ÇELİK YAPILAR

Kirişler
Kirişler, çerçevelerin düşey elemanlarını bağlayacak
şekilde yatay yada eğik düzenlenen taşıyıcı
elemanlardır.
Çelik çerçeveyi oluşturan kirişler:
*üzerlerine etkiyen yüke,
*geçtikleri açıklığa,

ÇELİK YAPILAR *yapı içinde tesisatın geçirilme şekline

bağlı olarak:
 DOLU,
 BOŞLUKLU yada

5  KAFES GÖVDELİ
düzenlenir.
ÇELİK KİRİŞLER Genellikle
*küçük açıklıklı ana kirişlerle döşeme
kirişleri ve aşıklar dolu gövdeli,
*büyük açıklıklı ana ya da bağ kirişleri
boşluklu ya da kafes gövdeli
olarak düzenlenir.
2
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER KİRİŞLER

Üst lifler basınç

Dolu gövdeli ve boşluklu gövdeli kirişler

Çelik kirişlerde sistem açıklığı:
*Tek açıklıklı: L/12 – L/16 eğilme momentleri ve kesme kuvvetleri ile,
*Sürekli kiriş: L/16 – L/24 Kafes gövdeli kirişler eksenel çekme ve
*Ön/ard germeli: L/16 – L/24
basınç kuvvetleri ile
*Uzay Kafes kirişlerde: L/20 – L/30
alınabilir. zorlanarak üzerlerine mesnetlenen
döşemeden aldıkları yükü bağlı oldukları
kiriş, kolon yada duvarlara iletir.
Ön/Ard germe

3 4
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER KİRİŞLER
Dolu Gövdeli Kirişler Dolu Gövdeli Kirişler
Dolu gövdeli çelik kirişlerin başlıkları eğilme, Hadde mamulü dolu gövdeli kirişler, mesnetlenme şekline ve taşıdığı yüke bağlı olarak 3-
gövdesi kesme kuvvetlerini taşır. 6m arasındaki açıklıklar için uygundur. Kiriş açıklıklarının,
kiriş basit kiriş olarak düzenlendiğinde: üzerine gelen yük ağır ise 3.5-4m,
hafif ise 4-5m,
kiriş gerber olarak düzenlendiğinde : üzerine gelen yük ağır ise 4-5m,
hafif ise 5-6m,
kiriş sürekli kiriş olarak düzenlendiğinde: üzerine gelen yük ağır ise 4-5m,
hafif ise 5-6m
açıklık yapılması ekonomik çözümler getirir.

Dolu gövdeli kirişler:

 Hadde mamulü profiller
 Levhalı yapma en-kesitler
 Profil ve levhalarla oluşturulmuş bileşik en-kesitler
ile düzenlenir.
Basit eğilme altındaki dolu gövdeli çelik kirişler, genellikle başlıklarında
malzeme yoğunluğu olan geniş başlıklı I kesit olarak seçilir. Hochdahl Yayın Bürosu, Alm.
5 6
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

1
 KİRİŞLER KİRİŞLER
Takviyeli Dolu Gövdeli Kirişler Yapma En-kesitli Dolu Gövdeli Kirişler
Levhalı yapma en-kesitli kirişler,
Kirişin taşıdığı yük bakımından hadde mamulü * hazır profil ve takviyeli profil en-kesitlerinin yetmediği,
*kiriş yeterli değilse, * büyük açıklıkların geçileceği
*kiriş yüksekliği sınırlı ise ya da durumlarda kullanılır.
*tüm kiriş yüksekliğinin artırılması ekonomik olmayacaksa,
Genellikle kiriş, iki başlık levhası yada profiline
momentin büyük olduğu kısımlarda kiriş levhalarla takviye edilebilir.
gövde levhasının eklenmesiyle oluşturulur.
Takviyeli kirişler genellikle levhaların  profil kirişin iki başlığına da eklenmesiyle yapılır.
Kutu kesitler için iki başlık levhasına iki gövde levhası kaynaklanır.
Levhalı  kirişlerin başlık genişliği kiriş yüksekliğinin ~1/3’ü kadar yapılır.
Başlık genişliği kalınlığının 12 katını geçmemelidir.

