كتاب العلوم الفيزيائية - السنة السابعة من التعليم الأساسي

á«q °ùfƒàq dG ájq Qƒ¡ª÷G
á«HÎdG IQGRh
á«FÉjõ«ØdG
q Ωƒ∏©dG ÜÉàc
»°SÉ°SC’G º«∏©àdG øe á©HÉ°ùdG
q áæ°ùdG
q ò«eÓàd
: ¿ƒØdDƒŸG
ógÉ©ŸGh ájq OGóYE’G ¢SQGóª∏d ∫hCG ó≤Øàe : •ƒ£©H ó«ª◊G óÑY
ógÉ©ŸGh ájOGóYE’G ¢SQGóª∏d ∫hCG ó≤Øàe : Ióæg øH ó«ª◊G óÑY
»LƒZGó«H ó°Tôe ,∫hCq G PÉà°SCG : …QÉqμH ≥«aƒJ
: º««≤àdG
ógÉ©ŸGh ájOGóYE’G ¢SQGóª∏d ∫hCq G ó≤Øàe : …QhóŸG Ö«ÑM
ógÉ©ŸGh ájOGóYE’G ¢SQGóª∏d ó≤Øàe : …hÉ°Vô©dG óªMCG
»LƒZGó«ÑdG »æWƒdG õcôŸG

f≤u¢ - w§u¨«bO∂∞« wM©u∞« eØdLK∞ W™uH∫± ‚uI∫∞« lOL§ C
áeó≤e
íqØ°üJ ¤EG É¡JÉªq∏©Jh Ωƒ∏©dÉH ¬eo ÉªàgG ¬©n aO øe π q c ¤EGh º¡JòJÉ°SCG ¤EG ,Úªq∏©àŸG ÉæFÉæHCGh ÉæJÉæH ¤EG
: äÉª∏μdG √ò¡H ¬L q ƒàf √Gƒàfi ≈∏Y ´ÓWE’Gh ÜÉàμdG Gòg
kIOÉjR ,º¡JóYÉ°ùe ±ó¡H »°SÉ°SC’G º«∏©àdG øe á©HÉ°ùdG áæ°ùdG ΩÉ°ùbCG ò«eÓJ IóFÉØd πª©dG Gòg õn ‚p oCG
oÚfGƒb ¬ªo μ– ¢û«©e ™bGh ™e áqjhQh ájGQóH πeÉ©àdG ≈∏Y ,º°ù≤dG ‘ ºgPÉà°SCG ™e ¬H ¿ƒeƒ≤j Ée ≈∏Y
,á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhOh IOq Éª∏d á«FÉjõ«ØdG ä’ƒëàdÉc q máaƒdCÉe ôn gGƒX øY áªLÉf çGóMCG ¬oØ«q μoJh á«©«ÑW
QÉ˘«q ˘à˘ dGh á˘˘«q ˘ FÉ˘˘Hô˘˘¡˘ μ˘ dG IQGó˘˘dG ,§˘˘æ˘ ¨˘ ª˘ à˘ dGh §˘˘fÉ˘˘¨ŸG ,…ƒ÷G q §˘˘¨˘ °†dG ,¬˘˘æ˘ e óq ◊Gh Ap Gƒ˘˘¡˘ dGh AÉŸG çƒ˘q ˘∏˘ J
... »FÉHô¡μdG
á©HÉ°ùdG
q ò«eÓJ ≈∏Y áÑjôZ â°ù«d »gh ,áq«FÉjõ«ØdG Ωƒ∏©dÉH ±ôn ©oJ áq«ÑjôŒ m Ωƒ∏Y øe ál nær«Y ∂∏J
.»ª∏©dG ®É≤jE’G QÉWEG ‘ »FGóàH’G º«∏©àq dG øe äGƒæ°S â q °S ióe ≈∏Yh π o Ñb øe º¡d â°Sn Qq Oo PEG »°SÉ°SCG
≈∏Y áMÎn ≤ŸG ¢ShQóq dG AÉæH ‘ Éæ°UôM ,∞«dCÉqàdG Gòg øe ƒLôŸG q ±ó¡dG ≥«≤– ø n ª°†f »r nμpdh
ºq∏©àdG øe ¬æqμÁ ÉÃ ¬jr ód IQOÉÑŸG ìhQ á«ªæàHh ¬eÉªàgG óu °Th ºq∏©àŸG áªq g õØëH má∏«Øc máHQn É≤e »N q ƒJ
.»JGòdG
äGQÉ¡ŸGh ±QÉ©ŸG øe Ol GR ƒg πH ¬JGP óq M ‘ ák jÉZ ¢ù«d á°SQóŸG ‘ á«q FÉjõ«ØdG Ωƒ∏©dG ºn q∏©J q¿CG ÉÃh
π
q c ¤EG áÑ°ùæq dÉHh Iôq e π q c ‘ Éæ≤∏£fG ,ád’O äGP äÉ«q ©°Vh ‘ É¡L p ÉeOEG ¥o òM ºq∏©àŸG ≈∏Y ,∞bGƒŸGh
n óéj Gòμgh ,É¡d Ò°ùØJ øY åëÑdGh É¡«a ÒμØàq ∏d ºn q∏©àŸG ƒYór f ä’DhÉ°ùJh mäÓeq CÉJ øe m ¢SQO
¬°ùØf
≈∏Y áHÉLEÓdh ,ÉgÒZh áq«fGó«e mçƒëHh ÈıG ‘ nÜQÉŒ øe áMÎn ≤ŸG á£°ûfC’ÉH ΩÉ«≤∏d GõqØëàeh Góq ©à°ùe
.í«ë°üdG q êÉàæà°S’G ¤EG ,á≤aGôŸG √ò¡H ¢SÉæÄà°S’G ™e ,»n ¡àæj ≈àM É¡dƒM áMhô£ŸG á∏Ä°SC’G
≈∏Y √QGóbEG πLCG øe É¡î«°SôJ IOÉjõdh ¬°ùØæH Iójó÷G ¬JÉÑ°ùàμe n º««≤J øe ò«ª∏àdG øqμªàj ≈àq Mh
ôNBG ‘ Éæ°ü°üN,á°ShQóŸGq IôgÉ q¶dÉH án £ÑJôŸG π n cÉ°ûŸGh ì n Op Gƒb ân∏ªp ©ào °SG »àqdG ä’DhÉ°ùàq dG RƒeQ ∂ q a
»¡àæ«d áYƒæàeh q mIójóY nøjQÉ“ RÉ‚EÉH ¬°ùØf ≈∏Y ºq∏©àŸG ¬«a ∫ƒ© u oj Ékæcr Qo óMGƒdG QƒÙG ÜGƒHCG øe ÜÉH qπc
ºn «gÉØeh ón YGƒb óªà©j §«°ùH ´hô°ûe RÉ‚EG óæY hCG ´ƒ°VƒŸÉH á∏°üàq e á«q ª∏Y á≤«Kh á°SGQO óæY ±É£ŸG ¬H
k G má°UÉN
.IOq ÉŸÉH É°SÉ°SC q má«q ≤«Ñ£J iôNCGh ájq ô¶f äGQÉ¡e ê n ÉeOEGh
øY ¬«∏Y ¿ƒ∏pÑ≤jo º¡nJòeÓJ oIòJÉ°SC’G iôj ¿CÉH ∂dPh Gòg Éæ∏ªY ‘ Éær≤au ho ób ¿ƒμf ¿CG ≈æq ªàæa
øe IOƒ°ü≤ŸG ±GógC’G ≥«≤– ‘ áªgÉ°ùe øe Éfôr cnP Ée ¬H ¿ƒ≤q≤ë«a ¬dÓ¨à°SG øe É©k Øf ¿ƒoæéjn h á«YGƒW
.á«q FÉjõ«ØdG Ωƒ∏©dG ¢ùjQóJ ∫ÓN
¿ƒØqdƒD ŸG
3
ÜÉàμdG á£jôN
á©«Ñ£dG ‘ IOq ÉŸG
´ƒf
áëØ°üdG ¬ªbQh ¢SQódG ÜÉÑdG Iõ«q ªŸG ±GógC’G
á°ü◊G
q
11 IOq ÉŸG ∞jô©J -1
§«ÙG ‘ IOÉŸG
¢SQO .IqOÉª∏d áq«FÉjõ«ØdG ä’É◊G ôcPCG -
‘ IOq É˘ª˘∏˘ d á˘˘«q ˘ FÉ˘˘jõ˘˘«˘ Ø˘ dG ä’É◊G -2 É¡«∏Y óLƒj »àdG á«q FÉjõ«ØdG ádÉ◊G Oóq MCG -
14 .•.¢T .Ée º°ùL
á©«Ñ£dG
20 .•.¢T AÉŸG QOÉ°üe -3 .AÉŸG QOÉ°üe ¢†©H ôcPCG -
á˘˘«q ˘ FÉ˘˘jõ˘˘«˘ Ø˘ dG ¬˘˘J’É˘˘ M ‘ AÉŸG ¤EG ±ôq ˘ ˘©˘ ˘JCG -
22 .•.¢T IÉ«◊G ‘ AÉŸG á«ªq gCG -4 .çÓãdG
¢ùfÉ˘é˘à˘ e è˘˘jõ˘˘e ≈˘˘∏˘ Y ±qô˘ ©˘ JCGh ±qô˘ YCG -
28 .•.¢T á«Ø°üàdÉH AÉŸG á÷É©e -5 .¢ùfÉéàe ÒZ èjõeh
ÒZ è˘˘ ˘jõŸG ô˘˘ ˘°UÉ˘˘ ˘æ˘ ˘ Y ¢†©˘˘ ˘ H ÚH π˘˘ ˘ °üaCG -
á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG
32 .•.¢T Ò£≤àdÉH AÉŸG á÷É©e -6 .¢ùfÉéàŸG

èjõŸG ô°UÉæY ¢†©H ÚH Ò£≤àdÉH π°üaCG -
38 .•.¢T Ühô°ûdG AÉŸG -7 .¢ùfÉéàŸG
.q»≤ædG º°ù÷G ±qôYCG -
AÉŸGh Ühô°ûdG AÉŸGh ‘É°üdG AÉŸG ÚH õq«eCG -
42 ¢SQO (1)çƒ∏àdG
q øe AÉŸG ≈∏Y á¶aÉÙG -8 .»≤ædG
.AÉŸG çƒ∏J q ÜÉÑ°SCG ¢†©H ôcPCG -
44 .•.¢T q øe AÉŸG ≈∏Y á¶aÉÙG -9
(2)çƒ∏àdG .AÉŸG çƒ∏J q ôWÉfl ∑QOCG -
53 q §¨°†dG -10
.•.¢T √OƒLh äÉÑKEG : …ƒ÷G .…ƒ÷G q §¨°†dG OƒLh âÑKCG -
57 .•.¢T q §¨°†dG ¢ù«b -11
…ƒ÷G .ÎehQÉÑdG á£°SGƒH …ƒ÷G q §¨°†dG áª«b CGôbCG -
.AGƒ¡dG äÉfƒμe q ¢†©H ¤EG ±ôq ©JCG -
q ±Ó¨dG
69 ¢SQO ¬JÉfƒμeh
q AGƒ¡dG -12 .AGƒ¡dG ‘ Úé«°ùcC’G RÉZ áÑ°ùf OqóMCG -
.çƒ∏ŸG q AGƒ¡dGh »≤ædG AGƒ¡dG ÚH õq«eCG -
¢VQCÓd …ƒ÷G
76 q -13
.•.¢T √ôWÉflh ¬JÉÑqÑ°ùe : AGƒ¡dG çƒ∏J Ò¨˘dG ™˘˘æ˘ bCGh çƒ˘q ˘∏˘ à˘ dG ø˘˘e óq ◊G ‘ º˘˘gÉ˘˘°SCG -
.∂dòH
80 .•.¢T AGƒ¡dG çƒ∏J øe óq ◊G -14 .¿hRhC’G á≤ÑW ∞°UCG -
.¿hRhC’G á≤Ñ£d áØ«Xh qºgCG ôcPCG -
82 ¢SQO ¿hRhC’G á≤ÑW -15 .¿hRhC’G á≤ÑW πcBÉJ ÜÉÑ°SCG ôcPCG -
4
´ƒf
á°ü◊G
q
.¬°ù«b IóMh ôcPCGh ºé◊G ±qôYCG -
88 ºé◊G -16
á∏àμdG -ºé◊G
.•.¢T .πFÉ°S º°ùL ºéM ¢ù«bCG -
.Ö∏°U º°ùL ºéM ¢ù«bCG -
93 .•.¢T á∏àμdG -17 .É¡°ù«b IóMh ôcPCGh á∏àμdG ±qôYCG -
.º°ùL á∏àc ¢ù«bCG -
áÑ∏°üdG ΩÉ°ùLC’G äÉq«°UÉN -18
101 .•.¢T
á∏FÉ°ùdGh .áÑ∏°üdG ΩÉ°ùLC’G äÉ«q °UÉN ôcPCG -
.á∏FÉ°ùdG ΩÉ°ùLC’G äÉ«q °UÉN ¤EG ±ôq ©JCG -
103 ¢SQO ájq RÉ¨dG ΩÉ°ùLC’G äÉ«q °UÉN -19 .ájq RÉ¨dG ΩÉ°ùLC’G äÉ«q °UÉN ¤EG ±ôq ©JCG -
:IOq Éª∏d á«q FÉjõ«ØdG ä’É◊G

.IqOÉª∏d »FÉjõ«ØdG ∫ƒq ëàdG ±qôYCG -
.•.¢T
É¡J’ƒq –h É¡JÉ«q °UÉN

,ó˘qª˘é˘ à˘ dG,ô˘˘qî˘ Ñ˘ à˘ dGh Òî˘˘Ñ˘ à˘ dG ¤EG ±qô˘ ©˘ JCG -
105 ¢SQO QÉ¡°üf’Gh óªq éàdG -20 .ádÉ°SE’Gh QÉ¡°üf’G
ád’óH IQGô◊G Qƒq £àd ÊÉ«ÑdG º°SôdG õ‚CG -
.•.¢T .θ = f(t) : øeõdG
.θ = f(t) = :ÊÉ«ÑdG º°SôdG πq∏MoCG -
109 .•.¢T ádÉ°SE’Gh ÒîÑàdG -21 ∫ƒq – … q CG AÉæKCG º°ù÷G á∏àc ô«q ¨J ΩóY âÑKCG -
.»FÉjõ«a
112 ¢SQO á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO -22 .á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO ∞°UCG -
¢ù«WÉæëô¡μdG
´ƒf
á°q ü◊G
122 .•.¢T áq«YÉæ£°U’Gh áq«©«Ñ£dG §fÉ¨ŸG -23
.§æ¨‡ ÒZ º°ùLh §æ¨‡ º°ùL ÚH õ«q eCG -
.ÉqjójóM Éª°ùL §æëCG -
126
§fÉ¨ŸG
.•.¢T §æ¨ªàdG -24 .§æë »r Ñn £b ≈∏Y ±ôq ©JCG -

§æë Ö£b ≈∏Y §æ¨pe Ö£b ÒKCÉJ ôcPCG -
128 .•.¢T §æ¨ŸG ÉÑ£b -25 .ôNBG
137 .•.¢T áq«FÉHô¡μdG IQGódG -26 .IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Qhôe ø«q HCG -
.πÑq ≤àeh óqdƒe ÚH õ«q eCG -
150 ¢SQO ¬gÉŒGh ¬JGÒKCÉJ :»FÉHô¡μdG QÉq«àdG -27 .∫RGƒ©dGh πbGƒædG ÚH õ«q eCG -
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG
.»FÉHô¡μdG QÉq«àdG äGÒKCÉJ ¤EG ±qô©JCG -

156 .•.¢T »FÉHô¡μdG QÉq«àdG Iqó°T -28 .IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉq«àdG √ÉŒG OqóMCG -
QÉq«àdG Iqó°T ¢ù«≤d ÎeÒÑeC’G πª©à°SCG -
161 .•.¢T »FÉHô¡μdG QÉq«àdG Iqó°T ¢ù«b -29 .»FÉHô¡μdG
‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T á«q °UÉN -30 ∞∏àfl ‘ »FÉHô¡μdG QÉq«àdG Iqó°T äƒÑK øq«HCG -
166 .•.¢T .π°ù∏°ùàdÉH IQGO •É≤f
π°ù∏°ùàdÉH IQGO
5
ÜÉàμdG Ëó≤J
? »HÉàc πª©à°SCG ∞«c
ìÎ≤ŸG QƒÙG

☛ áeƒ°SôŸG ±GógC’G ≥«≤ëàd
☛ IôÑq ©e IQƒ°U
☛
1
4 §«ÙG ‘ IOq ÉŸG
á∏àμdGh ºé◊G
2
Qƒëª∏d áfƒμŸG
q ÜGƒHC’G
5 á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG
IOq Éª∏d á«q FÉjõ«ØdG ä’É◊G
3
q ±Ó¨dG
¢VQCÓd …ƒ÷G
¢VQCÓd …ƒ÷G
q ±Ó¨dG
13 10
☛ ìÎ≤ŸG QƒÙG ÜGƒHCG øe ÜÉH ¿GƒæY
☛
√ôWÉflh ¬JÉÑqÑ°ùe : AGƒ¡dG çƒ∏J √OƒLh äÉÑKEG : …ƒ÷G
q q §¨°†dG
14 11
AGƒ¡dG çƒ∏J
q øe ó◊G
q …ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«b
¿hRhC’G á≤ÑW
15
¬JÉfƒμeh
q AGƒ¡dG
12 áMÎ≤ŸG ¢ShQóq dG
…ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«≤d »∏FÉ°S ’ RÉ¡L AÉ°†«ÑdG á©≤ÑdG) …ƒ÷G
q §¨°†∏d »FGƒà°SG ¢†Øîæe
☛ IôÑq ©e Qƒ°U
AÉ°†«ÑdG á©≤ÑdG) …ƒ÷G

ÖÑ°S Ée .á°UÉN ´ÓbE’G óæY ÚfPC’G iƒà°ùe ≈∏Y Oq ÉM ⁄CÉH ÉfÉ«MCG IôFÉ£dÉH ôaÉ°ùŸG ô©°ûj ◊
☛
q
? ∂dP
§¨°†dG ƒg Ée .z…ƒ÷G
q §¨°†dG{ IQÉÑY áqjƒ÷G Iô°ûædÉH á°UÉÿG
q áqjõØ∏àdG á°ü◊G ‘ OOq ÎJ ◊
q
52
? √OƒLh âÑãf ∞«ch …ƒ÷G
?É¡°ùØf á©«Ñ£dG ¿É°ùfE’G πg ,ÉgQƒ¡X ‘ ÖqÑ°ùJ …òqdG øe ? AGƒ¡dG äÉKƒ∏e πqãªàJq º«a
q ◊ ä’DhÉ°ùJ ÖdÉb ‘ ìOGƒb
6
AÉŸG QOÉ°üe
IóªéàŸG
q
3
√É«ŸGh á∏FÉ°ùdG √É«ŸG

☛ ¬fGƒæYh ¢ShQódG ºbQ
åëHCGh ∫AÉ°ùJCG
q¿CGh AÉe ¿hóH ¢VQC’G ≈∏Y IÉ«M ’ q¿CG º∏©j πμdG
q
≤dG òæe Ó©a OƒLƒe AÉŸG
? √QOÉ°üe »g Éeh ? AÉŸG óLƒj øjCÉa
»©«Ñ£dG §«ÙG ‘ ’hCq G πqeCÉJCG ¿CG »∏Y ,áHÉLEÓd
q
⁄É°S …ó«°S ó°S
.»≤FÉKh åëÑH bCG ºK ¬«a ¢û«YCG …òdG
èàæà°SCG
≈˘∏˘Y ó˘ª˘à˘©˘J á˘Yƒ˘q æ˘à˘e á˘£˘°ûfCG : ¢SQó˘˘ ˘ ˘dG iƒ˘˘ ˘ ˘àfi
☛
.äGÒëÑdGh QÉëÑdGh äÉ£«ÙG ¿ƒμo q J √É«ŸG -
‘ ,á˘˘ ˘jOhC’Gh QÉ˘˘ ˘¡˘ ˘ fC’G ‘ IOƒ˘˘ ˘ Lƒ˘˘ ˘ e √É˘˘ ˘ «ŸG -
.á«∏Ñ÷G äGÒëÑdGh Ohó°ùdG
CG ˘Lƒ˘˘e √É˘˘«ŸG -
ø˘WÉ˘H ‘h ∫É˘˘Ñ÷G º˘˘ª˘ hb ≈˘Üq˘∏ô˘ YLIOƒ˘
äÉ«q ©°Vh øe ÉbÓ£fG á«q fGó«ŸG çƒëÑdGh áHôéàdG
áq«∏ÑL IÒëH ßM’CG ïØfCG .¢VQC
øμdh Éjq hô
c Óμ°T òN
ÈμJ ÉgGQCÉ
q ƒb í
.…
a áfƒdÉH ‘
CÉJh É«q éjQóJ jQ É¡æe êôîjh É¡àg q
»
ƒa
’G
e ºq«bCG
á˘˘ Yƒ˘˘ Ø˘ ˘°ûe ,§˘˘ «ÙG hCG ¢û«˘˘ ˘©ŸG ™˘˘ ˘bGƒ˘˘ ˘dG ø˘˘ ˘e IQÉ˘˘ ˘àfl
Ée ¿ÉYô°S ô°ùaCG
óæY √ó≤ØJ
çóM Ée q
íàa
dÉÑdG C Ó
: ï‹ÉàdG
eC G Øæ «q ∏ª©H - oπªp cr CG
dG á∫hó÷G »JGòdG º««≤à∏d äÉMÎ≤Ã
õdG AGƒ¡H áfƒ L:h1OóY
G
¢ù°ùq –C∫hó÷G
øY œÉædG Òa oJ …òdG íjôdÉH ÉgOƒ -
h ,¢ùqØæàdG ë ìƒ∏dG Éeq CG -
ájOhC ’ G Ÿ øμ
IÒëÑdG
Á ’ IOq Ée ƒg É¡ L hô N óæY ¬Kó QÉq«J ÒKCÉàH ™aóoj ƒ¡a
πH É¡ °ù QÉHB
øe ’
áq«∏Ñ÷G .áfƒdÉÑdG dGG¬d »æëæjOhó°ùdG G
…òdG AGƒ¡d QÉ¡fC’G áq«fó©ŸG √É«ŸG SC»©«Ñ£dG AÉŸG
.´Gô°û èàæà° G
≈∏Y IOÉjR
áÑ∏°ü q dG Qó°üŸG
Á’
G °ù–CG ¿CG øμ
∑Éæg á∏FÉ°ùd d ÉÃ πH ¢ùªq∏dÉH É¡°ù q Gƒ¡dG : á∏ãeCG
‘ óL ƒJ iôNCG ájqOÉe â ©æoJh ôKCG øe É¡ ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK
,A
ádÉM .¿
.áqjRÉ¨dG 20 ºq«bCG
Éæg
FÉ©dG øe ∑
¿h ƒ
D é à∏j øe äÓ «MCG º¡°†©H
óæ Y AÉà°ûdG ‘ ´ Gó °üH ÉfÉ
àdG
à°SG ¤EG áÄaó G º¡H π°üJ Éªc ¢SCGôd
G ‘ ? ÖÑ°ùq dG
fÉμdG ∫Éª© eC’
ÜÉ°üo«a ¿ƒ ¿Gó≤a ¤EG ≈qàM Qƒ
dG
á°UÓÿG
Yƒ
ƒg Éªa .»
: áØ∏àfl á«q FÉj

õ«a ä’
∏Y á©«Ñ£dG
ÉM çÓK ≈
≤H áÑ ∏ °ü
q
‘ IOq ÉŸG óL
q dG ádÉ◊
.áÑ∏°ü
.á∏FÉ°ùdG ádÉ -
ƒJ l
G-
◊G -
◊G
.áqjRÉ¨dG ádÉ J l
dG
õ«q ªà
á∏FÉ°ùdG
☛ á˘«q ˘°SÉ˘°SC’G º˘«˘gÉ˘˘ØŸGh ±QÉ˘˘©ŸG á˘˘∏˘ ª˘ L : á˘˘ ˘ °UÓÿG
∞˘˘ qXƒ˘˘oJ »˘˘à˘ qdGh Iõ˘˘é˘ æŸG ¢ShQó˘˘dG ø˘˘e á˘˘°ü∏˘˘î˘ à˘ ˘°ùŸG
q¿CG ÚM ‘ Ö «∏≤
jRÉ¨dG
d É¡à«q ∏HÉ
àdGh ∂°ùª∏ ÉeCG .§≤a ¢ùª∏d á∏HÉb «dEG
q
.É¡d ¢Sƒ°ùfi
ôKCÉH q’EG É¡ áeƒ°SôŸG ±GógC’G ≥«≤ëàd
»àdG »¡a áq
±qô ©àdG øμÁ ’
15
»°ùØf ≈∏Y ∫ƒYq CG

¿ôq “CG
1 OóY øjô“
G á«dÉàdG áLõeC’G ∞æq °U
Gh á°ùfÉéàeo áLõeCG ¤E q RÉZ Ühô°ûe
: á°ùfÉéàeo ÒZ iôNC ûŸG ™£ ≤H äQƒZÉj -…
j -¢ ûª°
ûŸÉH ô q£©eo äQƒZÉ É˘°†«˘Ø˘dG ó˘˘æ˘ Y ô˘˘¡˘ æq ˘ dG
☛
hCG …OGƒdG AÉe -¢ûª° à˘cƒ˘c -ô˘gõ˘dG AÉ˘e -¿
˘H π˘«˘°ùZ AÉ˘e -QÉ˘ª˘K ∫É˘ ∫hÉæJ ‘ â∏ª©r ào °SG
¿ƒ˘ë˘°üd ô˘¡q ˘£˘eo ¿hó .º°SO
2 OóY øjô“
¿CG ÉgRÉ‚EÉH ™«£à°SCG áYƒæàŸG
q øjQÉªàdG øe áYƒª›
c óYCG
: »∏j É‡q Ö°SÉæjo ÉÃ äÉ
ZGôØdG πªcCGh á«dÉàq dG
dG -±
á°Uƒ≤æŸG äÉfÉ«ÑdG áHÉà
É°U -áfƒ∏ q eo IOq Ée -¿É«∏¨
dG ±QÉ©e øe âÑ°ùàcG Ée ∫Ó¨à°SG ≈∏Y »JQób º«q bCG
-Ö «°SÎ
p Y -∫ƒëμdG -Ò£≤J .OQƒdG
ôgR -¢ùfÉéàeo -ôμ
ó°üb ¥ƒ°ùdG
dG ¿ƒ∏ŸG ∫ƒëμdG -
q ‘ ´ÉÑj …ò q .......
äGQÉ¡eh º«gÉØeh
ƒg á«dõæe ä’Éª©à°SG ....... h AÉŸGh ...
øe.......... èjõe q Góª Y ±É °†o J ... ...
.á«q FÉbh ÜÉÑ°SC’ r n .. AÉe øe π°üëf -
....... AÉe ≈∏Y......
.Ò£≤àdG á£°SGƒH ... ‘ OQƒ dG AÉe ........ πqãªàj -
Úî°ùJ
«∏¨d G ó
q M ¤E G ... ... .....h AÉŸG øe èjõe
.¿É
3 OóY øjô“
G
ƒ≤æŸG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc óYC
ZGôØdG ôªq Yh á«dÉàq dG á°U
áÑ°SÉæŸG äGQÉÑ©dÉH äÉ : ád’O
äGP É¡q∏c Ò°üJ ≈àq M -
. πª©à°ùoj
.........h ......... n
.......... ÚH π°üØ∏d. π°üØd á«q ∏ªY á≤jôW í«°TÎdG -
.¢ùfÉéàŸG ÒZ èjõŸG.. ... ... .. äÉ fƒμ
q oŸG
.¢ùfÉéàoŸG ÒZ §«∏î∏d
......... .. øY
á«dõæŸG äGQÉ°ü© q dG óªà©J -
........≈∏Y ájq ô°ü©dG q ... á«q ∏ªY óYÉ°ùJ -
.Ö«°SÎ∏d á≤jôW ¬qfC’ ... π°ü a ≈∏Y ...
fƒμe...
ÒZ hCG ..... èjõŸG äÉ q o
q øe......
.πFGƒ°ùdG
34
7
á≤«Kh π¨à°SCG
AGƒ¡dG äÉfƒμe
q øY åëÑj ¬jRGƒØd
¢ShQó∏d »ª∏©dG iƒàÙÉH ≥q∏©àj ¢üf q ÖdÉb ‘ á≤«Kh
☛
äÉfƒμeq π«˘∏˘ë˘à˘H É˘¡˘æ˘e ≥˘q∏˘©˘JÉ˘e Gó˘jó–h á˘«˘ª˘∏˘©˘dG çÉ˘ë˘HC’G QÉ˘WEG ‘
: ÓFÉb É¡∏MGôe ÉØ°UGh áHôéàH ¬jRGƒØd »FÉ«ª«μdG ⁄É©dG
Iô°ûY »æKG Ióq Ÿ É¡dÉ©à°TG ≈∏Y oâ¶aÉMh ¿ôØdÉH QÉædG
,AGƒ¡dG
oâr∏©°TCG....{
»˘Nq ƒ˘J ≈˘∏˘Y ó˘YÉ˘°ùJ IQÉ˘àfl á˘∏˘Ä˘°SCÉ˘H á˘∏˘jq ò˘e ,Iõ˘˘é˘ æŸG
.Iô£≤ŸG πNGO ≥ÑFõdG ¿É«∏Z IQGôM ≈∏Y â¶aÉM å«ëH
räRn ôH ÊÉãdG «dG ‘...ô¶ædG âØ∏j Ée ßM’CG ⁄ ,∫hC’G «dG ‘
‘ ôKÉμàJ äCGóH »àdG ≥ÑFõdG í£°S ≈∏Y ƒØ£J AGôªM q
o j
q ˘à˘ dG
»˘ªq ˘ æ˘ oJh Ò¨˘˘dG ∫É˘˘ª˘ YCG á˘˘°SGQO ‘ »˘˘ª˘ ∏˘ ©˘ dG »˘˘°ûª˘
IÒ¨°U äÉqÑM
ádÉ◊G äôq ≤à°SG Égó©H ,¢ùeÉÿGh ™HGôdG «dG øe ájGóH
∫AÉ°†J AGƒ¡dG ºéM q¿CG oâ¶MÓa .QÉædG äCÉØWCG ÉgôKE
o
ºé◊Gh Oó©dG
G á∏eÉc ÉqjCG á©Ñ°S Ióq Ÿ É¡«∏Y Ée ≈∏Y
…ó≤ædG ôμØdG
äÉfƒμe
q øe ¿ƒμÃ q ≥ÑFõdG πYÉØJ øY rânéàf AGôª◊G äÉqÑ◊G q¿CG oâéàæà°SÉa ÉÑjô≤J ¢ùªÿÉH
AGƒg
≥ÑfR
.AGƒ¡dG
Iô£≤e ,≥˘Ñ˘Fõ˘dG ™˘e π˘YÉ˘Ø˘J …ò˘dG AGƒ˘¡˘dG RÉ˘Z π˘«˘∏˘ë˘à˘ dh
¢SƒbÉf
qºK É¡«∏Y oâq∏°ü– »àdG AGôª◊G äÉqÑ◊G oäòNCG
,É¡oàæîq °S h IÒ¨°U ájQƒq∏H Iô£≤e ‘ É¡oà∏NOCG
¢üq∏≤àdG ‘ CGóH äÉqÑ◊G ∂∏J ºéM q¿CG â¶MÓa
o
.PÉØædG óq M ¤EG
AGƒ¡dG øe ∞¶fCG h ≈≤fCG RÉZ ¿ƒμJ q ,AÉæKC’G ‘
... ¢ùqØæàdG AGƒg ¬qfEG ,áq«◊G äÉæFÉμdG ¢ùqØæJ ßØM ¬à
AGƒ¡∏d »∏°UC’G ºé◊G øe ¢SÉªNCG á©HQCG πqãÁ …òdGh ªq ¡e …ƒ÷G q
Iô£≤ŸG πNGO »q≤ÑàŸG AGƒ¡dG π«∏ëàHh
z. IÉ«M ¿hóH RÉZ ¬qfEG .¢ùqØæà∏d í∏°üj ’ ¬qfCG ø«ÑJ
n q
á∏Ä°SCG
? ' ¢ùqØæàdG AGƒg'' º°SG ¬jRƒØd ¬«∏Y ≥∏WCG …òdG RÉ¨dG º°SG
πNGO »q≤ÑàŸG AGƒ¡dG π«∏ëàH ¬jRGƒØd ¬«dEG π°UƒJ …òdG ƒg Ée -1
q ÊÉãdG êÉàæà°S’G ‘ ∂jCGQ ƒg Ée -2
☛
.∂dP πq∏Y ? óMGh RÉZ øe Ó©a ¿ƒμàe »≤ÑàŸG AGƒ¡dG»°ùØæH Üôq LCG
q πg : Iô£≤ŸG
»°ùª°T QÉ q£b RÉ‚EG º°ù≤dG êQÉN É¡H øμÁ áHôŒ ìGÎb’ øcQ
74
.π«∏≤H iôNC’G øe ÈcCG ÉªgGóMEG i

äÉàa øe á«ªq c hCG (ïÑ£dG óbƒe ÖfGƒ ƒ≤o
: á«dÉàdG äGóq ©ŸÉH OhõJC
q ŸG ¥QƒdG øe ÚàÑ∏Y -
q G ... ≥ªq ©àdG ójõŸ á≤«Kh hCG ô£N …q CG ¿hóHh
L ‘ óLƒj …òdG πãe) »LÉLõdG ∂∏°ù
q dG øe áØ«Ød -
.±ÉqØÿG
.§ q£ªà∏d πHÉb »μ«à°SÓH AÉ°ûZ -
.Oƒ°SCG ¥Qhh AGôZ hCG AÓW -
.Qƒq∏ÑdG øe ¢SCÉch ¢†rjƒM -
.IÒÑμdG áÑ∏©dG ´Éb ‘ (»LÉLõdG ∂∏ : »°ùª°ûdG QÉ q£≤dG õ‚CG

q °ùdG
q hCG) ±ÉqØÿG äÉàa øe á≤«bQ á≤ÑW ™°VCG -
.±ÉqØÿG äÉàØH Éª¡æ«H ÆGôØdG ƒ°ûM
CG qºK IÒÑμdG áÑ∏©dG ‘ IÒ¨°üdG áÑ∏©dG
.On ƒ°SCG ÉbQh É¡ÑfGƒL ≈∏Y ≥°üdCG hCG q πNOCG -
Oƒ°SCG AÓ£H IÒ¨°üdG áÑ∏©dG πNGO øgOC
G-
.¬Ø°üf ¤EG É◊Ée kAÉe ¢†jƒ◊G CÓeCG -
.IÒ¨°üdG
q áÑ∏©dG πNGO ¢†jƒ◊G ™°VCG -
.¢†jƒ◊G AÉe §°Sh AÉŸÉH ôqKCÉàj ’ ∞«¶
f Ö∏°U º°ùéH Óq≤ãe ¢SC
≈∏Y √óq °T ºμMCGh ør«àÑ∏©dG ¥ƒa »μ«à° o ÉμdG ™°VCG -
SÓÑdG AÉ°û¨dG §°ùHCG -
.IÒÑμdG áÑ∏©∏d »LQÉÿG ÖfÉ÷G
AÉ˘˘°û¨˘˘dG ¢ùjƒ˘˘≤˘ J ≈˘˘∏˘ Y IQOÉ˘˘b IÒÑ˘˘c
á˘˘qé˘ c ,¥ƒ˘˘a ø˘˘e ™˘˘°VCG -
.á∏HÉ≤ŸG IQƒ°üdG
q ‘ Éªc »μ«à°SÓÑdG
.¢ùª°ûdG á©q °TC’ õéæŸG RÉ¡÷ ≈q∏°ùJC: GÒ£≤àdG

»μ«à°SÓÑdG AÉ°û¨∏d »∏NGódG ¬LƒdG G ¢VôYCG -
q ≈∏Y AÉŸG øe äGô£b Qƒ¡X ßM’CG πc l
.IQƒ°üdG ‘ Éªc á∏q≤ãoŸG ¢SCÉμdG ‘ Iõ«Lh¬fÉμe
Ióq e qó©H -
§≤°ùJ-ähRC
-AÉe h πØ°SC’G ‘ ™ äÉª∏μd
G -Qƒ«∏a) ªq éààd ¬«∏Y ≥∏Mõ
á«dÉàdG G â ©°Vh
n àJ ÉgógÉ¿EG -1
.ídÉe πFÉ°S CG-RÉZ
ÒZ‘¬qfCG(ßM’
É¡fÉμe - «∏g
h ô q£≤ŸG AÉŸG øe ¬«∏Y â∏°üM ¥ ‘ ∞°ûàμà°S Ö°SÉæŸG Gh °TC
☛
.¬æY åëÑf …òdG º°ù÷G º°SG ¥QRC’Ée hòJC
G Oƒª©dGq G ,¢SCÉμdG êôNCG Ióq e ó©H -
37 .¬JÉfƒμeh
q º°ù÷G Gòg ¢üFÉ°üN ôcPCG -2 áaOÉ¡dG áq«∏°ùà∏d øcQ
... ≥ªq ©àdG ójõŸ á≤«Kh hCG
? ÉfCG øe
⁄ÉY ÉfCG -1
o °SQO ,1743 áæ°S äór dho »°ùfôa
IÒ¡°T áHôéàH âªb , AÉ«ª«μdG ºq K IÉeÉÙG â
.á∏àμdG IóMh Ò«©J ‘ â o cQÉ°T Éªc 1768 áæ°S
∂«∏©a »ª°SG áaô©e ä n OQCG ¿EG
∫hóéH IOƒLƒŸG 7 ¤EG 1 øe áªqbôŸG ±hô◊G Ö«JÎH
' ¬nfÉμe πw c''
www.doe.ca/science ÜGƒdG ™bƒÃ π°üJG
,»JÉ«M øY ójõŸG áaô©e äOQCG ¿EG -2
☛
øjhÉæ©H Ú©à°SCG
www.atm.ch.cam.ac.uk
http//atlenv.ns.doe.ca/pollution/air
www.oma.be/BIRA-IASB/project éducatif/
www.gertrude.fr
øjhÉæ©dG ¢†©H ‘ áªFÉb
www.geocities.com/Eureka/
www.ene.gov.on.ca
www.tredi.com/coin/
toit
www.doe.ca/science
www.breitling-orbiter.ch
... (Öàc ,äqÓ› ,ÜGh ™bGƒe)
whttp://cjonquiere.qc.ca/actualite/sm
75
8
4 1
á∏àμdGh ºé◊G §«ÙG ‘ IOq ÉŸG
5 2
IOq Éª∏d á«q FÉjõ«ØdG ä’É◊G á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG
3
¢VQCÓd …ƒ÷G
q ±Ó¨dG
9
§«ÙG ‘ IOÉqŸG
1
IOq ÉŸG ∞jô©J
2
á©«Ñ£dG ‘ IOq Éª∏d á«q FÉjõ«ØdG ä’É◊G
êPƒ‰ q á°Sƒ°S ΩÉªM á¡éH …hÉ£æ≤dG ≈°Sôe »¡«aÎdG AÉæ«ŸG

™ªàÛG ‘ ¬◊É°üd
q E ¿É°ùf’Gq IQó≤d »M
IOÉŸG ™jƒ£J ≈∏Y
? IOq ÉŸG »g Ée
? Éæ£«fi ‘ AÉ«°TC’G π q c IOq ÉŸG ¿ƒμJ
q πg
? É¡æe â©æ°U »àdG Oq GƒŸG ±ÓàNÉH ¿É°ùfE’G É¡∏ª©à°ùj »àdG AÉ«°TC’G ∞∏àîJ πg
? »g Éeh ,IÒãc IOq Éª∏d á«q FÉjõ«ØdG ä’É◊G πg
10
IOq ÉŸG ∞jô©J 1
ÉædƒM øe AÉ«°TC’G
∫AÉ°ùJCGh πeCÉJCG
? ‹ƒM øe AÉ«°TC’G ¤EG ±ôq ©JCG ∞«c
ßM’CG h πeCÉJCG
:áYƒæàeh
q IÒãc äGhOCG áq«ÑàμdG ‘ óLCG
á∏«£à°ùe IÉë‡ ,IÒÑc iôNCGh IÒ¨°U äÉ¶Øfi
iôNCGh áæ«àe ¥GQhCG äGP Öàc ,á©Hq ôe iôNCGh
ΩÓbCG ,Iô£Y iôNCGh ájq OÉY ájq ójôH äÉbÉ£H ,áaÉqØ°T
≈˘≤˘«˘°SƒŸG º˘«˘∏˘©˘à˘d á˘Wô˘°TCG ,á˘fƒ˘q ∏˘ e iô˘˘NCGh á˘˘jq OÉ˘˘Y
...äÉ¨∏dG º«∏©àd iôNCGh
èàæà°SCG
AÉ˘«˘°TC’É˘a ,™˘ª˘°ùdGh º˘°ûdGh ¢ùª˘∏˘dGh ô˘°üÑ˘dG ¢SGƒ˘M π˘ª˘©˘à˘°SCG ‹ƒ˘M ø˘e AÉ˘˘«˘ °TC’G õ˘˘q«˘ eC’
äGƒ°UC’ÉHh (ô¡¶ŸG) è«°ùædGhCG áëFGôdGh ¿ƒ∏dGhCG ºé◊GhCG πμ°ûdÉH É¡°†©H øY ∞∏àîJ
.É¡KóëoJ ¿CG øμÁ »àdG
IOq ÉŸG h AÉ«°TC’G
∫AÉ°ùJCGh πeq CÉJCG

? ¬q∏Xh A»°ûdG ÚH õ«q eCG ∞«c
11
ßM’CGh πeCÉJCG
q¿CG ÚM ‘ É¡fÉμe ‘ »g Éªc ÉªFGO ájÉæÑdG
Ö°ùM ô«q ¨àjh ¢ùª°ûdG ábGô°TEG ÚgQ É¡q∏X
ô°ù«àJ
q ’ å«M ΩÓ¶dG ‘ Éeq CG .QÉ¡ædG áYÉ°S
øμd ¢ùª∏dÉH É¡°ù°ù–
q øμª«a ,ájÉæÑdG ájDhQ
.ádÉ◊G ¢ùØf ≈∏Y ô¡¶J É¡JAÉ°VEG óæY
èàæà°SCG
: ¿ÉYƒf AÉ«°TC’G
πμ°T ‘ §«ÙG ‘ ∑Éægh Éæg óLGƒàe ƒg Ée É¡æe -
.ájOq ÉŸG AÉ«°TC’ÉH â
o ©æJh ∫hõJ ’ ΩÉ°ùLCG
Ühô°ûe ,AÉe ,¢SCÉc ,ÜÉàc ,ÜÉ«K ,»q °Sôc : á∏ãeCG
º˘˘ ˘ °ùL ,¿É˘˘ ˘ °ùfE’G º˘˘ ˘ ˘°ùL ,QÉ˘˘ ˘ ˘ª˘ ˘ ˘ K ,…RÉ˘˘ ˘ ˘Z
...¿Gƒ«◊G
á∏FGRh Iô«q ¨àe »gh ¢ùª∏dÉH ¬°ù°ù– q øμÁ ’ Ée É¡æeh -

.ájOq ÉŸG ÒZ AÉ«°TC’ÉH â©æoJh ,ÖÑ°ùdG ∫GhõH
.ìõb ¢Sƒb ,äƒ°üdG ,(QƒædG hCG) Aƒ°†dG ,π q ¶dG : á∏ãeCG
.AÉ«MC’Gh á°Sƒª∏ŸG AÉ«°TC’G ¿ƒμJ
q IOq ÉŸÉa ¿PEG
OGƒŸG h AÉ«°TC’G

≈∏Y Ú∏dG ¥QƒdGh ¢UÉ°Uôq dG º∏b ≈∏Y È◊G º∏b π°†Øfq GPÉŸ -
? áHÉàμdG óæY ø°ûÿG ¥QƒdG
? ∂«à°SÓÑdG øe √ÉJôØ°Th ¿ó©e øe ¢ü≤ŸG Éà°†Ñb âfÉc ƒd GPÉe -
12
Ö«LCGh ôqμaCG
Gò¡H áHÉàμdG ¿C’ ∂dPh ¢UÉ°Uôq dG º∏b ≈∏Y È◊G º∏b π°†aC q G-
q¿C’ ø°ûÿG ¥QƒdG ≈∏Y ø«q ∏dG ¥QƒdGh ádƒ¡°ùH »ëq“ ÒNC’G
.È◊G í°Tôj
q ø°ûÿG ¥QƒdG
.IOq ÉM IôØ°T ™æ°üd ∂«à°SÓÑdG í∏°üj ’ -
èàæà°SCG
.É¡æe â©æ°U »àdG hCG É¡fƒμJ
q »àdG Oq GƒŸG ±ÓàNÉH É¡ØFÉXhh AÉ«°TC’G ∞∏àîJ
á°UÓÿG
.AÉ«MCGh á°Sƒª∏e AÉ«°TCG øe ÉæH §«ëj Ée ΩÉ°ùLCGh ÉæeÉ°ùLCG ¿ƒμj

q Ée »g IOq ÉŸG -
áØ∏àfl AÉ«°TCG ™æ°üd IOq ÉŸG ¢ùØf πª©à°ùJ AÉ«°TC’G øe áÑ≤JôŸG ∞FÉXƒdG Ö°ùM -
.óMGƒdG A»°ûdG ™æ°üd IOq Ée øe ÌcCG πª©à°ùJ Éªc
13
á©«Ñ£dG ‘ IOq Éª∏d á«q FÉjõ«ØdG ä’É◊G 2
á∏FÉ°ùdG ΩÉ°ùLC’Gh áÑ∏°üdG ΩÉ°ùLC’G
ßM’CGh Üôq LCG
.É¡∏eq CÉJCGh ájq OÉe ÉeÉ°ùLCG ‹ƒM ógÉ°TCG -
.¬˘˘μ˘ ˘°ùe ∫hÉ˘˘ MCGh ô˘˘ NB’G ó˘˘ ©˘ ˘H ó˘˘ MGƒ˘˘ dG ¢ùŸCG -
: ΩÉ°ùLC’G øe ∑Éæg q¿CG ßM’CÉa
É˘˘¡˘ Ñ˘ «˘ ∏˘ ≤˘ Jh É˘˘¡˘ μ˘ °ùÃ í˘˘ª˘ °ùJ á˘˘dÉ˘˘M ‘ »˘˘g É˘˘e
É˘˘ ¡˘ ˘à˘ ˘HÓ˘˘ °U π˘˘ °†Ø˘˘ H ∂dPh ó˘˘ jó◊Gh Ö°ûÿÉ˘˘ c
.áÑ∏°üdG
q ΩÉ°ùLC’ÉH ∞ o °UƒJh
π«ëà°ùj ádÉM ‘ »g Ée ΩÉ°ùLC’G øe ∑Éægh
â©æoJh âjõdGh AÉŸÉc É¡àYƒ«e ÖÑ°ùH É¡μ°ùe
.á∏FÉ°ùdG ΩÉ°ùLC’ÉH
»JÉÑ°ùàμe ºq«bCG
.á∏FÉ°ùdG ΩÉ°ùLC’G øeh áÑ∏°üdG
q ΩÉ°ùLC’G øe iôNCG á∏ãeCG ôcPCG -
? á∏FÉ°ùdG OGƒŸG øe hCG áÑ∏°üdG
q OGƒŸG øe á«q eƒ«dG IÉ«◊G ‘ á∏ª©à°ùŸG AÉ«°TC’G ™æ°üoJ πg -
.á∏ãeC’G ¢†©H ôo cPCG
ájq RÉ¨dG ΩÉ°ùLC’G

ΩÉ˘˘°ùLC’G Oóq ˘ YCGh á˘˘∏˘ HÉ˘˘≤ŸG IQƒ˘˘°üdG ‘ ô˘˘¶˘ æ˘ dG ≥˘˘ bq OCG -
âÑq ãJCG ºq K É¡«a IOƒLƒŸG á∏FÉ°ùdG ΩÉ°ùLC’Gh áÑ∏°üdG
.iôNCG á«q FÉjõ«a ádÉM ‘ ΩÉ°ùLCG ∑Éæg â°ù«d q¿CG øe
á˘˘ Ñ˘ ˘∏˘ ˘°üdG
q ΩÉ˘˘ °ùLC’G ÒZ ∑É˘˘ ˘æ˘ ˘ g â°ù«˘˘ ˘d q¿CG ¢VÎaC’ -
ìƒ˘q∏˘dG ¥’õ˘fG ô˘˘°ùaC q G ∞˘˘«˘ μ˘ a .á˘˘∏˘ FÉ˘˘°ùdG ΩÉ˘˘°ùLC’Gh
’ »YGô°ûdG ìƒq∏dG q¿CGh Éª∏Y AÉŸG ≈∏Y »YGô°ûdG
? »μ«fÉμ«e ∑ôq ëÃ π¨à°ûj
14
ßM’CGh Üôq LCG
íàa óæY √ó≤ØJ Ée ¿ÉYô°S øμdh Éjq hôc Óμ°T òNCÉJh É«q éjQóJ ÈμJ ÉgGQCÉa áfƒdÉH ‘ ïØfCG
.…
q ƒb íjQ É¡æe êôîjh É¡àgƒa q
çóM Ée ô°ùaC q G
πH É¡°ùŸ øμÁ ’ IOq Ée ƒgh ,¢ùqØæàdG øY œÉædG ÒaõdG AGƒ¡H áfƒdÉÑdG CÓeCG ïØædG á«q ∏ª©H -
.áfƒdÉÑdG øe É¡LhôN óæY ¬KóëoJ …òdG íjôdÉH ÉgOƒLh ¢ù°ù–C q G
.´Gô°ûdG ¬d »æëæj …òdG AGƒ¡dG QÉ«q J ÒKCÉàH ™aójo ƒ¡a ìƒ∏dG Éeq CG -
èàæà°SCG
ádÉM ‘ óLƒJ iôNCG ájOq Ée ΩÉ°ùLCG ∑Éæg á∏FÉ°ùdG ΩÉ°ùLC’Gh áÑ∏°üdG
q ΩÉ°ùLC’G ≈∏Y IOÉjR
.ájq RÉ¨dG ΩÉ°ùLC’ÉH â©æoJh ôKCG øe É¡d ÉÃ πH ¢ùªq∏dÉH É¡°ù°ù–C
q G ¿CG øμÁ ’
.¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK ,AGƒ¡dG : á∏ãeCG
ÜÉ°üo«a ¿ƒfÉμdG ∫Éª©à°SG ¤EG áÄaóàdG óæY AÉà°ûdG ‘ ¿hDƒéà∏j øe äÓFÉ©dG øe ∑Éæg
ƒg Éªa .»YƒdG ¿Gó≤a ¤EG ≈àq M QƒeC’G º¡H π°üJ Éªc ¢SCGôdG ‘ ´Gó°üH ÉfÉ«MCG º¡°†©H
? ÖÑ°ùdG
q
á°UÓÿG
: áØ∏àfl á«q FÉjõ«a ä’ÉM çÓK ≈∏Y á©«Ñ£dG ‘ IOq ÉŸG óLƒJ
.áÑ∏°üdG
q ádÉ◊G -
.á∏FÉ°ùdG ádÉ◊G -
.ájq RÉ¨dG ádÉ◊G -
ΩÉ°ùLC’G q¿CG ÚM ‘ Ö«∏≤àdGh ∂°ùª∏d É¡à«q ∏HÉ≤H áÑ∏°üdG q ΩÉ°ùLC’G õ«q ªàJ
±ôq ©àdG øμÁ ’ »àdG »¡a ájq RÉ¨dG ΩÉ°ùLC’G Éeq CG .§≤a ¢ùª∏d á∏HÉb á∏FÉ°ùdG
.É¡d ¢Sƒ°ùfi ôKCÉH q’EG É¡«dEG
15
»°ùØf ≈∏Y ∫ƒYC
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
: áqjOÉe AÉ«°TCG ≈∏Y q∫óJ »àdG äÉª∏μdG á«dÉàdG πª÷G øe êôîà°SG
.íjôdG √ÉéqJG óq °V áHƒ©°üH äÉLGQq ódG ¥ÉÑ°S ‘ ¿ƒcQÉ°ûŸG π≤æàj -1
‘ áHƒ©°üH äÉJÉÑædG ¢†©H ƒªæJ , á∏ª©à°ùŸG Ióª°SC’Gh ÜGÎdG á«q Yƒf âfÉc Éª¡e -2
.OQÉÑdG ¢ù≤£dG
q äÉÑq∏©e ‘ ™æq °üŸG Ö«∏◊G ´Rq ƒjo -3
.áYƒæàe
2 OóY øjô“
ô q£°Sh AÉ«°TCG πqã“ »àdG äÉª∏μdG øY åëHG ºq K ‹GƒŸG ¢üædG áHÉàc óYCG
: …OÉe ÒZ ƒg Ée πq c ôªMC’ÉHh … q OÉe ƒg Ée π q c ¥QRC’ÉH
iƒ˘∏◊G º˘¡˘«˘∏˘Y äGóq ÷G ¢†©˘H ¥ó˘¨˘ J ,qø˘ ¡˘ «˘ dEG OÉ˘˘Ø˘ MC’G óq ˘ °ûJ »˘˘μ˘ d
.ìÉÑ°TC’G É¡dÉ£HCÉH áØ«fl äÉaGôN ΩƒædG πÑb º¡d …hôJh Ö©o∏dG º¡jó¡Jh
¿hó∏îj ’ å«M ,ΩÓ¶dG ¿ƒ∏ªàëj ’ ∫ÉØWC’G A’Dƒg íÑ°üj ,‹ÉàdÉHh
.çÉKCG øe º¡H §«ëj Éeh ¿ÉμŸG Òæj Aƒ°V OƒLƒH ’EG Ωƒæ∏d
3 OóY øjô“
äÉª∏μdG ô°†NC’ÉHh AÉ«°TCG πqã“ »àdG äÉª∏μdG ¥QRC’ÉH ô q£°Sh á«dÉàdG äGQÉÑ©dG áHÉàc óYCG
: AÉ«°TC’G ∂∏J É¡æe â©æ°U
o »àdG Oq GƒŸG πqã“ »àdG
á«μ«à°SÓH IQhQÉb -
ájójóM áqμ°S -
»Ñ°ûN ÜÉH -
.á«æ£b ÜÉ«K -
16
4 OóY øjô“
: á«dÉàdG äGQÉÑ©dG øe π
q c ‘ QƒcòŸG A»°ûdG É¡æe ™æ°üjo ¿CG øμÁ iôNCG IOq Ée ôcPCG
.¢SÉëf øe Qób -∂«à°SÓÑdG øe »q °Sôc - á«WÉ£e á∏éY
5 OóY øjô“
:á«dÉàdG äGhOC’G É¡H ™æ°üoJ ÌcCG hCG IOq ÉŸ ’Éãe ôcPCG
.¥QhR -( Óãe ¢ShDƒc ) Üô°T ÊGhCG - ( Óãe ¿ƒë°U ) πcCG ÊGhCG - Úqμ°S ¢†Ñ≤e
6 OóY øjô“
: ájq RÉZ ΩÉ°ùLCGh á∏FÉ°S ΩÉ°ùLCGh áÑ∏°U ΩÉ°ùLCG ¤EG á«dÉàdG ΩÉ°ùLC’G ∞æq °U
Ö«∏◊G - ¿hRhC’G - ≈°ü◊G -áq«Øæ◊G AÉe - ¿ÉJƒÑdG - Ò°TÉÑ£dG - AGhO Iô£b -ôqμ°S á©£b
.è∏ãdG-QÉîÑdG - OÈn dG -
7 OóY øjô“
ΩÉeCG IOƒLƒe áfÉN π
q c ‘ áeÓY ™°VƒH ∂dPh áÄWÉÿG øe áë«ë°üdG äÉMÎ≤ŸG ø«s ÑJ
.í«ë°U ìÎ≤e
: ¬qfC’ πFÉ°ùdG º°ù÷ÉH á«q Øæ◊G AÉe ∞°Uƒj -1
¬°ùŸ óæY Iô°ûÑdG πq∏Ñj -
áëFGQ ’h ¿ƒd ¬d ¢ù«d -
¬μ°ùe ádhÉfi óæY ™HÉ°UC’G ÚH ≥dõæj -
Üô°û∏d ídÉ°U ¬qfC’ -
: »©«Ñ£dG RÉ¨dG -2
á¡jôc áëFGQ hP πFÉ°S -
ôØ°UC’G ¬fƒ∏H õ«q ªàj -
Úî°ùàdGh ïÑ£∏d ¿óŸG ‘ πª©à°ùjo -
¿ÉJƒÑdG RÉZ πãe ôjQGƒb ‘ ´Rq ƒjo -
17
: ¿C’ Ö∏°U íªb ¤EGh ø«q d íªb ¤EG íª≤dG ∞æq °üjo -3
áÑ∏°üdG á«FÉjõ«ØdG ádÉ◊G ≈∏Y óLƒj …òdG ó«MƒdG íª≤dG ƒg Ö∏°üdG íª≤dG -
ø«q ∏dG íª≤dG øe á°TÉ°ûg π
q bCG Ö∏°üdG íª≤dG ¿C’ -
íª≤dG ¿CG ÚM ‘ ádƒ¡°ùH ™HÉ°UC’G ÚH âqàØàJ äÉqÑM hP øq«∏dG íª≤dG -
âàq Øàj ’ Ö∏°üdG
.Úæ°ùdGq äGô°ûY òæe ¿É°ùfE’G óæY áaƒdCÉŸG äGRÉ¨dG øe ¿ÉJƒÑdG Èà©j
áæjóŸG ‘ Éæ≤aGôj íÑ°UCÉa ¬J’Éª©à°SG äOóq ©Jh ¬©«æ°üJ Qƒ£J q ,øjõîà∏d ¬à«q ∏HÉb π°†ØÑa
.IQÉfE’Gh Úî°ùàq dGh ïÑ q£dG ‘ É°SÉ°SCG ÉfóYÉ°ù«d äÉª«q ıG ‘h ∞jôq dGh
™e ™æ°üdG q IOq Éeh ºé◊Gh πμ°ûdG q ‘ É¡°†©H øY ∞∏àîJ áYƒæàe q ôjQGƒb ‘ ¥ƒ°ùjq ƒgh
É¡d íª°ùj πμ°T ‘ áaÉqØ°T á«q μ«à°SÓH IOq Ée øe ™æ°UÉe o É¡æªa .áÑ≤JôŸG ä’Éª©à°SE’G ±ÓàNG
Éeq CG ¿ÉJƒÑdG øe π«∏≤∏d q’GE ™°ùàq J ’ IÒ¨°üdGq ôjQGƒ≤dG √òg ø q μdh Ö«÷G áYq’h πq¨°ûJ ¿CG
ºé◊G øe ájq P’ƒa ôjQGƒb ‘ ´Rq ƒoJ »¡a Úî°ùàq dGh ïÑ q£∏d πª©à°ùoJ »àqdGh á∏FÉ¡dG äÉ«ªq μdG
ä’Éª©à°SEÓd Ò¨°üdG q hCG §°SƒàŸG q ºé◊G øeh áq«dõæŸG ä’Éª©à°SE’G ¤EG áÑ°ùqædÉH π«≤qãdG
.ÉgÒZh ôFÉ°†◊Gh äÉª«q ıG ‘ á«q aô q¶dG
πªn ©à°ùoŸG ¿ÉJƒÑdG q¿CG q’EG .É¡d áëFGQ ’ h ¿ƒd ’ »àqdG äGRÉ¨dG øe ƒg ¿ÉJƒÑdG q¿CG Ωƒ∏©ŸG øe
.¬«dEG âØ«°VoCG áÑFÉ°T ÖÑ°ùH ∂dPh AGƒ¡dG ‘ ¬æe π«∏b Üôq °ùJ Éªq∏c ºq à°ûoJ á¡jôc áëFGôH õ«q ªàj
IOÉY ¢†îf
q ,∫Éª©à°SE’G øe Ióq e ó©H IQhQÉ≤dG ‘ á«q≤ÑàŸG ¿ÉJƒÑdG áq«ªq c Éq«Ñjô≤J Qóq ≤f »μdh
ógÉ°ûæa áYq’ƒ∏d áÑ°ùæq dÉH Éeq CG .áq∏≤dG ‘ AÉŸG ¬Kóëj …òqdG ∂dP ¬Ñ°ûj ÉJƒ°U ™ª°ùæa IQhQÉ≤dG
.ó©H ∂∏¡à°ùoJ ⁄ »àqdGh áfhõıG ¿ÉJƒÑdG á«ªq μd ôq ◊G í£°ùdG
q Iô°TÉÑe
ƒg Ée Qó≤H ,øμdh .¢SÉæq dG øe ójó©∏d á«q eƒ«dG IÉ«◊G ‘ ¿ÉJƒÑdG á«ªq gCG ø«q ÑàJ ,¿PEG Gòμg
øe ºéæJ ¿CG øμÁ »àqdG çQGƒμdGh QÉ£NC’G ¤EG ¬qÑæf h Ò°ûf ¿CG óq H’ ∫Éª©à°S’G π¡°Sh qº¡e
IQhQÉ≤dÉH §«ÙG AÉ°†ØdG ¤EG CÉ£N ¬Hôq °ùJ q¿CG å«M ¬©e πeÉ©àq dG ‘ áeÓ°ùdG q óYGƒb ΩGÎMG ΩóY
,≥jôMh QÉéØfG çhóM ‘ ÖÑq °ùàj ¿CG øμÁ Éªc ¥ÉæàNG ä’ÉM ‘ ÖÑq °ùj ¿CG øμÁ
.≥∏ë π
q fi ‘ IQhQÉ≤dG âfÉc GPEG á°UÉN q
.¿ÉJƒÑdG RÉZ ∫Ó¨à°SG ‘ ÖLGh Qò◊G ,Gòd
á∏Ä°SCG
.¢üædG
q ‘ ÉgôcP OQh »àqdG Oq GƒŸG Oóq Y -1
∂à˘HÉ˘LEG π˘q∏˘Y ? á˘∏˘ª˘©˘à˘°ùŸG äGQhQÉ˘≤˘dG ‘ ¿É˘Jƒ˘Ñ˘dG É˘¡˘«˘∏˘Y ó˘Lƒ˘j »˘à˘qdG á˘˘«q ˘ FÉ˘˘jõ˘˘«˘ Ø˘ dG á˘˘dÉ◊G »˘˘g É˘˘e -2
.¢üædG
q øe ä’’óà°SÉH
? IQhQÉ≤dG êQÉN ¿ÉJƒÑdG É¡«∏Y óLƒj »àqdG á«q FÉjõ«ØdG ádÉ◊G »g Ée -3
? áëFGôq dG á¡jôc IOq ÉÃ ôjQGƒ≤dG ¿ÉJƒH êõªjo GPÉŸ -4
18
á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG
3
AÉŸG QOÉ°üe
4
IÉ«◊G ‘ AÉŸG á«q ªgCG
5
á«q Ø°üàdÉH AÉŸG á÷É©e
6
Ò£≤àdÉH AÉŸG á÷É©e
7
Ühô°ûdG AÉŸG
8
(1) çƒ∏àdG
q øe AÉŸG ≈∏Y á¶aÉÙG
9
(2) çƒ∏àdG
q øe AÉŸG ≈∏Y á¶aÉÙG
¬YÉHQCG áKÓK » q£¨jh ¢VQC’G í£°S ≈∏Y á∏FÉg äÉq«ªμH AÉŸG óLƒj Úæ°ùdG ÚjÓe òæe
? ¢VQC’G ≈∏Y IÉ«◊G áeƒÁO ‘ AÉŸG QhO ƒg Ée

