Bu sunumda kullanılan metin ve

görseller uzaktan eğitim ders

materyali olarak hazırlanmıştır.
Sunum yalnızca eğitim amaçlı
kullanılabilir. Kaynak olarak
verilemez.
Sunumda yer alan konular ile ilgili
farklı okumalar yapmak isteyen
öğrencilerimiz son sayfadaki
kaynaklardan yararlanabilirler.
ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ I

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NIN SONA ERMESİ VE

YAPILAN ANTLAŞMALAR

6. HAFTA

Öğr. Gör. Burak Ahmet SAKA

Hafta Anabilim Konu H. Dersin Amaç ve Yardımcı Kaynaklar
Dalı Saati Hedefleri

Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Yargı

Yayınları(Komisyon; Refik Turan-Mustafa
Osmanlı Devleti’ni Safran-Necdet Hayta- M. Ali Çakmak-Cengiz
paylaşmak için yapılan Dönmez-Muhammet Şahin)
XX. YY Başlarında gizli antlaşmalar, paylaşım
Osmanlı Devleti’nin projeleri, tarafların https://ets.anadolu.edu.tr/storage/nfs/TAR20
Ortak Durumu (Birinci 2
Dersler savaştan çekilmesi ve 1U/ebook/TAR201U-12V3S1-8-0-1-SV1-
6 Dünya Savaşı’nın Mondros Ateşkes ebook.pdf
(A.İ.İ.T I) sonu ve Yapılan Antlaşması’nın
Antlaşmalar) anlatılması, https://icerik.ataaof.edu.tr/?d=ataturkilkeleriv
değerlendirilmesi einkilaptarihii
4
1. Osmanlı Devletini Paylaşma
Projeleri
Birinci Dünya Savaşı yıllarında İtilaf
devletleri aralarında yaptıkları gizli anlaşmalar
ile Osmanlı Devleti’ni bölüşmüşlerdir. Türklerin
Almanya ile birlik olması Osmanlı Devleti’nin
paylaşılması projesini hızlandırmıştır.
5
İstanbul Anlaşması: 4 Mart-10 Nisan
1915 tarihleri arasında yapılan görüşmeler
sonunda İngiliz ve Fransızlar, İstanbul ve
Boğazları, Trakya’da Midye-Enez hattının
doğusunda kalan arazi ile Gökçeada ve
Bozcaada’yı Rusya’ya vaat etti. Buna karşılık
Ruslar da İngiltere ve Fransa’nın, Anadolu ve
Orta Doğu’daki haklarını tanımayı kabul etti.
6 Londra Sözleşmesi: 26 Nisan 1915’de
Londra’da İngiliz, Fransız ve İtalyanlar arasında
gizli bir anlaşma yapıldı. Bu anlaşma ile zaten
elinde bulunan 12 Ada’da İtalya’ya tam hakimiyet
veriliyor ve Trablusgarp üzerinde de serbest
bırakılıyordu. İngiltere, Fransa ve Rusya,
Türkiye’nin Asya’daki topraklarını kısmen veya
tamamen paylaştığı takdirde İtalya’nın, Antalya
bölgesinden pay almasını kabul ediyorlardı.
7 Sykes-Picot Anlaşması: İngiliz ve Fransız
hükümetleri adına Mark Sykes ve General
Picot’nun görüşmelerini yürüttüğü bu anlaşma 16
Mayıs 1916 tarihinde imzalanmıştır. Bu anlaşmaya
