Ελληνική Γλώσσα (Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία)

Α΄ Τάξη Ημερήσιου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου

Κείμενο 1
Τα παιδιά στο εξωτερικό, οι ηλικιωμένοι γονείς μόνοι
Το παρακάτω διασκευασμένο άρθρο υπογράφεται από την Λίνα Γιάνναρου και έχει
δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 3 Φεβρουαρίου 2020. Αναφέρεται στο
έλλειμμα φροντίδας των ηλικιωμένων που δημιούργησε η μετανάστευση των παιδιών
τους στο εξωτερικό.
Την απόσταση των 8.000 χιλιομέτρων που χωρίζει το Μίσιγκαν από τον Θεσσαλικό
Κάμπο δεν τη διανύεις εύκολα. Ο 52χρονος χρηματοοικονομικός σύμβουλος Τζορτζ
Παπαδόπουλος, όμως, έχει συνηθίσει το μακρύ ταξίδι. Έχουν περάσει πάνω από 30
χρόνια από τότε που έφυγε για τις ΗΠΑ για σπουδές, όπου και παρέμεινε
δημιουργώντας μια επιτυχημένη καριέρα και μια ευτυχισμένη οικογένεια. Όμως, η
σκέψη δεν ξεμακραίνει από τη Λάρισα, όπου ζει η μητέρα του. Είναι καλά; Πότε θα
χτυπήσει το τηλέφωνο για κάτι επείγον;[...]
Είναι μια νέα πραγματικότητα για την ελληνική κοινωνία. Σε μια χώρα όπου η
οικογένεια ήταν ο βασικός πυλώνας φροντίδας των ηλικιωμένων, σήμερα πολλοί
γονείς γερνούν μόνοι, μακριά από τα παιδιά τους τα οποία έχουν στήσει τις ζωές τους
στο εξωτερικό. Ο καθηγητής Ψυχιατρικής στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο κ. Αντώνης
Πολίτης, παρατηρεί τα τελευταία χρόνια να εμφανίζονται στο νοσοκομείο και τα
ειδικά ιατρεία όλο και περισσότεροι ηλικιωμένοι με προβλήματα μνήμης, οι οποίοι
είναι μόνοι. «Αυτό που βλέπουμε είναι ότι εκτός από τους ανθρώπους που είναι
μοναχικοί, υπάρχει και ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που είναι μόνοι γιατί τα
παιδιά τους έχουν φύγει στο εξωτερικό».
Πρόκειται για παιδιά του λεγόμενου brain drain, τη διαρροή εγκεφάλων που βέβαια
είχε ξεκινήσει «στάγδην»1 πολύ πριν από την οικονομική κρίση, τα οποία
μετανάστευσαν πριν από 20-30 χρόνια για σπουδές ή δουλειά και παρέμειναν στο
εξωτερικό. Σήμερα, οι γονείς αυτών των παιδιών αρχίζουν να γερνούν, πλησιάζοντας
ή ξεπερνώντας τα 80, εμφανίζοντας πια προβλήματα νοητικής και σωματικής
έκπτωσης. «Αρχίζουν να γεννώνται δυσκολίες το πώς τα παιδιά θα φροντίζουν
αυτούς τους γονείς. Έχει δημιουργηθεί ένα κενό φροντίδας» λέει ο κ. Πολίτης, που
τονίζει ότι το φαινόμενο θα ενταθεί καθώς θα μεγαλώνουν οι γονείς των μεταναστών
της κρίσης. «Μαζί με το brain drain 2 , υπάρχει και το care drain 3 . Την περίοδο της
κρίσης, εκτός από ένα μεγάλο κομμάτι εξειδικευμένου προσωπικού, έφυγε από τη
χώρα και ένα κομμάτι της φροντίδας. Σε βάθος χρόνου, όταν οι γονείς τους φτάσουν
τα 80, θα δημιουργηθεί ένα κενό φροντίδας που δεν ξέρω αν είμαστε έτοιμοι να
καλύψουμε».
[...]Οι ειδικοί θεωρούν κρίσιμο να μην υπάρχει απομόνωση αυτών των ανθρώπων.
«Είναι σημαντικό να στήνονται γέφυρες επικοινωνίας με την τοπική κοινωνία και
πρέπει αυτές οι γέφυρες να χτίζονται από νωρίς ώστε μετά να υπάρχει η δυνατότητα
1
στάγδην: σταγόνα- σταγόνα (λόγιο επίρρημα.)
2
brain drain: διαρροή εγκεφάλων
3
care drain :κενό φροντίδας ηλικιωμένων
πρόληψης. Τα ΚΑΠΗ4 μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο σε αυτό, όπως και οι
δήμοι. Να μην απομονώνονται οι ηλικιωμένοι στο σπίτι. Η απομόνωση στο σπίτι
λειτουργεί πάντα αρνητικά. Μια υπηρεσία που θα πρέπει επίσης να ενισχυθεί είναι η
φροντίδα κατ’ οίκον», καταλήγει ο κ. Πολίτης.