? ¬dÓ¨à°SG øμÁ ≈àq M èndÉ©jo ∞«c
? çƒ∏àdG
q øe ¬àjÉªM π«Ñ°S ƒg Ée
19
AÉŸG QOÉ°üe 3
Ióªq éàŸG √É«ŸGh á∏FÉ°ùdG √É«ŸG
q¿CGh AÉe ¿hóH ¢VQC’G ≈∏Y IÉ«M ’ q¿CG º∏©j π q μdG
.Ωó≤dG òæe Ó©a OƒLƒe AÉŸG
? √QOÉ°üe »g Éeh ? AÉŸG óLƒj øjCÉa
»©«Ñ£dG §«ÙG ‘ ’hCq G πeq CÉJCG ¿CG »q ∏Y ,áHÉLEÓd
.»≤FÉKh åëÑH ΩƒbCG ºK ¬«a ¢û«YCG …òdG
⁄É°S …ó«°S ó°S
èàæà°SCG
.äGÒëÑdGh QÉëÑdGh äÉ£«ÙG ¿ƒμo q J √É«ŸG -
‘ ,á˘˘ ˘jOhC’Gh QÉ˘˘ ˘¡˘ ˘ fC’G ‘ IOƒ˘˘ ˘ Lƒ˘˘ ˘ e √É˘˘ ˘ «ŸG -
.á«∏Ñ÷G äGÒëÑdGh Ohó°ùdG
ø˘WÉ˘H ‘h ∫É˘˘Ñ÷G º˘˘ª˘ b ≈˘˘∏˘ Y IOƒ˘˘Lƒ˘˘e √É˘˘«ŸG -
áq«∏ÑL IÒëH .¢VQC’G
o ªp cr CG
: ‹ÉàdG ∫hó÷G π
:1OóY ∫hó÷G -
IÒëÑdG
ájOhC’G QÉHB’G Ohó°ùdG QÉ¡fC’G á«q fó©ŸG √É«ŸG »©«Ñ£dG AÉŸG
á«q ∏Ñ÷G
Qó°üŸG
20
: 2OóY ∫hó÷G -
ÖdB’G ∫ÉÑL ºªb á«q °ùfƒàdG ácô°ûdG äÉfGõq N ¢†«HC’G ôëÑdG »Ñ£≤dG §«ÙG IOô› …OGh AÉŸG OƒLh ¿Éμe
ÉHhQhG ‘ √É«ŸG ™jRƒJh ∫Ó¨à°S’ §°SƒàŸG ‹Éª°ûdG »©«Ñ£dG
á«q FÉjõ«ØdG ádÉ◊G
AÉª∏d
AÉª∏d ájq RÉ¨dG ádÉ◊G

,(ΩÉjq CG á©°†H ) á∏jƒW Ióq e áMƒàØe í∏ŸG áÑ∏Y hCG ôμ°ùdG
q áÑ∏Y áHƒWôdG ‘ ∑Îf ÉeóæY -
? ∂dP ô°ùaC
q G ∞«c .Óq∏Ñe íÑ°UCG (í∏e hCG ôqμ°S) ÚàÑ∏©dG iƒàfi q¿CG ßMÓf
? ájq RÉZ ádÉM ≈∏Y á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG ó‚ ¿CG øμªjo ’CG ,áÑ∏°üdGh á∏FÉ°ùdG ÚàdÉ◊G ¤EG áaÉ°VE’ÉH -
ßM’CGh Üôq LCG
äÉàjÈc ¥ƒë°ùe øe Ó«∏b IÒ¨°U áÑ∏Y ‘ ™°VCG -
…OÉ˘eô˘dG ¢†«˘HC’G ¿ƒ˘∏˘dG …P »˘FÉ˘˘eÓ˘˘dG ¢SÉ˘˘ë˘ æ˘ dG
â
q °S hCG ¢ùª˘N ó˘˘©˘ H .AGƒ˘˘¡˘ ∏˘ d É˘˘°Vhô˘˘©˘ e ¬˘˘cô˘˘JCGh
.¿ƒ∏dG ¥QRCG íÑ°UCG ¥ƒë°ùŸG q¿CG ßM’CG ,äÉYÉ°S
¢ùØf øe IÒ¨°U áæØM Ön∏Yo çÓK ‘ ™°VCG ,¥QRC’G ¤EG ¿ƒ∏dG ô«q ¨J ÖÑ°S áaô©Ÿ -
øeh (1 ºbQ áÑ∏Y) ¤hC’G áæØ◊G ≈∏Y AÉŸG øe äGô£≤dG ¢†©H Öμ°SCGh ¥ƒë°ùŸG
¿CG ßM’CÉa ,(3 ºbQ áÑ∏Y) áãdÉãdG ≈∏Y ∫hÎÑdG øeh (2 ºbQ áÑ∏Y ) á«fÉãdG ≈∏Y âjõdG
.AÉe äGô£b É¡«∏Y ÉæÑμ°S »àdGh1ºbQ áÑ∏©dG ¥ƒë°ùe á«ªq μd áÑ°ùædÉH q’EG ôq«¨àj ’ ¿ƒ∏dG
3 2 1
èàæà°SCG
.»FÉeÓdG ¢SÉëædG äÉàjÈc ¥ƒë°ùŸ ¥QRC’G ¿ƒ∏dG AÉ£YEÉH √óMƒd AÉŸG ¢üàîj
q -
.AÉŸG QÉîH ≈ªq °ùj h áqjRÉ¨dG ádÉ◊G ≈∏Y ƒ÷G
q ‘ AÉŸG óLƒj -
21
IÉ«◊G ‘ AÉŸG á«q ªgCG 4
á«q FGò¨dG Oq GƒŸG ‘ AÉŸG
(... ádhGôa -¿ƒª«d -∫É≤JôH) ∫ÓZ Ò°üY hCG Éjq RÉZ ÉHhô°ûe ∫hÉæJCG ÉeóæY
? AÉe É¡©«ªL …ƒ– äÉHhô°ûŸG ∂∏J ¿CG »æ©j Gòg π¡a .AGƒJQ’ÉH ô©°TCG
ßM’CGh Üôq LCG

äÉàjÈc ¥ƒë°ùe øe IÒ¨°U áæØM É¡æe IóMGh π q c ‘ ™°VCGh IÒ¨°U Ö∏Y çÓK Ö∏LCG
: øe äGô£≤dG ¢†©H Öμ°SCG qºK ,¢SÉëædG
. 1 ºbQ áÑ∏©dG ‘ ∫É≤JÈdG Ò°üY -
.2 ºbQ áÑ∏©dG ‘ âjõq dG -
. 3 ºbQ áÑ∏©dG ‘ …RÉZ Ühô°ûe -
õÑÿG Ö
q d øe IÒ¨°U á©£b ™°VCG ,á©HGQ áÑ∏Y ‘h
.»FÉeqÓdG ¢SÉëqædG äÉàjÈc øe Ó«∏b É¡bƒa ¢TQC
q Gh
.ôqμ°S á©£b ™e á«q ∏ª©dG ¢ùØæH ΩƒbCG ,á°ùeÉN áÑ∏Y ‘h ,GÒNCGh
‘ ∂dPh ¥QRC’G ¿ƒ∏dG ¢SÉëædG äÉàjÈc ¥ƒë°ùe òNCÉj , 5h 2 ºbQ ÚàÑ∏©dG GóYÉe ‘
(4 ºbQ áÑ∏Y) õÑî∏d áÑ°ùædÉH äÉ¶◊ ó©Hh ,3h 2 ,1 ºbQ Ö∏©o ∏d áÑ°ùædÉH Ú◊G
èàæà°SCG
.AÉe …ƒ– á«FGò¨dG Oq GƒŸG Ö∏ZCGh äÉHhô°ûŸG π
q c
»JÉÑ°ùàμe º«q bCG

.É¡æe óMGh π
q c ΩÉeCG ’ hCG º©f IQÉÑY áHÉàμH á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG áë
q °U øe âÑq ãJCG
.AÉe …ƒ– πFGƒ°ùdG π q c-
.AÉe á«dó«°üdG ∫ƒëc …ƒëj ’ -
22
.AÉŸG øe ∫ÉN ¿Éæ°SC’G ¿ƒé©e -
.AÉŸG øe GÒãc πLôØ°ùdG ≈Hq ôe …ƒëj -
.AÉŸG øe á«dÉN áqaÉ÷G ¬cGƒØdG -
.AÉŸG øe ∫ÉN π°ù©dG -
á«q ◊G äÉæFÉμdG ‘ AÉŸG

? ÒÑc Êq óH ó¡L ôKEG hCG ôq ◊G ‘ ¥ô©dG »æe ÖÑq °üJ Éªq∏c ¢û£©dÉH ô©°TCG GPÉŸ -
?±ÉØ÷G óæY áàÑædG πHòJ GPÉŸ -
? áàÑædG äƒe ‘ ±ÉØ÷G ÖÑq °ùàjh ,∑Ó¡dG ¤EG ¬ÑMÉ°U ÒÑμdG ¢û£©dG ôq éj GPÉŸ -
ßM’CGh Üôq LCG

Gòg íÑ°üj ,»FÉeÓdG ¢SÉëædG äÉàjÈc ≈∏Y §≤°ùJ ¥ô©dG øe äGô£b oâ∏©L Ée GPEG -
.¿ƒ∏dG ¥QRCG ÒNC’G
n¿ƒ∏dG ¥ƒë°ùŸG òNCÉj ,Ée áàÑf ¥Qh ÚéY ≈∏Y ¢SÉëædG äÉàjÈc â°û°TQ Ée GPEG -
.áqaÉ÷G áàÑædG ‘ ¬æe áYô°S ÌcCÉH ¥QRC’G
èàæà°SCG
.äÉÑædGh ¿Gƒ«◊Gh ¿É°ùfEÓd »°SÉ°SC’G ¿ƒμŸG
q ƒg AÉŸG

.IÉ«ë∏d …
q Qhô°V AÉŸG q¿CGh AÉe …ƒëj ¿É°ùfE’G º°ùL q¿CG âÑãoJ á«ë°U IôgÉX ôcPCG
23
á°UÓÿG
: çÓãdG á«FÉjõ«ØdG ä’É◊G ≈∏Y IôaƒH á©«Ñ£dG ‘ OƒLƒe AÉŸG

øWÉH ‘h Ohó°ùdG h QÉ¡fC’G ‘h QÉëÑdGh äÉ£«ÙG ‘ πFÉ°S ¢SÉ°SC’ÉH ƒg -
...¢VQC’G
è∏K) ∫ÉÑ÷G ºªbh äÉ©ØJôŸG ¢†©H ≈∏Yh Ióªq éàŸG QÉëÑdG ‘ Ö∏°U ƒgh -
... (ó«∏Lh
.ƒ÷G
q ‘ QÉîH ƒgh -
q c ‘ OƒLƒe AÉŸG
.á«FGò¨dG Oq GƒŸG Ö∏ZCGh äÉHhô°ûŸG π
.IÉ«ë∏d ájQhô°V IOq Ée ƒg ‹ÉàdÉHh »q M øFÉc πμd »°SÉ°SC’G ¿ƒμŸG
q ƒg AÉŸG
24
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
: äGQÉÑ©dG øe Ö°SÉæe ƒg ÉÃ É¡«a IOƒLƒŸG äÉZGôØdG πªp cnCGh á«dÉàq dG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc ór YnCG
.áq«FÉŸG - ä’ƒcCÉŸG - ≥WÉæŸG - AÉŸG - Ohó°ùdG q - ¿É°ùfE’G º°ùL - è∏ãdG - á≤«ª©dG QÉHB’G
ø˘e ,É˘¡˘LÉ˘˘à˘ ë˘ j »˘˘à˘ qdG ......... äÉ˘˘«˘ ªq ˘ c ø˘˘e..........................ó˘˘«˘ Ø˘ à˘ °ùj -1
.¬ÑMÉ°U É¡dhÉæàj »àqdG äÉHhô°ûŸGh ..............
ájOhC’Gh ........... ‘ ¢Uƒ°üÿÉH πqãªàJh ,ÉfOÓH ‘ IOóq ©àe ........... OQGƒŸG -2
.áq«ë£°ùdG q QÉHB’Gh ...........................h
QGóe ≈∏Y ,IOQÉÑdG .............‘ IOƒLƒŸGh á«dÉ©dG ∫ÉÑ÷G ºªb ...........» q£¨j -3
.áæ°ùdGq
2 OóY øjô“
≈∏Y áHƒàμŸG äGQÉÑ©dG øe qÓc m º¡°S á£°SGƒH rπ°U p qºK »g Éªc á«dÉàdG äGQÉÑ©dG áHÉàc ór Yp nCG
Qn OÉ°üe πqã“ »àqdGh QÉ°ù«dG ≈∏Y áHƒàμŸG áYƒªÛG ‘ áÑ°SÉæŸG IQÉÑ©dÉH ,√k É«e πqã“ »àqdGh Úª«dG
.√É«ª∏d
áq«©«ÑW ÚY á°SQóŸG ‘ áq«Øæ◊G AÉe
ácô°ûdG ¿Gõq N OÈn dG
ÜÉë°ùdG
q »°ùfƒàdG ∫Éª°ûdG q √É«e
IOô› …OGh ôjó¨dG AÉe
¢VQC’G øWÉH Êó©e AÉe
ô£ŸG áq«©«ÑW AÉe
25
3 OóY øjô“
.É¡æe í«ë°U ìÎn ≤e π n ºq K á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc ór Yp CG
q c ΩÉeCG * ák eÓY ™r °V
: OƒLƒe AÉŸG
.á«q FGò¨dG Oq GƒŸG π
q c ‘
.πFGƒ°ùdGq π q c ‘
.áqjRÉ¨dG äÉHhô°ûŸG qπc ‘
.áqaÉ÷G ¬cGƒØdG ‘
4 OóY øjô“
∫ÉNOEG ó©H áÄWÉÿG äÉMÎ≤ŸG áHÉàc ór Yp CG ºq K á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG ‘ áë«ë°üdG
q äÉMÎ≤ŸG ø«q ÑJ
.É¡°Uƒ°üf ≈∏Y áeRÓdG äÓjó©àdG
: á©«Ñ q£dG ‘ AÉŸG
.OÈdGh è∏qãdGh QÉ£eC’G ‘ πqãªàJh áØ∏àfl á«q FÉjõ«a ä’ÉM çÓK ≈∏Y óLƒj
.¬«bÉH ‘ RÉZh Ö∏°U hCG ¬ª¶©e ‘ πFÉ°S
.¢VQC’G í£°S øe 30% q’EG » q£¨j ’
.QÉ£eC’G ∫hõf øe É«q∏c ¿ƒμàe
q
5 OóY øjô“
:á«dÉàq dG á∏ãeC’G ‘ AÉŸG É¡«∏Y óLƒj »àqdG á«q FÉjõ«ØdG ádÉ◊G ôocPCG
™«≤°üdG
q -Òaõq dG AGƒg AÉe - äÉé∏ãe - ióqædG - ójó◊G ¥ÉbQ - ÜÉÑ°†dG q - ÜÉë°ùdG q
6 OóY øjô“
.QÉîH ádÉM ≈∏Y ƒ÷G
q ‘ OƒLƒe AÉŸG q¿CG âpÑãoJ ¢û«©ŸG ™bGƒdG øe á∏ãeCG ôr cPCG
7 OóY øjô“
.Ohó°ùdG ‘ ™ªq éàJ »àdG √É«ª∏d ø«r Ø∏àfl øjr Qó°üe ôr co PoCG -1
q ôdG ‘ É¡dÓ¨à°SG ó°üb √É«ŸG ∂∏J É¡«a ™o ªs éoJ ¿É°ùfEÓd ôn NBG GRÉ‚EG ôr co PoCG -2
.…
? RÉ‚E’G ∂dP πãeh Ohó°ùdG ÜÉ«Z ádÉM ‘ √É«ŸG ∂∏J Ò°üe ƒg Ée -3
26
≈q∏°ùJCG
: á©WÉ≤àe äÉª∏c -1
áeƒ°SôŸG áμÑ°ûdG
q øe »é°ùØæÑdG …Oƒª©dG …OGƒdG ‘ á«q ØıG áª∏μdG ≈∏Y ± n ôq ©àJ »μd -
áq∏b øe ¬ªo °ùL ƒμ°ûj …òqdG ™«°Vôq dG á°UÉN
q p ôn en ádÉM øY ôÑq ©J »àdGh ¬∏Ø°SCG
É¡H ÜÉ°üjo á«q °V
: »∏j Éªc áaôs ©ŸG äÉª∏μdÉH á«q ≤aC’G ájOhC’G ôªu Yh áμÑ°ûdG q πo≤fCG ,AÉŸG
.äGQÉq«°ùdG »≤FÉ°S øY ájDhôq dG Éq«Ñ°ùf Öéë«a ìÉÑ°üdG q ‘ ÉfÉ«MCG ô¡¶j - I
.¢VQC’G ¬Lh øe á«q Ñ£≤dG ≥WÉæŸG ‘ IOƒLƒŸG √É«ª∏d áØ°U - II
.(™ª÷G á¨«°U ‘) á«q ◊G äÉæFÉμdG øe ´ƒf - III
.¢VQC’G øWÉH ‘ IOƒLƒŸG √É«ª∏d áØ°U - IV
.(™ª÷G á¨«°U ‘) áeq ÉY áØ°üH πFGƒ°ùdGh q AÉŸG ¬«a ßØëj AÉfEG - V
.AÉŸG øe π«∏≤dG …ƒëj »q ©«ÑW AGòZ - VI
? »é°ùØæÑdG Oƒª©dÉH É¡«dEG âaôq ©J »àqdG IôgÉ q¶dG ¬àÑãoJ …òqdG AÉŸG QhO ƒg Ée -
27
á«q Ø°üàdÉH AÉŸG á÷É©e 5
Ö«°SÎdÉH AÉŸG á÷É©e
QÉ¡fC’G πª– ,QÉ£eC’G øe á∏FÉg äÉ«ªq c •ƒ≤°S ôKEG -
∫ÉMhC’G É¡©e âaôL √É«e É¡«a …ôŒh ájOhC’Gh
øe ójó©dG ™e èjõe πμ°T ‘ Ohó°ùdG q ƒëf …ôéàd
øe »qJCÉàŸG á«q Øæ◊G AÉe ∫õæj ∂dP ºZQ .áHôàq dG ´GƒfCG
? á÷É©ŸG âq“ ∞«c .É«aÉ°U Ohó°ùdG ∂∏J
∑Éæg ¬cÎjh ÒÑc ¢VƒM ‘ ÚLôŸG ∞jô°üJ ¤EG ¿ƒàjõq dG Iô°ü©e ÖMÉ°U CÉé∏j GPÉŸ -
? ¬æe ¢üq∏îàj ¿CG πÑb á∏jƒW IÎØd
ßM’CGh ÜôLCG
áHôJh πeQ
1 OóY áHôŒ
πeôq dG øe É£«∏N ¬«dEG ∞«°VCG ºq K AÉŸG øe á«ªq c ¢SCÉc ‘ Ö
o μ°SCG -
.∑Gôfi á£°SGƒH π q μdG §q∏NCGh á≤jó◊G áHôJh
AÉe ÚH õ««ªàdG ™«£à°SCG πg iQCGh ¬«∏Y â∏°ü– q …òdG èjõŸG oπqeCÉJCG -
.ßM’CG Ée π q c πéq °SCGh ¬JÉfƒμe
q ∞∏àîeo
Ée qπc ¤EG AÉæKC’G ‘ o¬ÑàfCGh (¿Éà≤«bO hCG á≤«bO) øeõq dG øe ágOôd ƒg Éªc èjõŸG o∑ôJCG -
.√ô¡¶e ‘ äGô«q ¨J øe çóëj
.É¡JÉ«°UÉNh
q ¬JÉ≤ÑW OóY øe âÑq ãJCGh á«q FÉ¡ædG ¬àdÉM ≈∏Y èjõŸG ∞ o °UCG -
2 OóY áHôŒ
.áq«Øæ◊G AÉe øe Ó«∏b QÉÑàNG »r nHƒÑfCG ‘ Öμ°SCG -
¢†NC
q Gh âjõq ˘dG ø˘˘e Ó˘˘«˘ ∏˘ b ÊÉ˘˘qã˘ dG ‘h ∫ƒ˘˘ë˘ μ˘ dG ø˘˘e Ó˘˘«˘ ∏˘ b ∫hCq ’G Üƒ˘˘Ñ˘ fC’G ‘ ó˘˘jRCG -
.ÚéjõŸG
28
π°üëj Ée ™HÉJCG AÉæKC’G ‘ .âbƒdG ¢†©Ñd Éª¡ocôJCGh πeÉ◊G ¤EG ÚHƒÑfC’G ™L p QCoG -
.¿QÉbCGh ø«r éjõª∏d
.á≤ÑW øe ÌcCG øe ¿Éfƒμàe
q Éªg r¿GE âqÑãJCGh ÚéjõŸG øe qπμd áq«FÉ¡ædG ádÉ◊G ógÉ°TCG -
âjRh AÉe âjRh AÉe ∫ƒëch AÉe ∫ƒëch AÉe

¢†ÿG
q ó©H Iô°TÉÑe ¢†ÿG
q πÑb ¢†ÿG
q ó©H Iô°TÉÑe ¢†ÿG
q πÑb
èàæà°SCG
.¢ùfÉéàŸG ÒZ èjõŸGh ¢ùfÉéàŸG èjõŸG : ¿ÉYƒf áLõeC’G -
.¬JÉfƒμe
q øe ÚæKG ÚH ¥ôq ØJ ¿CG IOôq ÛG Ú©∏d øμÁ ’ …òdG §«∏ÿG ƒg ¢ùfÉéàŸG èjõŸG -
Ö«∏◊Gh AÉŸG ,∫ƒëμdGh AÉŸG : á∏ãeCG
πbC’G ≈∏Y ÚæKG ÚH ¥ôq ØJ ¿CG IOôq ÛG Ú©∏d øμÁ …òdG §«∏ÿG ƒg ¢ùfÉéàŸGÒZ èjõŸG -
.¬JÉfƒμe
q øe
.§ØædGh AÉŸG ,âjõq dGh AÉŸG ,πMƒdGh AÉŸG : á∏ãeCG
.êõr ª∏d ¿ÓHÉb ø«r ∏FÉ°ùdG q¿EG ∫ƒ≤f m ¢ùfÉéàe èjõe ≈∏Y ø«r Ø∏àfl Ú∏FÉ°S øe Éæ∏°üM Ée GPEG -
ô©b ‘ π≤KC’G á≤Ñ£dG Ö°SôJ o âbƒdG ¢†©Ñd ƒg Éªc ¢ùfÉéàe ÒZ É£«∏N ÉæcôJ GPEG -
hCG ¢ùfÉéàŸG ÒZ èjõŸG äÉfƒμe q ÚH É¡H π°üØf »àdG á≤jô£dG √òg ≈ªq °ùJ .¢SCÉμdG
.Ö«°SôJ á«q ∏ªY É¡æe ¢†©ÑdG
.É«aÉ°U kAÉe ôμp Y AÉe øe êôîà°ùf ¿CG øμªoj Ö«°SÎdÉH -
,Ò÷ÉH AÉŸG ,´Éæ©ædG ≥«MôH AÉŸG ,§Øæq dÉH AÉŸG ,Ö«∏◊ÉH AÉŸG ê
n õp eo GPEG -
? áLõeC’G ∂∏J øe óMGh π q c ´ƒf ≈∏Y ±ôq ©JC’ π©aG ¿CG »s ∏Y Öéj GPÉe
29
í«°TÎdÉH AÉŸG á÷É©e
…ƒëj èjõŸG ¿Éc GPEG ±É°U AÉe ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G Éæd øªn °†J ’ É¡qfEG qºK áÄ«£H Ö«°SÎdG áq«∏ªY
.√ÒZh ¢û≤dÉc
q AÉŸG øe ∞
q NG ÉeÉ°ùLCG
? ±É°U AÉe ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d ø o ª°VCGh ´ o ô°SCG iôNCG ál ≤jôW GkPEG ∑Éæg ¢ù«dCG
ßM’CGh Üôq LCG

hCG ™ n£pb øe ±É°U ∫É≤JôH Ò°üY ≈∏Y π n °üMCG »μd -
í°Tôe
q
í«°TôJ ábQh ¬«a §°ùHCGh É©ªb ô°†MCG ,Ö q q∏dG päÉàa
Öμ°SCG ºK πHÉ≤ŸG º°Sôq dG ‘ øq«Ñe ƒg Éªc râ∏°üo q a
.Ò°ü©dG ¢SCn Éc ,m∑Gôfi ÈYh IODƒJh ∞£∏H ¬«a
‘ »àëàq dG ¢SCÉμdG ‘ Ò°ü©dG äGô£b §bÉ°ùJ ™HÉJCG -
.ÒNC’G
í«°TQ í°Tôe ±ôq ©JCGh ¬à«q Yƒf øe âÑq ãJCGh á«q ∏ª©dG èàn æe ¥hòJC
q G-
.í«°TÎdG ábQh ≈∏Y »≤H Ée ≈∏Y
èàæà°SCG
ÒZ èjõŸ áÑ∏°üdG
q á≤Ñ£dG øY á∏FÉ°ùdG
q á≤Ñ£dG π°üØf ¿CG øμÁ Ö«°SÎdG ≈∏Y IOÉjR -
.í«°TÎdÉH ¢ùfÉéàe
.Éëk «°TQ ≈ªq °ùjo m±É°U π
l FÉ°S í«°TÎdG á«q ∏ªY œÉf -

ô°ùaC
q Gh (á«q ∏ª©dG ógÉ°TCG hCG) »FÉHô¡c RÉ¡L á£°SGƒH Iƒ¡b ô°†MC
q G
.á≤jô£dG ∂∏àH Iƒ¡≤dG OGóYEG πMGôe qπc
30
¢SÉcQE’G
?í«°Tôàq ∏d AÉéàd’G ¿hO É«k aÉ°U ∫É≤JôH Ò°üY É¡H ô°†MC
q G ¿CG øμÁ iôNCG á≤jôW ∑Éæg ¢ù«dCG
óqcCÉJCGh åëHBG
IQOÉb »g »àdG ∂∏J ≈∏Y õqcQCGh ∫É≤JÈdG äGQÉ°üYq ∫ƒM åëÑH ΩƒbCG
q c øe m±É°U m Ò°üY p Ëó≤Jh kIô°TÉÑe Ö
.äÉàa π q q∏dG π
q c RGôaEG ≈∏Y
èàæà°SBG
.Ö«°SôqàdG ‘ πqé©j q‹ƒbÉ°T Qƒfi ∫ƒM ™jô°S ¿GQhO ‘ ¢ùfÉéàe ÒZ m èjõe oÖrë°Sn
.É°SÉcQE
k G á≤jô£dG √òg ≈ªq °ùoJ
»JÉÑ°ùàμe º«q bBG

ÜÉ«qãdG ∞«ØŒ ≈∏Y É¡JQób ô°ùaC
q Gh á«q dB’G ádÉ°ù¨dG
q ∫ƒM åëÑH ΩƒbCG
.ádƒ°ù¨ŸG
á°UÓÿG
.Gôk μp Y hóÑj ¢ùfÉéàŸG ÒZ èjõŸG q¿CG ÚM ‘ É«aÉ°U ¢ùfÉéàŸG èjõŸG hóÑj

.á°ùfÉéàe ák LõeCG É¡°†©H ™e ¿ƒμou J êõª∏d á∏HÉ≤dG πFGƒ°ùdG
q π q c
äÉfƒμeq π°üa ≈∏Y óYÉ°ùJ ál «q ∏ªY ¥l ôo oW ¢SÉcQE’Gh í«°Tôàq dGh Ö«°SÎdG
.á°ùfÉéàŸG ÒZ áLõeC’G
.√É«ŸG á«Ø°üàd í«°TÎdGh Ö«°SÎdG πªn ©à°ùjo
31
Ò£≤àdÉH AÉŸG á÷É©e 6
ƒ∏◊G AÉŸG
≈≤Ñj å«M ,èjõŸG äÉfƒμ
q eo π
q c ÚH π°üØf ¿CG í«°Tôàq dG h Ö«°SÎdG »àn «q ∏ª©H øμÁ ’ ¬qfCG ÉÃ
? ¬à«∏– ¤EG π«Ñ°ùdG
q ∞«μa ,É◊Ée ídÉŸG AÉŸG í«°TQ
ßM’CGh Üôq LCG
OÈ π˘˘HÉ˘˘≤ŸG π˘˘μ˘ °ûdG
q eo q ≈˘˘∏˘ ˘Y Ωƒ˘˘ °SôŸG Ö«˘˘ cÎdÉ˘˘ H Ωƒ˘˘ bCG -
¿Éqî°S (¿õ˘˘æ˘ H ó˘˘bƒ˘˘e hCG) ¥QhO ¿É˘˘î
AÉe
ídÉe ¥QhO q ˘ ˘°S ø˘˘ e ¿ƒ˘q ˘ μ˘ ˘àŸGh
,¢SCÉch OÈq eh m¥QhOh
IQÉ£≤dG
,¥Qhóq dG ‘ ídÉŸG AÉŸG Öμ°SCG -
,≈∏Ø°ùdG ¬àëàa â– ¢SCÉμdG ™°VCGh ¥Qhóq dG ¥ƒa OÈq ŸG ÖqcQCG -
,øî°ùj AÉŸG ∑ôJCGh (óbƒŸGhCG) ¿Éî q °ùdG πq¨°TCG -
‘ OÈs ŸG AÉŸG äGô£b §bÉ°ùJ π«∏b ó©H ógÉ°TCÉa OÈq ŸG πq¨°TCG ¿É«∏¨dG ‘ AÉŸG CGóÑj ÉeóæY -
,¢SCÉμdG
,¥QhódG ¬jƒëj …òdG AÉŸG π q c ôîq Ñàj ¿CG ¤EG Úî°ùàdG π°UGhCG -
¢SCÉμdG ‘ É¡«∏Y â∏°üM »àdG AÉŸG á«ªq c ¿ƒd øeh ¥QhódG ô©b ‘ »≤H É‡q âÑq ãJCG -
.É¡bhòJC
q Gh
èàæà°SCG
.Ò£≤àdÉH ¢ùfÉéàŸG πFÉ°ùdG
q èjõŸG äÉfƒμe
q ¢†©H ÚH π°üØdG øμªjo -
.kIQÉ£b Ò£≤àdG è
o àn æe πFÉ°ùdG
q ≈ªq °ùjo -
.á◊Ée ÒZ lAÉe ídÉŸG AÉŸG IQÉ£b -

? GPÉŸ ? ôëÑdG AÉe IQÉ£b øY áq«Øæ◊G AÉe IQÉ£b ∞∏àîJ πg
32
»q ≤ædG AÉŸG
AÉŸG ‘ ≥Ñj ⁄ πg âÑq ãJCG ¿CG ‹ »≤H Ò£≤àdÉH AÉŸG øY í∏ŸG π°üa ¤EG â∏°UƒJ q ¿CG ó©H
.IOôq éoŸG Ú©dÉH áq«Fôe ÒZ iôNCG läÉÑFÉ°T ƒ∏◊Gh ‘É°üdG
q
ßM’CGh åëHCG
AÉe hCG ôgõq dG AÉe Ò£≤J ∫ƒM åëÑH ΩƒbCG -
.iôNCG äÉJÉÑf hCG OQƒdG
Gòg º©W øe âqÑãJCG áq«còdG ¬àëFGQ ≈∏Y IOÉjR -
.ô£p ©dG AÉŸG
èàæà°SCG
.IóMGh IOq Ée øe ¿ƒμàj
q »q ≤ædG º°ù÷G -
¢ù«d ‹Éàq dÉHh É¡°†©H øY èjõŸG äÉfƒμ
q eo π
q c π°üa ¤EG Éªk àM Ò£≤àdG á«q ∏ªY …Oq DƒJ ’ -
.É«q ≤f ô q£≤e AÉe π
t c
: CÉ£ÿG øe ÜGƒ°üdG ø«q ÑJCGh á«dÉàq dG äÉfÉ«ÑdG CGôbCG
.¬d áëFGQ ’h ¿ƒd ’ ¢ùfÉéàe èjõe »≤æq dG AÉŸG -
.á◊Ée ÒZ ¬JQÉ£ob q¿C’ »q ≤f á«q Øæ◊G AÉe -
.m±É°U lAÉe »q ≤ædG AÉŸG -
á°UÓÿG
èjõŸG äÉfƒμ q eo π°üa ‘ í«°TÎdGh Ö«°SÎdG »r àn «q ∏ªY ™e Ò£≤àdG á«q ∏ªY πeÉμàJ
.É¡°†©H øY
≈∏Y ø«r «q ≤f Úª°ùL øe §«∏N ƒg ,¢ùfÉéàe ÒZ hCG É°ùfÉéàe ¿Éc AGƒ°S ,èjõŸG
.πq bC’G
.É«q ≤f Éªk °ùL ≈ªq °ùjo IóMGh IOq Ée øe ¿ƒμà
q eo á©«Ñ£dG ‘ º°ùL π q c
.∂dòc ôm s£≤oe Am Ée tπc ¢ù«d røμdh ,»x ≤f lAÉe ídÉŸG AÉŸG IQÉ£ob
33
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
: á°ùfÉéàeo ÒZ iôNCGh á°ùfÉéàeo áLõeCG ¤EG á«dÉàq dG áLõeC’G ∞æq °U
ô¡æq dG hCG …OGƒdG AÉe -¢ûª°ûŸÉH ô q£©eo äQƒZÉj -¢ûª°ûŸG ™£≤H äQƒZÉj -…RÉZ Ühô°ûe
‘ â∏ª©r ào °SG ¿ƒë°üd ô¡q £eo ¿hóH π«°ùZ AÉe -QÉªK ∫Éàcƒc -ôgõdG AÉe -¿É°†«ØdG óæY
.º°SO ΩÉ©W ∫hÉæJ
2 OóY øjô“
: »∏j É‡q Ö°SÉæjo ÉÃ äÉZGôØdG πªcCGh á«dÉàq dG á°Uƒ≤æŸG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc óYCG
ôgR -¢ùfÉéàoe -ôμp Y -∫ƒëμdG -Ò£≤J -Ö«°SÎdG -±É°U -áfƒ∏ q oe IOq Ée -¿É«∏¨dG
.OQƒdG
øe.......... èjõe ƒg á«q dõæe ä’Éª©à°SG ó°üb ¥ƒ°ùdG q ‘ ´ÉÑj …òdG ¿ƒ∏ŸG q ∫ƒëμdG -
.á«q FÉbh ÜÉÑ°SC’ Góªr Yn ±É°†oJ ............. h AÉŸGh ..........
.Ò£≤àdG á£°SGƒH .......... AÉe ≈∏Y........ AÉe øe π°üëf -
.¿É«∏¨dG óq M ¤EG...........h AÉŸG øe èjõe Úî°ùJ ‘ OQƒdG AÉe ........ πqãªàj -
3 OóY øjô“
äGP É¡q∏c Ò°üJ ≈àq M áÑ°SÉæŸG äGQÉÑ©dÉH äÉZGôØdG ôªq Yh á«dÉàq dG á°Uƒ≤æŸG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc óYCG
: ád’O
.¢ùfÉéàŸG ÒZ èjõŸG............ ÚH π°üØ∏d..........h .......... πªn ©à°ùjo -
.¢ùfÉéàoŸG ÒZ §«∏î∏d ........... øY........ äÉfƒμo q ŸG π°üØd á«q ∏ªY á≤jôW í«°TÎdG -
.Ö«°SÎ∏d á≤jôW ¬qfC’........≈∏Y ájq ô°ü©dG á«q dõæŸG äGQÉ°ü©dG
q óªà©J -
.πFGƒ°ùdG
q øe...... ÒZ hCG ..... èjõŸG äÉfƒμ q eo ...... π°üa ≈∏Y ...... á«q ∏ªY óYÉ°ùJ -
34
4 OóY øjô“
.É¡æe í«ë°U ìÎn ≤e qπc ΩÉeCG * ák eÓY r™°V n qºK á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc ór Yp CG
.ø«r æKG ø«r fƒμ
q eo øe ÌcCG iƒàMG GPEG ¢ùfÉéàeo ÒZ èjõŸG íÑ°üjo -
.í«°TÎdG á«q ∏ªY ¬éàæJ »q ≤f º°ùL í«°Tôq dG -
.Ò£≤J á«q ∏ªY ¤EG ¢ùfÉéàe èjõe π q c ™n °†î
r of ¿CG øμÁ -
.á«aÉ°U πFGƒ°S í«°TôdGh IQÉ£o≤dG -
5 OóY øjô“
* áeÓY ™°VƒH í«ë°U QÉ«N π
q c Oóq M ºq K IOóq ©àoŸG äGQÉ«ÿG äGP á«dÉàq dG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc óYCG
: á∏HÉ≤ŸG áfÉÿG ‘
: `d í«°TÎdG í∏°üj -1
.¢†©ÑdG É¡°†©H øY ¢ùfÉéàŸG èjõŸG äÉfƒμ q eo π°üa -
.¢†©ÑdG É¡°†©H øY ¢ùfÉéàoe ÒZ èjõe qπc äÉfƒμe q π°üa -
.áLõeC’G ¢†©Ñd áÑ∏°üdG äÉfƒμo q ŸG øY á∏FÉ°ùdG
q äÉfƒμo q ŸG π°üa -
.¢ùfÉéàeo ÒZ èjõŸ á∏FÉ°ùdG q äÉfƒμo q ŸG øe äÉfƒμo q ŸG π q c π°üa -
AÉŸG á«Ø°üJ -2
:≈∏Y ∫ƒëμdÉH êhõªŸG ídÉŸG AÉŸG Ò£≤àH π°üëf
»q ≤f AÉe -
.¢ùfÉéàe πFÉ°S èjõe -
.∫ƒëμdG øe ∫ÉN AÉe -
Ò£≤àdGh í«°TÎdGh Ö«°SÎdG -3
.áLõeC’G äÉfƒμ q oe ¢†©H π°üØd áØ∏àfl ¥ôW -
.á°ùfÉéàŸG áLõeC’G ÚH õ««ªà∏d πª©à°ùJ äÉ«q ∏ªY -
.èjõŸG Úî°ùJ É¡q∏c Öq∏£àJ äÉ«q ∏ªY -
.∫hó÷G AÉe øe »q ≤ædG AÉŸG êGôîà°SG ‘ á∏eÉμàeo ÜQÉŒ -
35
6 OóY øjô“
.IÉØ°üŸG øe áØ∏àfl ÉaÉæ°UCG ó‚ IQÉ«q °ùdG QÉ«Z ´É£b øe
.Éª¡æe óMGh πq c QhO ø«q Hh ø«r æKG ø«r dÉãe ôcPCG
7 OóY øjô“
hCG áq«æjô¨dG ∫ÉeôdG π°ùöJ ÜGÎdG øe ÖgòdG •É≤àd’
Ö°ü◊Gh ≈°ü◊Gh ICÉª◊ÉH áLhõ‡ ∫ÉeQ) á«q ª«ª£dG
áæ«àe á©°üb ‘ (AÉe ∫hóL ¿Ó«°S AGôq L øe âªcGôJ
≈ªq °ùoJ πμ°ûdG áWhôfl IOÉY (... á«q Ñ°ûN hCG ájq ójóM)
.Èàq dG ∫ƒ°ür pe
á∏°UGƒàoe áØ°üH AÉŸG Öμ°S ‘ π°ù¨dG áq«∏ªY πqãªàJ
∂dPh ∫ƒ°üŸp G ‘ áYƒ°VƒŸG ájq ÈàdG ∫ÉeôdG á«q ªq c ≈∏Y
∫ƒM ¿GQhO ácôM ‘ ∫ƒ°üŸG π©L ™e …RGƒàdÉH
.¬°ùØf
: á∏Ä°SCG
∫ƒ°üŸG ‘ ¬«∏Y π°üëf …òdG èjõŸG ∞æ°U ø«q H -1
ƒg ¿EG ójóëàH …Èàq dG πeôdG ≈∏Y AÉŸG Ö
q °U óæY
? ¢ùfÉéàe ÒZ hCG ¢ùfÉéàe
øe Èàq dG •É≤àd’ Éæg Ióªà©ŸG á≤jô£dG q¿CG âÑKCG -2
? ¢SÉcQE’ÉH á÷É©e »g πeôdG
36
»°ùØæH Üôq LCG
»°ùª°T QÉ q£b RÉ‚EG

q G
.π«∏≤H iôNC’G øe ÈcCG ÉªgGóMEG iƒ≤oq ŸG ¥QƒdG øe ÚàÑ∏Y -
äÉàa øe á«ªq c hCG (ïÑ£dG óbƒe ÖfGƒL ‘ óLƒj …òdG πãe) »q LÉLõdG ∂∏°ùdG øe áØ«Ød -
.±ÉqØÿG
.§ q£ªà∏d πHÉb »μ«à°SÓH AÉ°ûZ -
.Oƒ°SCG ¥Qhh AGôZ hCG AÓW -
.Qƒq∏ÑdG øe ¢SCÉch ¢†jr ƒM -
: »°ùª°ûdG QÉ q£≤dG õ‚CG

.IÒÑμdG áÑ∏©dG ´Éb ‘ (»LÉLõq dG ∂∏°ùdG q hCG) ±ÉqØÿG äÉàa øe á≤«bQ á≤ÑW ™°VCG -
.±ÉqØÿG äÉàØH Éª¡æ«H ÆGôØdG ƒ°ûMCG ºq K IÒÑμdG áÑ∏©dG ‘ IÒ¨°üdG q áÑ∏©dG πNOCG -
.On ƒ°SCG ÉbQh É¡ÑfGƒL ≈∏Y ≥°üdCG hCG Oƒ°SCG AÓ£H IÒ¨°üdG áÑ∏©dG πNGO øgOCG -
.¬Ø°üf ¤EG É◊Ée Ak Ée ¢†jƒ◊G CÓeCG -
.IÒ¨°üdG
q áÑ∏©dG πNGO ¢†jƒ◊G ™°VCG -
.¢†jƒ◊G AÉe §°Sh AÉŸÉH ôqKCÉàj ’ ∞«¶f Ö∏°U º°ùéH Óq≤ãoe ¢SCÉμdG ™°VCG -
á˘Ñ˘∏˘©˘∏˘d »˘LQÉÿG ÖfÉ÷G ≈˘∏˘Y √óq ˘°T º˘μ˘MCGh ø˘«r ˘à˘Ñ˘∏˘©˘dG ¥ƒ˘a »˘μ˘«˘à˘°SÓ˘Ñ˘dG AÉ˘°û¨˘dG §˘°ùHCG -
.IÒÑμdG
AÉ˘˘°û¨˘˘dG ¢ùjƒ˘˘≤˘ J ≈˘˘∏˘ Y IQOÉ˘˘b IÒÑ˘˘c á˘˘é
q ˘ c ,¥ƒ˘˘a ø˘˘e ™˘˘°VCG -
q ‘ Éªc »μ«à°SÓÑdG
: Ò£≤àdG
.¢ùª°ûdG á©q °TC’ õéæŸG RÉ¡÷G ¢VôYCG -
»μ«à°SÓÑdG AÉ°û¨∏d »∏NGóq dG ¬LƒdG ≈∏Y AÉŸG øe äGô£b Qƒ¡X ßM’CG Iõ«Lh Ióq e ó©H -
.IQƒ°üdG ‘ Éªc á∏q≤ãoŸG ¢SCÉμdG ‘ §≤°ùJh πØ°SC’G ‘ ™ªq éààd ¬«∏Y ≥∏MõàJ ÉgógÉ°TCGh
.ídÉe ÒZ ¬qfCG ßM’CGh ô q£≤ŸG AÉŸG øe ¬«∏Y â∏°üM Ée ¥hòJC
q G ,¢SCÉμdG êôNCG Ióq e ó©H -
37
Ühô°ûdG AÉŸG 7
Ühô°ûdG AÉŸG äÉØ°UGƒe

.¬d áëFGQ ’h n¿ƒd ’ m±É°U π l FÉ°S Ühô°ûdG AÉŸG -
? Üô°û∏d í
l dÉ°U äÉØ°UGƒŸG ∂∏àH AÉe πq c q¿CG »æ©j πg -
? »q ≤f º°ùL Ühô°ûdG AÉŸG πg -
óqcCÉJCGh åëHCG
.Êó©e AÉe IQhQÉb ≈∏Y á≤°ü∏ŸG ábÉ£ÑdG ≈∏Y Öàoc Ée CGôbCG -
AÉe) Üô°û∏d á◊É°üdG √É«ŸG äÉ«Yƒf ∫ƒM åëÑH ΩƒbCG -
¿CG Öéj »àdG äÉØ°UGƒŸG øYh (...áÑq∏©ŸG √É«ŸG ,á«q Øæ◊G
.á«ë
q °U √k É«e ¿ƒμJ ≈àq M É¡d Ö«éà°ùJ
èàæà°SCG
.»q ≤ædG AÉŸÉH ¢ù«d ¬æq μdh m±É°U Al Ée Ühô°ûdG AÉŸG -
¢†©H øe ák ∏«∏b mäÉ«ªq c Ühô°ûdG AÉŸG …ƒëj -
äÉ˘˘jÒà˘˘μ˘ Ñ˘ dG ø˘˘e √ƒ˘q ˘∏˘ N ™˘˘e á˘˘«q ˘ ˘fó˘˘ ©ŸG ìÓ˘˘ eC’G
.ÉgÒZh äÉ°ShÒØdGh

:ÅWÉÿG øe í«ë°üdG É¡«a ø«q ÑJCGh á«dÉàq dG äÉfÉ«ÑdG CGôbCG
.Ühô°ûdG AÉŸG ‘ òÑq ëeo ójó◊G IOq Ée OƒLh -
.Üô°û∏d ídÉ°U á«q ØæM AÉe π q c-
.É¡«a IOƒLƒŸG ìÓeC’ÉH Üô°û∏d á◊É°U iôNCG øY áq«fó©e √É«e ∞∏àîJ -
.Üô°û∏d ídÉ°U ô£ŸG AÉe -
38
á«q ©«Ñ£dG ¿ƒ«©dGh Ohó°ùdG √É«e á÷É©e
?Üô°û∏d
q AÉŸG á«q MÓ°U øe ≥q≤–CG ¿CG ‹ ∞«c -
? É©e qπμdÉH ΩCG áëFGôq dÉH ΩCG ¥GòŸÉH hCG qº°ûdÉH πg
»μd í«°TÎdÉH hCG Ö«°SÎdÉH á«Ø°üàdG »ØμJ πg -
? ÉHhô°T Ohó°ùdG ‘ ¿hõıG AÉŸG íÑ°üj
¿ƒ˘«˘©˘dG ø˘e á˘≤˘qaó˘àoŸG Iƒ˘∏◊G √É˘«ŸG è˘dÉ˘©˘ oJ ∞˘˘«˘ c -
(áLÉH) π«YÉª°SG …ó«°ùH AÉe ¿GqõN ? Üô°û∏d á◊É°U íÑ°üoJ »μd á«q ©«Ñ£dG
óqcCÉJCGh åëHCG
º«¶æàH ∂dPh ÊGó«e åëHh »≤FÉKh åëÑH ΩƒbCG -
∫Ó˘¨˘à˘°S’ á˘«q ˘æ˘Wƒ˘dG á˘cô˘°û∏˘d õ˘˘cô˘˘e Üô˘˘bCG ¤EG IQÉ˘˘jR
É¡dÓ¨à°SG ó°üb á©ªs éoŸG √É«ŸG ¬«a èndÉ©oJ √É«ŸG ™jRƒJh
™°†îj »àdG á÷É©ŸG πMGôe π q c ¤EG ± o ôq ©JCGh Üô°û∏d
á q£fih Ö«°SÎ∏d ¿É°VƒM
.Üô°û∏d É◊É°U íÑ°üj ≈àq M ∑Éæg ¿hõıG AÉŸG É¡«dEG
IOô› …OGh ≈∏Y qï°V
áqî°†e ∫ÉMhCG
áμÑ°T ƒëf
™jRƒàdG
¿hRhC’ÉH Ò¡£àdG á∏Hô¨dG
§«°ûædG ºëØdÉH í«°TÎdG Ö«°SÎdGh
∫ÉaÉL AÉÃ Ò¡£àdG πeqôdÉH í«°TÎdG
39
èàæà°SCG
: πMGôe ≈∏Y ºq àJ á≤«bO á÷É©Ÿ ™°†îj ¿CG óq H ’ ÉHhô°T »©«Ñ£dG AÉŸG í n Ñ°üjo »μd
2 mm ¤EG 0,5 mm øe Égô£b ìhGÎJ ¿ƒ«Y äGP π«HGôZ π°†ØH : á∏Hô¨dG -
.á≤q∏©oŸG äÉÄjõo÷Gh áªFÉ©dG ΩÉ°ùLC’G øe óq °ùdG o AÉe hG …OGƒdG AÉe ≈qØ°üoj
,Éaóq æeo ≈ªq °ùoJ ( Óãe Ωƒ«æª«d’G äÉàjÈc ) AÉª∏d ±É°†oJ IOq Ée π°†ØH : Ö«°SÎdGh ±ót æàq dG -
∞FGóæq dG π≤ãàa ,AÉŸG ‘ á≤dÉY ∫GõJ ’ »àdGh á«q fGhô¨dG ÖFGƒ°ûdG É¡H ≥∏©J ∞FGóf ¿ƒμàJ q
.Å£ÑH πHn ôöŸG AÉŸG ¬«dEG ôq e …òdG ÒÑμdG ¢Vƒ◊G ô©b ‘ Ö°SôJh
ºq àj ,á«q≤ÑàoŸG äÉÄjõ÷G πch Ö°SôJ ⁄ »àdG ∞FGóæq dG øe AÉŸG ≈qØ°üj »μd : í«°TÎdG -
: Úà∏Môe ≈∏Y ¬ë«°TôJ
( 150 cm ¤EG 80 cm øe ∂ªr °S) o ºYÉæq dG πeôq dG øe ¢Tôa ÈY : πeôq dÉH í«°TÎdG
.ºé◊G IÒ¨°Uh áÑ∏°U ÖFGƒ°T øe ≈q≤ÑJ É‡q AÉŸG ¢üq∏îàj
π
q c øe É«dÉNh É«aÉ°U AÉŸG ôq Áo ºëØdG øe í°Tôo q ŸG Gòg π°†ØH : §«°ûqædG ºëØdÉH í«°TÎdG
.ájq ô¡éŸp G ÖFGƒ°ûdG
Ò¡£àdG -
(äÉHhôμ«e -äÉ°ShÒa) º«KGô÷G øe πeôq dÉH í°TôŸG s AÉŸG Ò¡£àd : ¿hRhC’ÉH Ò¡£àdG
¿hRhC’G RÉZ ¬«a tåÑn jo ádƒÑ≤nŸG ÒZ äÉbGònŸGh á«q≤ÑàoŸG íFGhôq dG ≈∏Y AÉ°†≤∏d hCG
ºëØdÉH í«°TÎdG ≥Ñ°ùj Ò¡£àdG Gòg q¿CG É©ÑW º¡Øjo : á¶MÓe
á∏«∏b äÉ«ªq c áaÉ°VEÉH ∂dPh É«q FÉ¡f AÉŸG É¡H ô¡s £jo á∏Môe ôNBG »g : ∫ÉaÉL AÉÃ Ò¡£àdG
™jRƒàdG äGƒæb …qò¨j …òdG »FÉ¡ædG ¿Gõq ÿG ‘ ΩÉ¶àfÉHh ∫ÉaÉL AÉe øe á°ShQóeh
.¿Gõq ÿG øe êôN Éªc Üô°û∏d q É◊É°U ∂∏¡à°ùoŸG á«q ØæM ¤EG π°üj ≈àq M

π
q ˘μ˘d á˘«q ˘©˘«˘Ñ˘ q£˘dG ¿ƒ˘«˘©˘dG ø˘e á˘≤˘qaó˘àoŸG Iƒ˘∏◊G √É˘«ŸG ™˘°†î˘J π˘g
á◊É°U Ò°üJ ≈àq M Ohó°ùdG q É¡d ™°†îJ »àdG á÷É©ŸG πMGôe
? Üô°û∏d
.É¡æY AÉæ¨à°SE’G ™≤j »àdG πMGôŸG øe âÑq ãJCG ,∂dP ÒZ ¿Éc ¿EG
40
ôëÑdG AÉe á÷É©e
Aƒé∏dG ºq àj »Hô©dG è«∏ÿG ¿Gó∏H ‘ ∫É◊G ƒg Éªc á∏«∏b á◊ÉŸGÒZ á«q FÉŸG OQGƒŸG âfÉc GPEG -
? ∂dP ∞«c .ôëÑdG AÉe á«∏– ¤EG
óqcÉC JCGh åëHCG

¤EG ´ƒ˘˘Lôq ˘ dÉ˘˘H »˘˘≤˘ FÉ˘˘ Kh åë˘˘ Ñ˘ ˘H Ωƒ˘˘ bCG
á˘μ˘Ñ˘ °T ,á˘˘«q ˘ Ä˘ «˘ Ñ˘ dG äÉ˘˘«˘ ©˘ ª÷G ,á˘˘Ñ˘ àn ˘ μnŸG
....â«fÎf’G
»Hô©dG è«∏ÿG ‘ ôëÑdG AÉe á«∏ëàd πª©e
èàæà°SCG
.êÉLoCG AÉe …q CG hCG ôëÑdG AÉe á«∏ëàH Ühô°ûdG AÉŸG ≈∏Y π°üëf ¿CG øμÁ -
.¢Sƒμ©ŸG í°VÉæàdÉHhCG Ò¡£àdÉH πeÉ©ŸG ‘ á«∏ëàdG ºq àJ -
.ín ∏ŸG í°Tôu jo ’ AÉ°ûZÈY AÉŸG ôjô“ ‘ ¢Sƒμ©ŸG í°VÉæàdG πqãªàj -
ÌcCG èàæào d ⁄É©dG AÉëfCG ∞∏àîeo ‘ Iõqcôe √É«ŸG á«∏ëàd IóMh 12500 õgÉæj Ée ∑Éæg : á¶MÓe
.óMGƒdG Ωƒ«dG ‘ ƒ∏◊G AÉŸG øe Ö©q μe Îe ¿ƒ«∏e 20 øe
? GPÉŸ ? √Ò£≤J Oôq éÃ ÉHhô°T ôëÑdG AÉe íÑ°üj πg
á°UÓÿG
.ÉHhô°T ¢ù«d »q ≤ædG AÉŸG