göre, Boğazlar, Doğu Anadolu’nun mühim bir kısmı
ve Trabzon Rusya’ya, Kayseri, Adana bölgesi ile
Suriye ve Musul Fransa’ya, Hayfa ve Akka
limanları ile Irak topraklarının yanı sıra bütün Arap
Yarımadası İngiltere’ye bırakılıyordu.
8
St. Jean de Maurienne Anlaşması:
Rusya’nın 1917’deki ihtilalden sonra
savaştan düşmesi üzerine İngiltere ve Fransa,
İtalya’ya daha çok önem verdiği için 10-21 Nisan
1917 tarihleri arasında yapılan görüşmeler sonucu
St. Jean de Maurienne Anlaşması yapıldı. İngiltere
ve Fransa, Sykes-Picot’u kabul etmesi şartıyla
İtalya’ya Antalya’dan başka İzmir’i veriyor ve
Konya’ya kadar da bir nüfuz bölgesi tanıyorlardı.
 2. Birinci Dünya Savaşı’nın Sona Ermesi ve
9
Yapılan Antlaşmalar
Savaşın devam ettiği yıllarda yorgunluğun ilk
işaretini Avusturya verdi. Almanya için de savaş ağır
gelmeye başlamıştı. İtilaf devletlerinin durumu da pek
iyi sayılmazdı. ABD’nin Nisan 1917’de savaşa gitmesi
durumu İttifak devletlerinin aleyhine değiştirdi.
Avusturya-Macaristan ve Almanya 1917 yılı
yazında, müttefikler nezdinde barış teşebbüslerinde
bulundular. Fakat şartlar üzerinde uzlaşma
sağlanamadığı için sonuç çıkmadı.
10
Herkesin barış istediği bir dönemde A.B.D.
Başkanı Woodrow Wilson barışın düzenini tespit
etmek üzere ortaya atılarak, 8 Ocak 1918’de 14
maddelik meşhur prensiplerini açıkladı.
Avrupa’da milliyetler esas tutularak siyasi
harita ona göre düzenlenecekti. Bu
düzenlemelerde bağımsız Polonya, Belçika ve
Macaristan devletleri öngörülüyordu. İşgallerin
derhal sonlandırılması isteniyor ve küçük
devletlerin bağımsızlıkları büyükler tarafından
sağlanmalıdır deniyordu.
11
Wilson prensiplerinin 12. maddesi ise
Osmanlı Devleti ile ilgili idi. Buna göre;
"Osmanlı Devleti’nin Türklerle meskûn olan
kısımlarında Türk hakimiyeti sağlanacak, fakat
Türk olmayan milletlere muhtar gelişme
imkanları verilecekti. İstanbul ve Çanakkale
Boğazları devamlı olarak bütün milletlerin
gemilerine açık olacak ve bu durum
milletlerarası garanti altına konacaktı ”.
 Rusya’nın Savaştan Çekilmesi ve Brest-
12 Litovsk Antlaşması: Rusya’da ihtilalle iş başına
gelen Bolşevik Hükümeti, verdiği notalarda bütün
cephelerde hemen mütareke yapılmasını istedi.
Ayrıca hükümet, Çarlık hükümetinin bütün gizli
antlaşmalarını açıkladı.
Sovyet Rusya’nın çağrısına Almanya olumlu
cevap verdi. 3 Mart 1918’de Brest-Litovsk’da anlaşma
imzalandı. Buna göre Sovyetler Polonya, Letonya,
