Biag ni Lam-ang (Epikong Ilokano)

Sinasabing pinakapopular na epikong-bayan, ang Biag ni Lam-ang ay nagmula

sa Hilagang Luzon, partikular na sa mga lalawigan ng Ilocos at La Union. Nag-
iisa itong Kristiyanisadong epikong-bayan at pruweba nitó ang paggamit ng
mga pangalang naimpluwensiyahan ng Katolisismo. Sinasabing ang paring si
Gerardo Blanco ang nagtalâ ng epikong-bayan noong 1889 at si Canuto
Medina na nagtalâ noong 1906. Sinundan ito ng bersiyon na nailathala sa La
Lucha, ang bersiyon ni Parayno noong 1927 at pinagsáma niya ang unang
dalawang bersiyon at ang bersiyon ni Leopoldo Yabes noong 1935.

Umiikot ang epikong-bayan sa buhay ng pangunahing tauhan na si Lam-ang.

Bago siyá ipanganak ni Namongan, inutusan ng kaniyang ina ang kaniyang
ama na si Don Juan Panganiban na manguha ng mga kahoy. Ngunit hindi na
bumalik si Don Juan hanggang ipinanganak niya si Lam-ang. Pambihirang
batà si Lam-ang dahil káya na niyang magsalita at may taglay siyáng
kakaibang lakas. Itinanong ni Lam-ang kung nasaan ang kaniyang ama. Nang
sinabi ng kaniyang ina na umalis ang kaniyang ama upang labanan ang mga
Igorot, nag-ayos si Lam-ang at pumunta sa lugar ng mga Igorot kahit hindi
pumayag ang kaniyang ina. Nakita niya na nagsasagawa ng sagang ang mga
Igorot. Nang lumapit siyá, nakita niya ang ulo ng kaniyang ama. Pinagpapatay
niya ang mga Igorot.

Nang bumalik siyá sa bayan, may mga dalagang naghihintay sa kaniya upang
paliguan siyá. Nang maligo siyá sa Ilog Amburayan, namatay ang mga isda sa
baho ng kaniyang libag. Hinanap niya ang dalagang nagnangangalang Ines
Kannoyan, anak ng pinakamayamang tao sa Kalanutian. Pumunta siyá sa
nasabing lugar, kasáma ang tandang at aso niya. Nakarating siyá matapos ang
pakikipaglaban kay Sumarang at pang-aakit ni Sarindang. Nasindak sa kaniya
ang mga lumiligaw kay Ines Kannoyan. Naibigay din niya ang lahat ng mga
hiling ng magulang nitó kayâ ikinasal ang dalawa. Minsan, nangisda si Lam-
ang at nakain siyá ng berkakan, isang malaking isda. Isang maninisid ang
nakakuha ng kaniyang labí at sa tulong ng kaniyang tandang, muli siyáng
nabuhay at namuhay nang matiwasay.

Buod ng Biag ni Lam-ang

Sa lambak ng Nalbuan sa baybayin ng Ilog Naguilian sa La Union ay may mag-
asawang kilala sa pangalang Don Juan at Namongan.

Nang malapit nang magsilang ng sanggol si Namongan, nilusob ng tribo ng

Igorot ang nayon at pinatay ang maraming tauhan ni Don Juan. Sa laki ng
galit, nilusob naman ni Don Juan ang mga Igorot upang ipaghiganti ang mga
tauhan niya. Hindi na nakabalik si Don Juan sa kanyang nayon. Ang naging
balita, siya ay pinugutan ng ulo ng mga Igorot.

Isinilang ni Namongan ang kanyang anak. Ang sanggol ay nagsalita agad at

siya na ang pumili ng pangalang Lam-ang at siya na rin ang pumili ng
kanyang magiging ninong.

Nang malaman ni Lam-ang ang masakit na nangyari sa kanyang ama,

sumumpa siyang ipaghihiganti niya ito. Sa gulang na siyam na buwan pa
lamang, ay malakas, matipuno at malaking lalaki na siya. Ayaw man siyang
payagan ng kanyang ina upang hanapin ang bangkay ng kanyang ama, ay
nagpilit din si Lam-ang na makaalis.

Kasama niya sa pagtungo sa lupain ng mga Igorot ang isang mahiwagang

tandang, ang tangabaran, at mahiwagang aso. Baon rin niya ang kanyang
talisman mula sa punong saging. Sa tulong ng kanyang talisman ay madali
niyang nalakbay ang mga kabundukan at kaparangan. Sa laki ng pagod ni
Lam-ang, siya ay nakatulog. Napangarap niya ang mga Igorot na pumatay sa
kanyang ama na nagsisipagsayaw at nililigiran ang pugot na ulo ng kanyang
ama. Nagpatuloy si Lam-ang sa paglalakbay at narating ang pook ng mga
Igorot. Nakita niya ang ulo ni Don Juan na nasa sarukang, isang haliging
kawayan.

Hinamon ni Lam-ang ang mga Igorot. Pinauwi ng mga Igorot si Lam-ang

upang huwag siyang matulad sa ginawa nila kay Don Juan. Sumigaw ng ubos
lakas si Lam-ang at nayanig ang mga kabundukan. Ang tinig niyang
naghahamon ay narinig ng marami kaya’t dumating ang maraming Igorot at
pinaulanan si Lam-ang ng kanilang mga sibat. Hindi man lamang nasugatan si
Lam-ang. Nang maubusan ng sibat ang mga Igorot ay si Lam-ang naman ang
kumilos. Hinugot niya ang mahaba niyang itak at para lamang siyang
tumatabas ng puno ng saging, na pinagpapatay niya ang mga nakalaban.

Umuwi si Lam-ang sa Nalbuan. Naligo siya sa Ilog Amburayan sa tulong ng

mga dalaga ng tribu. Dahil sa dungis na nanggaling kay Lam-ang, namatay
ang mga isda sa Ilog Amburayan at nagsiahon ang mga igat at alimasag sa
pampang.

Matapos mamahinga ay gumayak na si Lam-ang patungo sa Kalanutian upang

manligaw sa isang dilag na nagngangalang Ines Kannoyan. Kasama ni Lam-
ang ang kanyang mahiwagang tandang at mahiwagang aso.

Sa daan patungo sa Kalanutian ay nakalaban niya ang higanteng si Sumarang.

Pinahipan ni Lam-ang sa hangin si Sumarang at ito ay sinalipadpad sa
ikapitong bundok.

Sa tahanan nina Ines ay maraming tao. Hindi napansin si Lam-ang. Tumahol

ang mahiwagang aso ni Lam-ang. Nabuwal ang bahay. Tumilaok ang
mahiwagang tandang. Muling tumayo ang bahay. Napansin si Lam-ang.

Ipinagtapat ng tandang at aso ang kanilang layunin. Nais pakasalan ni Lam-

ang si Ines. Hindi naman tumutol ang mga magulang ni Ines kung magbibigay
si Lam-ang ng panhik o bigay-kaya na kapantay ng kayamanan nina Ines.

Nagpadala si Lam-ang ng dalawang barkong puno ng ginto at nasiyahan ang

mga magulang ni Ines.

