak anlamlı ilişki

TARTIŞMA içinde olması ile açıklanabilmektedir (14). Ev hanımlarının

Sağlığın geliştirilmesi, kişilerin iyilik hali düzeyinin artırıl-
*ması için kişisel seçimlerle ilgili olarak strateji geliştirilme
sidir. Kişilerin kendi sağlıklarını algılayışları ve sağlıkları
için uygulamaları kendi sosyal ve kültürel özelliklerinden
etkilenir. Koruyucu hizmetlerin planlanmasında toplumdaki
kişilerin özelliklerinin belirlenmesi bu açıdan önem taşı
maktadır (10).
Bu çalışmada Bausel ölçeğinin değerlendirilmesi sonu
cunda kadınlar daha yüksek puan almışlardır. Kadınlarla
erkeklerin sağlık geliştirici davranışlar açısından anlamlı
ölçüde farklı bulunmaları daha önceki çalışmaları destek
ler niteliktedir (11). Sağlık ocakları ve sağlık evlerinde
çalışan ebelerin kadınlarla informel iletişimlerinin fazla
olması kadınların sağlık hizmetini almalarını kolaylaştır
maktadır. Diğer taraftan da ebelerin temel görevlerinden
birinin sağlığın geliştirilmesi olduğu vurgulanmaktadır (12).
Eğitim düzeyi yüksek olanlarda, anlamlı olarak Bausell
ölçek puanları yüksek bulunmuştur. Sağlığı geliştirici
davranış kazanılmasında eğitim düzeyinin önemli bir fak
tör olduğu, eğitimli kişilerin motivasyonlarının ve sağ
lıklarına duydukları sorumluluklarının da iyi olduğu belir
tilmektedir (13).
Bausel ölçek puanı anlamlı olarak yüksek olan ev hanım
larının medya ve sağlık personeli ile daha fazla etkileşim
kendi içlerindeki sıkı iletişim nedeniyle edindikleri bilgiyi
kolayca yaygınlaştırdıkları saptanmıştır (15). Emeklilerin
sağlık ihtiyaçları nedeniyle tatminkar olmaları ve sağlık
konusunda diğer güçlü kişilere güvenmeleri sosyal güven
lik kurumlarının etkisinden dolayı olduğu bildirilmektedir
(16).
Sağlık geliştirici davranışların genç yaşlarda daha az
gösterilmesi ve bu yaşlarda riskli davranışların daha fazla
görülmesi sağlık endişesinin azlığına ve yaygın iyimserlik
beklentilerine bağlıdır (17,18). İşsizlerde sağlık geliştirici
davranışların az görülmesi Maslow' un ihtiyaçların hiyerar
şisi modelini desteklemektedir. Ailesinin ve kendisinin
temel ihtiyaçlarını karşılamakta güçlük çeken kişinin
sağlığının geliştirilmesiyle ilgili bir etkinliğe girebilmesi
mümkün görünmemektedir (19-21).
ÇSA alt bileşenlerinin cinsiyete göre değerlendirilmesi
sonucuna göre; erkeklerin daha fazla sorumluluk
taşıdıkları, sağlık ihtiyaçlarını daha kolay karşıla
yabildikleri saptanmıştır. Yaşa göre ÇSA değerlen-diril-
diğinde yirmili yaşlarda sağlık endişesinin altmışlı yaşlar
dan daha az olduğu ve sağlık beklentilerinde iyimserliğin
hakim olduğu belirlenmiştir. Yaş ve cinsiyet gibi özellik
lerin, kişilerin sağlıkla ilişkili davranışlarına etkili olduğunu,
Snell de Amerikan toplumunda yaptığı çalışma sonucunda
saptamıştır. (6)