Estonya ve Litvanya’dan çekiliyordu. Ukrayna,
bağımsızlığını ilan etti. Rusya, Kars, Ardahan ve
Batum’u da Osmanlı Devleti’ne geri verdi.
13 Romanya’nın Savaştan Çekilmesi ve
Bükreş Barış Antlaşması: 1916’da savaşa giren
Romanya, 1918 Mart’ında mütarekeyi kabul etti.
7 Mayıs 1918’de Bükreş Barış Antlaşması’nı
imzaladı. Bu antlaşma ile Romanya, Almanya ve
Avusturya’nın ekonomik nüfuzu altına giriyor,
ayrıca Karpatlar’da toprak kaybederken
Dobruca’dan çekiliyordu. Lakin İtilaf Devletlerinin
galip gelmeleri bu antlaşmayı hükümsüz kıldı.
 Savaş sonrası yeni bir dünya kurmak
14
maksadıyla 18 Ocak 1919 tarihinde ABD, İngiltere
ve Fransa’nın öncülüğünde Paris barış konferansı
toplandı. Barış antlaşmaları bu konferansta
hazırlandı.
Almanya’nın Mütareke ve Barış
İmzalaması: Almanya Ekim 1918’den itibaren
İsviçre vasıtasıyla barış girişimlerinde bulundu.
Daha sonra İtilaf devletleri ile Almanya arasında
28 Haziran 1919’da Versailles (Versay) Barışı
imzalandı.
 Alsace-Lorraine bölgesi Fransa olmak üzere,
15 Belçika, Polonya, gibi ülkelere topraklar veriyor;
Polonya ve Çekoslovakya gibi ülkelerin
bağımsızlıklarını tanıyordu.
Avusturya-Macaristan’ın Savaştan
Çekilmesi ve Barış İmzalaması: Cephelerde
yenilen ve içeride isyanlar çıkan Avusturya, 3
Kasım 1918’de İtalyanlarla mütareke imzaladı.
Daha sonra 10 Eylül 1919’da Saint Germain
Antlaşması imzalandı. Hırvatistan, Çekoslovakya
Yugoslavya’nın bağımsızlığını tanıdı. Önemli
topraklarını komşularına vermek zorunda kaldı.
 4 Haziran 1920 tarihinde de ayrı bir hükümet
16
kuran Macaristan ile Trianon Antlaşması
imzalanmıştır. Komşularına toprak vermek zorunda
kalmıştır.
Bulgaristan’ın Savaştan Çekilmesi ve
Antlaşma İmzalaması: Eylül 1918’de çözülen
Bulgar ordusu 29 Eylül 1918’de mütarekeyi kabul
ederek savaştan çekildi. Bulgarlar ile 27 Kasım
1919’da Neuilly Antlaşması imzalandı.
Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya’ya toprak
vermek zorunda kaldı.
 3. Osmanlı Devleti’nin Savaştan
17
Çekilmesi
Osmanlı Devleti, Bulgaristan’ın savaştan
çekilmesi ve Filistin-Suriye yenilgileri ile zor
durumda kalmıştı. Bulgaristan ateşkesle çekildiği
için artık Almanya ile de bağlantı da kalmadı.
Anadolu her yönden tehdit altına girdiği için,
işbaşına gelen Ahmet İzzet Paşa Hükümeti, ülkenin
işgale uğramaması ve halkın daha fazla ezilmemesi
için mütareke yapmaya karar verip, 30 Ekim
1918’de Mondros Mütarekesi’ni imzaladı.
18

