İŞARET AKIŞ DİYAGRAMI

EE4103, Ö.F.BAY 2
İŞARET AKIŞ DİYAGRAMI
•Bu bölümde sistemlere ait transfer fonksiyonlarının bir başka
deyişle kazanç değerlerinin İşaret Akış Diyagramları (İAD) ile
nasıl bulunacağı örnek sistem modelleri üzerinde anlatılacaktır.

•İşaret akış diyagramları, sistemi tanımlayan lineer cebirsel

denklemlerin grafiksel gösterimidir.

•İAD’de transfer fonksiyonunun hesabı adına Mason kazanç

formülü denilen bir denklemin kullanılması ile yapılır.

EE4103, Ö.F.BAY 3 3
İŞARET AKIŞ DİYAGRAMI
•İşaret akış diyagramları blok diyagramlarına bir alternatiftir.

•Fonksiyonel bloklar, işaretler, toplama noktaları ve ayrılma

noktaları içeren blok diyagramlarının tersine, işaret akış
diyagramları sadece sistemleri temsil eden dallar ve işaretleri
(değişkenleri) temsil eden düğümler içerir.

•Bir sistem, üzerinde işaret akış yönünü gösteren ok bulunan bir

dal ile temsil edilir.

•Dal üzerine sistemin transfer fonksiyonu yazılır. Bir işaret ise bir
düğümle temsil edilir ve ismi düğüm üzerine yazılır.

EE4103, Ö.F.BAY 4 4
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Terimler
•Giriş Düğümü: Yalnızca kendisini terk
y2 çıkış
eden dalları olan düğüme denir.
dügümü
•Çıkış Düğümü: Yalnızca kendisine
1 yönelen dalları olan düğüme denir.
çıkış •Yol: Oklar yönünde gidilerek geçilen
dügümü
dalların birbirine bağlı grubudur.
y1 a12 y2 a23 y3
•İleri Yol: Giriş düğümünden başlayan
giriş
dügümü çıkış düğümünde sona eren yola denir.
çevrim Bir düğümden birden fazla geçiş söz
konusu değildir.
•Çevrim(döngü): Aynı düğümde başlayıp sona eren yola denir. Bir
düğümden sadece bir defa geçiş söz konusudur.
•Yol Kazancı: Belirli bir yol üzerindeki dalların kazançlarının çarpımıdır.
•İleri Yol Kazancı: İleri yol üzerindeki dalların kazançlarının çarpımıdır.
•Döngü (çevrim) kazancı: Bir çevrimi oluşturan dalların kazançlarının
çarpımıdır.

EE4103, Ö.F.BAY 5 5
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Terimler
G7
G6

Giriş Düğümü Çıkış Düğümü

G1 G2 G3 G4 G5
R(s) C(s)

M1 = G1 G2 G3 G4 G5 -H1
M2 = G1 G6 G4 G5
M3 = G1 G2 G7 -H2

2. Çevrim 3. Çevrim
1. Çevrim G6
G7
G4 G4 G5 G2

-H1 -H2 -H2

L11 = - G4 H1 L12 = - G6 G4 G5 H2 L13 = - G2 G7 H2

4. Çevrim
G2 G3 G4 G5

-H2 L14 = - G2 G3 G4 G5 H2
EE4103, Ö.F.BAY 6 6
İşaret Akış Diyagramlarının Özellikleri
•İşaret akış diyagramı sadece doğrusal sistemlere uygulanır.
•İşaret akış diyagramı çizilen denklemler sebep sonuç ilişkisi
formunda cebirsel denklemler olmalıdır.
•İşaretler dallardan sadece dalların üzerinde belirtilen ok
yönünde iletilirler.
•Bir dal bir işaretin diğerlerine olan fonksiyonel bağımlılığını
gösterir.
•Her nokta ya da düğüm, o noktaya ya da düğüme gelen
sinyallerin toplamını, o daldan gidenlere transfer eder.
•Herhangi bir sistem için değişik işaret akış diyagramı
çizilebilir.

