DU AN BAO TON NHA KIEU TRUYEN THONG DAN GIAN CUA VIET NAM Mark Chang, Tomoda Hiromichi, Yamada Yukimasa, Dang Van Bai, Trdn Khang, Nguyén Bd Dang, Masuda Senjiro, Nagumo Ichiro* I. GIGI THIEU Cac ngéi nha kiéu truyén théng dan gian & Viet Nam dang dting trudc nguy co bién mat truéc sy phat trién kinh té nhanh chéng trong nhiing nam gin day. Dé xdc dinh va phan loai mét cdch cé hé thdng cdc ngdi nha kiéu truyén théng dan gian cla Viét Nam cin dugc bao vé va bao t6n, trudng Dai hoc Chiéu Hoa 44 hgp tac véi BO Van hod va Thong tin Viet Nam thyc hién diéu tra téng thé vé kién tric cha céc ngéi nha kiéu truyén théng dan gian trén khdp Viet Nam. Cudc diéu tra bat dau ty nam 1997 va dén nay duge tién hanh tai 11 tinh, bao gém Bac Ninh, Thita Thién-Hué, Déng Nai, Nam Dinh, Nghé An, Quang Ngai, Tién Giang, Quang Nam, Thanh Hod, Ha Tay va Lang Son. Mi cugc diéu tra déu duge thyc hién thanh hai giai doan. Trong giai doan dau (300-900 ngéi nha méi tinh), m@t phéc hoa don gidn vé cdc ngdi nha duge vé ra, céc ngdi nha duoc chyp nh va phéng van ngin dugc thyc hién vdi nhiing ngudi séng trong cdc ng6i nha d6. Trén co sé ca két qua & giai doan du, khong 10% trong téng s6 cdc ngéi nha dé duge Iya chon cho giai doan hai. Trong giai doan hai, cic bin vé chi tiét cia cdc ngdi nha duge thyc hién. Sau khi hoan thanh diéu tra, khodng nam ng6i nha thudc méi tinh duge Iya chon dé duge céng nhJn 1a tai san van hoa quéc gia. Déng thdi, céc ké hoach khdi phuc nhiing ngéi nha dé duge vach ra va dé nghi lén Sé Van hod Thong tin cla cac tinh. Cac k& hoach khdi phuc trén duge thong qua va dua vio Chuong tinh Déi tic cia JICA nam 2000. Chuong trinh nay bao gdm viéc hoan thién mét hinh mau tét cho viée trang tu nha kiéu uuyén thong & mdi tinh wong s6 sau tinh duge lya chon trong giai doan ba nam * Dai hoe ner Chiu Ha, Nhat Ban.VIET NAM HOC - KY YEU HO! THAD QUOC TE LAN THU Hal Il. CONG VIEC TRUNG TU Muc dich chinh cia dy 4n 1a chuyén giao céng nghé bao tén cdc ngéi nha g6 kiéu cé truyén. Dé dat duge muc tiéu nay, trong qué trinh tring tu, cing véi mét gidm sat vién vé tring tu ngudi Nhat Ban, mot gidm sat vién vé tring tu ngudi Viet Nam va mot nhan vién cia Sé Van hod Théng tin duge cit chuyén trach tai méi diém tring tu. Ngoai ra, trong qué tinh trang tu & mdi tinh trong sé sdu tinh trén, nhiing ngudi cd lién quan dén viéc tring tu cdc tai sin van hod cla céc tinh ln can cting duge méi tham dy mét cuéc héi thao kéo dai mét tudn nhim ting cudng hon nita viéc phd bién céng nghé va nguyén tic bao tén. Quan diém cia ching tdi la: néu phia Nhat Ban cé thé trg gitip né Iyc tring tu trong sau tinh ddu tién, phia Viet Nam sé cé thé ty minh lam nét phan viéc con lai. Néu thyc hién duge diéu nay, nhiéu ngéi nha kiéu truyén théng dan gian ctia Viét Nam co thé duge ctu vot sé khong bi bién mat va nhé d6 c6 thé duge Iu truyén tdi thé hé tiép theo. Trong viéc Iva chon séu ngéi nha dé trong tu, nhiéu nhan t6 da duge xem xét, nhu sy c4n bing cia céc mién (mién Bac, mién Trung va mién Nam), tinh kha thi ciia viéc dao tao c4c nha thdu xay dung dia phuong, hieu qua gido duc sau viéc tring tu, va céc kha nang sit dung cla céc ngéi nha sau khi duge tring tu. 1. Cac nguyén tc va phuong phdp tring tu a. Ké boqch trang tu va diéu tra so b6 Viéc diéu tra so b6 chi tiét dugc thyc hién dé ta cé thé nim bat duge thiét ké cia cdc ng6i nha va xdc dinh phdn nao cin duge phuc héi nguyén trang. Cac k€ hoach