Chương 1

KHÁI NIỆM
Nội dung cơ bản
1.1 Đặc trưng chung của khái niệm
1.2 Định nghĩa khái niệm
1.3 Phân chia khái niệm
1.1 Đặc trưng chung của khái niệm
1.1.1 Khái niệm là gì?
1.1.2 Hình thức ngôn ngữ biểu thị khái niệm
1.1.3 Các thao tác logic cơ bản để xây dựng khái niệm
1.1.4 Kết cấu của khái niệm
1.1.5 Phân loại khái niệm
1.1.6 Mở rộng và thu hẹp khái niệm
1.1.7 Mối quan hệ giữa các khái niệm
 1.1 Đặc trưng chung của khái niệm
Đội mũ Có tư duy Hai
chân

Động vật

Khái niệm
“Người”

Biết chế tạo & sử dụng

công cụ lao động

Chơi thể thao

Yêu
Có ngôn
ngữ
1.1.1 Khái niệm là gì?

Khái niệm là một hình thức đặc biệt của tư

duy trừu tượng, phản ánh một lớp các sự
vật, hiện tượng thông qua các đặc trưng,
các dấu hiệu cơ bản của đối tượng
1.1.2 Hình thức ngôn ngữ biểu thị khái niệm
1.1.3 Các thao tác logic cơ bản để xây dựng khái niệm

Sinh viên tự đọc tài liệu ^_^

1.1.4 Kết cấu logic của khái niệm
Ngoại diên

Khái niệm
“Người”

Nội hàm

Biết chế tạo & sử dụng Ngôn ngữ Tư duy

công cụ lao động
Số chẵn = Số tự nhiên chia hết 2

Nội hàm Số tự nhiên

chia hết cho 2
 Nội hàm

Số chẵn = Số tự nhiên chia hết 2

1444 32
98
Ngoại diên
4 456
12 432
788 0 10234 46
32544 26 6
898 212 1234234
124 1000 1122 100
10234
42 876 2
Mối quan hệ giữa nội hàm và ngoại diên của khái niệm

SNội hàm càng sâu thì ngoại diên càng hẹp, nội
hàm càng cạn thì ngoại diên càng rộng

Ví dụ: Sinh viên – Sinh viên Việt Nam – Sinh viên

FTU- Sinh viên FTU2 – Sinh viên 5 tốt FTU2
1.1.5 Phân loại khái niệm

Nội hàm

Khái niệm cụ thể Khái niệm trừu tượng

1.1.5 Phân loại khái niệm

Ngoại diên

Khái niệm Khái niệm Khái niệm

Rỗng Đơn nhất Chung
1.1.6 Thu hẹp và mở rộng khái niệm

Thu hẹp khái niệm là thao tác logic đi từ khái niệm

có ngoại diên rộng, đến khái niệm có ngoại diên hẹp.

Mở rộng khái niệm là thao tác logic đi từ khái niệm có

ngoại diên hẹp đến khái niệm có ngoại diên rộng hơn.
 Sinh vật
Động vật
Con người

Giới trí thức

Sv
 Động vật 2 chân
Con người
Người VN
Người Tp HCM
Diễm Anh
1.1.7 Quan hệ giữa các khái niệm

TRÙNG LẶP KHÔNG TRÙNG LẶP

Đồng nhất Giao nhau Bao hàm

A A
B
A
B Ngang hàng Đối lập Mâu thuẫn
B C
A
B B A
A B

C
1.2 ĐỊNH NGHĨA KHÁI NIỆM
1.2.1 Định nghĩa khái niệm là gì?