EE4103, Ö.F.BAY 7 7
İşaret Akış Diyagramlarının Sadeleştirilmesi
Bir girişi olan düğümün (noktanın) değeri x2 = a12 x1’dir

a12
x1 x2

Ardışık bağlı dalların (kolların) toplam kazancı bütün dalların kazançlarının

çarpımıdır.

a12 a23 a12a23

º
x1 x2 x3 x1 x3

x3 = a12 a23 x1

EE4103, Ö.F.BAY 8 8
İşaret Akış Diyagramlarının Sadeleştirilmesi
Paralel kolların toplam kazancı ise bunların toplamıdır.
a12
a12+b12
x1 x2 º
x1 x2
b12

x2 = x1 (a12 + b12) = a12 x1 + b12 x1

Karışık düğümler (noktalar) aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi

sadeleştirilebilir.
x1 x1
a13 a13 a34
a34
º x4
x3 x4
a23 a23 a34
x2 x2

x4 = a13 a34 x1 + a23 a34 x2

EE4103, Ö.F.BAY 9 9
 İşaret Akış Diyagramlarının Sadeleştirilmesi

Çevrimler (döngüler – kapalı yollar) bir nokta (düğüm) gibi sadeleştirilebilir

a12 a23
a12 a23 a12 a23 1 - a23 a32
º º
x1 x2 x3 x1 x3 x1 x3

a32 a23 a32

x2 = a12 x1 + a32 x3
x3 = a23 x2 x3 = a23 (a12 x1 + a32 x3)
= a12 a23 x1 + a23 a32 x3
x3 – a23 a32 x3 = a12 a23 x1
a12 a 23
x3 (1 – a23 a32) = a12 a23 x1 x3  x1
1 - a 23 a 32

EE4103, Ö.F.BAY 10 10
 İşaret Akış Diyagramlarının Sadeleştirilmesi
Örnek: T  C  ? G6 G7
R
G1 G2 G3 G4 G5
R C
x1 x2 x3 x4
X 1  G1 R - CH 2 -H1

X 2  G2 X 1 -H2

X 3  G6 X 1  G3 X 2 - H1 X 4

X 4  G4 X 3
X 3  G1G6 R - G6CH 2  G1G2G3 R - G2G3CH 2 - H1 X 4
C  G7 X 2  G5 X 4
G1G4G6 R - G4G6CH 2  G1G2G3G4 R - G2G3G4CH 2
X 2  G1G2 R - G2CH 2 X4 
1  G4 H1
G1G4G5G6 R - G4G5G6CH 2  G1G2G3G4G5 R - G2G3G4G5CH 2
C  G1G2G7 R - G2G7CH 2 
1  G4 H1

C G1G 4 G5 G6  G1G 2 G3 G 4 G5  G1G 2 G7 (1  G 4 H 1 )


R 1  G 4 H 1  G 4 G5 G 6 H 2  G 2 G3 G 4 G5 H 2  G 2 G 7 H 2  G 2 G 4 G 7 H 1 H 2
EE4103, Ö.F.BAY 11 11
İşaret Akış Diyagramları İçin Mason Kazanç Formülü

xç M k k
N C ( s) N M k  k
M  TF ( s )  
x g k 1  R( s) k 1 

xg : Giriş düğümü değişkeni,

xç : Çıkış düğümü değişkeni,

M : xg ve xç arasındaki kazanç,

N : xg ve xç arasındaki ileri yol sayısı,

Mk : xg ve xç arasındaki k’ıncı yolun kazancı

  1 -  L1i   L2 j -  L3k  
i j k

EE4103, Ö.F.BAY 16 16
İşaret Akış Diyagramları İçin Mason Kazanç Formülü

xç M 
N C ( s) N M k  k
M  k k TF ( s)  
x g k 1  R( s) k 1 

  1- (tüm bireysel çevrimlerin kazanç toplamı) + (birbirine temas etmeyen ikili çevrim
kombinasyonlarının kazanç çarpımları toplamı) – (birbirine temas etmeyen üçlü
çevrim kombinasyonlarının kazanç çarpımları toplamı) + ...

 k   ’nın k’nıncı İAD ileri yolu ile temas etmeyen kısmıdır (k’ıncı ileri yol
determinantının kofaktörü olup ileri yol kaldırıldığında ya da silindiğinde geriye
kalan yol adedidir).