Mütarekenin imzalanmasında Wilson

Beyannamesinin, Osmanlı Devleti ile ilgili 12.
maddesinin de etkisi olmuştu.
Türk tarafını Bahriye Nazırı Rauf Bey, İngiliz
tarafını ise Akdeniz Filosu komutanı Amiral
Calthrope’nin temsil ettiği Mondros Mütarekesi,
Limni Adası’nın Mondros Limanı’nda imzalandı.
 Ateşkes metni, 25 maddeden ibaret olup
19
çok ağır şartlar taşıyordu. Buna göre;
 Boğazlar açılacak, bu bölgelerdeki istihkamlar
müttefikler tarafından işgal edilecek.
 İtilaf devletleri güvenliklerini tehdit eden bir
durumla karşılaşırsa, herhangi bir stratejik
noktayı işgal edebilecekler (Madde 7).
 Ermenilere bırakılması düşünülen Doğu
Anadolu’daki Vilayet-ı Sitte’de (altı il: Erzurum,
Van, Diyarbakır, Bitlis, Harput, Sivas) karşılıklı
çıkarsa Anlaşma Devletleri bu bölgeleri de işgal
edebilecekler (Madde 24).
20
 Tüm haberleşme istasyonları (telsiz, telgraf ve
kablo) İtilaf devletlerince denetim altına
alınacak (Madde 12).
 Sınırların denetlenmesi ve iç düzenin korunması
için gerekli olan birlikler dışında, Osmanlı
ordusu terhis edilecek, bütün savaş gemilerine
ordunun taşıt, araç-gereç, silah ve cephanesine
el konacak (Madde 5-6).
  Osmanlı Devleti’nin elindeki tüm savaş tutsakları
21
(suçlu Ermeniler dahil) serbest bırakılacak, buna
mukabil Türk tutsaklar serbest bırakılmayacak
(Madde 4).
 Kuzeybatı İran ve Kafkasya’daki Osmanlı kuvvetleri
savaştan önceki sınırlara çekilecek, güneydeki
ateşkes sınırları dışındaki Osmanlı kuvvetleri derhal
İtilaf kuvvetlerine teslim edilecek (Madde 11, 16
ve 17)
 Tüm liman ve tersanelerden İtilaf devletleri
yararlanabilecek.
22  Müttefiklere mütarekeyi denetlemeleri için
kömür, akaryakıt ve benzer kaynaklarda
(ülkenin ihtiyaçları karşılandıktan sonra) satın
alma kolaylığı sağlanacak.
 Demiryolları İtilaf devletleri tarafından denetim
altına alınacak.
Mondros Mütarekesi bir mütarekeden
ziyade tam bir “teslim oluş vesikası” niteliği
taşımakla kalmamış, itilaf devletlerinin Osmanlı
topraklarını istilasını kolaylaştırmıştır.
 M ondros M ütarekesi’nin Uygulanışı ve İ lk
23 İ şgaller: Mütarekenin imzalanmasından hemen
sonra İtilaf devletleri, daha önce yaptıkları gizli
anlaşmaları vakit geçirmeden uygulamaya
koyuldular. İngilizler, mütarekenin imzalanmasının
hemen ardından 3 Kasım 1918’de Musul’a girdi. 9
Kasım’da da İskenderun’u işgal ettiler.
İngiliz işgalleri, güneyde Antep, Maraş, Birecik,
Urfa, Hatay bölgelerine kadar genişlerken diğer İtilaf
devletleri de gizli anlaşmalarla kendi paylarına düşen
yerleri işgal ettiler. 24 Aralık’ta bir İngiliz tümeni
Batum’a çıktı. 31 Ocak 1919’da ise Kars işgal edildi.
 Fransızlar; Dörtyol, Adana, Mersin ve
24
Afyonkarahisar istasyonunu, İtalyanlar ise;
Antalya, Burdur, Muğla, Marmaris, Bodrum,
Fethiye ve Konya istasyonunu işgal ettiler.
15 Mayıs 1919’da arkalarında İngiliz ve
Fransız desteği olduğu hâlde Yunan kuvvetleri
İzmir’e çıktı.
6 Kasım’da İngiliz heyeti Boğazları teslim
işlemine başladı. 13 Kasım 1918’de 155 gemilik
müttefik donanması Dolmabahçe önünde
demirledi.
25

Görüldüğü gibi İtilaf devletleri, Türk

topraklarını çeşitli bölgelerden istila ediyorlardı.
Mondros Mütarekesi’nin hükümlerini
uyguladıklarını ileri süren itilaf devletleri bu
davranışlarıyla, yıllardan beri yaptıkları hesapları,
Anadolu ve Türklük için düşünce ve niyetlerini
açık bir şekilde gösteriyorlardı.
 KAYNAKLAR
Turan, Refik vd. (2011), Atatürk İlkeleri ve
İnkılâp Tarihi, (18. Baskı), Okutman Yayıncılık,
Ankara.
https://ets.anadolu.edu.tr/storage/nfs/TAR2
01U/ebook/TAR201U-12V3S1-8-0-1-SV1-
ebook.pdf
https://icerik.ataaof.edu.tr/?d=ataturkilkeler
iveinkilaptarihii