Ωƒjõ«fÉŸGh Ωƒ«°ù∏μdG ìÓeCG »gh áq«fó©ŸG ìÓeC’G ¢†©H n Ühô°ûdG AÉŸG …ƒëj
... äÉàjÈμdGh Ωƒ«°SÉJƒÑdGh ΩƒjOƒ°üdGh Qƒ∏μdGh
.É¡à«ªq c ô«q ¨àHh É¡jƒëj »àdG ìÓeC’G ´ƒf ô«q ¨àH Üô°û∏d
q ídÉ°üdGq AÉŸG á«Yƒf ô«q ¨àJ
.Ò¡£J á«q ∏ª©d Üô°û∏d ¬dÓ¨à°SG OGôjo »©«ÑW AÉe π
q c ™°†îj
41
(1) çƒ∏àdG
q øe AÉŸG ≈∏Y á¶aÉÙG 8
ÉgôWÉflh áKƒ∏ŸG
q √É«ŸG
? ÉfÉ«MCG ≥WÉæŸG ¢†©H ‘ äÉ©≤æà°ùŸG ≈ªq M hCG óÑμdG ÜÉ¡àdG ¢VôÃ äÉHÉ°UE’G ÖÑ°S Ée -
áæ«Ø°S øe §ØædG Üôq °ùJ Éªq∏c ΩÓYE’G πFÉ°Sh É¡∏≤æJ »àdG ´õØdG äÉë«°U ∂∏J π
q c GPÉŸ -
? ôëÑdG ¢VôY ‘
óqcCÉJCGh åëHCG
: ‹GƒŸG ¢üædG CGôbCG -
»Ñ∏°S ôKCG …q CG ∂dP øY ºéæj ød ¬qfCG qøÄª£e ƒgh ßqØ– ¿hóH AÉŸG ∂∏¡à°ùj ¿É°ùfE’G ¿Éc
ájÉªM ≈∏Y IQOÉb âfÉc á©«Ñ£dG q¿C’ ∫ÉªàM’G Gòg πãe ‘ GóHCG ôqμØj ’ πH ,§«ÙG ≈∏Y
äOóq ©Jh ô¶◊G ‘ á°UÉN q IÉ«◊G Qƒ£àHq äÉ«£©ŸG äô«q ¨J óbh Ωƒ«dG Éeq CG .É¡°ùØæH É¡°ùØf
áq«eƒ«dG ¬JÉ«M ‘ áq«FÉ«ª«μdG OGƒŸG øe ÒãμdG ∫Éª©à°S’ øWGƒŸG É¡«a CÉé∏j »àdG á£°ûfC’G
ÉædÓ¨à°SG ¥ôW ‘ ô¶ædG IOÉYEG É©«ªL Éæ«∏Y ÖLhh ÉLôM ™°VƒdG QÉ°U á°ù°SDƒŸG ‘h
.¢VQC’G øWÉH ‘h á©«Ñ£dG ‘ »FÉŸG ¿hõîª∏d
äÉLÉë∏d ÉYÉÑ°TEG ¬LQÉNh ∫õæŸG ‘ AÉŸG ∂∏¡à°ùj
äÉ q£fi ‘ πª©à°ùjh ¿É°ùfEÓd á«q eƒ«dGh á«ë q °üdG
¢†©H äÉeõ∏à°ùe »°†à≤J Éªc ,IQGõ¨H äGQÉq«°ùdG
π
q c øe ¢üq∏îàdG ºq àjh ,A»°ûdG ¢ùØf äÉYÉæ°üdG q
áKƒ∏ŸG
q á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG øe á∏FÉ¡dG äÉ«ªq μdG ∂∏J
∂dPh ,≥˘˘ ˘WÉ˘˘ ˘æŸG ¢†©˘˘ ˘H ‘ á˘˘ ˘Ø˘ ˘ ∏˘ ˘ àfl äGRGô˘˘ ˘ aEÉ˘ ˘ ˘H
ôëÑdG í£°S ≈∏Y §ØædG äÉq≤à°ûoe øe AGOƒ°S á©≤H hCG ¢Vô¨∏d äôØM o á«q ë£°S QÉHBG ‘ Éeq EG É¡Øjô°üàH
ÚàdÉ◊G Éà∏c ‘ ,QÉ¡fC’Gh ájOhC’G ƒëf …QÉ› ‘
¢VGôeC’G øe ójó©dG »°ûØJ q ¤EG ¬cÓ¡à°SG …Oq Dƒ«a … q ô∏d hCG Üô°û∏d ídÉ°U ÒZ AÉŸG íÑ°üj
...GÒdƒμdGh äÉ©≤æà°ùŸG ≈ªq Mh óÑμdG ÜÉ¡àdÉc
42
≈°†≤jo h QÉé°TC’Gh ô°†ÿG ihGóJh Ióª°SC’ÉH ¢VQC’G ËOCG Ö°üî q jo å«M áMÓØdG ‘ Éeq CG
‘ ≥ª©dG ‘ OGƒŸG ∂∏J Üôq °ùàJ PEG ,IóMGh áo é«àædG äGó«ÑŸÉH á«q ∏«Ø£dG ÜÉ°ûYC’G ≈∏Y
.áq«ë£°ùdG IóFÉŸGh ájOhC’Gh QÉ¡fC’G çƒ∏àa
q ô£ŸG AÉÃ hCG …ôq dG AÉe ¿Ó«°ùH ÜGÎdG
’ Éªc ,á«q FGƒ°û©dG äÉÑq °üŸG ‘ áªcGÎŸG áÑ∏°üdG äÉjÉØædG ≈°ùæf ’ ∂dòc äÉKƒ∏ŸGq øeh
ô°ûàæJ IõØ∏àdG á°TÉ°T ≈∏Y ÉgGôfh É¡æY ™ª°ùf »àdG ¬JÉq≤à°ûeh §ØædG IôcGòdG øY Ö«¨j
∂∏àd á∏bÉæq dG øØ°ù∏d á«q °VôY çOGƒM ÖÑ°ùH ôëÑdG AÉe í£°S ≈∏Y AGOƒ°S ÉYÉ≤H ¿ƒμJhq
ƒ‰
q ÜGô£°VÉH ¥ÉªYC’G ‘ ¿RGƒàdG π q àî«a ídÉŸG AÉŸG ôqμ©àjh ÅWGƒ°ûdG ï°ùààa IOq ÉŸG
... áqjôëÑdG äÉæFÉμdG ∞∏àfl
: ¢üædG
q πq ¨à°SCG
q qædG øe êôîà°SCG -1
:¢ü
,AÉª∏d áKƒ∏ŸG
q ä’Éª©à°SE’G -
,ä’Éª©à°SE’G ∂∏J ‘ AÉª∏d áKƒ∏ŸG q Oq GƒŸG -
.çƒ∏àdG
q ôWÉfl -
q æq dG øe É¡°UÓîà°SG øμÁ »àqdG IÈ©dG »g Ée -2
? ¢ü
èàæà°SCG
:¿É°ùfEÓd IOóq ©àe á£°ûfCG øY œÉf AÉŸG çƒ∏J q
,á«q ©«Ñ q£dG ¬JÉLÉM ¬«∏Y É¡à°Vôa á«q eƒj á£°ûfCG -

.ájOÉ°üàbG iôNCGh á«q YÉæ°U á£°ûfCG -
.á«q FÉ«ª«c OGƒe ¢SÉ°SC’ÉH »g áKƒ∏ŸG
q OGƒŸG
.É¡æWÉH ‘ hCG ¢VQC’G í£°S ≈∏Y AGƒ°S »FÉŸG Éæfhõfl çƒ∏J q ‘ áKƒ∏ŸG
q √É«ŸG ÖÑq °ùàJ

.AÉª∏d áKƒ∏ŸG
q á«q dõæŸG ä’Éª©à°SE’G øe á∏ãeCG áKÓK ôcPCG
43
q øe AÉŸG ≈∏Y á¶aÉÙG 9
(2) çƒ∏àdG
áKƒ∏ŸG
q √É«ŸG á÷É©e
.IÒãc äÉLÉ«àM’G q¿CG ÚM ‘ á∏«∏b ÉfOÓH ‘ á«FÉŸG OQGƒŸG -
? »FÉŸG Éæfhõfl ≈∏Y á¶aÉëª∏d GkPEG π«Ñ°ùdG
q Ée
? ¿óŸG Üôb õqcôJ GPÉŸ ?Ò¡£àq dG äÉ q£fi GPÉŸ -
? É¡dÉª©à°SG ä’É›h Ò¡£àq dG äÉ q£fi äÉéàæe »gÉe ?π¨à°ûJ ∞«c
óqcCÉJCGh åëHCG
á q£fi ÜôbC’ áª q¶æe IQÉjR ‘ ácQÉ°ûŸÉH ∂dPh ,ÊGó«e åëÑHh »≤FÉKh åëÑH ΩƒbCG
.á∏ª©à°ùoŸG √É«ŸG É¡«dEG ™°†îJ »àdG á÷É©ŸG πMGôe π
q c ¤EG ±
o ôq ©JCG ≈àq M Éæà°SQóe øe Ò¡£J
√É«e
á∏ª©à°ùe 2
1 πeôdG ádGREG äƒjõdG ádGREG
≈°ü◊Gh Ωƒë°ûdGh 3
õLÉM
∂Ñ°ûe
πeQ ICÉª◊G
√É«e á«q dhCq ’G
Iô¡q £e 5 4
ôëÑdG ƒëf
ICÉª◊G
IOÉYE’ hCG
ájq ƒfÉqãdG
∫Ó¨à°S’G
6
hCG Ö°üŸG ƒëf

áHÎdG Ö«°üîàd
áq«Lƒdƒ«ÑdG á÷É©ŸG 4 áÑ∏°üdG

q ΩÉ°ùLC’G õéM 1
…ƒfÉqãdG Ö«°SÎdG 5 äƒjõdGh πeôdG ádGREG 2
ICÉª◊G ∞«ØŒ 6 ‹hCq ’G Ö«°SÎdG 3
44
èàæà°SCG
≈∏Y ≈sØ°üoJh Ò¡£àq dG á q£fi ‘ á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG ™ªs éoJ ,çƒ∏ q àq dG øe á©«Ñ q£dG ‘ AÉŸG ájÉª◊
: πMGôe á°ùªN
.á«aÉ q£dG ΩÉ°ùLC’G øe h ºé◊G IÒÑc áÑ∏°üdG q ΩÉ°ùLC’G øe ¢üq∏îàdG -1
á«aÉ q£dG Ωƒë°ûdGh q äƒjõq dG ádGREG ºq K ÒÑc ¢VƒM ‘ Ö«°Sôàq dÉH ≈°ü◊G h πeôq dG ádGREG -2
.AÉŸG í£°S ≈∏Y
ºcGÎJh ¢Vƒ◊G ´Éb ¤EG á≤dÉ©dG äÉÄjõ÷G ∫õæJ á«q ∏ª©dG √ò¡H :‹hCq ’G Ö«°Sôàq dG -3
.á«q dhCq G ICÉªn M
n ≈ªq °ùJ ICÉªn M n ¿ƒμàd q
: á«q Lƒdƒ«ÑdG á÷É©ŸG -4
á˘˘ q«˘ ˘æ˘ ˘Zh IGƒ˘q ˘ ¡˘ ˘e á˘˘ °†jô˘˘ Y ¢VGƒ˘˘ MCG ¤EG á˘˘ q«˘ ˘dhCq ’G ICÉ˘ ˘ªn ◊G ø˘˘ e á˘˘ dƒ˘˘ ˘°üØŸG √É˘˘ ˘«ŸG ôq “
.äÉKƒ∏ŸG r øe ójó©dG ≈∏Y AÉ°†≤dG øe IÒNC’G √òg øqμªààa ,äÉjÒàμÑdÉH
: …ƒfÉqãdG Ö«°Sôàq dG -5
.äÉjÒàμÑdG ôKÉμJ AGôq L øe áfƒμàŸG q ICÉª◊G Ö«°SôJ ‘ áq«∏ª©dG √òg πqãªàJ
∂dPh ,ô£N … q CG ¿hóH É¡æe ¢üq∏îàf ¿CG øμÁ Iô¡s £e √É«e ≈∏Y π°üëàf q Gòμg
.äÉYGQõdG ¢†©H … q ôd É¡dÓ¨à°SÉH hCG ôëÑdG ‘ É¡Øjô°üàH
: 1 á¶MÓe
äÉØ°SƒØdG øe ¢üq∏îàq dG ∂dòc øμeCG GPEG
‘ ¬˘˘ H ∫ƒ˘˘ ª˘ ˘©˘ ˘e ƒ˘˘ g É˘˘ ª˘ ˘c) äGÎ«˘˘ æ˘ ˘dGh
≈n≤∏oJ (ÉfOÓH ‘ áãjó◊G Ò¡£àdG äÉ q£fi
á˘˘ ˘ jOhC’Gh Ohó˘˘ ˘ °ùdG q ‘ Iô˘˘ ˘ ¡q ˘ ˘ ˘£ŸG √É˘˘ ˘ «ŸG
≈˘∏˘ Y Ió˘˘LGƒ˘˘àŸG OQGƒŸG ≈˘˘∏˘ Y ®É˘˘Ø˘ ë˘ ∏˘ d
ájò¨J IOÉYE’ QÉHB’G ‘ hCG ¢VQC’G í£°S
.¢VQC’G øWÉH ‘ á«q FÉŸG äÉ≤Ñ q£dG
ICÉª◊G á÷É©e : 2 á¶MÓe
É¡H √É«ŸG áÑ°ùf π«∏≤J) É¡Ø«Øéàd IÒÑc ¢VGƒMCG ‘ áqjƒfÉqãdG ICÉªn ◊Gh áq«dhCq ’G ICÉªn ◊G ™ªs éoJ
∫Éª©à°SEÓd á◊É°U íÑ°üJ ≈àq M É¡à«ÑãJh ÉgÒªîàdh ( 5 % ≈àq Mh10 % ¤EG 99 % øe ôq ªàd
.¢Vô¨∏d CÉ«q ¡oJ äÉÑq °üe ‘ OÉeQ ¤EG É¡∏jƒëàH É¡æe ¢üq∏îàq ∏d hCG áHôàq ∏d Ö°üfl s OÉª°ùc
45
øe áμÑ°ûdG ¢ùØf ‘ QÉ£eC’G √É«eh á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG ∞jô°üJ áæjóŸG ‘ ºq àj ’ GPÉŸ -
?äGƒæ≤dG
? ô°†ÿG …
q ôd áMÓØdG ‘ Iô¡q £ŸG √É«ŸG ∫Ó¨à°SÉH IOÉY íªn °ùjo ’ GPÉŸ -
á°UÓÿG
: óqcCÉàe ôl eCG ó°TÎH

q ∑Ó¡à°SE’G ,»FÉŸG Éæfhõfl ≈∏Y á¶aÉëª∏d
.¬dÉª©à°SEG ‘ OÉ°üàbE’G øe óq H ’ -
.çƒ∏ q àq dG øe óq ◊G ≈∏Y πª©dG Éæ«∏Y -
.πª©dG ¿Éμe ‘h ∫õæŸG ‘ ¿É°ùfEÓd IOóq ©àe á£°ûfCG øY œÉf AÉŸG çƒ∏J q
¬ØFÉXh øe Òn ãμdG √ó≤p ØoJ Ö n FGƒ°ûH ôqμ©àj »©«ÑW AÉe π t c ÉKƒ∏e q Ak Ée ≈ªq °ùj
.áq«JÉ«◊G
:¤EG Ò¡£J á q£fi ‘ á©ªq ÛG √É«ŸG ™°†îJ
.á≤dÉ©dG Oq GƒŸG π°üa ‘ πqãªàJ á«q dhCG á÷É©e -
π˘°†Ø˘H AÉŸG ‘ á˘˘dƒ˘˘∏fi äÉ˘˘Kƒ˘q ˘∏˘ e ≈˘˘∏˘ Y AÉ˘˘°†≤˘˘dG ‘ π˘˘qã˘ ª˘ à˘ J á˘˘qjƒ˘˘fÉ˘˘K á÷É˘˘©˘ e -
.á«q Lƒdƒ«H á÷É©e á÷É©ŸG √òg ≈ªq °ùJ ∂dòd .äÉjÒàμÑdG
46
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
: √É«ª∏d áæμªeo äÉØ°U á«dÉàq dG äGQÉÑ©dG
-IPƒÑæe -IÉ«ë∏d ájq Qhô°V -IÒ£N - áfƒ∏ q eo -IôμY -áëFGQ ¿hóH -¥GòŸG Iƒ∏M -á«aÉ°U
.áKƒ∏
q oe -áHƒ∏£e
.á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG õ«q ªoJ á«fÉK áYƒª› ¤EGh áHhô°ûdG √É«ŸG õ«q ªoJ áYƒª› ¤EG É¡Øæq °U
2 OóY øjô“
.É¡æe í«ë°U ìÎn ≤e qπc ΩÉeCG * áeÓY r™°V n qºK á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc ór Yp CG
.Üô°û∏d ídÉ°U ôjó¨dG AÉe -
.Ühô°T AÉe ¤EG ôëÑdG AÉe ∫ƒë q oj ¿CG øμªoj -
.AÉŸG ‘ áÑq ëà°ùŸG ìÓeC’G øe äGÎ«ædG í∏e -
.Ò¡£J áq«∏ªY ¤EG ™°†îj ¿CG óq H ’ ÉHhô°T ‘É°üdG
q AÉŸG íÑ°üoj »μd -
.çƒ∏àdG
q ‘ ÖÑq °ùàj á÷É©e … q CG ¿hóH …OGƒdG ‘ Iô°TÉÑe á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG ∞jô°üJ -
.Ò¡£J á q£fi ‘ É¡à÷É©e ó©H Üô°û∏d á◊É°U ÉªàM á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG íÑ°üoJ -
3 OóY øjô“
: »∏j Éq‡ Ö°SÉæoj ÉÃ äÉZGôØdG πªcCGh á«dÉqàdG á°Uƒ≤æŸG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc óYCG
-»≤æq dG - á«q ©«Ñ£dG √É«ŸG -Ò¡£J -‘É°üdG q - á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG - ájÉªM - á÷É©ŸG - ìÓeC’G
.Ühô°ûdG
.áÑ°SÉæŸG......... â©°†N GPEG Üô°û∏d á◊É°U ........ Ò°üJ -
≈˘∏˘Y ó˘˘YÉ˘˘°ùj á˘˘©˘ «˘ Ñ˘ £˘ dG ‘ É˘˘¡˘ Ø˘ jô˘˘°üJ π˘˘Ñ˘ b............. π
q ˘ c ........ ≈˘˘∏˘ Y ¢Uô◊G -
.çƒ∏àdG
q øe á«q FÉŸG OQGƒŸG ............
.á«q fó©ŸG.......... ¢†©H øeh ........ AÉŸG øe ¢ùfÉéàe èjõe .......... AÉŸG -
47
4 OóY øjô“
≈àq M áÑ°SÉæŸG äÉª∏μdG hCG äGQÉÑ©dÉH äÉZGôØdG πªcCGh á«dÉàq dG á°Uƒ≤æŸG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc óYCG
: ád’O äGP É¡q∏c Ò°üJ
É¡jƒëj »àdG á«q fó©ŸG ìÓeC’G ............ ô«q ¨àH Ühô°ûdG AÉŸG ........... ô«q ¨àJ -1
.¬«a É¡Ñ°ùf ..........h
»g Ée ∑Éægh Ühô°ûdG AÉŸG ‘ áæ«q ©eo Ö°ùæH áÑq ëà°ùeo »g Ée ......... øe ∑Éæg -2
.Góq L IÒ¨°U .......`H IOƒLƒe âfÉc ƒdh ∂∏¡à°ùŸG áqë°U ≈∏Y .........
¢Vôq ˘©˘j.........h QÉ˘˘HB’Gh........h QÉ˘˘¡˘ fC’G ‘ á÷É˘˘©˘ e ¿hó˘˘H.......... ∞˘˘jô˘˘°üJ -3
.É¡æWÉH ‘ hCG ......... ≈∏Y AGƒ°S çƒ∏à∏d q »FÉŸG ¿hõıG
5 OóY øjô“
áeÓY ™°VƒH í«ë°U QÉ«N qπc Oóq M qºK IOóq ©àŸG äGQÉ«ÿG äGP á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc ór Yp CG
: áÑ°SÉàŸG áfÉÿG ‘ *
: äƒjõdGh πeôdG ádGREG -1
.Ühô°ûdG AÉŸG Ò°†– πMGôe øe á∏Môe -
.á∏ª©à°ùŸG √É«ª∏d á«q Lƒdƒ«ÑdG á÷É©ŸG á∏Môe ≥Ñ°ùJ -
.ähRC’ÉH Ò¡£àdG á∏Môe ≥Ñ°ùJ -
.á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG Ò¡£J ‘ á«q ∏ªY ôNBG »g -
: ¿hRhC’ÉH Ò¡£àdG -2
.Ühô°ûdG AÉŸG Ò°†– óæY §«°ûæq dG ºëØdÉH í«°TÎdG ¢Vƒ©J q ¿CG øμÁ á«q ∏ªY -
.á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG á÷É©eo ‘ ájq Qhô°V á«q ∏ªY -
.á«q ©«Ñ£dG √É«ŸG ‘ IOƒLƒŸG º«KGô÷G ≈∏Y »°†≤j -
.πeôdÉH í°TôŸG
q »©«Ñ£dG AÉŸG ‘ IOƒLƒŸG áqjô¡ÛG ÖFGƒ°ûdG ≈∏Y »°†≤j -
: ôëÑdG AÉe á«∏– -3
.Ühô°ûdG AÉŸG ÒaƒJ ‘ óYÉ°ùoJ -
.É©e ¢Sƒμ©ŸG í°VÉæàdÉHh Ò¡£àdÉH πeÉ©ŸG ‘ ºq àJ -
.Ò£≤àdÉH ΩÉ«≤dG ä’É◊G qπc ‘ Öq∏£àJ -
48
6 OóY øjô“
ä’Éª©à°SG ó°üb QÉ£eC’G √É«e ™«ªéàd äÉfGõq îH ∫RÉæŸG õ«¡Œ ÉfOÓH ‘ áÑ«q £dG äGOÉ©dG øe
ó°üb É¡∏«∏– áqë°üdG ßØM IQGOEG øe ÖdÉ£f Üô°û∏d É¡dÓ¨à°SG áq«fÉμeEG øe âqÑãqà∏d .áYƒæàe
.áë
q °üdÉH Iôq °†ŸG ÖFGƒ°ûdG
q π q c øe Égƒ∏N
q øe óqcCÉàdG
? ÖFGƒ°ûdG ∂∏J á©«ÑW »g Ée -1
ÖMÉ°U É¡H Ωƒ≤j ¿CG Öéj »àdG á£«°ùÑdG á÷É©oŸG »g Ée ,ÖFGƒ°ûdG ∂∏J ÜÉ«Z IQƒ°U ‘ -2
? Üô°û∏d Ó©a É◊É°U ¿hõıG ô£ŸG AÉe ¿ƒμj ≈àq M ¬°ùØæH ∫õæŸG
á÷É©oŸG ±ô°üdG √É«e ∫Ó¨à°SG
,∑Ó¡à°S’G ‘ OÉ°üàb’G ¤EG ƒYóJ äÉYÉ£≤dG ™«ªL ‘ √É«ŸG ≈∏Y Ö∏£dG IOÉjR ¿EG
OQGƒŸG IOƒL ≈∏Y n®ÉØ◊G π©éj á«q FGƒ°ûY ¥ô£H á«©«ÑW òn aÉæe ‘ á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG ∞ o jô°üJh
√É«e á÷É©Ÿ äÉ q£ÙG øe ójó©dG âKpóMoCG ∂dòd .ÉjQhô°V GôeCG çƒ∏àdG ôWÉfl øe á«FÉŸG
.áMƒ∏ŸG øe A»°ûH á¶Øàfi ä’É◊G π q c ‘ ≈≤ÑJ √É«ŸG √òg q¿CG q’GE ,±ô°üdG
∂∏¡à°ùe ºq gCG »MÓØdG ´É£≤dG Èà©jo ,∂dP ºZQ
√É˘˘«ŸG ∂∏˘˘J π˘˘ qμ˘ ˘°ûJh .á˘˘ é˘ ˘ndÉ˘˘ ©ŸG ±ô˘˘ °üdG √É˘˘ «Ÿ
…
q ô˘˘ d GQó˘˘ °üe ÚMqÓ˘ ˘Ø˘ ˘dG ¢†©˘˘ H ¤EG á˘˘ ˘Ñ˘ ˘ °ùæ˘˘ ˘dÉ˘˘ ˘H
¬˘Ñ˘°T ≥˘WÉ˘˘æŸGh QÉ˘˘é˘ °TC’É˘˘H á˘˘YhQõŸG äÉ˘˘MÉ˘˘°ùŸG
ô°†ÿGh ∫ƒ≤ÑdG … q ôd πªn ©àn °ùoJ ’ É¡qfCG q’EG á∏MÉ≤dG
øe áMƒ∏ª∏d á«°SÉ°ùM ÌcCG äÉYGQõdG √òg q¿C’
¿É÷ƒ°U Ö©∏e ô˘WÉıG ≈˘∏˘Y IOÉ˘˘jR CÓ˘ μ˘ dGh iÈμ˘˘dG äÉ˘˘YGQõ˘˘dG
.√É«ŸG ∂∏àH É¡jq Q IQƒ°U ‘ É¡cÓ¡à°SG øe ôq éæJ »àdG á«ë q °üdG
É¡dÉª©à°SG q¿CG q’EG ¿É÷ƒ°üdG
q ÖYÓe … q Q ‘ á÷É©oŸG ±ô°üdG √É«e Ωóîà°ùoJ ∂dP ≈∏Y IOÉjR
√òg ¬∏ª– ¿CG øμÁ Ée ÖÑ°ùH GOhófi ≈≤Ñj ájq ó∏ÑdG ≥WÉæŸG ‘ áKóÙG äÉgõàæŸGh ≥FGó◊G … q ôd
.É¡à÷É©eo ºZQ áë q °üdG ≈∏Y ôWÉfl øe á∏ª©à°ùŸG √É«ŸG
πc ójhõàH q’EG ä’ÉÛG qπc ‘ Éæμ‡ á÷É©oŸG ±ô°üdG √É«e ∫Éª©à°SG íÑ°üj ød ‹ÉqàdÉHh
.á≤«bO á«q ∏«ªμJ á÷É©eo ¥ô£H Ò¡£àdG äÉ q£fi
áÑ«æY ø°ùë∏Hh »bRôdG IõFÉah …Òà©dG á«bGôd ôjô≤J øY
¢ùfƒJ ‘ ±ô°üdG √É«e ΩGóîà°SG IOÉYEG ∫ƒM
49
á∏Ä°SCG
q AÉŸG ∑Ó¡à°SG IQhô°V ¬H q∫óà°ùj Ée ¢üædG ‘ åëHG -1
.ó°TÎH
.áéndÉ©oŸG ±ô°üdG √É«e äÉeGóîà°SG Oóq Y -2
? áéndÉ©oŸG ±ô°üdG √É«Ã É¡qjQ qºàj ÉeóæY ô°†ÿG ƒ‰q ≈∏Y óYÉ°ùoj ’ …òdG Ée -3
? ∫ƒÑ≤e ÒZ á÷É©oŸG ±ô°üdG √É«Ã ô°†ÿG … q Q π©éj …òdG ÊÉãdG ÖÑ°ùdG ƒg Ée -4

»©«ÑW AÉe á÷É©Ÿ Iôq¨°üeo á q£fi
øμªjo ,Üô°û∏d ídÉ°U AÉe ¤EG ( ... á«q ©«ÑW ÚY AÉe ,óq °S AÉe ,OGh AÉe ) Éeq ÉN AÉe ∫ƒMC q G »μd
: á«dÉqàdG πMGôŸG É©Ñqàe ¬à÷É©Ÿ Iôq¨°üoe á q£fi õ‚CG ¿CG
: á«q dhCq G äGÒ°†–
: á«dÉàdG Oq GƒŸGh äGóq ©ŸÉH OhõJC q G
ÚØ°üf ¤EG É¡©«ªL É¡°übC q G ,áZQÉah IÒÑc Êó©e AÉe äGQhQÉb çÓK -ÚæKG Ú°SCÉc -
≥«bQ ¢TÉªb ) ∫ƒàdG øe ¢TÉªb á©£b -É¡æe IóMGh π q μd ≈∏YC’G ∞°üæq dÉH ßØàMCGh
.IQÉ q£b ,•É q£e ∂∏°S - (±ƒ°üdG §«N hCG ø£≤dG §«N øe ±ÉqØ°T
ºëa øe á«ªq c , πeôdG øe á«ªq c ,(Ωƒ«æeƒdC’G äÉàjÈc ∫ƒ∏fi) áaóq æe IOq Ée ,Ò÷G AÉe -
.ø£≤dG øe áØ«Ødh §«°ûf
á∏Hô¨dG
ΩÉN AÉe
äÉ«FõL IQhQÉ˘b ∞˘°üf ™˘£˘r≤˘en ≈˘∏˘Y ∫ƒ˘à˘dG ¢TÉ˘˘ª˘ b á˘˘©˘ £˘ b §˘˘°ùHCG
IRƒéfi
ºqμëàe ∫ƒJ ób ∂dòH ¿ƒcCGh ,•É q£ŸG ∂∏°S á£°SGƒH É¡£HQ oºμrMCGh
p o
∂∏°ùdÉH §HôdG
»WÉ£ŸG
.∫ÉHôZ ≈∏Y â∏°ü– q
q ‘ Éªc ¢SCÉc ¥ƒa ∫ÉHô¨dG ™°VCG
IÒÑμdG äÉÄjõ÷ÉH ßØàMG ¢TÉª≤dG q¿CG ßM’CG ,∫ƒàdG ¢TÉªb á©£b ¥ƒa Ωq ÉÿG AÉŸG Ö q °UCG
... è«dÉ°ù©dGh ≈°ü◊Éc
Ö«°SÎdGh ±óq æqàdG
AÉe
Ò÷G
äÉàjÈc ∫ƒ∏fi
ΩƒjƒæeƒdC’G
¢†©H
n á∏Hô¨dÉH èndÉ©ŸG AÉŸG …ƒëj …òdG ¢SCÉμdG ‘ qÖ°UCG
äÉàjÈc ∫ƒ∏fi øe äGô£≤dG ¢†©H ºq K Ò÷G AÉe øe äGô£≤dG
.∞FGóædG Ö°SôJ ≈àq M âbƒdG ¢†©H ¬dÉ◊ ¬côJCGh ,Ωƒ«æeƒdC’G
50
§«°ûæq dG ºëØdÉH í«°Tôàq dGh πeôq dÉH í«°Tôàq dG
±Éc AõéH Úà«≤ÑàŸG ÚJQhQÉ≤dG ∞°üf øe π q c ágƒa óq °SCG
¤EG É£«°ûf Éªëa á«fÉqãdGh ÓeQ ¤hC’G CÓeCG qºK ø£≤dG áØ«Ød øe
Gòμg ¿ƒcCGh ,¢SCÉc ≈∏Y Éª¡æe vÓc ™°VCGh ∞°üædG øe ÌcCG
í«°TôJ í«°TôJ
‘ Éªc ºëØdÉH í°Tôeh q πeôdÉH í°Tô u eo ≈∏Y â∏°ü– q ób
í∏ŸÉH πeqôdÉH .á∏HÉ≤ŸG IQƒ°üdG
q
∂dòHh §«°ûæq dG ºëØdG ¥ƒa í«°Tôq dG Ö
q °UCG ∂dP ó©Hh πeôq dG ¥ƒa ¬«∏Y π°üëàŸG q AÉŸG Ö
q °UCG
.m±É°U AÉe ≈∏Y π°üMCG
.Üô°û∏d
q É◊É°U èdÉ©oŸG AÉŸG íÑ°üjo ∂dòHh ,∫ÉaÉL AÉe øe äGô£b ∞«°VCG ,IÒNCG á∏Môe ‘
51
¢VQCÓd …ƒ÷G
q ±Ó¨dG
13 10
√ôWÉflh ¬JÉÑÑq °ùe : AGƒ¡dG çƒ∏J
q √OƒLh äÉÑKEG : …ƒ÷G
q §¨°†dG
14 11
AGƒ¡dG çƒ∏J
q øe óq ◊G …ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«b
15 12
¿hRhC’G á≤ÑW ¬JÉfƒμeh
q AGƒ¡dG
…ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«≤d »∏FÉ°S ’ RÉ¡L AÉ°†«ÑdG á©≤ÑdG) …ƒ÷G
AÉ°†«ÑdG á©≤ÑdG) …ƒ÷G

Ée .á°UÉN
q ´ÓbE’G óæY ÚfPC’G iƒà°ùe ≈∏Y Oq ÉM ⁄CÉH ÉfÉ«MCG IôFÉ£dÉH ôaÉ°ùŸG ô©°ûj
? ∂dP ÖÑ°S
§¨°†dG ƒg Ée .z…ƒ÷G q §¨°†dG{ IQÉÑY ájq ƒ÷G Iô°ûædÉH á°UÉÿG
q ájq õØ∏àdG á°ü◊G
q ‘ OOq ÎJ
? √OƒLh âÑãf ∞«ch …ƒ÷G q
?É¡°ùØf á©«Ñ£dG ΩCG ¿É°ùfE’G πg ,ÉgQƒ¡X ‘ ÖÑq °ùJ …òqdG øe ? AGƒ¡dG äÉKƒ∏e q πqãªàJ º«a
52
√OƒLh äÉÑKEG : …ƒ÷G
q §¨°†dG 10
π˘ª˘©˘à˘°ùŸG) •É˘˘Ø˘ °ûŸG ¥É˘˘°üà˘˘dG á˘˘dƒ˘˘¡˘ °S ô˘˘°ùaC
q G Õn
Ò¨˘˘ ˘°üdG •É˘˘ ˘Ø˘ ˘ ˘°ûŸG ∂dP hCG Ò°SGƒŸG í˘˘ ˘ jô˘˘ ˘ °ùà˘˘ ˘ d
í£°ùH (á«q dõæŸG äGhOC’G ¢†©H ≥«∏©àd πª©à°ùŸG
(1 πμ°ûdG)
(1.πμ°ûdG) ? π«≤°U
äÉHƒÑfCG ‘ ßØëoj Ée ájhOC’G øe ∑Éæg
ßMÓjo É¡æe IóMGƒdG iƒàfi ∫hÉæJ óæYh ,ájq Qƒq∏H
(2 πμ°ûdG) É¡«∏Y π°üëàŸG
q ágƒØdG øe π«°ùj ’ AGhódG q¿CG
ô˘°ùc ó˘©˘H q’EG á˘˘Hƒ˘˘Ñ˘ fC’G »˘˘an ô˘˘W ó˘˘MCG ô˘˘°ùc ó˘˘æ˘ Y
(2.πμ°ûdG) ? ∂dP ô°ùaC q G Õ .ÊÉãdG ±ô£dG
IQÉ q£≤dG ∫É¨à°TG ‘ ºqμëàdG ≈∏Y IQó≤dG ô°ùaC q G Õn
(3. πμ°ûdG) ? É«∏©dG É¡àgƒa ≈∏Y áHÉÑq °ùdG ™°VƒH
(3 πμ°ûdG) ßM’CGh Üôq LCG

¢SƒμæŸG ¢SCÉμdG : ¤hCG áHôŒ
q G
.(±ÉqØ°T äôZƒj ìób hCG) áZQÉa ¢SCÉc
.ìó≤dG hCG ¢SCÉμdG ágƒa á«£¨àd á«aÉc OÉ©HCG äGP ¢SGôq c ¥Qh á©£b
.AÉe É¡q∏c ¢SCÉμdG CÓeCG
(4.a .πμ°ûdG) ¥QƒdG á©£≤H ÉeÉ“ ¢SCÉμdG » q£ZCG
ó«dG ∞
q μH É¡fÉμe ‘ ¥QƒdG á©£b ≈∏Y óq °TCGh ó«H ¢SCÉμdG ∂°ùeCG
( 4.a πμ°ûdG)
.≥aôH ¢SCÉμdG ¢ùμfCG qºK iôNC’G
√ò˘g ≈˘˘≤˘ Ñ˘ à˘ a ¥Qƒ˘˘dG á˘˘©˘ £˘ b â– ø˘˘e ≥˘˘aô˘˘H …ó˘˘j Öë˘˘°SCG
¿EGh ≈àq M ¿Ó«°ùdG øe AÉŸG á©fÉe É¡fÉμe ‘ áàÑq ãe IÒNC’G
.(4.b .πμ°ûdG) Ó«∏b ¢SCÉμdG â∏eCG
( 4.b πμ°ûdG) ? ¿Ó«°ùdG øe AÉŸGh •ƒ≤°ùdG øe ¥QƒdG ™æe …òdG Ée
53
áØ«ë°üdG ábQhh áë q£°ùŸG Iô£°ùŸG : á«fÉK áHôŒ
.ÉÑjô≤J 30 cm ∫ƒW äGP Óãe ¢SÓ≤«°ùμ«∏ÑdG øe ( AB ) áë q£°ùe Iô£°ùe -
(A1B1C1D1) áØ«ë°U ábQh -
á˘˘dhÉ˘˘W ¥ƒ˘˘a Iô˘˘£˘ °ùŸG ™˘˘ °VCG
(A2B2C2D2) πμ°ûdG á∏«£à°ùe
É¡æe ÒÑc AõL ¿ƒμj å«ëH
(ÉÑjô≤J AC = 20cm ∫ƒW)
™e É≤HÉ£àeh ádhÉ£∏d É°ùeÓe
óMC’ …Oƒª©dG §°SƒŸG q
( 5.a πμ°ûdG)
.( 5.a πμ°ûdG) (Óãe A2B2) É¡YÓ°VCG
.É©ÑW IÒNC’G √òg §≤°ùàa Iô£°ùª∏d (CB ) RQÉÑdG Aõ÷G Ióq ëHh Éjq OƒªY Üô°VCG
ìôWCGh §°ùHCG ºq K É¡fÉμe ¤EG Iô£°ùŸG ó«YCG
Aõ÷G É¡H É« q£ë ádhÉ£dG ¥ƒa áØ«ë°üdG ábQh
¿ƒμj ¿CG ≈∏Y ¢Uô◊G ™e Iô£°ùŸG øe AC
±ô£dGh áØ«ë°üdG ábQƒd (A1B1) ±ô£dG
( 5.b πμ°ûdG) Ú≤HÉ£àe ádhÉ£∏d (A2B2)
‘ Éªc Iô£°ùª∏d (CB) RQÉÑdG Aõ÷G Üô°VCG
q¿CG ßM’CÉa (Ióq ëHh Éjq OƒªY) á≤HÉ°ùdG Iôq ŸG
( 5.b πμ°ûdG) .ádhÉ£dG ¤EG IOhó°ûe âëÑ°UCG É¡qfCÉch hóÑJ Iô£°ùŸG
? ∂dP ô°ùaC q G Õn
áØ≤©æŸG áÑ∏©dG : áãdÉK áHôŒ
(Óãe …RÉZ Ühô°ûe áÑ∏Y) Ωƒ«æeƒdC’G øe áZQÉa áÑ∏Y -
¢†jƒM -
(‹ƒëc ìÉÑ°üe hCG ¿õæH óbƒe) Úî°ùJ RÉ¡L -
(IôHEG ¿hóH) 5 mL á©°S äGP áæ≤fi -
.ÉÑjô≤J 20 cm ¬dƒW ¢SÉëædG øe ∂∏°S -
.ÉÑjô≤J 30 cm Éª¡æe π q c ∫ƒW Ö°ûÿG øe ¿ÉÑ«°†b -
.OQÉH AÉe -
54
‘ Éªc ¢SÉëædG ∂∏°S á£°SGƒH Ú«Ñ°ûÿG ÚÑ«°†≤dG §HQCG
.ájq OQR ≈∏Y â∏°üM ób ¿ƒcCG Gòμgh 6.a πμ°ûdG
.ÉÑjô≤J Úã∏ãdG óq M ¤EG GOQÉH AÉe ¢†jƒ◊G CÓeCG
( 6.a πμ°ûdG) áæ≤ÙG á£°SGƒH (ÉÑjô≤J 5mL) AÉŸG øe á∏«∏b á«q ªc Öμ°SCG
.¿É«∏¨dG óq M ¤EG É¡æî
q °SCG qºK Ωƒ«æeƒdC’G áÑ∏Y ‘
É¡£°Sh øe Ωƒ«æeƒdC’G áÑ∏Y óq °TCG á«q Ñ°ûÿG ájq OQõdG á£°SGƒH
(6.b πμ°ûdG) OQÉÑdG ¢†jƒ◊G AÉe ‘ Iô°TÉÑe É¡°ùμfCG ºq K
.É¡ÑfGƒL π q c øe áÑ∏©dG ∞≤©æàa
? ∂dP ô°ùaC
q G Õn
( 6.b πμ°ûdG)
çóM Ée ô°ùaC
q G
•ƒ≤°S ΩóYh ¤hC’G áHôéàdG ‘ AÉŸG ÜÉμ°ùfGh ¥QƒdG á©£b •ƒ≤°S ΩóY Ò°ùØJ øμÁ -
»àdG ΩÉ°ùLC’G ∞∏àfl ≈∏Y §¨°†j ƒ÷G
q ‘ AGƒ¡dG q¿CG º«∏°ùàH q’EG á«fÉãdG áHôéàdG ‘ Iô£°ùŸG
øª°†jh á°SƒμæŸG ¢SCÉμdG ‘ AÉŸG á«ªq μd ™sbƒàe ÒZ ¿RGƒJ Qƒ¡¶H íª°ùj Qó≤H É¡H §«ëj
.ádhÉ£dG ¥ƒa Iô£°ùŸG ¿RGƒJ ∫ÓàNG ΩóY
QÉîÑd ¿ÉμŸG ∑ôJh áÑ∏©dG øe AGƒ¡dG êhôN ‘ Úî°ùàdG áq«∏ªY âÑqÑ°ùJ áãdÉãdG áHôéàdG ‘ -
πNGO ÆGôa π°üëa ,OQÉÑdG AÉŸG ‘ áÑ∏©dG ¢ùμf ôKEG á∏FÉ°ùdG ádÉ◊G ¤EG √QhóH OÉY …òdG AÉŸG
êQÉÿG øe AGƒ¡∏d §¨°V ‘ πqã“ É¡LQÉNh áÑ∏©dG πNGO ÚH ¿RGƒJ ∫ÓàNG ¬æY ôq ‚G áÑ∏©dG
.áÑ∏©dG âØ≤©fÉa πNGódG øe áehÉ≤e … q CG ÜÉ«Z ‘ áÑ∏©dG ÖfGƒL ≈∏Y
èàæà°SCG
…ƒ÷G
q §¨°†dG ≈ªq °ùoj É£¨°V ƒ÷G q ‘ É¡H §«ëj »àdG ΩÉ°ùLC’G qπc ≈∏Y AGƒ¡dG §q∏°ùj
.'' pa ' `H ¬«dEG QÉ°ûjh
.¬HÉ«¨H Ωó©æjh AGƒ¡dG OƒLƒH ô¡¶j pa …ƒ÷G q §¨°†dG
: á¶MÓe
.IOóq ©àe äÉ≤«Ñ£Jh äGÒKCÉJ …ƒ÷G q §¨°†∏d
í∏£°üŸG IQÉÑY »r àª∏c øe ∫hCq ’G ±
n ô◊G pa áeÓ©∏d ÚfƒμŸG q ah p Úaô◊G øe π q c πãÁ
.…ƒ÷G
q §¨°†∏d ' pression atmosphérique ' »°ùfôØdG
55
óMGƒdG πHÉbCGh Ú≤HÉ£àe ÚWÉØ°ûÃ OhõJC q G

‘ É˘˘ª˘ c á˘˘°ùeÓŸG ≈˘˘àq ˘ ˘M ô˘˘ NB’G É˘˘ ª˘ ˘¡˘ ˘æ˘ ˘e
Qó˘˘b É˘˘ª˘ ¡˘ «˘ ˘∏˘ ˘Y §˘˘ ¨˘ ˘°VCG ºq ˘ ˘K (7 π˘˘μ˘ ˘°ûdG)
ó©H øqμ“CG ød .Ú°†Ñ≤ŸG á£°SGƒH ¿ÉμeE’G
(7 πμ°ûdG) .áHƒ©°üH q’EG Éª¡°†©H øY Éª¡qμa øe ∂dP
? ∂dP ô°ùaCq G Õn
: á¶MÓe
' ÆQƒHó› Iôc »nØ°üf áHôŒ'' á≤«KƒdG ∫Ó¨à°SÉH í°üæ
n jo ´Ó qW’G ójõŸ
(Les hémisphères de Magdebourg)
56
…ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«b 11
¢ù«≤∏d …ƒ÷G
q §¨°†dG á«q ∏HÉb
∫Gõj ’{ ájq ƒ÷G äGô°ûædG ‘ ÉfÉ«MCG á∏ªn ©à°ùŸG IQÉÑ©dÉH Oƒ°ü≤ŸG Ée ?ÎehQÉÑdG ƒg Ée
? z…ƒ÷G
q §¨°†∏d (™nØJôe hCG) ¢†nØîæe ÉfOÓH ≈∏Y õcôªàj
∂∏àHh ájƒ÷G
q äGô°ûædG ‘ á∏ª©à°ùŸG z∫Éμ°SÉHƒàμ¡dGh QÉÑ«q∏ŸG{ äGQÉÑ©dÉH Oƒ°ü≤ŸG Ée
? ...990 ,1025 ,1013 π«Ñb øe OGóYC’G
ßM’CGh Üôq LCG

q G
.10cm øY π q ≤j ’ Égô£b ágƒa hP ∫ÉbƒH -
(É¡æe á©£b hCG) áfƒdÉH -
•É q£e §«N -
äÉHhô°ûŸG ∫hÉæàd πª©à°ùJ »àdÉc áWÉqØ°T -
. 25cm X10cm ¢SÉ«b ájq Îª«q∏e ¥Qh á©£b -
.(scotch) ≥°ü∏e §jô°T -
AGôZ áÑ©L -
. 30 cm X 20cm X 2cm √OÉ©HCG (1∫) »q Ñ°ûN ìƒd
30 cm X 20cm X 0,5cm √OÉ©HCG (2∫) » q Ñ°ûN ìƒd
≈∏Y OhóNCG çGóMEG QÉé q ædG øe Ö∏WCG
(1∫) ìƒ˘˘∏˘ d ÈcC’G ¬˘˘Lƒ˘˘dG ¢Vô˘˘ Y ∫ƒ˘˘ W
ƒ∏Y .¬«àaÉM øe IóMGh øe 3cm ó©H ≈∏Yh
∫ÉbƒÑdG çón ÙG OhóNC’G ‘ (2∫) ìƒ∏dG âÑq KCG
å«ëH 1 πμ°ûdG ‘ Éªc (1∫) ìƒ∏dG ≈∏Y
á©£b âÑq KCG ºq K øjóeÉ©àe ¿ÉMƒ∏dG ¿ƒμj
3cm ( 1.a πμ°ûdG)
á«q ∏NGó˘dG á˘¡˘LGƒ˘dG ≈˘∏˘Y á˘jq Îª˘«˘q∏ŸG ¥Qƒ˘dG
q iƒà°ùe ≈∏Y É¡£°Sh ¿ƒμj å«ëH (2∫) ìƒ∏d
≈∏Y É¡«aôW óq °ûH ∂dPh ∫ÉbƒÑdG ƒ∏Y
(1a πμ°ûdG) ≥°ü∏ŸÉH ìƒ∏dG ¢ùØæd á«q Ø∏ÿG á¡LGƒdG
57
ºq ˘K ∫É˘bƒ˘Ñ˘dG á˘gƒ˘a ≈˘∏˘Y á˘˘fƒ˘˘dÉ˘˘Ñ˘ dG AÉ˘˘°ûZ â
q eCG
§˘«˘N á˘£˘ °SGƒ˘˘H ∂dPh ΩÉ˘˘μ˘ MEÉ˘ H É˘˘¡˘ «˘ dEG √óq ˘ °TCG
.(1.b πμ°ûdG) •É q£ŸG
≈∏Y á≤HÉ£àe AGõLCG á©HQCG ¤EG áWÉqØ°ûdG º°ùbCG
á≤«bQ ∑Ó°SCG ≈∏Y π°üMCÉa ∫ƒ£dG iƒà°ùe
.É¡æe óMGƒH ßØàMCG áæ«àeh
( 1.c πμ°ûdG) ( 1.b πμ°ûdG)
AÉ°û¨dG ¥ƒa ¬H â¶ØàMG …òdG ∂∏°ùdG ™°VCG
ágƒa õcôe iƒà°ùe ≈∏Y ¬d ±ôW ¿ƒμj å«ëH
AÉ˘˘°û¨˘˘dG ≈˘˘∏˘ Y ±ô˘˘£˘ dG ∂dP â˘˘Ñq ˘ ˘KCGh ∫É˘˘ bƒ˘˘ Ñ˘ ˘dG
( 1.c πμ°ûdG) ≥°ü∏ŸÉH
§Ñ°VCGh (1∫) ìƒ∏dG ±ôW ≈∏Y ∫ÉbƒÑdG ™°VCG
ádÉÑb ∂∏°ù∏d ÊÉãdG ±ô£dG »JCÉj å«ëH ¬©bƒe
¬˘æ˘e Góq ˘L É˘Ñ˘jô˘bh á˘jq Îª˘«˘q∏ŸG ¥Qƒ˘dG á˘©˘£˘ b §˘˘°Sh
( 1.d πμ°ûdG) .(1.d πμ°ûdG) ¬°ùeÓj ¿CG ¿hO
™°Vƒe ≈∏Y CGô£j ¿CG øμÁ Ée ™HÉJCGh ¬dÉ◊ ƒg Éªc ¬«∏Y â∏°üM …òdG Ö«cÎdG ∑ôJCG
π
q bC’G ≈∏Y Ωƒ«dG ‘ ÚJôq e ÜÉ°ùëH ΩÉjq CG á©°†H Ióq Ÿ ¬àÑbGôÃ ∂dPh ,∂∏°ù∏d ôq ◊G ±ô£dG
á©£b ≈∏Y Iôq e qπc ‘ ô°TDq hCG: (Óãe ΩƒædG ¤EG ÜÉgòdG πÑb π«∏dG ‘h QÉ¡ædG ∞°üàæe óæY)
óMGh ™°Vƒe ‘ ôq ≤à°ùj ’ ∂∏°ùdG ±ôW q¿CG ßM’CÉa ôq ◊G ±ô£dG ™°Vƒe ájq Îª«q∏ŸG ¥QƒdG
.∫hCq ’G ™bƒŸG øe π«∏≤H ≈fOCG ôNBGh π«∏≤H ≈∏YCG ™bƒe ÚH π≤æàj πH
çóM Ée ô°ùaC q G
ôq ◊G ±ô˘£˘dG ™˘bƒ˘e QGô˘≤˘à˘ °SG Ωó˘˘Y ô˘˘°ùØ˘
q ˘jo
ÉÃ AÉ°û¨dG õcôŸ ‹ƒbÉ°ûdG ∑ôq ëàdÉH ∂∏°ù∏d
,¬˘«˘∏˘Y â˘Ñq ˘ã˘e ∂∏˘°ù∏˘˘d ÊÉ˘˘ã˘ dG ±ô˘˘£˘ dG q¿CG
∂∏°ù∏d ôq ◊G ±ô£dG ∑ôq – s¿CG »æ©j Gògh
(2.aπμ°ûdG) AÉ°û¨dG ô©q ≤J øY œÉf ≈∏YCG ¤EG
Üóq – øY œÉf ƒ¡a πØ°SCG ¤EG ¬côq – Éeq CG
( 2.b πμ°ûdG) (2.a πμ°ûdG)
πμ°ûd ∫óq ÑàdG Gògh ,(2.bπμ°ûdG) AÉ°û¨dG
: ô«q ¨àe …ƒ÷G
q §¨°†dG q¿CG ≈∏Y π«dO AÉ°û¨dG
58
∂dP ¢VÉØîfG øY œÉf ƒ¡a ¬Ho óq – Éeq CG ,…ƒ÷G q §¨°†∏d ´ÉØJQG øY œÉf AÉ°û¨dG ôo ©q ≤J
.§¨°†dG
q¿CG É¡à£°SGƒH nâpÑKoCG áÑ°SÉæe Iõ¡LCG â n£pÑæoà°SG É¡æ«H Éª«a É¡àfQÉ≤eh äGôq«¨àdG ∂∏J ójóëàd
.¢ù«≤∏d πHÉb »q FÉjõ«a QGó≤e …ƒ÷G
q §¨°†dG
èàæà°SCG
¢ù«≤∏d πHÉb »q FÉjõ«a QGó≤e …ƒ÷G
q §¨°†dG
…ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«≤d á∏ª©à°ùŸG Iõ¡LC’Gh äGóMƒdG
óqcCÉJCGh åëHCG
: ‹ÉàdG »ª∏©dG ¢üædG CGôbCG
òæe ¿hDƒé∏j É¡«dÉgCG ¿Éc á«q ∏ÑL á≤£æe ‘ óLƒJ á«dÉ£j’G á«q ∏MÉ°ùdG ¢ùfQƒ∏a áæjóe q¿CG Éª`H
RhÉŒ Éªq∏c á∏«ëà°ùe âfÉc áq«∏ª©dG q¿CG q’EG qï°†dG ≥jôW øY ™«HÉæ«dG øe AÉŸÉH Ohõà∏d q Ωó≤dG
Gòg π¨°T ó≤dh ,á«q ë£°ùdG á«q FÉŸG IóFÉŸG iƒà°ùe ¤EG áÑ°ùædÉH GÎe 10.33 ¿ÉμŸG ´ÉØJQG
¬«a åëÑ∏d ' »∏«dÉb'' ⁄É©dG ¤EG ô°ûY ™HÉ°ùdG ¿ô≤dG ‘ ¿ƒ¡Lƒàj º¡∏©L É‡q Ú°üàıG q πμ°ûŸG
™Lôj IôgÉ¶dG ∂∏àd »ª∏©dG Ò°ùØàdG q¿CG q’GE
»˘FÉ˘jõ˘«˘Ø˘dGh »˘°VÉ˘jô˘dG ⁄É˘©˘ dG ¤EG ¬˘˘«˘ a π˘˘°†Ø˘˘dG
•ÉÑJQG ¢VÎaG å«M »∏«dÉb ò«ª∏J ' »q∏°ûjQƒW''
‘ ΩÉ≤a …ƒ÷G q §¨°†dG OƒLƒH πμ°ûŸG ∂dP
âNQq CG ™«HÉæ«dG iƒà°ùe óæY áHôéàH 1643 áæ°S
: »∏j Éªc
ÜƒÑfCÉHh ≥ÑFõdG øe á«ªq c ¬H ¢†jƒëH OhõJ q
CÓªa ,™qHôe Îªàæ°S ¬©£≤eh Îe ¬dƒW »q LÉLR
ßMÓa ¢†jƒ◊G ‘ ¬°ùμf n ºq K É≤ÑFR ÜƒÑfC’G
ôq ˘ ≤˘ à˘ °ùj ¿CG ¤EG Üƒ˘˘Ñ˘ fC’G ‘ ∫õ˘˘æ˘ j ≥˘˘ Ñ˘ ˘Fõ˘˘ dG ¿CG
í£°ùdG øe 76 cm ´ÉØJQG ≈∏Y ôq ◊G ¬ë£°S
.( 3 πμ°ûdG) ¢†jƒ◊G ‘ OƒLƒŸG ≥ÑFõ∏d ôq ◊G
(4 πμ°ûdG) (3 πμ°ûdG)
59
∫hCq G ƒg ‹ÉàdÉHh ÎehQÉÑdÉH ≈ªq °ùŸG …ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«b RÉ¡L »∏°ûjQƒW ´ÎNG Gòμg
í£°S iƒà°ùe ≈∏Y ≥ÑFõdG øe ÉÑjô≤J 760 mm …hÉ°ùj …òdG …ƒ÷G q §¨°†dG ¢SÉ«≤H ΩÉb øe
.ôëÑdG
ƒgh ,(6.aπμ°ûdGh 4πμ°ûdG) »≤ÑFõdG ÎehQÉÑdG ™æ°U ≈∏Y »∏°TQƒW ±É°ûàcG óYÉ°S ó≤dh
»°ùfôØdG ⁄É©dG ´ÎNG ó≤∏a ó«MƒdG ÎehQÉÑdG ¢ù«d
»∏FÉ°SÓdG ÎehQÉÑdG ô°ûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ‘ ' …ó«a''
q RÉ¡L ƒgh (6.bπμ°ûdGh 5 πμ°ûdG)
áÑ∏Y øe ¿ƒμàj
ø˘e …ƒ˘∏˘Y ¬˘Lh äGP AGƒ˘˘¡˘ dG ø˘˘e á˘˘ZQÉ˘˘a á˘˘q«˘ fó˘˘©˘ e
ÒKCÉJ â– ádƒ¡°ùH ô©q ≤àjh Üóq ëàj ≥«bôdG í«Ø°üdG
(5 πμ°ûdG) .…ƒ÷Gq §¨°†dG ô«q ¨J
»∏FÉ°SÓdG ÎehQÉÑdÉH hCG »≤ÑFõdG ÎehQÉÑdÉH AGƒ°S …ƒ÷G
q §¨°†dG áª«b ójó– ¢Uƒ°üîH Éeq CG
Îª«q∏ŸG q¿C’ ∂dPh ,¢ù«b IóMƒc ( hPa ) ∫Éμ°SÉHƒàμ¡dGhCG ( mbar)QÉÑ«q∏ŸG ∫Éª©à°SG òÑs ëjo
.¢SÉ°SC’ÉH ∫ƒ£dG ¢ù«b IóMh ƒg ( mm )
: ¢üædG ¤EG ´ƒLôdÉH
q §¨°†dG ¢ù«≤d IóMh øe ÌcCG ∑Éæg q¿CG øq«ÑJCG -1
.ÉgôcPCGh …ƒ÷G
q §¨°†dG áª«b ¢ù«≤d á∏ª©à°ùŸG Iõ¡LC’G ´GƒfCG Oóq MCG -2
.…ƒ÷G
.…ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«≤d iôNCG Iõ¡LCGh äGóMh ∑Éæg ¿EG óqcCÉJCGh iôNCG ™LGôe OÉªàYÉH åëHCG
èàæà°SCG
.…ƒ÷G
q §¨°†∏d ’Éª©à°SG ÌcC’G ¢ù«≤dG ÉJóMh ÉªgQÉÑ«q ∏ŸGh ∫Éμ°SÉHƒàμ¡dG
.'' mbar ' `H QÉÑ«q∏ŸG ¤EGh ' hPa ' `H ∫Éμ°SÉHƒàμ¡dG ¤EG õeôjo
.'' mm Hg ' `H É¡«dEG õeôjo …ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«≤d iôNCG IóMh ƒg ≥ÑFõdG øe Îª«q∏ŸG
ÎehQÉÑdGh ( 6.aπμ°ûdG) »≤ÑFõdG ÎehQÉÑdG ∑Éæ¡a ,ÎehQÉÑdG ƒg …ƒ÷G q §¨°†dG ¢ù«b RÉ¡L
... ( 6.c πμ°ûdG) πé q °ùŸG ÎehQÉÑdGh (6.b πμ°ûdG) »∏FÉ°SqÓdG
( 6.a πμ°ûdG) ( 6.b πμ°ûdG) ( 6.c πμ°ûdG)

60
…ƒ÷G
q §¨°†dG áª«b
ßM’CGh Üôq LCG
.iôNC’G øY áØ∏àfl IóMƒH §¨°†dG ¢ù«b øe É¡æe óMGh π q c »ææqμÁ äGÎehQÉH áKÓãH OhõJC
q G
.(7 πμ°ûdG) ¿QÉbCGh RÉ¡L π
q c É¡«dEG Ò°ûj »àqdG …ƒ÷G
q §¨°†dG áª«b âbƒdG ¢ùØf ‘ CGôbCG
¿QÉbCGh (Óãe äÉYÉ°S 6) äÉYÉ°S Ióq Y »q °†e ó©H øμdh Ωƒ«dG ¢ùØf ‘ áq«∏ª©dG ¢ùØæH ΩƒbCG
.(7 πμ°ûdG)
ÉMÉÑ°U Iô°TÉ©dG
ô¡¶dG ó©H á©HGôdG
(7 πμ°ûdG)
61
πq∏MCG
996h 1013 ÚH …ƒ÷G q §¨°†dG áª«b âMhGôJ ¢ù«≤dG äÉ«q ∏ªY ÚH á∏°UÉØdG IÎØdG ‘
‹ÉàdÉHh ,≥ÑFõdG øe Îª«àæ°ùdÉH 74h 76 ÚHh ∫Éμ°SÉHƒàμ¡dÉH 996h 1013 ,QÉÑ«q∏ŸÉH
.760 mmHg `pd ∂dòch 1000 hPa `pd á≤aGƒŸG 1000 mbar ‹GƒM …ƒ÷G
q §¨°†dG áª«b …hÉ°ùJ
áª«≤dG q¿EÉa ∫Éμ°SÉHƒàμ¡dG hCG QÉÑ«q∏ŸÉH …ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«b ”q AGƒ°S iôNCG á«MÉf øe
.1 mbar = 1 hPa : q¿EÉa ‹ÉàdÉHh É¡°ùØf »g áqjOó©dG
: q¿CG í°†àj »≤ÑFõdG Îª«q∏ŸGh ∫Éμ°SÉHƒàμ¡dÉH á°SÉ≤oŸG º«n ≤p dG áfQÉ≤Ã Éeq CG
760 mmHg »æ©J 1000 hPa
èàæà°SCG
760 mmHg ≥aGƒj Éeh 1000 mbar …hÉ°ùj Ée ƒgh 1000 hPa∫ƒM …ƒ÷G
q §¨°†dG áª«b Ωƒ–
.ÉÑjô≤J
≥aGƒj Ée ƒgh 1013 mbar …OÉ©dG …ƒ÷G
q §¨°†dG …hÉ°ùj ôëÑdG í£°S iƒà°ùe ‘ : ∫Éãe
. 760 mmHg
‘ pa=f(z) ÊÉ«ÑdG º°SôdG ø«q Ñj
§¨°†dG áª«b Qƒ£Jq πHÉ≤ŸG πμ°ûdG
OÉªàYÉH z ´ÉØJQ’G ád’óH pa …ƒ÷G q
iƒà°ùŸ ( z=0)ôØ°U ´ÉØJQ’G
.ôëÑdG í£°S
ÊÉ«ÑdG º°SôdG ∫Éª©à°SÉH -1
: pa=f(z)
áª«b ≈∏Y ´ÉØJQ’G ÒKCÉJ Oóq MCG -CG
.…ƒ÷G
q §¨°†dG
q¿CG âª∏Y GPEG É¡JÓMQ ‘ äGôFÉ£dG ¬«a ≥q∏– …òdG ´ÉØJQE’G ∫óq ©e áª«b øY åëHCG -Ü
. pa=300hPa …hÉ°ùj ∑Éæg …ƒ÷G q §¨°†dG ∫óq ©e
62
âª∏Y GPEG ( Mont Everest) â°ùjôaG πÑL áªq b ≈∏Y …ƒ÷G q §¨°†dG áª«b øY åëHCG -O
.ÉÑjô≤J z = 9km …hÉ°ùj ¬YÉØJQG q¿CG
áHôéàdG √òg q¿CG â°VÎaG GPEG »∏°ûjQƒW áHôŒ ‘ ≥ÑFõdG OƒªY ´ÉØJQG áª«b øY åëHCG -2
.â°ùjôaG πÑL áªq b ≈∏Y äõ‚CG
á°UÓÿG
q ±Ó¨dG ≈æZp øY œÉf ¢VQC’G í£°S ≈∏Y pa …ƒ÷G §¨°†dG