94 Ege Tıp Dergisi

Bausellin sağlık geliştirici davranışlar ölçeğinden yüksek
puanlar almış kişiler, ÇSA'nın sağlık nedenli depresyon ve
sağlık kontrolünde kader alt bileşenleri dışında yüksek
skorlar elde etmiştir. Bu iki alt bileşen sağlık algılayışında
olumsuz durumlardır. Bu sonuç, sağlığı geliştirici
davranışları gösteren kişilerde olumsuz psikolojik
durumların daha az görüldüğünü açıklamaktadır. Kişinin
psikolojik tabiatının sağlığı geliştirici davranışlara etkisi
olduğu daha önce de bildirilmiştir (6,7).
Bu çalışma ile ÇSA' nın bundan sonraki çalışmalarda da
uygulanabilirliği ve ÇSA ile ölçülen kişisel sağlık eğilimi-
nin, hastalıklardan korunmada önemli olan sağlığı gelişti-
rici davranışlara etkisi olduğu gösterilmiştir. Sağlığın ge-
liştirilmesi etkinliklerinde anahtar rol oynayan sağlık per-
sonelinin (hekim,hemşire,ebe,sağlık memuru gibi) top
lumla informel ilişkiler kurma konusunda sosyolog ve
psikologlar tarafından bilgilendirilmeleri gerekir Tıp ve
hemşirelik eğitim müfredatı bu konu göz önünde bulundu
rularak yeniden değerlendirilmelidir (22, 23).
Sivil toplum örgütlerinin ve kronik hastalıklarla ilgili
derneklerin eğitim faaliyetlerini sadece kentsel alanlarda
değil kırsal alanlarda da sürdürmeleri sağlanmalıdır.
Toplumda ekonomik açıdan riskli gruplara sağlık hizmeti
sunumu konusunda ağırlık verilmelidir. Bu grubun sağlığın
geliştirilmesine yönelik davranışlarının az olması ve sağlık
nedenli depresyonlarının fazlalığı gözönünde bulunduru-
arak sağlık ve sosyal açılardan güvence altına alınmaları
için gerekli yasal ve sosyal düzenlemeler yapılmalıdır

KAYNAKLAR
1. Egger G, Spark R, Lawson J. Health Promotion Strategies &Methods. Sydney Second Edition 1992:121-243
2. Harris DM, GutenS.Health Protective Behavior an Exploratory Study. J Health Soc Behav1979;20(1):17-29
3. World Health Organization . Targets for Health for Ali: Targets in support of the European Regional Strategy for Health for AH. WHO
Regional Office for Europe, Copenhagen, 1985.
4. Turgul Ö. Menderes Sağlık Grup Başkanlığı Yıllık Çalışma Raporu. Menderes. 2000
5. Snell WE JR, Johnson G, Lloyd PJ, Hoower MW. The development and validation of the Health Orientation Scale. Eur J Pers
1991;5:169-183.
6. Snell WE JR, Johnson G. Multidimensional Health Questionnaire. Am J Health Behav 1997; 21(1):33-42.
7. Snell WE, Schicke M, ArbeiterT. The Multidimentional Relationship Questionnaire. Eur J Pers. 1996;34(4):231-238
8. Turgul Ö. Çok Boyutlu Sağlık Anketi'nin Türkiye'ye Uyarlanması ve Bu Ankete Dayalı Çalışmanın Menderes İlçesinde Uygulanması.
İzmir: 2000 Yayınlanmamış Doktora Tezi.
9. Bausell RB. Health-seeking Behavior Among The Elderly. Gerontol. 1986;26:556-559.
10. Wİthrow CN. Health protecting and health promoting behaviors of African Americans livings in Applachia. Public Health Nursing
2000; 17(5): 392-97.
11. Spector RE. Cultural Concepts of Womens Health and Health Promoting Behaviours. J Obstet Gynecol Neonatal Nur 1995; 24
(3):241-245.
12. Üşür SS. Siyasal Yaşam ve Kadınlara Destek Politikaları. Ankara. 1997.
13. Desandre CA. Midwives as primary çare providers. J of midwifery, women's health. 2000;45(1): 81-83.
14. Mechanic D. Issues in promoting health. Social Science & Medicine 1999;48: 711-718.
Whitehead D. Using mass media within health-promoting practice: a nursing perspective. Journal of Advanced Nursing, 2000; 32
(4), 807-816.
16. Üşür SS. Siyasal yasam ve kadınlara destek politikaları. Ankara, 1997.
17. Branch LG, Jette AM. Personal health practices among elderly. Am J. Public Health 1984; 74:1126-1129.
18. Edelman CL, Mandle CL. Health Promotion. The C.V. Mosby Company, 1990
19. Resnick B Health promotion practices of the olderadults, public health nursing. 2000; 17(3):160-8.
20. Belek i. Sınıf Sağlık Eşitsizlik. Sorun Yayınları. Ankara.1998.
21. Stronsk K, Mheen H. The interrelationship Between income, Healthy and Employment Status. Int J Epidemiol. 1997; 26(3):592-600.
22. vVhitehead M.The Concepts and Principles of Equity and Health. Int J Health Ser. 1992;22(3):429-445.
23. Jones K V, Hsu-Hage BH. Health promotion projects: skill and attitude learning for medical students, Medical Education 1999;
33:585-591.
24. Benson A, Latter S. Implementing health promoting nursing: the integration of interpersonal skills and health promotion. J. of Ad-
vanced Nursing 1988;27:100-107.

Cilt 41, Sayı 2, Nisan - Haziran, 2002 95