Si Ines at si Lam-ang ay ikinasal nang marangya at maringal sa simbahan.

Pagkatapos ng kasalan, bilang pagtupad sa kaugalian ng mga tao sa
Kalanutian, kailangang manghuli si Lam-ang ng mga isdang rarang.
Nakikinikinita ni Lam-ang na may mangyayari sa kanya, na siya ay makakain
ng pating na berkahan. Ipinagbilin ni Lam-ang ang dapat gawin sakaling
mangyayari ito.

Si Lam-ang ay sumisid na sa dagat. Nakain siya ng berkahan. Sinunod ni Ines

ang bilin ni Lam-ang. Ipinasisid niya ang mga buto ni Lam-ang. Tinipon ito at
tinakpan ng saya ni Ines. Inikut-ikutan ng mahiwagang tandang at
mahiwagang aso. Tumilaok ang tandang at tumahol ang aso.

Walang anu-ano’y kumilos ang mga butong may takip na saya. Nagbangon si
Lam-ang na parang bagong gising sa mahimbing na pagkakatulog.

Nagyakap si Lam-ang at si Ines. Kanilang niyakap din ang aso at tandang. At

namuhay silang maligaya sa mahabang panahon.
Hudhud (Epiko ng Ifugao)
Sa lipunang Ifugaw, ang Hudhúd ay isang mahabang salaysay na patula na
karaniwang inaawit sa panahon ng tag-ani, o kapag inaayos ang mga payyo o
dinadamuhan ang mga palayan Inaawit din ito kapag may lamay sa patay at
ang yumao ay isang táong tinitingala dahil sa kaniyang yaman o prestihiyo.
Kinakanta ang Hudhud sa mga naturang okasyon bilang paglilibang o
pampalipas-oras lamang. Hindi nakaugnay sa anumang ritwal ang pagkanta
ng Hudhud.

Karaniwang umiikot ang kuwento nito sa mga karanasan ng isang

pambihirang nilaláng, kadalasan ay si Aliguyon, na kabilang sa uring mariwasa
o kadangyan. Ang diin ay nasa pagsuyo at pakikipag-isang-dibdib niya sa
isang babaeng mula rin sa uring kadangyan. Ang tema ng pag-ibig at
kariwasaan ang nangingibabaw sa Hudhud.

Tumatagal nang ilang oras o isang araw ang pag-awit ng Hudhud. Kinakanta
ito ng isang grupo o koro, ang mun-abbuy, na pinangungunahan ng isang
punòng mang-aawit, ang munhaw-e. Ang mga linyang kinakanta ng munhaw-
e ang nagdadala ng salaysay. Mga babae ang umaawit ng Hudhud. Kung
minsan, panandaliang sumasali sa pagkanta ang ilang kalalakihan, ngunit ayon
sa matatanda, hindi ito sumasang-ayon sa tradisyon.

Sinasalamin ng Hudhud ang mga paniniwala’t kaugalian ng sinaunang lipunan

ng mga Ifugaw, at binibigyang-paliwanag ang mga bagay na kanilang
pinahahalagahan. Matatagpuan sa Hudhud ang paglalarawan sa mga
konsepto na kinababatayan ng mga ugnayang pampamilya, at ng mga
ugnayan ng iba’t ibang grupo sa loob at labas ng ili o nayon. Makikita rito ang
paniniwala ng mga Ifugaw tungkol sa mga diyos at espiritu, at kung paano sila
dapat makipag-ugnayan sa mga ito. Mangyari pa, matatagpuan din sa
Hudhud ang pagtukoy sa iba’t ibang ritwal na mahigpit na bahagi ng pang-
araw-araw na buhay ng mga Ifugaw.

Noong 2001, kinilala ng UNESCO ang Hudhud bilang isa sa mga Masterpiece
of the Oral and Intangible Heritage of Humanity.

Buod ng Hudhud: Kwento ni Aliguyon

Isang araw sa nayon ng Hannanga, isang sanggol na lalaki ang isinilang sa
mag-asawang Amtalao at Dumulao. Ang pangalan niya ay Aliguyon. Siya ay
matalino at masipag matuto ng iba’t ibang bagay. Katunayan, ang napag-
aralan niyang mahahalaga mula sa mga kasaysayan at pangaral ng kanyang
ama ay marami. Natuto siya kung paano makipag-bakbakan nang mahusay, at
paano umawit ng mga mahiwagang gayuma (encantos, magic spells). Kaya
kahit nuong bata pa, tiningala na siya bilang pinuno, at hanga ang mga tao sa
kanya.

Nang mag-binata si Aliguyon, ipinasiya niyang sagupain si Panga-iwan, ang

kaaway ng kanyang ama, sa nayon ng Daligdigan. Subalit ang sumagot sa
kanyang hamon ay hindi si Pangaiwan. Ang humarap sa kanya ay ang
mabangis na anak nito, si Dinoyagan na bihasa rin sa bakbakan tulad ni
Aliguyon.

Hindi naaling, pinukol ni Aliguyon ng sibat si Dinoyagan. Kasing bilis ng kidlat,

umiktad si Dinoyagan upang iwasan ang sibat. Wala pang isang kurap ng
mata, binaligtad ni Dinoyagan ang sibat at hinagis pabalik kay Aliguyon.
Umiwas din si Aliguyon at sinalo rin ng isang kamay sa hangin ang
humahagibis na sibat. Binaliktad din niya at ipinukol uli kay Dinoyagan.

Pabalik-balik at walang tigil, naghagisan at nagsaluhan ng sibat si Aliguyon at

Dinoyagan. Umabot na ng ilang taon ay hindi pa rin tumigil ang bakbakan, at
walang nagpakita ng pagod o pagsuko sa dalawa. Subalit sa bangis at dahas
ng kanilang paghahamok, kapwa sila humanga sa giting at husay ng kalaban,
at pagdaka’y natuto silang igalang ang isa’t isa.

Biglang bigla, tumigil sina Aliguyon at Dinoyagan at sa wakas ay natigil ang

bakbakan. Nag-usap at nagkasundo sila ng payapa. Buong lugod na sumang-
ayon ang lahat ng tao sa nayon ng Hannanga at Daligdigan, at ipinagdiwang
nila ang pagkakaibigan ng dalawa.

Sa paglawak ng katahimikan, umunlad ang dalawang nayon. Naging matalik

na magkaibigan sina Aliguyon at Dinoyagan. Naging asawa ni Aliguyon si
Bugan samantalang napangasawa naman ni Dinoyagan ang kapatid na babae
ni Aliguyon, si Aginaya.

Ang dalawang pamilya ay iginalang ng lahat sa Ifugao at namuhay ng masaya.

Ibalon (Epiko ng Bicol)
Ang epikong Ibalon ay isang salaysay ng pakikipagsapalaran ng mga bayaning
sina Baltog, Handiong, at Bantong. Pinaniniwalaang isang sinauna’t
mitolohikong salaysay ito ng mga Bikolano. Gayunman, pinagdududahang
epikong-bayan ito dahil sa kasalukuyang napakaikling anyo nitó (240
taludtod) at nakasulat sa wikang Espanyol. Bahagi ang naturang teksto ng
libro ni Padre Jose Castaño, isang paring nadestino sa Bikol. May makatang
nagsalin ng teksto sa Bikol ngunit walang nakatutuklas hanggang ngayon ng
kahit isang orihinal na saknong nitó sa wika ng mga Bikolano. May tumatawag
ding Ibalon sa Kabikulan.