Là thao tác logic xác định nội hàm của khái

niệm hoặc làm rõ ý nghĩa của từ biểu thị
khái niệm
1.2.2 Kết cấu của phép định nghĩa khái niệm
Dfd = Dfn
Trong đó:
- Dfd (definiendum) là khái niệm cần định nghĩa
- Dfn (definiens) là khái niệm dùng để định nghĩa
Mối liên hệ giữa khái niệm cần định nghĩa và khái
niệm
Kháidùng
niệm để định nghĩa được thể hiện bằng từ ‘là”
hoặccầnnghĩa
dấu
định gạch gang

Số nguyên tố là số tự nhiên lớn hơn 1 và chỉ chia

hết cho 1 và chính nó Khái niệm
dùng để
định nghĩa
1.2 ĐỊNH NGHĨA KHÁI NIỆM
1.2.3 Các hình thức định nghĩa khái niệm
- Định nghĩa thông qua loại và hạng

- Định nghĩa đệ quy

- Định nghĩa thông qua nguồn gốc phát sinh

Định nghĩa qua loại và hạng
Khái niệm hạng

SINH VIÊN FTU2

SINH VIÊN
Khái niệm loại
Định nghĩa qua loại và hạng
Khái niệm hạng

Vận động xã hội

Vận động
Khái niệm loại
Định nghĩa qua loại và hạng
Khái niệm hạng Khái niệm loại

Số chẵn là số tự nhiên chia hết cho 2

Khái niệm
Đặc trưng riêng
được định nghĩa
Định nghĩa qua loại và hạng
Khái niệm hạng Khái niệm loại

Con người là động vật có tư duy

Khái niệm
Đặc trưng riêng
được định nghĩa
 Định nghĩa qua loại và hạng
Khái niệm hạng Khái niệm loại

HOẠT ĐỘNG MUA BÁN HÀNG

llà HOẠT ĐỘNG
NGOẠI THƯƠNG HÓA QUỐC TẾ

Khái niệm
Đặc trưng riêng
được định nghĩa
 Định nghĩa qua loại và hạng
Khái niệm hạng Khái niệm loại

do nhà nước nắm 100%

Doanh nghiệp nhà nước llà doanh nghiệp
vốn điều lệ

Khái niệm
Đặc trưng riêng
được định nghĩa
Định nghĩa liệt kê (định nghĩa
thông qua ngoại diên)

Là liệt kê tất cả các đối tượng mà khái niệm

phản ánh.

Ví dụ: Thành phố trực thuộc Trung ương của

Việt Nam là Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Tp.
Hồ Chí Minh, Cần Thơ
Định nghĩa liệt kê (định nghĩa
thông qua ngoại diên)

Công ty TNHH bao gồm công ty TNHH một

thành viên và công ty TNHH hai thành viên trở
lên
Định nghĩa liệt kê (định nghĩa
thông qua ngoại diên)

Hoạt động ngoại thương bao gồm xuất khẩu,

nhập khẩu, tạm nhập tái xuất, tạm xuất tái nhập,
chuyển khẩu, quá cảnh và các hoạt động khác
có liên quan
 Định nghĩa liệt kê

Sự kiện bất khả kháng bao gồm: bão,

động bất, lũ lụt, chiến tranh, chiến sự,
xâm lược, bạo động, nội chiến, đình
công và phá hoại của công nhân
Định nghĩa đệ quy
 Gồm 3 phần
1.Nêu một số đối tượng thuộc ngoại diên khái niệm
2.Nêu quy tắc để xác định các đối tượng còn lại dựa
vào đối tượng đã biết
3.Tuyên bố không còn đối tượng nào khác

Số tự nhiên:
1. Số 0 là số tự nhiên
2. Nếu n là số tự nhiên thì n + 1 là số tự nhiên
3. Không còn số tự nhiên nào khác
Định nghĩa thông qua nguồn gốc phát sinh

 Muối là sản phẩm của phản ứng giữa kim

loại và axit.

 Hình cầu là hình sinh ra trong không

gian khi ta quay nửa hình tròn quanh
đường kính của nó
1.2.4 Các quy tắc định nghĩa
- Định nghĩa phải cân đối, đầy đủ;

- Không được có vòng tròn logic trong định nghĩa;

- Định nghĩa phải rõ ràng, ngắn gọn;

- Không sử dụng các từ ngữ hoa mỹ hoặc nghĩa

bóng, nghĩa ẩn dụ;

