You are on page 1of 21

‫ص ص‪)301 -281(:‬‬ ‫انطنت‪،2020 :‬‬ ‫انًدهس (‪ )10‬انعسز (‪،)02‬‬ ‫يدهــت أبــعاز اقخصازّــت‬

‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج‬


‫‪Utrecht‬‬
‫‪The Study of the Job Engagement of the Algerian University‬‬
‫‪Professor According to the Utrecht Model‬‬
‫*‬
‫دمحم نطرظ‬
‫خايعت باحنت (‪ ،)1‬اندسائر‬
‫‪mohamed.latreche@univ-batna.dz‬‬
‫حارّد اننشر‪2020/12/30 :‬‬ ‫حارّد انقبٌل‪2020/12/24 :‬‬ ‫حارّد االضخالو‪2020/12/06 :‬‬

‫يهرض‪:‬‬
‫هددت دلدرتسد ددحلمرددةلوؼق ددحل د ددغلدإ ددراقدالدرددي لألسلرذ ددراملدرفدداوؼسل ددسل‬
‫درفاوؼدداخلدرفئديق‪،‬ددحسلتا ددرؼواجل ودديم ‪ Utrecht‬دريد ددغلدت ددرؼواجل ددسل لددا ل‬
‫دإ راقدالدري لألس‪ .‬ل‬
‫ذد لذيي‪،‬ددغلدت ددرثلاتلدريرق لدالػةددةلػل ددحلذريدديتلود ل‪263‬لأ ددراملمدداوؼسلود لل‬
‫وخرةددالدرفاوؼدداخلدريؽ لددحلسل تؼددتلذتةلددبلدر رددايرلتا ددرختد لتق دداورل‪SPSS 25‬ل‬
‫د دددرؼواجلدرؼت‪،‬دددتلوددد لدروصادددقدخلدتطظدددايلحل‪،‬اري دددؾلدرت ددداتسلسلدت تدددقد ل‬
‫دروؼلاسيلسلدرريقدسدخلسل دتخرثاسدخلدتطظايلحل(لل‪ANOVA‬سل دخرثاسل‪T‬رؼل ردل ل‬
‫و ددرتةرل لللرتسد ددحلدرألق دداخللللذيطددةدلدرتسد ددحلروفويػددحلو د لدر رددايرلأهو ددال‬
‫درو ددري‪،‬اخلدروقذألؼددحلرر ددراقدالدرددي لألسلرر ددراملدرفدداوؼسلتمتؼددا ل(لدرتوددا سل‬
‫دررألدددا سلسلدت اودددا لل تل‪،‬يمدددتل دددق التدددل لد ددداذوجلدرفددداوؼل ل دددسلو دددري‪،‬اخل‬
‫دإ راقدالسدمؼحلمرةلدرورالقدخلدررظ لأللحلدرو رؼوةحلل ل‬
‫انكهًاث انًفخاحْت‪ :‬دإ راقدالدري لألسلس ويم ل‪Utrecht‬سلد راملدرفاوؼسل‬
‫‪Abstract:‬‬
‫‪The study aimed to find out the reality of job engagement of the‬‬
‫‪Algerian university professor, employing Utrecht the widely used model‬‬
‫‪to measure job engagement.‬‬
‫‪The questionnaire was distributed electronically to a sample consisting‬‬
‫‪of 263 university professors from various national universities. After‬‬
‫‪analyzing the results using SPSS V.25 software via many statistical‬‬
‫‪indicators such as the mean, standard deviation, frequencies, and‬‬
‫‪statistical tests (ANOVA and T-test for two independent samples) to‬‬
‫‪study the differences between various groups, the study yielded a set of‬‬
‫‪results, the most important of it is the high levels of job engagement of a‬‬
‫‪university professor in its dimensions (vigor, dedication, and‬‬

‫‪----------------------‬‬
‫* انًؤنف انًراضم‬
‫‪281‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫‪Absorption), and there are no differences between university professors‬‬


‫‪in the levels of engagement due to the used classification variables‬‬
‫ل‪Keywords: Job engagement, University professor, Utrecht model‬‬
‫يقسيت‪:‬ل‬
‫‪،‬فوبلوأل ي لدت راقدالدري لألسل‪job engagement‬لدهرواوال‪،‬ثلقدلو ل ثبل‬
‫درثاطثل ل س لدرؼت‪،‬ت لو لدررخظظاخ لوثب لد ػواجس لدإ دسجس لػة لدر ألس ل در ةيكل‬
‫درر ظلوسل ل ظقد ل هولره لطلث لت ل‪،‬ص ي لدروي أليت لدرو راق يت لأ د ًء لأ ؼب ل سل‬
‫ؼالتار ؼا جل درقػال سلوياتلدرؼوبلل‬ ‫ايأل ل ت ةسلتبل‪،‬شؼق تلأ‪ً ،‬‬
‫أااس لدرياذة ل لوا‪،‬ك لمي يت ل ل س ل‪،‬راته ل ل"درتيدػت لدرفت‪،‬تج لرر راقدا"ل‬
‫درو شيسل ح ل‪2004‬س لمرةلأتل لدرتتسجلػةةلماقدكلل د راقدالدروي ألل لسلرفؼة ل‬
‫‪،‬ؼوةيت لوغ لأػوار ا لس ل رييت ل دطتج لو لأ‪،‬ثق لدروؼاسك لدرر ظلولح ل س لدر يدخل‬
‫دروتثةح لل ل)‪ ( Bedarkar & Pandita , 2014, p. 107‬لتؼت لوق س ل يدخس لأطثحل‬
‫دت راقدالدري لألسلدآلتلذتت‪ً،‬الم دس‪ً،‬الرةوت‪،‬ق‪ ،‬ل ورخظظسلدرويدس لدرثشق‪،‬حلل‬
‫دت راقدالدري لألس لهسلطارحلمه لحلم‪،‬فاتلحلوقذثطحلتارؼوب لذرولئلتارتلي‪،‬حل‬
‫دررألا سل دت اوا و لخرجلم اسلو ري‪،‬اخلػارلحلو لدرطا حلسلدروق حلدروه لحل‬
‫سدرتلي‪،‬حل درؼئ ل سلويدم حلدرظؼيتاخلأث اءلدرؼوبلل)‪ (Sittar, 2020, p. 168‬ل‬
‫‪،‬وثب لد راقدا لدروي ألل لوظتس ل ةق لرةتا ج ل دروت‪،‬ق‪ ،‬ل س لدرو ظواخ لػثقل‬
‫درؼار س لطلث ل‪،‬ر لدتػرقد لت ا ل‪،‬ؼ ظق لطليي ل س لذتت‪،‬ت لوتى لدرألؼارلح لدرر ظلولحل‬
‫دتترياس ل درتتسج لدرر ا لحس لأ سك ل‪،‬ثاس لدرو ص رل لدرر أللو‪،‬ل لأ لو ص رل لػ ل‬
‫د راقدالدروي ألل لسلأااسلماكل ‪،‬ةشل‪Jack Welch‬دروت‪،‬قلدرر أللويلدر اتقلرشق‪،‬حل‬
‫م قدجلمريرق‪،‬كلمرةلأتلأ ؼبلدررتدتلقلروؼق حلطتحلدرشق‪،‬حلذروثبل سلد راقدال‬
‫دروي ا ل‪،‬خطيج لأ رةس لث لسػا لدرؼورء لث لدررت تاخ لدر تت‪،‬ح ل ‪(Popli & Rizvi,‬‬
‫)‪ 2016, p. 965‬ل‬
‫ايأل لسلل سل‬ ‫ري لط ة ل‪ Gallup‬غارثلحلدروي ألل لرل يدلو راق ل ل سل‬
‫ػا ل‪ 2018‬للل تؾ لل‪٪34‬ل تؾلو لدروي ألل ل سلدريت‪،‬اخلدرورتتجلو راق ل لسلمرةل‬
‫ما ة ل‪5‬ل‪،%16‬ا يد ل"غلق لو راق ل لذواوا ل" ل‪ -‬لأوا ل ثح لدرـ ل‪ %53‬لدرورثتلح لو ل‬
‫لغلقل‬ ‫ل سل ئحل"غلقلو راق ل "لل تل‪،‬يي يتلسدػل لتشيبلػا ل ري‬ ‫درؼواجل‬
‫ة لدروطةيب ل ري ل‬ ‫وقذثطل لوؼق لًا ل ػاؽأللًا لتؼوة س ل‪،‬تيويت لتارتت لد‬
‫لرق‪،‬يت لاق‪،‬ر لت قػح لرةتظيج لػةة لػقع لأ ؼب ل ةلرًل ل لػةة لدرظؼلتل‬

‫‪282‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫درؼاروس ل س لمي‪،‬ةلح ل ل‪ 2018‬لس لأمقى لوؼ ت ل ‪ ADP‬ل سد ح ل س لذ ؼح لػشق ل رحلل‬


‫رتلا لدرو ري‪،‬اخ لدر ثلح لرر راقدا ل س ل‪،‬ب ل رحس ل لذ لدخرلاس لػل ح لذرييت لو ل‬
‫‪ 19346‬لوي اس ل‪2‬ل‪ 16‬ل‪ %‬و راق يت لتارياوبلوتاس حلتـ ثح ل‪9‬ل‪ %15‬ل ح ل ل‪2015‬لل‬
‫هودل‪،‬ؼ سلأت ل‪ 84‬ل‪ %‬لو لدرؼواجل‪،‬مذيتلمرةلدرؼوبل تؾلسل تل‪ ،‬اهويتلتيبلوال سل‬
‫ؼ لرو ظواذ ل)‪ ،( Buckingham & Goodall, 2019, p. 118‬تار ثحلرةوؼةول ل‬
‫اذوج ل متخ ل سد اخ لػت‪،‬تج ل ل س لتلئاخ ل ثتا اخ لوخرةألح لدرؼر ح لدإ‪،‬فاتلحل‬ ‫د‬
‫رإل راقدالدري لألسللوغلد دءل)‪، (Kilonzo, Were, & Odhiambo, 2018, p. 52‬‬
‫)‪(Sittar, 2020, p. 167‬سل دإررئد لدرر ظلوسلرذ اذوج لل)‪ (SAN & TOK, 2017‬لسل‬
‫‪،‬صثقلدت راقدالدري لألسلرذ رامل سلدرقػالدري لألسل ‪( Li, Wang, Gao , & You‬‬

‫ًل‬
‫أ‪،‬ثقلذألاػرل أ ؼبلأ د ًلءل ‪( Berg,‬‬‫‪،‬توسلو لدإسهااسل ‪،‬فؼة ل‬ ‫)‪, 2017, p. 56‬سل‬
‫)‪& al., 2018, p. 2‬سل‪،‬والتل دلدرتسد اخللو ري‪،‬اخلورألا ذحلو ل سمحلدت راقدال‬
‫وثرل سماخلو خألؼحلرتىلأ اذوجلماوؼلل ل سلدرظل ل ‪( Zeng, Chen, Cheung,‬‬