Nagsisimula ang salaysay sa isang kahilingan ng ibong si Yling kay Cadugnung

na kantahin ang kuwento ni Handiong. Isinasalaysay muna ni Cadugnung ang
kagitingan ni Baltog na pumatay sa Tandayag, isang dambuhalang baboy.
Sumunod ang kuwento ni Handiong. Bago siya dumating ay punô ng
mababangis at malalaking hayop ang Kabikulan. Madalî niyang pinatay ang
mga ito maliban kay Oriol, ang mailap na ahas na nagbabalatkayo bilang isang
napakagandang babae. Pagkatapos mapatay si Oriol ay nagkaroon ng mga
pag-unlad sa sining at industriya sa ilalim ng pamumunò ni Handiong. Ang
hulíng bayani, si Bantong, ang pumatay sa dambuhalang si Rabot, isang
nilaláng na kalahating tao at kalahating hayop at nagiging bato ang
matingnan. Pinatay ni Bantong si Rabot hábang natutulog. Dito huminto sa
pag-awit si Cadugnung.

Buod ng Ibalon

Si Baltog ay nakarating sa lupain ng Ibalon dahil sa pagtugis niya sa isang

malaking baboy-ramo. Siya’y nanggaling pa sa lupain ng Batawara. Mayaman
ang lupain ng Ibalon at doon na siya nanirahan. Siya ang kinilalang hari ng
Ibalon. Naging maunlad ang pamumuhay ng mga tao. Subalit may muling
kinatakutan ang mga tao, isang malaki at mapaminsalang baboy-ramo na
tuwing sumasapit ang gabi ay namiminsala ng mga pananim. Si Baltog ay
matanda na upang makilaban. Tinulungan siya ng kanyang kaibigang si
Handiong.
Pinamunuan ni Handiong ang mga lalaki ng Ibalon upang kanilang lipulin ang
mga dambuhalang buwaya, mababangis na tamaraw at lumilipad na mga
pating at mga halimaw na kumakain ng tao. Napatay nila ang mga ito maliban
sa isang engkantadang nakapag-aanyong magandang dalaga na may matamis
na tinig. Ito ay si Oriol. Tumulong si Oriol sa paglipol ng iba pang mga
masasamang hayop sa Ibalon.

Naging payapa ang Ibalon. Ang mga tao ay umunlad. Tinuruan niya ang mga
tao ng maayos na pagsasaka. Ang mga piling tauhan ni Handiong ay
tumulong sa kanyang pamamahala at pagtuturo sa mga tao ng maraming
bagay.

Ang sistema ng pagsulat ay itinuro ni Sural. Itinuro ni Dinahong Pandak ang

paggawa ng palayok na Iluad at ng iba pang kagamitan sa pagluluto.

Si Hablon naman ay nagturo sa mga tao ng paghabi ng tela. Si Ginantong ay

gumawa ng kauna-unahang bangka, ng araro, itak at iba pang kasangkapan sa
bahay.

Naging lalong maunlad at masagana ang Ibalon. Subalit may isang halimaw
na namang sumipot. Ito ay kalahating tao at kalahating hayop. Siya si Rabut.
Nagagawa niyang bato ang mga tao o hayop na kanyang maengkanto. May
nagtangkang pumatay sa kanya subalit sinamang palad na naging bato.
Nabalitaan ito ni Bantong at inihandog niya ang sarili kay Handiong upang
siyang pumatay kay Rabut.

Nalaman ni Bantong na sa araw ay tulog na tulog si Rabut. Kaniya itong

pinatay habang natutulog.

Nagalit ang Diyos sa ginawang pataksil na pagpatay kay Rabut. Diumano,

masama man si Rabut, dapat ay binigyan ng pagkakataong magtanggol sa
sarili nito. Pinarusahan ng Diyos ang Ibalon sa pamamagitan ng isang
napakalaking baha.

Nasira ang mga bahay at pananim. Nalunod ang maraming tao. Nakaligtas
lamang ang ilang nakaakyat sa taluktok ng matataas na bundok. Nang kumati
ang tubig, iba na ang anyo ng Ibalon. Nagpanibagong buhay ang mga tao
ngayon ay sa pamumuno ni Bantong.
Kudaman (Epiko ng Palawan)
Isa ang Kudaman sa umaabot sa 60 tultul o epikong-bayan ng pangkating
Palawan na nakolekta ni Nicole Revel-Macdonald pagkatapos ng 20 taóng
saliksik mulang 1970. Ang saliksik ni Revel-Macdonald ay patunay sa
napakayamang panitikang-bayan ng Filipinas. Ang bayaning si Kudaman ay
datu ng Kapatagan, may putong na kalapati at may tahanang naliligid ng
liwanag. May sasakyan siyáng malaki’t mahiwagang ibon, si Linggisan, na
isang kulay lilang bakaw, na nagdadalá sa kaniya sa iba’t ibang lupain at
pakikipagsapalaran. Tuwing aalis siyá, iniiwan niya sa mga asawa ang isang
bulaklak ng balanoy na kapag nalanta ay sagisag ng kaniyang kasawian.

Ang kasalukuyang Kudaman ay inawit ni Usuy, isang babaylang Palawan, at

ilang gabi niya itong inawit. Isinalin sa Filipino ni Edgar B. Maranan ang tultul
nang ilathala noong 1991.

Buod ng Kudaman

Nagsisimula ito sa istorya kung paano napangasawa ni Kudaman si Tuwan

Putli, at pagkaraan, ang tatlo pang asawa na nagturingang magkakapatid at
nagsáma-sáma sa isang tahanan. Sinundan ito ng pagdalo sa isang
pagdiriwang ng mga Ilanun upang manggulo. Ilang taóng naglaban si
Kudaman at ang pinunòng Ilanun at sa ganitong labanan ay nagwawagi sa
dulo ang bayani upang kaibiganin ang nakalaban. Anupa’t malimit magtapos
ang mga bahagi ng tultul sa malaking inuman ng tabad, ang alak ng Palawan,
at pagkonsumo ng mahigit sandaang tapayan ng alak. Dili kayâ’y nagsisimula
ito sa malaking inuman na nauuwi sa labanan kapag nalasing ang mga
panauhin. Sa dulo ng mga nairekord na tultul, sampu na ang asawa ni
Kudaman na nakatagpo sa iba’t ibang abentura.

