GUARANI ÑE’Ẽ

LENG U A, LI TER ATUR A Y SUS TECNO LOGÍ AS – NIVEL MEDIO

Mbo´esyry Peteĩha – Mbo’ehára Sãmbyhyrã

LEY N° 1680
CÓDIGO DE LA NIÑEZ Y LA ADOLESCENCIA
Artículo 13.- DEL DERECHO A LA SALUD.
El niño o adolescente tiene derecho a la atención de su salud física y mental, a recibir la asistencia médica
necesaria y a acceder en igualdad de condiciones a los servicios y acciones de promoción, información,
protección, diagnóstico precoz, tratamiento oportuno y recuperación de la salud.

Hi’are: 2 aravo

Arange: Arapokõindy 30 jasypoapy guive 03 jasyporundy peve.

Katupyryrã:
Omombe’u hemimo’ã, hemiandu ha ikuaapy umi mba’e ko’ág̃a rupi oñeñe’ẽ ha
herakuãvéva, oipuruhápe ñomongetajere, ha umi ojepurúva tupãópe térã oñemoñe’ẽ
hag̃ua opavavévape avei:

• Mávapepa ha mba’eichahápepa oñe’ẽtahína.

• Mba’etepahína hembipota.

• Mba’éichagua jehaipyrépa oipurúta omog̃uahẽ hag̃ua hembipota opavavévape.

• Mba’éichapa omoñepyrũ, ombohete ha omohu’ã pe mba’e omombe’úva.

• Ñe’ẽ ohechaukáva mba’e oje’emava’ekue térã ne’ĩrava gueteri oje’e (palabras

generalizadoras).

1
Mbo’epyrã Aty: -Oñe’ẽkuaa.
Mbo’epyrã: -Ñe’ẽnga, pukarã.

Jehechakuaarã

- Omomba’e temiandu ha temimo’ã ñemog̃uahẽ ñe’ẽnga ha pukarã rupi.

- Omboheko pe he’íva oguereko hag̃ua ñepyrũ, mbyte ha paha.
- Omopyenda hekopete ikuaapy he’ikuévo ñe’ẽnga ha pukarã.

1. Ñepyrũ
1.1. Temimbo’ekuéra oñomoirũ mokõi mokõi ha ñe’ẽguyguy rupi oñomongeta
mba’épa hína oikuaa pukarã ha ñe’ẽnga rehegua, ikatu he’i ojupe techapyrã; upéi
omog̃uahẽ aty guasúpe pe omombe’úva ojupe.

1.2 Omoñe’ẽ techapyrã ñe’ẽnga ha pukarã oĩva kuatiápe. Omombe’u hemiandu ha

he’ive ambue pukarã térã ñe’ẽnga oikuaáva. Upekuévo omombe’u mba’éichapa
oñenandu.

2. Tembiaporã
2.1. Oñemomandu’a mba’épa pukarã ha ñe’ẽnga, mba’éicha javépa oje’e ha
mba’eichaguápa umi moñe’ẽrã.

2.2. Omoñe’ẽ marandu oĩva ikuatiápe ha ohekave opáichagua marandu pukarã ha

ñe’ẽnga rehegua.

2.3. Oheka ha ohai opáichagua pukarã ha ñe’ẽnga.

2.4. Oiporavo peteĩ pukarã térã ñe’ẽnga umi ohaiva’ekuégui ha he’i hapichakuérape.

2.5. Iñirũnguéra omombe’úta mba’épa oikũmby, he’ikuaa hína hemimo’ã ha

hemiandu pe tembiapóre.

2
2.6. He’iparire, ohechakuaáta ijehegui ohupytýpa jehechakuaarã, upéi mbo’ehára
ohepyme’ẽta.

4. Mohua’ã

Oñemomandu’áta mba’e mba’épa ojapo oikũmby hag̃ua mbo’epy ha

ohechakuaava’erã oĩramo hesakã porã’ỹva, omba’eporandu ha ojeporeka
omohesakã hag̃ua.

Ohechajey tembiapo atýpe ombojoapy hag̃ua oikuaamavavoi oikuaa pyahúvandi.

Omombe’u hogayguápe oikuaa pyahúva ha omono’õ pukarã ha ñe’ẽnga oje’éva

ijerére.

Ombohovái porandu mbo’epy rehegua ohechakuaakuévo mba’épepa oporoipytyvõ

umi moñe’ẽrã oñehesa’ỹjova’ekue.

Mbo’ehára ohechajey tembiapo ha ohepyme’ẽ.

Abordaje
Omombe’u ojeporeka rire internet térã arandukápe.

Ojehechakuaa hag̃ua ojapo porãpa tembiapo, ojepurúta ko’ã jehechakuaarã:

Mba’eichaite jahepyme’ẽta Ohupyty Ne’írã

gueteri
- Omomba’e temiandu ha temimo’ã ñemoĝuahẽ ñe’ẽnga
ha pukarã rupi.
- Omboheko pe he’íva oguereko haĝua ñepyrũ, mbyte
ha paha.
- Omopyenda hekopete ikuaapy he’ikuévo ñe’ẽnga ha
pukarã.

3
 Araduka purupyre:
✓ MEC. (2014). Programa de Estudios 1° año, NM. Asunción.
✓ MEC. (2021). ORIENTACIONES PARA LA PRODUCCIÓN DE RECURSOS
EDUCATIVOS. Asunción
✓ ALG, A. d. (2018). Guarani Ñe'ẽtekuaa. Asunción: Servilibro.
✓ Htps://dgaleanolivera.wordpress.com/pukara-chistes/

Kuatia Aporeko
Aty Myakãhára: Lic. Mariano Lezcano García. Asunción. Capital

Aponde’a Apoha: Lic. Rosalina González. Pte. Franco. Alto Paraná

Tembiapo Myatyrõhára: Lic. Elva Ramona Guerrero. Ñemby. Central

Tembiapo Ohechajeýva: Mg. Gladys Benita Alderete. Ñemby. Central

Tembiapo Omoneĩva: Lic. Mariano Lezcano García. Asunción. Capital

Mbo’ehára Tetãygua: Lic. Noemi Aidee Aguilar. Curuguaty. Candindeyu