Κείμενο 2
Ο αποχαιρετισμός της μάνας
Το ποίημα ανήκει στον Ιωάννη Πολέμη, Έλληνα ποιητή και θεατρικό συγγραφέα.

Μισεύεις για την ξενιτιά και μένω μοναχή μου,

σύρε παιδί μου στο καλό και σύρε στην ευχή μου.
Τριανταφυλλένια η στράτα σου, κρινοσπαρμένοι οι δρόμοι,
για χάρη σου ν’ ανθοβολούν και τα λιθάρια ακόμη.

Τα δάκρυά μου να γεννούν διαμάντια σ’ ό,τι αγγίζεις

και το ποτήρι της χαράς ποτέ να μη στραγγίζεις.
Να πίνεις και να ξεδιψάς και να ‘ναι αυτό γεμάτο,
σα να ‘ναι η βρύση από ψηλά κι εσύ να ‘σαι από κάτω.

Εκεί, παιδί μου, που θα πας, στα μακρινά τα ξένα,

δίχτυα πολλά κι οξόβεργες θα στήσουνε για σένα.
Παιδί μου, αν εμένανε πάψεις να με θυμάσαι,
με δίχως βαρυγκώμηση συχωρεμένος να ‘σαι.

Κι αν πάλι το φτωχό καλύβι μας, ντροπή σου φέρνει,

ωστόσο και πάλι θα ‘μαι πρόθυμη, συχώρεση να δώσω.
Μ’ αν την πατρίδα απαρνηθείς που τη λατρεύουμε όλοι,
να ‘ναι η ζωή σου, όπου κι αν πας, αγκάθια και τριβόλοι.