Lmr  r adet (1  r  L) birbirine temas etmeyen çevrimle oluşturulabilen m’inci

(m=i, j, k, ...) kazanç çarpım kombinasyonu

EE4103, Ö.F.BAY 17 17
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 1:

İleri Yol: M1 = G(s)

G(s)
Tek çevrim bulunmaktadır

-H(s)
L11 = - G(s) H(s)

  1 - L11  1  G ( s ) H ( s ) 1  1 Çevrim M1 ileri yolu ile temas

halinde olduğundan Δ1=1’dir

Mason kazanç formülü uygulanırsa;

C (s) M 1  1 G (s)
M (s)   
R( s)  1  G (s) H (s)
EE4103, Ö.F.BAY 18 18
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
a32 a43 a44
Örnek 2:
a12 a23 a34 a45
x1 x5
x2 x3 x4
a24

a25

1. İleri Yol: X1, X2, X3, X4, X5 : M1=a12a23a34a45

2. İleri Yol: X1, X2, X4, X5 : M2=a12a24a45
3. İleri Yol: X1, X4, X5 : M3=a12a25
a32 a43
a32 a43 a44

a23 a34
x2 x3 x4
x2 x3 x4
x3 x4
a24
L11=a23a32 L12=a34a43
L14=a44
L13=a24a32a43

Birbirine temas etmeyen bir çift çevrim vardır (X2, X3,X2 ve X4, X4):
L21=a23a32a44
EE4103, Ö.F.BAY 19 19
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 2 devam:

Tüm çevrimler M1 ve M2 ileri yolları ile temas halinde olduğundan

Δ1=Δ2=1’dir ve;

Δ3 = 1- a34a43-a44

olarak bulunur. Mason kazanç formülü uygulanırsa;

Δ = 1-[L11+L12+L13+L14]+L21= 1-[a23a32+a34a43+a24a32a43+a44]+a23a32a44

x5 M 11  M 2  2  M 3  3
M 
x1 


 a12 a23 a34 a45    a12 a24 a45    a12 a25  1 - a34 a43 - a44 
1 - [a23 a32  a34 a43  a24 a32 a43  a44 ]  a23 a32 a44 20 20
EE4103, Ö.F.BAY
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
G1(s) G2(s) G3(s) G4(s) G5(s)
Örnek 3:
R(s) C(s)

H1(s) H2(s)

G8(s) G6(s)
G7(s)

M1 = G1(s) G2(s) G3(s) G4(s) G5(s)

H3(s)

L11 = G2(s) H1(s) L12 = G4(s) H2(s) L13 = G7(s) H3(s)

G2(s) G3(s) G4(s) G5(s)

C(s)

G8(s) G6(s)
G7(s) L14 = G2(s) G3(s) G4(s) G5(s) G6(s) G7(s) G8(s)
EE4103, Ö.F.BAY 21 21
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 3 devam:

Birbirine temas etmeyen çevrimlerin çarpımı:

L21 = G2(s) H1(s) G4(s) H2(s)

L22 = G2(s) H1(s) G7(s) H3(s) L31 = G2(s) H1(s) G4(s) H2(s) G7(s) H3(s)
L23 = G4(s) H2(s) G7(s) H3(s)

  1 - L11  L12  L13  L14   L21  L22  L23  - L31 

  1 - G2 ( s) H1 ( s)  G4 ( s) H 2 ( s)  G7 ( s) H 3 ( s)  G2 ( s) G3 ( s) G4 ( s) G5 ( s) G6 ( s) G7 ( s) G8 ( s)
 G 2 ( s) H 1 ( s) G 4 ( s) H 2 ( s)  G 2 ( s) H 1 ( s) G7 ( s) H 3 ( s)  G 4 ( s) H 2 ( s) G7 ( s) H 3 ( s)
- G2 ( s) H 1 ( s) G4 ( s) H 2 ( s) G7 ( s) H 3 ( s)

 1  1 - G7 ( s ) H 3 ( s )

C ( s) N M k  k M 1 1 G1 ( s ) G2 ( s) G3 ( s ) G4 ( s ) G5 ( s )1 - G7 ( s ) H 3 ( s )
M ( s)    
R( s) k 1    22 22
EE4103, Ö.F.BAY
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 4:
-1
1 k2
1 k1 1 1 k k k
R(s)
s s
C(s) M 1  k1 2  1 2 2
s s s
-k3
-1