AGƒ¡dÉH …ƒ÷G
.áqjRÉZ Oq Gƒe øe ¿ƒμàŸG
q
.ÎehQÉÑdG RÉ¡éH ¢ù«≤∏d πHÉb »FÉjõ«a QGó≤e …ƒ÷G q §¨°†dG
Ö°ùfC’G ƒg ÒNC’G Gòg q¿CG q’EG »∏FÉ°SqÓdG ÎehQÉÑdG øe ¥ q OCG »≤ÑFõdG ÎehQÉÑdG
.¿Éμe π q c ‘ ™jô°ùdG ¢ù«≤∏d
iƒà°ùe ‘ …ƒ÷G q §¨°†dG áª«≤d »Ñjô≤àdG ∫óq ©ŸG πqã“ 760mmHg áª«≤dG
.1013 hPa hCG 1013 mbar ≥aGƒJ »gh ôëÑdG í£°S
í£°S ≈∏Y 1000 hPa ∫óq ©e ∫ƒM Ωƒ– áØ«ØW äGôq«¨J …ƒ÷G q §¨°†∏d π°ü–
.¢VQC’G
§¨°†dG áª«b ¢ü≤æJh q’EG ôëÑdG í£°S ¤EG áÑ°ùædÉH ¿ÉμŸG ´ÉØJQG OGORG Éªq∏c
.¬«a …ƒ÷G
q
63
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
:á«dÉàdG äGQÉÑ©dG øe Ö°SÉæj ÉÃ É¡«a IOƒLƒŸG äÉZGôØdG π r ªcCGh á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc óYCG
- …ƒ÷Gq §¨°†dG - …ƒ∏©dG ≥HÉ£dG - »q ∏FÉ°SÓdG - •ÉØ°ûŸG - Èn cCG - tπbCG - »q ∏Ø°ùdG ≥HÉ£dG
.áª«b - Gôq ≤à°ùe - ¢ù«≤dG - í£°S - ´ l ÉØJQG
™˘jô˘°ùdG ..........`˘pd ∫É˘˘ª˘ ©˘ à˘ °S’Gh π˘˘ª◊G π˘˘¡˘ °S RÉ˘˘¡˘ L ƒ˘˘g ........... ÎehQÉ˘˘Ñ˘ dG -1
.¿Éμe … q CG ‘ …ƒ÷G q §¨°†dG .......`pd
........ ¬d π°üëj ¿CG øμÁ ¬qfCG q’EG øeõdG øe IÎØd ......... kIOÉY ≈≤Ñj …ƒ÷G q §¨°†dG -2
.óMGƒdG Ωƒ«dG øe áYÉ°S … q CG ‘ ¢VÉØîfG
l hCG
π«≤°Uh ƒm à°ùe ........ ≈∏Y ¬H ¢ùÑn μjo Éeóæ©a …ƒ÷G q §¨°†dG ÒKCÉàH .......... πª©j -3
......... íÑ°üj ¬H §«ÙG AGƒ¡dG q¿C’ í£°ùdÉH ƒg ≥°üà∏«a êQÉÿG ¤EG ......... ™aóæj
.¬∏NGO ‘ ¬æe
ÜÉë°S áëWÉæd ......... ‘ …ƒ÷G q o§¨°†dG ........ ¢ùØf øe á¶ë∏dG ¢ùØf ‘ -4
.É¡æe ............ ‘ ¬«∏Y ƒg É‡q ........
2 OóY øjô“
:É¡æe í«ë°U ìÎ≤e π q c ΩÉeCG * áeÓY ™r °V ºq K á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc óYCG
.QÉÑ«q∏ŸG »g …ƒ÷G
q §¨°†∏d á«q ŸÉ©dG IóMƒdG
iƒà°ùe ¤EG áÑ°ùædÉH ¿ÉμŸG ∂dP ´ÉØJQG ™e Éne m¿Éμe ‘ …ƒ÷G q §¨°†dG ™ØJôj
.ôëÑdG í£°S
.QÉÑ«q∏ŸG øe GóMGh …hÉ°ùj ∫Éμ°SÉHƒàμ«¡dG
.ä’É◊G Ö∏ZCG ‘ ÉÑjô≤J 1103hPa¢VQC’G í£°S ≈∏Y …ƒ÷G q §¨°†dG …hÉ°ùj
…ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«≤d πªn ©à°ùŸG ó«MƒdG RÉ¡÷G ƒg »≤ÑFõdG ÎehQÉÑdG
1013 bar áª«≤dG »≤ÑFR ÎehQÉH á£°SGƒH á∏é q °ùŸG 760 mmHg áª«≤dG ≥aGƒJ
.Êó©e ÎehQÉH á£°SGƒH á∏é q °ùŸG
64
3 OóY øjô“
: ΩÉbQCG øe Ö°SÉæj ÉÃ äÉZGôØdG CÓeEG
1hPa = .... Pa 1bar = .... mbar 1bar = .... Pa 100 hPa = ..... mbar
4 OóY øjô“
: ∫Éμ°SÉHƒàμ¡dÉH É¡dOÉ©j Ée ¤EG á«dÉàdG …ƒ÷G u -1
q §¨°†dG º«b ∫ƒM
98000Pa - 960mbar - 760mm Hg
.ÈcC’G ´ÉØJQ’G ≥aGƒJ »àdG ∂∏J IQƒcòŸG º«≤dG øe Éjv CG -2
5 OóY øjô“
: ô°ùØJ
q Õn
? ¬«∏Y ¬°ùÑc óæY π«≤°U í£°ùH •ÉØ°ûe ¥É°üàdG -1
? ¬jƒ– »àdG áÑ∏©dG ÖfÉL ≈∏Y nçpóMCG óMGh Ö≤K øe ∫ÓZ Ò°üY ¿Ó«°S ΩóY -2
? äÉ©ØJôŸG ‘ ¢ùqØæàdG áHƒ©°U -3
6 OóY øjô“
: ÉæJRƒM ‘
Iô°ûb ¿hóHh á°ùHÉj áNƒÑ£e á°†«H -
.á°†«ÑdG ô£b øe π«∏≤H ô¨°UCG √ôo £b πjƒW ≥æY hP ¥QhO -
áYq’hh ¥Qh -
øe AGƒg
IÒ°üb IÎa ó©H ,É¡æî q °ùfh AÉŸG øe IÒ¨°U á«ªq c Öμ°ùf
AÉŸG QÉîH
ágƒa ‘ á°†«ÑdG ™°†fh Úî°ùàdG øY ∞ q μf ¿É«∏¨dG øe
¥QhódG ójÈàH ∂dP ó©H Éæªb GPEG ÉqeCG ,∑Éæg ≈≤Ñàa ¥QhódG
πs∏Ñe πjóæe ôjôªàH hCG GOk QÉH Ak Ée ADƒ∏‡ ¢†jr ƒM ‘ ¬©°VƒH)
ójÈàdG ó©H ójÈàdG πÑb πNGO ≥dõæJ á°†«ÑdG q¿CG ßMÓf (¬ÑfGƒL ≈∏Y OQÉÑdG AÉŸÉH
.(3.πμ°ûdG) ¥QhódG
(3 πμ°ûdG)
.∂dòd Ò°ùØJ øY åë n HG
65
(Les hémisphères de Magdebourg) ÆQƒHó› Iôc »nØ°üf áHôŒ
‘ äÉ°SGQO Ióq ©H É«fÉŸCG ‘ ÆQƒHóéÃ 1602 áæ°S OƒdƒŸG ∂jÒL ¿ƒa ƒJhCG ⁄É©dG ΩÉb
»∏«dÉb ¿É«dÉ£jE’G ¿ÉŸÉ©dGh ∫Éμ°SÉH »°ùfôØdG ⁄É©dG ¬H ΩÉb Ée ≈∏Y É©∏ q£e ¿Éc ó≤dh ,AÉjõ«ØdG
p ≥∏Nh AGƒ¡dG äÉ«q °UÉN ‘ åëÑdÉH ºq àgÉa …ƒ÷G q §¨°†dG ∫ƒM ÜQÉŒ øe »q∏°ûjQƒWh
1654 áæ°S ΩÉ«≤dG ≈∏Y ¬JóYÉ°S »àdG AGƒ¡dG áîq °†e ´GÎNG ¤EG 1650 áæ°S π°Uƒàa q ÆGôØdG
Iôc »nØ°üf áHôéàH âaôY ¿É«YC’G øe ¢ù∏› ΩÉeCG ÆQƒHõæ≤jQ áæjóe ‘ á°ûgóe áHôéàH
máØ°ûH
n Éª¡°†©Ñd Éª¡ªq °Vh ( bronze) ôØ°UC’G ¢SÉëædG øe Iôc »nØ°üf Ωóîà°SG : ÆQƒHó›
,áî q °†e á£°SGƒH IôμdG øe AGƒ¡dG ∞£°T ºq K ,AÉaƒL Iôc Óqμ°û«d AGƒ¡∏d mIOn hó°Sn ájq QÉàM
øY É¡«r Ø°üpf π°üa ∫hÉMh QƒÑæ°üdG ≥∏ZCG AGƒ¡dG øe áZQÉa ¬Ñ°T IôμdG âëÑ°UCG ÉeóæYh
≈àq M ∂dP øe øqμªàj º∏a áæ°üMC’G øe áYƒª› ¤EG Éª¡æe π q c óq °ûH ∂dPh Üò÷ÉH Éª¡°†©H
.QƒÑæ°üdG íàa Oôq éÃ Éª¡°†©H øY Ó°üØfG Éª¡qfCG ÚM ‘ (á¡L π q c øe á«fÉªK) ÉfÉ°üM 16`H
á∏Ä°SCG
q G Õn -1
: ô°ùaC
Üò÷G ºZQ Éª¡«°†©H øY IôμdG »nØ°üf π°üa øe ∂jÒL ¿ƒa ƒJhCG áHôŒ ‘ øqμªàdG ΩóY -
? áæ°üMC’G øe ÒÑc Oó©H á«MÉf qπc øe
? QƒÑæ°üdG íàa Oôq éÃ Éª¡«°†©H øY IôμdG »nØ°üæd »s Yp ƒ s£dG ∫É°üØf’G -
.…ƒ÷G
q §¨°†dG áª«b á«ªq gCG ≈∏Y ∫ q óJ »àdG äGQÉÑ©dG øY ¢üædG
q ‘ råë n HG -2
66
? ójõe øe πg
…ÎehQÉÑdG ´ÉaôŸG
´É˘aôŸGh ,ô˘ë˘Ñ˘dG í˘£˘°S ¤EG á˘Ñ˘°ùæ˘dÉ˘H ¿É˘μ˘e …q CG ´É˘Ø˘JQG ¢ù«˘≤˘d π˘ªn ˘©˘à˘°ù˘jo RÉ˘˘¡˘ L ´É˘˘aôŸG
ád’óH …ƒ÷Gq §¨°†dG ¢VÉØîfG ≈∏Y ¬dÉ¨à°TG ‘ ópæà°ùjn ∂dòd ∫Éãe ƒg …ÎehQÉÑdG
.´ÉØJQ’G
™ª°ùdGh ¢ùqØæàdG ≈∏Y …ƒ÷G q §¨°†dG ÒKCÉJ
Ú«°ùfƒàdG Ú«°VÉjôdG »Yóà°ùj Ée Gògh ,¢ùqØæàdG ≈∏Y ÉÑ∏°S …ƒ÷G q §¨°†dG ¢VÉØîfG ôqKDƒj
øe ÉYÉØJQG ≈∏YC’G ¿Gó∏ÑdG ‘ º s¶æoJ »àdG äÉjQÉÑŸG ‘ ácQÉ°ûŸG óæY ÈcCG Oƒ¡› ∫òH Óãe
Ée Gògh ,ÚfPC’G iƒà°ùe ≈∏Y ⁄CG ‘ ÖÑq °ùàj ÅLÉØŸG ¬YÉØJQG q¿CG ÚM ‘ ,ÉfOÓH
.IôFÉ£dG •ƒÑg óæY Óãe GƒL q ôaÉ°ùŸG ¬¶MÓj
¢ù≤£dGh …ƒ÷G q §¨°†dG
.ájƒ÷G
q äÉæ¡q μàdG ‘ »°SÉ°SCG …ƒ÷G q §¨°†dG ¤EG ±ôq ©àdG
á«q °SÉ«b ΩÉbQCG
Èª°ùjO 31 Ωƒj ÉjÒÑ°ùH (Aguata) ÉJÉbCG ‘ â∏é q °S …ƒ÷Gq §¨°†∏d áª«b ≈∏YCG »g 1083hPa
¿GhƒL QÉ°üYEG ‘ 1970 ôHƒàcCG 14 Ωƒj â∏é q °S ¬d áª«b ≈fOCG »¡a 870hPa Éeq CG 1968
.ÚÑ«∏«ØdGQpõé o H (Jouan )
≈q∏°ùJCG
q óJ »àdG äÉë∏£°üŸG hG º«gÉØŸG øY åëHG -1
: áμÑ°ûdG É¡H πªcCG ºq K ,á«dÉàdG äGQÉÑ©dG É¡«∏Y ∫
…ƒ÷G
q §¨°†dG ¢ù«b RÉ¡L 1
§¨°†dG ¢ù«b äGóMh øe 2
…ƒ÷G q
§¨°†dG Ωó©æj ¬HÉ«¨H 3
…ƒ÷G
q
…ƒ÷G
q §¨°†dÉH ôqKCÉàj 4
§¨°†dG ¢ù«b äGóMh øe 5
…ƒ÷Gq
É¡«a ódh »àdG áæjóŸG 6
IQƒ°üdG ÖMÉ°U
Ò°SGƒŸG íjô°ùàd IGOCG 7
67
? IQƒ°üdG ÖMÉ°U ƒg øe -2
:»∏j Éªc VI ¤EG I øe áªqbôŸG áμÑ°ûdG ±hôM Ö«JÎH ¬ª°SG ≈∏Y π°üMCG »FÉjõ«a ⁄ÉY ƒg
IV II VI IV V I III
www:mines.inpl.nancy.fr www.Pc.gc.ca/activité.htm
www.vide.org www.Chez.com/pression
www:educnet.fr www.Sasked.gov.sk.ca
www:campus-germany.de/french http://crdp.ac.clermont.fr
www:educnet.education.fr
68
¬JÉfƒμeh
q AGƒ¡dG 12
AGƒ¡dG RÉZ
¿hO øcÉeCG ‘ hCG á©«Ñ£dG AÉëfCG π
q c ‘ óLƒj πg øμdh ,ájq RÉZ IOq Ée AGƒ¡dG q¿CG º∏YCG
?ÉgÒZ
ßM’CGh Üôq LCG
.AÉŸG ‘ É¡°ù q£ZCG h záZQÉa{ áæ«æq b ¢ùμfCG
? áæ«æq ≤dG AÉŸG πNO πg
? áZQÉa Ó©a áæ«qæ≤dG πg
á˘æ˘«˘æq ˘≤˘dG ¤EG AÉŸG ∫ƒ˘NO ß˘M’CG ,Ó˘«˘ ∏˘ b á˘˘æ˘ «˘ æq ˘ ≤˘ dG á˘˘gƒ˘˘ao π˘˘«˘ eoCG
.AÉŸG í£°S É¡Zƒ∏H óæY ôéØæJ ™n «bÉ≤a êhôNh
? AÉŸG ∫ƒNO πÑb áæ«æq ≤dG …ƒ– GPÉe ? ™«bÉ≤ØdG …ƒ– GPÉe
èàæà°SCG
.∞jhÉéàdG π
q cπ
q àëjh ƒ÷G ‘ ÖfÉL π
q c øe ÉæH §«ëj h ¬d áëFGQ ’h ¿ƒd ’ ,RÉZ AGƒ¡dG
.AGƒ¡dG OƒLh É¡H âÑKoCG iôNCG á∏ãeCG ôocPCG -1
? ∂dP ‘ ºgóYÉ°ùj Ée .…QGô£°V’G ∫hõæ∏d º¡JqÓ¶e ¿hQÉ«q £dG πª©à°ùj -2
.í«ë°üdG ÜGƒ÷G ΩÉeCG * áeÓY ™o °VCG -3
: ¢VQC’G ≈∏Y AGƒg ∑Éæg øμj ⁄ GPEG
A»£ÑH QÉ£≤dG Ò°ùj
.á©ØJôe ™bGƒe ¤EG á«MhôŸG IôFÉ£dG π°üJ ’
.íjôdG Öq ¡J ’
69
AGƒ¡dGh Úé«°ùcC’G
’ AGƒ¡dG ¿Gó≤a óæY ¬fG º∏YCG Éªc Éæ«é«°ùcCG ¢ùqØæJCG »qfCG º∏YCG
,¬«∏Yh ,¢SÉ q£¨dG ¤EG áÑ°ùædÉH ∫É◊G ƒg Éªc ¢ùqØæàdG ™«£à°SCG
¢Uƒ¨dG óæY Úé«°ùcCG IQhQÉb É¡d ∫É≤j IQhQÉ≤H Ohõàj
q ¢SÉ q£¨dÉa
¿Éc ¿EGh ? Úé«°ùcC’G ƒg AGƒ¡dG πg iôJ Éj .¥ÉªYC’G ‘
? AGƒg IQhQÉb Úé«°ùcC’G IQhQÉb ≈ªq °ùJ ’ GPÉŸ ,∂dòc
ßM’CGh Üôq LCG

‘ âqÑKCG h AÉe ¬Ø°üf øe ÌcCG ¤EG Éq«LÉLR É°†jƒM CÓeCG
É˘LQq ó˘e GQÉ˘Ñfl É˘¡˘bƒ˘a ¢ùμ˘˘fCG º˘˘K ,¥Î– á˘˘©˘ ª˘ °T ¬˘˘£˘ °Sh
QÉÑıG πNGO É«q éjQóJ ´ÉØJQ’G ‘ òNCÉj AÉŸG q¿CG ßM’CÉa
…hÉ◊G QÉÑıG AõL ´ÉØJQG ¢ùªN ≠∏Ñj ÉeóæYh ,êQq óŸG
.á©ª°ûdG ÅØ£æJh iƒà°ùŸG ∂dP ‘ ôq ≤à°ùj AGƒ¡∏d
ÓKÉ‡ ÉLk Qq óe GQÉÑfl á©ª°ûdG ¥ƒa ¢ùμfCG á«fÉK Iôq e ‘

’ á˘©˘ª˘°ûdG q¿CG ß˘M’CÉ˘a ,É˘æ˘«˘é˘«˘°ùcCG Å˘∏˘eo ø˘˘μ˘ dh ∫hCq Ó˘ d
.AÉŸG Égôª¨j ÉeóæY q’EG A≈Ø£æJ
èàæà°SCG
.á©ª°ûdG ¥GÎM’ …Qhô°V Úé«°ùcC’G
.ÉÑjô≤J ¬ªéM øe ¢ùªÿG áÑ°ùæH Úé«°ùcC’G ≈∏Y …ƒàëj AGƒ¡dG
.iôNCG äGRÉZ øe AGƒ¡dG ¿ƒμàj
q ,Úé«°ùcC’G ≈∏Y IOÉjR
70
n pfh AGƒ¡∏d iôNC’G äÉfƒμŸG
É¡Ño °ù q
? É¡Ñ°ùf »g Éeh AGƒ¡∏d áfƒμŸG q iôNC’G äGRÉ¨dG »g Ée iôJ Éj
§«ÙG á˘jÉ˘ª◊ á˘«˘æ˘Wƒ˘dG á˘dÉ˘cƒ˘dÉ˘H ∫É˘°üJ’É˘H ,äÉ˘Ñ˘à˘μŸG ‘ Ê
q Gó˘«˘e åë˘Ñ˘H Ωƒ˘bCG ,â˘Ñq ˘ã˘à˘∏˘d
.... äÉfÎfC’G áμÑ°T ≈∏Y ,Óãe áÄ«ÑdGh á©«Ñ£dG πY á¶aÉÙG á«©ªéHh
èàæà°SCG
: øe ¿ƒμàe
q èjõe á©«Ñ£dG ‘ AGƒ¡dG
.21% áÑ°ùæH Úé«°ùcC’G RÉZ -
.78% áÑ°ùæH ähRC’G RÉZ -
,¿ƒbQC’G ,Ωƒ«∏¡dÉc IQOÉf äGRÉZh AÉŸG QÉîH ,¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK) iôNCG äGRÉZ
.1% áÑ°ùæH (...¿ƒ«ædG

: á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG øe í«ë°U ¿É«H qπμd á©HÉàdG áfÉÿG ‘ * áeÓY ™°VCG
AGƒ¡dG äÉfƒμe
q øe ÜÉë°ùdG
ähRC’Gh Úé«°ùcC’G …Rn ÉZ øe É°SÉ°SCG AGƒ¡dG ¿ƒμàj
q
.1%h 78% h 21% Ö°ùæH äGRÉZ çÓãd èjõe AGƒ¡dG
áJhÉØàe Ö°ùæH iôNCG äGRÉZh Úé«°ùcC’G øe AGƒ¡dG ¿ƒμàj q
á°UÓÿG
.äÉ¡÷G ™«ªL øe ÉæH §«ëj ,¬d áëFGQ ’h ¿ƒd ’ RÉZ á©«Ñ£dG ‘ AGƒ¡dG
: Ú«q °SÉ°SCG øjRÉZ øe ¢ùfÉéàe èjõe AGƒ¡dG
21% áÑ°ùæH Úé«°ùcC’G -
.78% áÑ°ùæH ähRC’G -
71
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
: áÑ°SÉæŸG äÉª∏μdÉH á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG ‘ IOƒLƒŸG äÉZGôØdG π
r ªcCG
RÉZ AGƒ¡dG ............... h................ Éªg Ú«°ù«FQ øjRÉZ øe èjõe AGƒ¡dG
.¬d............ ’ h ¿ƒd ’ ..............
πãe .............. äGRÉZ øe Úé«°ùcC’G h ähRC’G ¤EG áaÉ°VE’ÉH AGƒ¡dG ¿ƒμàj q
.¿ƒbQC’Gh............ h..........
q¿C’ ¬«a ¥Î– …òqdG .............. á«q ªc π q c .............. ‘ á©ª°ûdG ÖÑq °ùàJ ’
.¢ùªÿG áÑ°ùæH ¬«a OƒLƒŸG .............. RÉZ ¤EG q’EG êÉà– ’ áq«∏ª©dG
2 OóY øjô“
: á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG øe í«ë°U ¿É«H qπc ΩÉeCG * áeÓY r™°V
.AGƒ¡dG ‘ Úé«°ùcC’G ºéM »ã∏K ähRC’G ºéM πqãÁ
.áëFGQ ¬d øμd h ¬d ¿ƒd ’ RÉZ AGƒ¡dG
.áZQÉa hóÑJ »àdG á«YhC’G CÓÁ h ÉæH §«ëj AGƒ¡dG
.áq«°SÉ°SCG ô°UÉæY á«fÉªK øe AGƒ¡dG ¿ƒμàj
q
3 OóY øjô“
øe Îd 40h ähRC’G øe Îd 156 øe É°SÉ°SCG ¿ƒμàJ
q AGƒ¡dG øe Îd 200 q¿CG âª∏Y GPEG
: Úé«°ùcC’G
q μd ájƒFÉŸG áÑ°ùæq dG øY råëHEG -1
.RÉZ π
.É¡aô©J »àdG ájOÉ©dG áÑ°ùædÉH áÑ°ùf qπc r¿Qp Éb -2
72
4 OóY øjô“
RÉ˘Z á˘«˘fÉ˘ã˘dGh ähRC’G É˘ª˘gGó˘MEG …ƒ– Úà˘fƒ˘æ˘©˘e ÒZ ¿É˘à˘ ≤˘ ∏˘ ¨˘ e ¿É˘˘à˘ ∏˘ KÉ˘˘ª˘ à˘ e ¿É˘˘JQhQÉ˘˘b
.Úé«°ùcC’G
.Úé«°ùcC’G …ƒ– »àdG IQhQÉ≤dG ¤EG ±ôq ©àdG øe ∂æqμ“ á«q ∏ªY á≤jôW ì r ÎbG
5 OóY øjô“
ó«°ùcCG …OÉMCG ,¿ƒ«ædG ,Úé«°ùcC’G ,¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK :á«dÉàdG äGRÉ¨dG ÚH øe
: ¿ƒbQC’G ,AÉŸG QÉîH ,Ωƒ«∏¡dG ,¿ƒHôμdG
.AGƒ¡dG ‘ óLƒJ »àdG äGRÉ¨dG êôîà°SG -1
.IQOÉædG äGRÉ¨dG -2
? IQOÉædÉH IQOÉædG äGRÉ¨dG â©æoJ GPÉŸ -3
6 OóY øjô“
q É÷G AGƒ¡dG øe Îd 100 áÑ«côJ ø«q ÑJ »àdG á«dÉàq dG á≤«KƒdG ≈∏Y ∂YÓ qWÉH
Ö°ùf Or óq M ±
.¬JÉfƒμe
q
ºé◊G äÉfƒμŸGq
87.90 L ähRCG
20.95 L Úé«°ùcCG
0.69 L ¿ƒbQCG
30 mL ¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK
15 mL ¿ƒ«f
15 mL Ωƒ«∏g
15 mL ¿ƒàÑjôc
0.4 mL ¿ƒæjõc
73
AGƒ¡dG äÉfƒμe
q øY åëÑj ¬jRGƒØd
äÉfƒμeq π«˘∏˘ë˘à˘H É˘¡˘æ˘e ≥˘q∏˘©˘JÉ˘e Gó˘jó–h á˘«˘ª˘∏˘©˘dG çÉ˘ë˘HC’G QÉ˘WEG ‘

: ÓFÉb É¡∏MGôe ÉØ°UGh áHôéàH ¬jRGƒØd »FÉ«ª«μdG ⁄É©dG ΩÉb ,AGƒ¡dG
Iô°ûY »æKG Ióq Ÿ É¡dÉ©à°TG ≈∏Y â o ¶aÉMh ¿ôØdÉH QÉædG â o r∏©°TCG....{
.Iô£≤ŸG πNGO ≥ÑFõdG ¿É«∏Z IQGôM ≈∏Y â o ¶aÉM å«ëH Ωƒj
r Rn ôH ÊÉãdG Ωƒ«dG ‘...ô¶ædG âØ∏j Ée ßM’CG ⁄ ,∫hCq ’G Ωƒ«dG ‘
ä
‘ ôKÉμàJ äCGóH »àdG ≥ÑFõdG í£°S ≈∏Y ƒØ£J AGôªM IÒ¨°U äÉÑq M
ádÉ◊G äôq ≤à°SG Égó©H ,¢ùeÉÿGh ™HGôdG Ωƒ«dG øe ájGóH ºé◊Gh Oó©dG
∫AÉ°†J AGƒ¡dG ºéM q¿CG â
o ¶MÓa .QÉædG ä o CÉØWCG ÉgôKEG á∏eÉc ΩÉjq CG á©Ñ°S Ióq Ÿ É¡«∏Y Ée ≈∏Y
äÉfƒμe
q øe ¿ƒμÃ q ≥ÑFõdG πYÉØJ øY â r én àf AGôª◊G äÉÑq ◊G q¿CG â o éàæà°SÉa ÉÑjô≤J ¢ùªÿÉH
AGƒg ≥ÑfR .AGƒ¡dG
,≥˘Ñ˘Fõ˘dG ™˘e π˘YÉ˘Ø˘J …ò˘dG AGƒ˘¡˘dG RÉ˘Z π˘«˘∏˘ë˘à˘ dh
Iô£≤e ¢SƒbÉf
qºK É¡«∏Y oâq∏°ü– »àdG AGôª◊G äÉqÑ◊G oäòNCG
,É¡ào æî
q °S h IÒ¨°U ájQƒq∏H Iô£≤e ‘ É¡ào ∏NOCG
¢üq∏≤àdG ‘ CGóH äÉÑq ◊G ∂∏J ºéM q¿CG â o ¶MÓa
.PÉØædG óq M ¤EG
AGƒ¡dG øe ∞¶fCG h ≈≤fCG RÉZ ¿ƒμJ q ,AÉæKC’G ‘
... ¢ùqØæàdG AGƒg ¬qfEG ,áq«◊G äÉæFÉμdG ¢ùqØæJ ßØM ¬àªq ¡e …ƒ÷G q
AGƒ¡∏d »∏°UC’G ºé◊G øe ¢SÉªNCG á©HQCG πqãÁ …òdGh Iô£≤ŸG πNGO »q≤ÑàŸG AGƒ¡dG π«∏ëàHh
z. IÉ«M ¿hóH RÉZ ¬qfEG .¢ùqØæà∏d í∏°üj ’ ¬qfCG ø n «q ÑJ
á∏Ä°SCG
? ' ¢ùqØæàdG AGƒg'' º°SG ¬jRƒØd ¬«∏Y ≥∏WCG …òdG RÉ¨dG º°SG ƒg Ée -1
q …òdG ÊÉãdG êÉàæà°S’G ‘ ∂jCGQ ƒg Ée -2
πNGO »q≤ÑàŸG AGƒ¡dG π«∏ëàH ¬jRGƒØd ¬«dEG π°UƒJ
.∂dP πq∏Y ? óMGh RÉZ øe Ó©a ¿ƒμàe q »≤ÑàŸG AGƒ¡dG πg : Iô£≤ŸG
74
≈q∏°ùJCG
¬fÉμe πq c
n ©°Vh ¿EG -1
É¡fÉμe ‘ ( πFÉ°S -RÉZ -Ωƒ«∏g -AÉe -ähRCG -Qƒ«∏a) á«dÉàdG äÉª∏μdG â
.¬æY åëÑf …òdG º°ù÷G º°SG ¥QRC’G Oƒª©dG ‘ ∞°ûàμà°S Ö°SÉæŸG
.¬JÉfƒμeh
q º°ù÷G Gòg ¢üFÉ°üN ôcPCG -2
? ÉfCG øe
o °SQO ,1743 áæ°S äór dho »°ùfôa ⁄ÉY ÉfCG -1
IÒ¡°T áHôéàH âªb , AÉ«ª«μdG ºq K IÉeÉÙG â
.á∏àμdG IóMh Ò«©J ‘ â o cQÉ°T Éªc 1768 áæ°S
∫hóéH IOƒLƒŸG 7 ¤EG 1 øe áªqbôŸG ±hô◊G Ö«JÎH ∂«∏©a »ª°SG áaô©e ä n OQCG ¿EG
' ¬nfÉμe π
w c''
www.doe.ca/science ÜGƒdG ™bƒÃ π°üJG ,»JÉ«M øY ójõŸG áaô©e äOQCG ¿EG -2
www.atm.ch.cam.ac.uk www.oma.be/BIRA-IASB/project éducatif/
http//atlenv.ns.doe.ca/pollution/air www.gertrude.fr
www.ene.gov.on.ca www.geocities.com/Eureka/
www.tredi.com/coin/ www.doe.ca/science
whttp://cjonquiere.qc.ca/actualite/smtoit www.breitling-orbiter.ch
75
√ôWÉflh ¬JÉÑÑq °ùe : AGƒ¡dG çƒ∏J
q 13
IÉ«◊Gh çƒ∏àdG
q
¢ùØær en Üôb hCG øN
q ój ¢üî°T ÖfÉéH óLho Éªq∏c ∫É©°ùdÉHh
q ¢ùqØæàq dG ≥«°†H ¢†©ÑdG ÜÉ°üj
.π¨à°ûj IQÉ«q °S ∑ôq ëeo

⁄É©dG ‘ ¿óŸG ¢†©H øe á«q YÉæ°U ≥WÉæŸ áªNÉàe AÉ«MCG ‘ ßMƒd
äGP IÒÑμdG ¿óŸG ‘ ßMƒd Éªc QÉé°TC’Gh QÉgRC’G ƒ‰ q ádÉëà°SG
äÉjÉæÑdG äÉ¡LGh ñÉ°ùqJG äGQÉq«°ùdÉH áªMOõŸG è¡fC’Gh ´QGƒ°ûdG q
≈∏Y áeÉªoc ™°Vh ¤EG ¢†©ÑdG CÉé∏j Éªc ⁄É©ŸG ¢†©H ìƒ£°S πcBÉJh
.ºØdGh ∞fC’G
? áë
q °üdÉH
q Iôq °†ŸGh á≤∏≤ŸG ôgGƒ¶dG ∂∏J π q c ô°ùaC
q GÕ
ßM’CGh Üôq LCG

á«μ«à°SÓH áæ«qæb ™°VCG IQÉq«°ùdG ¢ùnØæe ±ôW ‘
∑ôq ëoŸG π«¨°ûJ øe Úà≤«bO ó©Hh IQƒ°üdG q ‘ Éªc ø£b É¡H

ø£b .¿ƒHôμdG IOq ÉÃ Oq ƒ°SG ø£≤dG q¿CG ßM’CG
Ò÷G AÉe ¤hC’G ‘ Ö q °UCG ºq K Úàæ«æq b ∫Éª©à°SÉH áHôéàdG ó«YCG
¿ƒ∏dG …P Ωƒ«°SÉJƒÑdG äÉfÉéæeôH ∫ƒ∏fi øe Ó«∏b á«fÉãdG ‘h

¿ƒμJ
q É©ÑW âÑãj Gògh ôqμ©J ób Ò÷G AÉe q¿CG ßM’CG »é°ùØæÑdG
íÑ°UCG Ωƒ«°SÉJƒÑdG äÉfÉéæeôH ∫ƒ∏fi Éªæ«H ¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK
.âjÈμdG ó«°ùcCG ÊÉK çÉ©ÑfG ≈∏Y ∫ q ój Gògh ¿ƒ∏dG ËóY
hCG IQÉ«q °S ¢ùØæen øe áà∏Øæe äGRÉ¨H êhõ‡ AGƒg ¬H êQq óe QÉÑfl â– á∏©à°ûe á©ª°T ™°VCG
AGƒg ¬H ∫hCq Ód πKÉ‡ êQs óe QÉÑfl â– á∏©à°ûe á©ª°T ™°VCG …RGƒàdÉHh ájq QÉf áLGQq O
.ÈcCG áYô°ùH ÅØ£æJ á«fÉãdÉH áfQÉ≤e ¤hC’G á©ª°ûdG q¿CG ßM’CG .»q ©«ÑW
76
âjÈμdG øe π«àa
π©à°ûŸG âjÈμdG øe π«àa ÖfÉéH á©fÉj GQƒgR øë°U ‘ ™°VCG
QÉgRC’G πHòàa ÒÑc …
q Qƒq∏H AÉYƒH π
q μdG » q£ZCGh π©à°ûŸG
? ∂dP ÖÑ°S Ée .áYô°ùH É¡fƒd ô«q ¨àjh
iôNCG äÉKƒ∏e
q øY åëHCG
¿É˘°ùfE’G É˘¡˘°SQÉÁ »˘à˘dG á˘£˘°ûfC’G ¢†©˘H É˘gRô˘Ø˘J iô˘˘NCG OGƒ˘˘e ø˘˘Y »˘˘≤˘ FÉ˘˘Kh åë˘˘Ñ˘ H Ωƒ˘˘bCG
.áeq ÉY áØ°üH …ƒ«◊G ΩÉ¶ædG ΩGôîfG ‘h á«q ë q °U ôWÉfl ‘ ƒ÷G q ‘ É¡KÉ©ÑfG ÖÑq °ùàjh
èàæà°SCG
¢†©H hCG ¿É°ùfE’G á£°ûfCG ¢†©H ÖÑq °ùàJ ⁄ …òdG »©«Ñ£dG AGƒ¡dG ƒg »ë q °üdG AGƒ¡dG
.(12 ¢SQO) á«q ©«Ñ q£dG ¬àÑ«côJ Ò«¨J ‘ á«q ©«Ñ£dG ôgGƒ¶dG
≈∏Y óYÉ°ùJ ’ »àdG Oq GƒŸG ¢†©H
o ¬nàÑ«côJ Üƒ°ûJ …òdG »©«Ñ q£dG AGƒ¡dG ƒg çƒ∏ŸG s AGƒ¡dG
.¢ùqØæàq dG
ÊÉK) áKƒ∏e
q Oq Gƒe É¡«ªq °ùæa AGƒ¡dG çƒ∏Jq ‘ π≤ædG πFÉ°Shh ™fÉ°üŸG øe áã©ÑæŸG Oq GƒŸG ÖÑq °ùàJ
…OÉMCG ,ähRC’G ó«°ùcCG ÊÉK ,¿ƒHôμdG ó«°ùcCG …OÉMCG ,¿ƒHôμdG ,âjÈμdG ó«°ùcCG
(...äÉfƒHôchQó«¡dG ,ähRC’G ó«°ùcCG
: á¶MÓe
q¿C’ ∂dPh ,''»ë
q °üdG AGƒ¡dG'' IQÉÑY øY É°VƒY ' »q ≤ædG AGƒ¡dG'' IQÉÑY πª©à°ùf ¿CG CÉ£ÿG øe
.äGRÉZ Ióq Y øe ¢ùfÉéàe èjõe AGƒ¡dG
»JÉÑ°ùàμe º«q bG
.çƒ∏àdG
q ‘ ÖÑq °ùàJ ’ π≤f πFÉ°Sh øe á∏ãeCG ôo cPCG
? á«q YÉæ°U ≥WÉæŸ áªNÉàŸG ≥FGó◊G ‘ QƒgõdG øe ´GƒfC’G ¢†©H ƒªæJ ’ GPÉŸ
77
ñÉæŸGh çƒ∏àdG
q
: Ú«dÉàq dG ø«r «fÉ«ÑdG Úª°Sôq dG πeq CÉJCG
ÈY äGô«q ¨àdG ≈∏Y ‹Gƒàq dÉH ¿q’ój ∫Éª°ûdG

q ≈∏Y ÊÉ«ÑdG º°Sôq dGh Úª«dG ≈∏Y ÊÉ«ÑdG º°Sôq dG
.( h ) ôëÑdG í£°S iƒà°ùŸh ( θ ) ¢VQC’G í£°S IQGôM áLQód ( t ) Úæ°ùdG
ôq ªà°ùe ´ÉØJQG ‘ ôëÑdG í£°S iƒà°ùeh ¢VQC’G í£°S IQGôM áLQO ∫óq ©e q¿CG ßM’CG
? ∂dP ÖÑ°S Ée .Éª¡«r ∏μd
? ñÉæŸG ¢üFÉ°üÿ iôNCG äGôq«¨J øe πg
óqcCÉJCGh åëHCG
äqÓ›h Öàc øe áØ∏àfl QOÉ°üe ¤EG ´ƒLôq dÉH ∂dPh ¢Vô¨dG ‘ »q ≤FÉKh åëÑH ΩƒbCG
(äÉfÎfG) ÜGƒdG áμÑ°Th
èàæà°SCG
áq«Ñ∏°S áq«NÉæe äGôq«¨J ∂dP øY ôq éæàa …QGô◊G ¢SÉÑëf’G ºbÉØJ ‘ ÖqÑ°ùàj çƒ∏ŸG
q AGƒ¡dG
iƒà°ùŸ ôq ªà°ùe ´ÉØJQGh ¢VQC’G í£°S ≈∏Y IQGô◊G áLQód π°UGƒàe OÉjORG É¡æ«H øe
ôëÑdG í£°S

? …QGô◊G ¢SÉÑëfE’G ójGõJ ‘ »°SÉ°SC’G ÖÑq °ùàŸG RÉ¨dG ƒg Ée
? GPÉŸh çƒ∏e
q RÉZ ¬©Ñ£H ƒg πg
78
á°UÓÿG
’ »˘ë
q ˘°U ÒZ ¬˘qfEG ,á˘«q ◊G äÉ˘æ˘ FÉ˘˘μ˘ dG π
q ˘ c ≈˘˘∏˘ Y Gô˘˘£˘ N π˘˘qãÁ çƒ˘s ˘∏ŸG AGƒ˘˘¡˘ dG
.ñÉæŸG ‘ ÉÑ∏°S ôqKDƒj ƒgh ,¿Gƒ«ë∏d ’h äÉÑqæ∏d ’h ¿É°ùfEÓd
: Égô£NCG øeh ¿É°ùfEÓd Ió°Tôe q ÒZ á£°ûfCG øY áŒÉf äÉKƒ∏ŸG q π q c q¿GE
IôWÉıG ÖÑ°ùdG ÉgQOÉ°üe áKƒ∏ŸG Oq GƒŸG
≥WÉæŸG øNGóe ó«°ùcCG …OÉMCG
¥ÉæàNE’G
ºëØdG ¥GÎMG ≈qàMh á«YÉæ°üdG ¿ƒHôμdG
ähRÉŸGh øjõæÑdGh á«q æμ°ùdG
- ájq Qó°U ¢VGôeCG
...¿ÉJƒÑdGh äGQÉ«q °ùdG ¢ùaÉæe Oq Gƒeh ¿ƒHôμdG
áFôdG ¿ÉWô°S ¢Vôe
äÉæMÉ°ûdGh á≤q∏©e iôNCG áÑ∏°U
≥WÉæŸG øNGóe ó«°ùcCG äGRÉZ
áq«°SÉ°ùM ‘ IOÉjR ≈qàMh á«YÉæ°üdG ähRC’G
¢ùqØæàdG RÉ¡L ºëØdG ¥GÎMG á«q æμ°ùdG
ähRÉŸGh ∫ƒ«ØdGh π≤ædG πFÉ°Sh ¢ùaÉæe ó«°ùcCG ÊÉK
¢ùqØæJ ≥«°Vh ∫É©°S ∑ôq ëÃ Iõ¡q ÛG âjÈμdG
πjõ«jO
øjõæÑdG ¥GÎMG øe áã©ÑæŸG äGRÉ¨dG
≥«°Vh ÜÉ¡àdG ... ähRÉŸGh äGQÉ«q °ùdG ¢ùaÉæe
äÉfƒHôchQó«¡dG
¢ùqØæJ OƒbƒdG ôîq ÑJ £ØædG ôjôμJ πeÉ©e
øjõæÑdG äÉ q£fiƒ
á©sbƒàŸG ¬Jóq M q¿EÉa ,¢VQC’G ≈∏Y IÉ«◊G ∞«q μj …

q QGô◊G ¢SÉÑëf’G q¿CG ºZQ
øe ƒ÷G
q ‘ áKƒ∏ŸG q Oq GƒŸGh ¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK RÉZ çÉ©ÑfG ójGõJ øe
.»Ä«ÑdG ¿RGƒàdÉH qπîoJ ¿CG É¡fCÉ°T
79
AGƒ¡dG çƒ∏J
q øe óq ◊G 14
ƒØ°U ≈∏Y ÉÑ∏°S ôqKDƒj ¬àÑ«cÎd Òμ©J qπch ,¢VQC’G ≈∏Y IÉ«ë∏d … q Qhô°V AGƒ¡dG q¿CG Ωƒ∏©ŸG øe
ÉæàÄ«H ≈∏Y á¶aÉÙG Éæ«∏Y â r Ñn Lh Gòd ,ÉæÑcƒμd »©«Ñ£dG ¿RGƒàdG Oóq ¡j Éªc ¿É°ùfE’G IÉ«M
? ∂dòH Éæ°†©H ™æ≤of ∞«ch ? çƒ∏q àq dG øe GkPEG óq ëf ∞«c .á«q ©«Ñ q£dG
øjõæÑdG ójhõJ äÉ q£fi øe ÒãμdG ‘ óLƒJ -
Ée ' ¢UÉ°UQ ¿hóH' IQÉÑY É¡«∏Y âÑàc áàa’
? IQÉÑ©dG ∂∏J øe Oƒ°ü≤ŸG
øe ájÉ¨dG Ée .π£©dG ΩÉjq CG π≤æq dG πFÉ°Sh ∫Éª©à°SG ÉHhQhCG ‘ á«q YÉæ°üdG ¿óŸG ¢†©H ‘ ôéq ëjo -
? ∂dP
2008 »r àn æ°S ÚH Ée 5% áÑ°ùæH AGƒ¡dG äÉKƒ∏e q äGRGôaEG ¢†«ØîàH á«q YÉæ°üdGq ∫hóq dG âeõàdG -
? ΩGõàd’G Gòg øe iõ¨ŸG Ée .2012 h
ßM’CGh Üôq LCG

ÚJQÉ«q °ùd ¢ùØæen π q c ±ôW ‘ ø£b É¡H á«μ«à°SÓH áæ«æq b ™°VCG
ó˘©˘H .¬˘fhó˘H á˘«˘fÉ˘qã˘dGh RÉ˘qØ˘M äÓ˘Ø˘fG á˘fGƒ˘£˘°SÉ˘˘H IOhõ˘
q ˘e ¤hC’G
ßM’CG ,ø£≤dÉH ≥∏Y Ée π«∏– ó©Hh ∑ôq ÙG π«¨°ûJ øe Úà≤«bO
ø£b
áã©ÑæŸG äÉKƒ∏ŸG
q øe qπbCG ¤hC’G IQÉq«°ùdG øe áã©ÑæŸG äÉKƒ∏ŸG q q¿CG
.á«fÉqãdG IQÉ«q °ùdG øe
èàæà°SCG
ø
l μªeo π≤ædG πFÉ°Sh øe áã©ÑæŸG áÑ∏°üdG Oq GƒŸGh äGRÉ¨dG øY œÉædG AGƒ¡dG çƒ∏J
q øe óq ◊G
.É¡°ùaÉæe ‘ á°UÉN
q äÉë°Tôe
s â«ÑãàH
80
»°ü≤à°SCGh åëHCG
çƒ∏J
q IôgÉX ∫ƒM »≤FÉKh åëÑHh øμeCG ¿EG á«q YÉæ°U á≤£æe ‘ ÊGó«e åëÑH ΩƒbCG
.¬æe óq ë∏d á«q ∏Ñ≤à°ùŸG ∫ƒ∏◊Gh á«q fB’G ∫ƒ∏◊Gh AGƒ¡dG
èàæà°SCG
Öéj ,á«q YÉæ°üdG á£°ûfC’G øYh π≤ædG πFÉ°Sh ∫Ó¨à°SG øY œÉædG AGƒ¡dG çƒ∏J
q øe óq ë∏d
ÉŸh ,ádÉ©q a äÉë°Tôe
q hCG IRÉqØM äÓØfG á«YhCG ∫Éª©à°SG ™e ∞¶fCG OƒbƒH äÉcôq ÙG π«¨°ûJ
.áKƒ∏e
q ÒZ ábÉW øY åëÑdG ’

: `H AGƒ¡dG çƒ∏Jq øe óq ◊G øμÁ ∞«c
? RÉqØM äÓØfG AÉYƒH IQÉq«°ùdG ∑ôq fi ¢ùØæe õ«¡Œ ¤EG Aƒé∏dG
? ¢UÉ°UQ ¿hóH øjõæÑH IQÉq«°ùdG ∑ôq fi π«¨°ûJ
? π≤ædG á∏«°Sh áYô°S øe π«∏≤àdG
á°UÓÿG
q øe ót ◊G ,¢VQC’G ¬Lh ≈∏Y »Ä«ÑdG ¿RGƒàdG ≈∏Yh IÉ«◊G ≈∏Y ®ÉØë∏d

çƒ∏J
.Góv L óqcCÉàe ôl eCG AGƒ¡dG
: `H øμ‡ çƒ∏àdG q øe óq ◊G
øμÁ Ée sπbCG …ƒëj Oƒbh ,¢UÉ°UQ ¿hO øe øjõæH) ∞¶fCG Oƒbh ∫Éª©à°SG -
(... âjÈμdG øe
π≤qædG πFÉ°Sh ¢ùaÉæe ‘ RÉqØM äÓØfG AÉYh â«ÑãJ -
∫RÉæŸGh πeÉ©ŸG øNGóe ‘ äÉë°Tôe q â«ÑãJ -
áÄ«ÑdG ¤EG É¡Hôq °ùJ πÑb á«YÉæ°üdG äÉjÉØædG á÷É©e -
ƒ÷G
q ‘ äÉjÉØædG ìôW øe ¢†«ØîàdG -
äÉeóîH ´ÉØàfE’G ,áYô°S qπbCÉH ábÉ«°S) ó°TôJt ÌcCÉH π≤ædG πFÉ°Sh ∫Éª©à°SG -
(... áq«FÉHô¡c äÉcôq fi äGP äGQÉq«°S ∫Éª©à°SG ,»eƒª©dG π≤ædG
... É¡dÓ¨à°SG ¥ôWh É¡dÉª©à°SG ä’É›h IOóq éàŸG äÉbÉ£dG ôjƒ£J -
81
¿hRhC’G á≤ÑW 15
.¢VQC’G í£°S ≈∏Y AGƒ¡∏d IÒ£ÿG äÉKƒ∏ŸGq øe ¿hRhC’G RÉZ q¿CG ¬o °SQn On ≥Ñ°S É‡q ø«q ÑJ ó≤d -
? ƒ÷G ‹ÉYCG ‘ RÉ¨dG Gòg ¿É°ü≤f øe ±ƒîàdG q ∂dP πq c GPÉŸ GPEG
∂∏J π
q c ⁄h á«q é°ùØæÑdG ¥ƒa ¢ùª°ûdG á©q °TCÉH É¡àbÓY Éeh ¿hRhC’G á≤Ñ£H Oƒ°ü≤ŸG Ée -
? É¡«∏Y á¶aÉÙG ≈∏Y qå– »àdG äGAGóædG
…òdG ‹Éª°ûdG Ö£≤dG øe áÑjô≤dG ≥WÉæŸG ‘ á«q é°ùØæÑdG ¥ƒa ¢ùª°ûdG á©q °TCG ôKÉμJ ô°ùØs jo Õ -
? É¡fhOÉØàj ≥WÉæŸG √òg ¿Éμ°S π©éj
óqcCÉJCGh åëHCG
: ‹ÉàdG ¢üædG
q CGôbCG
ájÉ¡f ‘ ¬aÉ°ûàcG ™bh áëFGQ hP RÉZ ƒg ¿hRhC’G
¿hRC’G á≤ÑW
ÊÉfƒj ¬∏°UCG ¿hRhC’G ßØd .ô°ûY ™°SÉàq dG ¿ô≤dG
.''¬àëFGQ âMÉa'' »æ©Jh øjRhCG áª∏c øe ≥ q à°ûe
Úé«°ùcCG ∫ƒ– q ôKG á«q ©«ÑW áØ°üH ¿hRhC’G èào æjn
ìhGôJ ƒ∏Y q ≈∏Y á≤ÑW ¿ƒμq «o a ,¢ùª°ûdG á©q °TCG ∫ƒ©ØÃ ƒ÷G ‘ ÒÑc ´ÉØJQG ≈∏Y ,AGƒ¡dG
≈∏Y óLƒj ¿hRhCÓd õ«côJ ≈∏YCG q¿CG º∏©dG ™e ,¢VQC’G í£°S ¥ƒa GÎeƒ∏«c 40h 15 ÚH
.GÎeƒ∏«c 25 ´ÉØJQG
¤EG π°üj ≈àq M ≥WÉæŸG π
q c ¤EG Üôq °ùàj É¡æeh á«FGƒà°S’G ≥WÉæŸG ‘ É°SÉ°SCG ¿hRhC’G ¿ƒμàj q
.ÈcCG õ«côJ ‘ IOÉY ºcGÎj å«M ÚÑ£≤dG
á©q °TCG øe ¢VQC’G ¬Lh ≈∏Y IÉ«◊G ájÉªM ‘ GÒÑc GQhO ¿hRhC’G øe á≤Ñ£dG √òg Ö©∏J
.Iôq °†ŸG á«q é°ùØæÑdG ¥ƒa ¢ùª°ûdG
≥WÉæŸG ‘ ¿hRhC’G RÉZ ‘ …OÉY ÒZ É°ü≤f ÚãMÉÑdG øe ≥jôa ßM’ äÉæ«©Ñ°ùdG ‘
ƒg ¢ü≤ædG q¿CG áãjóM ó°UQ πFÉ°Sh ∫Éª©à°SG ôKEG ∂dP ó©H AÉª∏©∏d ø«q ÑJh á«q Hƒæ÷G á«q Ñ£≤dG
á≤Ñ£H AÉª∏©dG ΩÉªàgG OGORG ∂dP ôKEG ≈∏Y .¿hRhC’G á≤ÑW ‘ ÒÑc Ö≤K á≤«≤◊G ‘
áÑ°ùæd §«°ùH º««≤J ôKEG ≈∏Yh 1985 áæ°S »Øa .É¡d ¢Vôq ©àJ »àdG πcÉ°ûŸGh ¿hRhC’G
≥WÉæŸGh ‹Éª°ûdG IôμdG ∞°üæd ádóà©ŸG ≥WÉæŸG ¥ƒa ¢SQÉe ¤EG »ØfÉL øe ¿hRhC’G
äGRÉ¨H É¡WÓàNG AGôq L øe π°UGƒàe πcBÉJ ‘ ¿hRhC’G á≤ÑW q¿CG AÉª∏©dG âÑKCG á«q Ñ£≤dG
.ÉgÒZh á«q YÉæ°U á£°ûfCG É¡JRôaCG
82
¥ƒa ¢ùª°ûdG á©q °TCG
áq«é°ùØæÑdG
¿hRC’G á≤ÑW
¿hRC’G Ö≤K
ƒ÷G ‘ ¿hRC’G áq«ªμd ‹RÉæJ √ÉŒG
r £≤p ào dG ¿hRC’G á≤Ñ£d IQƒ°U

¥ƒa »YÉæ£°UG ôªb øe â
1994 ôHƒàcCG 1 Ωƒj ‹Éª°ûdG Ö£≤dG ‹Éª°ûdG Ö£≤dG ¥ƒa OƒLƒŸG ¿hRC’G Ö≤ãd ÊÉ«H º°SQ
Qƒ«∏ah Qƒ∏μdG IOÉe øe ¢†«Øîà∏d ¥ÉØqJG ∫hCq G ≈∏Y ™«bƒàdG ”q πcBÉàdG Gòg øe óq ë∏d
Aƒ°V ≈∏Yh (1992) ≥M’ âbh ‘h (1987)∫Éjôfƒe IógÉ©e øª°V ( CFC) äÉfƒHôch
âq“ πμ°ûŸG Gòg IQƒ£N ióŸ ó«q ÷G º¡ØdG øe øqμªàdGh »ª∏©dG åëÑdG äGQƒ£J q
.2030 OhóM ¤EG »YÉæ°üdG q ´É£≤dG ‘ áq«æ«LƒdÉ¡dG äGQƒHôμdG êÉàfEG áÑbGôe ≈∏Y ábOÉ°üŸG
¤EG IOƒ©dG ¤EG Oƒo≤J ¿CG ø
o μÁ äGAGôLE’G √òg q¿CÉH OÉ≤àYÓd ’É› í°ùØJ äÉ©qbƒàdG ∫hCq G
.2050 OhóM ‘ »©«Ñ£dG iƒà°ùŸG
: ¢üædG qπ¨à°SCG
? ¿É°ùfEÓd áÑ°ùædÉH É¡àØ«Xh »g Éeh á≤Ñ£dG √òg óLƒJ øjCG ? ¿hRhC’G á≤ÑW ¿ƒμàJq ·q -1
q ≈∏Y äóYÉ°S »àdG áq«FÉjõ«ØdG πeGƒ©dG »g Ée -2
? ¿hRhC’G á≤ÑW ¿ƒμJ
? πcBÉàdG Gòg äÉ«YGóJ »g Ée ? É¡∏cBÉJ ÜÉÑ°SCG »g Ée -3
? »©«Ñ£dG É¡∏°UCG ¤EG ¿hRhC’G á≤ÑW ´ÉLQE’ Iòî n qàoŸG äGAGôLE’G »g Ée -4
? É¡à«∏YÉa áLQO »g Ée
èàæà°SCG
.¢VQCÓd …ƒ÷G q ±Ó¨∏d É«∏©dG äÉ≤Ñ£dG ióMEG »g ¿hRhC’G á≤ÑW
øe áã©ÑæŸG á«q é°ùØæÑdG ¥ƒa á©q °TCÓd á«ë
q °üdG Qq É°†ŸG øe á«°VQC’G ÉæJôc ¿hRC’G á≤ÑW »ª–
.¢ùª°ûdG
q
á≤ÑW πcBÉJ ‘ ¿É°ùfEÓd áØ∏àîeo á£°ûfCG øY áªLÉæq dG ájq RÉ¨dG äGRGôaE’G ¢†©H ÖÑq °ùàJ
.É¡Ñ≤K ´É°ùJGh ¿hRC’G
á«q YÉæ°üdG á°UÉNh
q ô°ûÑdG á£°ûfCG ∞∏àîeo ó«°TôJ øe óq H ’ ¿hRhC’G á≤ÑW ≈∏Y á¶aÉëª∏d
.É¡æe
83
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
q OGƒŸG á«dÉàq dG á∏ãeC’G øe ø«q ÑJ -1
.AGƒ¡∏d áKƒ∏ŸG
- äÉfƒHôchQó«¡dG - ¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK - Úé«°ùcC’G - ¿hRhC’G - ¿ƒHôμdG
.ähRC’G
.AGƒ¡∏d É¡ãjƒ∏J øY ÉªLÉf Gô£Nh ÉgQOÉ°üe øe GQó°üe IOq Ée qπμd áÑ°ùqædÉH ôcPCG -2
2 OóY øjô“
.ÉgQOÉ°üÃ AGƒ¡dG äÉKƒ∏e
q º¡°ùH §HQCG ºq K äGQÉÑ©dG øe Úà«dÉàq dG ÚàYƒªÛG ï°ùfCG
QOÉ°üŸG äÉKƒ∏ŸG
q
áÄaóàdG ä’BG âjÈμdG ó«°ùcCG ÊÉK
á«q FÉHô¡c äGóqdƒe ähRC’G ó«°SÉcCG
áYÉæ°U ¢UÉ°UôdG
äGQÉ«q °S ¿ƒHôμdG ó«°ùcCG …OÉMCG
3 OóY øjô“
q bC’G ≈∏Y OGƒe çÓK ôcPCG -1
.IQÉ«q °ùdG ∑ôq fi ∫É¨à°TG AÉæKCG øjõæÑdG ¥GÎMG ÉgRôØj π
.≥∏ë Óƒà°ùe πNGO IQÉ«q °ùdG ∑ôq ëeo π«¨°ûJ ΩóY ≈∏Y ÉfÈŒ »àdG É¡æ«H øe Oóq M -2
4 OóY øjô“
q ‘ É¡dÉª©à°SG ÖÑq °ùàj »àdG Iõ¡LC’G øe ÚdÉãe ôcPCG -1
.âjÈμdG ó«°ùcCG ÊÉãH AGƒ¡dG çƒ∏J
.∂àHÉLEG πq∏Y ? ¬LhCG ‘ âjÈμdG ó«°ùcCG ÊÉãH AGƒ¡dG çƒ∏J q ¿ƒμj π°üa …q CG ‘ -2
84
5 OóY øjô“
Úæ°ùdG
q QhôÃ Úàæjóe ƒL ‘ å©ÑæŸG ähRC’G ó«°ùcCG ÊÉK õ«côJ äGô«q ¨J ø«q Ñj ‹ÉàdG ∫hó÷G
.É¡LÉàfEGh ™fÉ°üŸG OóY ¢ùØf ≈∏Y á¶aÉÙG ™e
94 93 92 91 90 89 88 87 86 85 84 83 áæ°ùdG
45 38 38 34 35 28 24 27 25 21 22 20 1 áæjóe
15 19 20 22 23 26 24 32 31 42 52 48 2 áæjóe
q ‘ (2)h (1) ÚàæjóŸG ™fÉ°üe áªgÉ°ùe ióe ∫hó÷G ∫ÓN øe ø«q H -1
.AGƒ¡dG çƒ∏J
.∂dP Qôq H ? çƒ∏àdG q CG -2
q øe óq ◊G ≈∏Y â∏ªY ÚàæjóŸG øe …
q øe óq ë∏d ™fÉ°üŸG ÜÉë°UCG ≈∏Y É¡MÎ≤J á≤jôW øe πg -3
? çƒ∏àdG
6 OóY øjô“
õ˘«˘cÎd »˘eƒ˘«˘dG ∫óq ˘©ŸG ô˘«q ˘¨˘J π˘HÉ˘≤ŸG ÊÉ˘«˘Ñ˘dG º˘°Sô˘dG ø˘˘«q ˘ Ñ˘ j
‘ (AGƒ¡dG øe Ö©q μoŸG ÎŸG ‘ ¿hRhC’G á«ªq c) ¿hRhC’G
.Èª°ùjOh ähCG …ô¡°T ∫ÓN ,á«q £°Sƒàe q áæjóe
áYÉ°ùdGh π°üØdG ÊÉ«ÑdG º°Sôq dG ≈∏Y OÉªàY’ÉH Oóq M -1
.¬LhCG É¡«a ¿hRhC’G õ«côJ ≠∏Ñj »àdG QÉ¡ædG øe
.´ƒ°VƒŸG ‘ åëH ≈∏Y OÉªàY’ÉH ¬àë q °U øe óqcCÉJh ∂dP ô°ùØ q jo Ée ìÎbG -2
á«©«Ñ£dG
q áÄaóàdG IôgÉX
á°û«©e ÒZh IOhÈdG Iójó°T âëÑ°UC’ IQGô◊ÉH ßØàëj …ƒL q ±ÓZ ¢VQCÓd øμj ⁄ ƒd
øe GAõL ¢üà“
q iôNCG äGRÉZh ¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK RÉZ OƒLh ¤EG ¢SÉ°SC’ÉH ∂dP ™Lôjh
IôgÉX É¡qfEG : ¢VQCÓd ≈∏Ø°ùdG
q äÉ≤Ñ q£dG iƒà°ùe ‘ IQGôM ¤EG É¡dƒ– q h ¢ùª°ûdG
q á©q °TCG
.áØ«q μŸG äƒ«ÑdG ‘ á∏ª©à°ùe »gh (áÄaóàdG IôgÉX hCG) …QGô◊G ¢SÉÑëfE’G
85
´É˘˘Ø˘ JQG ‘ ¿ƒ˘˘Hô˘˘μ˘ dG ó˘˘«˘ °ùcCG ÊÉ˘˘K êÉ˘˘à˘ fEG q¿GE
ÖÑq °ùàj É‡q ÊÉ°ùfE’G •É°ûædG AGôq L øe ôq ªà°ùe
øY èà˘æ˘jh á˘«q ˘©˘«˘Ñ˘£˘dG á˘Ä˘aó˘à˘dG Iô˘gÉ˘X ó˘jGõ˘J ‘
áªbÉØ˘à˘eh á˘Yƒ˘q æ˘à˘e á˘«q ˘NÉ˘æ˘e äÉ˘H Gô˘£˘°VG ∂dP
±É˘˘ ˘Ø÷Gh ∞˘˘ ˘°UGƒ˘˘ ˘©˘ ˘ dG π˘˘ ˘ã˘ ˘ e ø˘˘ ˘eõq ˘ ˘ dG QhôÃ
¢VQCÓd …ƒq ÷G ±Ó¨dG
AGôq L øe ôëÑdG iƒà°ùe ´ÉØJQGh äÉfÉ°†«ØdGh
... ÚÑ£≤dG ‘ êƒ∏qãdG ∂ª°S »qfóJ
Ωƒj »Øa .á©LÉæq dG ∫ƒ∏◊G •ÉÑæà°SG øe óq H ’ çƒ∏ q àq dG øY áªLÉæq dG á«q NÉæŸG äGô«q ¨àŸG √òg ΩÉeCG
ÉÑ∏°S IôKDƒŸG äGRÉ¨dG äGRGôaEG øe óq ◊G QGôbE’ ƒWƒ«μH ádhO 159 â©ªàLEG 1997 Èª°ùjO 11
áÑ°ùæH IOhOôŸG äGRÉ¨dG √òg ¢†«ØîàH á©æq °üŸG ∫hóq dG âeõàdGh …QGô◊G ¢SÉÑëfE’G ≈∏Y
.2012 h 2008 »àæ°S ÚH Ée 5%
á∏Ä°SCG
.çƒ∏q oe ÒZ RÉZ ¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK ¿CG âÑãj Ée ¢üædG
q øe êôîà°SG -1
q ‘ ¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉK RÉZ RGôaEG ‘ •GôaE’G ÖqÑ°ùàj GPÉe -2
? ƒ÷G
? IôgÉ¶dG √òg ºbÉØJ IQƒ£îH ⁄É©dG Üƒ©°T ∫É¨°ûfG ∂d øq«Ñj …òdG Ée -3

¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉãH á©ª°T ¥ÉæàNG
.ÆQÉa …Qƒq∏H ¢SCÉc ‘ á∏©à°ûe á©ª°T ™°VCG

¥ƒa ¢Tq Qo CG ºq K qÓN ∞°üædG ¤EG ¢SCÉμdG CÓeCG
ÊÉK íàæj Ò°TÉÑ£dGh π
q ÿG óo LGƒJ .Ébƒë°ùe GÒ°TÉÑW π q ÿG
.ÅØ£æàa á©ª°ûdG
q ¥GÎMG ¥ƒ©j …òdG ¿ƒHôμdG ó«°ùcCG
www.atm.ch.cam.ac.uk http//atlenv.ns.doe.ca/pollution/air
www.ene.gov.on.ca www.tredi.com/coin/
http://cjonquiere.qc.ca/actualite/smtoit www.geocities.com/Eureka
www.breitling-orbiter.ch www.doe.ca/science
86
á∏àμdGh ºé◊G
16
ºé◊G
17
á∏àμdG
áeƒ∏©e äÉ©°S äGP ÊGhCG áØ∏àfl ΩÉéMCG øe ÜGƒcCGh ¢ShDƒc
áæYGôØdG ó¡Y òæe ¿Gõ«ŸG ∫Éª©à°SG πqãªoj ó¡°ûe ô°ü©dG øjRGƒe øe á∏ãeCG
? á∏àμdG »g Éeh ºé◊G ƒg Ée

? ºé◊Gh IOq ÉŸG á«ªq c ÚH ábÓ©dG »g Ée
? øjRGƒŸG ´ƒæJ
q GPÉŸh ¿Gõ«ŸG ƒg Ée
87
ºé◊G 16
ºé◊G ∞jô©J
õ««ªàq dG ≈∏Y IOÉjR IÒÑc iôNCGh IÒ¨°U AÉ«°TCG iôJ Ú©dG π©éj Éªq Y ∫AÉ°ùJCGh ‹ƒM πeq CÉJCG
.¿ƒ∏dGh πμ°ûdÉH É¡æ«H
ßM’CGh Üôq LCG

.πFÉ°S …
q CG …ƒëj ’ ¢†jƒM §°Sh É°SCÉc ™°VCG
.IOhó°ùe áæ«æq b ¬«a ™°VCGh AÉe ¢SCÉμdG CÓeCG
»àdG AÉŸG á«ªq c É¡«a Öμ°SCG ¿CG ∫hÉMCG ºq K É¡ëàaCGh áæ«æq ≤dG êôNCG ºq K ßM’CG Ée πéq °SCG
.¢SCÉμdG øe âëØW
èàæà°SCG
.AÉ°†ØdG øe Gõ«M π¨°ûj …OÉe º°ùL π q c
.V »æ«JÓdG ±ô◊ÉH ¬d õeôjo h º°ùL ¬q∏àëj …òdG AÉ°†ØdG ¢ü
q îo j QGó≤e ƒg ºé◊G
¢ù«≤∏d πHÉb QGó≤e ºé◊G

GPÉeh (´É°VôdG IQhQÉb) áYÉ°VôdG
q ≈∏Y ´ƒÑ£ŸG èjQóàdG ∂dP »æ©j GPÉe
? ΩÉbQC’G ∂∏J »æ©J
88
™jRƒJh ∫Ó¨à°S’ á«q °ùfƒàdG ácô°ûdG ¿ƒY Ωƒ≤j ÉeóæY
á«q ªbQ áª«b OGóq ©dG øe πé
q °ùjo …Qhóq dG ∞°ûμdÉH √É«ŸG
.( m3 ) Ö©q μoŸG ÎŸÉH äOóq M
? OGóq ©dG ¢ù«≤j GPÉe
? ΩÉbQC’G ∂∏J »æ©J GPÉe
¢†©˘Hh Ö∏˘©o ˘dGh ô˘jQGƒ˘≤˘ dG ø˘˘e ó˘˘jó˘˘©˘ dG ≈˘˘∏˘ Y ≥˘˘°ü∏˘

n ˘oJ
... 1,5L ;75cL ; 50cL ; 1L : É¡«∏Y âÑàc áàa’ ÊGhC’G
? áHÉàμdG ∂∏J »æ©J GPÉe .Iô°TÉÑe É¡«∏Y ™Ñ£J hCG
CÉé∏j ,ô£©dG øe IÒ¨°U á«ªq c AGô°T ΩhôJ ÉeóæY GPÉŸ
‘ É¡Ñμ°ùj ºq K êQq óe QÉÑfl á£°SGƒH ÉgÒ«©J ¤EG ™FÉÑdG
? áæ«æq ≤dG
ßM’CGh Üôq LCG

CGôbCG .êQq óe QÉÑfl ‘ É¡ZôaCG ºq K ,AÉe ÉgDƒ∏eCGh Óãe ' 20mL ' IQÉÑY É¡«∏Y âÑàc áæ«æq b Ö∏LCG
. 20mL áª«≤dÉH ¬fQÉbCGh AÉª∏d …ƒ∏©dG í£°ùdG ÉgGƒà°ùe ‘ ôq ≤à°SG »àdG áLQódG áª«b
èàæà°SCG
.¢ù«≤∏d πHÉb QGó≤e ºé◊G
: »g ’Éª©à°SG ÌcC’G ºé◊G ¢ù«b äGóMh
. m3 √õeQh Ö©q μeo ÎŸG -
.IOÉY äGRÉ¨dGh πFGƒ°ù∏d áÑ°ùædÉH L √õeQh Î∏dG -
( 1 L = 1000mL : Î∏«q∏e ∞dG øe Î∏qdG ¿ƒμàj)
q .mL √õeQh Î∏«q∏ŸG -
.É°SÉ°SCG ÈıG ‘ πFGƒ°ùdG äÉ«ªq c ΩÉéMCG É¡H ¢SÉ≤J ádBG êQq óoŸG QÉÑıG
AÉfEÓd øμÁ »àdG (¥ƒë°ùŸG hCG) á∏FÉ°ùdG IOÉŸG øe iƒ°ü≤dG á«ªq μdG ºéM »g AÉfE’G á©°Sn
.É¡jƒëj ¿CG
89
ßM’CGh Üôq LCG
äÉ˘˘à˘ jÈμ˘˘H É˘˘fƒ˘q ˘∏˘ 1L

e AÉ˘˘ e á˘˘ ©˘ ˘°S IQhQÉ˘˘ b CÓ˘ ˘eCG
AÉfEG ‘ iƒàÙG π q c Öμ°SCG ºq K Óãe ¢SÉëæq dG
ßM’CG Ée πé q °SCGh1dm3 á©°S πμ°ûdG Ö©q μeo
èàæà°SCG
.1dm3 ºéM ∫OÉ©j IOq ÉŸG øe 1L ºéM

. 33cL IQÉÑY …RÉZ Ühô°ûe áÑ∏Y ≈∏Y âÑàc
?(cm3) Ö©q μe Îª«àæ°ùdG ÜÉ°ùëH É¡dOÉ©J »àdG áª«≤dG »g Éeh ,ájq Oó©dG áª«≤dG ∂∏J πqã“ GPÉe
êQq óoŸG QÉÑıG á£°SGƒH πFGƒ°ùdG ΩÉéMCG ¢ù«b

ßM’CGh Üôq LCG
QÉàNCG êQq óŸG QÉÑıG á£°SGƒH πFGƒ°ùdG ΩÉéMCG ¢ù«b ≈∏Y ¿ôq “C’
.AÉŸG øe á«q ªμd 47mL ºé◊G Óãe
πFÉ°ùdG Ö
q °UCGV= 47mL ºé◊G äGP AÉŸG øe á«q ªμdG ∂∏J AÉæàb’
øμdh 47mLiƒà°ùe Æƒ∏H ≈àq M100mL á©°Sn …P êQq óe QÉÑfl ‘
Óμ°T òNCG QÉÑıG ‘ AÉŸG Oƒª©d …ƒ∏©dG í£°ùdG q¿CG ßM’CG
Öéj Ú©dG q¿CG â
o ª∏Y GPEG íq °UCG á∏HÉ≤oŸG IQƒ°üdG ≈∏Y Úeƒ°SôŸG ø«r «°SÉ«≤dG øe …
q CÉa ,É«q dÓg
? ‹Ó¡dG í£°ùdG IóYÉb iƒà°ùe ‘ ¿ƒμJ ¿CG
êQq óe QÉÑfl ∫Éª©à°SÉH ºq K 250mL á©°S êQq óe QÉÑfl ∫Éª©à°SÉH øμdh áHôéàdG ¢ùØf ó«YCG
.50mL á©°S
.q¥OC’Gh RÉ‚E’G ‘ íjQC’G ¢SÉ«≤dG ¤EG ±ôq ©JCGh É¡æ«H Éª«a áKÓãdG äÉ°SÉ«≤dG ¿QÉbCG
90
èàæà°SCG
IóYÉb iƒà°ùŸ á∏HÉ≤ŸG áLQódG ºbQ ójóëàH êQq óeo QÉÑfl ‘ ´ƒ°VƒŸG πFÉ°ùdG
q ºéM ¢SÉ≤jo
.πFÉ°ù∏d ‹Ó¡dG í£°ùdG
…P êQq óe QÉÑfl ∫Éª©à°SG ø°ùëà°ùjo πFÉ°ùdG øe ø«q ©e ºé◊ ≥«bOh íjôe ¢ù«≤H ΩÉ«≤∏d
.áæμ‡ á©°Sn ô¨°UCG

? áæ≤ÙG êQq óoJ GPÉŸ
çÓK ¢VôªŸG ±ôq °üJ ‘ . 1mL ¬ªéM AGhóH ¢†jôŸG ø≤M Ö«Ñ£dG ôeCG AGhóq dG áØ°Uh ‘
.10mL É¡à©°S áãdÉãdGh 5mL É¡à©°S á«fÉãdG , 2mL É¡à©°S ¤hC’G äÉæ≤fi
? É¡dÉª©à°SG π°†Ø
q jo áæ≤fi …q CG
áÑ∏°üdG
q ΩÉ°ùLC’G ΩÉéMCG ¢ù«b
ΩÉéMCG q¿CG º∏©f á°Sóæ¡dG ‘ ójóëàdÉHh äÉ«°VÉjôdG IOÉe ‘ Éæ°SQO Ée ¤EG ´ƒLôdÉH
,∫ƒW) ÉgOÉ©HCG ¢SÉ«≤H ¢SÉ≤J ¿CG øμÁ á£«°ùÑdG á«q °Sóæ¡dG ∫Éμ°TC’G äGP áÑ∏°üdG ΩÉ°ùLC’G
¿Éc GPEG ∂dP ¤EG π«Ñ°ùdG Ée øμdh .áªFÓe ÜÉ°ùM IóYÉb ≥«Ñ£Jh (...´É©°T ,¢VôY
? §«°ùH πμ°ûH õ«q ªàj ’ Ö∏°üdG
q º°ù÷G
ßM’CGh Üôq LCG

. ¬©∏°V
a=2cm ¢ù«b ÉÑ©q μeo Óμ°T É¡«£YCGh ∫É°ü∏°üdG øe á©£b Ö∏LCG
V=8cm3 ∫É°ü∏°üdG á©£b ºéM áª«b OóMCG V=a3 IóYÉ≤dG ≥«Ñ£àH
q
ºéM äGP AÉŸG øe áq«ªc 50mL á©°Sn êQq óoe QÉÑfl ‘ qÖ°UCG
áÑ©q μoŸG ∫É°ü∏°üdG á©£b ∞£∏H πNOCG ºK Óãe V1=30mL
ÉgGƒà°ùe ‘ ôq ≤à°ùj »àdG áLQó∏d V2 áª«≤dG CGôbCG ºq K QÉÑıG ‘
.QÉÑıG ‘ AÉª∏d ‹Ó¡dG í£°ùdG
91
¿QÉbCGh V2h V1 ∫Ó¨à°SÉH ∫É°ü∏°üdG á©£≤d V ºé◊G ¢ù«bCG
.8cm2áª«≤dÉH É¡«∏Y â∏°üM »àdG áª«≤dG
ó«YCG qºK É¡∏μ°T ôq«ZCGh QÉÑıG øe ∫É°ü∏°üdG á©£b êôNCG
∫É°ü∏°üdG á©Wb ºéM iôNCG Iôq e ¢ù«bCGh áHôéàdG ¢ùØf
.É≤HÉ°S É¡«∏Y â∏°üM »àdG áª«≤dÉH ¬fQÉbCGh
AGõLCG Ióq Y ¤EG á©£≤dG º«°ù≤J ó©H áHôéàdG ¢ùØf ¿B’G ó«YCG
ΩÉéMC’G áª«≤H ¬fQÉbCGh AGõLC’G áYƒª› ºéM ¢ù«bCGh
.á≤HÉ°ùdG
q
èàæà°SCG
¤EG V1 øe AÉª∏d ‹Ó¡dG í£°ùdG iƒà°ùe πq≤æJ á£°SGƒH Ö∏°U º°ù÷ V ºé◊G ¢ù«b øμÁ
.¬«a º°ù÷G ¢SÉª¨fG ôKG êQq óe QÉÑfl ‘ V2
V= V2 – V1
.¬àFõŒ ó©H hCG ¬∏μ°T ô«q ¨J óæY Ö∏°U º°ùL ºéM ô«q ¨àj ’

¢ù«bC
n G ¿CG oäOQCGh 50 mL á©°S ¿ÉK êQq óe QÉÑflh 25 mL á©°S êQq óe QÉÑfl … q ód ¿Éc Ée GPEG
? áé«àf ¥
q OCG ≈∏Y π°üMCG »μd QÉàNCG QÉÑfl … q CG ,Iƒ¡b á≤©∏e ºéM
¤EG 22 áLQódG øe 25 mL á©°S QÉÑıG ‘ AÉŸG iƒà°ùe ™ØJQG Ée GPEG á≤©∏ŸG ºéM áª«b »g Ée
? 23 áLQódG
92
á∏àμdG 17
á∏àμdG ∞jô©J
É¡«a ÜƒZôŸG áYÉ°†ÑdG á«ªq c Ëó≤àH ¬àLÉM ∞jôë∏d ™FÉÑdG »°†≤j AGô°Th ™«H áq«∏ªY qπc ‘
πeÉ©àdG ≈∏Y ¿É≤Øàj Ée ÉÑdÉZ Úaô£dG q¿CG q’EG Üƒ∏£ŸG ºé◊G ójó– ÉfÉ«MCG ∂dP ‘ Góªà©e
? ΩGôZƒ∏«μdG »æ©j GPÉªa .¿Gõ«ŸG ∫Éª©à°SÉH ∂dPh ΩGôZƒ∏«μdÉH
3320 kg = ádƒªMh 3380 kg = áZQÉa áHô©dG πr≤pK : ÚJQÉÑ©dG øe π q c »æ©J GPÉe
? áæMÉ°ûdG øe ô°ùjC’G ÖfÉ÷G áeóq ≤e ‘ áàÑq ãŸG á«q fÉ«ÑdG áë«Ø°üdG ≈∏Y ÉàÑn pàco óbh
? äÉæMÉ°ûdG Qhôe ´ƒæ‡ áeÓY â– áàÑãŸG ( 3,5 t) áeÓ©dG »æ©J GPÉe
ñÉÑq £dG »£©j ,á«q FGò¨dG áë q °üdÉH ≈æ©J »àdG ájq õØ∏àdG èeGÈdG ¢†©H ‘
á˘ª˘«˘≤˘dG √ò˘g á˘∏˘°U É˘e .( )gΩGô˘¨˘dG ¢SÉ˘«˘ b Gó˘˘ª˘ à˘ ©˘ eo á˘˘«q ˘ FGò˘˘Z á˘˘Ø˘ °Uh
? ΩGôZƒ∏«μdÉH
ßM’CGh Üôq LCG

ó˘jó◊G ø˘e ¤hC’G ø˘˘μ˘ d º˘˘é◊G ¢ùØ˘˘f É˘˘ª˘ ¡˘ d ÚJô˘˘c ò˘˘NBG
¿Gõ«e áØc ≈∏Y Éª¡æe qÓc ™°VCG .Ωƒ«æeƒdC’G øe á«fÉãdGh
ƒëf ¿Gõ«ŸG IôHEG âaôëfGh π q àNG ¿RGƒàq dG q¿CG ßM’CÉa
? ∂dP ÖÑ°S Ée .ájójó◊G IôμdG
ô˘¨˘°UCG ø˘μ˘d á˘«˘fÉ˘K á˘jq ó˘jó˘M Iô˘μ˘H Ωƒ˘«˘æ˘eƒ˘˘dC’G Iô˘˘c ∫ó˘˘HCG
ßM’CG Ée πé q °SCG .áHôéàdG ¢ùØf ó«YCGh ¤hC’G øe ÉªéM
.∂dòd Ò°ùØJ øY åëHCGh
»ªbôdG ¢SÉ«≤ŸG q¿CG øe âÑq ãJCGh É«fhÎμdEG ÉfGõ«e πq¨°TCG
¬àqØc ≈∏Y áqjójó◊G IôμdG ™°VCG.ôØ°üdG q ≈∏Y ∫óq ©e
.¢SÉ«≤ŸG ≈∏Y ô¡¶J »àdG ájq Oó©dG áª«≤dG CGôbCGh
93
Iô˘˘c ∫É˘˘ª˘ ˘©˘ ˘à˘ ˘°SÉ˘˘ H IÒNC’G á˘˘ Hô˘˘ é˘ ˘à˘ ˘dG ¢ùØ˘˘ f ó˘˘ «˘ ˘YCG
iô¨°üdG ájq ójó◊G IôμdG ∫Éª©à°SÉH ºq K Ωƒ«æeƒdC’G
É¡æ«H Éª«a É¡«∏Y â∏°üM »àdG áqjOó©dG º«≤dG ¿QÉbCGh
ÚàHôéàdG ‘ â¶M’ Ée ™e ≈°TÉªàJ »g ¿EG ≥q≤–CGh
.á«fÉqãdGh ¤hC’G
èàæà°SCG
¬d õeôojh á∏àμdG ≈ªq °ùoj ôNBG »FÉjõ«a QGó≤Ã IOÉŸG øe á«ªq c qπc ¢üàîJq ºé◊G ≈∏Y IOÉjR
.M hCG m »æ«JqÓdG ±ô◊ÉH
.¬ªéMh ¬à©«ÑW ô«q ¨àH º°ù÷G á∏àc ô«q ¨àJ
: ¢ù«≤∏d πHÉb »q FÉjõ«a QGó≤e á∏àμdG
.( kg )`H É¡d õoeôjh ΩGôZƒ∏«μdG »g ¢ù«≤dG IóMh
1t = 1000 kg : ( t) øq £dG ΩGôZƒ∏«μdG äÉØYÉ°†e øe
:∑Éæg ΩGôZƒ∏«μdG AGõLCG øe
1kg = 1000 g : (g) ΩGô¨dG -
1kg = 1000000 g : (mg) ΩGô¨«∏ŸG -
:¿Gõ«ŸG »g á∏àμdG ¢ù«b ádBG

hCG) ¿Gõ«ŸG - (ôÑn àfl ¿Gõ«e hCG ) ¢SÉ£°ù≤dG - ∫ÉaôHhQ ¿Gõ«e - ÊhÎμdE’G ¿Gõ«ŸG ∑Éæg
... áfÉeq ôdG ¿ÉÑq b - ÊÉehôq dG (¿ÉÑq ≤dG
çÓãdG äGôμdG øe Iôc π
q c á∏àc ¢ù«b ó«YCG
∂dP h á≤HÉ°ùdG
q ÜQÉéàdG ‘ É¡à∏ª©à°SG »àdG
.∫ÉaôHhQ ¿Gõ«e á£°SGƒH
∫ÉaôHhQ ¿Gõ«e
94
áμ°SÉªàŸG ÒZ áÑ∏°üdG hCG á∏FÉ°ùdG
q IOq ÉŸG øe á«q ªc á∏àc ¢ù«b
‘É°üdG
q h ºFÉ≤dG øY åjó◊ÉH Oƒ°ü≤ŸG ƒg Ée .≥jOÉæ°üdÉH á∏ª÷G ¥ƒ°S ‘ ∫Ó¨dG ´ÉÑJ
? áfÉeq ôdG ¿ÉÑb ≈∏Y á©∏°ùdG ™°Vh óæY
¿Gõ«Ÿ á«fÉqãdG áqØμdG ≈∏Y ™°†j ÉgAGô°T Ωhôf »àdG á¡cÉØdG á∏àc ¢ù«≤H ∫Éq≤ÑdG ºq ¡j ÉeóæY
¿Gõ«ŸG ¿Éc ¿EG ±ôq °üàj ∞«c ? ∂dP »æ©j GPÉe .πjóÑdG QÉ«©dÉH ≈ªq °ùj Ée ∫ÉaôHhQ
? É«q fhÎμdEG
ßM’CGh Üôq LCG

: 1 áHôéàdG
: »∏j ÉÃ ΩƒbCG ÊhÎμdEG ¿Gõ«e á£°SGƒH (Óãe Ò°üY) πFÉ°ùdG q øe á«ªq μd m á∏àμdG ¢ù«≤d
¥ƒ˘˘a Ò°ü©˘˘dG …ƒ˘˘ë˘ «˘ °S …ò˘˘ dG AÉ˘˘ fE’G ™˘˘ °VCG
. m1 É¡àª«b πé q °SCG ºq K ¬à∏àc ¢ù«bCGh ¿Gõ«ŸG
á˘˘ ∏˘ ˘à˘ ˘μ˘ ˘dG ¢ù«˘˘ ˘bCGh AÉ˘˘ ˘fE’G ‘ Ò°ü©˘˘ ˘dG qÖ°UCG
. m2É¡àª«b πé q °SCG ºq K AÉfE’Gh Ò°ü©∏d á«q ∏ª÷G
.m2 h m1 áaô©e ≈∏Y OÉªàYE’ÉH m á∏àμdG Ö°ùàMCG
: á¶MÓe
â£¨°V Ée GPEG ¿Gõ«ª∏d »ªbôdG ¢SÉ«≤ŸG ≈∏Y m á∏àμ∏d ájq Oó©dG áª«≤dG Iô°TÉÑe CGôbCG ¿CG øμÁ
¿Gõ«ŸG áqØc ≈∏Y ÆQÉØdG AÉfE’G ™°Vh ó©H ìô£dG Qq R ≈∏Y
: 2 áHôéàdG
iƒ°üb ádƒªM GP ÉfGõ«e πª©à°SCG AÉŸG øe Îd á∏àc ¢ù«≤d
: πMGôŸG ¢ùØf ™ÑqJCGh 1kg øe ÌcCG
1L á©°S Iôq«©oe á∏LƒM ÊhÎμdE’G ¿Gõ«ŸG áqØc ≈∏Y ™°VCG
.ìô£dG Qq R ≈∏Y §¨°VCG ºq K
q§N óq M ¤EG (Gô q£≤e AÉe) É«q ≤f AÉe á∏Lƒ◊G ‘ Ö q °UCG
¿Gõ«ŸG ¢SÉ«≤e ≈∏Y ô¡¶J »àdG ájq Oó©dG áª«≤dG πé q °SCG ºq K Ò«©àdG
.á≤HÉ°ùdG áé«àædÉH ¢ù«≤dG áé«àf ¿QÉbCGh á«q Øæ◊G AÉe ∫Éª©à°SÉH øμdh áHôéàdG ¢ùØf ó«YCG
95
èàæà°SCG
:ø«r àfRh øe óq H ’ á∏FÉ°S IOq ÉŸ hCG áμ°SÉªàe ÒZ áÑ∏°U IOÉŸ m á∏àμdG ¢ù«≤d
.ÆQÉa ƒgh AÉfEÓd m1 á∏àμdG ¢ù«≤d áfRh -
.á«q æ©ŸG IOÉŸG á«q ªc …ƒëj ƒgh AÉfEÓd m2 á∏àμdG ¢ù«≤d áfRh -
m = m2 – m1
.GóMGh ÉeGôZƒ∏«c »≤ædG AÉŸG øe Îd á∏àc …hÉ°ùJ
äGP ≥«bódG øe áq«ªq c Ò°†ëàH »æràØq∏μa áμ©c ™æ°üd Ωõ∏j Ée Ò°†– ‘ »qeCG ón YÉ°SCG r¿CG oäOQCG
.ÊhÎμdEG ¿Gõ«e á£°SGƒH 600 g …hÉ°ùJ á∏àc
.174 g áª«≤dG ¿Gõ«ŸG ¢SÉ«≤e ≈∏Y äô¡X ¿Gõ«ŸG áqØc ≈∏Y ÆQÉØdG AÉfE’G â©°Vh ÉeóæY
? Üƒ∏£ŸG RÉ‚EG q”CG ≈qàM ∂dP ó©H ¬H ΩƒbCG ¿CG »q ∏Y Öéj ¿Éc GPÉe
á°UÓÿG
.º°ù÷G ∂dP ¬∏¨°ûj …òdG AÉ°†ØdG õ«q M ƒg …Oq ÉŸG º°ù÷G ºéM
.Ée Éª°ùL ¿ƒμoq J »àdG IOq ÉŸG á«ªq c ¬H ô«q ©oJ »q FÉjõ«a QGó≤e á∏àμdG
.¢ù«≤∏d ¿ÓHÉb ¿É«FÉjõ«a ¿GQGó≤e á∏àμdGh ºé◊G
.1dm3 ºéM ∫OÉ©j IOq ÉŸG øe 1L ºéM
.GóMGh ÉeGôZƒ∏«c »≤ædG AÉŸG øe Îd á∏àc …hÉ°ùJ
.áÑ∏°üdG Oq GƒŸG ¢†©Hh πFGƒ°ùdG ΩÉéMCG ¢ù«≤d êQq óŸG QÉÑıG πª©à°ùjo
.¬àFõŒ ó©H hCG ¬∏μ°T ô«q ¨J óæY Ö∏°U º°ùL ºéM ô«q ¨àj ’
96
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
: á«q dÉàdG äÉæ«ÑdG øe í«ë°U ¿É«H πq c ΩÉeCG * áeÓY ™°V
.ºé◊G ¢ù«≤d IóMh cm3 Ö©q μe Îª«àæ°ùdG
.óMGh Îd ¬à©°S AÉfEG ‘ 1200 cm3 ¬ªéM AÉe Ö q °üf ¿CG øμÁ
.GóMGh GÎd …hÉ°ùj 1000 mL ºéM
.á∏àμdG ¢ù«≤d πª©à°ùoJ IóM mL Î∏«∏«ŸG
.AÉe ¬H êQq óe QÉÑfl á£°SGƒH ádhÉ£dG Iôc ºéM ¢SÉ≤j
.AÉe ¬H êQq óe QÉÑfl á£°SGƒH ôqμ°S á©£b ºéM ¢SÉ≤j
2 OóY øjô“
? AGhO áæ«æq b OGóq °S ‘ áÑcôeo Égóo ‚ »àdG IQÉ q£≤dG í∏°üJ ºn pd -1
ºn pd .ïÑ£ŸG õ«¡éàd äƒ«ÑdG äÉHq Q IOÉY É¡«æà≤J áaÉqØ°Th áLQq óe á«q μ«à°SÓH ¢ShDƒc ∑Éæg -2
? ¢ShDƒμdG ∂∏J í∏°üJ
? ΩÉéMCÓd ¢ù«b »r àdBG áLQq óŸG ¢SCÉμdGh IQÉ q£≤dG Èà©f ¿CG øμÁ πg -3
3 OóY øjô“
πμ°ûdG ‘ áªn °ùÛG
q áHôéàdG ò«eÓàdG øe ≥jôa õ‚CG
.πHÉ≤ŸG
? ÉZQÉa êQq óŸG QÉÑıG á∏àc »g Ée -1
? ¬ªéM ƒg Ée h πFÉ°ùdG á∏àc »g Ée -2
? πFÉ°ùdG ∂dP øe óMGh Î∏«∏e á∏àc »g Ée -3
97
4 OóY øjô“
.100 mL á©°S QÉÑfl Éæaôq °üJ ‘
. 33 ºbQ áLQO ádÉÑb πFÉ°ù∏d
q ‹Ó¡dG í£°ùdG iƒà°ùe ôq ≤à°SÉa ,ÓFÉ°S QÉÑıG πNGO Éæ©°Vh
? ¬∏NGO πFÉ°ùdG
q ºéM ƒg Ée ,áLQO 50 ¤EG Éª°ù≤e QÉÑıG ¿CG Éª∏Y
5 OóY øjô“
á«ªq c á∏àc ¢ù«≤J ¿CG äOQCGh 100 mL á©°S êQq óoe QÉÑflh ÊhÎμdEG ¿Gõ«eh Ö«∏M áÑ∏Y ∂jód
.240 mL …hÉ°ùj ºéM äGP Ö«∏◊G øe
.äOQCG Ée RÉ‚E’ á«q ∏ªY á≤jôW ìÎbG
6 OóY øjô“
≈∏Y Éæ©°Vh ÉqŸ .¿RGƒàdG qπàNÉa ÉZQÉa kAÉfEG ∫ÉaôHhQ ¿Gõ«e »àsØc ióMEG ≈∏Y Éæ©°Vh -1
.ójóL øe ¿RGƒàdG π°üM 2 g h 10 g , 20 g , 50 g ÉgQób äGQÉ«Y iôNC’G áqØμdG
? AÉfE’G á∏àc »g Ée
áZQÉØdG áqØμdG ‘ Éæ©°Vh ¿Gõ«ª∏d ójóL ¿RGƒJ ≈∏Y ∫ƒ°üë∏dh ÉàjR AÉfE’G πNGO ÉæÑμ°S -2
.1 gh 100 g , 200 g ÉgQób äGQÉ«Y
? âjõdG á∏àc »g Ée
7 OóY øjô“
º°SôdG ‘ Éªc ÚæKG ÚfRGƒJ ∫ÉaôHhQ ¿Gõ«e á£°SGƒH Éfõ‚CG
.πHÉ≤ŸG
? áZQÉØdG áæ«æq ≤dG á∏àc »g Ée -1
? IóMGƒdG áéq μdG á∏àc »g Ée -2
q c 14 …ƒ– ¿CG É¡fÉμeEÉH áæ«æq ≤dG q¿CG Éª∏Y -3
»g Ée .áé
? áé
q c 14h áæ«æq ≤dG á∏àc
98
8 OóY øjô“
»WhôıG ¥QhódGh ¢SCÉμdG ó‚ QÉÑıG ≈∏Y IOÉjRh áLQq óŸG ájq Qƒq∏ÑdG ájq ÈıG ÊGhC’G øe
100 mL á©°S ∞æ°U øe ÊGhC’G ∂∏J π q c Éæd q¿CG ¢VÎØæd .Iô«q ©oŸG á∏Lƒ◊Gh QÉÑàNE’G Üƒch
? πFGƒ°ùdG äÉ«q ªc ΩÉéMC’ ¢ù«b ä’BÉc ÈıG ‘ ÊGhC’G √òg πª©à°ùf ¿CG øμÁ πg -1
? É¡à©°S øe ô¨°UCG ºéM … q CG ÊGhC’G ∂∏àH ¢ù«≤f ¿CG øμÁ πg -2
? GóMGh ÉªéM q’EG É¡H ¢ù«≤J ¿CG øμÁ ’ »àdG á«fB’G »g Ée -3
IOÉŸG øe 100 mL ºéë∏d ¢ù«b ¥ q OCG ≈∏Y 100 mL á©°S Iô«q ©ŸG á∏Lƒ◊ÉH π°üëf GPÉŸ ø«q H
. 100 mL á©°ùd QÉÑàNE’G Üƒch »WhôıG ¥Qhóq dGh ¢SCÉμdÉH áfQÉ≤e ∂dPh á∏FÉ°ùdG
9 OóY øjô“
¢VôYh QÉàeCG 8 √Qób ∫ƒW äGP áZQÉa º°ùb áYÉb ‘ OƒLƒŸG Úé«°ùcC’G ºéM øY åëHG
…òdG AGƒ¡dG á«ªμd »∏ª÷G ºé◊G øe 21% áÑ°ùf ¿ƒμj ¬fCGh Éª∏Y ,QÉàeCG 3 ´ÉØJQGh QÉàeCG 6
.áYÉ≤dG ¬jƒ–
≈q∏°ùJCG
¬fÉμe πq c
.(±ô©e) º°ùé∏d á«q °UÉN I
.ºé◊G ¢ù«≤d IóMh II
.ß◊G êGôHCG øe êôH III
.á∏àμdG ¢ù«≤d IóMh IV
.áq«HPÉ÷ÉH ¬ª°SG ¿ÎbG á∏HÉ≤ŸG IQƒ°üdG ÖMÉ°U Ö≤d V
Oƒª©dG ‘ ∞°ûàμà°S Ö°SÉæŸG É¡fÉμe ‘ É¡æY åëÑf »àdG äÉª∏μdG â n ©°Vh ¿EG -1
1 I º˘˘ ˘ ˘ ˘°ù÷G º˘˘ ˘ ˘ ˘°SG ¥QRC’G
3 6 II .¬æY åëÑf …òdG
2 III
? √QhO ƒg Ée -2
5 IV
4Ü 8 7 V ? ÉfCG øe
.∫ÉaôHhQ ¿Gõ«e 1670 áæ°S âYÎNG ,∫ÉaôHhQ áæjóe ‘ ä
o ódho
. 8 ¤EG 1 øe áªqbôŸG ±hô◊G Ö«JÎH ∂«∏©a »Ñ≤d h »ª°SG áaô©e äOQCG ¿EG
99
É¡J’ƒ–h q : IOq Éª∏d á«q FÉjõ«ØdG ä’É◊G
q É¡JÉ«°UÉN
21 18
ádÉ°SE’Gh ÒîÑàdG á∏FÉ°ùdGh
q áÑ∏°üdG
q ΩÉ°ùLC’G äÉ«°UÉN
q
22 19
á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO ájq RÉ¨dG ΩÉ°ùLC’G äÉ«°UÉN
q
20
QÉ¡°üf’Gh óªq éàdG
™ q£≤àH ≥qaóàj QGƒaq AÉe ´ƒÑæj ó«∏÷G øe äÉ£HÉg
á«Ñ£≤dG ≥WÉæŸG ôª¨J »àdG ∂∏J øe Ión n∏é

r en á©«Ñ£dG Iô°†N »q∏– ióædG äGô£b
? ∞«ch øjCGh ≈àe : ióædG

?¢VQC’G ¬Lh ≈∏Y …ôéj AÉe ¤EG ¢VQC’G øWÉH øe ≥qaóàŸG QGƒØdG
q AÉŸG π©éj …òdG Ée
? á«Ñ£≤dG ≥WÉæŸG ‘ q’EG óLƒJ ’ GPÉŸh ,Ión∏ÛG »g Ée
? √Qƒ¡X ÖÑ°S Éeh ÜÉÑ°†dG ƒg Ée
100
á∏FÉ°ùdGh áÑ∏°üdG ΩÉ°ùLC’G äÉ«q °UÉN 18
πHÉb ƒg Ée É¡æªa ,áØ∏àfl á«FÉjõ«a ä’ÉM çÓK ≈∏Y á©«Ñ£dG ‘ IOƒLƒe IOq ÉŸG q¿CG Ωƒ∏©ŸG øe
Ée É¡æeh πFÉ°ùdÉH ±ôn ©jo h §≤a ¢ùªq∏d πHÉb ƒg Ée É¡æeh ,Ö∏°üdÉH ±ôn ©jo h ∂°ùŸGh ¢ùªq∏d
.RÉ¨dG ƒgh ¬d ôm KCÉH q’GE ±ôn ©jo ’
?IOq Éª∏d çÓãdG á«FÉjõ«ØdG ä’É◊G ÚH É¡H õ«q ‰ ¿CG øμÁ iôNCG äÉ«°UÉN
q ∑Éæg ¢ù«dCG øμdh
ßM’CGh Üôq LCG

ºéM äGP AÉŸG øe á«ªq c Ö q °UCG ºq K 250mL á©°S ¢SCÉc ‘ É¡©°VCGh è∏ãdG øe á©£b ∫hÉæJCG
.∫hCq Ód m πKÉ‡ m¿ÉK ¢SCÉc ‘ 150mL
‘ qÖ°UCGh è∏ãdG á©£b Éª¡æe óMGh ‘ π≤fCGh 250mL á©°S ør«∏KÉªàe QÉÑàNG »nHƒoμpH »JBG
Éª¡«r ªn éMh AÉŸG á«ªq ch è∏ãdG á©£b »n∏μ°T ¿QÉbCG ºq K ,¢SCÉμdG ‘ IOƒLƒŸG AÉŸG á«ªq c ÊÉãdG
.¢SCÉμdG ‘ Éª¡«∏Y ÉfÉc Ée ™e
É¡≤ë°SCG ºq K (Óãe ôqμ°Sq ™£b) áμ°SÉªàŸG áÑ∏°üdG ΩÉ°ùLC’G øe áYƒªéÃ ÉÑ©s μe ™æ°UCG
! Ö©q μe πμ°T ¥ƒë°ùŸG AÉ£YEG ∫hÉMCGh É¡©«ªL
100mL á©°S ¢ShDƒc áKÓK Ö∏LCG
ôqμ°ùdG
q ¥ƒë°ùe ¤hC’G CÓeCGh
Ò°üY áãdÉãdGh ÉqaÉL ÓeQ á«fÉãdGh
Ò°üY
∫É≤JôH
πeQ ôμ°S ‘ IóM ≈∏Y qπc É¡ZôaCG qºK ,∫É≤JôH
πéq °SCGh100mL á©°S á«q Whôfl ¥QGhO
.ßM’CG Ée
èàæà°SCG
.¢UÉN
q π
l μ°Th ¢UÉN
q ºl éM ∂°SÉªàe Ö∏°U o º°ùL π q μd
’ É¡æq μdh ,¢UÉN
q ºl éM áμ°SÉªàŸG ÒZ áÑ∏°üdG ΩÉ°ùLC’G hCG á∏FÉ°ùdG IOq ÉŸG øe á«q ªq c πq μd
.É¡jƒëj …òdG AÉfE’G nπμ°T Éªk FGO òîqàJ å«M ¢UÉN
q m πμ°T …
q CÉH õq«ªàJ
: á¶MÓe
.∂°SÉªàŸG Ö∏°üdG
t º°ù÷G äÉ«°UÉîH
q áμ°SÉªàŸG ÒZ áÑ∏°üdG IOq ÉŸG äÉÑq M øe áÑq M π q c õ«q ªàJ
101
: áμ°SÉªàe ÒZ áÑ∏°U ΩÉ°ùLCGh áμ°SÉªàe áÑ∏°U ΩÉ°ùLCG ¤EG á«dÉàdG áÑ∏°üdG Oq GƒŸG ∞æq °UCG
IOGôH ,≥«bO ,Iô£°ùe ,IóMGh áé q co ,¢Só©dG øe á«q ªq c ,äÉé
q oμdG øe á°Sóq μe áYƒª›
.Ö°ûÿG øe ÜÉH ,Ö°ûÿG IQÉ°ûf ,ádhÉW ,ójó◊G
? GPÉŸ ? 500mL á©°S ¢SCÉc ‘ AÉŸG øe GÎd Ö q °UCG ¿CG ‹ øμÁ πg
ßM’CGh Üôq LCG
1 áHôéàdG
100mL ¬à©°S É«q Whôfl ÉbQhO ¬«a ™°VCGh É°†jƒ k M o Ö∏LCG
¬H q…Qƒq∏H ¢†jƒM 250mL á©°S ¢SCÉc 250mL ¬à©°S É°SCÉc ¥QhódG ‘ ÆôaCG ¿CG ∫hÉMCG
É«q Whôfl ÉbQhO AÉe IAƒ∏‡ .ßM’CG Ée πqé°SCGh kAÉe kIAƒ∏‡
100mL á©°S
2 áHôéàdG
AÉe Iô£°ùe
AÉŸG á«q ªq c Ò°üJ ≈àq M ô¶àfCG .Ak Ée ¬«a Ö q °UCGh É°†jƒk M o Ö∏LCG
AÉŸG í£°S øe áª«≤à°ùe Iô£°ùe Üôq bCG ºq K QGô≤à°SG ádÉM ‘
Ióq Y áq«∏ª©dG ¢ùØf Qôq cCGh 1.πμ°ûdG ‘ Éªc É¡°ùªZ ¿hO
.Iôq e π q c ‘ ôNB’G øY ∞∏àfl ≈ë n æÃ äGôq e
1 πμ°T .ÉgOGóàeG ≈∏Y Iô£°ùŸG Éªk FGO ¢ùeÓj AÉŸG q¿CG ßM’CG
§«N ? ócGôq dG AÉŸG áëØ°U π o μ°T GkPEG ƒg Éªa
¢Sƒc
∫ƒbÉ°ûdG §˘˘«˘ N q¿CG ß˘˘M’CG ,ó˘˘cGQ AÉ˘˘e ‘ ∫ƒ˘˘ bÉ˘˘ °T ¢UÉ˘˘ °UQ ô˘˘ ª˘ ˘ZCG
.øμ°ùj ºq K íLQCÉàj ∫ƒbÉ°ûdG q
¬©∏°V π©LCGh ájhGõdG ºFÉb Éã∏ãe É°Sƒc k AÉŸG í£°S øe Üôq bCG
ÜôbCG ºq K ¬«a ¢ùª¨æJ ¿CG ¿hO AÉŸG áëØ°U ¢ùeÓJ IÒ¨°üdG
2 πμ°T 2.πμ°ûdG ‘ ƒg Éªc ∫ƒbÉ°ûdG q §«N øe IÒÑμdG ™∏°†dG
.¥ÉÑ£f’G ΩÉ“ ™∏°†dG ≈∏Y ≥Ñ£æj ∫ƒbÉ°ûdG q §«N q¿CG ßM’CÉa
‘ É˘ª˘c ¢†˘jr ƒ◊G á˘dÉ˘eEG ó˘©˘ H ø˘˘μ˘ dh á˘˘Hô˘˘é˘ à˘ dG ¢ùØ˘˘f ó˘˘«˘ YCG
.Ék≤HÉ°S ¬à¶M’ ÉÃ ¬«∏Y π°üMCG Ée ¿QÉbCGh .3.πμ°ûdG
AÉŸG í£°S ≈nëæe GkPEG ƒg Éeh ? ∫ƒbÉ°ûdG §«N ≈ëæe º°SG Ée
? ócGôq dG
3 πμ°T
èàæà°SCG
¿ƒμàa ,É¡jƒëj AÉfEG ‘ ø
r μJ ⁄ r¿GE ôw ≤n à°ùe É¡d ¢ù«d q¿C’ á∏FÉ°S É¡qfCÉH á∏FÉ°ùdG Oq GƒŸG ∞°UƒJ
.¿Ó«°S ádÉM ‘
.káq«≤aCGh ák në q£°ùe ák ëØ°U (ócGQ hCG) øcÉ°S πFÉ°S qπc òîqàj
102
ájq RÉ¨dG ΩÉ°ùLC’G äÉ«q °UÉN 19
ájq RÉ¨dG Oq GƒŸG äÉ«q °UÉN
? ïÑ£ŸG ‘ ¿Éà«ŸG hCG ¿ÉJƒÑdG RÉZ Üôq °ùJ ¤EG ºq °ûdÉH ø q£ØàdG á«q fÉμeEG ô°ùaC
q G Õn
ßM’CGh Üôq LCG
.Égô©b ‘ ÉªFGO ôq ≤à°ùj AÉŸG q¿CG ßM’CÉa πμ°ûdG áØ∏àfl ÊGhCG ‘ AÉŸG øe Ó«∏b Ö q °UCG
™°VCG ºq K iƒ≤
q eo ¥QƒH √óq °SCGh ¿ƒ∏
q eo RÉZ ¬H ÉbQhO òNBG
¥Qh .πHÉ≤ŸG πμ°ûdG ‘ Éªc ôNBG ¥QhO ágƒa ádÉÑb ¬àgƒa
iƒq ≤oe AÉLQCG π q c ôªZ RÉ¨dG q¿CG ßM’CG Éª¡æ«H ¥QƒdG Öë°SCG
? ∂dP ô°ùaC
q G Õ .ÚbQhóq dG
èàæà°SCG
∫ƒ≤f Gòd .É¡d ìÉàŸG AÉ°†ØdG AÉLQCG qπc ôª¨J É¡qfEG ,¢UÉN
q ºéM hCG πμ°T äGRÉ¨∏d ¢ù«d
.QÉ°ûàfEÓd á∏HÉb äGRÉ¨dG q¿GE
ßM’CGh Üôq LCG

.AGƒg iôNC’Gh AÉe ÉªgGóMCG CÓeCGh Úàæ≤fi Ö∏LCG
¢ùÑμŸG ≈∏Y §¨°VCGh »©Ñ°UEÉH AÉe IAƒ∏ªŸG áæ≤ÙG ágƒa óq °SCG
.¬eóY øe hCG ºé◊G ¢ü«∏≤J á«fÉμeEG øe âÑq ãJCGh ´É£à°ùŸG Qób
IOÉjR .AGƒg IAƒ∏ªŸG áæ≤ÙG ∫Éª©à°SÉH øμdh áHôéàdG ¢ùØf ó«YCG
πμ°ûdG ‘ Éªc ¬dÉ◊ ¢ùÑμŸG ∑ôJCG á«fÉK á∏Môe ‘h ∂dP ≈∏Y
.ßM’CG Ée πqé°SCGh ,πHÉ≤ŸG
èàæà°SCG
§¨°†dG ∫ƒ©ØÃ áqjRÉZ Os GƒŸ ájhÉ◊G äGAÉ°†ØdG ΩÉéMCG ¢üq∏≤àJ ,á∏FÉ°ùdG
q OGƒŸG ¢ùμY ≈∏Y
.•É¨°†fEÓd á∏HÉb äGRÉ¨dG q¿EG ∫ƒ≤f Gòd
103
.»s ∏°UC’G ¬ªn éM RÉ¨∏d …hÉ◊G AÉ°†ØdG ™LÎ°ù«a ÖÑ°ùdG ó≤p ao Éªq∏c RÉ¨dG •É¨°†fG ∫hõj
.•É°ùÑfEÓd πHÉb RÉ¨dG q¿EG ∫ƒ≤f ‹Éàq dÉHh
¥ÉØ°UE’ÉH RÉZ π«°ü–

ßM’CGh Üôq LCG
: áæ«æq b ‘ ¿ÉJƒÑdG RÉZ øe á«q ªc ≈∏Y π°ü–C
q G »μd
,AÉe ∞°üædG øe ÌcCG √Dƒ∏eCGh É°†jƒM Ö∏LCG
,¢†jƒ◊G AÉe ‘ É¡°ùμfCG ºq K É¡≤∏Z ºμMCGh AÉe áæ«æ≤dG CÓeCG
ºK ¢†jƒ◊G AÉe ‘ É¡∏NOCGh á«fÉãdG ¬àëàa øe ¿ÉJƒÑdG RÉZ IQhQÉ≤H π°üàŸG ÜƒÑfC’G ∂°ùeCG
áæ«æq ≤dG íàaCG AÉŸG í£°S ƒëf ó©°üJ ™«bÉ≤a IógÉ°ûÃh ,á∏«∏b äÉ«q ªμH Üô°ùàj RÉ¨dG π©LCG
.É¡àgƒa ƒëf ÜƒÑfC’G áëàa ¬L q hCGh ‹
q ƒbÉ°T ™°Vh ‘ »gh
.Éq«éjQóJ AÉŸG iƒà°ùe ∫õæj Éªæ«H áæ«qæ≤dG πNGO óYÉ°üàJ RÉ¨dG ™«bÉ≤a ógÉ°TCG
ºq K áæ«æq ≤dG ≥∏ZCGh IQhQÉ≤dG øe RÉ¨dG Üôq °ùJ π£HCG ,áHƒ∏£ŸG á«ªq μdG ≈∏Y π°üMCG ÉeóæY
.AÉŸG øe É¡LôNCG
: á¶MÓe
.á≤jô£dG ¢ùØæH ¿ƒHôμdG ó«°ùcCG ÊÉKh Úé«°ùcC’G πãe iôNCG äGRÉZ ≈∏Y π°ü–CG ¿CG øμÁ
èàæà°SCG
.AÉŸG â– ôNBG ¤EG AÉfEG øe …CG ,¥ÉØ°UE’ÉH äGRÉ¨dG ¢†©H π≤f øμªjo
p nCG
.É¡H ΩƒbCGh áHôéàdG ∞°UCG :AÉŸG â– Úàæ«æq b ≈∏Y É¡«∏Y â∏°üM »àdG RÉ¨dG á«q ªc º°ùb
á°UÓÿG
.¢UÉN
q lπμ°Th ¢UÉN
q lºéM ∂°SÉªàe mÖ∏°U o m º°ùL qπμd
.¢UÉN
q π
l μ°T É¡d ¢ù«d øμdh ¢UÉN ºéM á∏FÉ°ùdG q OGƒª∏d
.Éq«≤aCGh Éë q£°ùe Óμ°T ócGôq dG πFÉ°ùdG áërØ°U n òîqàJ
•É¨°†fE’Gh QÉ°ûàfÓd É¡à«s ∏HÉ≤H ájq RÉ¨dG Oq GƒŸG õ«q ªàJ ,á∏FÉ°ùdG
q OGƒŸG ¢ùμY ≈∏Y
.•É°ùÑfEÓd ‹ÉqàdÉHh
.¥ÉØ°UE’ÉH äGRÉ¨dG ¢†©H π«°ü– øμÁ
104
QÉ¡°üf’Gh óªq éàdG 20
»≤ædG AÉŸG óªq Œ
Ån Ñq Yo Ée GPEG ó«ªéàdG â«H ‘ ¬©°Vh …OÉØàH í°üæ n jo GPÉŸ áLqÓãdG ‘ AÉŸG ójÈJ »¨àÑf ÉeóæY
? Qƒq∏ÑdG øe IQhQÉb ‘
? ∂dP ô°ùaC
q G nºpH .AÉŸG óªq éàj IOhÈdG Iójó°T AÉà°ûdG ‹É«d ‘
Éæq c Ée GPEG IAGQq ódG hCG òaGƒædG Qƒq∏H ÈY êQÉÿG ‘ Ée ájDhQ OQÉÑdG AÉà°ûdG ‘ Ωó©æJ GPÉŸ
? IQÉ«q °ùdG ‘ hCG â«ÑdG ‘ áYƒª›
ßM’CGh Üôq LCG

AÉe ‘ πN p OoCG ,(ô s£≤ŸG AÉŸG øe Óãe 5 mL) »q ≤ædG AÉŸG øe á«q ªq c QÉÑàNG ÜƒÑfCG ‘ Öμ°SCG
.ÉcGôfih GQGôfi ÜƒÑfC’G
‘ ,âbƒdG ¢ùØf ‘h (í∏eh è∏K) OÈu oe §«∏N ‘ ÜƒÑfC’G ™°VCG
.θ0 AÉŸG IQGôM áLQO áª«b CGôbCGh ân≤«Ÿp G πq¨°TCG , t0 = 0 á¶ë∏dG
Éªc á≤«bO πq c ‘ θ ¬JQGôM áLQO πé q °SCGh QGôªà°SÉH AÉŸG ∑ôq MCG
CGóÑj ÉeóæYh ,ójÈàdG AÉæKCG AÉŸG É¡«∏Y óLƒj »àdG ádÉ◊G øe âÑq ãJCG
‘ π°UGhCG »qæμdh ∑GôÙG ∫Éª©à°SG øY q∞cCG óªq éàdG ‘ AÉŸG
π
q c óªq Œ ó©H áKÓK hCG ø«r à≤«bO óq M ¤EG IQGô◊G äÉLQO π«é°ùJ
.ÜƒÑfC’G ‘ AÉŸG á«ªq c
¿Gõ«e á£°SGƒH √GƒàÙh ¬d á«dÉªLE’G á∏àμdG ¢ù«bCG ºq K OÈu ŸG øe QÉÑàNE’G ÜƒÑfCG êôNCG
AÉŸG á∏àc áª«b êôîà°SCG ∑GôÙGh QGôÙGh ÜƒÑfC’G πàoc øe qπc ºn«b áaô©Ãh ,ÊhÎμdCG
.óªq éàdG πÑb AÉŸG á∏àμH É¡fQÉbCGh óªq éàŸG
105
θ = f(t) ÊÉ«ÑdG º°SôdG õ‚CG
øq«HCGh ájÎª«q∏e ábQh ≈∏Y
óªq Œ πMGôe π q c ¬«∏Y
.AÉŸG
èàæà°SCG
.Gók ªq Œ »FÉjõ«ØdG ∫ƒëàdG
q Gòg ≈ªq °ùj : IOhÈdG ÒKCÉàH è∏K ¤EG AÉŸG ∫ƒëàj
q
. 0°C ¤EG ¬JQGôM áLQO ∫õæJ ÉeóæY »≤ædG AÉŸG óªq éàj
∂∏J ≈ªq °ùJ ∂dòd . 0°C `pd ájhÉ°ùe ≈≤ÑJh »q ≤ædG AÉŸG IQGôM áLQO ôq ≤à°ùJ óªq éàq dG AÉæKCG
.»≤ædG AÉŸG óªq Œ IQGôM áLQO áª«≤dG

AÉŸG óLƒjh √óªq Œ áLQO øe ÈcCG ¬JQGôM áLQO â r en GOÉe á∏FÉ°ùdG ¬àdÉM ≈∏Y AÉŸG óLƒj
.√óªq Œ áLQO øe π q bCG ¬JQGôM áLQO âfÉc GPEG §≤a áÑ∏°üdG q ¬àdÉM ≈∏Y
.áÑ∏°üdGh
q á∏FÉ°ùdG ¬«àdÉM ≈∏Y AÉŸG óLƒj óªq éàdG AÉæKCG
.óªq éàdG ∫ƒ©ØÃ AÉŸG á∏àc ô«q ¨àJ ’
ídÉŸG AÉŸG óªq Œ
ßM’CGh Üôq LCG

ôªq YCGh »JÉ¶MÓe qπc πqé°SCG ,ídÉe AÉÃ »q ≤ædG AÉŸG É°Vƒ©q oe øμdh ¤hC’G áHôéàdG ó«YCG
. t øeõdG ™e θ IQGô◊G áLQO Qƒ£J
q ø«q Ñj ’hóL
.óªq éàdG óæY ídÉŸG AÉŸG IQGôM áLQO Qƒ£àd q ÊÉ«ÑdG º°SôdG õ‚CG
.»q ≤ædG AÉŸG óªq Œ óæY ¬«∏Y π°üëàŸG
q √Ò¶æH ÊÉ«ÑdG º°SôdG ¿QÉbCG
106
èàæà°SCG
.π«∏≤H ôØ°üdG â– ¤EG ¬JQGôM áLQO ∫õæJ ÉeóæY óªq éqàdG ‘ ídÉŸG AÉŸG CGóÑj
.√óªq Œ óæY ák àHÉK ídÉŸG AÉŸG IQGôM áLQO ≈≤ÑnJ ’ »q ≤ædG AÉŸG ¢ùμY ≈∏Y
»≤ædG AÉŸG QÉ¡°üfG
∫AÉ°ùJCGh πqeCÉJCG
.ó«∏÷G Ühòj QÉ¡ædG ‘h ,AÉŸG óªq éàj IOhÈdG Iójó°T AÉà°ûdG ‹É«d ‘
? ∂dP ô°ùaC
q GÕ
.≥jô£dG »°ùμj …òdG ó«∏÷G ¥ÉbQ ≈∏Y í∏ŸG ¢Tq ôn oj IOQÉÑdG ≥WÉæŸG ¢†©H ‘
? ∂dP øe ájÉ¨dG Ée
ßM’CGh Üôq LCG