ΘΕΜΑΤΑ

4
ΚΑΠΗ: Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων, ένας θεσμός που προασπίζεται τα κοινωνικά
δικαιώματα της τρίτης ηλικίας
ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Να εξηγήσεις σε 50- 60 λέξεις με ποιο τρόπο, σύμφωνα με την αρθρογράφο στο
Κείμενο 1, το φαινόμενο braindrain (διαρροή εγκεφάλων/μορφωμένων) δημιούργησε
το caredrain (κενό φροντίδας ηλικιωμένων).
Μονάδες 10
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Ο ρόλος του προλόγου σε ένα κείμενο είναι να εισάγει τον αναγνώστη στο θέμα και
να του κεντρίσει το ενδιαφέρον. Πιστεύεις ότι η εισαγωγή στο Κείμενο 1 υπηρετεί
τους παραπάνω στόχους και πώς;
Μονάδες 10
3ο υποερώτημα (μονάδες 15)
Να επιλέξεις και να μεταφέρεις στο απαντητικό σου φύλλο τη σωστή απάντηση σε
καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις, οι οποίες βασίζονται στο Κείμενο 1 (μια μόνο
από τις τέσσερις προτεινόμενες απαντήσεις είναι σε κάθε περίπτωση ορθή):
-«Σε μια χώρα όπου η οικογένεια ήταν ο βασικός πυλώνας φροντίδας των
ηλικιωμένων»: στη φράση η λέξη «πυλώνας» στο παραπάνω γλωσσικό
περιβάλλον έχει ως συνώνυμή της τη λέξη:
α. στήριγμα
β. προϋπόθεση
γ. βάθρο
δ. λόγος
- «το φαινόμενο θα ενταθεί καθώς θα μεγαλώνουν οι γονείς των μεταναστών της
κρίσης»: στη φράση η λέξη «θα ενταθεί» στο παραπάνω γλωσσικό περιβάλλον
έχει ως αντώνυμή της τη λέξη:
α. θα οξυνθεί
β. θα αποσταθεροποιηθεί
γ. θα περιοριστεί
δ. θα διαχωριστεί
-Στην πρόταση «Σε βάθος χρόνου, όταν οι γονείς τους φτάσουν τα 80, θα
δημιουργηθεί ένα κενό φροντίδας που δεν ξέρω αν είμαστε έτοιμοι να
καλύψουμε» ο τρόπος με τον οποίο αποδίδεται το μήνυμα είναι με:
α. βεβαιότητα
β. πιθανότητα
γ. αναγκαιότητα
δ. υπόθεση
- Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 1 η αρθρογράφος χρησιμοποιεί τις
ρητορικές ερωτήσεις προκειμένου να:
α. εκφράσει τον προβληματισμό της για την αγωνία του κ. Παπαδόπουλου
β. μεταφέρει με παραστατικό τρόπο τις σκέψεις του κ. Παπαδόπουλου, προκειμένου
να αναδειχθεί το θέμα του κειμένου
γ. ευαισθητοποιήσει τον δέκτη για το φαινόμενο της μετανάστευσης
δ. ενημερώσει τον δέκτη για τα προβλήματα της τρίτης ηλικίας

- Στην πρόταση «Να μην απομονώνονται οι ηλικιωμένοι στο σπίτι» με την

επιλογή της υποτακτικής έγκλισης εκφράζεται:
α. απαγόρευση
β. συμβουλή
γ. επιβολή
δ. σκοπός
Μονάδες 15

ΘΕΜΑ 2 (μονάδες 30)

Μετά την ανάγνωση των κειμένων αναφοράς, αποφασίζετε να αναρτήσετε ένα άρθρο
στην ηλεκτρονική σχολική εφημερίδα, στο οποίο θα αναφέρεστε στα προβλήματα
που προκύπτουν τόσο σε πρακτικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο για τους
γονείς που γερνούν χωρίς τη φροντίδα των παιδιών τους, καθώς και σε τρόπους με
τους οποίους θα μπορούσαν τα προβλήματα αυτά να αμβλυνθούν. Μπορείτε να
αξιοποιήσετε πληροφορίες και από τα δύο κείμενα (300-350 λέξεις).
Μονάδες 30

ΘΕΜΑ 3 (μονάδες 20)

1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
Να εξηγήσετε τη λειτουργία της Υποτακτικής έγκλισης της 2ης στροφής του
Κειμένου 2 στο νόημα και στο ύφος.
2ο υποερώτημα (μονάδες 10)
«Μ’ αν την πατρίδα απαρνηθείς που τη λατρεύουμε όλοι, να ‘ναι η ζωή σου, όπου κι
αν πας, αγκάθια και τριβόλοι»: Πώς διαφοροποιείται η συγκεκριμένη ευχή της μάνας
από τις προηγούμενες ευχές της στο Κείμενο 2 και ποιες γλωσσικές επιλογές
αισθητοποιούν αυτήν τη διαφοροποίηση;
Μονάδες 20

ΘΕΜΑ 4 (μονάδες 15)

Σε ένα κείμενο 80-200 λέξεων να ερμηνεύσεις την ψυχολογική κατάσταση του
ποιητικού υποκειμένου. Ποια συναισθήματα και σκέψεις σού δημιούργησε η
ανάγνωση του ποιήματος ;
Μονάδες 15