‫)‪ & Peng, 2019, p. 7‬ل ل ‪،‬قمغلمرك لرؼةءلدرؼوبلدرليوسلدرثتلبل درشؼيسلدرؼارسل‬


‫تارو ص رلحل درريذقل سلدر لاالدررؼةلوسلدرظل سلل و ري‪،‬اخلوري طحللمرةلوقذألؼحلل‬
‫س ل سد ح ل ل & ‪(Moreira-Fontán, García-Señorán, Conde-Rodríguez,‬‬

‫)‪González, 2019, p. 71‬سلتاروتاتبل‪،‬اتلوقذألؼالتوؼتجل‪93‬ل‪5‬ل سل سد حل سلم‪،‬طارلال‬


‫)‪ (Matteucci, Guglielmi , & Lauermann, 2017, p. 275‬لس ل‪،‬ورك ل سد حل‬
‫س لطل ل فةد ل ‪( Berg,‬‬ ‫‪ Simbula‬لس‬ ‫()‪, Guglielmi, & Scha, 2011, p. 286‬‬

‫)‪ Bakker , & Cate , 2013‬لأ ه لوقذألغل سلطارحلدررتس‪،‬سل تؾلرذ اذوجلد ؽثاءلسل‬
‫‪ ،‬خألغل سلطاجلدرفوغلتل لدررتس‪،‬سل درثتثل سػا‪،‬حلدروقػة‪.‬لل‬

‫‪1‬ل إشكانْت انسراضت‪ :‬ل‬


‫ووال ثقل‪،‬وي لؽقحلدتايارلحلدررارلحلل‪:‬ل ل‬
‫‪ -‬لواهيل د غلدإ راقدالدري لألسلرذ راملدرفاوؼسلدرفئديقيل؟ ل‬
‫‪283‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫ؽقحلدرر اؤتخلدرألقػلحلدررارلح‪ :‬ل‬


‫‪ -‬لوا لدروتظي لتات راقدالدري لألسلرذ راملدرفاوؼسس لواهسلأتؼا ل واهسل‬
‫أهولرهل؟ل ل‬
‫‪ -‬لهب له اك لدخرر ل س لدت راقدا لدري لألس لرذ رام لدرفاوؼس لسدمغ لمرةل‬
‫درورالقدخ لدرت‪،‬واقد لح ل( لدرف س لس لدرقذثحس لد تولح لس لذتةت لو ظةل‬
‫م دسيل؟‬
‫لل‬
‫‪ .2‬فرضْاث انسراضت‪:‬‬
‫‪ -‬دإ راقدالدري لألسلرذ راملدرفاوؼسلدرفئديقيلوقذألغل‬
‫‪ -‬دت راقدا لدري لألس لو ل س لوفاج لد دسج لدتػواج ل درويدس لدرثشق‪،‬حسل‬
‫رو اهورهل سلدرؼت‪،‬تلو لدروخقماخلدرر ظلولحلدت‪،‬فاتلحللل‬
‫‪، -‬يمتلدخرر ل سل سمحلدإ راقدالدري لألسلرذ راملدرفاوؼسلسدمؼحلمرةل‬
‫درورالقدخ لدرت‪،‬واقد لح لدروؼروتج ل س لدرتسد ىح ل( لدرف سس لااب لو ظةل‬
‫م دسيسلدرقذثحلسلد تولحل‪.‬ل‬
‫ل‬
‫‪ .3‬أىًْت انسراضت ‪:‬‬
‫‪-‬ل سد حل د غلدإ راقدالدري لألسلرذ راملدرفاوؼسلروالرهلأهولحل سلذت ل ل‬
‫د دء ل ذتتلقلدر فاحلرةو ظواخلدرخاطحلأ لدرتييولحلللل ل‬
‫‪ -‬لدػرثاس لدت راقدا لدري لألس لرذ رام لدرفاوؼس لأطت لوتدخب لذت ل لمي جل‬
‫درختوح لدررؼةلولحس لووا ل‪،‬و ح لدرفاوؼح ل درتايول لػةل ا ل ظقج لػةة ل د غ لدت راقدال‬
‫دري لألسل‪،‬خطيجلأ رةلرتسد حلآرلاخلذت ل هل ذت ل لو ري‪،‬اخلدررؼةل لدرؼارسلل‬
‫لل‬
‫‪ .4‬أىساف انسراضت‬
‫‪ -‬دررؼق لػةةلو ري‪،‬اخلدت راقدالدري لألسلتمتؼا لرتىلد راملدرفاوؼس‬
‫‪ -‬ذيػلح ل متقدي لأطت لدروألاهل لد ‪،‬ثق لمامتلح ل س لوفاج لم دسج لدروص اخل‬
‫درويدس لدرثشق‪،‬حل ل‬
‫‪-‬لمثقدءل و ا شحلوأل ي لدت راقدالدري لألسل أهولرهل ل‬
‫روؼارفحلدإايارلحل وتا رحلذتتلق لأهتد لدرتسد حل لر لذ ا ج لوأل ي لدت راقدال‬
‫دري لألسلرذ راملدرفاوؼسلتشيبل ظقيسلتتد‪،‬ح لتريػلحلدروأل ي ل أهولرهل أتؼا سل‬
‫لوا ل‪،‬خظض لدرفئء لدرثا س لروتا رح لوؼق ح ل د غ لدت راقدا لدري لألس لرذ رامل‬
‫درفاوؼسل سلدرفاوؼاخلدرفئديق‪،‬حل‬

‫‪284‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫أًال‪ .‬االضخغراق انٌظْفِ‪:‬‬


‫لللللل‪،‬خظضلهودلدرفئءلرريػلحلواهلحلدت راقدالدري لألسل واهسلأهولرهلرةألق ل‬
‫درو ظواخل ل‬
‫‪ .1‬يفيٌو االضخغراق انٌظْفِ‪ :‬ل‬
‫ثبلدرخيعل سلوأل ي ل ذؼق‪،‬الدت راقدالدري لألسسلذفةلدإااسجلمرةل‬
‫أتل‪،‬ةوحل‪ Engagement‬لذمخولػتجلوؼاتلػ تلذقمور الرةاحلدرؼقتلحلو ال(لد توا سل‬
‫د اوا سلد رقدتسلد خقدؽسلذؼةقلسلدسذثاؽللل تتلد رختودلو ل ثبلدرثاطثل ل تال‬
‫ت فاو الوغلأتتاث ل و لروؼ اهالل ‪،‬ثتةلو لدروألاهل لدررسلأثاسخلمتتل يق‪،‬اسلل‬
‫أااسلدرؼت‪،‬تلو لدرثاطثل لأتلوأل ي لدت راقدالو لدروألاهل لدررسلذألرتقلمرةلممواعل‬
‫تخظيصلدروؼ ةل دروؼويتل (لدرؼ ئيل لطثقسل‪2017‬سلطألتح ل‪37‬لسلأ جلم‪،‬قل‬
‫رر راقدا لدري لألس ل س لد تلاخ لدإ دس‪،‬ح ل‪،‬ات لوتاتً ل لرةياذة ل‪ khan‬س لوفةحل‬
‫أ‪،‬ا ‪،‬ولحلدإ دسجلػا ل‪1990‬لتؼ يدتل" ‪“Psychological Conditions of Personal‬‬
‫‪ ”Engagement and Disengagement at Work‬لطلث ل ت لأ ج لأ ا ا ل ظق‪،‬ال‬
‫رر راقدالدري لألسل )‪( Hendrick & Linde, 2019, p. 12‬س ل تًالرـ ‪ Kahn‬لػ توال‬
‫‪،‬ييت لدرؼواج ل س لطارح لد راقداس ل إ ل‪ ،‬رثوق ت لدروئ‪،‬ت لو لأ أل ل س لأ دسل‬
‫ػوة لطلثل‪،‬ؼوةيتلتوئ‪،‬تلو لدرطا حل درتوا ل‬
‫لل‪،‬ؼق هل‪ Schaufeli‬ل يورؤ لل"طارحلمه لحلم‪،‬فاتلحلوقػلحلورؼةتحلتارؼوبلذرولئل‬
‫تارتلي‪،‬حل دررألا سل دت اوا ل"ل & ‪( Schaufeli, Salanova, Gonzalez-Roma,‬‬
‫)‪ Bakker, 2002, p. 74‬لس لط ةل‪ Shuck‬ل يورؤ لدإ راقدالدري لألس لهس لطارحل‬
‫أل لح لم‪،‬فاتلح ل شطح ل مدخ لطةح لتارؼوب ل‪،‬ر لذشالة ا لػ لؽق‪،‬ق لطلا ح ل ‪،‬ثا حل‬
‫دذفا لدرطا ح لدروؼق لح ل درؼاؽأللح ل در ةي‪،‬لحل ل & ‪( Shuck, Osam, Zigarmi,‬‬
‫)‪ ، Nimon , 2017, p. 256‬ل تًال‪ Saks‬ل(‪2006‬ل ل‪،‬رييتلدت راقدالو ل"درويي اخل‬
‫دروؼق لحل درؼاؽأللحل در ةي‪،‬لحلدررسلذقذثؾلتم دءلدرت سلدرألق ي"للطلثل‪،‬ولئل‪Saks‬ل‬
‫تل لدت راقدا لدري لألس ل(دررس لذرؼةق لتم دء ل س لدرو وح لدروتت ل ل دإ راقدال‬
‫درر ظلوسلل(دررسلذرؼةقلتم دءلدرت سل‪،‬ؼؼيل سلدرو ظوحلل ‪(Borah & Barua, 2018,‬‬
‫)‪ p. 23‬للط ةل‪Robinson‬لل يورؤ لهيلوي الم‪،‬فاتسلو لدروي الذفا لدرو ظوحل‬
‫لو الل‬
‫‪،‬تسكلدروي الدرو راقال لاالدرؼوبل ‪،‬ؼوبلوغلدرئورءلررت ل لد دءل دخبل‬
‫دري لألح لرظارح لدرو ظوحس ل‪،‬وا ل‪،‬فة لأت لذؼوب لدرو ظوح لػةة لذطي‪،‬ق ل سػا‪،‬حل‬
‫دإ راقداسلد وقلدرويل‪،‬رطةةلػر حلث ايلحلدإذفا لتل لدروي ال طاطةلدرؼوبلل‬
‫‪285‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫)‪ (Scott-Jackson & Mayo, 2020, p. 14‬سلأااسخلو ظوحل‪ )2001( Hewitt‬لمرةل‬