- Không nên định nghĩa bằng các dấu hiệu phủ

định./.
Định nghĩa phải cân đối, đầy đủ

Cân đối
A, B Nông dân là những người lao động
trực tiếp sản xuất ra nông sản
A Quá rộng
B Con người là loài động vật đi bằng
hai chân
B Quá hẹp
A Người lao động là người sản xuất
ra của cải vật chất
Không được có vòng tròn logic trong định nghĩa
Ví dụ:
❖ Hạt Higgs là hạt truyền năng lực của trường Higgs, vốn là
trường vật lý có hạt truyền năng lượng là hạt Higgs

❖Đạo đức học là khoa học về đạo đức, khoa học về đạo đức
là đạo đức học

C là A A là B

❖ Tư duy logic là tư duy một cách logic

B là C
Định nghĩa phải rõ ràng, ngắn gọn, chính xác =>
định nghĩa tường minh
 Dùng từ, khái niệm đã biết để định nghĩa

 Dùng từ có ý nghĩa xác định để định nghĩa

 Chỉ nêu vừa đủ dấu hiệu để xác định đối tượng

Ví dụ:
• Chủ nghĩa cộng sản là thiên đường của nhân loại.
• Trẻ em là mầm non của đất nước.
Không sử dụng các từ ngữ hoa mỹ hoặc nghĩa
bóng, nghĩa ẩn dụ
 Ví dụ:
 Con người là hoa của đất

 Ngu dốt là màn đêm không trăng, không sao của

tinh thần

 Tình yêu là một cái gì đó và ngoài ra không còn

cái gì cả
 Không nên định nghĩa phủ định
 Ví dụ:
Số chẵn không phải là số lẻ

Quản lý vĩ mô nền kinh tế quốc dân không phải là

quản lý một xí nghiệp cơ khí
1.3 Phân chia khái niệm
Phân chia khái
niệm là thao tác
logic xác định ABC
những khái niệm
hạng được bao
hàm trong một
khái niệm loại cho
trước
B
A C
 Cấu trúc của phân chia khái niệm

 Khái niệm được phân chia

 Cơ sở phân chia

 Các khái niệm thành phần

 Quy tắc phân chia khái niệm
 Phân chia cân đối, đầy đủ

 Phân chia không trùng lặp (Phải loại trừ nhau)

 Phân chia theo một tiêu chí (nhất quán)

 Phân chia liên tục, không vượt cấp

 Các kiểu phân chia khái niệm
 Phân chia theo dấu hiệu biến đổi

 Phân đôi khái niệm

 Phân nhóm khái niệm

 Ý nghĩa của chia khái niệm
Thông qua phân chia khái niệm, người ta nắm bắt được các
sự vật, hiện tượng một cách có hệ thống, tạo ra tính trình tự
trong quá trình lập luận, không lẫn lộn đối tượng này với
đối tượng kia hoặc không bỏ sót các đối tượng trong quá
trình lập luận, tạo ra sự bao quát tất cả các đối tượng trong
một hệ thống hoàn chỉnh của chúng.

Phân chia khái niệm giúp cho sự sắp xếp, bố trí các tổ chức xã
hội, các cơ sở nghiên cứu, quản lí khoa học,… trở nên hợp lý,
nhằm nâng cao hiệu suất công tác để nhanh chóng đạt được
mục tiêu
 Bài tập
1. Dựa vào giản đồ Veen hãy thể hiện mối quan hệ của các
khái niệm sau
A. Đảng
B. Đảng cộng sản Việt Nam
C. Đảng dân chủ Mỹ
D. Đảng Viên
2. Dựa vào giản đồ Veen hãy thể hiện mối quan hệ của các
khái niệm sau
A. Thanh niên
B. Sinh viên
C. Vận động viên
 Bài tập
3. Dựa vào giản đồ Veen hãy thể hiện mối quan hệ của các
khái niệm sau
A. Quản lý
B. Quản lý giáo dục
C. Quản lý xã hội
D. Quản lý chất lượng giáo dục
4. Xây dựng định nghĩa cho các khái niệm sau đây
- Cạnh tranh kinh tế
- Độc quyền
- Thị rường
- Phá sản
 Bài tập
5. Tìm 5 khái niệm trong lĩnh vực kinh tế được định nghĩa
bằng cách liệt kê và 5 định nghĩa thông qua loại và hạng.