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ 1
1ο υποερώτημα
Σύμφωνα με την αρθρογράφο η διαρροή των ελληνόπουλων στο εξωτερικό για
αναζήτηση εργασίας συνδέεται με την εμφάνιση έλλειψης ατόμων για τη φροντίδα
των ηλικιωμένων. Αναλυτικότερα, δεδομένου ότι στην ελληνική οικογένεια τους
ηλικιωμένους τους φροντίζουν τα νεότερα μέλη, η φυγή αυτών τις τρεις τελευταίες
δεκαετίες έχει καταστήσει σήμερα αβοήθητους τους ογδοντάχρονους πλέον και,
συχνά, άρρωστους γονείς τους.
2ο υποερώτημα
Ο πρόλογος του Κειμένου 1 αποτελεί έναν επιτυχημένο τρόπο για να εισαχθεί ο
αναγνώστης στο θέμα και να εξαφθεί το ενδιαφέρον του για τη συνέχεια του
κειμένου. Με την αφήγηση της ιστορίας και της πραγματικότητας που βιώνει ο
52χρονος Τζορτζ Παπαδόπουλος, που αποτελεί έναν επιστήμονα που έφυγε και
έμεινε στο εξωτερικό και που ανησυχεί και φοβάται για τους ηλικιωμένους κι
αβοήθητους γονείς του, ο αναγνώστης προϊδεάζεται για το θέμα που θα ακολουθήσει.
Υποψιάζεται ότι το κείμενο θα αναφερθεί στην αδυναμία των παιδιών που
μεταναστεύουν να είναι κοντά στους γονείς τους και να τους γηροκομήσουν, καθώς
και στα προβλήματα των τελευταίων. Παράλληλα, με τη συγκεκριμένη αφήγηση, η
οποία στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα και στη ζωή ανθρώπων της διπλανής
πόρτας και με την ανάδειξη των σκέψεων του Τζορτζ και της αγωνίας του, που
αισθητοποιείται μέσα από τα ερωτήματα που τον βαραίνουν (Είναι καλά; Πότε θα
χτυπήσει το τηλέφωνο για κάτι επείγον;), ο αναγνώστης επηρεάζεται συναισθηματικά
και εξάπτεται η περιέργειά του να διαβάσει τη συνέχεια.
3ο υποερώτημα
-«Σε μια χώρα όπου η οικογένεια ήταν ο βασικός πυλώνας φροντίδας των
ηλικιωμένων»: στη φράση η λέξη «πυλώνας» στο παραπάνω γλωσσικό περιβάλλον
έχει ως συνώνυμή της τη λέξη:
α. στήριγμα
- «το φαινόμενο θα ενταθεί καθώς θα μεγαλώνουν οι γονείς των μεταναστών της
κρίσης»: στη φράση η λέξη «θα ενταθεί» στο παραπάνω γλωσσικό περιβάλλον
έχει ως αντώνυμή της τη λέξη:
γ. θα περιοριστεί
-Στην πρόταση «Σε βάθος χρόνου, όταν οι γονείς τους φτάσουν τα 80, θα
δημιουργηθεί ένα κενό φροντίδας που δεν ξέρω αν είμαστε έτοιμοι να
καλύψουμε» ο τρόπος με τον οποίο αποδίδεται το μήνυμα είναι με:
β. πιθανότητα
- Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 1 η αρθρογράφος χρησιμοποιεί τις
ρητορικές ερωτήσεις προκειμένου να:
β. μεταφέρει με παραστατικό τρόπο τις σκέψεις του κ. Παπαδόπουλου, προκειμένου
να αναδειχθεί το θέμα του κειμένου
- Στην πρόταση «Να μην απομονώνονται οι ηλικιωμένοι στο σπίτι» με την
επιλογή της υποτακτικής έγκλισης εκφράζεται:
β. συμβουλή