‫دإ راقدا لدري لألس لػةة لأت لوتى لد رؼتد لدروي ألل لرةثتاء ل س لدرشق‪،‬ح ل درؼوبل‬
‫درفا لرةشق‪،‬حسل هيلوال‪ ،‬ؼيسل سلثرثحلميد ة‪ :‬ل‬
‫‪ -‬لأ ت ل" ب"‪ ، Say‬رخت لدروي أليت لراح لم‪،‬فاتلح لو لأمب ل طا لاق‪،‬ر ل‬
‫يوري ل ايأل س ل‬
‫ل‪ -‬لثا لا ل ل"درثتاء"‪، Stay‬موب لدروي أليت لتشتج ل س لأت ل‪،‬يي يد لأػؼاء ل س لدرشق‪،‬حسل‬
‫‪،‬ق‪،‬ت تلدرثتاءل سلدرشق‪،‬حلرألرقجلؽي‪،‬ةحس ل‬
‫‪-‬لثارثال"دريألاحل در ؼاج"ل‪، Strive‬قغةلدروي أليتل سلذيق‪،‬سلم تلمػا سلرةؼوبل‬
‫و لأمبل فاحلدرشق‪،‬حلل)‪(Sun & Bunchapattanasakda, 2019, p. 65‬للل ل‬
‫وا لذشرقك ل له لهو لدررؼاس‪،‬ا لهس لأت لدت راقدا لدري لألس ل لهي لد رارجل‬
‫ذؼظل لد قد لرطا ر لدرخاطح ل تيلدر رايرلدرر ظلولحلدروقغيتحسلووال ثقل‪،‬وي ل‬
‫ذؼق‪،‬ا لدت راقدا لدري لألس لرذ رام لدرفاوؼس لػةة لأ ه ل لدروتى لدروي ل‪،‬رورغ لتهل‬
‫د رامل ‪،‬صو لتوال‪،‬ألؼةهل ‪،‬شؼقلتاررتت‪،‬قلرألؼةهس ل هسلطارح لمه لحلم‪،‬فاتلحلورظةحل‬
‫تؼوةهس لذرولئلتارتلي‪،‬حسلدررألا سسل دإ اوا س ل وشاس‪،‬ح لد رامللت شاؽل سلػوةهسل‬
‫‪ ،‬اه لتيبلوال سل ؼ لر فاحلدرفاوؼحل ل‬
‫ل‪ .2‬أىًْت االضخغراق انٌظْفِ ل‬
‫للللللرر راقدالدري لألسل ًسدلسيل لًال سلدرؼت‪،‬تلو لدروخقماخلدرر ظلولحلوثبلأ دءل‬
‫دروي ال دتررئد ل درولئجلدرر ا لحل غلقها‪:‬ل‬
‫‪، -‬ولب لدروي أليت لدرو راق يت لمرة لأت ل‪،‬يي يد ل ‪ ،‬اوليلل ل ورتو ل ل‬
‫وظوول لػةة لأ دء ل ايأل ل ‪(Menguc, Auh, Fisher, & Haddad,‬‬
‫)‪ ،2013, p. 2664‬ل‪،‬صثق لدت راقدا لػةة لأ دء لدروي ال لطلث ل‪،‬ؼوبل‬
‫دروي أليتلدرو راق يتلػةةلذطي‪،‬قلوؼاس لمت‪،‬تجس ل دت رفاتحلرةألقصسل‬
‫توجلدرف تلدإػا سل ذطيػسلممدلد رؼةلد وقلل تًالررتةلبلتؼتيلأمقذهل‬
‫وص ح لماريب لرـ ل‪4‬ل‪ 1‬لوةليت لوي ال ل ل إت لدروص اخ لمدخ لدرو ريىل‬
‫درؼارسلو لدت راقداللذثةغلم راملحلأػةةلت ثحل‪%22‬سل)‪ ،(Baldoni, 2013‬ل‬
‫تًا لروص ح لغاريب ل‪،‬وركس ل إت لدروي ألل لغلق لو راق ل لرت‪ ،‬ل ثحل‬
‫ذالةلأػةةلت ثحل‪%37‬ل م راملحلأ بلت ثحل‪ %18‬ستتلحلأ بلت ثحل‪%15‬ل‬
‫)‪(Borysenko, 2019‬‬
‫‪، -‬أللت لدررتةلب لدرثؼتي لر اسذق ل اولتخ ل ها‪،‬ئ ل(‪2002‬ل لأت لدت راقدال‬
‫دري لألس لوقذثؾ لتشيب لم‪،‬فاتس لتقػا لدرؼورء ل تء لدرؼورء ل دإ راملحل‬

‫‪286‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫درقتتلحسل ذقذثؾل ةثًالتت سدتلدروي ألل لل & ‪(Menguc, Auh, Fisher,‬‬


‫)‪Haddad, 2013, p. 2664‬‬
‫‪ -‬دررتةلب لو ل لح لدرواا سج ل وؼتج ل سدت لدرؼواجس ل‪ ،‬شاب لدروي أليتل‬
‫يتل‪،‬ثلقدلتارطا حلدإ‪،‬فاتلحلرتسمحلأ ل‪،‬اوق تلأ أل لتار شاؽل‬‫ً‬ ‫درو راق‬
‫تا روقدس ل س لػوة س لووا ل‪،‬رقك لدرتةلب لو لدري د ل درو اطح لرذ ياسل‬
‫در ةثلح لوثب لواا سج لدرو ظوحل ل متخ لدرؼت‪،‬ت لو لدرتسد اخ لدرثتثلح لأتل‬
‫دت راقدا لدري لألس لوقذثؾ لتشيب لم‪،‬فاتس لوغ ل لح لدرثتاء لوغ لدرو ظوحلل‬
‫)‪ (Gupta & Shaheen, 2017‬لس ل ره لذمثلق لم‪،‬فاتس ل‪،‬ثلق لػةة لدتررئد ل‬
‫درر ظلوس ل)‪ (Jung & Yoon, 2016) ، Hanaysha, 2016‬ل دتررئد ل‬
‫درؼاؽألسل(‪Ampofo, 2020‬لس‬

‫‪ -‬و لدروقمح لأت ل‪،‬رظق لدروي أليت لدرو راق يت لتشيب لوثريق لو لخرجل‬
‫ذ شلؾلد رقدذلفلاخلويدم حلدررتت‪،‬اخ )‪(Jung ،(Kwon & Kim, 2020‬‬
‫‪(De Spiegelaere, Gyes, Witte, & Hootegem,‬‬ ‫)‪& Yoon, 2018‬‬
‫)‪ 2015‬ووال‪ ،‬وسلدر ةيكلدإتتدػسلخاطحلو لخرجللدررؼا تلوغلوي ألل ل‬
‫اذ لسل توجل‬ ‫آخق‪ ،‬لرت‪ ،‬لو ا لوخرةألحلسل ذتت‪ ،‬لوترقطاخلررت ل لوص‬
‫درف ي لررت ل لدروي الدرر ظلوسس‬

‫‪، -‬قذثؾ لدت راقدا لدري لألس لم‪،‬فاتلا لتق اهلح لدرؼوبس لطلث ل‪،‬ظ ق لدرؼواجل‬
‫درو راق يت لس اهلحل أل لحل م فايدخلاخظلحلأػةة ل ل ‪(Shuck & Reio,‬‬
‫)‪2013‬لسل‪ ،‬اه لدت راقدالدري لألسل سلذي لقلوياتلػوبلأ‪،‬ثقلد رتدوحلسل‬
‫و لطلثلدرظتحلدرألق ‪،‬حل د دءلدرر ظلوسللل)‪،( Bakken & Torp, 2012‬‬

‫& ‪(Sridhar‬‬ ‫‪ -‬دت راقدا لدري لألس ل‪،‬صثق ل س ل ةيك لدرويدؽ ح لدرر ظلولح ل‬
‫)‪hiruvenkadam, 2014, p. 150‬ل ل‪،‬ص ي لدروي أليت لدرو راق يت ل ةي ً‪،‬ال‬
‫ل ا س تلػةةل"ذتق‪،‬ق"لدرويدس لو لخرجلذتتلقل‬ ‫مػا لًال سلد دسل‬
‫د هتد ل أ دء لو او لتيألاءج لس ل ذويل لو لوراتؼح لد شطح لدررس لتل‬
‫ذشيبلمئ ًءدلو لذيطلال ايأل س‬

‫ؼا لمولغ لميد ة لدرؼوب لمئ ًءد لو ل‬


‫للللل‪،‬ؼرثق لدروي أليت لدرو راق يت لأ‪ً ،‬‬
‫وفار س ل لأ‪،‬ثق لػقػح لإ شاء ل لاا لدمرواػس ل‪،‬ألؼس لمرة لدرؼوبل‬
‫درفواػسس ل درو اػتجس ل دررؼثلقس ل در ةي‪،‬لاخ لدررتت‪،‬ق‪،‬ح لد خقى لدررسل‬
‫‪،‬وي لأتلذ وس لدرألؼارلحلدرر ظلولحسل‪،‬ؼتلد راقدال لدروي الطارحلػاؽأللحل‬
‫م‪،‬فاتلحلوقذثطحلتشيبل ةثسلتـ ةيكلدرؼوبلدرو تق لطلثلو لدروقمحل‬
‫أتل‪،‬ظ قلد قد لدرو راق يتل ةي‪،‬لاخلػوبلأ‪،‬ثقلم‪،‬فاتلحل أ بلد تقد ًاللل‬
‫)‪(Ariani, 2013, p. 50‬‬

‫‪287‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫‪، -‬قذثؾل ةثالتاتسهاالدري لألسلل‬


‫‪ -‬دت راقدالدري لألسلوقذثؾلدسذثا ً‬
‫ؽالم‪،‬فاتلًالتار ؼا جل درقػالدري لألسلػةةل‬
‫و ريىلدرت رحسلتوؼاورخلدتسذثاؽ ل تسخ لتـل‪47‬ل‪ 0‬ل ‪61‬ل‪ 0‬لػةةلدرريدرسسل‬
‫‪ ،‬اه ل سلدت رظا لدريؽ سسلطلثلل‪،‬قذثؾلدر شاؽلدت رظا يل دإ راملحل‬
‫ؽالم‪،‬فاتلًالتات راقدالدري لألس‪49‬ل‪0‬ل ‪51‬ل‪0‬لػةةلدرريدرسل ‪(Schaufeli‬‬ ‫دسذثا ً‬
‫)‪.W. , 2018, p. 102‬‬

‫‪ .3‬أبعاز االضخغراق انٌظْفِ‬


‫أتؼا لدت راقدالدري لألس دروؼروتجل سلدرتسد حل‪:‬ل ل‬
‫‪ -‬لانحًاش ‪:Vigor‬ل‪،‬شلقلمرةلدرو ري‪،‬اخلدرؼارلحلو لدرطا حل در شاؽل دروق حل‬
‫ل س لسغثح لدرؼاوب لتؼت لد خاس لوف ي دذهسل‬ ‫درأليق‪،‬ح لأث اء لدرؼوبس ل‪،‬ؼرثق لدرتوا‬
‫دروثاتقجل سلويدم حلدرظؼيتاخلل ل‬
‫للل‪ -‬لاإلذالص أً انخفانِ ل‪ :Dedication‬ل‪،‬شلق لمرة لدت توا لدرؼارس ل درريمهل‬
‫درشؼيسيلأث اءلدرؼوبللدررألا سلهيلأتلذييتلو رة ًوال ورتو ًال وشاس ً‪،‬ال سلػوةكسل‬
‫ذألا سلدرؼاوبل‪،‬رفةةلو لخرج لدإط ا لتا هولحلو لدرؼوبس ل درشؼيسلتارتوا حل‬
‫درألخقلتشمتلدري لألحسل درشؼيسلتاإر ا ل دررتتيلو لخرجلدري لألحلل ل‬
‫‪ -‬لاالنغًاش ل‪ :Absorption‬ل‪،‬شلق لمرة لدررق‪،‬لئ لدرياوب ل س لدرؼوب ل در ؼا ج لػ تل‬
‫درتلا لتهسلطلثل‪،‬شؼقلدرؼاوبلتات ألظاجلػ لوتلطهسل هسل سمحلػارلحلو لدررق‪،‬لئل‬
‫ػةةلػوبسل م سدكلوتتدسلدري دلدروخظضل دءلدرو ا لطلثل‪،‬ثت دلأتلدري دل‪،‬وقل‬
‫ت قػحل‪،‬ثلقجلأث اءلدرؼوبل)‪.( Shekari , 2015, p. 169‬‬