1 k2
s k1 s -1
k2
k1 1 s
-1 -k3

1 k k k k k2 k k
L11  - k1  - 1 L12  - 2 k3  - 2 3 L13  -k1 - 1 2
s s s s s s

 k k k k k  k k k k k
  1 - L11  L12  L13   1 - - 1 - 2 3 - 1 2   1  1 2 3 1 2 1  1
 s s s  s

C (s) M 1  1 k1 k 2
M (s)   
R( s)  s s  k 1  k 2 k 3  k 1 k 2 
EE4103, Ö.F.BAY 23 23
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 5: G7 G8

1 G1 G2 G3 G4 G5 G6
R(s) C(s)

-H4 -H1
M 1 = G1 G 2 G 3 G 4 G 5 G 6
-H2
M 2 = G1 G 2 G 7 G 6
-H3
M 3 = G1 G 2 G 3 G 4 G 8
G2 G3 G4 G5 G5 G6 G8

-H1
-H2 -H1

L11 = - G2 G3 G4 G5 H2 L12 = - G5 G6 H1 L13 = - G8 H1

G7
G2 G4

-H2
-H4
L14 = - G7 H2 G2 L15 = - G4 H4 EE4103, Ö.F.BAY 24 24
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 5 devam:

G7
G1 G2 G3 G4 G5 G6 G1 G2 G6

-H3 -H3

L16 = - G1 G2 G3 G4 G5 G6 H3 L17 = - G1 G2 G7 G6 H3

G8
G1 G2 G3 G4

-H3

L18 = - G1 G2 G3 G4 G8 H3

EE4103, Ö.F.BAY 25 25
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
G7 G8
Örnek 5 devam:
1 G1 G2 G3 G4 G5 G6
R(s) C(s)

-H4 -H1
-H2

-H3
Birbirine temas etmeyen üç çift çevrim vardır:
L21 = L51 L71 = G4 H4 G1 G2 G7 G6 H3
L22 = L51 L41 = G4 H4 G7 H2 G2
L23 = L31 L41 = G8 H1 G7 H2 G2

  1 - L11  L12  L13  L14  L15  L16  L17  L18   L21  L22  L23 

1   3  1  2  1 - L15  1  G4 H 4

C ( s ) M 1 1  M 2  2  M 3  3
M (s)  
R( s) 
EE4103, Ö.F.BAY 26 26
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
G7
G6
Örnek 6
G1 G2 G3 G4 G5
R(s) C(s)

-H1

M1 = G1 G2 G3 G4 G5 -H2

M2 = G1 G6 G4 G5
M3 = G1 G2 G7
G6
G4 G5

G4 -H2
L11 = - G4 H1
-H1
L13 = - G6 G4 G5 H2

G2 G3 G4 G5
G7
G2
-H2

-H2 L14 = - G2 G3 G4 G5 H2

L12 = - G2 G7 H2 EE4103, Ö.F.BAY 27 27

 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 6-devam Birbirine temas etmeyen bir çift çevrim vardır. Bu iki çevrim L11 ve L12’dir

L21 = L11 L12 = G2 G4 G7 H1 H2

  1 - L11  L12  L13  L14   L21 

  1 - - G4 H1 - G2 G7 H 2 - G6 G4 G5 H 2 - G2 G3 G4 G5 H 2 
 G2 G4 G7 H1 H 2 

Tüm çevrimler M1 ve M2 ileri yolları ile temas halindedir.

1   2  1
M3 ileri yolu bir çevrim ( L11 ) ile temas halinde değildir
 3  1 - L11   1  G4 H 1
C ( s) M 1 1  M 2  2  M 3  3
M ( s)  
R( s ) 
C (s) G1 G2 G3 G4 G5  G1 G6 G4 G5  G1 G2 G7 (1  G4 H1 )
M ( s)  
R( s) 1  G4 H1  G2 G7 H 2  G6 G4 G5 H 2  G2 G3 G4 G5 H 2  G2 G4 G7 H1 H 2
C (s) G1 G2 G3 G4 G5  G1 G6 G4 G5  G1 G2 G7  G1 G2 G7 G4 H1
M ( s)  
R( s) 1  G4 H1  G2 G7 H 2  G6 G4 G5 H 2  G2 G3 G4 G5 H 2  G2 G4 G7 H1 H 2 28 28
EE4103, Ö.F.BAY
 KAZANÇ FORMULÜNÜN BLOK DİYAGRAMLARINA
UYGULANMASI
Verilen blok diyagramının sinyal akış diyagramı elde edilir daha sonra
MASON kuralı sinyal akış diyagramına uygulanır