ΘΕΜΑ 2
Για όσους μένουν πίσω…
Αναμφίβολα, ένα φαινόμενο της εποχής μας είναι η διαρροή των νέων μας στο
εξωτερικό προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Πρόκειται για μια πραγματικότητα
που μας έχει όλους κατά καιρούς απασχολήσει σχετικά με τις δυσκολίες των νέων
στον ξένο τόπο και τα προβλήματα που προκύπτουν για την πατρίδα, αλλά κανείς δεν
δείχνει να θίγει το θέμα εκείνων των γονιών που μόνοι τους, χωρίς τα παιδιά τους, με
το πέρασμα του χρόνου θα κληθούν να βιώσουν μια δύσκολη καθημερινότητα.
Καταρχάς, ο αποχωρισμός αποτελεί από μόνος του μία σκληρή δοκιμασία. Κάθε
γονιός αποβλέπει και εύχεται το καλύτερο για το μέλλον των παιδιών του και
στηρίζει με κάθε τρόπο τις επιλογές του. Έτσι, παρά τη θέλησή τους και τον μεγάλο
πόνο του αποχωρισμού, οι γονείς στέκονται δίπλα στα παιδιά τους στην επιλογή της
μετανάστευσης και προσπαθούν να κρύψουν τη μεγάλη τους θλίψη και τη μοναξιά
που αισθάνονται. Πόσο μάλλον οι Έλληνες γονείς, που διατηρούν μια πολύ στενή
σχέση με αυτά και έχουν ανάγκη από την καθημερινή επαφή μαζί τους.
Αλλά και σε πρακτικό επίπεδο, με το πέρασμα του χρόνου οι δυσκολίες που θα
ανακύψουν είναι συχνά ανυπέρβλητες. Το επερχόμενο γήρας και η σωματική
αδυναμία σε συνδυασμό με τη μοναξιά θα φέρει τους ηλικιωμένους γονείς σε
αδιέξοδα. Καθημερινές τους ανάγκες δεν θα μπορούν να καλυφθούν από τους ίδιους,
θα αναγκαστούν να καταφύγουν σε αναζήτηση φροντίδας από τρίτα άτομα και,
παράλληλα, δεν θα έχουν τη δυνατότητα να μοιραστούν τις σκέψεις και τα
συναισθήματά τους, να αντλήσουν χαρά από αγαπημένα πρόσωπα, να δουν εγγόνια
και να βρουν ένα κίνητρο για να παραμένουν ενεργοί.
Για τους παραπάνω λόγους, θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα τόσο από τα ίδια τα παιδιά,
που βρίσκονται στην ξένη χώρα όσο και από την πολιτεία. Η τεχνολογία στην
προκειμένη περίπτωση φαίνεται ότι μπορεί να αποβεί πολύ αποτελεσματική. Η
καθημερινή επικοινωνία ‒και μάλιστα με τη δυνατότητα της οπτικής επαφής‒ μπορεί
να υποκαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τη σωματική απουσία. Ταυτόχρονα, η πολιτεία
θα πρέπει να ενισχύσει τους τοπικούς φορείς και, κυρίως, τα ΚΑΠΗ και την
«φροντίδα κατ’ οίκον», ώστε οι ηλικιωμένοι αφενός να βρίσκουν διεξόδους σε ένα
ευχάριστο περιβάλλον, αφετέρου να έχουν τη φροντίδα από ανθρώπους ειδικούς, που
θα τους στηρίζουν τόσο σε προβλήματα υγείας όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο.
Κλείνοντας, είναι εύλογο οι νέοι σήμερα να επιθυμούν ένα καλύτερο μέλλον και να
ανοίγουν τα φτερά τους για τον τόπο που θα τους το προσφέρει απλόχερα. Ωστόσο,
θα πρέπει να αποτελούν βασική μέριμνά τους οι άνθρωποι που αφήνουν πίσω τους
και τόσο με το καθημερινό τους ενδιαφέρον όσο και με τη συνεργασία τους με
φορείς του τόπου καταγωγής τους να απαλύνουν τον πόνο και να διευκολύνουν τη
ζωή των αγαπημένων τους γονιών.
ΘΕΜΑ 3
1ο υποερώτημα
Στη δεύτερη στροφή του Κειμένου 2 το ποιητικό υποκείμενο χρησιμοποιεί την
Υποτακτική έγκλιση, για να εκφράσει τις ευχές του στο παιδί που ξενιτεύεται. Πιο
συγκεκριμένα, του εύχεται ό,τι πιάνει να γίνεται πολύτιμο σαν τα δάκρυα της μάνας
του (Τα δάκρυά μου να γεννούν διαμάντια σ’ ό,τι αγγίζεις) και να μην στερεύει ποτέ
η χαρά για αυτό (και το ποτήρι της χαράς… κι εσύ να ‘σαι από κάτω). Με την
Υποτακτική έγκλιση το ύφος καθίσταται προτρεπτικό και προκαλείται η συγκίνηση
του αναγνώστη από την ανιδιοτέλεια της μητέρας, η οποία ιεραρχεί ως
σημαντικότερο το μέλλον του παιδιού της.
2ο υποερώτημα
Η συγκεκριμένη ευχή της μάνας διαφοροποιείται από τις προηγούμενες, γιατί στην
ουσία πρόκειται για κατάρα. Πιο συγκεκριμένα, ενώ σε όλες τις προηγούμενες ευχές
το περιεχόμενο αφορούσε την καλοτυχία και την ευτυχία του παιδιού στον ξένο τόπο,
με αυτήν τη φράση η μητέρα εύχεται να είναι η ζωή του δύσκολη και γεμάτη πόνο.
Την κατάρα αυτή στηρίζουν γλωσσικά οι αρνητικά φορτισμένες λέξεις «αγκάθια και
τριβόλοι», που χρησιμοποιούνται μεταφορικά, καθώς και η αντίθεση ανάμεσα στη
λατρεία που έχουν όλοι για την πατρίδα και στην άρνησή της από τη μεριά του
παιδιού (Μ’ αν την πατρίδα απαρνηθείς που τη λατρεύουμε όλοι).
.