‫ل‬
‫ثانْا‪ .‬انسراضت انًْسانْت‪:‬‬
‫للللروؼق ح ل د غ لدت راقدا لدري لألس ل س لدرفاوؼاخ لدرفئديق‪،‬حس ل‪،‬ا د لدرتسد حل‬
‫درولتد لحلدررارلحللل‬
‫‪ .1‬أزاة انسراضت‪ :‬ل‬
‫للللللذ ل لا لدت راقدالدري لألسلتوتلا ل‪Utrecht‬لرر راقدالدري لألسل(‪UWES-‬‬
‫‪9‬ل لرةياذثل ل ل ل ل ل ل)‪ ( Schaufeli & Bakker, 2006‬لدروي ل‪،‬ؼرثق لدخرظاسد لرة خحل‬
‫د طةلحلدروريي حلو ل‪ 17‬لػثاسجللذ لذقمودلوتلا لأ ذقخدلرر راقدالدري لألسلل‬
‫(‪UWES‬ل لرةاحلدرؼقتلحسلذتت لهو لد دج ل‪ 9‬لػثاسدخ لوفوؼحل سلثرثحلأتؼا سل‪،‬بلتؼتلل‬
‫ته ل‪ 3‬لػثاسدخ‪ :‬لتؼت لدرتوا ل(ػةة ل ثلب لدروثاج" س لػوةسس لأاؼق لتارتلي‪،‬حل‬
‫‪288‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫درطا ح"لسلتؼتلدررألا سل(ػةةل ثلبلدروثاجل"أ ال خيسلتارؼوبلدرويلأ ي لته"للسل تؼتل‬


‫دت اوا ل(ػةةل ثلبلدروثاج"أاؼقلتار ؼا جلػ توالأػوبلتشيبلويثا"للل ل‬
‫للللللط الد اذوجلمولغلدرؼ اطقلػةةلوتلا لو ل‪ 5‬ل تاؽل‪،‬رقد حلو ل‪ 1‬ل(أتتًدلل‬
‫مرة ل‪ 5‬ل ل( دي ًوالل لدرفت‪،‬ق لتارو‪،‬ق لأ ه لذ لذطثلق ل‪ UWES-9‬ل اتتًا لررتلل لد راقدال‬
‫د اذوج ل)‪( Berg, Bakker , & Cate , 2013‬س ل‪(Moreira-Fontán, García-‬‬
‫)‪Señorán, Conde-Rodríguez, & González, 2019, p. 71‬س ل ‪(Matteucci,‬‬
‫)‪Guglielmi , & Lauermann, 2017, p. 275‬سل ‪(Simbula , Guglielmi, & Scha,‬‬
‫)‪ 2011, p. 286‬لس ل)‪(Chen, 2017‬س ل‪،‬رورغ لدروتلا ل لتوصاقدخ لطتا ل ويثي لحل‬
‫وقػلحلل ل‬
‫عْنت انسراضت‪ :‬ل‬ ‫‪2‬ل‬
‫للللللذ لذيي‪،‬غ لدت رثلات لدتريرق س لػ لؽق‪،‬ق لمس اره لػثق لم‪،‬وا‪،‬رخ لد اذوجل‬
‫درفاوؼل ل سلوخرةالدرفاوؼاخلدريؽ لحس لطلثلذ لمس اجلأ‪،‬ثق لو ل‪ 3000‬لم‪،‬وا‪،‬بل‬
‫ذتظبلدرثاطثلػةةل‪263‬لمماتح ل تؾسلوييػحلػةةلوخرةالدرفاوؼاخل دروقد‪،‬ئل‬
‫درفاوؼلحسل‪،‬والهيلويػحل سلدرفت جللدرويدرس‪ :‬ل‬
‫ل‬
‫خسًل رقى ‪ : 1‬حٌزّع أفراز انعْنت حطب اندايعاث ًانًراكس اندايعْتلل‬
‫األغٌاط‬ ‫انبٌ‬ ‫خْدم‬ ‫قطنطْ‬ ‫اندهفت‬ ‫حانًراضج‬ ‫باحنت‪1‬‬ ‫حْبازة‬ ‫عنابت‬ ‫اندايعت‬
‫ّرة‬ ‫نت‪2‬‬
‫‪ 10‬ل‬ ‫‪4‬ل‬ ‫‪ 24‬ل‬ ‫‪7‬ل‬ ‫‪5‬ل‬ ‫‪6‬ل‬ ‫‪ 46‬ل‬ ‫‪2‬ل‬ ‫‪6‬ل‬ ‫االخاباث‬
‫درشةا ل‬ ‫هقدت ل ذةو ا‬ ‫يليتج ل‬ ‫طلا ل درفئديق‪ 3‬ل ذث ح ل‬ ‫أل‬ ‫س ةحل ل‬ ‫اندايعت‬
‫تل‬ ‫درثيد س ل‬
‫‪4‬ل‬ ‫‪2‬ل‬ ‫‪3‬ل‬ ‫‪ 20‬ل‬ ‫‪3‬ل‬ ‫‪ 12‬ل‬ ‫‪6‬ل‬ ‫ل‪ 8‬ل‬ ‫‪8‬ل‬ ‫االخاباث‬
‫أ سدس ل و راا ل‬ ‫يال‬ ‫غق د‪،‬ح ل تق‪،‬يح ل‬ ‫ؼلتج ل‬ ‫دريد ي ل‬ ‫ل درتةلؼح ل‬ ‫تيوق د‬ ‫اندايعت‬
‫دهقد ل‬
‫‪2‬ل‬ ‫‪3‬ل‬ ‫‪4‬ل‬ ‫‪3‬ل‬ ‫ل‪ 3‬ل‬ ‫‪3‬ل‬ ‫‪4‬ل‬ ‫‪3‬ل‬ ‫‪4‬ل‬ ‫االخاباث‬
‫ل‬ ‫وا لحل ل‬ ‫درو لةح ل درثةلتجل‬ ‫ت يقجل ل‬ ‫خ شةح ل‬ ‫دروت‪،‬ح ل‬ ‫تشاس ل‬ ‫اندايعت‬
‫‪2‬ل‬

‫ل‬ ‫ل‬ ‫‪1‬ل‬ ‫‪4‬ل‬ ‫ل‪ 3‬ل‬ ‫‪ 19‬ل‬ ‫‪9‬ل‬ ‫‪3‬ل‬ ‫‪3‬ل‬ ‫االخاباث‬

‫ل‬ ‫ذلئيل ي ل‬ ‫تق لتيػق‪،‬ق‪،‬ر ل‬ ‫للػل لذويا د ل‬ ‫خولسلوةلا ح ل‬ ‫اندايعت‬


‫ل‬ ‫‪3‬ل‬ ‫‪4‬ل‬ ‫‪2‬ل‬ ‫‪7‬ل‬ ‫االخاباث‬
‫دروظتس‪:‬لو لمػتد لدرثاطثلتاإػروا لػةةلوخقماخل‪ SPSS‬ل‬

‫لوال‪،‬يػحلدرفت جلدرويدرسلذيي‪،‬غلدرؼل حلدرويي حلو ل‪ 263‬لأ راملماوؼسلط ةل‬


‫تؼغلدرورالقدخلدرت‪،‬واقد لحل ل‬
‫ل‬

‫‪289‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫اندسًل رقى‪ : 02‬حٌزرع أفراز انعْنت حطب بعض انًخغْراث انسًّغرافْت‬


‫در ثحل ل‬ ‫درريقدسل ل‬ ‫درورالقل ل‬
‫‪6‬ل‪ 46‬ل‬ ‫‪ 122‬ل‬ ‫م‪،‬قل ل‬ ‫درف س ل‬
‫‪6‬ل‪ 53‬ل‬ ‫‪ 141‬ل‬ ‫أ ثةل ل‬
‫‪20,5‬‬ ‫‪54‬‬ ‫وص دل ل‬ ‫درقذثحل ل‬
‫‪2,3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫أ راملو اػتلبل ل‬
‫‪6,8‬‬ ‫‪18‬‬ ‫أ راملو اػتلأ ل‬
‫‪20,2‬‬ ‫‪53‬‬ ‫وتاػقلب ل‬
‫‪41,4‬‬ ‫‪109‬‬ ‫وتاػقلأ ل‬
‫‪8,7‬‬ ‫د راملدررؼةل لدرؼارسل ل ‪23‬‬
‫‪28,1‬‬ ‫أ بلو ل‪5‬ل يدخل ل ‪74‬‬ ‫ل‬
‫‪24,3‬‬ ‫و ل‪5‬مرةل‪10‬ل يدخل ل ‪64‬‬ ‫د تولح ل‬
‫‪31,9‬‬ ‫و ل‪10‬لدرةل‪15‬ل حلل ل ‪84‬‬
‫‪15,6‬‬ ‫د‪،‬ثقلو ل‪15‬ل حلل ل ‪41‬‬
‫‪20,2‬‬ ‫‪53‬‬ ‫لو ظةلل ؼ ل ل‬ ‫ذشاب‬
‫‪79,8‬‬ ‫‪210‬‬ ‫تل ل‬ ‫م دسيلل ل‬
‫دروظتس‪:‬لو لدػتد لدرثاطثلتاتػروا لػةةلوخقماخل‪SPSS‬‬
‫‪،‬ثل لدرفت ج لس ل‪ 2‬لذيي‪،‬غ لدرؼل ح لدروتتسج لتـ ل‪ 263‬لأ رام لماوؼس لط ةل‬
‫درورالقدخلدرت‪،‬واقد لحسلاوةد ل ‪ 141‬لأ رامجلت ثح ل‪6‬ل‪ %53‬لوتاتب ل‪ 122‬لأ راملت ثحل‬
‫‪4‬ل‪ 46‬ل ‪%‬سل لوال‪،‬خضلدرقذثحلاوةدلدرؼل حلوخرةالدرقذةسل‪،‬ا دلدرألئحلدراارثحلهسل‬
‫أ راملوتاػقلألت ثحل‪4‬ل‪ 41‬ل‪ %‬لسل و لوؼا‪،‬لقلدرت‪،‬واقد لحلدرويػيػحل سلدرتسد حل‬
‫‪،‬وركل يدخلخثقجل أ تولحلد رامل سلو حلدررتس‪،‬سلسل‪،‬ا دلدرألئحلدراارثحلو ل‪10‬ل‬
‫مرة ل‪ 15‬ل حس ل لت ثح ل ل‪ 31,9‬ل‪%‬س ل س لطل ل‪،‬ا د لد غةثلح لو لد اذوج ل س لػل حل‬
‫درتسد حلتل‪،‬شاةيتلو ظةلم دسيلت ثحل‪8‬ل‪% 79‬ل ل‬
‫ل‬
‫ثباث االضخبْاٌ‪ :‬ل‬ ‫‪3‬ل‬
‫تخرثاسلوتىلذيد قلدرثثاخلتل لدإماتاخلػةةلأ ئةحلدت رثلاتسلذ لدطر ابل‬
‫وؼاوب لدروظتد لح لأرألا ل‪،‬ق ثاخ ل‪Cronbach’s Alpha‬س ل ‪،‬شلق لدرثثاخ لمرة لمويا لحل‬
‫درتظيج لػةة ل ألس لدر راير ل س لطارح لمػا ج لذطثلق لد دج لػةة ل ألس لدرو رفيتل سل‬
‫ذرقد حل لوحلأرألالو ل‪ 0‬لمرةل‪ 1‬ل ذؼرثقلدرتلوحلدروتثيرحلمطظايلالر ودلدروؼاوبل‪6‬ل‪0‬ل‬
‫م‪،‬ثق (ػثتلدرألراحلسل‪2008‬لس فتل رايرلأرألال سلدرتسد حل سلدرفت جلدررارس‪:‬ل ل‬