Gayunman, mapapansin diumano ang taglay na hinahon at paghahangad ng

kapayapaan ni Kudaman. Maraming tagpo ng sigalot na tinatapos sa
kasunduang pangkapayapaan at pagpapasiya alinsunod sa tradisyong
Palawan. Nakapalaman din sa tultul ang mga kapaniwalaan ng Palawan at ang
konsepto nilá ng sandaigdigan.
Manimimbin (Epiko ng Palawan)
Ang Maninimbin ay isa sa mga nalikom at reirekord ng etnolohistang Pranses
na si Nicole Revel sa kaniyang pagsasaliksik sa Palawan. Narinig niya ang
epikong-bayan kay Masinu. Nalathala ito sa Paris noong 2000 na may kalakip
na mga salin sa Pranses at Ingles. Isa pang epikong-bayang Palawanon, ang
Kudaman, ang inilathala sa Paris noong 1983 at muling inilathala noong 1991
nang may salin sa Filipino ni Edgardo Maranan.

Buod ng Manimimbin

Ang binatang si Manimimbin na naglakbay sa paghahanap ng asawa.

Nakatagpo siyá ng isang babae na inibig niya ngunit tumutol sa kaniyang
panunuyò. May kapatid ang babae, si Labit, na naging kaibigan ni
Manimimbin. Sa pagpapatuloy ng kuwento, nag-away sina Manimimbin at
Labit. Dahil kapuwa may mahiwagang kapangyarihan, tumagal ang kanilang
paglalaban at walang manalo. Naisip niláng lumipad sa langit at humanap ng
tagapamagitan. Natagpuan nilá ang Kulog at bumalik silá sa lupa. Sa
ikalawang paglalakbay ni Manimimbin at sa tulong ng mga mahiwagang ibon
at ng Binibini ng mga Isda, nagwakas ang epikong-bayan sa sabay na pag-
iisang-dibdib nina Manimimbin at Labit. Nakasal si Manimimbin sa kapatid ni
Labit at si Labit sa kapatid ni Manimimbin.

Ullalim (Epiko ng Kalinga)

Ang Ullalim ang epikong-bayan ng mga Kalinga sa Cordillera. Isang bantog na
bayani sa naturang epikong-bayan si Banna ng Dulawon. Noong 1974,
inilathala nina Francisco Billiet at Francis H. Lambrecht ang ilan sa kaniyang
mga pakikipagsapalaran.

Buod ng Ullalim

Sa Nibalya da Kalinga (Kasal ng Magkaaway), sinalakay nina Banna ang isang

nayon para mamugot. Nagkaroon ng madugong labanan at napahiwalay siyá
sa mga kasáma. Dahil tinutugis ng mga kaaway, naisip niyang tumalon sa ilog
at magpatangay sa agos. Nakarating siyá sa isang kaaway na nayon at nakita
ni Onnawa, na dagling umibig sa kaniya. Nag-iisa noon si Onnawa dahil nása
pamumugot din ang ama at mga kanayon. Nagsáma sina Banna at Onnawa
bago umuwi ang mandirigma. Nabuntis si Onnawa, at para mailihim ang
nangyari ay ipinaanod sa ilog ang sanggol na si Gassingga, kasáma ang mga
handog sa kaniya ni Banna. Mabuti’t nasagip ang sanggol ni Mangom-
ombaliyon at pinalaking isang mahusay na mandirigma.

Si Banna naman ay nanligaw sa magandang si Laggunawa. Ngunit ang gusto

ng ama ng babae ay ipakasal ito sa sinumang makapapatay sa higanteng si
Liddawa. Marami nang mandirigmang nabigo na mapugot ang ulo ni Liddawa.
Nabalitaan din ni Gassingga ang kondisyon ni Laggunawa at nagpasiyang
lumahok. Nagdalá siyá ng alak sa nayon ni Liddawa at hinámon ang lahat ng
inuman. Nang malasing si Liddawa, pinugot ni Gassingga ang ulo nitó at
dinalá sa bahay ni Laggunawa. Ipinabalita ang kasal nina Gassingga at
Laggunawa.

Nagalit si Banna sa nangyari at nagsadya sa bahay ni Laggunawa. Hinámon

niya ang hindi nakikilalang anak. Nag-isip ng paraan si Laggunawa para
mapigil ang labanan. Binigyan niya ng pagsubok ang dalawa. Nagwagi sa
pagsubok si Banna. Ngunit kinain ng malaking sawá si Gassingga. Ipinasiyang
iligtas si Gassingga. Pati si Mangom-ombaliyon ay dumating. Nailigtas ni
Banna si Gassingga at nakilala ang anak. Sa dulo, nagkaroon ng dalawang
kasalan. Binalikan ni Banna si Onnawa para pakasalan. Ikinasal din sina
Gassingga at Laggunawa.

Hinilawod (Epiko ng Panay)

Tinatawag na Hinilawod ang epikong-bayan ng mga Sulod na nakatira sa
bulubunduking bahagi ng Panay. May dalawa itong pangunahing tauhan, sina
Labaw Donggon at Humadapnon, at may mga sariling salaysay. Sa saliksik ni F.
Landa Jocano, kaniyang naitala ang Labaw Donggon noong 1956 mula kay
Ulang Udig, isang Sulod sa Iloilo.

Buod ng Hinilawod
Ang salaysay na Labaw Donggon ay nagsimula sa kaniyang pamilya. Isa siyá sa
tatlong mala-bathalang anak nina Abyang Alunsina, isang diwata, at ni Buyung
Paubari, isang mortal. Mga kapatid niya sina Humadapnon at Dumalapdap.
Pagkapanganak sa kaniya ay naghanap si Labaw Donggon ng
mapapangasawa. Una niyang nakuha si Abyang Ginbitinan, ikalawa si Anggoy
Doronoon. Ikatlo at pinakamahirap ang pakikipagsapalaran niya ay si Malitong
Yawa Sinagmaling na asawa ni Saragnayan, tagapag-alaga ng araw. Dahil may
agimat din si Saragnayan, natalo niya si Labaw Donggon sa labanan na
tumagal ng maraming taon. Ibinilanggo ni Saragnayan si Labaw Donggon sa
kulungan ng baboy sa silong ng bahay niya. Samantala, nanganak ng
dalawang lalaki ang dalawang asawa ni Labaw Donggon, sina Asu Mangga at
Buyung Baranugan. Hiananap ng magkapatid ang ama, nakaharap si
Saragnayan, ngunit ngayo’y natuklasan ni Baranugan ang lihim ng
kapangyarihan ni Saragnayan kayâ napatay ang asawa ni Malitong Yawa
Sinagmaling. Pinawalan ng magkapatid si Donggon at pinaliguan. Ngunit
nagtago ito sa loob ng isang lambat. Sina Humadapnon at Dumalapdap
naman ang humanap kay Labaw Donggon at nakita nilá ito sa loob ng lambat
ngunit halos bingi at lubhang matatakutin. Gayunman, pinagtulungan siyáng
gamutin nina Abyang Ginbitinan at Anggoy Doronoon pagkatapos mangako
na pantay-pantay siláng ituturing na asawa kasama ni Malitung Yawa
Sinagmaling. Sinundan pa ito ng mga pakikipagsapalaran nina Humadapnon
at Dumalapdap na nakuha din ng kani-kanilang asawa.