ΘΕΜΑ 4
Στο ποίημα «Ο αποχαιρετισμός της μάνας» η μάνα ενός παιδιού που ετοιμάζεται να
ξενιτευτεί βρίσκεται σε μια δύσκολη ψυχολογική κατάσταση. Πιο συγκεκριμένα,
εύχεται το καλύτερο για το παιδί της, όπως εμφατικά δηλώνει η επανάληψη της
Προστακτικής έγκλισης «σύρε παιδί μου στο καλό και σύρε στην ευχή μου», παρά
την παράλληλη πίκρα που αισθάνεται για την επικείμενη μοναξιά της (Μισεύεις για
την ξενιτιά και μένω μοναχή μου). Με ένα πλήθος ευχετικών υποτακτικών (να
γεννούν, μα μη στραγγίζεις, να πίνεις και να ξεδιψάς), μεταφορών (το ποτήρι της
χαράς) και την παρομοίωση «σα να ‘ναι η βρύση από ψηλά» του εύχεται καλοτυχία
και χαρά, ενώ δεν παραλείπει να εκφράσει και τον φόβο της για τα εμπόδια που θα
συναντήσει (δίχτυα πολλά κι οξόβεργες θα στήσουνε για σένα). Τέλος, αισθάνεται
την ανάγκη να του ξεκαθαρίσει ότι θα το συγχωρήσει αν ξεχάσει την ίδια, όχι όμως
αν λησμονήσει τον τόπο του, στοιχείο που αισθητοποιεί η αντίθεση της τελευταίας
στροφής «θα ‘μαι πρόθυμη, συχώρεση να δώσω ≠ να ‘ναι η ζωή σου, όπου κι αν πας,
αγκάθια και τριβόλοι».
Μετά την ανάγνωση του ποιήματος σκέφτομαι πόσο δύσκολη είναι η θέση των
γονιών που καλούνται να στηρίξουν τις επιλογές των παιδιών τους για μετανάστευση
παρά το κόστος στην προσωπική τους ζωή. Ταυτόχρονα, είναι συγκινητική η
ανιδιοτέλεια της μάνας, που προτάσσει το καλό του παιδιού της, αλλά και την αγάπη
της προς την πατρίδα. Η τελευταία της απαίτηση, να μην ξεχάσει το παιδί την
πατρίδα του, θα πρέπει να είναι το βασικό μέλημα και αυτών που μεταναστεύουν και
όσων παραμένουν στην πατρίδα.