Kiriş üst başlığında kayma bağlantıları

düzenlenecekse, döşeme ile kompozit çalıştırılmak
üzere ek levhaları sadece alt başlığa da yapılabilir.
Tüm çerçeve elemanlarında levhalı yapma I enkesitlerin
Ek levhaları profil başlıklarına kaynakla birleştirildiğinde başlık genişliği/kalınlığı(b/tb) oranları: St37 için: b/tb17, St52 için: b/tb14,
kaynakların soğuyunca çekeceği dikkate alınmalıdır. gövde yüksekliği/kalınlığı(dg/tg) oranları: St37için: dg/tg44, St52 için: dg/tg36
yapılmalıdır.
7 8
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER KİRİŞLER
Yapma En-kesitli Dolu Gövdeli Kirişler Yapma En-kesitli Dolu Gövdeli Kirişler

Kiriş yüksekliği arttıkça gereken başlık genişliği azalır.

Bu durumda gövde levhası kalın yapılmalı ya da ince yapılacaksa
gövdenin karşıladığı kesme kuvvetlerinin gövdede buruşmaya yol
açmaması için gövde düşey ya da yatay levhalarla berkitilmelidir.

Berkitme levhalarının düzenlenmesinde:

 Berkitme levhaları arası gövde yüksekliğinin 3
katından ve 3m den az yapılmalıdır.
 Berkitme levhası eni, levha kalınlığının 16 katını
Gövdede berkitme levhaları kirişe tekil yük etkiyen noktalarda ve mesnetlerde de gerekir. ve kiriş gövde kalınlığının 5 katını geçmemelidir.
Kiriş gövde yüksekliğinin (d) gövde kalınlığına (t) oranı  Düşey berkitme levhalarını bağlayacak şekilde
d/t < 260 düzenlenen yatay berkitmeler, basınç başlığından
hgövde/5 kadar aşağıda yer almalıdır.
gövdede berkitmeye gerek yoktur.
 Gövdenin iki yüzüne de berkitme düzenlenmesi,
Kutu kesitlerin berkitmesi içten yapılır.
simetriyi sağlama bakımından yararlıdır.
9 10
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER KİRİŞLER
Yapma En-kesitli Dolu Gövdeli Kirişler Dolu Gövdeli Kirişler

Eğilme momentleri gerektiriyorsa, levhalı yapma kiriş

en-kesitlerinde gövde kalınlıkları yada yükseklikleri
bölge bölge artırılarak değişken en-kesit üretilebilir. Çok katlı çelik yapılarda dolu gövdeli kirişler kullanılıyorsa tesisat
borularının birbirinin üzerine oturtarak düzenlenmiş kirişlerin
arasından geçirilmesi uygun olur. Bu durumda tesisat boruları iki seviyede düzenlenir.

Kirişler tek seviyede düzenlenirse bu amaç için kiriş gövdelerinde delik açmak gerekir. Kiriş
gövdesi kesme kuvvetlerini aktardığı için delikler kesme kuvvetlerinin en az olduğu açıklık
ortasında düzenlenmelidir.
Deliğin mesnetlere yakın açılmasının
gerektiği durumlarda delik çevresi
levhalarla takviye edilmelidir.

Delik köşeleri yuvarlak ve pürüzsüz

yapılmalı, köşe yarıçapı en az 5cm olmalıdır.
11 12
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

2
 Çelik Yapılar KİRİŞLER
KİRİŞLER Boşluklu Gövdeli Kirişler

Geçilecek açıklıklar büyüdükçe kiriş gövdesini boşluklu düzenlemek kirişi hafifletir. Kastella kirişler bir I profil gövdesinin uzunluğu boyunca dişler oluşturacak şekilde ikiye
ayrılması ve bu parçaların ortada delik bırakılacak şekilde kaynaklanmasıyla oluşturulur.
Bunlara petek kirişler de denir.
Litska kirişi için kastella kiriş boşlukları arasındaki dolu kısma levha kaynaklanır.