tring tu duge vach ra theo hung van sit dung cdc loai vat ligu géc tdi mtéc cao nhit. b. Thao dé va diéu tra Viéc gidm sat chi ti€t duge thyc hién trong suét qua trinh théo do. Bang viéc kiém tra cic méi ndi cua cic phan bing gé, von khéng thé quan sat duge trudc khi thao dé, cdc bude chinh ly va thay déi so vi k€ hoach tring tu ddu tién duge thuc hién. Cac phan duge théo ra duge phan loai va luu gitt dé tai kiém tra. c. XI vat lieu gb Mot phan Ién cia viéc sita chita thyc sy chinh la phan xif ly cdc loai vat ligu g6. Viéc xit ly dugc thyc hién mét cach than trong théng qua viéc kiém tra ky cdc loai vat liéu gd va su trao déi gitta nhting gidm sat vién va thg méc dia phuong. Chting téi cing tim cach tn dung triét dé cdc kinh nghiém cia thd m6c & dia phuong trong viéc Iya chon cdc logi gé thich hgp cho viée thay thé hay sifa chita. Trong mot s6 trudng hgp, cdc ky thuat 320,DY AN BAD TON NHA KIEU TRUYEN THONG DAN GIAN CUA VIET NAM méi cing dugc ap dung. Thi dy nhu trong trugng hgp tring tu dugc tien hanh @ tinh Bac Ninh, cdc con buléng bing thép khéng gf da duge ding dé néi cic phn cOn lai cia ngdi nha véi loai vat ligu mdi, nha vay c6 thé tng cudng vé co cu cic phan cia bo khung nha. d. Mong nba Ta thudng thay mét cdi chan bang da & dudi mdi cay cét cla cdc ngdi nha kiéu truyén théng dan gian. Trong hau hét céc trudng hgp, dudi cai chan bing da nay ching 6 gi ngoai dat; va két qua Ia céc cay c6t thudng khéng 6 cét bing nhau, Dé gidi quyét van dé nay, ching t6i da 4p dung mot ky thuat mdi 1a viéc sit dung bé tong cét thép duéi nhiing chiéc chan c6t bang da tdi mtfc khong anh hudng dén vé bén ngoai cia céc ngéi nha. ©. Dung kbung Khac vdi cdc ngéi nha g6 Trung Quéc va Nhat Ban, céc ngéi nha g6 & Viét Nam thudng c6 sit dung réng rai nhng thanh rui va xa chéo. Ngoai ra, con c6 mdt su khdc biét trong viéc sit dung cdc thanh xa va cdc loai vat liéu 6 cdc mién Bac, Trung va Nam cla Viét Nam. Vi ly do nay, chiing t6i da rat chi ¥ dén viéc Iva chon phuong phap l4p r4p hgp ly adi voi méi mién, &. Viéc sita chita mai G mién Trung va mién Nam cia Viét Nam, hdu hét cdc vién ngéi déu thu6c dang 4m-duong. Nhiing vién ng6i am-duong nay déu cé d6 4m cao, tao diéu kién ly tudng cho méi sinh séng. Dé gidm d6 4m cia cdc vién ngoi, chting toi 4p dung nhiéu phuong phap nhu nung ngoi 6 nhiét 46 cao hon, phi ldp chéng thdm va dat cdc tm chéng thdm bén dudi cic vien ngoi h. Kb6i phuc nén, tudng va cdc chi tiét kién triic ‘Thong qua cdc cudc phéng van nhing ngudi gia va diéu tra d6i véi cae ngdi nha twong ty gin d6, chting tdi da né luc dé xdc dinh co sé cho viéc kh6i phy nén nha, tuéng va cdc chi tiét kién tric tr lai nguyén dang. Trong tudng hop viéc khéi phuc td lai nguyén trang gay nhiéu can tr dén cugc song hién dai cia nhing ngudi song wong cic ngéi nha d6, viéc thio ludn sé duge thyc hién véi nhiing ngudi nay va chting ti sé cd ging dé dua nhiing dé nghj cia ho vao ké hoach tring tu nha tdi mic do khong m giim gid tri van hod cla ngéi nha i. Ngoai that bé tao An tong tot hon ddi vi khach t6i thm, chiing toi cling coi trong cdc yéu t6 ngoai that nhu Idi vao vudn, cay céi, manh, noi rita réy, ché a4 phuong tién,... Trong mot so trudng hgp thudc dy An cita ching t6i, 321‘VIET NAM HOC - KY YEU HOI THAD QUOC TE LAN THU HAI ngoai viéc tring tu ngéi nha, trang tri ngoai that cing dude thyc hién nham lam cho toin bé ngéi nha tréng dep hon. Trong qué trinh thyc hién