Humadapnon (Epiko ng Panay)
Sa ulat ni E. Arsenio Manuel (1963), may epikong-bayan tungkol kay
Humadapnon na anak nina Munsad Burukalaw at Anggay Ginbitinan at ang
pakikipagsapalaran nito upang makuha si Nagmalitong Yawa Nagmaling
Diwata. Naipit ang kaniyang ginintuang biray sa dalawang nag-uumpugang
malaking bato ngunit iniligtas siya ng mga kaibigang espiritu. Pagkaraan,
naengkanto naman siya nang pitong taon sa pulo ng magagandang babae.
Isang mahiwagang lalaki ang nagligtas sa kaniya (si Nagmalitong Yawa na
nakabalatkayo) at muling naglaho. Nagpatuloy sa paghahanap si
Humadapnon at dumanas ng marami pang hirap. Sa wakas, natagpuan niya
ang Ilog Halawod at nakasal kay Nagmalitong Yawa. Sa pagdiriwang, isang
lalaki ang dumagit kay Nagmalitong Yawa. Sakay ng kalasag, humabol si
Humadapnon at naglaban sila ng lalaki nang pitong taon. Sa dulo, namagitan
si Launsina, diwata ng langit, at ipinaliwanag na kapatid ni Humadapnon ang
lalaki—si Amurutha. Hinati ni Launsina si Nagmalitong Yawa, na nabuhay
muling dalawang magandang babae, at naging mga asawa nina Humadapnon
at Amurutha.

Buod ng Humadapnon

Ang mag-asawang Musod Burubalaw at Anggoy Ginbitinan ay may mga anak

na lalaki. Isa sa kanilang mga anak ay itinuturing na bayani ng mga Sulod
Pagandra ng Panay Sentral. Ito ay ang kanilang panganay na si Humadapnon.

Nang siya’y magbinata, iginayak niya ang kanyang sarili sa paglalakbay. Nais
niya’y matagpuan ang babaeng kanyang pakakasalan. Ang babaeng
nagngangalang Nagmalitong Yawa, nag-iisang anak nina Labaw at Viva
Matanayon ng Ilog Hulanod ang siyang nagpatibok sa puso ni Humadapnon.
Kumuha muna siya ng maliit na patalim at sinugatan nito ang maliit na daliri.
Matapos iyon, siya ay naglakbay at nangyaring si Buyung Dumalaplap ang
naging kapatid niya sa dugo.

Habang siya’y naglalayag sakay ng kanyang ginintuang bangka, isang hindi

inaasahang lakas ang dumating. Natangay ang kanyang ginintuang bangka.
Salamat na lamang at may dumating siyang kaibigang hindi nakikita kaya
nakaiwas siya sa pagkakaipit sa dalawang malalaking bato.

Matapos ang trahedyang ito’y muling nagpatuloy sa paglalakbay si

Humadapnon hanggang sa makarating siya sa dagat na ang tubig ay hindi
gumagalaw, malagkit, maputik at maitim. Matagal pa sana siyang aalis sa lugar
na iyon ngunit muli na naman siyang tinulungan ng kanyang kaibigang di niya
nakikita, na nagngangalang Saragudon.

Sa pagpapatuloy ng kanilang paglalakbay, narating nila ang lupain ng

Taraban. Ang lahat ng mga namumuno sa lugar na ito ay pawang babae na
naggagandahan. Sina Simalubay Hanginum, Simahuboli Hubunan at
Sinaghating Bulawan. Sa kagandahan ng magkapatid ay naakit si
Humadapnon. Isa rin ito sa dahilan kung bakit nananatili pa sila sa lugar na ito
sa kabila ng pinagbantaan siya ng kapatid sa dugo na si Dumalaplap.
Nabilanggo siya rito ng halos pitong taon. Sa kabutihang-palad, may nagligtas
muli sa kanya. Ito ay si Nagmalitong-Yawa na matapos siyang makawala ay
bigla itong nawala.
Muli niyang ipinagpatuloy ang paghahanap kay Nagmalitong Yawa. Napadaan
siya sa isang madilim na lupain na kinakitaan ng mga kaluluwa ng kanyang
mga ninunong yumao na. Ang lupaing ito’y nagtataglay ng sampung ilog.
Lulan ng kanyang bangka, mula sa bulubunduking ito, nagkaroon sila ng
paglalaban at agad naman niyang nagapi ang mga ito. Mula sa ilog na ito ay
nadako siya sa ilalim ng lupa at dito’y nakasagupa niya ang isang hayop na
may walong ulo. At nagapi niya ang hayop. Sa maraming taon niyang
paglalakbay, narating niya ang Ilog ng Holawod. At dito niya nakita si
Nagmalitong Yawa. Ito ay kanyang pinakasalan. Sa gitna ng pagdiriwang may
dumating na isang grupo mula sa kalawakan. Mabilis na kinuha si
Nagmalitong Yawa at ito ay napatay. Buong tapang na nakipagsagupa si
Humadapnon sa pinuno ng grupo. Sapagkat kapwa may angking lakas ay
umabot sa pitong taon ang kanilang sagupaan. Ipinaalam ni Launsina kay
Humadapnon na kulang sa pag-iisip ang nakalaban ni Humadapnon sa
Namurata sa himpapawid upang bigyan ng buhay si Nagmalitong Yawa.

Nang muling mabuhay si Nagmalitong Yawa ay saka nila napag-alaman na

ang kalahating katawan nito ay napangasawa ni Amurutha at ang kalahati ay
napangasawa ni Humadapnon. Mula nang magkaliwanagan ay nanaog sina
Humadapnon at Nagmalitong Yawa sa naging pinuno ng mga tao sa Sulod ng
Panay.

Labaw Donggon (Epiko ng Bisayas)

Isa sa mga halimbawa ng epiko ng Pilipinas ang “Labaw Donggon” na epikong
Bisaya. Narito ang buod ng naturang epiko.

Buod ng Labaw Donggon

Si Labaw Donggon ay anak ni Anggoy Alunsina at Buyung Paubari. Siya ay

napakakisig na lalaki na umibig kay Abyang Ginbitinan. Binigyan niya ng
maraming regalo ang ina ni Abyang Ginbitinan na si Anggoy Matang-ayon
upang pumayag lamang na makasal ang dalawa. Inimbita niya ang buong
bayan sa kanilang kasal. At hindi nagtagal ay umibig siyang muli sa isang
magandang babae na nagngangalang Anggoy Doronoon. Niligawan niya ito
at hindi nagtagal ay nagpakasal.
At muli ay umibig si Labaw sa isa pang babae na nagngangalang Nagmalitong
Yawa Sinagmaling Diwata. Ngunit ang babae ay nakasal na kay Buyung
Saragnayan na katulad niya na may kapangyarihan din.

“Patayin mo muna ako bago mo makuha ang aking asawa”, sabi ni Buyung
Saragnayan sa kanya.

“Handa akong kalabanin ka”, sagot ni Labaw kay Saragnayan.

Naglaban sila ng maraming taon gamit ang kanilang mga kapangyarihan

ngunit hindi mapatay ni Labaw si Saragnayan. Mas malakas ang
kapangyarihan ni Saragnayan kaysa kay Labaw.