Kastella, Litska ve Vierendeel kirişler boşluklu gövdeli kirişlerdir.

Kastella Litska
Boşluklu gövdeli kiriş boşluklarından
tesisat kanalları da geçirilebilir. Kastella kirişlerde altıgen boşlukların  açısı en az 450 en
fazla 700, genellikle 600 olarak düzenlenir. Altıgen boşluğun
üst kenarı ile boşluklar arası mesafe eşit yapılır.
13 14
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

ÇELİK YAPILAR KİRİŞLER

Boşluklu Gövdeli Kirişler Boşluklu Gövdeli Kirişler
Vierendeel kiriş, alt başlık, üst başlık ve dikmelerle oluşturulur.
Kirişi oluşturan üst ve alt başlıklar dolu gövdeli bir kiriş,
dikmeler ise dolu gövdeli bir kolon davranışı gösterir. Kirişin
Boşluklu gövdeli kirişler eğilmeye çalıştığı için düşey ve yatay elemanları rijit birleştirilir.
büyük kesme kuvvetlerinin olduğu, mesnetlere
yakın bölgelerde gövdedeki boşluklar levha Genellikle Vierendeel kiriş üst ve alt başlıkları levha yada
kaynaklanarak kapatılır yada üretimde bu profillerle üretilen T kesitli, dikmeleri ise levhalarla yapılır.
bölgeler dolu bırakılır.

Kastella ve Litska kirişleriyle

de değişken enkesit yapılabilir.

Eğilme momentlerinin fazla olduğu durumda tüm kiriş

elemanları I kesitli yapılabilir. Bu durumda köşelerin dik
açılı düzenlenmesi bu bölgedeki gerilmeleri artıracağı için
köşeler bir guse yada köşe levhasıyla rijitleştirilmelidir.
15 16
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER KİRİŞLER
Mahya Kiriş Ekleri
Kiriş boyunu uzatmak ve gerber kirişlerin mafsallarını
oluşturmak için yapılan kiriş ekleri, kolon-kiriş birleşim
yerinden en az kiriş yüksekliği kadar uzakta yapılmalıdır .

Mahya oluşturma;
*dolu hadde profili,
*dolu yapma en-kesit yada
*boşluklu gövdeli
kirişlerle yapılabilir.

Kiriş eklerinde ek levha enkesitleri alanı,

kiriş enkesit alanından büyük olmalıdır.
Ek ağırlık merkezi, kiriş ağırlık merkezi ile çakışmalıdır.
Ekler kaynaklı yada bulonlu yapılır.
Ek için kuvvet doğrultusunda en az 2 bulon gerekir.
Mafsal oluşturma, sadece tek bulonla yapılır.
17 18
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

3
 ÇELİK YAPILAR KİRİŞLER
Kiriş-kiriş birleşimi Kiriş-Kiriş Birleşimi
Kiriş kiriş birleştirilmesi
mafsallı yada rijit yapılır.

Mafsallı

Rijit

Mafsallı birleşim, kiriş gövdesi kesme Rijit birleşimde, kiriş momentlerinin

kuvvetlerini aktardığı için, sadece kiriş aktarabilmesi için birleştirilen kiriş
gövdelerinin birleştirilmesiyle yapılır. başlıklarında süreklilik sağlanır.

YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD 19 20

Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER KİRİŞLER
Kafes Gövdeli Kirişler Kafes Gövdeli Kirişler
Kafes gövdeli kirişler: Alt başlık, üst başlık ve örgü çubuklarının, Kafes gövdeli kirişlerde yükler düğüm noktalarına etkitilirse
aradaki alan üçgen olacak şekilde birleştirilmesi ile oluşturulur. kafesi oluşturan çubuklar sadece eksenel çekme ve basınca
Kafesi oluşturan çubuklar arasındaki açı 300den çalışarak yükleri mesnetlere iletir.
az olursa, kirişte ek momentler ortaya çıkar.