‫‪290‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫اندسًل رقى ‪ :03‬نخائح ثباث األزاة باضخرساو أنفا كرًنباخ‬


‫قًْت انفا كرًنباخ‬ ‫عسز انعباراث‬ ‫انبعس‬
‫‪875‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪9‬ل ل‬ ‫االضخغراق انٌظْفِ‬
‫دروظتس‪:‬لو لدػتد لدرثاطثلتاتػروا لػةةلوخقماخل‪ SPSS‬ل‬
‫ل‬
‫‪ .4‬ححهْم أراء انعْنت حٌل اضخغراقيى انٌظْفِ‪:‬‬
‫للللل‪4‬ل‪1‬للأراء يفرزاث انعْنت حٌل بعس انحًاش‬
‫ثبلدرشق عل سلذتةلبلدماتاخلأ قد لدرؼل حلسلذ لدطر ابلدروتىل(‪4=1-5‬لسل‬
‫و لث لذ لذت لوهلػةةلػت لخر‪،‬الدروتلا لرةتظيجلػةةلؽيجلدرخةلحلدرظتلحلأيل‬
‫(‪80=4/5‬ل‪0‬لس لتؼت لمرك لذ لمػا ح لدرتلوح لمرة لأ ب ل لوح ل س لدروتلا ل(دريدطتل‬
‫درظتلحلل مركلررتت‪،‬تلدرتتلد ػةةلر و لدرخةلحسل هيودلأطثحلؽيجلدرخةلحل‪،‬وال‪،‬ةس ل‬
‫اندسًل رقى‪ 4 :‬قًْت انًخٌضطاث انحطابْت‬
‫و ل‪21‬ل‪4‬ل‬ ‫و ل‪41‬ل‪3‬ل‬ ‫و ل‪81‬ل‪1‬لمرةل و ل‪61‬ل‪2‬ل‬ ‫و ل‪1‬لمرةل‬ ‫انٌضط‬
‫مرةل‪5‬‬ ‫مرةل‪20‬ل‪4‬‬ ‫مرةل‪40‬ل‪3‬ل ل‬ ‫‪60‬ل‪2‬‬ ‫انحطابِ ‪80‬ل‪1‬ل‬
‫وقذألغلمتد ل‬ ‫وقذألغ ل‬ ‫وري ؾ ل‬ ‫و خألغلمتد ل و خألغ ل‬ ‫انسرخت‬

‫دروظتس‪:‬لػئلػثتلدرألراح(‪2008‬ل‪:‬لوتتوحل سلدإطظاءلدريطألسل دت رتترسلتا رختد ل‬


‫‪SPSS‬سلخيدسي لرة شقل درريي‪،‬غسلدر ؼي ‪،‬حسلسلص‪ 541‬ل‬
‫ل‬
‫‪،‬ثل لدرفت جلدرويدرسلذيقدسدخل دري ؾلدرت اتسل دت تقد لدروؼلاسيلتماتاخل‬
‫وألق دخلدرؼل حلطيجلتؼتلدرتوا لل ل‬
‫خسًل رقى ‪ :05‬أراء انعْنت حٌل بعس انحًاش ‪Vigor‬‬
‫دري ؾل ل دت تق درتسم‬ ‫انخكراراث‬ ‫انعبارة‬
‫د ل ل جل ل‬ ‫ديوا ل‬ ‫أتتد ل ا س تؼغل غار‬
‫د طلات ل تا ل‬ ‫دل‬
‫وقذألغ ل‬ ‫‪76‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪64‬ل‪ 3‬ل‬ ‫‪ 133‬ل ‪ 27‬ل‬ ‫‪87‬‬ ‫‪14‬‬ ‫س لػوةس لأاؼق لأ سل ‪2‬‬
‫وألؼ لتارتلي‪،‬ح ل‬
‫وقذألغ ل‬ ‫‪71‬ل‪ 3‬ل ‪72‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪ 142‬ل ‪ 29‬ل‬ ‫أاؼق لتارتيج ل در شاؽل ‪ 2‬ل ‪ 8‬ل ‪ 82‬ل‬
‫سلػوةس ل‬
‫وقذألغ ل‬ ‫‪47‬ل‪ 3‬ل ‪95‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪ 116‬ل ‪ 28‬ل‬ ‫أاؼق لتارقغثح ل سل ‪ 12‬ل ‪ 23‬ل ‪ 84‬ل‬
‫دروهاب لمرة لدرؼوبل‬
‫طثاطا ل‬
‫يرحفع‬ ‫‪0.69‬‬ ‫‪3.61‬‬ ‫بعس انحًاش‬
‫دروظتس‪:‬لو لدػتد لدرثاطثلتاتػروا لػةةلوخقماخل‪SPSS‬‬

‫‪291‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫‪،‬رطظلو لدرفت جلدر اتقلأتلدماتاخلأ قد لدرؼل حلطيجلتؼتلدرتوا ل‪،‬ا دل‬


‫وقذألؼح لتوؼتج ل‪61‬ل‪ 3‬لووا ل‪،‬تج لػةة لمرة لدرو ري‪،‬اخ لدرؼارلح لو لدرطا ح ل در شاؽل‬
‫دروق حلدرأليق‪،‬حلأث اءلدرؼوبسل‪،‬ؼرثقلدرتوا ل سلسغثحلدرؼاوب لتؼت لد خاسلوف ي ل‬
‫دذهلسل دروثاتقجل سلويدم حلدرظؼيتاخلللخاطحل سلػثاسجلأاؼقلتارتيجل در شاؽل سل‬
‫ػوةسلدررسل فةدلأ‪،‬ثقلوؼتجلل تسلتـل‪17‬ل‪3‬لل ل‬

‫‪ 2.4‬أراء أفراز انعْنت حٌل بعس انخفانِ‬


‫لدروؼلاسيل‬ ‫‪،‬ثل لدرفت ج لدرويدرس لذيقدسدخ ل دري ؾ لدرت اتس ل دت تقد‬
‫تماتاخلوألق دخلدرؼل حلطيجلتؼتلدررألا سلل ل‬
‫لل‬
‫خسًل رقى‪ : 06‬بعس انخفانِ ‪Dedication‬‬
‫دت تق درقذ‬ ‫دري‬ ‫انخكراراث‬ ‫درؼثاسجل ل‬
‫د ل ل تحل ل‬ ‫ؽل ل‬ ‫ديو‬ ‫ا س تؼغل غار‬ ‫أتتد ل‬
‫دل‬ ‫د ل د طلات ل تا ل‬
‫وق‬ ‫‪92‬ل‪ 3‬ل ‪77‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪ 149‬ل ‪ 54‬ل‬ ‫‪ 48‬ل‬ ‫‪ 10‬ل‬ ‫أ الورتوسلرؼوةس ل ‪ 2‬ل‬

‫ذألغ ل‬
‫وق‬ ‫‪76‬ل‪ 3‬ل ‪89‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪ 134‬ل ‪ 48‬ل‬ ‫‪ 55‬ل‬ ‫‪ 22‬ل‬ ‫لذة و سل ‪ 4‬ل‬ ‫لألرس‬
‫ذألغ ل‬ ‫درتلا لت ا لأوقل‬
‫وتألئ ل‬
‫وق‬ ‫‪ 121‬ل ‪ 107‬ل ‪23‬ل‪ 4‬ل ‪78‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪ 28‬ل‬ ‫‪4‬ل‬ ‫أ ا ل خيس لتارؼوبل ‪ 3‬ل‬

‫ذألغ ل‬ ‫درويلأ ي لته ل‬


‫متد ل‬
‫‪0.7‬‬ ‫‪3.97‬‬ ‫بعس انخفانِ‬
‫دروظتس‪:‬لو لدػتد لدرثاطثلتاتػروا لػةةلوخقماخل‪SPSS‬‬

‫‪،‬رطظلو لدرفت جلدر اتقلأتلمماتاخلأ قد لدرؼل ح لطيجلتؼتلدررألا سل‪،‬ا دل‬


‫وقذألؼحلتوؼتجل‪97‬ل‪ 3‬لترشردل تسلتـل‪7‬ل‪ 0‬لللووال‪،‬تجلػةةلمرةلدرو ري‪،‬اخلدرؼارلحلو ل‬
‫دت خقدؽل سلدرؼوبلسل درشؼيسلتارتوا لسل دإر ا لسل درألخقلسل دررتتيل ل لخاطحل‬
‫س لػثاسج لأ ا ل خيس لتارؼوب لدروي لأ ي لته لدررس ل فةد لأ‪،‬ثق لوؼتجس ل تس لتـ ل‪32‬ل‪4‬ل‬
‫ترتت‪،‬ق لوقذألغ لمتدس لطلث لأماب ل‪ 121‬لأ رام لتم لغارثا ل ل ‪ 107‬لتم ل ديوا لوال‬