.ºé◊Gh á∏àμdG Ωƒ∏©e è∏K ¬H QÉÑàNG ÜƒÑfCG òNBG
áª«b CGôbCGh ân≤«Ÿp G πq¨°TCG ,ôJÉa AÉe ‘ ÜƒÑfC’G ™°VCG , t0 = 0 á¶ë∏dG ‘ ,âbƒdG ¢ùØf ‘
.√ó«ªŒ πÑb AÉŸG ‘ ™°Vho …òdG QGôÙG ≈∏Y AÉŸG IQGôM áLQO
107
π˘˘éq ˘ °SCGh Üƒ˘˘Ñ˘ fC’G ‘ è˘˘∏˘ ã˘ dG IQGô◊ θá˘˘LQó˘˘dG Qƒ˘q ˘£˘ J ™˘˘HÉ˘˘JCG
è∏ãdG É¡«∏Y óLƒj »àdG ádÉ◊G πé q °SCG Éªc á≤«bO π q c ‘ É¡àª«b
á«ªq c qπc ¿ÉHhP ó©H áKÓK hCG ør«à≤«bO óq M ¤EG Úî°ùàdG AÉæKCG
.ÜƒÑfC’G ‘ è∏ãdG
á∏àc ¢ù«bCG ºq K ôJÉØdG AÉŸG ¢†jƒM øe QÉÑàNE’G ÜƒÑfCG êôNCG
áé«àædG ¿QÉbCGh ,¬ªéM ¢ù«b ≥jôW øY Éé∏K ¿Éc …òdG AÉŸG
.á«dhCq ’G è∏ãdG á∏àμH
.è∏ãdG ºéëH á∏FÉ°ùdG q ¬àdÉM ‘ AÉŸG ºéM áÑ°SÉæŸÉH ¿QÉbCG
θ = f(t) ÊÉ«ÑdG º°SôdG õ‚CG
ø«q HCGh ájÎª«q∏e ábQh ≈∏Y
∫ƒ– q π˘˘MGô˘˘e π q ˘ c ¬˘˘«˘ ∏˘ ˘Y
.πFÉ°S AÉe ¤EG è∏ãdG
èàæà°SCG
»FÉjõ«ØdG ∫ƒëàdG
q Gòg ≈ªq °ùj : IQGô◊G áLQO ´ÉØJQG ÒKCÉàH πFÉ°S AÉe ¤EG è∏ãdG ∫ƒëàj q
.GQk É¡°üfG
.è∏ãdG QÉ¡°üfEG áLQO É¡qfEG 0°C ¤EG ¬JQGôM áLQO ™ØJôJ ÉeóæY è∏ãdG ô¡°üæj
áLQO áª«≤dG ∂∏J ≈ªq °ùJ ∂dòd .0°C `pd ájhÉ°ùe ≈≤ÑJh IQGô◊G áLQO ôq ≤à°ùJ QÉ¡°üf’G AÉæKCG
.»≤ædG AÉŸG QÉ¡°üfG IQGôM
.QÉ¡°üf’G áLQO øe π q bCG ¬JQGôM áLQO âfÉc GPEG §≤a áÑ∏°üdG
q ¬àdÉM ≈∏Y AÉŸG óLƒj
.¢ü≤æj ¬ªéM q¿CG ÚM ‘ QÉ¡°üf’G ∫ƒ©ØÃ AÉŸG á∏àc ôq«¨àJ ’
108
ádÉ°SE’Gh ÒîÑàdG 21
? (AGƒ¡dG ‘ ¬°Vô©H) π«°ù¨∏d »©«Ñ£dG ∞«ØéàdG ô°ùØf
q Õ
? iôNCG øcÉeCG ‘ êƒ∏K ¤EGh øcÉeCG ‘ QÉ£eCG ¤EG ∫ƒëàJ
q ∞«ch Öë°ùdG ¿ƒμàJ
q ∞«c
ßM’CGh Üôq LCG
.GQGôfi ¬«a ôªZCG ¿CG ó©H »q ≤f AÉe ¬H ÉbQhO òNBG
áª«b CGôbCGh ân≤«Ÿp G πq¨°TCGh AÉŸG Úî°ùJ ‘ CGóHCG , t0 = 0 á¶ë∏dG ‘ ,âbƒdG ¢ùØf ‘
.AÉŸG IQGô◊ θ0 á«q dhCq ’G áLQódG
É¡àª«b πé q °SCGh ¥Qhóq dG ‘ AÉŸG IQGô◊ θ áLQódG Qƒ£J q ™HÉJCG
AÉæKCG AÉª∏d çó– »àdG äGQƒ£àdG q πqé°SCG Éªc á≤«bO qπc ‘
.AÉŸG ¿É«∏Z øe ≥FÉbO ¢†©H óq M ¤EG Úî°ùàdG
,¥Qhóq ˘dG á˘gƒ˘a ¥ƒ˘a á˘jq Qƒ˘q∏˘H É˘°SCÉ˘c ¢ùμ˘˘fCG AÉŸG ¿É˘˘«˘ ∏˘ Z AÉ˘˘æ˘ KCG
.¢SCÉμ∏d »∏NGóq dG ÖfÉ÷G ≈∏Y πqμ°ûàJ AÉe äGô£b q¿CG ßM’CG
? ∂dP ÖÑ°S Ée
π
q c ¤EG ¬«∏Y Ò°TCGh ¬æ«î°ùJ óæY »≤æq dG AÉŸG IQGôM áLQO Qƒ£àd q θ = f(t) ÊÉ«ÑdG º°SôdG õ‚CG
.QÉîH ¤EG πFÉ°S øe AÉŸG ∫ƒ– q πMGôe
109
èàæà°SCG
πFÉ°S øe AÉª∏d »FÉjõ«ØdG ∫ƒëàdG
q ∂dP ≈ªq °ùj : ¿É«∏¨dG ∫ƒ©ØÃ QÉîH ¤EG »q ≤ædG AÉŸG ∫ƒëàjq
.GÒîÑJ RÉZ ¤EG

.100°C ¤EG ¬JQGôM áLQO ó©°üJ ÉeóæY AÉŸG ôî q Ñàj
.100°C `pd ájhÉ°ùe ≈≤ÑJh »q ≤ædG AÉŸG IQGôM áLQO ôq ≤à°ùJ ìƒàØe AÉfEG ‘ ¿É«∏¨dG AÉæKCG
.AÉŸG ¿É«∏Z IQGôM áLQO áª«≤dG ∂∏J ≈ªq °ùJ ∂dòd
óLƒjh ¬fÉ«∏Z áLQO øe qπbCG ¬JQGôM áLQO âfÉc GPEG §≤a á∏FÉ°ùdG ¬àdÉM ≈∏Y AÉŸG óLƒj
.¬fÉ«∏Z áLQO øe ÈcCG ¬JQGôM áLQO âfÉc GPEG §≤a ájq RÉ¨dG ¬àdÉM ≈∏Y AÉŸG
.ájq RÉ¨dGh á∏FÉ°ùdG ¬«àdÉM ≈∏Y AÉŸG óLƒj ¿É«∏¨dG AÉæKCG
hCG) ádÉ°SEG »FÉjõ«ØdG ∫ƒëàdG
q ∂dP ≈ªq °ùoj : ójÈàdG ∫ƒ©ØÃ πFÉ°S ¤EG »≤ædG AÉŸG QÉîH ∫ƒëàj
q
.(ÉØqãμJ
. 100°C ¤EG ¬JQGôM áLQO ∫õæJ ÉeóæY AÉŸG ∞qãμàj
.¬fÉ«∏Z IQGôM áLQO ¢ùØf »g »≤ædG AÉŸG ∞qãμJ IQGôM áLQO
ßM’CGh Üôq LCG

ßM’CG .¥QƒdG ≥q∏YCG ºq K AÉŸG øe Iô£b ¬«∏Y Öμ°SCGh í«°TÎdG ¥Qh øe á©Hq ôeo á©£b ¢übC
q G
.AÉŸG á©≤H ∫hõJ Ióq e ó©H h Üôq °ûàj í«°TÎdG ¥Qh q¿CG
? ∂dP ô°ùaC
q GÕ
èàæà°SCG
: Úî°ùJ ¿hóH √óMƒd QÉîHo ¤EG πFÉ°S øe AGƒ¡∏d ¢Vhô©ŸG AÉŸG ∫ƒëàj
q
.Gôî
q ÑJ »FÉjõ«ØdG ∫ƒëàdG
q ∂dP ≈ªq °ùjo
.π«°ù¨∏d »©«Ñ£dG ∞«ØéàdG ô°ùaC
q G
110
á°UÓÿG
.IOhÈdG ÒKCÉàH áÑ∏°U ádÉM ¤EG á∏FÉ°S ádÉM øe ¬dƒ–

q ƒg AÉŸG óªq Œ
.IQGô◊G ÒKCÉàH á∏FÉ°S ádÉM ¤EG áÑ∏°U ádÉM øe ¬dƒ–
q ƒg è∏ãdG QÉ¡°üfG
.√QÉ¡°üfG IQGôM áLQO É¡°ùØf »gh áàHÉK »≤ædG AÉŸG óªq Œ IQGôM áLQO
.¬àdÉ°SEG IQGôM áLQO É¡°ùØf »gh áàHÉK ¿É«∏¨dÉH »≤ædG AÉŸG ÒîÑJ IQGôM áLQO
Èà©jo ‹ÉàdÉHh ,áàHÉK ÒZ ídÉŸG AÉŸG óªq Œ IQGôM áLQO »≤ædG AÉŸG ¢ùμY ≈∏Y
.IhÉ≤æ∏d GQÉ«©e IQGô◊G áLQO äƒÑK
q óæY º°ù÷G á∏àc ô«q ¨àJ ’
.iôNCG ¤EG á«q FÉjõ«a ádÉM øe IOq ÉŸG ∫ƒ–
111
á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO 22
iôNCG ‘ hCG ádÉM ‘ ∑Éægh Éæg ÉædƒM ¬qfEG ,¢VQC’G ¬Lh ≈∏Y IÌμH OƒLƒe AÉŸG q¿CG º∏©f
‘ ,ájOhC’Gh QÉ¡fC’G ‘ ,äÉ£«ÙGh QÉëÑdG ‘ πFÉ°S ¢SÉ°SC’ÉH ƒgh ,çÓãdG ¬J’ÉM øe
... …QÉÛG ‘h äÉfGõq ÿG ‘ ,Ohó°ùdG ‘h äGÒëÑdG
¢†©H ‘ §£°ûH ¬d ÉæcÓ¡à°SG ºZQh ¢ùª°ûdG á©q °TCG â– ¬æe ¢†©Ñ∏d π°UGƒàŸG ôî q ÑàdG ºZQ
äGÎeƒ∏«μdG øe QÉ«∏e 1,4 á∏àμdG äGP á∏FÉ¡dG AÉŸG á«ªq c q¿CG äÉ°SGQódG âàÑKCG ,¿É«MC’G
⁄ Úæ°ùdG øe ÉÑjô≤J QÉ«∏ŸG ∞°üfh äGQÉ«∏e 4 òæe ¢VQC’G í£°S ≈∏Y IOƒLƒŸGh áÑ©q μoŸG
.ôq«¨àJ
? ¬æe π«∏≤dG ÜÉ°T çƒ∏àdG
q q¿CG ƒdh á©«Ñ£dG ‘ »FÉŸG ¿hõîª∏d QGô≤à°S’G Gòg ô°ùaC q GÕ
óqcCÉJCGh åëHCG
á≤HÉ°ùdG ¢ShQódG øe á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG ∫ƒM äÉeƒ∏©e øe âÑ°ùàcG Ée ≈∏Y OÉªàY’ÉH
∂∏J πq∏MCG ÜGƒdG áμÑ°T ≈∏Y hCG äÉÑàμŸG ‘ AGƒ°S ¢Vô¨dG ‘ »≤FÉKh åëH RÉ‚EÉHh
: ¢VQC’G ≈∏Y áªFGO ∫GõJ ’h IÉ«◊G âeGO É¡∏°†ØH »àdG IôgÉ¶dG
112
èàæà°SCG
.AÉª∏d á«q ©«Ñ£dG IQhódG π°†ØH »FÉŸG É¡fhõîÃ ¢VQC’G ßØà–
.ƒ÷G ‘ óYÉ°üàjh AÉŸG ôî q Ñàj ¢ùª°ûdG á©q °TCG â–h AGƒ¡dG ‘
.ÜÉë°ùdG ¿ƒμà«a
q äGÒ£b πμ°T ‘ ∞qãμàj IOQÉH á≤£æÃ QÉîÑdG ôq e Éªq∏c
: á¶MÓe
.óªq éàJ ¿CG ÜÉë°ùdG ¿ƒμJ q »àdG äGÒ£≤∏d øμÁ IOhÈdG ójõJ øjCG ƒ÷G ‹ÉYCG ‘
Éé∏K hCG AÉe AÉª°ùdG ô£ªàa ÉØ«ãc Ò°üj ¿CG ¤EG ™«HÉ°SCGh ÉeÉjq CG ÜÉë°ùdG πq≤æàj íjôq dG ∫ƒ©ØÃ
.GOôn Hn hCG
…qòö«d ¢VQC’G øWÉH ¤EG ôNBG AõL òØæjh ¬æe AõL ôî q Ñàj ÜGÎdG ô£ŸG AÉe πq∏Ñoj ÉeóæY
.QÉëÑdGh QÉ¡fC’Gh ájOhC’G ƒëf ¬æe ÒãμdG π«°ùjh á«q aƒ÷G äÉ≤Ñ£dG
? á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO ≥«≤– ‘ ¢VQC’G øWÉH ‘ í°TÎJ »àdG √É«ŸG áªgÉ°ùe ô°ùaC
q GÕ
á°UÓÿG
¬«∏Y âfÉc Éªch á∏FÉg äÉ«ªq μH ¢VQC’G í£°S ≈∏Y GOƒLƒe AÉŸG ∫Gõj ’
.á©«Ñ£dG ‘ É¡H õq«ªàj »àdG IQhódG π°†ØH Úæ°ùdG ÚjÓe øe äÉÄŸG òæe ÉÑjô≤J
ádÉ◊G ≈∏Y ájq ƒ«◊G IOÉŸG √òg OƒLh ’ ƒd ≥q≤ëàJ ¿CG AÉŸG IQhód øμj ⁄
.ádƒ¡°ùH ôî
q Ñà∏dh óªq éà∏d É¡à«∏HÉb ’ ƒdh á∏FÉ¡dG äÉ«ªq μdG ∂∏àHh á∏FÉ°ùdG
113
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
.í«ë°U ìÎ≤eo π q c ΩÉeCG * áeÓY ™°V ºq K á«dÉàdG äÉfÉ«ÑdG áHÉàc ór Yp CG
.AÉe è∏ãdG
. 0°C ¤EG ¬JQGôM áLQO ∫õæJ ÉeóæY óªq éàj »≤æq dG AÉŸG
.ájq RÉZ ádÉM ¤EG á∏FÉ°S ádÉM øe AÉŸG ∫ƒ– q ƒg ∞qãμàdG
.á∏FÉ°S ádÉM ¤EG áÑ∏°U ádÉM øe AÉŸG ∫ƒëàj q ÉeóæY AÉŸG ºéM ô«q ¨àj
.¬à∏àc ô«q ¨àJ AÉª∏d á«q FÉjõ«ØdG ádÉ◊G ô«q ¨àJ ÉeóæY
.óªq éàdG AÉæKCG ídÉŸG AÉŸG IQGôM ô«q ¨àJ
.»FÉŸG É¡fhõîÃ ®ÉØàME’G ¢VQCÓd øμeCG ÉŸ á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO ’ƒd
.iôNCG ¤EG IQq Éb øe á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO πMGôe ∞∏àîJ
2 OóY øjô“
OGóq °S
.¿É«∏¨dG óq M ¤EG AÉŸG øe Ó«∏b øî q °ùf -1
?AÉŸG ¥ƒa QÉÑàN’G ÜƒÑfCG …ƒàëj GPÉe
Üƒ˘Ñ˘fC’G óq ˘°ùfh Úî˘°ùà˘dG ø˘Y ∞˘˘bq ƒ˘˘à˘ f -2
ßMÓf .¬ëàØf ºq K AÉŸG πNGO ¬°ùμæfh
.ÜƒÑfC’G πNGO áYô°ùH πNój AÉŸG q¿CG
? ∂dP ô°ùØJ
q Õ
.Égó©Hh áHôéàdG πÑb AÉŸG »ªéM ¿QÉb -3
114
3 OóY øjô“
.É¡JQGôM áLQóH AÉª∏d á«q FÉjõ«ØdG ádÉ◊G º¡°ùH §HQCG
0 °C πFÉ°S AÉe
15 °C óqªéàoe AÉe
-20 °C Oó°üH »≤f AÉe

óªq éàdG
4 OóY øjô“
äÉ«q ªc ¢Vô©H πqãªàJ »àdGh (ê)h (Ü) ,(CG) á«dÉàq dG ÜQÉéàdG âfõ‚CG AÉŸG ôî q ÑJ á°SGQód
: ¿RGƒàe ∫ÉaôHhQ ¿Gõ«e »r àqØc ióMEG ≈∏Y áYƒ°Vƒe ÊGhCG ‘ AGƒ¡∏d AÉŸG øe
q óJ Ée ≈∏Y -1
? ( CG) áHôéàdG ∫
? ÉeÉ“ É≤∏ë AÉfE’G ¿Éc ƒd ßMÓf ¿CG ÉææμÁ GPÉe -2
AÉŸG á«q ªc …hÉ°ùJ (Ü) AÉfE’ÉH IOƒLƒŸG AÉŸG á«q ªc -3
.(ê) AÉfE’ÉH IOƒLƒŸG
? É¡«∏Y π°üëàŸG
q áé«àædG øjÉÑJ ô°ùØJ
q ∞«c
q ÉÃ ,ÜQÉéàdG √òg ≈∏Y OÉªàY’ÉH -4
? √ô°ûæH π«°ù¨dG ∞«ØŒ ô°ùØJ
5 OóY øjô“
≈∏Y ‹GƒŸG ÊÉ«ÑdG º°SôdG ∫
q ój
øe á«ªq c IQGôM áLQO ô«q ¨J
.øeõdG QhôÃ AÉŸG
115
: ø«q H ,º°SôdG ∂dP ≈∏Y OÉªàY’ÉH
.¿É°ü≤f ‘ ΩCG OÉjORG ‘ AÉŸG IQGôM áLQO âfÉc ¿EG -1
.Iô°TÉ©dG á≤«bódG ‘ ºq K á«fÉãdG á≤«bóq dG ‘ AÉŸG É¡«∏Y óLƒj »àdG á«q FÉjõ«ØdG ádÉ◊G -2
.iôNCG ¤EG á«q FÉjõ«a ádÉM øe AÉŸG ∫ƒ– q É¡bô¨à°SG »àdG á«q æeõdG Ióq ŸG -3
q dG ∂dP º°SG -4
.AÉª∏d »q FÉjõ«ØdG ∫ƒëàq
6 OóY øjô“
≥jôa õ‚CG √QÉ¡°üfG AÉæKCG è∏ãdG IQGôM ô«q ¨J á°SGQód
π˘HÉ˘≤ŸG π˘μ˘°ûdÉ˘H á˘ª˘°ùÛG á˘Hô˘é˘ à˘ dG ò˘˘«˘ eÓ˘˘à˘ dG ø˘˘e
á°TÉ°T ÈY ≥jôØdG π°ü– áÑ°SÉæe á«q ›ôH ∫Éª©à°SÉHh
: ‹ÉàdG ÊÉ«ÑdG º°SôdG ≈∏Y Üƒ°SÉ◊G
? ádÉ◊G √òg ô«q ¨J º°SÉe ? á«q FÉjõ«ØdG ádÉ◊G ô«q ¨J §°ùÑæe Oóq ëj IQGôM áLQO … q CG ‘ -1
? è∏ãdG πc ∫ƒëàj
q ÉÑjô≤J á«q æeR á¶◊ …q CG ‘ -2
? è∏ãdG ¿ÉHhP CGóÑj á¶◊ … q CG ‘ -3
q áÑ∏°üdG ¬«àdÉM ≈∏Y AÉŸG É¡«a óLGƒàj »àdG áq«æeõdG Ióq ŸG »g Ée -4
? É©e á∏FÉ°ùdGh
116
7 OóY øjô“
á©«Ñ£dG ‘ AÉª∏d á«q °SÉ°SC’G äÉfGõq î∏d Éª°SQ πHÉ≤ŸG πμ°ûdG πqãÁ
QÉîH q c ‘ AÉŸG É¡«∏Y óLƒj »àdG á«q FÉjõ«ØdG ádÉ◊G »g Ée -1
π
Öë°S
AÉŸG ? á©HQC’G äÉfGõq ÿG ∂∏J øe ¿Gõq N
á©HQC’G äÉfGõÿG ÚH AÉŸG IQhO √ÉŒG º¡°ùH õeQr oCG -2
øe ÖÑb …ò˘dG »˘FÉ˘jõ˘«˘Ø˘dG ∫ƒ˘q ë˘à˘dG º˘°SG Iôq ˘e π
q ˘c ‘ É˘æ˘«q ˘ Ñ˘ e
äÉ£«fi
êƒ∏ãdG
äGÒëHh
.ôNBG ¤EG ¿Gõq N øe AÉŸG ôq Á ¬ÑLƒÃ
Ióq∏ÛG
8 OóY øjô“
πMGôe ø«q ÑJ á∏HÉ≤ŸG IQƒ°üdG
.á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO
IQhO É˘¡˘«˘a ø˘«q ˘Ñ˘ J Iô˘˘≤˘ a Qôq ˘ M
É˘˘æ˘ «˘ ©˘ à˘ °ùe á˘˘©˘ «˘ Ñ˘ ˘£˘ ˘dG ‘ AÉŸG
IQƒ°üdG ≈∏Y ø«q ©ŸG Ö«JÎdÉH
:á«dÉàq dG äÉª∏μdÉHh
-QÉ˘ë˘H -QÉ˘£˘ eCG -Öë˘˘°S
- ó˘˘«˘ ∏˘ ˘L -¢ùª˘˘ °T -QÉ˘˘ ¡˘ ˘fCG
.ôîÑàj
117
ájƒ÷G
q ¢VQGƒ©dG
.É¡¡HÉ°T Éeh äÉ©≤æà°ùŸGh äGÒëÑdGh QÉ¡fC’G øe áÑjô≤dG øcÉeC’G ‘ ÜÉÑ°†dG ¿ƒμàj q
á≤jô£H É«q éjQóJ QÉ¡ædG AÉæKCG É¡àÑ°ùàcG »àdG IQGô◊G ¢VQC’G ó≤ØJ ¢ùª°ûdG Üô¨J Éeóæ©a
AÉŸG QÉîH ∞qãμà«a ,É¡°ùeÓJ »àdG AGƒ¡dG á≤ÑW ¤EG É¡æe IOhÈdG √òg óq à“h OÈàa ,´É©°TE’G
.±ÉqØ°T ÒZ ÉØ«ãc ƒ÷G q π©Œ ,Góq L á≤«bO AÉe äGÒ£b ¤EG ∫ƒëàjh q ,AGƒ¡dG ¬∏ªëj …òdG
πãe ™ØJôJh ,AGƒ¡dG ‘ á≤q∏©eo ≈≤ÑJ É¡qfEG óq M ¤EG á≤«bO ióædG ¿ƒμo q J »àdG äGÒ£≤dG √ògh
¿EG ÉÃh .A§ÑH ¢VQC’G ƒëf äGÒ£≤dG ∂∏J â£Ñg AGƒ¡dG øμ°S GPEGh .¬«a ácôM π q bC’ QÉÑ¨dG
ºéM Èμj å«ëH É«q éjQóJ OGOõJ IOhÈdÉa ,áfhõıG É¡JQGôM ÉÄ«°ûa ÉÄ«°T ó≤ØJ ¢VQC’G
OÉYh äGÒ£≤dG äôî q ÑJ IQGô◊G áLQO â©ØJQG GPEGh .É¡Wƒ≤°S áYô°S OGOõJh äGÒ£≤dG
¤EG AÉŸG äGÒ£b âdƒ– q ,¬fhO Éªa ôØ°üdG ¤EG IQGô◊G áLQO â°†ØîfG GPEGh .ÉaÉqØ°T AGƒ¡dG
.É©«≤°U ≈ªq °ùj Qƒ∏Ñàe ó«∏L
í£°S øe Öjô≤dG AGƒ¡dÉa .¢VQC’G í£°S øY Gó«©H ƒ÷G äÉ≤ÑW ‘ ¿ƒμà«a q ÜÉë°ùdG q Éeq CG
.AÉŸG QÉîH øe GQGó≤e ÓeÉM ƒ÷G q ‘ ™ØJôjh ¬fRh ∞ q î«a ,É¡JQGôM ÒKCÉàH øî q °ùjo ¢VQC’G
äÉ≤ÑW ¬≤jôW ‘ ±OÉ°U GPEGh .¢VQC’G øY ó©àHG Éªq∏c ¬JQGôM øNÉ°ùdG q AGƒ¡dG Gòg ó≤Øjh
πμ°T ≈∏Y AÉŸG QÉîH ∞qãμJ GÒãc â°†ØîfG ≈àeh .¬JQGôM â°†ØîfG ¬æe OôHCG á«q FGƒg
ÒZ ¢VQC’G ƒëf ÜÉë°ùdG §≤°ùjh .ÉHÉë°S ≈ªq °ùJh íjôdG ÒKCÉàH Ò°ùJ Góq L á≤«bO äGÒ£b
»àdG IQq É◊G á«q FGƒ¡dG äGQÉ«q àdG ∂dòch ¬ehÉ≤J AGƒ¡dG äÉ≤ÑW q¿CG PG Góq L A»£H ¬WƒÑg q¿CG
á«q FGƒg äÉ≤ÑW ±OÉ°U ¿EÉa ,ÜÉë°ùdG §Ñg íjôdG øμ°S Ée GPEGh .¢VQC’G øe ¬«dEG ™ØJôJ
∞qãμàq dG π°üëj ÉeóæYh .IOQÉH á≤Ñ£H ¬eGó£°UG Qƒa ∞qãμà«d É«dÉY ™ØJQGh á«fÉK ôî q ÑJ øî°SCG
GPEGh .ô£ŸG ¬qfEG ,¢VQC’G ≈∏Y §≤°ùàa É¡ªéM Èμjh ÜÉë°ùdG AÉe äGÒ£b ™ªq éàJ áYô°ùH
.GPGPQ ôo £ŸG »n ªq °So á≤«bOh IÒ¨°U äGÒ£≤dG âfÉc
¿ƒμJq »àdG á«q FÉŸG äGÒ£≤dG óªq éàJ ôØ°üdG ¿hO Ée ¤EG ƒ÷G IQGôM áLQO •ƒÑg óæY
ƒ÷G IQGôM áLQO ∫õæJ ÉeóæYh .Éé∏K ¢VQC’G ≈∏Y §Ñ¡àa ƒé∏d É«∏©dG äÉ≤Ñ£dG ‘ Öë°ùdG
π°†ØH ¢üq∏≤àJh É«q Ñ°ùf IÒÑc íÑn °üàa AÉŸG äGô£b ∞qãμàJ »q Äéa πμ°ûH ôØ°üdG ¿hO ¤EG
.OÈdG ¿ƒμàd q óªq éààa Iójó°ûdG IOhÈdG
á∏Ä°SCG
q c øY åëHG -1
ádÉ◊G Oóq M ºq K ,É¡FÉª°SCG ôcòH ∂dPh ¢üædG ‘ äOQh »àdG AÉŸG IOq Ée •É‰CG π
.ƒ÷G
q ‘ •É‰C’G ∂∏J øe §‰ π q c É¡«∏Y óLƒj »àdG AÉª∏d á«q FÉjõ«ØdG
.¢üædG
q ‘ ÉgôcP OQh »àdG AÉª∏d á«q FÉjõ«ØdG ä’ƒëàdG
q Oóq M -2
118
á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO
QÉ˘˘ ë˘ ˘Ñ˘ ˘dGh äÉ˘˘ £˘ ˘«ÙG ‘ AÉŸG Úî˘˘ °ùà˘˘ H ¢ùª˘˘ °ûdG Ωƒ˘˘ ≤˘ ˘ J
Op Éf hCG πq∏Ñoe ƒg Ée qπc ∞«ØŒ π¡q °ùJh QÉ¡fC’Gh äGÒëÑdGh
»àdG á«∏ª©dG) íàædGh ¥ôq ©àq dG ‘ ºgÉ°ùJ Éªc á°ùHÉ«dG ≈∏Y
ôî q Ñàj Gòμgh (¥GQhC’G ìƒ£°S øe AÉŸG äÉÑædG É¡dÓN ó≤Øj
.AGƒ¡dÉH AÉe QÉîH πμ°T ≈∏Y ≥ëà∏«d ¢VQC’G í£°S øe AÉŸG
Iô˘μ˘dG í˘£˘°ùH á˘°ùeÓŸG á˘æ˘NÉ˘˘°ùdG AGƒ˘˘¡˘ dG äGQÉ˘˘q«˘ J Ωƒ˘˘≤˘ J
.É«∏©dG ƒ÷G äÉ≤ÑW ¤EG Gòg AÉŸG QÉîHh AGƒ¡dG ™aôH á«°VQC’G
OÈJ ,…ƒ÷G ±Ó¨dG øe IOQÉH äÉ≤ÑW ¤EG QÉîÑdÉH án∏ªq ÙG AGƒ¡dG äGQÉ«q J π°üJ ÉeóæY
∫ƒMh É¡°†©H ™e äGô£≤dG √òg ™ªéàJ .AÉe äGô£b ¤EG ∫ƒëààa AÉŸG QÉîH äÉ«ªq c
AÉe äGô£b áfƒμe (QÉÑ¨dG äGQq P , ìÉ≤∏dG ÜƒÑM) AGƒ¡dG É¡jƒàëj »àdG á≤«bódG ΩÉ°ùLC’G
.Ωƒ«¨dG πμ°ûJ É¡qfEÉa AGƒ¡dG ‘ äGô£≤dG √òg øe IÒÑc äÉ«ªc ™ªéàJ ÉeóæYh .ÈcCG
IójóL Ωƒ«Z πqμ°ûàJ Éªc π£¡J hCG ôî q ÑàJ áÁó≤dG Ωƒ«¨dÉa ,É¡dÉM ≈∏Y Ωƒ«¨dG ôq ªà°ùJ ’
.AÉª°ùdG ‘ ô«q ¨àdG ºn FGO kÉLPƒ‰ πqμ°ûoJ Gòμgh
¤EG π°üJ ≈qàM ÌcCÉa ÌcCG Ωƒ«¨dG ‘ AÉŸG äGô£b ºéM Èμj ,AGƒ¡dG áHƒWQ äOGORG Éªq∏c
∫ƒ£¡dG çóëj ÉgóæYh ,∂dP øe ÌcCG É¡n∏ªr M n ì o ÉjôdG É¡©e ™«£à°ùJ ’ ôÑn μp dG øe áLQO
.On ôHn hCG è∏K hCG ô£e πμ°T ≈∏Y á«°VQC’G IôμdG í£°S ¤EG AÉª°ùdG øe AÉŸG äGô£b ∫õæJ å«M
. IQGô◊G äÉLQO ≈∏Y óªà©j Gògh
»àdG äÉq«∏ª©dG øe á∏°üqàeh áªFGO á∏°ù∏°S »g á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO ¿CG ∫ƒ≤dG ÉææμÁ Éæg øe
…ƒ÷G É¡aÓZ ‘ ∂dòch ,É¡æWÉH ‘h á«°VQC’G IôμdG í£°S ≈∏Y AÉŸG ∂jô– øªq °†àJ
.á«°VQC’G Iôμ∏d áÑ°ùædÉH √póLGƒJ øcÉeCG Òn «¨J ‹ÉàdÉHh
Gk ójóL Ak Ée Éæd Ö∏Œ ¿CG ™«£à°ùJ ’ É¡æq μdh AÉŸG ∞ n q¶æJ ¿CG ,á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhód øμÁ
¿CG AÉª∏d øμÁ øμdh ál àHÉK ¬oàq«ªch Ωón ©dG øe oçón ëà°ùoj ’h ≈n ærØj ’ áWÉ°ùÑH AÉŸÉa .kÉq«aÉ°VEG
.ôNB’ ¿Éμe øeh iôNCG ¤EG ádÉM øe ∫ƒëàj q
±ôq °üàH ÜGƒdG áμÑ°T ≈∏Y á«q Hô©dG á°SQóŸG øe PƒNCÉe ¢üf
á∏Ä°SCG
.á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO πMGôe π q c ¢üædG øe êr ôîà°SG -1
ä’ƒëàdGh
q AÉŸG ä’ÉM π r ÎbG -2
q c ¬«a ôo co òJ á©«Ñ£dG ‘ AÉŸG IQhO πqãÁ É«q £«£îJ Éª°SQ ì
.IQƒcòŸG IQhóq dG πªàμJ É¡∏°†ØH »àdG É¡KhóM ¿Éμeh áq«FÉjõ«ØdG
www.citet.nat.tn www.ciger.be
ww.environnement.nat.tn www.ec.gc.ca/water/fr
www.nadhour.com
119
¢ù«WÉæëô¡μdG
1
§fÉ¨ŸG
2
»FÉHô¡μdG QÉq«àdG
120
§fÉ¨ŸG
23
á«q YÉæ£°U’Gh á«q ©«Ñ£dG §fÉ¨ŸG
24
§æ¨ªàdG
25
§æ¨ŸG ÉÑ£b
q ‘ Îeƒ∏«c 500 áª«b ¤EG ¬àYô°S π°üJ »°ù«WÉæë QÉ£b

áYÉ°ùdG
q GÕ
? É¡°ùŸ ¿hO ájq ójóM áqμ°S ≈∏Y »°ù«WÉæ¨ŸG QÉ£≤dG Ò°S ô°ùaC
Ió«©H äÉaÉ°ùe ≈∏Y ÉgQÉchC’ IôLÉ¡ŸG Qƒ«£dG ¢†©H hCG πLGõdG ΩÉª◊G …óà¡j ∞«c
? äGÎeƒ∏«μdG ±’BÉH Qó≤J
121
á«q YÉæ£°U’Gh á«q ©«Ñ£dG §fÉ¨ŸG 23
ÉædƒM øe §fÉ¨ŸG
?É¡J’Éª©à°SG »g Ée ? ∫õæŸG ‘ hCG ? á°SQóŸG ‘ ? á©«Ñ£dG ‘ ? ‹ƒM øe §fÉë iQCG øjCG
? iôNCG An É«°TCGh §æë ÚH õ«q eCG ∞«c
? §fÉ¨ª∏d iôNCG ä’Éª©à°SG ≈∏Y »æqdóJ (‹ƒM øe ∫CÉ°SCG hCG) ≥ n FÉKh øY oåëHCG
â¶M’ Ée πé q °SCGh ¬H âªb Ée ∞°UCG : ΩÉéMC’Gh ∫Éμ°TC’G áØ∏àfl §fÉ¨Ã Ö©dCG
.∞
q ∏e ‘ âªq∏©Jh
á«q ©«Ñ£dG §fÉ¨ŸG
IOGôH Ö°üàæJ ∞«c ∫AÉ°ùJCGh á∏HÉ≤ŸG IQƒ°üdG ¤EG ô¶fCG

.ôé◊G øe ´ƒædG Gòg í£°S ≈∏Y ójó◊G
ßM’CGh Üôq LCG

»ªq °ùof ∞«c ? á©«Ñ£dG ‘ IOƒLƒŸG QÉéMC’G ´GƒfCG á«Ñ∏ZCG ™e A»°ûdG ¢ùØf ßM’CG πg
? ôé◊G øe ´ƒædG ∂dP ¬H õ«ªàj Ée
? áØ°üdG ¢ùØæH õ«q ªàJ iôNCG Ao É«°TCG óLƒJ πg
èàæà°SCG
∂∏J ≈Yn óoJ ,ójó◊G øe IÒ¨°üdG ™ n£≤p dG ÜòŒ »àdG QÉéMC’G øe ´ƒf á©«Ñ£dG ‘ óLƒj
.n§pfÉë hCG á«°ù«WÉæë GQÉéMCG QÉéMC’G
â«JÉæ¨ŸG ôéM : ∫Éãe
122
: á¶MÓe
AGÌH IQƒ¡°ûŸG É«côJ hCG ójƒ°ùdG πãe ø n cÉeCÉH ójó◊G ºLÉæe ‘ ¢ù«WÉæ¨ŸG ôéM ó‚
.â«JÉæ¨ŸG ´ƒf øe ójó◊G äÉeÉîH á«aƒ÷G É¡°VQCG äÉ≤ÑW
ΩÉ°ùLCG hCG á«°ù«WÉæë ΩÉ°ùLCG É¡q∏c »¡a á«°UÉÿG
q ¢ùØæH õ«q ªàJ ΩÉ°ùLCG Ióq Y ÉædƒM øe ó‚
.o§pfÉën hCG á£æn ¨ªeo
á«q YÉæ£°UE’G §fÉ¨ŸG

ßM’CGh πeCÉJCG
§fÉ¨ŸG øe áYƒª› á∏HÉ≤ŸG IQƒ°üdG ≈∏Y ógÉ°TCG
.áØ∏àıG
Éeh »©«ÑW ƒg Ée É¡æ«H øe Oóq MCG ¿CG ™«£à°SCG πg
? ¿É°ùfE’G ™æ°U øe ƒg
èàæà°SCG
.á«q YÉæ£°UG §fÉë ∑Éæg á«©«Ñ£dG §fÉ¨ŸG ≈∏Y IOÉjR
: IOóq ©àe ¢VGôZC’ áØ∏àfl ∫Éμ°TCG ‘ á«YÉæ£°U’G §fÉ¨ŸG ™qæ°üoJ
.... OGƒL IhóM ,áë«Ø°U Ö«°†b
: á¶MÓe
ójó◊Éc É°SÉ°SCG ¿n OÉ©ŸG kÓª©à°ùe m¿ôb øe Ìn cCG òæe §pfÉ¨ŸG ™æ°U øe ¿É°ùfE’G ø n qμªnJ
.iôNC’G ¿OÉ©ŸG øe Ééjõe hCG (P’ƒØdG hCG) Ö∏°üdG
IOq ÉŸGh §fÉ¨ŸG
ßM’CGh Üôq LCG

ºK ,IQƒ°üdG ≈∏Y ÉgGQCG »àqdG ájq OÉŸG AÉ«°TC’G πeq CÉJCG
.ádhÉ£dG ≈∏Y É¡∏ãe ™ªLCG ¿CG ∫hÉMCG

øe ´ƒf πq c øe É£æë Üôq bCG ÉeóæY ßM’CG GPÉe
? AÉ«°TC’G ∂∏J
123
: â¶M’ Ée Ö°ùM ¬∏ªp coCG ºq K ‹ÉàdG ∫hó÷G º°SQ ó«YCG
§æ¨ŸG É¡Hòéj ’ Oq Gƒe §æ¨ŸG É¡Hòéj Oq Gƒe

............................ - ............................ -
............................ - ............................ -
............................ - ............................ -
èàæà°SCG
.ÉgÒZ ¿hO ôjó°ü≤dGh πnμ«ædG ,ójó◊Éc Ou GƒŸG ¢†©H o§pfÉ¨ŸG Üòp énJ
ßM’CGh Üôq LCG

,ájó≤f ™£b ,ΩÓbCG : ‹ƒM øe AÉ«°TCG ™ªLCG
øe É¡æe qÓc Üôu bCG ºq K ,..... äÓrμ°Tp
äÉ¡÷G ™«ªL øe á«q ∏ª©dG GQôq μe §æ¨Ÿp G
,»eÉeC’G ÖfÉ÷G øe ,¥ƒa øe) áæμªŸG
(... »Ø∏ÿG ÖfÉ÷G øe
p
? §æ¨ŸG É¡©e πYÉØàj »àdG AÉ«°TC’G »g Ée
áHôŒ ‘ ≥Ñ°S Ée ™e »JÉ¶MÓe ≥HÉ£àJ πg
? iôNCG
.áØ∏àfl õLGƒM Üôq LCG ? ÉHƒéfi §æ¨ŸG ¿ƒμj ÉeóæY πYÉØàdG Ö«¨j πg
èàæà°SCG
áLhõªŸG ¿OÉ©ŸG øe ÉgÒZh ójó◊Éc á«q ≤ædG ¿OÉ©ŸG ¢†©H ±ôW øe §pfÉ¨nŸG ÜnòéoJ
.P’ƒØdÉc
p
ÉeóæY ÉÑdÉZ Ö«¨j ’ πYÉØàdG Gòg ¿CG º∏©dG ™e ,¿OÉ©ŸG ∂∏J ™e πYÉØàJ n§fÉ¨nŸG q¿EG ∫ƒ≤f
.¬Ñéëj õLÉM AGQh §æ¨Ÿp G ¿ƒμj
: ∞jô©J
t c É£æ¨pe ≈ªq °ùj
áLhõªŸG hCG á«q ≤ædG ¿OÉ©ŸG ¢†©H ™e ó©Ho øY πYÉØàdG ≈∏Y Ql OÉb º°ùL π
124
: §æ¨ŸG Üòéj πg
? Ωƒ«æeƒdC’G IOGôH -
? ø«q ∏dG ójó◊G øe ÉÑ«°†b -
? á°†ØdG
q øe Éμ∏°S -
á°UÓÿG
s ˘ c É˘˘ k£˘˘æ˘ ¨˘ pe »˘˘ªu ˘ °ù˘˘of

ó˘jó◊É˘c ¿OÉ˘©ŸG ¢†©˘H ™˘e ó˘©˘H ø˘˘Y π˘˘YÉ˘˘Ø˘ à˘ j m º˘˘°ùL π
.πμ«ædGh §dÉHƒμdGh
.á«©«ÑW §fÉë »¡a á«q °ù«WÉæë GQÉéMCG á©«Ñ£dG ‘ ó‚
má«q YÉæ°U ¢VGôZC
n ’ áØ∏àfl ∫Éμ°TCG ‘ ák «YÉæ£°UG n§pfÉë ¿B’G π o eÉ©ŸG èpàæoJ
.IOóu ©àe
125
§æ¨ªàdG 24
ÒKCÉàdÉH §æ¨ªàdG
ßM’CGh Üôq LCG
Úq∏dG ójó◊G §æ¨“ : 1 áHôŒ
? ÈîŸp ÉH á∏ªn ©à°ùŸG ójó◊G IOGôH ≈∏Y ±ôq ©JCG
.ógÉ°TCG Ée ∞°UCGh ójó◊G IOGôH øe É«°ù«WÉæë ÉÑ«°†b Üôu bCG
Ö«˘JÎdG Ö°ùM π˘HÉ˘≤ŸG π˘μ˘°ûdG ‘ á˘eƒ˘˘°SôŸG ÜQÉ˘˘é˘ à˘ dÉ˘˘H Ωƒ˘˘bCG
: ¬«dEG QÉ°ûŸG
áaÉ°ùe ≈∏Yh IOGÈdG øe IÒ¨°U áeƒc ¥ƒa É£æ¨pe ≥q∏YCG : ’hCq G -
.É¡côq ëj ’
.Éª¡æ«H Ú∏dG ójó◊G øe ÉÑ«°†b ¢VôYCG : É«fÉK -
.n§æ¨Ÿp G ó©p HoCG : ÉãdÉK -
Ö∏°üdG ójó◊G §æ¨“ : 2 áHôŒ

.…P’ƒa Ö«°†≤H Úq∏dG ójó◊G Ö«°†b ¢†jƒ©àH ΩƒbCG
.á≤HÉ°ùdG áHôéàdG πMGôe ¢ùØæH ΩƒboCG
èàæà°SCG
¿hO ôn NBG É£æ¨pe QhÉL n Ée GPEG §æ¨pe ¤EG P’ƒØdG øe hCG ø«u ∏dG ójó◊G øe Ö«°†b ∫ƒëàj q
.ÒKCÉàdÉH n§æn r¨“ ¬qfEG ∫ƒ≤æa ,¬à°ùeÓe

n
.»q æ«M hCG »q àbh ¬ n£æo r¨“ q¿EG ∫ƒ≤æa , §æ¨Ÿp G øY √OÉ©HEG óæY ø«u ∏dG ójó◊G §æo r¨“ ∫hõj
n§æo ¨“ q¿EG ∫ƒ≤æa ÉeÉ“ ∫hõj ’ ¬æq μdh ôuKDƒŸG §æ¨ŸG øY √OÉ©HEG óæY P’ƒØdG §æ¨“ ∞©°†j
.ºFGO P’ƒØdG
.»YÉæ£°UG §æë ≈∏Y P’ƒØdG øe π°üëf ºFGódG ¬£æ¨“ π°†ØH
126
∑ÉμàM’ÉH §æ¨ªàdG
ßM’CGh Üôq LCG
5 cm
…P’ƒ˘˘Ø˘ dG ∂∏˘˘°ùdG ø˘˘e º˘˘°U 6 hCG 5 ™˘£˘à˘bCG
‘ É¡eƒb q CGh (áLGQq O πeGôa πÑM øe √òNBG)
.áª«≤à°ùe IôHEG πμ°T
ø˘˘e Iô˘˘HE’G ∂∏˘˘J §˘˘æ˘ ˘¨‡ Ö«˘˘ °†b ¢SCGô˘˘ H ∂ q MCG
Ióq Y ∂dP GQôq μe √ÉéqJE’G ¢ùØæH É¡aô£d É¡aôW
ó˘˘ ˘jó◊G IOGô˘˘ ˘H ‘ Iô˘˘ ˘HE’G ô˘˘ ˘ª˘ ˘ ZCG ºq ˘ ˘ K äGôq ˘ ˘ ˘e
.ßM’CG Ée πé q °SCGh
èàæà°SCG
ó©H É¡°ù«WÉæ¨Ã ßØà–h §fÉ¨ŸG ™e ∑ÉμàM’ÉH iôNC’G ¿OÉ©ŸG ¢†©Hh P’ƒØdG §æ¨ªàj
.É¡æY ÉgOÉ©HEG
.á«YÉæ£°UG §fÉë ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G øe øqμ“ iôNCG á≤jôW »g ∑ÉμàM’ÉH §æ¨ªàdG
á°UÓÿG
óæY ¬ n£æ¨“ ó≤Øj ¬æq μd ,É£æ¨pe QphÉéj ÉeóæY ÒKCÉàdÉH ø«q ∏dG ójó◊G o§æn r¨ªàn j
.»q æ«M hCG »q àbh ¬ n£æ¨“ q¿EG ∫ƒ≤f .ôuKDƒŸG §æ¨Ÿp G øY √OÉ©HEG
óæY ¬ n£æ¨“ É«v q∏c ó≤Øj ’h É£æë QhÉéj ÉeóæY É°†jCG ÒKCÉàdÉH P’ƒØdG §æ¨ªàj
.ºFGO ¬£æ¨“ q¿EG ∫ƒ≤f .ôuKDƒŸG §æ¨Ÿp G øY √OÉ©HEG
.√OÉ©HEG ón ©r H ¬ào n£æë ∫hõJ ’h m§æ¨pe ™e ∑ÉμàM’ÉH P’ƒØdG áo £æn ën øμp ªjo
127
§æ¨ŸG ÉÑ£b 25
§æ¨ŸG ‘ »°ù«WÉæ¨ŸG ÒKCÉàdG õcGôe
ÉÃ ÈıG ‘ IOƒLƒŸG §fÉ¨ŸG øe ÉªgÒZh á£æ¨ªŸG IôHE’Gh á£æ¨ªŸG ¿ÉÑ°†≤dG ‘ôW πeCÉJCG
(... πμ°ûdG
q ,¿ƒ∏dG) É¡æ«H ¥ôq Øj Ée ø«q YCGh á∏°UƒÑdG IôHEG ∂dP ‘
ßM’CGh Üôq LCG
â≤∏Y É¡FGõLCG øe AõL …
q CG ‘ : É¡LôNCG ºq K ójó◊G IOGôH øe áeƒc ‘ á£æ¨‡ IôHEG ôªZCG
? á«ªq μdG ¢ùØæH ∂dP ”q πg ? IOGÈdG
.∫Éª°ûdG
q ¤EG ¬éàj É¡æe qπc ‘ôW …CG ôHE’G øe áYƒªÛ áÑ°ùqædÉH ßM’CG
.∑ÉμàM’ÉH ¬à£æë ó©H 6 cm ¬dƒW Éjq P’ƒa Éμ∏°S Óª©à°ùe áHôéàq dG ó«YCG
èàæà°SCG
§fÉë ≈∏Y hCG ójó◊G IOGôH ≈∏Y »°ù«WÉæ¨ŸG ÒKCÉàdG ÉgQGƒéH óq à°ûj ¿ÉaôW ájq OÉ©dG §fÉ¨ª∏d
.§æ¨ŸG Ö£b Éª¡æe óMGh πc ≈ªq °ùj .√É°übCG ¤EG iôNCG
§fÉ¨ŸG ÜÉ£bCG ´GƒfCG

hCG ∫Éª°û∏d √ÉŒ’G ≈∏Y QOÉb É¡æe π
q c πg ? ÚØ∏àfl Úfƒ∏H §æ¨ŸG »Ñ£b ¤EG õen ôjo GPÉŸ
? Üƒæé∏d
ßM’CGh Üôq LCG

…ój ÚH »àdG §fÉ¨ŸG áYƒªÛ áÑ°ùæq dÉH ±ôq ©JCG
¤EG ¬˘é˘qà˘j …ò˘dG É˘¡˘ æ˘ e ó˘˘MGh qπ˘ c ±ô˘˘W ≈˘˘∏˘ Y
πg .‹Éàq dG º°Sôq dG øe Éª¡∏à°ùe Üôq LCG ,∫Éª°ûdG
áeÓY ™°VCG ∂dòc øμj ⁄ ¿EG ? ¿ƒ∏dG ¢ùØf É¡d
.∫Éª°ûdG ¤EG ¬éàq ŸG Ö£≤dG ≈∏Y …óÑ∏dG º∏≤dÉH
128
èàæà°SCG
‘ √Qƒfi ôq ≤à°SG ¬∏≤K õcôe iƒà°ùe ≈∏Y ¿ôe ø£b §«N ±ôW ‘ É£æ¨‡ ÉÑ«°†b Éæ≤q∏Y GPEG
: Gòd ,ÜƒæL - ∫Éª°T √ÉŒG ‘ ¬àcôM ájÉ¡f
¤EG ¬o éàŸG §æ¨ŸG Ö£b ≈ªq °ùj h ‹Éª°ûdG Ö
n £≤dG ∫Éª°ûdG ¤EG ¬o éàŸG §æ¨ŸG Ö£b ≈ªq °ùj
.»Hƒæ÷G nÖ£≤dG Üƒæ÷G
.ôNB’G øY ∞∏àîj ¿ƒ∏H óMGh π q c ¿ƒ∏
q jo §æ¨ŸG »Ñ£b ÚH ≥jôØà∏d
GC õq ÛG §æ¨ŸG áHôŒ
? Éª¡°†©H øY §æë »r Ñn £b π°üa øμÁ πg
? óMGh Ö£b …P §æë ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G øμÁ πg
ßM’CGh Üôq LCG

É˘Ø˘∏˘°S É˘¡˘à˘©˘æ˘°U »˘à˘dG á˘£˘æ˘¨˘ªŸG Iô˘HE’G ò˘NBG
.‹Éª°ûdG É¡Ñ£b ≈∏Y áeÓY ™°VCGh
.á©WÉb áHqÓμH ÚØ°üf ¤EG ∂dP ó©H É¡©£bCG
ójó◊G IOGôH ‘ IóM ≈∏Y ô£°T πc ôªZCG
? ßM’CG GPÉe .¬LôNCG ºq K
GPÉe .ô£°T π q c ™e áHqÓμdÉH á«∏ª©dG Oóq LCG
ΩCG §fÉë 4 ºq K 2 ≈∏Y â∏°ü– q πg ? ßM’CG
? á£æ¨‡ ÒZ ájP’ƒa ™£b 4 ºq K 2
π˘°üë˘
q àŸG ÜÉ˘£˘bC’G ´ƒ˘f á˘Hô˘é˘à˘dÉ˘H Oóq ˘ MCG
Ö°ùM É¡ª°SQCGh á£æ¨‡ âfÉc GPEG É¡«∏Y
.É¡àFõŒ πÑb á«q ∏°UC’G IôHE’G ‘ É¡©bƒe
èàæà°SCG
.Éª¡°†©H øY ¬«Ñ£b π°üa øμÁ ’ ¬qfCG CGõq éoŸG §æ¨ŸG áHôŒ âÑãJ
‘ ô°ùc π
q c çóëjo å«M ÚÑ£b GP ÓeÉμàe É£æë √QhóH πqμ°ûj §æ¨ŸG øe AõL π q c
.ÚØ∏àfl ÚÑ£b Ö«°†≤dG
129
§fÉ¨ŸG ÚH πYÉØàdG
? πμ°ûdG
q ¢ùØf øe ôNBG ™e (§æ¨ªoe Ö«°†b) º«≤à°ùe §æë πYÉØàj ∞«c
? ôNB’ÉH óMGƒdG ≥°üà∏j ≈àq M ∫Éμ°TC’G øe πμ°T … q CÉH ÉªgóMCG Öjô≤J »Øμj πg
? ∞«c ? Éª¡æ«H ôaÉæJ hCG ÜPÉŒ çhóM ø¡q μJ »ææμÁ πg
? √ó°TCG ≈∏Y hCG iƒbC’G Éª¡æ«H πYÉØàq dG ¿ƒμj ≈àe
? ÜGƒ°U ≈∏Y Qƒ°üŸG
q QGƒ◊G ‘ ÚcQÉ°ûŸG øne øpe ±ôYCG ¿CG ‹ øμÁ πg
ßM’CGh Üôq LCG

øe Úfƒd πª©à°SCG hCG (Óãe Δ h O) ø«r £æ¨ŸG ‘ôW øe ±ôW π q c ≈∏Y áØ∏àfl áeÓY ™°VCG
.øgóq dG
‘ ìhô£ŸG ∫GDƒ°ùdG ≈∏Y áHÉLEÓd ±Éc §≤a ø«r £æë ∫Éª©à°SG ¿CG πg ∫AÉ°ùJCGh Üôq LCG
? á«©£b áØ°üH QGƒ◊G
.»FÓeR √óéj Ée ™e ¿QÉbCGh É«q ∏e ôqμaCG
äÉeÓ©dG ¢ùØf ™°Vh ó©H øjr ôNB’G ™e ¬∏YÉØJ øjÉYCGh ÉãdÉK É£æë Óª©à°ùe áHôéàdG ó«YCG
? áë«ë°üdG IóYÉ≤dG áaô©e øe ∂dP »ææqμÁ πg ? ¬«aôW ≈∏Y
? áeRÉL áØ°üH •ƒ°ùÑŸG ∫GDƒ°ùdG ≈∏Y áHÉLEÓd ôNBG πM øY åëHCG
èàæà°SCG
»°ù«WÉæë Ö£b …CG ≈∏Y ó©H øY ôqKƒD J á«°ù«WÉæë iƒb çóëj »°ù«WÉæë Ö£b π q c
.IóYÉ≤dG Ö°ùM ∂dPh ôaÉæJ ¤EG ÉqeGE h ÜPÉŒ ¤EG ÉqeGE ™LôJ á«°ù«WÉæ¨ŸG äÓYÉØàdG qπc.¿ÉK
¿ÉØ∏àfl ¿ÉÑ£b ÜPÉéàjh ´ƒæq dG ¢ùØf øe ¿ÉÑ£b ôaÉæàj
130
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
¿É«H π
q c ΩÉeCG * áeÓY ™°VƒH ∂dPh áÄWÉÿG øe án ë«ë°üdG äÉfÉ«ÑdG á«dÉàdG áªFÉ≤dG øe ø«s ÑJ
.í«ë°U
áq«°ùfƒJ áqjó≤f á©£b …q CG §æ¨ŸG Üòéj
ÒKCÉàdÉH ¢SÉëædG øe Ö«°†b §æ¨ªàj
P’ƒØdG øe á£æ¨‡ IôHEG áÑ∏Y ™æ°U øμÁ
∑ÉμàM’ÉH §æ¨ªàj ’h ÒKCÉàdÉH P’ƒØdG §æ¨ªàj
.ø£≤dG øe §«Nh áWÉ«N IôHEÉH á£æ¨‡ IôHEG áYÉæ°U øμÁ
.ºFGO Úq∏dG ójó◊G §æ¨“h »àbh Ö∏°üdG ójó◊G §æ¨“
2 OóY øjô“
: ‹ÉàdG ∫GDƒ°ùdG ≈∏Y áHÉLE’G πÑb øq≤«Jh Üôq L
: §æ¨ŸG Üòéj πg
? äƒ°ü∏d hCG IQƒ°ü∏d äÉ°SÉc §jô°T
? ójó◊G CGó°U
? º∏≤dG ¢UÉ°UQ
3 OóY øjô“
: áÑ°SÉæŸG äÉª∏μdÉH ¬«a IOƒLƒŸG äÉZGôØdG πªp cnCG ºq K ƒg Éªc ‹GƒŸG ¢üæq dG áHÉàc ór YnCG
§æ¨ŸG ,Oq GƒŸG øe .............`dGh ,..............`dG ,............ Oq GƒŸG §fÉ¨ŸG Ö∏Œ
Ö£≤dG Üòéj §æ¨Ÿ ‹Éª°ûdG q Ö£≤dG ,....... Ö£bh .......... Ö£b ¬d ÚÑ£b hP
............. ¬Ñ£b ™e ôaÉæàjh ôNBG §æ¨Ÿ .............
........... √ÉŒG ôq M §æ¨‡ Ö«°†b òNCÉj ¬æe Üô≤dÉH....... Oq Gƒe ÜÉ«Z ‘
131
4 OóY øjô“
ÚeCG ¬∏«eR á∏°UƒH ÖfÉéH É¡©°Vƒa ¬à∏°UƒH ¬d Ò°ûJ …òqdG √ÉŒ’G áëq °U øe óqcCÉàq dG óªq fi OGQCG
? GPÉŸ ? í«ë°U óªq fi ¬H ΩÉb Ée q¿CG iôJ πg .áfQÉ≤ŸG ó°üb
5 OóY øjô“
ÊÉqã∏d áÑ°ùædÉH (B’)h ( B)∫hCq Ód áÑ°ùædÉH (A’)h ( A) : ¿ÉÑ£b É¡æe π
q μd §fÉë áKÓK ÉæJRƒM ‘
.ådÉqã∏d áÑ°ùædÉH (C’)h ( C)h
: ' Üòéj''h ' ™aój'' Úàª∏μdG øe Ö°SÉæj ÉÃ ‹Éàq dG ∫hó÷G º“CG
C’ C B’ B
Üòéj A
™aój A’
6 OóY øjô“
(2Ω) (1Ω) ≈∏Y ógÉ°ûj Ée πãe Éª¡°†©H øe (2Ω)h (1Ω) øjQÉª°ùe ÉæHôq b -1
.¿ÉHPÉéàj Éª¡qfCG ßMÓæa (CG) º°Sôq dG
(CG) : áq«©£b áØ°üH A≈WÉN ƒg Ée áq«dÉqàdG πª÷G ‘ øq«H
.¿É£æ¨‡ ¿GQÉª°ùŸG
.¿É£æ¨‡ ÒZ ¿GQÉª°ùŸG
.§æ¨‡ ÒZ (2Ω)h §æ¨‡ (1Ω)
.§æ¨‡ ÒZ (1Ω)h §æ¨‡ (2Ω)
(2Ω) (1Ω) ‘ Ωƒ°Sôe ƒg Ée πãe Éª¡°†©H øe øjQÉª°ùŸG ¿B’G Üôq ≤f -2