Yüklerin düğüm noktalarına iletilmesi, bağ

kirişlerinin bu noktalara birleştirmesi ile yapılır.

Üzerine etkiyen yükleri eksenel çekme ve basınca

Kafes gövdeli çelik kirişler; çalışarak aktaran kafes gövdeli kiriş çubuklarında
R kiriş, düzlem kafes kiriş, uzay kafes kiriştir. I, U, L, kutu yada boru kesitli profiller kullanılır.

21 22
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER KİRİŞLER
Kafes Gövdeli Kirişler – R Kirişler Kafes Gövdeli Kirişler – R Kirişler
R Kirişler, üst ve alt başlık çubukları arasında diyagonal örgü çubukları ile oluşturulur.

R Kirişler, ince yuvarlak demirin 450-600 bükülerek üst

ve alt başlık çubuklarına kaynaklanması ile oluşturulur.

Yapımda şablon kullanılarak işçilik giderleri azaltılabilir.

Örgü çubukları ince yuvarlak demirle oluşturulduğu

için bunlara tel kirişler de denir. Kiriş açıklığına göre
Ø16 – Ø25mm çaplı yuvarlak demir kullanılır.

Büyük açıklıklı kirişlerin diyagonalleri olarak boru

yada hadde mamulü profiller de kullanılabilir.

R kirişler mesnet bölgesinde daraltılarak değişken

kesitli ve son gözler dolu olarak ta yapılabilir.

X kirişleri de R kiriş özellikleri taşır.

23 24
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

4
 KİRİŞLER KİRİŞLER
Kafes Gövdeli Kirişler – Düzlem Kafes Kirişler Kafes Gövdeli Kirişler – Düzlem Kafes Kirişler
Düzlem Kafes kirişler, üst başlık, alt başlık ve
dikme ve diyagonal olarak düzenlenmiş hadde
mamulü profillerle oluşturulur.
Düzlem Kafes kirişi oluşturan çubuklar levhalarla birleştirilir.

Araştırma Merkezi, Belçika L=162m , h=6,4m

Düzlem kafes kirişler üst başlıklarının şekline göre isimlendirilir.

Kafesi oluşturan çubukların düzenlenmesinde

uzun çubukların çekmeye çalıştırılması önemlidir.
25 26
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

ÇELİK YAPILAR KİRİŞLER

Düzlem Kafes Kirişler Kafes Gövdeli Kirişler – Düzlem Kafes Kirişler

Kafes kiriş çubuklarının birleşimleri

sürtünmesiz mafsallı kabul edilir.

Bunun için kafesi oluşturan tüm çubukların

ağırlık merkezi çakıştırılmalıdır.
27 28
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER KİRİŞLER
Kafes Gövdeli Kirişler – Düzlem Kafes Kirişler Kafes Gövdeli Kirişler – Düzlem Kafes Kirişler

29 30
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

5
 KİRİŞLER KİRİŞLER
Kafes Gövdeli Kirişler – Düzlem Kafes Kirişler Kafes Gövdeli Kirişler – Düzlem Kafes Kirişler

mesnet

a a
2 1b 2b
1

Düzlem kafes kirişler, devrilmeye karşı

düşey çaprazlanarak desteklenmelidir.

a-a kesit
1-2 b-b görünüşü

a-a görünüş
31 32
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER KİRİŞLER
Kafes Gövdeli Kirişler – Uzay Kafes Kirişler Kafes Gövdeli Kirişler – Uzay Kafes Kirişler

Uzay kafes kiriş çubukları kaynaklanarak birleştirilir. Sainsbury Art Centre, UK 133x35m Antreman Salonu, Sidney Olimpiyat Merkezi

33 34
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER KİRİŞLER
Kafes Gövdeli Kirişler – Uzay Kafes Kirişler Ön/Ard Germe Kirişler

Ön/Ard germe

Inachus Köprüsü, Beppu, Jp 36m

B-con Plaza, Beppu, Jp 45m

Kablolarla ön/ard germe verilen çelik

kirişlerle daha büyük açıklıklar geçilebilir.