‫‪292‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫‪،‬شؼق ت لتارألتق لمقدء لدرو ا لدررس ل‪،‬تيويت لت ا لس ل هود لسدمغ لدرة لؽثلؼح لدرو حل‬
‫وتىلد او ال سلذيي‪ ،‬لد ملاجل ل‬
‫‪ 3.4‬أراء أفراز انعْنت حٌل بعس االنغًاش‬
‫لدروؼلاسيل‬ ‫‪،‬ثل لدرفت ج لدرويدرس لذيقدسدخ ل دري ؾ لدرت اتس ل دت تقد‬
‫تماتاخلوألق دخلدرؼل حلطيجلتؼتلدت اوا لأ لدت واكل‬
‫خسًل رقى‪ : 07‬بعس االنغًاش فِ انعًم ‪Absorption‬‬
‫درقذثحل ل‬ ‫دري ؾل ل دت تقد‬ ‫انخكراراث‬ ‫درؼثاسجل ل‬
‫لل‬ ‫أتتد ل ا سد ل تؼغل غارثا ل ديوا ل‬
‫د طلات ل‬
‫وري ؾ ل‬ ‫‪27‬ل‪ 3‬ل ‪08‬ل‪ 1‬ل‬ ‫‪ 31‬ل‬ ‫‪ 89‬ل‬ ‫‪ 79‬ل‬ ‫‪ 48‬ل‬ ‫أاؼق لتار ؼا جل ‪ 16‬ل‬
‫ػ توا لأػوبل ل‬
‫تشيبلويثا ل‬
‫وقذألغ ل‬ ‫‪ 126‬ل ‪ 57‬ل ‪8‬ل‪ 3‬ل ‪92‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪ 17‬ل ‪ 57‬ل‬ ‫لو اوسل ‪ 6‬ل‬ ‫أا‬
‫ذواوال سلػوةس ل‬
‫وقذألغ ل‬ ‫‪ 103‬ل ‪06‬ل‪ 4‬ل ‪94‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪ 39‬ل‬ ‫‪ 11‬ل ‪ 52‬ل‬ ‫لأاؼقل ‪ 4‬ل‬ ‫ت‬
‫تارؼلقل‬
‫دت ئػا ل‬
‫ػ توالأػوب ل‬
‫يرحفع‬ ‫‪0.68‬‬ ‫‪3,71‬‬ ‫بعس االنغًاش فِ انعًم‬
‫دروظتس‪:‬لو لدػتد لدرثاطثلتاتػروا لػةةلوخقماخل‪SPSS‬‬

‫‪،‬رطظلو لدرفت جلدر اتقلأتلدماتاخلأ قد لدرؼل حلطيجلتؼتلتؼتلدت اوا ل‬


‫‪،‬ا د لوقذألؼح لتوؼتج ل‪71‬ل‪ 3‬لترشرد ل تس لتـ ل‪68‬ل‪ 0‬لل لووا ل‪،‬تج لػةة لمرة لدرو ري‪،‬اخل‬
‫درؼارلح لو لدررق‪،‬لئ لدرياوب ل س لدرؼوب ل در ؼا ج لػ ت لدرتلا لتهسلطلث ل‪،‬شؼق لدرؼاوبل‬
‫تات ألظاج لػ لوتلطهس ل هس ل سمح لػارلح لو لدررق‪،‬لئ لػةة لػوبس ل تض ل ل سل‬
‫م سدكل‪،‬لال‪،‬وؼسلدري دس لطلثل ل‪،‬ثت د لأتلدري دل‪،‬وقلت قػحل‪،‬ثلقجلأث اءلدرؼوبللل‬
‫خاطحل سلػثاسجلأ التلأاؼقلتارؼلقل دت ئػا لػ توالأػوبل(ل سلأطبلدروتلا ل‬
‫‪،‬ا د لدرؼثاسج لأاؼق لتارؼلق ل دت ئػا لػ توا لدػوب لسهس لػثاسج ل ةثلح ل ت لذ ل‬
‫ػيسلدذفاهالرلروااةلوغلدروتيسلس لتوؼتجلل‪06‬ل‪ 4‬لسلطلثلأمابل‪ 103‬لأ راملتم ل‬
‫تل‪،‬شؼق تلتارؼلقلو لدرؼوبلأتتدل ‪93‬لتم لغارثالتل‪،‬شؼق تلتارؼلقل دت ئػا ل‬
‫ػ توا لأ دء لو او ل لدرفت ج لدرويدرس ل‪،‬ةخض لوؼتتخ ل د تقد لدروؼلاسي لتتؼا ل‬

‫‪293‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫دت راقدا لدري لألس لرذ رام لدرفاوؼس ل لدرفئديقي ل ‪،‬ثل لدت لو ري‪،‬اخ لدت راقدال‬
‫دري لألسل‪،‬ا دلوقذألؼحللل ل‬
‫خسًل رقى ‪ :08‬يطخٌّاث االضخغراق انٌظْفِ ًأبعازه‬
‫درتسمحل ل‬ ‫دت تقد ل‬ ‫دري ؾل‬ ‫درثؼتل ل‬ ‫ل‬
‫دروؼلاسي ل‬ ‫درت اتس ل‬
‫وقذألغل ل‬ ‫‪69‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪61‬ل‪ 3‬ل‬ ‫درتوا ل ل‬ ‫‪1‬ل‬
‫وقذألغل ل‬ ‫‪7‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪97‬ل‪ 3‬ل‬ ‫دررألا سل ل‬ ‫‪2‬ل‬
‫وقذألغل ل‬ ‫‪68‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪ 3,71‬ل‬ ‫دت اوا ل ل‬ ‫‪3‬ل‬
‫وقذألغل ل‬ ‫‪62‬ل‪ 0‬ل‬ ‫‪76‬ل‪ 3‬ل‬ ‫راقدالدري لألسل ل‬ ‫دت‬
‫دروظتس‪:‬لو لدػتد لدرثاطثلتاتػروا لػةةلوخقماخل‪ SPSS‬ل‬

‫‪ .5‬اذخبار انفرضْاث‬
‫لللللل‪،‬ر لذت ل لدرألقػلح لدرقيل لح لدرة ل قػلرل ل قػلرل لػة لأ ا لذظ لال‬
‫درورالقدخلدرت‪،‬واقد لحلط ةلؽق‪،‬تحلدررتةلبلدإطظايسلدرو رؼوب لوغل‪،‬بل لسل‬
‫درت لد جلهيل(لدرف سل اابلو ظةلد دسيللرييتل لر لدررتةلبلدرألق اخلػةةل‬
‫أ ا لدخرثاس ل‪ T‬لرؼل لرل لو رتةرل س ل س لطل لدرت لدرثا س لدرورييت لو ل( لدرقذثحل‬
‫د تولحل ل ر لذتةلب لدرألق اخ لتا رؼواج لدخرثاس ل‪ ANOVA‬لدروي ل‪،‬ؼروت لػةةل‬
‫دإطظايلحل‪.F‬‬
‫‪ 1.5‬اذخبار فرضْت ًخٌز فرق فِ يطخٌّاث االضخغراق انٌظْفِ راخع انَ‬
‫انًخغْراث انسًّغرافْت‬
‫درألقػلحلدرظألق‪،‬ح‪:‬لتل‪،‬يمتلدخرر ل سل سمحلدت راقدالدري لألسلرر رامل‬
‫درفاوؼسلسدمؼحلدرةلدرو رالقدخلدرت‪،‬واقد لحلدروؼروتجل سلدرتسد ىحل(لدرف سسلاابل‬
‫و ظةلد دسيللسلتو ريىل ترحل‪%5‬ل ل‬
‫درألقػلح ل لدرثت‪،‬ةح‪ :‬ل‪،‬يمت لدخرر ل س ل سمح لدت راقدا لدري لألس لرر رامل‬
‫درفاوؼسلسدمؼحلدرةلدرو رالقدخلدرت‪،‬واقد لحلدروؼروتجل سلدرتسد ىحل(لدرف سسلاابل‬
‫و ظةلد دسيللسلتو ريىل ترحل‪%5‬ل ل‬
‫تخرثاسلهو لدرألقػلحل‪،‬ر لدتػروا لػةةلدخرثاس ل‪ T‬لرؼل لرل لو رتةرل سل تؼتل‬
‫دررم‪،‬ت لو لذفا س لدرؼل رل لتا رختد لدخرثاس ل‪ Levene‬لدرالق ل دج لمطظايللا ًس ل‪،‬ظ قل‬
‫درفت جلدررارسل رايرلدإخرثاس‪ :‬ل‬
‫ل‬

‫‪294‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫اندسًل رقى‪ 07 :‬انفرق فِ االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ حطب اندنص‪،‬‬


‫ًشغم انًنصب االزارُ‬
‫انقرار‬ ‫‪Sig‬‬ ‫‪T‬‬ ‫االنحراف‬ ‫انحاالث انٌضط‬ ‫انًخغْر‬
‫انحطابِ انًعْارُ‬
‫تل‪،‬يمتل قال ل‬ ‫ل‬ ‫‪0,68‬‬ ‫‪3,71‬‬ ‫شكر‬ ‫اندنص‬
‫‪ 0224 -1,159‬ل‬ ‫‪0,56‬‬ ‫‪3,80‬‬ ‫أنثَ‬
‫ل‬
‫تل‪،‬يمتل قال ل‬ ‫ل‬ ‫‪0,44‬‬ ‫‪3,79‬‬ ‫نعى‬ ‫انًنصب‬
‫‪ 0,37‬ل‬
‫‪02705‬‬ ‫‪0,660‬‬ ‫‪3,75‬‬ ‫ال‬ ‫االزارُ‬
‫دروظتس‪:‬لو لدػتد لدرثاطثلتاتػروا لػةةلوخقماخل‪ SPSS‬ل‬

‫س ل سمح لدت راقدا لدري لألسل‬ ‫‪،‬ثل لدرفت ج لدر اتق ل لت ل‪،‬يمت لدخرر‬
‫رذ راملدرفاوؼسلسدمغلمرةلدرورالقدخلدرت‪،‬واقد لحلدروؼروتجل سلدرتسد ىحل(لدرف سل‬
‫سلاابلو ظةلد دسيللسلرييتلدروري طاخلدرتا ثلحلورتاستحسل لوح ل‪، Sig‬ا دل‬
‫أ‪،‬ثق لو ل‪05‬ل‪ 0‬ل س لطارح لدروتاس ح لػةة لأ ا لدرف س لس ل س لطارح لدروتاس ح لػةةل‬
‫أ ا لاابلو ظةلم دسيلل ل‬
‫‪ 2.5‬اذخبار انفرضْت ًخٌز فرق فِ يطخٌّاث االضخغراق انٌظْفِ راخع إنَ‬
‫انرحبت ًاألقسيْت ‪:‬‬
‫درألقػلح لدرظألق‪،‬ح‪ :‬لت ل‪،‬يمت ل ق ا لمدخ ل ترح لمطظايلح ل س لدت راقدال‬
‫دري لألسلرذ راملدرفاوؼسلدرفئديق‪،‬حلسدمغلمرةل(سذثحلد رامسلأ تولحلد رامللسل‬
‫تو ريىل ترحل‪%5‬لل ل‬
‫درألقػلحلدرثت‪،‬ةح‪:‬ل‪،‬يمتل ق المدخل ترحلمطظايلحل سلدت راقدالدري لألسل‬
‫رذ رام لدرفاوؼس لدرفئديق‪،‬حلسدمغ لمرة ل(سذثح لد رامس لأ تولح لد رام للس لتو ريىل‬
‫ترحل‪%5‬لل ل‬
‫تخرثاس لهو لدرألقػلح ل رؼوب لدخرثاس ل‪ ANOVA‬لدروي ل‪،‬ؼروت لػةةل‬
‫دإطظايلحل‪F‬س ل‬
‫اندسًل رقى ‪ : 08‬انفرق فِ انشعٌر باالضخغراق انٌظْفِ نسٍ األضخاش اندايعِ‬
‫حطب أقسيْخو ًرحبخو‬
‫انقرار‬ ‫‪ Sig‬ل‬ ‫‪F‬ل‬ ‫انًخغْر‬
‫االضخغراق – حطب األقسيْت ‪ 0,300 1,229‬تل‪،‬يمتل قال ل‬
‫تل‪،‬يمتل قا ل‬ ‫‪0,935‬‬ ‫‪0,259‬‬ ‫االضخغراق – حطب انرحبت‬
‫دروظتس‪:‬لو لدػتد لدرثاطثلتاتػروا لػةةلوخقماخل‪spss‬‬