cong viée, ching ti rat dé y dén viéc lam cho cac b6 phan cau thanh nay, tie a cdc tai sin van hod va nhting phdn mdi I4p dat, duge phan biét 15 rang. 2. Phac hoa vé nhding ngoi nha da duge khdi phyc a. Nba thé bo Nguyén Thac 6 tinh Bdc Ninh Ng6i nha nay duge x4y dyng vao nam 1734 va duge coi 1a ngdi nha con sot lai & Viet Nam. Ngdi nha cé mai hdi bing cé tranh va mat tién cia ng6i nha rong khodng 13 mét. G gitta ngdi nha, hai cay cét chinh dé cdc thanh xa ngang nhiéu tng trong khi cdc thanh xa nghiéng dugc ndi vdi cdc cay cot & phia trudc va phia sau dé tao do déc cho mdi nha. Cau tric nay mang tinh dac trung cla cdc ngéi nha kiéu truyén théng dan gian 6 mién Bac Viét Nam. Khodng gitla cia ngoi nha, rong khong 5,5 mét, la gian chinh cia ng6i nha va cé dat ban tho cia déng ho. Cac gian 6 hai bén ciia gian chinh duge ding dé chita lugng thuc va dé 6. Viéc tring tu ngdi nha duge bat dau vao thang 12/2000 va khéng can cé sy thay déi lén nao déi vdi cdu tric nguyén ban cia ng6i nha tnt viéc gia c6 trong dé bé tong cét sdt duge str dung d6i vdi cdc chan c6t bing d4 cla ngdi nha. Ngéi nha da duge tring tu theo céc phuong phap xy dyng nguyén géc. Sau khi ng6i nha duge tring tu, sO lugng cdc ngéi nha kiéu truyén thong & ving lan c4n duge tring tu da ting lén rat nhiéu. b. Nba tho bo Truong 6 tin Quéng Nam Ngéi nha nay nim gan ranh gidi vdi thi x4 Hdi An lich sit. Day 1a mét ngdi nha theo ki€u quy tc véi gid tri van hod cao nhat. Ngdi nha duge Ong t6 ddi thir ba cla dong ho, mét vién quan ctia triéu Nguyén, cho xay dyng nam 1840. Truéc khi dugc khéi phyc, nhiéu b6 phan cdu thanh bang g6 cia ngéi nha da bi muc nét hay tht thodt béi thm nuéc hay m6i mot Vao thang 1-2001, viéc tring tu da dude khéi céng voi nguyén tac tai sit dung cng nhiéu cang tot cac loai vat li¢u géc. Két qua 1a cdc bO phan bing gé cd dugce sita chifa va tai sit dung m6t céch c6 hiéu qua va gédn mot nifa sO ngdi duge tai sit dung. Ngoai ra, trén co sé clia cic dau vét nguyén ban, phan san cla ngéi nha 6 va gian thd té tién cing duge sita chita Ngay nay, sO ngudi dén tham H6i An hing nam da vuot qué con sé 700.000 va ngéi nha dude tring tu nay da ué thanh mét diém mdi thu hut khach tham quan ngay trong thi xa. c. Ng6i nha cia gia din éng Trdn Ngoc Du & tinh Déng Nai Ngoi nha nay nim thanh phé Bién Hoa, thé phi cba tinh Déng Nai Ngéi nha quay mat ra song Déng Nai va c6 ngi neo dau thuyén. Duge xay 322DY AN BAO TON NHA KIEU TRUYEN THONG DAN GIAN CUA VIET NAM. 10 du thé ky XIX, mat trudc va mat hdi cua ngdi nha déu cé wong xay bing gach. Ngudi ta cho ring, ban dau mat tién cia ngéi nha dugc x4y theo thiét ké phuong Tay. G bén trong, khong gian duge chia thanh khu truéc va khu sau. Mot chiée ban thé va mot khu vue tiép khdch nim & khu trudc trong khi noi nau nung va Jin u6ng nim & khu sau. Phan 1 bic tudng gach pl mot phan Do d6, mét phan cia ngdi nha nay cé nguy co dé sup trude khi iho cong tring tu, Vao thang 10-2001, viéc tring tu duge khdi cong. Cac tm anh ci due ding lam co sé vé thiét ké dé khéi phuc mat tién cta ngdi nha. Hién nay, chinh quyén tinh Déng Nai dang ¢6 ké hoach xay dung mét khu cOng vién bén sng gin ngoi nha da duge tring tu dé gitip ngudi dan 6 thé tiép xtc tryc tip véi vin hod truyén thong. d. Ngéi nha thd cia dong bo Dang Xudn d tinb Nam Dinh Ng6i nha 6 gian chinh ldn véi bé rong 1a 9 mét va phan diéu khac chi tiét, duge coi 1a cé cdc dac diém cia ngoi nha c6é