35 36
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

6
 KİRİŞLER KİRİŞLER
Ön/Ard Germe Kirişler Eğri Kirişler

Kuvvetler bir elemandan diğerine doğrusal aktarıldığı için eğri kirişler büyük açıklık geçemez.
Kuvvetin doğrusal aktarımında eksenden sapma 50olarak kabul edilir.

37 38
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

KİRİŞLER Kemerler
Eğik Kirişler

Yüzme havuzu, Hollanda W=33m Earl Court Sergi Sarayı, UK Kafes:3x3,2m

Depo, Les Potastese de Congo Eğlence Merkezi, Bangkok

Kirişler eğik düzenlendiğinde

daha büyük açıklıklar geçilebilir.

NS Demiryolu İstasyonu

Çelik kemerler kirişlerin oluşturulduğu tüm sistemlerle yapılabilir.

Planetarium, Stuttgart
39 40
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Kiriş Kolon Birleşimi Kiriş Kolon Birleşimi

Çelik yapıda kolon kiriş birleşimlerinin tamamen rijit ya da tamamen mafsallı yapılması
bir idealdir. Ancak tek katlı ve tek açıklıklı çerçevelerde tam olarak uygulanabilir.
Rijit Rijit Mafsallı

Tek katlı çok gözlü çerçevelerde kiriş-kolon birleşimi mafsallı da yapılsa kiriş uçlarında bir
Çelik yapıların kolon kiriş birleşimleri;
miktar dönme engellenir yada rijit yapılsa kirişle kolon arasındaki dönme tamamen önlenemez.
tek katlı yada çok katlı çerçevelerin üst katlarında mafsallı yada rijit,
Bu tür birleşimlere yarı rijit birleşim denir.
yapılır.

Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

7
 Kiriş Kolon Birleşimi Kiriş Kolon Birleşimi
Tek Katlı Çerçeve Tek Katlı Çerçeve
Tek katlı çelik yapıda basit çerçeveler birlikte çalışacak şekilde
yan yana getirilerek çok gözlü çerçeveler oluşturulur. Kayıcı mesnet, kirişin geçtiği açıklığa ve taşıdığı
yüke bağlı olarak; yüzeysel, çizgisel yada rulolu
mesnet şeklinde yapılır.

Çizgisel L<25m, V<30t

Yüzeysel L<15m, V<12t.

Yapısal çelik ısıya duyarlı bir malzemedir.

Açıkta bırakılan çelik kirişlerin başka yapı

elemanlarıyla birleştirilmesinde mesnetlerinden
biri kiriş açıklığı doğrultusunda serbestçe hareket
Rulolu L>25m, V>30t
edebileceği şekilde kayıcı mafsallı düzenlenir.
44
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Kiriş Kolon Birleşimi Kiriş Kolon Birleşimi

Tek Katlı Çerçeve Tek Katlı Çerçeve

Çizgisel Mafsal Çizgisel Mafsal

45 46
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD

Duvar Kiriş Birleşimi Kiriş Düzenleri

Tek doğrultuda yük aktaran
*Dolu, boşluklu yada kafes gövdeli kirişler ve
* dolu, boşluklu yada kafes gövdeli kemerler:
Sık aralıklarla düzenlenip rijit döşemelerle bağlanır
yada seyrek düzenlenip bağ kirişleri ile bağlandıktan
sonra üzerine döşeme serilir.

Seyrek düzenlemede bağ kirişleri de

geçecekleri açıklığa bağlı olarak
*dolu,
*boşluklu yada
*kafes gövdeli düzenlenir.

47 48
Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD Prof. Dr. G. Arun YTÜ Mimarlık Bölümü TSBD