Natalo si Labaw at siya ay itinali at ikinulong sa kulungan ng baboy ni

Saragnayan. Samantala ang kanyang mga asawa na si Abyang Ginbitinan at
Anggoy Doronoon ay nanganak sa kanilang panganay. Tinawag ni Abyang
ang kanyang anak na Asu Mangga at si Anggoy Doronoon na Buyung
Baranugun. Gustong makita si Labaw ng kaniyang dalawang anak at nagpasya
na hanapin siya. Sa tulong ng bolang kristal ni Buyung Barunugun ay nalaman
nlla na bihag siya ni Saragnayan. Ang dalawang magkapatid ay nagtagumpay
sa pagpapalaya sa kanilang ama na napakatanda na at ang kanyang katawan
ay nababalutan na ng mahabang buhok.

“Kailangan nyo munang malaman ang sikreto ng kapangyarihan ni Saragnayan

bago ninyo siya labanan!” sabi ni Labaw sa kanyang dalawang anak.

“Opo ama”, sagot ni Baranugun. “Ipapadala ko sina Taghuy at Duwindi kay

Abyang Alunsini upang itanong ang sikreto ng kapangyarihan ni Saragnayan.”

Nalaman ni Baranugun kay Abyang na ang hininga ni Saragnayan ay itinatago

at pinangangalagaan ng isang baboy ramo sa kabundukan. Siya at si Asu
Mangga ay nagtungo sa kabundukan upang patayin ang baboy ramo. Kinain
nila ang puso nito na siyang buhay ni Saragnayan.

Biglang nanghina si Saragnayan. Alam niya kung ano ang nangyari.

Nagpaalam na siya kay Nagmalitong Yawa. Handa na siyang upang kalabanin
ang dalawang anak ni Labaw. Si Baranugun lamang ang humarap sa kanya sa
isang madugong laban. Napatay siya ni Baranugun sa isang mano-manong
laban. Pagkatapos ng labanan ay hinanap nila ang kanilang ama. Nakita nila
na siya ay nakasilid sa lambat ni Saragnayan. Natakot sila sa mga kapatid ni
Saragnayan. Pinatay silang lahat ni Baranugun at pinalaya si Labaw sa lambat.

Nang makita ni Abyang Ginbitinan at Anggoy Doronoon si Labaw ay napaiyak

sila sa pighati. Nalaman nilang hindi na makarinig si Labaw, hindi na rin nito
nagamit ang pag-iisip. Pinaliguan nila ito, binihisan at pinakain. Inalagaan nila
ito ng mabuti. Samantala, si Buyung Humadapnon at Buyung Dumalapdap,
mga bayaw ni Anggoy Ginbitinan ay ikinasal kina Burigadang Pada Sinaklang
Bulawan at Lubaylubyok Hanginon Mahuyukhuyukon. Ang dalawang babae ay
ang magagandang kapatid ni Nagmalitong Yawa.

Nang malaman ni Labaw Donggon ang kasal sinabi nito sa dalawang asawa na
nais niyang mapakasalan si Nagmalitong Yawa Sinagmaling Diwata.

“Gusto kong magkaroon ng isa pang anak na lalaki!” sabi ni Labaw Donggon.

Nagulat sina Abyang Ginbitinan at Anggoy Doronoon sa sinabi ng asawa at

dahil mahal na mahal nila ang asawa ay tinupad nila ang kahilingan nito.
Humiga si Labaw sa sahig at pumatong ang dalawang babae sa kanya, naibalik
ang kanyang lakas at sigla ng isip. Masayang-masaya si Labaw at ang kanyang
tinig ay umalingawngaw sa buong lupain.

Maragtas (Epiko ng Bisayas)

Ang epikong Maragtas ay kasaysayan ng sampung magigiting, matatapang at
mararangal na datu. Ang kasaysayan ng kanilang paglalakbay mula Borneo
patungo sa pulo ng Panay ay buong kasiyahan at pagmamamalaking
isinalaysay ng mga taga-Panay.

Buod ng Maragtas

Ang Borneo noon ay nasa pamumuno ng isang malupit at masamang sultan

na si Sultan Makatunao. Kinamkam niya ang lahat ng yaman ng nasasakupan.
Kanya ring pinupugayan ng dangal ang mga babae, pati ang mga asawa at
anak na dalaga ng mga datu na nasa ilalim niya.
Isang araw, si Pabulanan, ang asawa ni Datu Paiborong, ang nais halayin at
angkinin ng masamang sultan. Nalaman ni Datu Paiborong ang tangka ni
Sultan Makatunao. Nagbalak ang magigiting na datu na manlaban kay Sultan
Makatunao. Nag-usap-usap silang palihim. Naisipan sin nilang humingi ng
tulong kay Datu Sumakwel.

Si Sumakwel ay mabait, magalang at matalino. Alam niya ang kasaysayan ng

maraming bansa at marami siyang alam kung tungkol sa paglalayag. Dinalaw
ni Datu Paiborong at ni Datu Bangkaya si Sumakwel. Ipinagtapat ng dalawa
ang paglaban na nais nilang gawin. Ayaw ni Sumakwel sa balak na paglaban.

Pinuntahan ni Sumakwel si Datu Puti. Si Datu Puti ay punong ministro ni

Makatunao. Sinabi ni Sumakwel ang suliranin ng mga datu at ang balak na
paglaban. Ipinasiya nina Sumakwel at Datu Puti ang palihim na pag-alis nilang
sampung datu sa Borneo. Hindi nila magagapi si Makatunao. Maraming dugo
ang dadanak at marami ang mamamatay. Ayaw ni Datu Puti na mangyari ang
ganoon. Iiwan nila ang kalupitan ni Sultan Makatunao at hahanap sila ng
bagong lupain na maaaring pamuhayan nila nang malaya at maunlad. Sila’y
mararangal na datu na mapagmahal sa kalayaan.

Nagpulong nang palihim ang sampung datu. Sila’y tatakas sa Borneo. Palihim
silang naghanda ng sampung malalaking bangka, na ang tawag ay biniday o
barangay. Naghanda sila ng maraming pagkain na kakailanganin nila sa
malayong paglalakbay. Hindi lamang pagkain ang kanilang dadalhin kundi
pati ang mga buto at binhi ng halamang kanilang itatanim sa daratnan nilang
lupain. Madalas ang pag-uusap ni Sumakwel at ni Datu Puti. Batid ni
Sumakwel ang malaking pananagutan niya sa gagawin nilang paghanap ng
bagong lupain. Silang dalawa ni Datu Puti ang itinuturing na puno, ang mga
datung hahanap ng malayang lupain.

Isang hatinggabi, lulan sa kanilang mga biniday o barangay, pumalaot ng

dagat ang sampung datu kasama ang kanilang asawa at mga anak at buong
pamilya pati mga katulong. Sa sampung matatapang na datu, anim ang may
asawa at apat ang binata. Si Sumakwel ay bagong kasal kay Kapinangan, si
Datu Bangkaya ay kasal kay Katorong na kapatid ni Sumakwel. Ang mag-
asawang si Datu Paiborong at Pabulanan, si Datu Domangsol at ang asawang
si Kabiling, ang mag-asawang si Datu Padihinog at Ribongsapaw, Si Datu Puti
at ang kanyang asawang si Pinampangan. Ang apat na binatang datu ay sina
Domingsel, Balensuela, Dumalogdog at Lubay.
Ang mga taga-Borneo ay kilala sa tawag na Bisya o Bisaya. Malakas ang loob
nila na pumalaot sa dagat pagkat batid nila ang pagiging bihasa ni Datu Puti
at ni Sumakwel sa paglalayag. Nakita nang minsan ni Sumakwel ang isang
pulo makalagpas ang pulo ng Palawan. Alam niya na ang naninirahan dito ay
mga Ati, na pawang mababait at namumuhay nang tahimik. Alam din niya
kung gaano kayaman ang pulo.