‫‪295‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫‪،‬يػحلدرفت جلدر اتقلأ هلتلذيمتل ق المدخل تجلمطظايلحل سلدرشؼيسل‬


‫سمحلدت راقدالدري لألسلرذ راملدرفاوؼسلط ةلد تولح للرييتل لوح ل‪F=1.229‬ل‬
‫ل‪3=Sig‬ل‪ 0‬لأ‪،‬ثقلو ل‪05‬ل‪ 0‬ل و هل تثبلدرألقػلحلدرظألق‪،‬حلدررسلذ ضلػت ل مي ل‬
‫ق المدخل ترحلدطظايلحلػ تلو ريىل ترح ل‪% 5‬سلطرةلتار ثحلرةقذثحلتلذيمتل‬
‫ق اخ لط ة لدرقذة ل س ل سمح لدت راقدا لدري لألس لرذ رام لدرفاوؼس لرييتل‬
‫‪F=0.259‬ل ‪ Sig= 0.935‬لأ‪،‬ثقلو ل‪05‬ل‪0‬ل ل‬
‫ل‬
‫‪ .6‬يناقشت اننخائح‬
‫ذ لدرريطبلدرةلأتلو ري‪،‬اخلدت راقدالدري لألسلرذ راملدرفاوؼسلدرفئديقيل‬
‫وقذألغ ل هود ل‪،‬روااة لوغ ل راير ل سد اخ ل ل & ‪(Matteucci, Guglielmi ,‬‬
‫)‪ (Simbula , Guglielmi, & Scha, 2011) ،Lauermann, 2017‬لس ل ‪(Simbula ,‬‬
‫)‪ Guglielmi, & Scha, 2011‬س ل ورؼاسػح لوغ ل راير ل سد ح لدرظل ل ‪( Zeng,‬‬
‫)‪Chen, Cheung, & Peng, 2019‬للدررسل متخلو ري‪،‬اخلو خألؼحلو لدت راقدال‬
‫س لدرفاوؼاخ لدرظل لح لل ل ‪،‬وي لدسماع لدرو ري‪،‬اخ لدرؼارلح لو لدت راقدا لمرةل‬
‫درورالقدخلدرو لحل درورؼةتحلتارؼوبلو ل اطلحلأخقىل لذشلقلدر رايرلدررفق‪،‬ثلحلمرةل‬
‫أتلوؼ ةلػوبلدروي ألل ل‪،‬صثقلتشيبلم‪،‬فاتسلػةةلدت راقدالدري لألسل & ‪(Jung‬‬
‫ل‪،‬ص تلػورً لػاؽأللًال‪،‬يولًال‬ ‫طال سلػوة ل‬ ‫)‪ Yoon, 2016‬لسل‪،‬ق تلوؼ ةلخا ً‬
‫ػ توال‪،‬يي يتلػةةلدذظاجل ثلق لوغلدرطةثحل ل ‪،‬تتويتلختوح لدررؼةل ل دروؼةيواخل‬
‫ذيي‪ ،‬لدر شملل ل‬
‫مػا ح لمرة لاؼيس لد اذوج ل لتارو ص رلح لدرشخظلح ل( رلس لدرق ولحلل‬
‫دت رؼتد لررتوبلو ص رلحلدررتس‪،‬سلسل سل سد حل( & ‪Matteucci, Guglielmi ,‬‬
‫‪ )Lauermann, 2017, p. 275‬لمرةلأتلوؼةوسلدروتدس لدرثا ي‪،‬حل(تل=ل‪287‬ل لدرو‪ ،‬ل‬
‫اؼق د لتارو ص رلح لػ لدررتس‪،‬س ل درطرب لأتةايد لػ لو ري‪،‬اخ لأػةة لو ل‬
‫دت راقدا ل س لدرؼوب ل درقػا لدري لألس لو لدروؼةول لد ب لو ص رلح لط ا ل‬
‫دروؼةول لتارو ص رلحلدرشخظلحسل هو لدرو ص رلحسلتت سهاسل‪،‬وي لأتل‪،‬ييتلر الآثاسل‬
‫م‪،‬فاتلحلػةةلس اهلحلدروؼةول ل لدروواس اخلدررؼةلولحل ل‬
‫درثلئاخلدرا لحلتارويدس ل وؼرتتدخلدريألاءجلدرودذلحلذؼ سلوتس ل لو راق ل لل‬
‫تًا لرةؼوةلح لدررتأللئ‪،‬ح لر ويم لويدس ليذطةثاخ لدرؼوبس ل إت لدإويا اخ لدررتأللئ‪،‬حل‬
‫رويدس لدري لألحلذتألئ لدروي ألل لػةةلذتتلقلأهتد لػوة سل تاررارسل تلذص يلمرةل‬
‫دت راقدال سلدرؼوبللويدس لدري لألحل(ل قصلدررؼة ل دررطي‪،‬قسل ػ ليورءلدرؼوبسل‬
‫ػ لدروشق سلإػا حلرةويدس لدرشخظلحلدروروثةحل سل‪،‬ألاءجلدت راملللهسلدرفيد ةل‬
‫درف ت‪،‬ح لأ لدر أل لح لأ لدتمرواػلح لأ لدرر ظلولح لرةي لألح لدررس لذؼوب لػةة لذتتلقل‬

‫‪296‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫أهتد لدرؼوبسل ذتةلبلورطةثاخلدرؼوبل درريارلالدرأل ليريملحل در أل لحلمدخلدرظةحلل‬


‫ل)‪ (Simbula , Guglielmi, & Scha, 2011, p. 286‬ل‬

‫ط ة ل ويم لدررثا ج لدتمرواػس ل‪،‬رثا ج لد شاذوج لتاروثب ل ‪،‬ؼطيت ل ر ل‬


‫د راقد ل ل وتاتبلسدذةلتيقلسل ري لد ه لو لمركلسلدتػرقد لت لل تل‪ ،‬طثقل‬
‫هود لدر ويم لملتًد لػةة لدرو ريى لدريؽ س لطلث لس لاق‪،‬طح لأت لذي ق لدرو ظوح لأ ل‬
‫درتييوح لدرويدس لس ل لر لماقدك لدروي ألل ل درويدؽ ل ل ل درؼيس لطتلح لأ‪،‬ؼاللل‬
‫(‪)Scott-Jackson & Mayo, 2020, p. 27‬‬
‫ً‬
‫لذألاػر ل أ‪،‬ثقل‬ ‫دت رتررلح لدرؼارلح لطرة لوغ لػاؾ لدري د ل ليي يت لأ‪،‬ثق‬
‫دترياسدللذص‪،‬تل رايرلذتةلرخلدت تتدسلورؼت لدرو ري‪،‬اخلأتلوثبلهودلدرفوغل‪،‬قذثؾل‬
‫ً‬
‫تاسذألاعلمتتدعلدروي اللتار ثحلرر راقدالدري لألسسل‪ ،‬اػتلد رتررلحلدري لألحل سل‬
‫دررخأللا لو لدآلثاس لدر ةثلح لرؼاؾ لدري د & ‪(De Spiegelaere, Gyes, Witte,‬‬
‫)‪Hootegem, 2015‬لل ل‬
‫ل‬
‫ل‬
‫ل‬
‫ل‬
‫ل‬
‫ل‬

‫ل‬
‫لل‬

‫‪297‬‬
‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج (‪ ،)Utrecht‬نطرظ دمحم‬
‫‪---------------------------------------‬‬

‫ذاحًت‪:‬‬
‫و لخرج ل سد ح ل د غ لدت راقدا لدري لألس لرذ رام لدرفاوؼس لدرفئديقيل‬
‫تيد طح ل ويم ل‪ Utrecht‬لدروؼروتلتيثقجل سل سد حلدت راقدالدري لألسسلذثل لأتل‬
‫درويػيع لو لرةاا‪،‬ح لإ اوه لدريثلق ل س لذت ل لد دء ل ذ ولح لدتررئد ل ذت ل ل‬
‫درقػالدري لألسلل ل‬
‫‪،‬ؼتلدت راقدالدري لألسلرذ راملدرفاوؼسلذةكلدرتارحلدروه لحلدت‪،‬فاتلحلدذفا ل‬
‫لألره لدرورولئج لتارتوا ل دررألا س ل دت اوا ل س لدرؼوبس ل درو اهوح ل س لذتلقل‬
‫أهتد لدرفاوؼحل ذت ل لدرختوحلدررؼةلولحلل ل‬
‫دت راقدا لدري لألس لرذ رام لدرفاوؼس لدرفئديقي ل‪،‬ات لوقذألؼاس ل‪،‬وا لأااسخل‬
‫درؼت‪،‬تلو لدرتسد اخل سلتلئاخل ثتا اخلوخرةألحل هودل‪،‬وي لدسماػهلمرةلدرو ص رلحل‬
‫درشخظلحس لدإ رتارلح لدررس ل‪،‬رورغ لت ا لد رام لدرفاوؼسس لؽثلؼح لدرو ح ل تد ر اسل‬
‫درثئلحلدرر ظلولحلدروشفؼحللل ل‬
‫تل‪،‬يمتلدخرر ل سل سمحلدت راقدالدري لألسلرذ راملدرفاوؼسلسدمغلمرةل‬
‫درورالقدخلدرت‪،‬واقد لحلدروؼروتجل سلدرتسد ىحلل ل‬
‫رئ‪،‬ا جلدت راقدالل سلدرؼوبلرر راملدرفاوؼسلسل‪ُ،‬ترقحلأتلذ رثوقلدرفاوؼاخل‬
‫سلوواس اخلوياتلدرؼوبلدررسلذؼئيلدتسذثاؽ ل لدرؼاؽألسلرذ اذوج ل لتارفاوؼحللو ل‬
‫خرجلدرؼوبلػةةل‪:‬ل ل‬
‫‪ -‬لذي لق لدرويدس لدري لأللح لدريا لح لدررس لذ وح لتم دء لدرو ا ل لترتتلقل‬
‫د هتد ل ل‬
‫‪ -‬لوطارةلوريدي حلو لخرجلآرلاخلوثبلدررتي ل سلدري ايال ػ لدرئورءل ل‬
‫‪ -‬لدرويدس لدرشخظلح لدررس لذي ق لدروق ح لوثب لدررألاؤج ل درألؼارلح لدرودذلحل‬
‫دت رتقدسلدرؼاؽألسل‬
‫ل‬
‫ذترييلهو لدرتسد حلػةةلدرؼت‪،‬تلو لدرتلي لدررسل‪،‬فةلدتػرقد لت اسل لد ه ل‬
‫و لمركلهيلدت رطرعلػثقلدإ رق دل‪،‬م دجل لا لوغلد رفاتحلغلقل‪،‬اوةحل تاررارسل‬
‫وغ لوخاؽق لورمطةح لرةرتلئ لوثب لدررتلئ ل س لدتخرلاسل لأمق‪،‬د لدرتسد ح ل س ل رقجلل‬
‫أيوحل‪COVID-19‬ل سلدرفئديقل درري الػ لدررتس‪،‬سل دت‪،‬رألاءلتاررتس‪،‬سلػدلتؼتلل‬
‫ووا ل ت ل‪،‬شيب ل ق ا لػاؽأللح ل تي لدررتس‪،‬س ل لس لووا ل ت ل‪،‬صثق ل ةثًا لػةة لوؼتجل‬
‫دت رفاتحللػر جلػةةلمركلسلستوالدخرةألدلدر رايرلممدلذ لممقدؤهال ثبلد يوحلأ ل‬
‫أث اءلمس جلدررتس‪،‬سل دتخرثاسدخلل ل‬
‫ل‬
‫ل‬