.¿GôaÉæàj Éªg GPEÉa .(Ü)
(Ü) .á«q ©£b áØ°üH í«ë°U ƒg Ée á≤HÉ°ùdG
q πª÷G ‘ ø«q H
132
7 OóY øjô“
§fÉ¨ŸG øYh ájq ójó◊G ΩÉ°ùLC’G øY Gó«©H
‘ »£≤æq dG º¡°ùdG
q ™°Vh á£æ¨‡ IôHEG òNCÉJ
Üôq ≤f .∫Éª°ûdG ¤EG ¬éàq ŸG πHÉ≤ŸG º°SôdG
hCG É£æ¨‡ ÉÑ«°†b á£æ¨ªŸG IôHE’G ∂∏J øe
äÉ«q ©°VƒdG Ö°ùM ¿òq∏dG ójó◊G øe ÉÑ«°†b
.áeƒ°SôŸG
º¡°ùH á«q ©°Vh πq c ‘ ø«q Hh º°Sôq dG π≤fG
.á£æ¨ªŸG IôHE’G √òNCÉJ …òdG ójó÷G √ÉéqJ’G
8 OóY øjô“
.¿ÉÑ£b Éª¡æe óMGh qπμd ¿É«fGƒ£°SG ¿É£æë ÉæJRƒM ‘
hCG IÒ¨˘˘°üdG
q ÒeÉ˘˘°ùŸG ø˘˘e GOó˘˘Y Ö£˘˘b π
q ˘ c ≈˘˘∏˘ Y É˘˘æ˘ ©˘ °Vh
(1πμ°T) â£≤°ùa Éª¡°†©H øe Ú£æ¨ŸG ÉæHôq b .(1πμ°T) ¢ù«HÉHóq dG
.(2πμ°T) Ú°ùeÓàŸG Úaô£dG ≈∏Y IOƒLƒŸG ÒeÉ°ùŸG
? óMGh §æë ≈∏Y Éæ∏°ü– q πg
? ∂àHÉLEG ìô°TG ? Ö£b øe ¬d ºc º©æH áHÉLE’G âfÉc GPEG
(2πμ°T)
133
≈eGó≤dG óæY ¢ù«WÉæ¨ŸG

OÓ«ŸG πÑb ¢SOÉ°ùdG ¿ô≤dG) ¿hôb òæe äÉjGhôdG ¢†©H Ö°ùM ¢ù«WÉæ¨ŸG IôgÉX râØ°ûp oàcG
.á«°ù«WÉæ¨ŸG QÉéMC’G ≥jôW øY (ÉÑjô≤J
n ©f q¿CG IÉYôt dG óMCG ßM’ å«M Éjõ«fÉe ≈ªq °ùoJ á«fÉfƒj mIôªn ©à°ùe ‘ ∂dP ”q ¬qfEG ∫É≤jo
π
.á¡÷G ∂∏àH óLGƒàŸG ôé◊G øe ´ƒf ≈∏Y »°ûÁ ÉeóæY Iƒ≤H q ≥°üà∏j ôp ªn °ùr ªn ŸG ¬FGòM
∂dP ‘ áHGô¨dG øe IôgÉ¶dG ∂∏J âfÉch
á«dÉ«ÿG äGó≤à©ŸG øe º¡°†©Ñd ≈MhCG Ée âbƒdG
zá˘£˘æn ˘¨˘ªŸG ∫É˘Ñ÷G{ kÓ˘ nã˘ e É˘˘¡˘ æ˘ e Òn ã˘˘μ˘ dG An »˘˘°ûdG
É¡aÉîj ¿Éc »àdGh QÉëÑdG ¥ÉªYCG ‘ IOƒLƒŸG
q¿CG ¿hQƒ˘q ˘°üà˘˘j Gƒ˘˘ fÉ˘˘ c Pr EG ,≈˘˘ eGó˘˘ ≤˘ ˘dG oIQÉ˘˘ ë
q ˘ ˘Ñ˘ ˘dG
π
t c É¡æe â r ©∏p ào bG É¡æe âHÎbG Ée GPEG º¡Ñn cGôe
o∂∏¡jh ∂sμØn ààa … q ójóM ƒg Ée tπch ÉgÒeÉ°ùe
.É¡«∏Y ø r en πt c
¿hôb Ióq Y ión e ≈∏Yh ≈eGó≤dG pÜôn ©dG IQÉë q ÑdG ∫ n Éª©à°SG ó«©H óx M ¤EG ô°ùØj u Ée Gòg
záWÉ«N{ ¿ƒ∏°†Øjh q n Éª©à°SG ¿ƒÑæq éàj GƒfÉc ór ≤a ,º¡pÑcGôe p ™ær °U ‘ mIójôa á≤jô£d
ójó◊G ∫
.∫ÉÑ◊ÉH m ¢†©ÑpH É¡°† n ©r H ,pÖcn ôŸG Ap GõLCG ™n «ªL
á∏Ä°SCG
IôgÉX ÜÉ©«à°SG ≈∏Y GQOÉb øμj ⁄ ¿É°ùf’G q¿CG ≈∏Y ∫
q ój Ée ¢üædG
q øe êôîà°SG -1
.¢ù«WÉæ¨ŸG
? º¡ÑcGôe ™æ°U ‘ ójó◊G ¿ƒ∏ª©à°ùj ’ ≈eGó≤dG Üô©dG IQÉë q ÑdG ¿Éc GPÉŸ -2
134
ájô°ü©dG
q áYÉæ°üdG ‘ §fÉ¨ŸG
ál «°ù«WÉæë ä l É«°UÉN
q É¡d má«q ≤f n¿OÉ©e Ióq Y ±É°ûàcG øe ¿OÉ©ŸG áYÉæ°U ‘ áo KÉë q Ñn dG ø
n qμ“
hCG Pn ’ƒ˘Ø˘dG á˘«˘°ù«˘WÉ˘æ˘¨ŸG É˘¡˘JÉ˘«˘°UÉ˘î˘H ¥ƒ˘Ø˘J ¿OÉ˘©ŸG ø˘e má˘Lõ˘eCG pIóq ˘Yh §˘dÉ˘Hƒ˘˘μ˘ dÉ˘˘c ál ˘ eq É˘˘g
oøμp ªoj ¢ù«WÉæ¨ŸG ™e π°UC’G ‘ oπYn ÉØàJ ’ n¿OÉ©e øe Ékéjõe q¿CG oßnMÓŸGh .»s ≤ædG §dÉHƒμdG
.láªFGO ál n£æëh §pfÉ¨ŸG ™e π l YÉØJ ¬d n¿ƒμj r¿G
: »JB’Éc ¬ào Ñ«côJh ∫Éfƒμ«J ¬ªo °SG m èjõe øe áYƒæ°üe kÓãe ÈıÉH á∏ªn ©à°ùŸG p§fÉ¨ŸG π t L
o
.¢SÉëf 3%h §dÉHƒc 24% ,πμ«f 14% ,ójóM 51%
∞°üædG ‘ ä r ôn ¡X óbh âjójó◊G IOq Ée øe ál Yƒæ°üe §pfÉ¨ŸG øe iôNC’G ´GƒfC’G ¢†©H o
™næ°üoJ .pIó«gõq dG É¡pàØn o∏μJh É¡pàØq Nh É¡°ù«WÉæë
p pIƒ≤H
q õq«ªàJ »¡a ,»°VÉŸG ¿ô≤dG øe ÊÉãdG
… s CG ÉgDhÉ£YG øμp Á má«q aõN máàÑs ãe IOq ÉÃ m êhõ‡ »x °ù«WÉæë ¥ƒë°ùe øe âjójó◊G o§pfÉë
n J πÑb ¬«a mÜƒZôe m πμ°T
.É¡pÑt∏°ün
á∏Ä°SCG
.∂àHÉLEG πq∏Y ? á«q °ù«WÉæë äÉ«°UÉN ¿OÉ©ŸG πq μd πg -1
? IóMGh á«q ≤f IOq Ée øe ¿ƒμàe
q ƒg Ée á«q YÉæ£°U’G §fÉ¨ŸG øe ∑Éæg πg -2
.á«q YÉæ£°U’G §fÉ¨ª∏d ÚJõ«e ôcPCG -3
135
AÉHô¡μdG
26
á«q FÉHô¡μdG IQGódG
27
¬gÉŒGh ¬JGÒKCÉJ :»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG
28
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T
29
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ¢ù«b
30
π°ù∏°ùàdÉH IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉq«àdG Ióq °T áq«°UÉN
áq«∏«∏dG É¡FGƒ°VCÉH ¢ùfƒJ áæjóŸ IQƒ°U
? zGQÉ¡f áæjóŸG π«d âdƒM{

q »àdG ¢ù«fGƒØdG ∂∏J π q c πq¨°ûj …òdG Ée
? AÉHô¡c ¿hóH á«q eƒ«dG ÉæJÉ«M íÑ°üJ ∞«c
136
á«q FÉHô¡μdG IQGódG 26
‹ƒM øe AÉHô¡μdG
ßM’CGh πeCÉJCG
∫Éª©à°S’ á∏ãeCG øY åëHCGh ... ÈıG ‘ ,´QÉ°ûdG q ‘ ,∫õæŸG ‘ ‹ƒM øe ô¶fCG
.á«q eƒ«dG IÉ«◊G ‘ AÉHô¡μdG
.AÉHô¡μdÉH πq¨°ûJ »àdG Iõ¡LCÓd á∏ãeCG ™ªq LCG
IQGOEG ,Úî°ùàdG) É¡æe π q c ‘ AÉHô¡μdG QhO ƒg Ée
? (... ∑ôq ëeo
øe ¬«a ∑Î°ûJ Ée Ö°ùM Iõ¡LC’G ´ƒª› ∞æq °UCG
.•É≤f
èàæà°SCG
á˘«q ˘eƒ˘«˘dG É˘æ˘JÉ˘«˘M ‘ AÉ˘Hô˘¡˘μ˘dG π˘ª˘©˘à˘°ùf
Úî°ùàdG ,IQÉfE’G : É¡æe ¢VGôZCG Ióq ©d
áq«μ∏°ùdG
q ä’É°üJC’G ,äÉcôq ÙG π«¨°ûJ
... á«q μ∏°SÓdGh
AÉHô¡μdG ∫Éª©à°SG á«q Ø«c

ßM’CGh Üôq LCG
.í q£°ùe q±ÉL Oƒª©H ìÉÑ°üe π«¨°ûJ ∫hÉMCG
.ìÉÑ°üŸG ∫É©à°TG óæY Ö«côàq dG º°SQCG
øe ø«r μ∏°S ºq K (CG) ¢SÉëf ∂∏°S áaÉ°VEG ó©H º°Sôq dGh áHôéàdG óo «YCG
(Ü) ør«à°TÉªq ch ¢SÉëqædG
137
? (ä) ¢SÉëæq dG øe Éμ∏°Sh É«q fGƒ£°SG ÉqaÉL GOƒªY Óª©à°ùe
r ìÉÑ°üŸG ¢ùØf π«¨°ûJ ∫hÉMCG
(ä) (Ü) (CG)
èàæà°SCG
p ≈∏Y wπc ,¢ùeÓJ ‘ áq«fó©ŸG √DhGõLCG âfÉc GPEG ìÉÑ°üŸG Òæoj
Oƒª©dG »naôW ™e ,IóM
.±
q É÷G
±
q É÷G Oƒª©dG »naô£H IóM ≈∏Y πq c ádƒ°Uƒe á«q fó©ŸG √DhGõLCG âfÉc GPEG ìÉÑ°üŸG Òæjo
.¢SÉëædG øe ∑Ó°SCÉH
πÑq ≤àoŸGh óqdƒoŸG

πg ìÉÑ°üŸG IQÉfEÉH â¡àfG »àdG á≤HÉ°ùdG q ÜQÉéàdG ‘
?±q ÉL OƒªY ≈∏Y …ƒ£æj ’ Ö«côJ óLƒj
ìÉ˘Ñ˘°üÃ ¬˘dÉ˘°üjEG Oôq ˘éÃq ìÉ˘Ñ˘ °üŸG π˘˘«˘ ¨˘ °ûJ ø˘˘μÁ π˘˘g
?ôNBG
? ìÉÑ°üŸGh ± q É÷G Oƒª©dG ÚH ¥ôØdG ƒg Ée
èàæà°SCG
.»FÉHô¡c óqdƒe ±É÷G Oƒª©dG
.óqdƒÃ √Éæ∏°UhCG GPEG q’EG »FÉHô¡c RÉ¡L π«¨°ûJ øμÁ ’
ìÉÑ°üŸG q¿EG ∫ƒ≤æa óqdƒŸG ¬H √Ohõj
q …òdG AÉHô¡μdG ∂∏¡à°ùj ¬æq μd AÉHô¡μdG èàæjo ’ ìÉÑ°üŸG
.πÑq ≤àeo
138
≥ªq ©JCGh åëHCG
.É¡æ«H ¬Ñ°ûdG
q ¬LhCG Ö°ùM É¡©ªq L o CGh á«q FÉHô¡μdG äGóqdƒoŸG øe áØ∏àfl ´GƒfCG øY åëHCG
.É¡¡HÉ°ûJ ¬LhCG Ö°ùM É¡©ªq LCGh äÓqÑ≤àŸG øe áØ∏àfl ´GƒfCG øY åëHCG
äÓÑq ≤àe äGóqdƒeo
? π¨à°ûj ≈àq M Ö°SÉæŸG ìÉÑ°üŸÉH É¡£HQ Öéj óqdƒe π q c ‘ á£≤f øe ºc

? áqjOÉY áØ°üH π¨à°ûj ≈qàM Ö°SÉæŸG óqdƒŸÉH É¡£HQ Öéj πqÑ≤àe qπc ‘ á£≤f øe ºc
èàæà°SCG
øe qÓc Éæ∏°UhCG GPEG q’EG »FÉHô¡c πÑq ≤àe π¨à°ûj ’ .¿ÉÑ£b πÑq ≤àe π q μdh ¿ÉÑ£b óqdƒe π q μd
.óqdƒŸG ¢ùØf øe óMGh Ö£≤H ¬«Ñn £b
ÚÑ˘£˘≤˘H õ˘«q ˘ª˘ à˘ J á˘˘«q ˘ FÉ˘˘Hô˘˘¡˘ μ˘ dG äGó˘˘qdƒŸG ¢†©˘˘H
(-)h (+) »nàeÓ©H ÉÑdÉZ Éª¡æ«H ¥ôq Øf ÚØ∏àfl
.πμ°ûdÉH hCG
ƒg (+) áeÓY πªëj …òdG Ö£≤dG q¿EG ∫ƒ≤f
.ÖdÉ°ùdGq Ö£≤dG ƒg (-) áeÓY πªëj …òdG Ö£≤dG q¿GE h ÖLƒŸG Ö£≤dG
á«q FÉHô¡μdG IQGóq dG ∞jô©J

.πÑb øe ¬à∏ª©à°SG …òdG »FÉHô¡μdG ìÉÑ°üŸG áqjhój IôqÑμoe á£°SGƒH ¢üqëØJCG
? á«q LQÉÿG AGõLC’ÉH ák ∏°Uƒe
n á«q ∏NGóq dG AGõLC’G º°SQCG ∞«c
? á«q LÉLõdG áHÉÑo◊G QhO ƒg Ée
139
ßM’CGh Üôq LCG
q¿CG πg .á«q Ñ°ûN á°TÉªq c Óª©à°ùe QòëHh ≥aôH Êó©ŸG ô©≤dG øY êÉLõq dG π°üa ∫hÉMCG
? í«ë°U ¬ào ª°SQ Ée
Òæj ≈àq M Ö«côàq dG AGõLCG âÑq KCGh áeƒ°SôŸG áHôéàq dG õ‚CG

.ìÉÑ°üŸG
…ò˘dG É˘e .A»˘Ø˘ £˘ æ˘ j ≈˘˘àq ˘ M ìÉ˘˘Ñ˘ °üŸG Ödƒ˘˘d ∂
q a ∫hÉ˘˘MCG
πeÉM
ìÉÑ°üŸG
? πeÉ◊G πNGO π°üM
»Ñdƒd óªZ
.ìÉÑ°üŸG »r Ñn £bh ¬«Ñ£b ÚH ¢SÉªàq dG •É≤f ø«q HCGh πeÉ◊G AGõLCG ™«ªL Gó«q L πeq CÉJCG
.≥HÉ°ùdG
q Ö«côqàdG ‘ √Gô› ™qÑàJCG ¿CG ∫hÉMCG ? AÉHô¡μdG ôq Á øjCG øe ? ìÉÑ°üŸG Òæoj ≈àe
èàæà°SCG
.¬«Ñ£≤H á«q fó©e ∑Ó°SCÉH ∫ƒ°Uƒe Êó©e ∂«r ∏°So øe ìÉÑ°üŸG ÖqcÎj
.Òæjo ÉeóæY ¬Ñ¡q ∏J ™æŸ »LQÉÿG AGƒ¡dGh ∂«∏°ùdG q ÚH êÉLõq dG ∫ƒë o jn
ÈY ºq K ±É÷G Oƒª©dG »r Ñn £≤H á«q fó©e äÉ°TÉªq μH á∏°UƒŸG á«q fó©ŸG ∑Ó°SC’G ÈY AÉHô¡μdG ôq Áo
ádƒ°Uƒe á«q fó©e á∏°ù∏°S πqμ°ûjo π q μdG .πeÉë∏d »Ñdƒ∏dG óªr ¨p dÉH ∫ƒ°UƒŸG ìÉÑ°üŸG ∂«∏°So
.á«FÉHô¡μdG IQGóq dG É¡«ªq °ùof
IQGO ‘ Ö°SÉæe »FÉHô¡c óqdƒÃ ’ƒ°Uƒe øμj ⁄ GPEG π¨à°ûj ¿CG »FÉHô¡c πÑq ≤àoŸ øμªjo ’
.á≤∏ë á«q FÉHô¡c
∫RGƒ©dGh πbGƒæq dG
™WGƒ≤dG øe êPÉªqædG ¢†©H πqeCÉJCG
.á«q FÉHô¡μdG
ƒg Ée ? ™WÉb πc π¨à°ûj ∞«c
? á«q FÉHô¡c IQGO ‘ √QhO
140
ßM’CGh Üôq LCG
≈∏Y ógÉ°TCG Ée πãe Ò¨°U ìƒd ≈∏Y Ö«cÎdG õé p rfCG
? GPÉŸ ? ìÉÑ°üŸG Òæj πg .IQƒ°üdG q
(Ü) (CG)
(CG) ø˘jQÉ˘ª˘°ùŸG ÚH á˘˘«q ˘ FÉ˘˘Hô˘˘¡˘ μ˘ dG IQGóq ˘ dG ≥˘˘∏˘ Z ∫hÉ˘˘MCG
,ÈM º˘∏˘b) á˘Ø˘∏˘àfl OGƒ˘e ø˘e É˘©˘£˘b Ó˘ª˘ ©˘ à˘ °ùe ,(Ü)h
GPEG πqé°SCGh (... ,¥Qh ,…P’ƒa ∂∏°S ,Oƒ≤f á©£b
.’ ΩCG Èæj ìÉÑ°üŸG ¿Éc
¥QƒdG øe áqØd .±q É÷G í°Tôoq ŸG ¥QƒdG øe áqØd Óª©à°ùe áHôéàdG ó«YCG
í°TôŸG
ídÉe AÉe ‘ É¡°ùªZ ó©H áqØ∏dG ¢ùØf Óª©à°ùe áHôéàdG ó«YCG ºq K
.ídÉŸG AÉŸG
.ádRÉ©dG AGõLC’Gh AÉHô¡μ∏d á∏bÉqædG AGõLC’G Oóq MCG
.Ö«L ìÉÑ°üe ™WÉb øe º¡∏à°SCG ? ≥HÉ°ùdG
q Ö«côàq ∏d »©æ°U øe ™WÉb áaÉ°VEG ≈∏Y QóbCG πg
.¬∏q¨°TCGh ¬JQƒ°üJq Ée õ‚CG
èàæà°SCG
OGƒe øe Éfƒμàe
q Éª°ùL ¿GQÉª°ùŸG ¢ùe’ Ée GPEG (Ü)h (CG) ÚH IƒéØdG ÈY AÉHô¡μdG ôq Á
.ΩÉ°ùLC’G áq«≤H ‘ AÉHô¡μdG ôq Á ’h áæq«©e
AÉHô¡μdG Qhôe ™æ“ »àdG ΩÉ°ùLC’Gh πbGƒæq dG ≈ªq °ùoJ AÉHô¡μdG QhôÃ íª°ùJ »àdG ΩÉ°ùLC’G q¿GE
.∫RGƒ©dG ≈ªq °ùoJ
.É¡ëàa hCG á«q FÉHô¡μdG IQGódG ≥∏Z ‘ ºqμëàdG ¬àØ«Xh IQGóq dG ô°UÉæY øe ô°üæY ™WÉ≤dG

: á≤HÉ°ùdG ÜQÉéàdG ‘ â¶M’ Ée Ö°ùM ‹ÉqàdG ∫hó÷G πªcCG
∫RGƒ©dG πbGƒædG
............................... -1 ............................... -1
............................... -2 ............................... -2
............................... -3 ............................... -3
............................... -4 ............................... -4
141
á«q FÉHô¡μd á«q fÉ«ÑdG Ωƒ°SôdGh RƒeôdG
∫AÉ°ùJCGh πqeCÉJCG
.É¡æ«H ¥hôØdGh ¬Ñ°ûdG
q ¬LhCG ø«q ÑJCGh á«dGƒŸG Ωƒ°Sôq dG ¤EG ô¶fCG
3 2 1
Ωƒ°Sôq dG πª©à°ùJ GPÉŸ .á«q FÉHô¡μdG äGQGóq dG º°SQ ‘ πª©à°ùJ RƒeQ øe ‹ í°†àq j Ée ™ªq LCG
? (2) hCG (1) ´ƒædG øe »©bGƒdG ôjƒ°üàq dG ≈∏Y Ó°†a (3) ƒëædG ≈∏Y
èàæà°SCG
áHÉãÃ »¡a .Éq«ŸÉY É¡«∏Y É≤Øqàoeh áæqæ≤oe áq«fÉ«H Éeƒ°SQh GRƒeQ ¿ƒ°Sóæ¡ŸGh ¿ƒ«qæØdG πª©à°ùj
.AÉHô¡μdG ¿Gó«e ‘ äÉeƒ∏©ŸG É¡∏°†ØH ∫OÉÑàoJ IóM q ƒn eo á¨d
: º°Sôq dG ‘ á∏ª©à°ùoŸG óYGƒ≤dGh Rƒeôq dG ¢†©Ñd á∏ãeCG √òg
õeôdG »FÉHô¡μdG ô°üæ©dG
Oƒª©dG ´ƒf øe »FÉHô¡μdG óqdƒoŸG
™WÉ≤dG
hCG èL
q CÉàoŸG ∂«∏°ùdG hP ìÉÑ°üŸG
π°UƒŸG ∂∏°ùdG
»FÉHô¡c ¢SÉ“ ¿hO º°SQ ‘ Úμ∏°S ™WÉ≤J
»FÉHô¡c ¢SÉ“ ™e º°SQ ‘ Úμ∏°S ™WÉ≤J
142
ájq PÉHô¡μdG Ö«cGÎdG
ßM’CGh Üôq LCG

¢ùØf ‘ áq«FÉHô¡c í«HÉ°üe áKÓK π«¨°ûJ ÉææμÁ ∞«c
? óMGh ±ÉL Oƒª©Hh âbƒdG
äGQGóq dG ™«ªL á≤HÉ°ùdG
q Rƒeôq dG Óª©à°ùeh Éq«fÉ«H º°SQCG
.π«¨°ûàq dGh RÉ‚E’G ¤EG QhôŸG πÑb áæμªŸG
™«ªL ‘ á∏°UƒŸG
q ∑Ó°SCÓd Oó©dG ¢ùØf â∏ª©à°SCG πg
∑Ó˘°SC’G Oó˘Y Ö°ùM É˘qjó˘˘YÉ˘˘°üJ É˘˘¡˘ ª˘ q¶˘˘fCG ? äGQGóq ˘ dG
.á∏ª©à°ùŸG
.»JÉ¶MÓe ™ªq LCG ? áØ°üdG q ¢ùØæH É¡q∏c í«HÉ°üŸG ÒæJ πg
èàæà°SCG
»àdG IQGódG »g á∏°Uƒo
q ŸG ∑Ó°SC’G øe OóY ≈fOCÉH õéæoJ »àdG Ió«MƒdG á«q FÉHô¡μdG IQGóq dG
∫ƒ°Uƒe Ö«cÎdG øe ô°üæY π q c .Égô°UÉæY OóY á∏ª©à°ùŸG ∑Ó°SC’G OóY É¡«a …hÉ°ùj
IQGO Ö«côàq dG øe ´ƒæq dG Gòg ¿ƒμj
q .ÉªgGƒ°S ¿hO IQGóq dG ‘ ¬«∏j ô°üæYh ¬≤Ñ°ùj ô°üæ©H
.(π°ù∏°ùàq dÉH hCG) á«q ∏°ù∏°ùJ
øe ÌcCÉH ∫ƒ°Uƒe ô°UÉæ©dG ¢†©H »r nÑ£b øe Ö£b qπc q¿CG ó‚ iôNC’G äÉÑ«cÎdG qπc ‘
IQGóq dG q¿EG ∫ƒ≤fh …RGƒàq dÉH Ö«côJ : Ö«côàq dG øe ´ƒæq dG Gòg ≈ªq °ùj .óMGh ô°üæY
.áYôq Øàe
.êhOõe Ö«côàq dG q¿EG ÉgóæY ∫ƒ≤fh IQGóq dG ¢ùØf ‘ äÉÑ«cÎdG øe ÚYƒæq dG ™ªL ÉææμÁ
êhOõe Ö«côJ …RGƒàdÉH Ö«côJ π°ù∏°ùàdÉH Ö«côJ
143
.π°ù∏°ùàdÉH á«FÉHô¡μdG äGQGódG q’EG πª©à°ùf ød Éæà£°ûfCG øe »∏j Ée π
q c ‘ : á¶MÓe
äÉ≤«Ñ£J
ßM’CGh πeq CÉJCG
.áLGQq óH IOƒLƒŸG áq«FÉHô¡μdG AGõLC’G ≈∏Y ±ôq ©JCG
? πÑq ≤àeh óqdƒe øe äóLh ºc
? áLGQq ódG óqdƒe π¨à°ûj ∞«c
Aƒ°†dG hCG »eÉeC’G ìÉÑ°üŸG É¡H π°Uƒj »àdG ∑Ó°SC’G OóY ƒg Ée
? IQGóq dG ≥∏öJ ∞«c ? É«q ©«ÑW ∂dP óLCG πg ? óqdƒªq ∏d »Ø∏ÿG
.áLGQq ódÉH ¢UÉÿG »FÉHô¡μdG Ö«cÎ∏d Éq«fÉ«H Éª°SQ õ‚CG
hCG ÈıG ‘ …OÉY ìÉÑ°üe π«¨°ûàd áLGQq O óqdƒe πª©à°SCG ∞«c
? ∫õæŸG ‘
.‹ƒM øe ∫CÉ°SCGh åëHCG ? ∫GƒæŸG ¢ùØf ≈∏Y AÉHô¡μdÉH Iõ¡› IQÉ«q °ùdG ¿ƒμJ ¿CG øμÁ πg
èàæà°SCG
¤EG óMGh ∂∏°S ÈY AÉHô¡μdG …ô°ùj IôFÉ£dG hCG á∏aÉ◊G hCG IQÉ«q °ùdG ‘ Éªc áLGQq ódG ‘
¿ƒμfh .ÊÉqãdG ∂∏°ùdG ¢†jƒ©àd Êó©ŸG πμ«¡dG π¨à°ùjh ódƒŸG øe ÉbÓ£fG RÉ¡L π q c
.§Hôq dG áØ∏μJh ∑Ó°SC’G ∞°üf Éfôqah ób ∂dòH
.Iõ¡LC’G ™«ªL ÚH ∑Î°ûŸG Ö£≤dG ƒg áLGQóq dG hCG IQÉ«q °ù∏d Êó©ŸG πμ«¡dG
IQƒ°ü≤ŸG IQGóq dG
ßM’CGh Üôq LCG
.IQƒ°üdG
q ≈∏Y ógÉ°TCG Ée πãe áHôéàdG õ‚CG
™e ¢ùeÓJ ‘ ¢SÉëf ∂∏°S øe á©£b ™°VCG ìÉÑ°üŸG Òæj ÉeóæY
.¬«Ñ£b …CG Oƒª©dG »r àn ë
n «Ø°U
.¢SÉëæq dG ∂∏°ùd áÑ°ùæq dÉHh ìÉÑ°üª∏d áÑ°ùæq dÉH ßM’CG Ée πé q °SCG
? ßM’CG GPÉe ? Ióq oe ó©H Oƒª©dG í£°S ≈∏Y »qØc ™°VCG
.π°üëj Ée πé q °SCG ºq K ¢SÉëæq dG ∂∏°S Öë°SCG
144
èàæà°SCG
IQGO ≈∏Y ∂dòH π°üëf óbh áq«FÉHô¡μdG IQGóq dG ô°üb ‘ ÖqÑ°ùJ ¢SÉëqædG ∂∏°S q¿EG ∫ƒ≤f
.Oƒª©dG »Ñ£b ÚH πÑ°ùdG q ô°übCG Gòîàq e AÉHô¡μdG É¡«a …ô°ùj IQƒ°ü≤e
´ÉØJQGh (...∑ôq ÙG ∞qbƒJ ,ìÉÑ°üŸG AÉØ£fG) Iõ¡LC’G π q£©J ‘ IQGóq dG ô°üb ÖÑq °ùàj
.ó«dÉH ¬μ°ùe Qqò©J ájÉZ ¤EG ∂∏°ùdGq IQGôM áLQO
¢ùØæH ΩÉ«≤dG øe QGòM øμd ÉaÉL GOƒªY πª©à°ùf ÉeóæY ∂dP ‘ ô£N ’ : á¶MÓe
.≥jôM ¤EG …Oq DƒJ ób á«q ∏ª©dG q¿EG .IQÉ«q °S ájq QÉ£H ¬«a Ö«côJ ‘ hCG ∫õæŸG ‘ áHôéàq dG
á°UÓÿG
.»FÉHô¡c πÑq ≤àe π q μd áÑ°ùædÉH ∂dòc h ,¿ÉÑ£b »FÉHô¡c óqdƒe π q μd

.óqdƒÃ ’ƒ°Uƒe øμj ⁄ GPEG π¨à°ûj ¿CG »FÉHô¡c πqÑ≤àŸ øμÁ ’
…
q CG ¿hóH ¢†©ÑH É¡°†©H ádƒ°UƒŸG äÓÑq ≤àoŸGh ∑Ó°SC’G á∏°ù∏°S »g á≤∏öŸG á«q FÉHô¡μdG IQGódG
.óqdƒeo »r Ñn £≤H §Hôq dÉH ÉgÉaôW »¡àæjh ´É£≤fG
.óqdƒeo ≈∏Y ájƒ£æeo h á≤∏ëo âfÉc GPEG q’EG IQGO ‘ AÉHô¡μdG …ô°ùj ’
.πbGƒæq dG ≈ªq °ùJ AÉHô¡μdG QhôÃ íª°ùJ »àdG OGƒŸG hCG ΩÉ°ùLC’G q¿GE
.∫RGƒ©dG ≈ªq °ùJ AÉHô¡μdG QhôÃ íª°ùJ ’ »àdG OGƒŸG hCG ΩÉ°ùLC’G q¿GE
óqdƒeo »Ñn £≤H Údƒ°Uƒe ÉgÉaôW ¿ƒμj πbGƒf á∏°ù∏°S øe ¿ƒμàJ q á≤∏öŸG á«q FÉHô¡μdG IQGóq dG
.»FÉHô¡c
.É¡«∏Y ≥Øqàoe óYGƒbh RƒeQ ∫Éª©à°SÉH áq«FÉHô¡μdG IQGóq dG º°SôJ
: Égô°UÉæY ∞∏àı Ö«cGÎdG øe ÚYƒf ∫Éª©à°SÉH á«q FÉHô¡μdG IQGóq dG ≈æÑJ
.óMGh ô°üæY Ö£≤H Ée ô°üæY »Ñn £b øe π q c ¬«a §Hôjo …òdG ∂dP ƒg »∏°ù∏°ùàdG Ö«cÎdG -
ô°üæY øe ÌcCÉH Ée ô°üæY »Ñn £b øe π q c ¬«a π°Uƒjo …òdG ∂dP ƒg …RGƒàdÉH Ö«cÎdG -
.óMGh
145
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
: á«dGƒŸG IQƒ°üdG ≈∏Y ógÉ°ûJ »àdG äGQGóq dG Éq«fÉ«H º°SQCG -1
: ‹Éàq dÉc É«q fÉ«H áeƒ°SôŸG äGQGóq dG õ‚CG -2
2 OóY øjô“
q ìÉÑ°üŸG É¡«a Òæj »àdG ∂∏J á«dÉàq dG Ωƒ°SôdG øe π≤fCG -1
Gòg ¿ƒdh
.ôØ°UC’ÉH ÒNC’G
q -2
.ìÉÑ°üŸG AÉØ£fG ÖÑ°S Ωƒ°SôdG »bÉÑd áÑ°ùædÉH ô°ùa
3 OóY øjô“
áeRqÓdG á∏°UƒŸG ∑Ó°SC’G º°SôH É¡∏ªcCGh á«dÉàq dG ∫Éμ°TC’G π≤fCG
a b
.ìÉÑ°üŸG Òæj ≈qàM
c d
146
4 OóY øjô“
.ôØ°UC’ÉH É¡fƒdh
q IÒæŸG í«HÉ°üŸG Ωƒ°SôŸG Ö«cÎdG ‘ ø«q H
5 OóY øjô“
.ÉÄØ£æe ìÉÑ°üŸG ¬«a »≤H óbh ‹Éàq dG º°Sôq dG πeq CÉJ
? Ö£©∏d áæμªŸG ÜÉÑ°SC’G AÉ£YEG ∂æμÁ πg -1
? ìÉÑ°üŸG áeÓ°S øe óqcCÉà∏d É¡H ΩÉ«≤dG øμÁ ÜQÉéàdG … q CG -2
? ±É÷G Oƒª©dG Qƒàa øe óqcCÉà∏d É¡H ΩÉ«≤dG øμÁ ÜQÉéàdG … q CG -3
6 OóY øjô“
¢UÉ°UQ ,êÉLR ,Ωƒ«æeƒdCG ,AGƒg ,¢SÉëf ,•É q£e ,ójóM ,Ö°ûN : á«dÉqàdG Oq GƒŸG áªFÉb π≤fCG
.ídÉe AÉe ,AÉe ,º∏b
.É¡æe πbGƒæq dG â– Gô£°S ™°V
7 OóY øjô“
.™WÉb ∫Éª©à°SÉH áeƒ°SôŸG IQGóq dG π«¨°ûJ ‘ ádƒ¡°ùH ºqμëqàdG ójôf
? IQGóq dG ‘ B á£≤ædG ‘ hCG A á£≤ædG ‘ ™WÉ≤dG ™°Vh Öéj πg -1
.™WÉ≤dÉH IQGóq dG É«q fÉ«H º°SQCG -2
8 OóY øjô“
.É¡àHÉàc IOÉYCG ó©H á«dÉàdG πª÷G z(á`)≥∏ë{ hCG z(á`)ìƒàØe{ »àn ª∏c ∫Éª©à°SÉH º“CG
™WÉ≤dG ¿ƒμj ÉeóæY »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ôq Á π°ù∏°ùàdÉH IQGO ‘
IQGO ≈ªq °ùJ Ö°ùëa á∏bÉf ΩÉ°ùLCG á∏°ù∏°S øe áfƒμàŸG
q IQGóq dG q¿GE
IQGO ≈ªq °ùJ ’RÉY GAõL øªq °†àJ »àdG IQGódG q¿GE
147
9 OóY øjô“
.√óªZh É«q Ñdƒd GÒ¨°U ÉMÉÑ°üe iôf πHÉ≤ŸG º°SôdG ≈∏Y
QÉ˘q«˘à˘∏˘d á˘∏˘bÉ˘qæ˘dG AGõ˘LC’G ô˘ª˘ MC’É˘˘H ¿ƒ˘q ˘dh º˘˘°Sô˘˘dG ï˘˘°ùfCG -1
.ádRÉ©dG AGõLC’G ô°†NC’ÉHh »FÉHô¡μdG
ìÉÑ°üŸG óªZ ìÉÑ°üe .√óªZ ‘ ìÉÑ°üŸG ô¡¶J ådÉK º°SôH πªcCG -2
10 OóY øjô“
(B)h (A) ¿GOƒªYh (2)h (1) ¿ÉMÉÑ°üe ∂JRƒM ‘
: πHÉ≤ŸG º°Sôq dG ≈∏Y áæ«q ÑŸG ÜQÉéàdÉH ΩÉ«≤∏d É¡à∏ª©à°SG
.Éª¡jq CG Oóq M ? áæë°ûdG ¢Vô≤æe øjOƒª©dG óMCG q¿CG êÉàæà°SG ∂æμÁ πg -1
.Éª¡jq CG Oóq M ? ¥Îfi ÚMÉÑ°üŸG óMCG q¿CG êÉàæà°SG ∂æμÁ πg -2
11 OóY øjô“
ádhõ©e ∑Ó°SCG áKÓK øe º°SôdG ≈∏Y ógÉ°ûj …òdG πbÉqædG πÑμdG ¿ƒμàj
q
Úaô q£dG ≈∏Y ±ôq ©à∏d á≤jôW OÉéjEG ∂æμªjo πg .¿ƒ∏dG ¢ùØf øe
.∞«c ìô°TG ? ∂∏°S π q μd Ú∏HÉ≤àŸG
12 OóY øjô“
»≤H GPÉŸ ìô°TGh πHÉ≤ŸG º°SôdG ≈∏Y ógÉ°ûJ »àdG IQGóq dG É«q fÉ«H º°SQCG
.ÉÄØ£æe ìÉÑ°üŸG
13 OóY øjô“
»≤H GPÉŸ ìô°TGh πHÉ≤ŸG º°SôdG ≈∏Y ógÉ°ûJ »àdG IQGóq dG Éq«fÉ«H º°SQCG
.ÉÄØ£æe ìÉÑ°üŸG
14 OóY øjô“
¥ÎÙG ¢†©H §∏àNG äGÒ¡°üdG
q øe GOóY á∏HÉ≤ŸG IQƒ°üdG
q ≈∏Y ógÉ°ûf
øe ∂æqμ“ á≤jôW ‘ ôqμa .∫Éª©à°SÓd ídÉ°üdGh
q º«∏°ùdG
q ¢†©ÑdÉH É¡æe
.ÉgRôa
148
Iõ«cQ ±É÷G Oƒª©dG
áqjõcôe
1795 áæ°S zÉ£dƒa{ »FÉjõ«ØdG ⁄É©dG πÑn pb øe ´ÎNG OƒªY ∫hCq G

¢SÉëf
á°Sóq μàe ¢SÉëæq dGh ∂fõq dG øe ¢UGôbCG øe ¿ƒμàe
q OƒªY ∫hCq G ¿Éch
∂fR óÑq∏dG øe ¢Uôb iƒ°S ôNB’Gh ¢Uô≤dG ÚH π°üØj ’ É¡°†©H ¥ƒa
óÑd .»q °†ªM πFÉ°ùH ™Ñ°ûe
á∏Ä°SCG
.Oƒª©dG »Ñ£b Oóq MCG ¿CG ∫hÉMCGh πHÉ≤ŸG º°Sôq dG πeq CÉJCG -1
? GPÉŸ ? á«q fó©e ¿ƒμJ ¿CG øμÁ πg ? ájq õcôŸG Iõ«côq dG QhO ƒg Ée -2
? ójõe øe πg
»FÉHô¡μdG ìÉÑ°üŸG
‘ ( SWANN) z¿Gƒ°S{ ±ôW øe 1879 áæ°S á«q FÉHô¡c í«HÉ°üe ∫hCq G âYÎNG
í«HÉ°üŸG ¤hCG âfÉc .IóëàŸG äÉj’ƒdG ‘ (EDISON) z¿ƒ°ùjOCG{h GÎ∏≤fCG
øe ∂∏°S É¡«a ™°Vh AGƒ¡dG øe áZôØeo á«q LÉLR Iôc øe áfƒμà
q eo á«q FÉHô¡μdG
.¿ƒHôμdG
áLQO ™aôj ¿Éc óbh .ø£≤dG •ƒ«N øe ¬ë«HÉ°üe ∑Ó°SCG ™æ°üj ¿ƒ°ùjOCG ¿Éc
.áLÉLõq dG ‘ É¡©°Vh πÑb ºë
q ØàJ ≈àq M É¡JQGôM
149
¬gÉéqJGh ¬JGÒKCÉJ : »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG 27
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG

ßM’CGh Üôq LCG
™WÉb .™WÉ≤dG á£°SGƒH IQGóq dG ≥∏Z óæY ìÉÑ°üŸG Òæj
.É¡ëàa óæY ìÉÑ°üŸG CÉØ£æj
èàæà°SCG
πÑq ≤àoŸG ¤EG Oƒª©dG øe ÉgÈY …ô°ùj AÉHô¡μdG q¿CGh á≤∏ë IQGóq dG q¿CG Éæd â
o Ñãjo ìÉÑ°üŸG Qƒf
.IQGóq dG ‘ »FÉHô¡c QÉ«q J OƒLh ∞°ûμj ìÉÑ°üŸG q¿EG ∫ƒ≤æa ìÉÑ°üŸG ƒg …òdG
: á¶MÓe
OƒLh øe ∂dP ™æÁ ’ øμdh GQƒf ìÉÑ°üŸG ™q °ûj q’CG øμÁ ÉØ«©°Vh ÉÁób Oƒª©dG ¿Éc GPEG
.IQGódG ∂∏J ‘ »FÉHô¡c QÉ«q J
.»FÉHô¡μdG QÉq«àdG É¡«a …ô°ùj óqdƒe ≈∏Y …ƒ£æJ á≤∏ë IQGO qπc
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG äGÒKCÉJ

…QGô◊G ÒKCÉàdG
ßM’CGh Üôq LCG

É˘e è˘à˘æ˘J »˘à˘dG á˘«q ˘FÉ˘Hô˘¡˘μ˘dG Iõ˘¡˘ LC’G ¢†©˘˘H ¢ü˘˘ë
q ˘ Ø˘ JCG
,IGƒμe : ∫õæŸG ‘ áq«eƒ«dG ÉæHQBÉŸ IQGôM øe ¬LÉàëf
.... ,ìÉÑ°üe ,ô©°û∏d ∞qØ›
? Iõ¡LC’G ∂∏J ‘ IQGôM »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG óqdƒjo øjCG
…QGô◊G ÒKCÉàdG πq ¨à°ùJ á«q FÉHô¡c Iõ¡LCG
? …OÉ©dG ìÉÑ°üŸG ‘ GQƒf »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Öéæj ∞«c
150
èàæà°SCG
q¿EG ∫ƒ≤æa ÉgÈ©j »àdG á∏bÉæq dG ΩÉ°ùLC’G IQGôM áLQód ÉYÉØJQEG »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG çóëjo
.Éjq QGôM GÒKCÉJ hCG ’ƒ©Øe »FÉHô¡μdG QÉ«q à∏d
.¬«a ô¡¶j …òdG πbÉqæ∏d ôHÉY »FÉHô¡c QÉq«J OƒLh ∞°ûμj …QGô◊G ÒKCÉàdG
èLq CÉàdG óq M ¤EG »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Qhôe óæY ìÉÑ°üŸG ∂«∏°S ‘ IQGô◊G áLQO ™ØJôJ
.GQƒf ™q °ûj ÉgóæYh
»°ù«WÉæ¨ŸG ÒKCÉàdG
ßM’CGh Üôq LCG

.∫Éª°ûdG
q ø«q YCGh Ió°†æŸG ≈∏Y (á∏°UƒH hCG) á£æ¨‡ IôHEG ™°VCG
óMCG ¿ƒμj ìÉÑ°üeh OƒªY É¡«a á≤∏ë á«q FÉHô¡c IQGO õ‚CG
óæY çóëj Ée πqé°SCG qºK IôHEÓd ÉjRGƒoe É¡«a á∏°UƒŸG ∑Ó°SC’G
? IQGóq dG ≥∏Z
.áHôéàdG ó«YCGh ‹Éª°ûdG ≈ëæª∏d áÑ°ùædÉH ∂∏°ùdG √ÉŒG ô«q ZCG
? IôHEÓd ±GôëfG ÈcCG ≈∏Y π°üMCG ∞«c
èàæà°SCG
QÉ«à∏d q¿EG ∫ƒ≤æa ¬Hn ôb óLƒJ á£æ¨‡ IôHEG ±GôëfG çóëj ÓbÉf »FÉHô¡μdG QÉ«àdG È©j ÉeóæY
.É«°ù«WÉæë GÒKCÉJ »FÉHô¡μdG
É¡bƒa GQq Ée íÑ°üjo ÉeóæY iƒbC’G ¿ƒμjh É¡æe ∂∏°ùdG q Üôq ≤f ÉeóæY ójGõàj IôHE’G ±GôëfG
.ÜƒæL -∫Éª°T √ÉŒÉHh
.IQGO ‘ »FÉHô¡c QÉ«q J OƒLh Éæd ∞°ûμJ á∏°UƒÑdG hCG á£æn ¨ªŸG IôHE’G
»Fƒ°†dG ÒKCÉàdG
ßM’CGh Üôq LCG

? ∂∏°S É¡∏NGóH óLƒj πg .IôÑq μÃo ºq K IOôq ÛG Ú©dÉH É©q °ûe ÉeÉªq °U πeq CÉJCG
Iõ˘˘¡˘ LC’G ¢†©˘˘H ‘ äÉ˘˘eÉ˘˘ªq ˘ °üdG ∂∏˘˘J ó˘˘LGƒ˘˘J ≈˘˘∏˘ ˘Y ±ôq ˘ ˘©˘ ˘JCG ¿CG ∫hÉ˘˘ MCG
? É¡dÉª©à°SG øe ±ó¡dG ƒg Ée .á«q FÉHô¡μdG
151
πg .Oƒª©dÉH ΩÉªq °üdG π°Uh á«q Ø«c ΩGÎMG ™e áªªq °üŸG á«q FÉHô¡μdG IQGóq dG õ‚CG
¢ùŸCG ÉeóæY IQGôëH ô©°TCG πg ? Oƒª©dÉH ¬∏°Uh ¢ùμ©f ÉeóæY ΩÉªq °üdG Å°†j
? q™°ûoŸG ΩÉªq °üdG
.ΩÉªq °üdG ¬H â°VƒY
q GPEG …OÉY ìÉÑ°üe ÉgRôØjo »àdG IQGô◊G ™e ¿QÉbCG
óqdƒoJ ¿CG ¿hO GQƒf ™q °ûJ á«q FÉHô¡c iôNCG í«HÉ°üe óLƒJ πg
? ájOÉ°üàbG í«HÉ°üe ≈ªq °ùoJ GPÉŸ ? IQGôM
èàæà°SCG
QÉ˘«q ˘à˘∏˘d »˘Fƒ˘°†dG ÒKCÉ˘à˘dG ¬˘qfEG :»˘FÉ˘Hô˘¡˘μ˘dG QÉ˘«q ˘à˘dG √ô˘Ño ˘©˘j É˘eó˘æ˘ Y GQƒ˘˘f ™˘˘°ûoŸG ΩÉ˘˘ªq ˘ °üdG qåÑ˘˘j
.»FÉHô¡μdG
.ΩÉªq °üdG πNGO èL q CÉàeo ∂«∏°S øe Qƒæq dG Gòg ™Ñæj ’
.á≤∏ë IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q à∏d ±É°ûμe ™°ûoŸG ΩÉªq °üdG
¿hO ( 4,5 V) ´ƒf øe áqaÉL á«q ∏îH §Hôq dG ™°ûoŸG ΩÉªq °üdG πªq ëàj ’ : á¶MÓe
.ájÉbh
IQGóq dG ‘ ∞«°†oJ ¿CG ∂«∏Y äGóqdƒoŸG øe ´ƒqædG ∂dP ∫Éª©à°SG äOQCG GPEG
.ÉÑjô≤J 200Ω ¬àehÉ≤e ¿ƒμJ (IQƒ°üdG ≈∏Y ógÉ°ûJ Ée πãe) »bGh ΩhÉ≤eo
»FÉ«ª«μdG ÒKCÉàdG
ßM’CGh Üôq LCG

: IQƒ°üdG ≈∏Y ógÉ°TCG Ée πãe á«dÉqàdG áHôéàdG õ‚CG
ídÉe AÉe ¢SCÉc ‘ ¿ÉJQƒªë ¿Éà«ªëa ¿ÉJOhÎμdG -
¿Ó`````°Uƒe ô``NBG óqdƒeo hCG ( 4,5 V ) ±
q ÉL OƒªY -
.äGOhÎμd’G
? IQGóq dG ≥∏Z óæY ¢SCÉμdG ‘ ßM’CG GPÉe
? ¢SCÉμdG øe å©ÑæJ »àdG áëFGôq dG ÊôcòJ GPÉÃh AÉŸG ¿ƒd ôq«¨àj ∞«c
152
èàæà°SCG
.∫ÉaÉL AÉe ¤EG »FÉHô¡μdG QÉq«àdG ∫ƒ©ØÃ ídÉŸG AÉŸG ∫ƒ–
q
.á∏bÉæq dG πFGƒ°ùdG ¢†©H È©j ÉeóæY »FÉ«ª«c ÒKCÉJ »FÉHô¡μdG QÉ«q à∏d q¿GE
ßM’CGh Üôq LCG

.GOƒ°U ∫ƒ∏ëÃ »FÉHô¡c ∫Óëpe CÓeCG
.∫ƒ∏ÙG ¢ùØæH É¡Ä∏e ó©H ÜQÉéà∏d ÚHƒÑfCG ¢ùμfCG
.∫ÓÙG ‘ çóëj Ée πeq CÉJCGh IQGóq dG ≥∏ZCG
? ÜƒÑfCG π
q c ‘ RÉ¨dG øe ºé◊G ¢ùØf ≈∏Y π°üMCG πg
? GRÉZ ÌcC’G èàæjo …òdG OhÎμdE’G π°UhCG óqdƒªo ∏d Ö£b … q CÉH
.±q É÷G Oƒª©dG »Ñ£b ¢ùμY ó©H áHôéàdG ó«YCG
? ÚHƒÑfC’G ‘ RÉ¨dG á«ªq c äôq«¨J ∞«c
èàæà°SCG
ÖLƒŸG Ö£≤dÉH ∫ƒ°UƒŸG ∫ÓÙG OhÎμdEG iƒà°ùe ≈∏Y ô¡¶j …òdG »FÉ«ª«μdG ÒKCÉàdG q¿GE
.ÊÉqãdG OhÎμdE’G iƒà°ùe ≈∏Y ô¡¶j …òdG »FÉ«ª«μdG ÒKCÉàdG øY ∞∏àîj
.(OƒJÉμdG hCG) §Ñ¡ŸG ÊÉqãdG ≈ªq °ùojh (OƒfC’G hCG) ó©°üŸG ∫hCq ’G OhÎμd’G ≈ªq °ùoj
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG √ÉŒG
ßM’CGh Üôq LCG

.πHÉ≤oŸG πμ°ûdG
q ≈∏Y áeƒ°SôŸG IQGóq dG õ‚CG
.ßM’CGh ™WÉ≤dG ≥∏ZCG
óqdƒoŸG »Ñn £b ¢ùμY ™e áHôéàdG ó«YCG
? ÒKCÉJ π
q μd áÑ°ùæq dÉH ßM’CG GPÉe
153
èàæà°SCG
±GôëfG ∂dP ô¡¶ojh »°ù«WÉæ¨ŸG ÒKCÉàdG ¢ùμ©oj á≤∏öe IQGO ‘ óqdƒoe »nÑ£b ¢ùμ©f ÉeóæY
.á£æ¨ªŸG IôHE’G
.∫ÓÙG iƒà°ùe ≈∏Y »FÉ«ª«μdG ÒKCÉàdG ¢ùμ©jo á≤∏ë IQGO ‘ óqdƒeo »Ñn £b ¢ùμ©f ÉeóæY
»FÉHô¡μdG QÉ«q à∏d q¿CG ÉfQôbCG GPEG q’EG »FÉ«ª«μdG hCG »°ù«WÉæ¨ŸG ÒKCÉàdG ¢ùμY Ò°ùØJ øμÁ ’
á≤n∏ë IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG …ô°ùj : »JB’Éc ¬«∏Y ≥Øp qJoCG Éæ«q ©eo ÉgÉŒG á≤∏ëo IQGO ‘
.ÖdÉ°ùdG
q ¬Ñ£b ¤EG É¡éqàoe ÖLƒŸG ¬Ñ£b øe óqdƒoŸG êQÉN
: á¶MÓe
.ø«q ©e √ÉŒG ‘ Qhój ±ÉL Oƒª©H É«q FÉHô¡c Écôq ëeo Éæ£HQ GPEG
Oƒª©dG »r Ñn £b Éæ°ùμY GPEG ¢ùcÉ©ŸG √ÉéqJ’G ‘ ∑ôq ëqŸG Qhój
.±É÷G
.»°ù«WÉæ¨ŸG ÒKCÉàdG ∫Éª©à°SÉH »FÉHô¡μdG ∑ôq ëoŸG π¨à°ûj
? IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG √ÉŒG ¤EG á«q fÉ«ÑdG Ωƒ°Sôq dG hCG ∫Éμ°TC’G ≈∏Y õeQCG ºn pH
èàæà°SCG
.∑Ó°SC’G óMCG ≈∏Y º¡°ùH ø«q ©eo √ÉŒÉH IQGO ‘ »FÉHô¡c QÉ«q J OƒLh ¤EG õeôjo
154
á°UÓÿG
.ÉqjQGôM GÒKCÉJ √ôoÑ©j πbÉf πc ‘ »FÉHô¡μdG QÉq«àdG çóëj

.É«q °ù«WÉæë GÒKCÉJ √ôÑo ©j πbÉf π
q μH §«ÙG AÉ°†ØdG ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG çóëjo
.ÉgÈ©j »àdG á∏bÉæq dG πFGƒ°ùdG
q ‘ É«q FÉ«ª«c GÒKCÉJ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG çóëjo
.èqLCÉJ ¿hO πbGƒædG ¢†©H ‘ Éq«Fƒ°V GÒKCÉJ »FÉHô¡μdG QÉq«à∏d
™Lôjh óqdƒªo ∏d ÖLƒŸG Ö£≤dG øe êôîj ƒ¡a ,ÉgÉéqJG »FÉHô¡μdG QÉ«q à∏d q¿GE
.ÖdÉ°ùdG
q ¬Ñ£b ¤EG IQGóq dG ÈY
155
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T 28
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ô«q ¨J
ßM’CGh Üôq LCG

¢ùØf Óª©à°ùe 4 ¤EG 1øe áªqbôŸGh ¬∏Ø°SCG áeƒ°SôŸG á©HQC’G ÜQÉéàdG ‹GƒàdG ≈∏Y õ‚CG
.ô°UÉæ©dG
q c ‘ α ájhGõq dG CGôbCG
.Iôq e π
.ìÉÑ°üe π q μd Aƒ°†dG Iƒb
q øjÉYCG
.ìÉÑ°üe π
q μd IQÉfE’G Iƒb
q Ö°ùM ÜQÉŒ á©HQC’G É«q dRÉæJ hCG Éjq óYÉ°üJ ÖqJQCG
G2 G1
ÊGƒ£°SG q±ÉL OƒªY : G1 L1 L0 L1 L0

í q£°ùe ±
q ÉL OƒªY : G2
2 1
G2 G1
L0 L0
4 3
? áHôŒ qπμd α ÉjGhõdG Ö«JÎd áÑ°ùqædÉH ßM’CG GPÉe

4 3 2 1 OóY áHôéàdG
α ájhGõdG áª«b
156
èàæà°SCG
äOGORGh q’EG á≤∏ë IQGO ‘ í q£°ùe ± q ÉL Oƒª©H ÊGƒ£°S’G ± q É÷G Oƒª©dG ¢VƒY q Éªq∏c
QÉ«q à∏d q¿EG ∫ƒ≤æa ,√È©j …òdG »FÉHô¡μdG QÉ«q à∏d »°ù«WÉæ¨ŸG ÒKCÉàdG OGORGh ìÉÑ°üe IQÉfEG Iƒb
q
.√ôqaƒj …òqdG óqdƒŸG á©«Ñ£H á£ÑJôe Ióq °T »FÉHô¡μdG
hCG ìÉÑ°üe Qƒf iƒ≤j : ¬JGÒKCÉJ âjƒbh q’EG IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T äOGORG Éªq∏c
... πbÉf ∂∏°ùd IQhÉéeo á£æ¨ªeo IôHEG ±GôëfG
Ióq °ûdG ‘ ºqμëàdG
ßM’CGh Üôq LCG

p rfoCG
º°Sôq dG ≈∏Y á∏HÉ≤ŸG IQGóq dG õo é
áª«bh α ájhGõq dG øjÉYCG : áMƒàØe ™WGƒ≤dG π q c
.í«HÉ°üª∏d áÑ°ùæq dÉH IQÉfE’G
.α1 ájhGõdG øjÉYCGh (1¥) ™WÉ≤dG ≥∏ZCG
™°Vh ‘ (1¥) AÉ≤HEG ™e (2¥) ™WÉ≤dG ≥∏ZCG
.α2 ájhGõdG øjÉYCGh ≥∏ëo
.ôNB’G ƒ∏J óMGƒdG ™WGƒ≤dG ≥∏Z π°UGhCG
? IôHE’G ±GôëfG ájhGR ô«q ¨àJ ∞«ch í«HÉ°üŸG IQÉfEG ¤EG áÑ°ùæq dÉH ßM’CG GPÉe
? í«HÉ°üª∏d Ö«cÎdG Gòg πãŸ áæμªoŸG ä’Éª©à°S’G »g Ée
èàæà°SCG
.π°ù∏°ùàdÉH IQGO ‘ í«HÉ°üŸG øe OóY áMGREG hCG ∫ÉNOEÉH »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T Ò«¨J øμªr jo
IQGO ‘ í«HÉ°üŸG OóY OGORG Éªq∏c OGOõJ »FÉHô¡μdG QÉq«àdG QƒÑ©d IQGóq dG áehÉ≤e q¿EG ∫ƒ≤f
.π°ù∏°ùàdÉH
.Iô«q ¨àeo áehÉ≤e ∫Éª©à°SÉH π°ù∏°ùàdÉH IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ‘ ºqμëàdG øμÁ
157
IQGóq dG ‘ Iô«q ¨àŸG áehÉ≤ŸG ∫Éª©à°SG
ßM’CGh Üôq LCG

.IQƒ°üdG
q ≈∏Y ógÉ°ûoJ »àdG πãe (ándóu ©e hCG) Iô«q ¨àeo áephÉ≤e AGõLCG ∞∏àfl πeq CÉJCG
QÉ˘˘«q ˘ à˘ ˘dG ∂dÉ˘˘ °ùe ≈˘˘ ∏˘ ˘Y ±ôq ˘ ˘©˘ ˘JCG ¿CG ∫hÉ˘˘ MCG
.É¡«Ñ£b ÚH »FÉHô¡μdG
? ≥dGõq dG ∂jô– óæY Ióq °ûdG ôq«¨àJ ∞«c
áehÉ≤e
Iôq«¨àe ,(A) áKÓãdG ÜÉ£bC’G ≈∏Y ±ôq ©JCG ¿CG ∫hÉMCG
¬˘˘«˘ ∏˘ Y ≥˘˘Ø˘ àq oŸG õ˘˘eôq ˘ dG ≈˘˘ ∏˘ ˘Y á˘˘ æ˘ ˘«q ˘ ˘ÑŸG (C)h (B)
.Iô«q ¨àoŸG áehÉ≤ªo ∏d
èàæà°SCG
.áfhôeo h áqbóH á≤∏öe IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉq«àdG Ióq °T ‘ ºqμëàdG øe ÉææqμªoJ Iôq«¨àoŸG áehÉ≤oŸG
É¡æe π
q c πªq ëàJ »àdG Iô«q ¨àqŸG äÉehÉ≤ªo ∏d ΩÉéMC’Gh ∫Éμ°TC’G øe IOóq ©àeo ´GƒfCG ∑Éæg
.É¡«a ºqμëàdG Oo GôoŸG Ióq °ûdG
äÉ≤«Ñ£àdG