Nasa unahan ang barangay ni Datu Puti. Makaraan ang ilang araw at gabi
nilang paglalakbay, narating nila ang pulo ng Panay. Ang matandang
pangalan nito ay Aninipay.

Bumaba si Datu Puti at naglakad-lakad. Nakita niya ang isang Ati. Siya ay
katutubo sa pulong iyon. Pandak, maitim, kulot ang buhok at sapad ang ilong.
Sa tulong ng kasama ni Datu Puti na marunong ng wikain ng katutubo ay
itinanong niya kung sino ang pinuno sa pulong iyon at kung saan ito nakatira.
Ipinabalita ni Datu Puti kay Marikudo na silang mga Bisaya mula sa Borneo ay
nais makipagkaibigan.

Si Marikudo ay siyang hari ng Aninipay. Siya ay mabuting pinuno. Ang lahat sa

pulo ay masaya, masagana at matahimik na namumuhay. Walang
magnanakaw. Ang lahat ay masipag na gumagawa. Kilala rin sila sa pagiging
matapat at matulungin sa kapwa.

Dumating ang takdang araw ng pagkikita ng mga Ati sa pamumuno ni

Marikudo at ng mga Bisaya sa pamumuno ni Datu Puti. May isang malaking
sapad na bato sa baybay dagat. Ito ang kapulungan ng mga Ati. Ito ang
Embidayan. Dito tinanggap ni Marikudo ang mga panauhin. Nakita niya na
mabait at magalang ang mga dumating. Ipinaliwanag ni Datu Puti ang
kanilang layong makipanirahan sa pulo ng Aninipay. Nais nilang bilhin ang
lupain. Sinabi ni Marikudo na tatawag siya ng pulong, ang kanyang mga
tauhan at saka nila pagpapasyahan kung papayagan nilang makipanirahan
ang mga dumating na Bisaya.

Muling nagpulong ang mga Ati at mga Bisaya sa Embidayan. Nagpahanda si

Marikudo ng maraming pagkaing pagsasaluhan ng mga Ati at mga Bisaya.
Dumating mula sa Look ng Sinogbuhan ang mga Bisaya lulan ng sampung
barangay. Nakaupo na sa Embidayan si Marikudo kasama ang kanyang mga
tauhan. Katabi ni Marikudo ang kanyang asawa na si Maniwantiwan. Nakita ng
mga Ati ang maraming handog ng mga Bisaya. Ang mga lalaking Ati ay
binigyan ng mga Bisaya ng itak, kampit at insenso. Ang mga babaeng Ati ay
binigyan naman ng kuwintas, panyo at suklay. Ang lahat ay nasiyahan.
Nagpakita ng maramihang pagsayaw ang mga Ati. Tumugtog ang Bisaya sa
kanilang solibaw, plota, at tambol habang ang mga lalaki naman ay nagsayaw
pandigma, ang sinurog.

Nag-usap sina Marikudo at Datu Puti. Ipinakuha ni Datu Puti ang isang
gintong salakot at gintong batya mula sa kanilang barangay. Ibinigay niya ito
kay Marikudo. Nakita ni Maniwantiwan ang mahabang-mahabang kuwintas ni
Pinampangan. Ito’y kuwintas na lantay na ginto. Ibig ni Maniwantiwan ang
ganoon ding kuwintas. Pinigil ni Maniwantiwan ang bilihan, kung hindi siya
magkakaroon ng kuwintas. Madaling ibinigay ni Pinampangan ang kuwintas
niya kay Maniwantiwan.

Itinanong ni Datu Puti kung gaano kalaki ang pulo. Sinabi ni Marikudo, na
kung lalakad sa baybay dagat ng pulo simula sa buwang kiling (Abril o buwan
ng pagtatanim) ay makababalik siya sa dating pook pagsapit ng buwan ng
bagyo-bagyo (Oktubre o buwan ng pag-aani).

Ang lupang kapatagan ay ibinigay ng mga Ati sa mga Bisaya. Ibinigay rin nila
ang kanilang mga bahay. Ang mga Ati ay lumipat ng paninirahan sa bundok.

Madaling isinaayos ni Datu Puti ang mga Bisaya. Si Datu Bangkaya kasama
ang kanyang asawa na si Katurong at anak na si Balinganga at kanilang mga
tauhan at katulong ay tumira sa Aklan. Sumunod na inihatid ni Datu Puti sina
Datu Paiborong at asawang si Pabulanon at ang kanyang dalawang anak na si
Ilehay at si Ilohay. May mga tauhan ding kasama si Datu Paiborong na
kakatulungin niya sa pagtatanim ng mga buto at binhi na iiwan ni Datu Puti at
Datu Sumakwel. Sina Lubay, Dumalogdog, Dumangsol at Padahinog ay
kasama ni Sumakwel. Sila ay sa Malandog naman maninirahan. Nagpaalam si
Datu Puti kay Sumakwel. Kanyang pinagbilinan si Sumakwel na pamunuang
mahusay ang mga Bisaya. Nag-aalala si Datu Puti tungkol sa kalagayan ng iba
pang Bisaya sa Borneo sa ilalim ng pamumuno ng malupit na si Makatunao.

Matapos magpaalam kay Sumakwel, umalis na ang tatlong barangay, kay Datu
Puti ang isa, at ang dalawa pa ay sa dalawang binatang datu na sina Datu
Domingsel at Datu Balensuela. Narating nila ang pulo ng Luzon. Dumaong
ang tatlong barangay sa Look ng Balayan. Ipinasya ng dalawang datu na dito
na sa Taal manirahan kasama ang mga “Taga-ilog”. Isang araw lamang at
umalis na sina Datu Puti at Pinampangan upang bumalik sa Borneo.
Bantugan (Epiko ng Mindanao)
Isa sa mga halimbawa ng epiko ng Pilipinas ang “Bantugan” na epiko ng
Mindanao. Narito ang buod ng naturang epiko.

Buod ng Bantugan

Si Bantugan ay isang magiting na mandirigma sa epikong-bayang Darangan

ng mga Maranaw. Siya ay kilala sa kaniyang kahariang Bumbaran dahil sa mga
naipanalo niyang mga digma at labanan.

Sagisag ng tapang at kakisigan, si Prinsipe Bantugan ay sikat na sikat sa

kanilang kahariang Bumbaran lalo na sa mga dalaga. Sinasabing naligawan na
niya ang 50 na pinakamagandang prinsesa sa mundo. Dahil dito, lubhang
naiinggit sa kaniya ang mas nakatatandang kapatid na si Haring Madali.
Ipinagbawal ni Madali na kausapin ng kahit sino ang kaniyang kapatid.