Örnek 7: H2
-
+ + +
R G1 G2 G3 C
- +
H1

-H2

1 1 G1 G2 G3 1
R C
H1

-1

M1 = G1 G2 G3

EE4103, Ö.F.BAY 29 29
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
-H2
Örnek 7 devam:
1 1 G1 G2 G3 1
R C
H1

M1 = G1 G2 G3 -1

1 G1 G2 G3
G1 G2
-H2
H1 -1
G1 G2
L11 = G1 G2 H1 L13 = - G1 G2 G3
L12 = - G2 G3 H2

  1 - L11  L12  L13   1 - G1 G2 H1 - G2 G3 H 2 - G1 G2 G3  1  1

C M 1 1 G1 G2 G3
M  
R  1 - G1 G2 H1  G2 G3 H 2  G1 G2 G3

EE4103, Ö.F.BAY 30 30
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 8: H2
+ + - +
R(s) G1 G2 G3 G4 C(s)
- +
H1

H3

-H2
1 G1 G2 G3 G4 1
R(s) C(s)

H1

-H3

M1 = G1 G2 G3 G4

EE4103, Ö.F.BAY 31 31
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 8 devam:

-H2
1 G1 G2 G3 G4 1
R(s) C(s)

H1
M 1 = G1 G 2 G 3 G 4 -H3

G1 G2 G3 G4
-H2 G3 G4

H1 -H3
G2 G3
L11 = - G2 G3 H2 L12 = G3 G4 H1 L13 = - G1 G2 G3 G4 H3

  1 - L11  L21  L31   1 - - G2 G3 H 2  G3 G4 H1 - G1 G2 G3 G4 H 3 

1  1
C ( s) M 1  1 G1 G 2 G3 G 4
M ( s)   
R( s)  1  G 2 G3 H 2 - G3 G 4 H 1  G1 G 2 G3 G 4 H 3
EE4103, Ö.F.BAY 32 32
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 9: H2

G4
+ +
+ + + +
R G1 G2 G3 C
- +
H1

H1 G4
1 1 G1 G2 G3 1
R C

H2

-1

M1 = G 1 G 2 G 3

M2 = G 1 G 4
EE4103, Ö.F.BAY 33 33
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 9 devam: H1 G4
1 1 G1 G2 G3 1
R C

M1 = G1 G2 G3
H2
M 2 = G1 G 4
-1

1 G1 G2 G3 G4
G2 G3
H1

H2 -1 H2
G1 G2

L11 = G1 G2 H1 L12 = G2 G3 H2 L13 = - G1 G2 G3 L14 = G4 H2

G4   1 - L11  L12  L13  L14  L15 

1 G1
  1  G1 G2 G3 - G1 G2 H1 - G2 G3 H 2 - G4 H 2  G1 G4
-1 1   2  1
L15 = - G1 G4 C M 1 1  M 2  2 G1 G2 G3  G1 G4
M  
R  1  G1 G2 G3 - G1 G2 H1 - G2 G3 H 2 - G4 H 2  G1 G4
EE4103, Ö.F.BAY 34 34
 İşaret Akış Diyagramları ile İlgili Örnek Problemler
Örnek 10: c c
+ c
+ +
a b d
+ b j
j
R C L11 = c b
i i
+ + + f
e f h
+ g
g g

c L12 = f g L13 = j g i c
b L21 = L11 L12 = c b f g
a d
j 1  1 - L12  1 - f g
R C
i  2  1 - L11  1 - c b
e
f
h 3  4 1
M1 = a b d
M2 = e f h
g
  1 - L11  L12  L13   L21   1 - c b  f g  j g i c  c b f g 

M3 = a j h C abd -abd f g e f h-e f hcb a j hei d

M 
M4 = e i d R 1- c b - f g - j g i c  c b f g
EE4103, Ö.F.BAY 36 36