Istorija Pompeje

Danas Pompeja je veoma poznat grad, sa nekoliko miliona tursita koji

ga posecuju godisnje, ali u antickom svetu on je bio samo trzisni grad
koji se specijalizovao za zacin Garum (koji je na ribljoj bazi).Dok su drugi
gradovi u Napoljskom zalivu daleko poznatiji kao odmaralista.

Ono sto je bitno jeste da Pompeja nije uvek pripadala rimskoj imperiji.
Sredinom 6 veka p.n.e. i Etrurci i Grci su naselili ovu oblast, mada
doprinos ovih naroda u otkricu Pompeje kao grada je slabo razumljiv,
zato sto su nedostaju arheoloska otkrica u najranijem periodu. Mada
dorski hram sugerise na veci Grcki uticaj nego Etrurski. U 5. i 4. veku
p.n.e u Pompeji je bilo vreme dominacije Samnita. Pompeja je tek u 3.
veku p.n.e dosla u ruke starih Rimljana.

Medjutim, Pompeja je ucestvovala u pobuni protiv Rima koja je trajala

od 91. do 88. godine p.n.e. Kako si ujedinjeni gradovi izgubili bitku
protiv glavnog grada, rimski general Sulla (Lucius Cornelius Sulla Felix )
je ponovo osnovao grad kao pravilnu rimsku koloniju i postavio njegove
vojne veterane u Pompeju. I tako je doslo do konstruisanja novih javnih
zgrada, ukljucujuci i Amfiteatar, da bi se ispunile potrebe novih
stanovnika. I tako je, u periodu ranog rimskog carstva(27. p.n.e. - 69.
nove ere), zivot u Pompeji bio napredan. Velike, luksuzne kuce sa
uvezenim dobrima sa Mediterana.

Ovaj grad je unisten 79. godine nove ere, erupcijom vulkana Vezuva,
cineci Pompeju jednim od najbolje ocuvanih primera Rimskog grada.
Iako je vulkan odneo hiljade zivota i region ucinion vekovima
nenaseljivim, slojevi vulkanskog pepla ocuvali su Pompeju kao nijedan
drugi Rimski grad. Ostavljeni su nam ne samo velicanstveni hramovi i
vile grada, vec i jednosobne radionice, groblja stanovnika nize klase,
pekare i "barovi"(kafane). Organska metrijali kao hrana, odeca i drvo su
ocuvani u blizini Herkulanuma, zbog razlike u vulkanskom materijalu koji
je prekrio ova 2 grada. I zato nam Pompeja, "grad smrti" govori vise o
svakdnevnom zivotu u prvom veku Itaalije nego sam Rim.

Plan grada-

Velika vecina zgrada vidljiva u danasnjoj Pompeji potice od rimskog

perioda, ali neke ranije karakteristike ostaju. Jezgro grada u 6. veku
p.n.e. nalazilo se na visoravni s pogledom na reku Sarno na
jugozapadnog uglu onoga sto je postala konacna verzija Pompeje, a bio
je organizovan oko svetilista posvecenih Apolonu i Minervi. Ovaj grad je
imao zidove i mrezni oblik ulice. Kako je Pompeja rasla u velicini i broju
stanovika, tako su i gradski zidovi prosirivani, sa vratima na krajevima
glavnih puteva. Polako je poljoprivredno zemljiste unutar zidina
pregradjeno kucama, mestima prozivodnje, pijacama i ostalim urbanim
sadrzajima.

Istocno-zapadne ulice( danas poznate po modernim imenima via della

Fortuna, via di Nola, via dell'Abbondanza) i severno-juzne ulice (via
Stabiana, via di Mercurio) cinile su osnovu za formiranje
Insulae(gradskih blokova), od kojih su vecina uglavnom pravougaone i
sadrze kombinaciju domacih,komercijalnih i industrijskih zgrada.

Forum, pozorisni okrug, amfiteatar, i kupatila

Stari rimski gradovi su gotovo nikad bili odredjeni za specificne

aktivnosti. Postojale su dve glavne oblasti Pompeje,mada , labavo su
organizovano oko generalne funkcije. Forum, koji se nalazio na jugo-
zapadu grada, je bio mesto raznih sluzbi i moglo se smatrati nekom
vrstom "centra grada" Pompeje.

Izgradjen pre vise od 150 godine pre rimskog koloseuma, u Pompeji se

nalazio prvi rimski amfiteatar, gde su se gladijatori borili ili lovili divlje
zivotinje kao spektakl. Procenjuje se da bi u pompejskom amfiteatru
moglo da bude smesteno izmedju 10 000 i 15 000 ljudi. Freska iz kuce u
Pompeji na kratak nacin ilustruje spectacula (mesto za sedenje) i arena
(povrsina za igranje), kao i velarium (suncana senka) amfiteatra.

Kao u Rimu, Pompeja je imala i javne ustanove za kupanje. Najmanje

pet javnih kupatila(i mnostvo privatnih kupatila u domovima), pruzalo je
ne samo mesto za ciscenje vec i mogucnost za socijalnu interakciju i
vezbanje. Ono sto je zanimljivo jeste da su postojale "kade" koje nisu
imali uopste cirkulaciju vode, pa se nije preporucivalo da se ljudi sa
otvorenim ranama kupaju u njima iz higijenskih razloga da ne bi doslo
do infekcije. Zajednicko kupanje je bio obicaj za Rimljane srednje i vise
klase; muskarci bi provodili popodne u kupaonicama, uzivajuci u
grejanim bazenima,parnim sobama, hladnim kadama, masazama..

U pocetku i Stabijsko i Forum kupatilo je bilo gradjeno sredstvima koji su

pripadali stanovnistvu( odnosno, stanovnistvo je placalo gradjenje), sto
ukazuje u kojoj meri su takve ustanove smatrane klucnim za stanovnike
Pompeje. Medjutim bogati stanovnici su finansirali dogradnje kupalista,
kao u slucaju velike mermerne fontane u sobi sa toplom
vodom(caldarium).

Religiozni zivot u Pompeji

Forum je pruzio priliku gradjanima Pompeje da se klanjaju svojim

raznim bogovima kao i bozanstvenim clanovima carske prodice.
Hramovi Apolona i Venere stajali su neposredno ispred samog foruma i
predstavljaju kako rani tako i kasniji istorijski period gradnje. Manji
hramovi sirom Pompeje posveceni Jupiteru, Asklepija i Minervu. Jos
skromnija svetilista stajala su na vaznim raskrsnicama puteva i unutar
atrija (predvorje sa stupovima) privatnih kuca.Ove lararije (lararia)
posvecene pomalo misterioznim bozanstvenim cuvarima zvanim Lares,
bile su ukrasene slikama i dobile su male darove.

U vreme razaranja grada, u Pompejima je živelo oko 15.000 ljudi. Čak

2000 umrlo je u pepelu i otrovnim gasovima Vezuvijeve erupcije 79
nove ere. Danas je grad muzej na otvorenom posvećen iskustvu šetnje
kroz drevni rimski grad. I dok su kuće i zidne slike iz poslednje faze
Pompeje ono što privlači najviše posetilaca, vredna pažnje je i složena
društvena i građevinska istorija grada, kao i urbana infrastruktura.