Sa labis na kalungkutan, umalis ng kanilang kaharian si Bantugën hanggang

nagkasakit at namatay malapit sa Kaharian ng Lupaing nása Pagitan ng
Dalawang Dagat. Nakita ng hari at ni Prinsesa Datimbang ang katawan ni
Bantugan at agad inilapit ang kanilang balita sa pulong ng mga tagapayo.
Isang loro ang pumasok at sinabi kung sino at kung saan gáling ang patay na
manlalakbay.

Nang mabalitaan ito ni Haring Madali, binawi niya ang kaluluwa ng kapatid sa
langit upang maibalik sa katawan ni Bantugën. Kumalat ang balita ng kaniyang
pagkabuhay hanggang sa kaaway na kaharian at kay Haring Miskoyaw.
Sinugod ng kawal ni Miskoyaw ang Bumbaran at nabihag si Prinsipe Bantugën
na may nanghihinà pang katawan. Nang magbalik ang lakas, pinuksa niya ang
hukbo ng kaaway na hari at iniligtas ang buong Bumbaran. Nagkaroon silá ng
malaking pagdiriwang at nawala na ang inggit sa puso ni Haring Madali.
Matagal at masayang namuhay sa kaharian ng Bumbaran si Prinsipe Bantugan
kasáma ng mga pinakasalan niyang prinsesa.
Darangan (Epikong Maranao)
Ang Darangan ng mga Muslim ay mga salaysay na patula hinggil sa
kabayanihan ng mga nasa Magindanaw, mga gawaing kahanga-hanga at di
sukat mapaniwalang kabayanihan at kagitingan ng mga mandirigmang
Muslim. Ang Darangan ay hindi iisang epiko – marami – ngunit tatatlo lamang
ang napasalin pa sa Ingles at ito’y utang sa pagsasaliksik ni G. Frank Lauback.
Ang mga Darangan ay nasusulat sa wikang Maranaw. Ang lalong popular sa
lahat ay ang Bantugan, na paulit-ulit na binibigkas sa dating pagkakakatha sa
palibot ng Lawa ng Lanaw. May ilang mga Muslim ngayon na nakapag-uulit sa
kabuuan ng Bantugan.

Buod ng Darangan

Mayroong isang hari sa isang malayong kaharian sa Mindanao ang may

dalawang anak na lalaki. Ang nakatatanda ay si Prinsipe Madali at ang
nakababata ay si Prinsipe Bantugan. Sa murang edad ay nagpakita si Prinsipe
Bantugan ng magagandang katangian na higit sa kanyang nakatatandang
kapatid na si Prinsipe Madali. Laging sinasabi ng kanilang guro sa kanilang
ama na si Prinsipe Bantugan ay napakatalino. Mabilis siyang matuto, kahit sa
paggamit ng espada at palaso. Taglay niya ang lakas na kayang makipaglaban
sa tatlo o limang tao sa mano-manong labanan.

Ang unang tanda na siya ay magiging isang magaling na sundalo ay nang

makita siya nang mapatay niyang mag-isa ang isang malaking buwaya na
nakapatay sa ilang taong-bayan. Hindi makapaniwala ang mga taong-bayan
sa kanilang nakita pagkatapos ng pagtutuos.

“Napakalakas niya!” ang sabi ng isang matandang lalaki nang makita ang
patay na buwaya.

“Paano nakaya ng isang tao na ganito kabata na patayin ang buwaya?

Sinasapian siguro siya ng mga diyos!” sabi naman ng isa.

“Halika, pasalamatan natin ang prinsipe sa pagpatay niya sa halimaw!” sabi ng

pinuno ng bayan.

Nang umabot na si Prinsipe Bantugan sa kanyang kabinataan, siya ay naging

pinakamagaling na sundalo sa kaharian. Lagi niyang pinamumunuan ang mga
sundalo sa labanan. At lagi silang nagwawagi laban sa mga kalabang kaharian.
Ang kanyang pangalan ay naging bukambibig ng lahat ng mga sundalo ng
mga kalapit na kaharian. Hindi nagtagal ay wala nang kaharian na nangahas
kumalaban sa kanila. Kapayapaan at pag-unlad ang naghari sa kaharian dahil
natamo nilang respeto at pagkilala ng mga kalapit kaharian.

Nang mamatay ang kanilang ama, ang kaniyang nakatatandang kapatid na si

Prinsipe Madali ang hinirang na bagong hari. Nagkaroon ng protesta ang mga
nasa ranggo. Nais nila na si Prinsipe Bantugan ang maging bagong hari. Kahit
ang mga ordinaryong mamamayan ay nagsasabi na si Prinsipe Bantugan ang
mas karapat-dapat maging hari sa dalawang prinsipe.

“Si Prinsipe Bantugan ay matapang at malakas, kaya niya tayong protektahan

laban sa mga kaaway!” sabi ng isang matanda sa pamilihan.

“Sang-ayon ako sa iyo”, sagot ng matandang lalaki.

Hindi ito pinansin ni Prinsipe Bantugan. Alam niya na ang kanyang kapatid ang
karapatdapat na tagapagmana ng trono dahil si Prinsipe Madali ang panganay
sa kanilang dalawa. Siya mismo ang nagpatunay para sa kanyang kapatid.

“Nararapat lamang na ang kapatid ko ang maging bagong hari dahil napag-
aralan na niya kung paano magpatakbo ng gobyerno”, sinabi niya sa kapwa
niya sundalo at mga ministro sa kaharian. “Alam niya kung paano ang
pamamalakad sa ugnayang panlabas. At marami siyang magandang ideya
upang mapaganda ang buhay ng bawat mamamayan!”

Tumango na lamang ang mga ministro at mga kawal. Ngunit nagkaroon ng

isang bitak sa pagitan ni Prinsipe Bantugan at Prinsipe Madali. Sapagkat si
Prinsipe Bantugan ay hindi lamang matapang at malakas, siya rin ay
napakakisig. Maraming magagandang babae sa kaharian ang nahuhumaling
sa kanya. Kahit ang mga babaeng gusto ng kanyang kapatid na si Prinsipe
Madali ay sumuko sa kanyang gayuma. Dahil sa galit at inggit, nagpahayag
ang hari ng kautusan.

“Hindi ko gusto na kahit sino, kahit sino, ang makikipag-usap sa aking kapatid
na si Prinsipe Bantugan. Sino man ang makita na nakikipag-usap sa kanya ay
ipapakulong o kaya ay parurusahan ng malubha.”
Nalungkot si Prinsipe Bantugan sa iniutos ng kanyang kapatid. Nakita niya ang
sarili na parang mayroong nakakahawang sakit. Lahat ay lumalayo sa kanya,
kahit ang mga kababaihan. Kahit ang mga taong kanyang minahal. Walang
gustong kumausap sa kanya sa takot na baka makulong maparusahan ng hari.
Dahil hindi na niya matagalan ang mga ito, nagpasiya ang prinsipe na lisanin
ang kaharian at manirahan sa malayong lugar kung saan siya nanirahan
habambuhay.