dia vi cao trong khu vyc. Theo nhu hé so tim duge tai hién trudng, ngdi nha c6é wr nam 1866 va duge coi la ngéi nha gé cé nhét trong tinh. Xung quanh gian chinh vé cic bén 1a cdc gian nhé hon vuon ra cdc bite wong bén ngoai. Trong khu tude cla gian chinh, cdc thanh xa nhiéu téng tao ra d6 déc ctia mdi nha va mai v4y. Viéc tring tu duge bat dau tt thang 11- 2001. Dva trén co sd ctia diéu tra vé cae dau tich xay dung nguyén géc, ic bite tudng gach va céc chi tiét ki€n tric néi that duge théo dé, tra lai cdc nét dac trung cia ngdi nha khi né mdi duge xdy dung. ©. Ngéi nba cia ong Pham Ngoc Tang 6 tinb Thanh Hod Ngéi nha nay nim gin céng phia Tay cia thanh nha H6. Ngudi ta cho ring, ngéi nha duge x4y dung khoang 150 nam vé trudc (mac di khdng cd bing chting 16 ring nao vé viéc nay). Ng6i nha nay r6ng bay 4u nam nhip véi mdi héi va c&u tric déi xttng. Gian chinh cha a duge dit & khu vuc trung tim va cé dat ban tho cia gia dinh Cac gian bén duge ding dé &. Viéc trang tu duge khéi céng vao thang 10-2002. Sau khi xdc dinh cdc dau tich cla cdc bie tudng nguyén géc, ching toi nhdn thay r6 ring, ban ddu ngéi nha c6 cdc bite tuong hdi bang van. Cac cong viéc tai ché con bao gém viéc dé bé cita ra vao a s6 khdi bite tudng gach phia Bic dé phuc hdi cdc dac diém nguyén géc ctia ngéi nha, va viéc stt dung bé tong cét sit dudi méng cia ngéi nha Thanh Hod 1a tinh cé nhiéu ti sin van hod quan trong nhu thanh nha Hé va tugng dai bing gé 6 Lam Kinh. Hy vong ring, cdc quan chtic thu6c s8 van hod cda tinh, cic nha th4u xay dyng va tho méc cia dia phuong, 223VIET NAM HOC - KY YEU HOI THAD GuOc TE LAN THU HAI sé 06 thé 4p dung céc nguyén téc tring tu tai sin van hod ma ho hoc duge wy dy 4n nay trong cdc dy 4n trong tuong lai cia tinh. g. Ngéi nba ctia 6ng Trdan Van Binb & tinh Tién Giang Tinh Tién Giang cach Thanh phé Hé Chi Minh khong 125 km vé phia Tay Nam. Nam doc theo mét con kénh, ngéi nha duge xay dung ty dau thé kj XX. Mac da hién nay ngéi nha nay bao gém mét gian chinh va mét gian bép nhung trudc day dudng nhu né bao g6m mot gian kho dung théc va mét gian riéng biét dé lam ché an udng. Trong thap ky 20 cia thé ky XX, mét cdi céng vom bing gach va cita s6 dugc xay thém dé tao cho ng6i nha c4i vé bén ngoai theo kiéu phuong Tay. Viéc tring tu ngdi nha duge khdi céng vao thang 12-2002 va con kénh duge sit dung dé van chuyén vat liéu va c6ng cy can thiét cho viéc x4y dung. Viéc trang tu duge thyc hién bing cdch 4p dung tdi mttc cao nhat cdc ky thuat nghé méc dia phuong. Dya trén cdc btic anh cii va cdc du tich vé kién tric, btic tugng gach kiéu phuong Tay & mat tién da duge dé bé va thay bang rao mat cdo va tuOng van. Sau khi dugc trong tu, ng6i nha nay da wd thanh mot diém du lich méi & huyén Cai Bé, tinh Tién Giang. N6 dugce dua vao danh séch c4c diém tham quan chinh trong tua du lich kénh rach Cai Bé, c6 hop déng tua du lich v6i bay cOng ty du lich nudc ngoai. Hy vong ring, sy phat trién du lich kiéu nay sé tao thém co hdi cho ngudi dan biét dén va tran trong gid tri van hod cia loai nha kiéu truyén théng dan gian cia Viét Nam. UL KET LUAN Trude day, céc chuong trinh vién trg nude ngoai cla Nhat Ban cha yéu tap trung vao linh vuc phat trién, kh6ng cht ¥ nhiéu tdi linh vyc van hod. Chung trinh Déi tac JICA cho viéc bao tén cdc ngéi nha kiéu truyén thong dan gian Viét Nam cé thé duge coi 14 mét thi du vé phuong huéng mdi cia vien trg nude ngoai trong tuong lai.