‫‪298‬‬
‫ نطرظ دمحم‬،)Utrecht( ‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج‬
---------------------------------------

‫قائًت انًراخع‬
‫للل سلدت راقدالدري لألسلرةؼاوةل ل سلػواتل تءل‬2017(‫لسلل‬2‫ل&لطثق‬2‫ل‬ ‫ل‬2‫درؼ ئي‬ .1
‫ل‬2‫ح‬،‫حل دت دس‬، ‫درئتيتسلتتثلذطثلتسل سلػل حلو لدروظاس لدرؼقد لحلدرخاطحللوفةحلدرؼةي لدت رظا‬
‫(ل ل‬23)99
‫ل‬
SPSS. ‫لللوتتوحل سلدإطظاءلدريطألسل دت رتترسلتا رختد‬2008(‫لعلل‬2‫ػثتلدرألراحل‬ .2
‫غل ل‬،‫لخيدسي لرة شقل درريي‬:‫ح‬، ‫در ؼي‬
‫ل‬
3. Ampofo, E. (2020). Mediation effects of job satisfaction and work
engagement on the relationship between organisational embeddedness and affective
commitment among frontline employees of star–rated hotels in Accra. Journal of
Hospitality and Tourism Management, 44, 253-262.
4. Ariani, D. (2013). The Relationship between Employee Engagement,
Organizational Citizenship Behavior, and Counterproductive Work Behavior.
International Journal of Business Administration, 4(2), 46-56.
5. Bakken, B., & Torp, S. (2012). Work engagement and health among industrial
workers. Scandinavian Journal of Organizational Psychology, 4(1), 4-20.
6. Baldoni, J. (2013, July 04). Employee Engagement Does More than Boost
Productivity. Retrieved from Harvard Business Review :
https://hbr.org/2013/07/employee-engagement-does-more . Saw 1/12/2020
7. Bedarkar, M., & Pandita , D. (2014). A study on the drivers of employee
engagement impacting employee performance. Procedia - Social and Behavioral
Sciences, 133.
8. Berg, B., Bakker , A., & Cate , T. (2013). Key factors in work engagement and
job motivation of teaching faculty at a university medical centre. Perspectives on
Medical Education, 2, 264–275.
9. Berg, J., Verberg, C., Scherpbier, A., Jaarsma, A., Arah , O., & Lombarts , K.
(2018). Faculty’s work engagement in patient care: impact on job crafting of the
teacher tasks. BMC Medical Education volume, 18, 1-12.
10. Borah, N., & Barua, M. (2018). EMPLOYEE ENGAGEMENT: A CRITICAL
REVIEW OF LITERATURE. Journal of Organisation & Human Behaviour, 7(4), 22-
30.
11. Borysenko, K. ( 2019, May 2). How Much Are Your Disengaged Employees
Costing You? Retrieved from
https://www.forbes.com/sites/karlynborysenko/2019/05/02/how-much-are-your-
disengaged-employees-costing-you/?sh=12d491b33437‫ ل‬saw 1/12/2020
12. Buckingham, M., & Goodall, A. (2019). Nine Lies About Work: A
Freethinking Leader’s Guide to the Real World. Harvard Business Review Press.
13. Chen, I.-S. (2017). Work engagement and its antecedents and consequences: A
case of lecturers teaching synchronous distance education courses. Computers in
Human Behavior, 72, 655-663.
14. De Spiegelaere, S., Gyes, G., Witte, H., & Hootegem, G. (2015). Job design,
work engagement and innovative work behavior: A multi-level study on Karasek’s
learning hypothesis. management revue, 26(2), 123-137.
15. Gupta, M., & Shaheen, M. (2017). Impact of work engagement on turnover
intention: Moderation by psychological capital in India. Business:theory and Practice,
18, 136–143.

299
‫ نطرظ دمحم‬،)Utrecht( ‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج‬
---------------------------------------

16. Hanaysha, J. (2016). Procedia - Social and Behavioral Sciences, 229(19), 289-
297.
17. Hanaysha, J. (2016). Testing the Effects of Employee Engagement, Work
Environment, and Organizational Learning on Organizational Commitment. Procedia -
Social and Behavioral Sciences, 229(19), 289-297.
18. Hanaysha, J. (n.d.). : Testing the Effects of Employee Engagement, Work
Environment, and Organizational Learning on Organizational Commitment, ., (pp. 5th
International Conference on Leadership, Technology, Innovation and Business
Management, Social and Behavioral Scie).
19. Hendrick , J., & Linde, N. (2019). The Emergence of the Employee
Engagement Concept. In The Art of Engaging Unionised Employees (pp. 11-34).
Singapore: Palgrave Pivot.
20. Jung, S., & Yoon, H. (2016). What does work meaning to hospitality
employees? The effects of meaningful work on employees’ organizational
commitment: The mediating role of job engagement. International Journal of
Hospitality Management, 53, 59-68.
21. Jung, S., & Yoon, H. (2018). Improving frontline service employees'
innovative behavior using conflict management in the hospitality industry: The
mediating role of engagement. Tourism Management, 69, 498-507.
22. Kilonzo, T., Were, S., & Odhiambo, R. (2018). Influence of Employee
Engagement on the Performance of Teachers in Secondary Schools in Machakos
County in Kenya. International Journal of Novel Research in Humanity and Social
Sciences, 5(1), 52-71.
23. Kwon, K., & Kim, T. (2020). An integrative literature review of employee
engagement and innovative behavior: Revisiting the JD-R model. Human Resource
Management Review, 30(2).
24. Li, M., Wang, Z., Gao , J., & You , X. (2017). Proactive Personality and Job
Satisfaction: the Mediating Effects of Self-Efficacy and Work Engagement in
Teachers. Current Psychology, 36, 48–55.
25. Matteucci, M., Guglielmi , D., & Lauermann, F. (2017). Teachers’ sense of
responsibility for educational outcomes and its associations with teachers’ instructional
approaches and professional wellbeing. Social Psychology of Education, 20, 275–298.
26. Menguc, B., Auh, S., Fisher, M., & Haddad, A. (2013). To be engaged or not
to be engaged: The antecedents and consequences of service employee engagement.
Journal of Business Research, 66(11), 2163-2170.
27. Moreira-Fontán, E., García-Señorán, M., Conde-Rodríguez, Á., & González,
A. (2019). Teachers' ICT-related self-efficacy, job resources, and positive emotions:
Their structural relations with autonomous motivation and work engagement.
Computers & Education, 134, 63-77.
28. Popli, S., & Rizvi, I. (2016). Drivers of Employee Engagement:The Role of
Leadership Style. Global Business Review2016, 17(4).
29. SAN , B., & TOK, T. (2017). THE RELATIONSHIP BETWEEN
TEACHERS' WORK ENGAGEMENT AND ORGANIZATIONAL COMMITMENT.
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27.
30. Schaufeli, W. (2018). Work engagement in Europe: Relations with national
economy, governance and culture. Organizational Dynamics, 47(2), 99-106.
31. Schaufeli, W., & Bakker, A. (2006). The Measurement of Work Engagement
With a Short Questionnaire A Cross-National Study. Educational and Psychological
Measurement, 66(4), 701-716.

300
‫ نطرظ دمحم‬،)Utrecht( ‫زراضت االضخغراق انٌظْفِ نألضخاش اندايعِ اندسائرُ حطب نًٌشج‬
---------------------------------------

32. Schaufeli, W., Salanova, M., Gonzalez-Roma, V., & Bakker, A. (2002). The
Measurement of Engagement and Burnout: A Two Sample Confirmatory Factor
Analytic Approach. Journal of Happiness Studies.
33. Scott-Jackson, W., & Mayo, A. (2020). What are Engagement, Happiness and
Well-Being. In Transforming Engagement, Happiness and Well-Being. (pp. 13-103).
34. Shekari , H. (2015). Evaluating the Three Dimensions of Work Engagement in
Social Security Organization of Yazd Province in Iran. Journal of Educational and
Management Studies, 5(3).
35. Shuck, B., & Reio, T. G. (2013). Employee Engagement and Well-Being: A
Moderation Model and Implications for Practice. Journal of Leadership &
Organizational Studies, 21(1), 43-58.
36. Shuck, B., Osam, K., Zigarmi, D., & Nimon , K. (2017). Definitional and
Conceptual Muddling: Identifying the Positionality of Employee Engagement and
Defining the Construct. Human Resource Development Review, 16(3).
37. Simbula , S., Guglielmi, D., & Scha, W. (2011). A three-wave study of job
resources, self-efficacy, andwork engagement among Italian schoolteachers.
EUROPEAN JOURNAL OF WORK AND ORGANIZATIONAL PSYCHOLOGY, 20
(3), 285–304.
38. Sittar, K. (2020). Relationship of Work Engagements and Job Performance of
University Teachers. Bulletin of Education and Research, 42(1), 167-183.
39. Sridhar, A., & hiruvenkadam, T. (2014). Impact of Employee Engagement on
Organization Citizenship Behaviour. BVIMSR’s Journal of Management Research,
6(2), 147-155.
40. Sun, L., & Bunchapattanasakda, C. (2019). Employee Engagement: A
Literature Review. International Journal of Human Resource Studies, 9(1), 63-80.
41. Zeng, G., Chen, X., Cheung, H., & Peng, K. (2019). Teachers' Growth
Mindset and Work Engagement in the Chinese Educational Context: Well-Being and
Perseverance of Effort as Mediators. Front Psychol, 10.

301

You might also like