∑Ó°SCG ôNB’G É¡°†©H ‘h áØ«ëf á∏bÉf ∑Ó°SCG áq«FÉHô¡μdG äGQGóq dG ¢†©H ‘ πª©à°ùoJ GPÉŸ
? ¢SÉëædG øe áμ«ª°S
? IQGóq dG ¢ùØf ‘ ∞«ëf πbÉf ∂∏°ùH Éμ«ª°S ÓbÉf Éæ°VƒY q ƒd çóo ëj GPÉe
? ¬dƒW QGô≤à°SG ™e √ô£b ∫AÉ°†àj ÉeóæY πbÉf ∂∏°S ‘ …QGô◊G ÒKCÉàdG ôq«¨àj ∞«c
158
ßM’CGh Üôq LCG
.∫RÉ©dG ∂«à°SÓÑdG ¬æY íjRCGh áLGQq óq dG ‘ πª©à°ùoŸG π°UƒŸG ∂∏°ùdG øe 20 cm™£àbCG
.á«dÉàq dG áHôéàdG ‘ πbÉæc ¬∏ª©à°SCGh ádƒàØŸG á«q fó©ŸG •ƒ«ÿG øe GóMGh òNBG
óMCG hCG IQÉq«°S áqjQÉ£H : Óª©à°ùoe áq«FÉHô¡c IQGO õ‚CG
(55W)IQÉ«q °ùd ≥jô£dG AGƒ°VC’ ìÉÑ°üe ,ÈıG äGóqdƒe o
.√ôcP ≥Ñ°S …òdG ¢SÉëædG §«Nh Iô«q ¨àeo áehÉ≤eo h
IQGóq ˘ dG ‘ á˘˘ehÉ˘˘≤oŸG ß˘˘Ø˘ î˘ æ˘ J É˘˘eó˘˘æ˘ Y ß˘˘M’CG GPÉ˘˘ e
?(AB) πbÉæq ∏d áÑ°ùædÉH
»àdG »FÉHô¡μdG QÉq«àdG Ióq °T ∂∏°ùdG ∂dP πªq ëàj πg
∫Éª©à°SG ÉfOQCG GPEG Ióq °ûdG ∂∏J ≈∏Y π°üëf ¿CG øμªjo ∞«c ? ájq OÉY IQÉfE’ ìÉÑ°üŸG É¡Ñq∏£àj
? IQGóq dG ¢ùØf
‘(AB)πbÉæq dG IQGôM áLQO íÑ°üoJ ∞«c .áHôéàdG ó«YCGh áKÓK ºq K Ú£«N ∫Éª©à°SG Üôq LCG
? ájÉ¡ædG
èàæà°SCG
∑Ó°SC’G ‘ IQGô◊G áLQO ™ØJôJ á≤∏ëo IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ™ØJôJ ÉeóæY
.áμ«ª°ùdG
q øe ÌcCG É¡æe áØ«ëædG á∏°UƒŸG
hCG ≥FGôM ‘ ÖÑq °ùàq dGh ∫RÉ©dG ∂«à°SÓÑdG ∫É©à°TG óq M ¤EG IQGô◊G áLQO ≠∏ÑJ ¿CG øμªjo
.πbÉæq dG QÉ¡°üfG ¤EG
…òdG »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T πªq ëàd ±Éc ô£b äGP á∏°Uƒe ∑Ó°SCG ∫Éª©à°SG Öéj
.Égôo Ño ©j
≥FGô◊G øe ájÉbƒdG
ßM’CGh πeq CÉJCG
∂dÉ°ùe πeq CÉJCG ÈıG ‘ hCG ∫õæŸG ‘ á°UôØdG âë«JCG GPEG
.Iõ¡LC’G ¢†©H πNGO AÉHô¡μdG
: QÉ«q àdG Égôo Ño ©j »àdG ô°UÉæ©dG ≈∏Y ±ôq ©JCG ¿CG ∫hÉMCG
.IÒ¡°üdG ,™WÉ≤dG
.IÒ¡°üdG AGõLCG ≈∏Y ±ôq ©JCG ¿CG ∫hÉMCG
159
èàæà°SCG
π˘ª˘©˘à˘°ùf É˘¡˘«˘a QÉ˘«q ˘à˘dG Ióq ˘°T ´É˘Ø˘JQG ÖÑ˘°ùH ¥GÎME’G hCG Ö˘ q£˘©˘ à˘ dG ø˘˘e Iõ˘˘¡˘ LC’G á˘˘jÉ˘˘ª◊
.IQƒ£ÿG iƒà°ùeo ¬Jóq °T Æƒ∏Ho óæY QÉ«q àdG ÉgQÉ¡°üfÉH ™£≤J Iô«q ©eo äGÒ¡°U
.QÉ«©dG ¢ùØf øe IÒ¡°üH q’EG IÒ¡°U ¢†jƒ©J Öéj ’ á∏°UGƒàoe ájÉbh ÚeCÉàd
160
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ¢ù«b 29
¢ù«≤dG IóMhh »FÉHô¡μdG QÉ«q dG Ióq °T ¢ù«b RÉ¡L
∂∏J ¬Ñ°ûJ »àdGh ÈıG ‘ IôqaƒàoŸG »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ¢ù«b Iõ¡LCG ≈∏Y ±ôq ©JCG ¿CG ∫hÉMCG
.√ÓYCG IQƒ°üdG ≈∏Y ógÉ°ûoJ »àdG
.¬«∏Y áeƒ°SôoŸG Rƒeôq dG º¡a ∫hÉMCGh É¡æe πq μd »eÉeC’G ¬LƒdG ‘ Gó«q L ø©q “CG
? êQq óoŸG ìƒ∏dG ≈∏Y ÜƒàμŸG A õeQ ≈æ©e Ée
? ¢ù«≤dG ádBG »r nÑ£b ¿ƒd ∞∏àîj GPÉŸ
èàæà°SCG
. I ±ôëH ¬d õoeôjh ¢ù«≤∏d πHÉb »FÉjõ«a QGó≤e Ióq °ûdG
.Aƒg IóMƒdG õeQh ÒÑeC’ÉH »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ¢SÉ≤J
.ÎeÒÑeC’G ≈ªq °ùjo »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ¢ù«b RÉ¡L
A : ƒg áq«fÉ«ÑdG Ωƒ°SôdG ‘ ÎeÒÑeC’G õeQ
: πãe ÒÑeC’G AGõLCG ÉfÉ«MCG πª©à°ùjo
1mA = 0,001 A ⇔ 1A = 1000 mA : (mA) ÒÑeCÉ«q∏ŸG -
1μA = 0,001 mA ⇔ 1mA = 1000μA : (μA) ÒÑeCGhôμŸG -
161
? …ôHE’CG ÎeÒÑeC’G πª©à°SCG ∞«c
ô°üæY hCG óqdƒeo »r Ñn £≤H ÎeÒÑeC’G ÉÑ£b π°Uƒj ’
ô£N ∂dP ‘ q¿EG .IQGO ‘ »FÉHô¡c QÉ«q J √ôÑo ©j
.á«q FÉ¡f áØ°üH ádB’G ΩGóYEG
ßM’CGh Üôq LCG

∑ôq ëeo h ìÉÑ°üeh óqdƒeo øe ¿ƒμàJ q π°ù∏°ùàdÉH IQGO õ‚CG
.∑ôq ëoŸG Qhójh ìÉÑ°üŸG Òæ«o a πeÉM ≈∏Y âÑq ãeo Ò¨°U
Óª©à°ùeo ÎeÒÑeC’G ÈY ójóL øe É¡≤∏ZCG ºq K IQGóq dG íàaCG
.É«q aÉ°VEG Ó°Uƒeo Éμ∏°S
§HQ ¢ùμYCG ∑ôq ëàJ ⁄ ¿EG ? Úª«dG ¤EG IôHE’G âcôq – πg
.ßM’CGh IQGóq dG ‘ ¬©bƒe Ò«¨J ¿hO ÎeÒÑeC’G
.IôHE’G É¡eÉeCG äôq ≤à°SG »àdG áéjQóàdG IAGôb ∫hÉMCG
?QÉ«q J Ióq °T ¤EG äÉéjQóàdG OóY ∫ƒMC q G ∞«c
èàæà°SCG
π°Uh ∂∏°S ∫Éª©à°SÉHh Égô°UÉæY áq«≤H ™e Éq«∏°ù∏°ùJ IQGóq dG ‘ ¬Ñ«cÎH ÎeÒÑeC’G πª©à°ùoj
Ö£≤dG á«MÉf øe ÎeÒÑeCÓd ((+) áeÓ©∏d πeÉ◊G hCG) ôªMC’G ±ô£dG π°Uh ™e ‘É°VEG
Ö£≤dG á«MÉf øe ((-) áeÓ©∏d πeÉ◊G hCG) Oƒ°SC’G ±ô£dG π°Uhh óqdƒª∏d ÖLƒŸG
.óqdƒª∏d ÖdÉ°ùdG q
πÑq ≤àeo hCG »FÉHô¡c óqdƒeo »r Ñn £o≤H Iô°TÉÑe ÎeÒÑeC’G ∫GƒMC’G øe ∫ÉM …q CG ‘ π°Uƒj ’
.»FÉHô¡c QÉq«J √ôo oÑ©j
¤EG IôHE’G ∑ôq ëoJ »àdG iƒ°ü≤dG Ióq °ûdG ƒgh (C) QÉ«©dG øe âÑq ãàdG Öéj QÉ«q àdG Ióq °T IAGô≤d
: IôHE’G É¡eÉeCG äôq ≤à°SG »àdG ( n) áéjQóàdG áæjÉ©eh (N) áéjQóàdG …CG êQq óoŸG ºq∏°ùdG ájÉ¡f
n C : IóYÉ≤dG ¬æeh C QÉ«©dG øe n/N AõL …hÉ°ùJ I QÉ«àdG Ió°T
I=
N q q
: á¶MÓe
Ö£bh ÖLƒe Ö£b RÉ¡÷G Gò¡d q¿CG »æ©j ’ ÉfÉ«MCG (-)h (+) áeÓ©∏d ÎeÒÑe’G πªM
.ÖdÉ°S
162
ÈY »˘˘ ˘FÉ˘˘ ˘ Hô˘˘ ˘ ¡˘ ˘ ˘c QÉ˘˘ ˘ «q ˘ ˘ ˘J …ô˘˘ ˘ °ùj π˘˘ ˘ g -1
.∂dP Qôq H ?ÎeÒÑeC’G
? πª©à°ùŸG QÉ«©dG ƒg Ée -2
Úª˘˘q∏˘ °S ≈˘˘∏˘ Y ÎeÒÑ˘˘eC’G ìƒ˘˘d …ƒ˘˘ë˘ j -3
hP ôNB’Gh áéjQóJ 100 hP ÉªgóMCG
q ∂dÉª©à°SÉH .áéjQóJ 30
Oóu M ø«r ªq∏°ù∏d
.»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T
? ∫Éª©à°SE’G ‘ π°†aC’G Úªq∏°ùdG … q CG -4
? »ªbôdG ÎeÒÑeC’G πª©à°SCG ∞«c

≈∏Y ¬dÉª©à°SG óYGƒb ‘ ¥ôa ∑Éæg øμdh Ωƒ«dG ’Éª©à°SG ÌcC’G »ªbôq dG ÎeÒÑeC’G íÑ°UCG
.º«∏°ùdGh
q í«ë°üdG ƒëædG
ßM’CGh Üôq LCG

GÎª˘«˘à˘∏˘e ≈˘ªq ˘°ùoŸG »q ˘ª˘ bô˘˘dG ¢ù«˘˘≤˘ dG RÉ˘˘¡˘ L π˘˘eq CÉ˘ JCG
.É¡∏ªëj »àdG RƒeôdGh
¬˘à˘Ä˘«˘¡˘J ∫hÉ˘MCG ? ÎeÒÑ˘eCÉ˘c ¬˘∏˘«˘¨˘°ûJ ø˘μÁ ∞˘˘«˘ c
.áØ«XƒdG ∂∏àd
É¡«a É°Vƒ© q eo á≤HÉ°ùdG
q á«q FÉHô¡μdG IQGóq dG ¢ùØf õ‚CG
.»ªbôdG ÎeÒÑeC’ÉH …ôHE’G ÎeÒÑeC’G
¬æe πNój …òdG Ö£≤dG ≈∏Y ±ôq ©JCG ¿CG ∫hÉMCG
êôîj …òdG Ö£≤dGh (A) õeôdG πªëj ƒgh QÉ«q àdG
.(COM) áeÓ©dG πªéj ƒgh QÉ«q àdG ¬æe
Ió˘Mƒ˘˘dG ≈˘˘∏˘ Y ±ôq ˘ ©˘ JCGh QÉ˘˘«q ˘ à˘ dG Ióq ˘ °T á˘˘ª˘ «˘ b CGô˘˘bCG
.QÉ«©dGh á∏ª©à°ùŸG
?Ióq °ûdG äGQÉ«Y ºq∏°S ôNBG ¤EG ÈcCÉa ÈcCG ºq K ô¨°UCÉa ô¨°UCG QÉ«Y ∫Éª©à°SG óæY çóëj GPÉe
.Ióq °ûdG áª«≤d IAGôb ¥ q OCG ≈∏Y ±ôq ©JCG ¿CG ∫hÉMCG
? (COM)h (A) ÎeÒÑeC’G »r Ñn £b §HQ ¢ùμYCG ÉeóæY ßM’CG GPÉe
.IQGóq dG ¢ùØf ¤EG áÑ°ùædÉH á«fÉqãdG áé«àædÉH ¤hC’G áé«àædG ¿QÉbCG
163
èàæà°SCG
äÓjó©àq dG ¢†©ÑH ΩÉ«≤dG Öéj »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ¢ù«≤d »ªbôdG Îª«à∏ŸG ∫Éª©à°S’
: ∂dòd ¬àÄ«¡àd á«q dhC’G
(A) áØ«XƒdG QÉ«àNG -
.Ióq °û∏d ÈcC’G QÉ«©dG QÉ«àNG -

¢ùμY ôeC’G ¿Éc GPEGh (COM) Ö£≤dG øe êôîjh (A)Ö£≤dG øe »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG πNój
øe »ªbôq dG ÎeÒÑeC’G ÉææqμÁ Gòμg .(-) áeÓY ΩÉbQC’G á∏°ù∏°S QÉ°ùj ≈∏Y ô¡¶j ∂dP
.¬Jóq °T ¤EG áaÉ°VE’ÉH IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG √ÉŒG ≈∏Y ±ôq ©àdG
™eh ,ájq ôHE’G Iõ¡LC’G ≈∏Y ¬«∏Y »g É‡q ´ô°SCG É¡«∏Y IAGô≤dGh ¥ q OCG á«q ªbôdG ¢ù«≤dG Iõ¡LCG
.káØ∏c ônãcC’G â°ù«∏a ∂dP

(á∏HÉ≤ŸG IQƒ°üdÉH)
q Ö°SÉæŸG »ªbôdG ÎeÒÑeC’G QÉ«Yƒg Ée
: ÉgQób Ióq °T ¢ù«≤d
I1 = 150 mA
I2 = 1,5 A
I3 = 50 mA
πÑq ≤àŸ iƒ°ü≤dG Ióq °ûdG
.3,5 V- 0,3 A : ¬JóYÉb ≈∏Y áHƒàμŸG Rƒeôq dG ÊÉ©e º¡aCG ¿CG ∫hÉMCGh GÒ¨°U ÉMÉÑ°üe πeq CÉJCG
? (12 V) IQÉ«q °S ájq QÉ q£ÑH QƒcòŸG ìÉÑ°üŸG §Hôf ÉeóæY …ôé«°S GPÉe
øe É¡«∏Y Ée CGôbCGh ∂«fhÎμdE’G ‘ á∏ª©à°ùŸG IÒ¨°üdG äGÒ¡°üdG q øe äÉæq«Y òNBG
ìÉÑ°üŸG ájÉªM øμÁ ∞«c ? ∂dP øe Oƒ°ü≤ŸG Ée ...1,5 A ; 0,2 A ; 0,5 A : πãe äÉeÓY
? IÒ¡°üH
164
èàæà°SCG
≈ªq °ùJ .áqjOÉY áØ°üH ∫É¨à°T’G øe ¬æqμ“ IN áª«b äGP áæq«©oe QÉq«J Ió
q °T »FÉHô¡c πqÑ≤àoe qπμd
.''á«ª°SE’G áªn «≤dG'' áª«≤dG ∂∏J
.IM ≈°übCG Góq M Ióq °ûdG äóq ©J GPEG ¥Îëj hCG ∫É¨à°TE’G øY πqÑ≤àoŸG π q£©àj
QÉ«q àdG Ióq °T ¥ƒØJ ÉeóæY É¡«a IOƒLƒŸG IQGóq dG ™£bh QÉ¡°üfE’G ±ó¡d ™æq °üoJ IÒ¡°U π q c
.IF É¡«∏Y áeƒ°SôŸG Ióq °ûdG …hÉ°ùoJ hCG »FÉHô¡μdG
IN < IF < IM : ‹ÉàdÉc IF QÉ«©H IÒNC’G √òg QÉ«àNG Öéj IÒ¡°üH Ée πÑ≤àe ájÉª◊
q q o
OGóq ©dG »bGƒdG ™WÉ≤dG
Iôq«©e äGÒ¡°U
∑Ó°SC’G ∂ª°S
á∏°UƒŸG
ä’B’G
áq«dõæŸG áq«FÉHô¡μdG
‹õæŸG »FÉHô¡μdG õ«¡éàdG
165
»FÉHô¡μdG QÉ«àq dG Ióq °T á«q °UÉN 30
π°ù∏°ùàdÉH IQGO ‘
π°ù∏°ùàdÉH IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T äƒÑK
ßM’CGh Üôq LCG

.É«q ªbQ GÎeÒÑeCGh âHÉK QÉ«q J óqdƒeo Óª©à°ùeo É«q fÉ«H áeƒ°SôŸG áHôéàdG õ‚CG
.É¡∏éq °SCGh QÉ«q àdG Ióq °T CGôbCG
ºq K(B)ºq K (A): IQGóq dG øe iôNCG •É≤f ¤EG ÎeÒÑeC’G π≤fCG
øe á£≤f π q c ‘ ójóL øe QÉ«q àdG Ióq °T CGôbCGh ... (C)
? äôq«¨J πg .IQGóq dG
èàæà°SCG
.ÉgôÑo ©j »àdG á«q FÉHô¡μdG IQGóq dG •É≤f ™«ªL ‘ áàHÉK »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T
.óqdƒoŸGh äÓÑq ≤àoŸGh ∑Ó°SC’G IQGóq dG ‘ ôÑo ©j »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ¢ùØf
.ºq ¡e ÒZ IQGóq dG ‘ ÎeÒÑeC’G ™°Vƒe
? IQGóq dG ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG …ô°ùj ∞«c

ßM’CGh Üôq LCG
áKÓK Óª©à°ùe πHÉ≤ŸG º°SôdG ≈∏Y áæq«ÑoŸG IQGóq dG õ‚CG
.´ƒqædG ¢ùØf øe ÎeÒÑeCG Iõ¡LCG
.¿QÉbCGh ÎeÒÑeCG qπc ‘ Ióq °ûdG CGôbCG
á˘Ñ˘°ùæ˘dÉ˘H É˘¡˘ë˘à˘a ó˘æ˘Yh IQGóq ˘dG ≥˘∏˘Z ó˘æ˘Y çó˘ë˘j GPÉ˘˘e
? øq«©oe Ö«JôJ ‘ ôNB’G ƒ∏J óMGƒdG π¨à°ûj πg ?äGÎeÒÑeC’G áYƒªÛ
èàæà°SCG
.IQGóq dG •É≤f ™«ªL ‘ øeGõàeh É¡≤∏Z óæY …Qƒa IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ¿Éjô°S
.É¡ëàa óæY IQGóq dG •É≤f ™«ªL ‘ Éjq Qƒa »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ¿Éjô°S ™£≤æj
166
? ô°UÉæ©dG Ö«JôJ Ö°ùM Ióq °ûdG ô«q ¨àJ πg
ßM’CGh Üôq LCG
Gò˘gh ∑ôq ˘ ëoŸÉ˘˘H ìÉ˘˘Ñ˘ °üŸG á˘˘≤˘ HÉ˘˘°ùdG
q IQGóq ˘ dG ‘ ¢Vƒ˘q ˘YCG
.¬°ùØf ìÉÑ°üŸÉH ÒNC’G
ôq«¨J πg .QÉq«àdG Ióq °T πqé°SCGh á≤HÉ°ùdG q ÜQÉéqàdG ó«YCG
? A»°T
èàæà°SCG
.Égô°UÉæY Ö«JôJ ô«q ¨àj ÉeóæY á≤∏ëo IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ôqKCÉàJ ’
? IQGóq dG ô°UÉæY á©«ÑW Ö°ùM Ióq °ûdG ô«q ¨àJ πg
ßM’CGh Üôq LCG

.ìÉÑ°üÃ ∑ôq ÙG á≤HÉ°ùdGq IQGóq dG ‘ ¢VƒYC q G
? áKÓãdG äGÎeÒÑeC’G É¡à∏é q °S »àdG èFÉàæq dG »g Ée
? á≤HÉ°ùdG
q áHôéàdG ‘ á∏é q °ùŸG Ióq °ûdG ¢ùØf CGôbCG πg
ìÉÑ°üŸG ¢VƒYC q Gh IQGóq dG ‘ ¬fÉμe ¤EG ∑ôëoŸG ó«YCG
.(20 Ω) R áehÉ≤Ã
? ≥HÉ°ùdG
q ‘ á∏é q °ùoŸG Ióq °ûdG ¢ùØf CGôbCG πg
? áKÓãdG äGÎeÒÑeC’G ôHEG ÜQÉéàdG π q c ‘ âcôq – ∞«c
.(9 V) ôNBÉH (12 V) óqdƒoŸG ¢†jƒ©J ó©H áHôéàdG ó«YCG
èàæà°SCG
ádƒ°UƒŸG É¡d áfƒμo
q ŸG ô°UÉæ©dG ´ƒf ô«q öf ÉeóæY IQGóq dG ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ô«q ¨àJ
.óqdƒoŸÉH
¢ùØf ≈∏Y á¶aÉëoŸG ™e óqdƒoŸG ´ƒf ô«q ¨f ÉeóæY IQGO ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ô«q ¨àJ
.äÓÑq ≤àoŸG
167
? ™WÉ≤dGh ™q °ûoŸG ΩÉªq °üdG ÚH ¥ôØdG Ée
ßM’CGh Üôq LCG

Ö°ùM πHÉ≤oŸG ∫hó÷G ‘ áeƒ°SôŸG äGQGóq dG õ‚CG
.¬«dEG QÉ°ûoŸG Ö«JÎdG
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T áHôŒ π q μd áÑ°ùædÉH πé q °SCG
.IQGóq dG ôÑo ©j …òdG
Qhóq dG ¢ùØf ¬d ™q °ûoŸG ΩÉªq °üdG q¿GE ∫ƒ≤dG Rƒéj πg
? ä’É◊G qπc ‘ ∂dPh ™WÉ≤dÉc IQGóq dG ‘
? ∂dP ÎeÒÑeC’G Éæd ø«q Ñjo ∞«c
èàæà°SCG
√ÉŒ’G ‘ É¡«a É› n óe ΩÉªq °üdG ¿Éc GPEG áMƒàØe ™°ûeo ΩÉªq °üd ájhÉ◊G á«q FÉHô¡μdG IQGódG Èà©oJ
.ìƒàØŸG ™WÉ≤dÉH ádÉ◊G ∂∏J ‘ ¬¡«Ñ°ûJ Rƒéjh (…óq °üàdG √ÉŒG) ô°TÉÑoŸG ÒZ
QÉ«q àdG Ióq °T ô«q ¨àJ ≥∏ëo ™WÉ≤H Qƒf ¬æe å©Ñæj É©q °ûe ÉeÉªq °U á≤∏ë IQGO ‘ ¢Vƒ©o q f ÉeóæY
.≥∏ëo ™WÉ≤H ÉeÉ“ ¬¡«Ñ°ûJ Rƒéj ’ Gòd ,IQGóq dG ‘ »FÉHô¡μdG
á°UÓÿG
.áæ«q ©e I Ióq °ûH »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG …ô°ùj ,óqdƒeo É¡H á≤∏ëo á«q FÉHô¡c IQGO ‘
.(A)ÉgõeQh ÒÑeC’G ¬JóMh ¢ù«≤∏d πHÉb »FÉjõ«a QGó≤e Ióq °ûdG
.IQGóq dG ‘ É«q ∏°ù∏°ùJ π n …òdG ÎeÒÑeC’ÉH »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ¢SÉ≤J
o °Uƒj
ôqKCÉàJ ’h É¡d áfƒμo q ŸG ô°UÉæ©dG á©«ÑW Ö°ùM »FÉHô¡μdG QÉq«àdG Ióq °T ôq«¨àJ
.IQGóq dG ‘ É¡Ñ«JÎH
168
q G
¿ôq “CG
1 OóY øjô“
¬Kóëjo …òdG ÒKCÉàq dG ƒg Ée ? …OÉ©dG ìÉÑ°üŸG ‘ »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ¬Kóëj …òdG ÒKCÉàdG ƒg Ée
? »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T iƒ≤J ÉeóæY ¿GÒKCÉàdG ¿Gòg ô«q ¨àj ∞«c ? ∑ôq fi ‘
2 OóY øjô“
: Ö°SÉæj ÉÃ äÉZGôØdG ôªq Y ºq K á«dÉàq dG πª÷G áHÉàc óYCG
.Ióq °ûdG ¢ù«≤d....... πª©à°ùf .(...... ÉgõeQ) .......`dÉH »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ¢SÉ≤oJ
Gòg §HQ Iôq ŸÉH Rƒéj ’ .......... h ......... : ÚYƒf ‘ ÈıG ‘ OƒLƒe RÉ¡÷G Gòg
¿CG Öéj .»FÉHô¡c QÉq«J ¬«a …ô°ùj ............. hCG ............ »Ñ£≤H Iô°TÉÑe RÉ¡÷G
.πq bC’G ≈∏Y GóMGh ......... øªq °†àJ á«q FÉHô¡c IQGO ‘ ........... RÉ¡÷G ∂dP Öqcôjo
3 OóY øjô“
™WÉb ,…OÉY ìÉÑ°üe ,óqdƒe : á«dÉqàdG ô°UÉæ©dG øªq °†àJ π°ù∏°ùàdÉH á£«°ùH áq«FÉHô¡c IQGO õ‚CG
.ádóq ©eh
.Iõén æŸG IQGóq dG É«q fÉ«H º°SQoCG -1
QÉ«q àdG ¬æe πNój …òdG Ö£≤dG ≈∏Y ôªMC’ÉH ºq∏Yh Ióq °ûdG ¢ù«≤d IQGóq dG ‘ GRÉ¡L ∞°VCG -2
.RÉ¡÷G ∂dP ‘ QÉq«àdG ¬æe êôîj …òdG Ö£≤dG ≈∏Y Oƒ°SC’ÉHh
4 OóY øjô“
: Üƒ∏£ŸG πjƒëà∏d áÑ°SÉæŸG ΩÉbQC’ÉH πªcCG ºq K á«dÉàq dG äÉ«£©ŸG áHÉàc óYCG
1A = ...... mA ; 2A = ........ μA : 230 μA = ....... A
1,2 mA = ...... μA ; 320 mA = ............. A
21000 μA = .......... mA
169
5 OóY øjô“
: áeƒ°SôŸG IQGóq dG ‘ »q FÉHô¡c QÉ«q J ∑Éæg πg
? Fh E ÚH ? Dh C ÚH ? B h A ÚH
.∂HGƒL πq∏Y
6 OóY øjô“
…òdG »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ¢ù«b ójôf á«dÉàq dG áeƒ°SôŸG IQGóq dG ‘
π∏Y ? C ΩCG B ΩCG A á£≤ædG ‘ ÎeÒÑeC’G ™°†f πg .∑ôq ÙG È©j
.∂HGƒL
7 OóY øjô“
.ÜƒæL - ∫Éª°T √ÉŒG ‘ Úà£æ¨‡ ÚJôHE’ ¿ÉjRGƒe ¿Éª«≤à°ùe ¿ÓbÉf EFh AB
: G óqdƒŸGh D’ ,D ,EF , AB Éq«∏°ù∏°ùJ §HQCG -1
.≈ëæŸG ¢ùØf ‘ ¿ÉJôHE’G ±ôëæJh ¿ÉeÉªq °üdG ™q °ûj å«ëH -CG
ÚJôHE’G ±GôëfG ¿ƒμjh ¿ÉeÉªq °üdG ™q °ûj å«ëH -Ü
.É°ùcÉ©àe
? IQGóq dG ‘ ô¡¶J »àdG »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG äGÒKCÉJ »g Ée -2
8 OóY øjô“
.L2 Qƒf øe iƒbCG GQƒf ™q °ûj L1 .¿ÉØ∏àfl ¿ÉMÉÑ°üe L2h L1
.QÉ«q àdG √ÉŒG ‘ ó«Øjo Ée IQGóq dG ≈∏Y ™°V -1
? √ÉŒ’G ¢ùØf ‘ QÉ«q àdG ≈≤Ñj πg .óqdƒŸG »r Ñ£b ¢ùμ©f -2
? GPÉŸ .ÉYÉ©°TEG iƒbC’G ìÉÑ°üŸG Oóq M
9 OóY øjô“
OGôŸG »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T Oƒ°SC’G êQq óoŸG ºq∏°ùdG ≈∏Y CGôbG
.Qƒ°üŸG …ôHE’G ÎeÒÑeC’ÉH É¡°ù«b
170
10 OóY øjô“
: á«dÉqàdG äGQÉ«©dG »ªbQ ÎeÒÑeCG Ö°ùàμj
20A ; 2 A ; 200 mA ; 20 mA ; 2 mA ; 0,2 mA
: á«dÉàq dG Ióq °ûdG ôjOÉ≤e áÑbGôŸ ¬∏jó©J Öéj QÉ«Y …q CG ≈∏Y
? 160 mA ; 0,15 A ; 10 mA ; 10 A ; 0,3 A
11 OóY øjô“
.πHÉ≤ŸG πμ°ûdG ≈∏Y IQƒ°üŸG
q IQGóq dG πqeCÉJ
? GPÉŸ .(-) áeÓY ºbôq dG QÉ°ùj ≈∏Y ô¡¶j -1
? ìÉÑ°üŸG È©j …òdG »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T »g Ée -2
? CÉ£ÿG ìÓ°UEG ™e IQGóq dG º°SQ óYCG -3
12 OóY øjô“
.ÉeÉªq °U ≈ªq °ùjo Gô°üæY Éæ©°Vh ¤hCG IQGO ‘ -1
? ΩÉªq °üdG Gòg õeQ ƒg Ée -
Oóq M .∑ôq ÙG Qhójh ìÉÑ°üŸG Òæj : IQGóq dG ‘ AÉHô¡μdG ôq Á ΩÉªq °ü∏d ™°VƒdG ∂dP ‘ -
.óqdƒª∏d ÖdÉ°ùdG q Ö£≤dGh ÖLƒŸG Ö£≤dG
ΩÉªq °üdG ióY ô°UÉæ©dG … q CG .»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ∞qbƒJ .ΩÉªq °üdG √ÉŒG Éfô«q Z á«fÉK IQGO ‘ -2
? IQGóq dG ‘ QÉq«àdG ´ÉLQE’ ¬«Ñ£b §HQ Ò«¨J Öéj
? √ÉŒ’G ¢ùØf ‘ ÉgóæY ∑ôq ÙG Qhój πg
Ióq `°T ¤hC’G IQGóq dG ‘ CGô`≤f .í«ë°U Ö`«côJ ‘ GÎeÒÑeCG É`¡H É`Ø«°†e IQGO qπ`c º`°SQCG -3
? GPÉŸ ? á«fÉãdG IQGóq dG ‘ I’ Ióq °ûdG »g Ée . I=0,35 A
13 OóY øjô“
.ÚàØ∏àfl ¢ù«b »r àn «q ©°Vh ‘ ÎeÒÑeC’G ¢ùØæd Úà«dÉàq dG ÚJQƒ°üdG πeq CÉJ
171
.(0,3 A) QÉ«©dG ≈∏Y πjó©J : ¤hC’G á«q ©°VƒdG
.áLQO 30 øe ¿ƒμàjh
q ( = ) áeÓY πªëj …òdG Oƒ°SC’G ºq∏°ùdG ≈∏Y Ióq °ûdG CGô≤f
.(1A) QÉ«©dG ≈∏Y πjó©J : á«fÉqãdG áq«©°VƒdG
.áLQO 100 øe ¿ƒμàj q h ( = ) áeÓY πªëj …òdG Oƒ°SC’G ºq∏°ùdG ≈∏Y Ióq °ûdG CGô≤f
IôHE’G ∑ôq ëàJ ÉeóæY Úàq«©°VƒdG Óc ‘ »FÉHô¡μdG QÉq«àdG Ióq °T ¢ü≤æJ hCG ójõJ ºμH -1
? IóMGh áLQóH
q c ‘ QÉ«q àdG Ióq °T »g Ée -2
? ÒÑeCÉ«q∏ŸGh A ÒÑeC’ÉH ádÉM π
172
AÉHô¡μdG
¬àMGQ ™HÉæe øe É©Ñæe πqãÁ »àdG AÉHô¡μdG ƒg ¿É°ùfE’G É¡«dEG π°UƒJ q »àdG äÉaÉ°ûàc’G qºgCG øe
‘ ¬eóîà°ùj Éªc ¬eÉ©W »¡W ‘h ,¬àFƒ¡Jh ¬àÄaóJh ¬dõæe IQÉfEG ‘ ¬∏ª©à°ùj ,¬JOÉ©°Sh
.¬JÉ«LÉM Ö∏ZCG AÉ°†b ‘h ,¬J’BGh Iõ¡LC’G øe ójó©dG Ò«°ùJ
É¡æªa AÉHô¡μdG π≤f á°UÉN q ‘ ähÉØàJ Oq GƒŸG q¿C’ áq«fó©e ∑Ó°SCG á£°SGƒH AÉHô¡μdG π≤æoj
Ö°ûÿÉ˘c ∫RÉ˘˘©˘ dG hCG A…Oô˘˘dG π˘˘bÉ˘˘æq ˘ dG É˘˘¡˘ æ˘ eh á˘˘°†Ø˘
q ˘dGh ó˘˘jó◊Gh ¢SÉ˘˘ë˘ æq ˘ dÉ˘˘c ó˘˘«q ÷G π˘˘bÉ˘˘æq ˘ dG
.êÉLõq dGh ∂«à°SÓÑdGh
¿hO ∫ƒëàa ø£≤dG hCG ôjô◊G hCG ∂«à°SÓÑdÉc ádRÉY Oq GƒÃ AÉHô¡μ∏d á∏bÉæq dG ∑Ó°SC’G ∞ q ∏oJh
‘ AÉHô¡μdÉH ÉfOhõJ q »àdG ∑Ó°SC’G Éæ°üëa GPEGh .É¡°ùeÓJ »àdG ΩÉ°ùLC’G ¤EG QÉ«q àdG Üôq °ùJ
ájDhQ øμdh óqdƒoŸG »r nÑ£≤H ¿Ó°üqàj Ú∏°üØæe ør«μ∏°S øe áØqdDƒoeh ádhó› É¡qfCG ßMÓf ÉædRÉæe
»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ™£≤fG ¿EG π«dóH OƒLƒe ¬qfCÉH Éæà≤K øe ºZôdÉH á∏«ëà°ùeo »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG
.∫É¨à°T’G øY ä’B’Gh Iõ¡LC’Gh IAÉ°VE’G øY í«HÉ°üŸG π q£©àJ
¿É°ùfE’ÉH É£«fi Gô£N ó°TôJ q Ò¨H »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ∫Éª©à°SG πqãªjo ÉjGõŸG √òg π q c ºZQ øμdh
É«q FÉHô¡c Éμ∏°S ¢ùe q GPEG å«ëH É¡∏ª©à°ùj »àdG ä’B’Gh Iõ¡LC’ÉHh
Gòd ∫É◊G ‘ ¬∏oà≤J ¿CG øμÁh ÉØ«æY Gõq g √õq ¡J Iójó°T á°ûYôH ÜÉ°üoj
∫É˘ª˘©˘à˘°SÉ˘c ∂dP ¿hO á˘˘dƒ˘˘∏˘ «˘ ë˘ ∏˘ d äÉ˘˘WÉ˘˘«˘ à˘ ME’G π q ˘ c ò˘˘NCG ÖLho
´õfh QÉ¨°üdG q ∫hÉæàe ‘ »àdG QÉq«àdG Ö°ûn ræne ‘ áq«μ«à°SÓH äGOGóq °S
...ä’B’G ájÉª◊ äGÒ¡°üdG q ∫Éª©à°SGh É¡MÓ°UEG AÉæKCG π°UƒŸG ádB’G ∂∏°S
á∏Ä°SCG
¢†HÉ˘≤Ã á˘«q ˘FÉ˘Hô˘¡˘μ˘dG ä’B’Gh Iõ˘˘¡˘ LC’G ìÓ˘˘°UEG ‘ π˘˘ª˘ ©˘ à˘ °ùJ »˘˘à˘ dG äGhOC’G õ˘˘«q ˘ ª˘ à˘ J -1
? ∂dP ÖÑ°S Ée .á«q Ñ°ûN hCG á«q μ«à°SÓH
äGÒKCÉJ ôcPCG.¬d ôKCÉH √OƒLh ≈∏Y ±ôq ©àdG øμÁ øμdh »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG ájDhQ Éææμªjq ’ -2
.»FÉHô¡μdG QÉq«àdG
? »FÉHô¡μdG QÉ«q àdG øY ºLÉæq dG ô£ÿG …OÉØàd ÉgPÉîJG Öéj »àdG äÉWÉ«àM’G »g Ée -3
173
: ô°†MC
q G
RhÉéàj ’ á∏ª©à°ùŸG ìGƒdC’G ∂ª°S) IQƒ°üdG ≈∏Y …òqdÉc ≥ q °T É¡H Ö°ûÿG øe áÑ∏Y
(1 cm) (GóMGh GÎªàæ°S
‘ Égó‚ »àdÉc áæîq °ùŸG äÉehÉ≤ŸG ¬æe ™æ°üJ …òqdG ´ƒæq dG øe 60 cm ¬dƒW ÉehÉ≤e Éμ∏°S
.»FÉHô¡μdG ΩÉë∏dG ójóM hCG ( 400 W -220 V ) ô©°ûdG ∞qØ›
.»μ«à°SÓÑdG ∫RÉ©dG øe GOôq › ,30 cm ¬dƒWh 1,4 mm √ô£b ,(EF) Ö∏°üdG ¢SÉëædG øe Éμ∏°S
.ÒeÉ°ùe ™HQCG
ô£b) ÒÑμdG ºé◊G øe (øjôXÉæàe ÚFõL øe áfƒμàe q áq«fó©ŸG QGQRC’G øe ´ƒf) ádƒ°ùÑc
(15 mm
w≥°T
:õ‚CG
π°üMC’ Éª¡∏àaCG qºK .(30 cm AõL qπc ¬dƒW) ÚjhÉ°ùàe ÚFõL ¤EG ΩhÉ≤ŸG ∂∏°ùdG ™£àbCG
(15 mm ) .ß∏ZCG ∂∏°S ≈∏Y
174
≥
q °ûd …RGƒe ≈ëæe ‘ (EF) ¢SÉëædG ∂∏°Sh (CD) ß«∏¨dG ∂∏°ùdG ÒeÉ°ùe á©HQCÉH âÑq KCG
.¬d áÑ°ùædÉH ôXÉæàe ™°Vh ‘h πNGóq dG øe áÑ∏©dG
áàÉ°ùe ≈∏Y É`ª¡æ«H ¿Éμ∏°ùdG ôq Á å`«ëH É`¡«FõL §`¨°V ó©H ádƒ°ùÑμdG øe ≥dGõq dG ™æ°UCG
∑ôq ëàJ ¿CG Öéj »àqdG áfƒ°ùÑμdG ÈY Úμ∏°ùdG ÚH Éfƒª°†e »FÉHô¡μdG ¢SÉªàq dG ¿ƒμjh1cm
.D h C ÚH ádƒ¡°ùH
øe ¬μjô– ≈æq °ùàj ≈àq M ∂dPh ,≥dGõq dG ÖfGƒL óMCG §°Sh ‘ ΩÉë∏dÉH GQÉª°ùe óq °TCG
.ádƒ¡°ùH ≥
q °ûdG ÈY áÑ∏©dG êQÉN
: ÈıG ‘ óqcCÉJCG
.ádóq ©ŸG ∫É¨à°TG øe ócCÉJCGh ‹Éàq dG Ö«cÎdG õ‚CG
175
≈q∏°ùJCG
: ¬fÉμe qπc
É¡fÉμe ‘ (ìÉÑ°üe - óqdƒe - IÒ¡°U - AÉHô¡c - ÒKCÉJ) á«dÉàdG äÉª∏μdG ân ©°Vh ¿EG -1
.É¡æY åëÑf »àdG áª∏μdG »é°ùØæÑdG Oƒª©dG ‘ ∞°ûàμà°S Ö°SÉæŸG
? Iôq e ∫hCq ’ ÉgOÉªàYG ™bh ≈àeh É¡Øjô©J ƒg Ée -2
? ÉfCG øe
≈∏Y »Ñ≤d ≥∏WCG 1775 áæ°S á«q °ùfôØdG ¿ƒ«d áæjóÃ äódh »FÉjõ«a ÉfCG -1
.»FÉHô¡μdG QÉ«q àdG Ióq °T ¢ù«b IóMh
ÜGƒdG ™bƒÃ π°üJG ,»JÉ«M øY ójõŸG áaô©e äOQCG ¿EG -2
www.infoscience.fr
www.infoscience.fr www. Rescol.ca/sci
www.Phys.free.fr/circuit www.Cs-deschenes.qc.ca
www.lescale.net www.lelectronique.com
www.Memùbres.lycos.fr www.techno-science.net
www.volta-électrécité.info www.metas.ch
176
áªLÎe á«ª∏Y
q äÉë∏£°üe ‘ áªFÉb
(»HôY
q πNóe)
vase AÉfEG GC
vase à déversement ¢†«a AÉfEG aiguille aimantée á£æ¨‡ IôHEG
éclairage électrique á«FÉHô¡c (IAÉ°VEG hCG) IQÉfEG sens √ÉŒG
détente •É°ùÑfG sen non passant …qó°üàdG √ÉéqJG
tube ÜƒÑfCG sens du courant QÉ«àdG √ÉŒG
tube à essais QÉÑàNG ÜƒÑfCG sens direct ô°TÉÑe √ÉéqJG
tube à dégagement ¥Ó£fG ÜƒÑfG amplitude ´É°ùqJG
tube en verre »LÉLR ÜƒÑfCG saumâtre (ôq eh ídÉe hCG) êÉLCG
tube coudé ±ƒ≤©e ÜƒÑfCG mono …OÉMCG
ampoule de médicament AGhO áHƒÑfCG combustion ¥GÎMG
propagation de la lumiére Aƒ°†dG QÉ°ûàfG frottement ∑ÉμàMG
déviation ±GôëfG calcination ¥GôMEG
dissoudre (se) qπëfG outil, instrument IGOCG
solubilité á«dÓëfG altitude (ƒq o∏Y hCG) ´ÉØJQG
fusion QÉ¡°üfG centrifugation ¢SÉcQEG
fondre ô¡°üfG liquéfaction ádÉ°SEG
compression •É¨°†fG extraction (êGôîà°SG hCG) ¢UÓîà°SG
réflexion ¢SÉμ©fG extraire ¢ü∏îà°SG
vases communicants ábô£à°ùe m¿GhCG polarisation ÜÉ£≤à°SG
ozone ¿hRhCG continuité ájQGôªà°SG
initial ‹hq CG déduction êÉàæà°SG
Ü cylindre áfGƒ£°SEG
bar QÉH rayonnement ´É©°TEG
baromètre ÎehQÉH convention ìÓ£°UG
par (en) excés IOÉjõdÉH transvasement ¥ÉØ°UEG
par (en) défaut ¢ü≤ædÉH transvaser ≥Ø°UCG
vapeur QÉîH cadre QÉWEG
buée ∞sãμàe QÉîH horizontal »≤aCG
paraffine ÚaGôH machine ádBG
vis »ZôH électrode en charbon á«ªëa OhÎμdEG
permanganate äÉæ¨æeôH électron ¿hÎμdEG
bronze õfôH électronique ÊhÎμdEG
bromure ÒehôH incliner ∫ÉeCG
batterie ájQÉ£H hydratation ágÉeEG
dimension ór©oH ampère ÒÑeCG
poulie IôμH ampèrmetre ÎeÒÑeCG
critallisation IQƒr∏H absorption ¢UÉ°üàeG
cristal IQƒq∏H ammonium Ωƒ«fƒeq CG
177
combinaison áÑ«côJ Structure á«ræH
concentration õ«côJ butane ¿ÉJƒH
chauffage Úî°ùJ coupelle, creuset á≤JƒH
fuite Ütô°ùJ soucoupe (áØr«ë°U hCG) á≤JƒH
nomenclature á«pª°ùJ borate äGQƒH
dispersion â«à°ûJ boussole á∏°UƒH
incertitude ∂qμ°ûJ ä
classification ∞«æ°üJ effet ÒKCÉJ
définition ∞jô©J effet calorifique …QGôM ÒKCÉJ
stérilisation º«≤©J effet lumineux »Fƒ°V ÒKÉJ
variation ôt«¨J effet chimique »FÉ«ªc ÒKCÉJ
réaction πoYÉØJ action mutuelle ∫OÉÑàe ÒKCÉJ
décalage ähÉØJ effet magnétique »°ù«WÉæë ÒKCÉJ
dérivation ™jôØJ notation Ò°TCÉJ
distillation Ò£≤J corrosion πcBÉJ
distillation fractionnée CGõs › Ò£≤J interprétation πjhCÉJ
contraction ¢üt∏≤J évapration ôî
t ÑJ
évaluation º««≤J vaporisation ÒîÑJ
équivalence DƒaÉμJ justification théorique …ô¶f ôjÈJ
grandissement ÒÑμJ expérience áHôŒ
condensation ∞qãμJ expérimentation ÖjôŒ
électrisation Üoôr¡μJ expérimentalement É«ÑjôŒ
symétrie πKÉ“ déshydratation ∞tØŒ
contact ¢SÉ“ solidifier (se) óªs Œ
dilatation Oót “ solidification óªt Œ
déliquescence ™«t “ congélation ó«ªŒ
osmose í°o VÉæJ cavité ∞jƒŒ
osmose inverse ¢Sƒμ©e í°VÉæJ prépartion Ò°†–
décroissent q»°übÉæJ analyse π«∏–
floculation ∞jóæJ analyse quantitative »qªc π«∏–
équilibre ¿RGƒJ électrolyse »FÉHô¡c π«∏–
concordance ≥oaGƒJ analyse qualitative »Yƒf π«∏–
courant électrique »FÉHô¡c QÉq«J dilution ∞«ØîJ
courant alternatif ÜhÉæàe QÉ«q J graduation èjQóJ
courant continu ôªà°ùe QÉ«q J division áéjQóJ
ç flux ≥qaóJ
constant, fixe âHÉK fréquence OOt ôJ
indéformable πμ°ûdG âHÉK décantation Ö«°SôJ
dioxyde ó«°ùcCG ÊÉK filtration í«°TôJ
bichromate äÉehôμdG ÊÉK montage en série π°ù∏°ùàdÉH Ö«côJ
bivalent DƒaÉμàdG »FÉæK montage en paralléle …RGƒàdÉH Ö«côJ
178
fil à plomb ¢UÉ°UQ §«N dipôle Ö£≤dG »FÉæK
O ê
cercle IôFGO paroi QGóL
circulaire …ôFGO tableau ∫hóL
circuit série π°ù∏°ùàdÉH IQGO particule A…
r õL
circuit parallèle …RGƒàdÉH IQGO objet …Oq Ée º°ùL
circuit électrique á«FÉHô¡c IQGO corpuscule º«°ùL
circuit fermé á≤n∏ë IQGO déssecher ∞qØL
circuit ouvert áMƒàØe IQGO appareil RÉ¡L
court circuit IQƒ°ü≤e IQGO dispositif exprérimental »ÑjôŒ RÉ¡L
étude graphique á«fÉ«H á°SGQO potentiel ó¡L
graduer êsQO atmosphère ƒL
degré áLQO ì
température IQGôM áLQO écran πFÉM
index π«dO état ádÉM
cycle de l’eau AÉŸG IQhO acide (nom) ¢†eÉM
ballon ¥QhO ampoule à décanter Ö«°SôJ áHÉÑM
erlenmeyer »Whôfl ¥Qn hr O ampoule de lampe ìÉÑ°üe áHÉÑM
cyclique, périodique …QhO pastille áÑ«r ÑMo
P volume ºéM
bras ´GQP minimum ≈fOCG qóM
atome IqQP fer doux p
(¿ónd hCG) øq«d ójóM
Q ferrite âjpójpóM
liaison á£HGQ chaleur IQGôM
dépôt Ö°SGQ critique êpôM
mou ƒN
r Q calorie Iôjr ôn M
graphe, représentation graphique ÊÉ«H º°SQ faisceau áeõr pM
filtrat (í«°TQ hCG) áMÉ°TQ sensible ¢SÉ°q ùM
filtrer í°q TQ sensibilité á«°SÉ°ùM
humidité áHƒWQ conservation ßrØM
métronome ¢UÉqbQ analyser πs∏M
symbole õeQ hydrolyse ICÉnªr∏nM
R fiole jaugée Iôs«©e á∏Lƒr M
curseur ≥dGR cuve, bac ¢VƒM
angle d’incidence OhQƒdG ájhGR cristallisoir Iôq∏Ñe ¢†jr ƒM
verre de montre áYÉ°S êÉLR ñ
pince ájOQr nR caractéristique (ou propriété) á«°q UÉN
fleur de soufre âjÈμdGôgR verticale (nom) ‹ƒbÉ°T q§N
¢S linéaire »q£N
liquide πFÉ°S diluer une solution ’ƒ∏fi ∞qØN
couler ∫É°S cellule áq«∏N
179
robinet QƒÑæ°U alliage áμ«Ñ°S
fusible IÒ¡°U energistrer πéq °S
soude GOƒ°U burette áMÉë q °S
image IQƒ°U chauffage électrique »FÉHô¡c ¿Éî q °S
formule á¨«°U bouchon, obturateur OGqó°S
¢V surface í£°S
brouillard ÜÉÑ°V ménisque ¤Óg í£°S
presseion atmosphérique …ƒq L §¨°V capacite, contenance á©°p S
lumière Aƒ°V chaîne, série á∏°ù∏°S
• fil de connexion π°q Uƒe ∂∏°S
flottant A≈aÉW échelle ºq∏°S
énergie ábÉW échelle centésimale …ƒFÉe ºq∏°S
énergie calorifique ájQGôM ábÉW filament ∂«r ∏°o S
énergie solaire á«°ùª°T ábÉW épaisseur ∂rª°S
énergie humineuse á«Fƒ°V ábÉW écoulement ¿Ó«°S
énergie électrique á«FÉHô¡c ábÉW ¢T
énergie éolienne á«FGƒg ábÉW ion IOQÉ°T
borne, extrémité ±nôW ionique q…OQÉ°T
méthode á≤jôW écran á°TÉ°T
méthode analytique á«∏«∏– á≤jôW vertical ‹ƒbÉ°T
procédé πªY á≤jôW toile áμÑ°T
phase Qƒr W laiton ¿É¡Ñn °n T
longitudianl ‹
q ƒW charge électrique á«FÉHô¡c áæë°T
® intensité Iqó°T
phénoméne IôgÉX étincelle IQGô°T
condition normale …OÉY ±ôX aspirer ∞n£°T
´ rayon ´É©°T
isolant ∫RÉY radial q»YÉ©°T
manipuler ó«dÉH èndÉY paille áWÉqØ°T
facteur πpeÉY transparent ±ÉqØ°T
compteur OGóq Y fente ≥
q °n T
nombre négatif ÖdÉ°S OóY figure πμ°T
nombre positif ÖpLƒe OóY pointe ácƒ°T
lentille á°SóY ¢U
organique q…ƒ°†Y rouille CGó°U
aromatique q…ô£Y surface libre (qôM í£°S hCG) áërØ°U
nœud Ió≤Y plaque,lame, lamelle áë«Ø°U
réciproque q»°ùμY dureté, rigidité áHÓ°U
capsule ádƒ°ùÑc ,áÑ∏Y solide Ö∏°o U
opération áq«∏ªY rigide ór∏°n U
pile ±
q ÉL OƒªY diode LED (ou électroluminescente) ™q °p ûeo ΩÉªq °U
180
phénol phtaléine Ú«dÉà«a ∫ƒæ«a perpendiculaire …
q OƒªY
¥ normalement à ÉjOƒªY
combustible (adj) ¥GÎMÓd πHÉb élément ô°üæY
expansible QÉ°ûàfÓd πHÉb masse marquée ºsbôe QÉ«Y
soluble ∫ÓëfÓd πHÉb macroscopique qÊÉ«Y
compressible •É¨°†fÓd πHÉb Æ
miscible êõª∏d πHÉb gaz RÉZ
expansibilité QÉ°ûàf’G á«∏HÉb gazeux q…RÉZ
compressibilité •É¨°†f’G á«q ∏HÉb colloidal Ê
q GhôZ
miscibilité êõŸG á«q ∏HÉb membrane AÉ°ûZ
bouteille IQhQÉb galvanomètre ÎeƒfÉØ∏Z
mersurer ¢SÉb ébullition ¿É«∏Z
interrupteur ™pWÉb culot óªr pZ
règle IóYÉb douille à vis q»Ñdƒd órªZ
loi ¿ƒfÉb immerger ônªZ
disque ¢Uôb hétérogéne ¢ùfÉéàe ÒZ
indice áæjôb ininflammable Üƒ¡d ÒZ
tige Ö«°†b ±
baguettede verre …
q Qƒq ∏ H Ö«°†b disjoncteur π°p UÉa
barreau aimanté §æn ¨‡ Ö«°†b vérole á«FGƒg áëààa
compte gouttes IQÉq£nb ouverture áëàr a
distillat IQÉ£ob charbon ºër a
pôle Ö£ob carboniser ºë s a
pôle négatif ÖdÉ°S Ö£b carbonate äÉªrëa
pôle positif ÖLƒe Ö£b céramique q…QÉqîa
segment de droite º«≤à°ùe á©£b vide ÆGôa
plot Ò£b hypothèse áq«°Vnôa
entonnoir ™nªb dénivellation ´ÉØJQ’G ¥ôa
canal IÉæb séparation π°r üa
flacon áæ«æq b efficace ∫É©q a
arc en ciel ìõb ¢Sƒb bulle áYÉ≤a
arc électrique »FÉHô¡c ¢Sƒb dissocier ∂qμa
mesure ¢ù«r b métal õ∏a
évaluer Qsób ,ºs«b fluorescéine Ú°Sh Qƒ∏a
valeur nominale á«ª°SEG áª«b liège Ú`q∏a
valeur absolue á≤n∏£e áª«b effervescence ¿GQƒn a
∑ phosphate äÉØ°Sƒa
becher QÉÑàNG ¢SCÉc ultraviolet »é°ùØæH ¥ƒa
verre à pied QÉÑàNG ¢SCÉc acier P’ƒa
détecteur ∞°TÉc voltamètre Îªàdƒa
indicateur coloré ¿ƒs ∏e ∞°TÉc orifice ágƒn oa
181
endothermique IQGôë∏d ¢q UÉe camphre QƒaÉc
pipette á°q UÉe caustique mhÉc
homogéne ¢ùfÉéàe sulfate äÉàjÈc
croissant …óYÉ°üJ ,ójGõàe sulfate de cuivre ¢SÉëf äÉàjÈc
identique ≥HÉ£àe sulfate de cuivre anhydre á«FÉe’ ¢SÉëf äÉàjÈc
volatil ôjÉ£àe masse á∏àc
orthogonal, normale (direction) ópeÉ©àe densité áaÉãc
variable ôq«¨àe carbone ¿ƒHôc
réactif (réaction) πYÉØàe chromate äÉehôc
récepteur πÑq ≤àe plateau áqØc
proportionnel Ö°SÉæàe chlorate äGQƒ∏c
inversement proportionnel É«v °ùμY Ö°SÉæàe chlorure ôjQƒ∏c
alternatif ÜhÉæàe pince crocodyle á°TÉªq c
paralléle mRGƒàe pince en bois á«Ñ°ûN á°TÉqªc
parallélogramme ´Ó°VC’G …RGƒàe quantitatif q»qªc
parallélépipéde äÓ«£à°ùŸG …RGƒàe dose QÉ«©dG á«qªc
incandescent èqgƒàe électro-aimant §næ¨penôr¡c
idéal, parfait q‹Éãe verre ¢SCÉc ,Üƒc
intervalle ∫É› équerre ¢Sƒc
opérateur Üôu › cosmique Ê
q ƒnc
parcours iôn éen kilogramme ΩGôZƒ∏«c
ensemble áYƒª› chimie AÉ«ª«c
microscopique …ô¡› r chimique »FÉ«ª«c
convexe Üsófi ∫
thermomètre QGôëpe anhydre »FÉe ’
agitateur ∑Gôëpe édifice áªrëod
comburant ¥pôëoe viscosité áLhõd
moteur électrique »FÉHô¡c ∑qôfi bobine áØ«Ød
carburants äÉbhôfi luminescence ¿É©Ÿ
électrolyseur »FÉHô¡c ∫Óë r pe flamme Ö¡n d
solution ∫ƒ∏fi inflammable Üƒ¡d
axe optique …ô°üH Qƒfi plaque áMƒd
transformateur ∫ƒq fi Ω
éprouvette QÉÑîpe indicateur ô°q TDƒe
laboratoire Èfl oxydant p
ó°ùrcDƒoe
conique q»Whôfl eau saumâtre êÉLCG AÉe
orbite QGóne eau de chaux Ò÷G AÉe
durée Iqóe eau douce ƒ∏M AÉe
mortier q¥nópe fluide ™FÉe
amphotère ÜnòHòe aqueux q»FÉe
miroir IBGôe matière, substance IOq Ée
182
aimant §æn ¨pe chaudiére πLôr pe
interaction á∏Yn ÉØe filtre í°q Tôe
détonnant ™pbôØe centre õcôe
tournevis q Øpe
∂ concentré õscôe
concept Ωƒ¡Øe centre de symétie ôXÉæàdG õcôe
résistance áehÉ≤e centre de gravité π≤ãdG õcôe
grandeur QGó≤e centre optique q…ô°üH õcôe
distillé ôs£≤e central q…õcôe
section ™£≤e centripéte áHPÉL ájq õcôe
concave ô©s ≤e centrifuge IòHÉf ájõcôe
normalisé øæs ≤e élastique ¿pôe
jauge ¢SÉ«≤e quartz hôe
Equivalent A≈aÉμe élasticité áfhôe
loupe IôuÑμe mélange (§«∏N hCG) èjõe
piston ¢ùÑμe trajectoire QÉ°ùne
densimétre ±Éãμe poreux m ΩÉ°ùe
condenseur ∞nãμe porosité á«eÉ°ùne
condensé ∞sãμe émulsion Ön∏rëà°ùe
électroscope »FÉHô¡c ±É°ûμe continu ôq ªà°ùe
composants, contituants äÉfƒq μe plan mƒà°ùeo
observations courantes áeq ÉY äÉ¶MÓe niveau iƒà°ùe
multimètre Îª«à∏e poudre ¥ƒë°ùe
terrain de golf ¿É÷ƒ°üdG Ö©∏e électrode (OhÎrμdEG hCG) ÖM’ iô°ùe
saumure í∏ŸG ™«≤f áën∏ªne plan (adj) ís£°ùoe
alternateur ÜhÉæe oscilloscope cathodique äÉHòHòdG ±Gƒ°ûe
plat §°ùÑæe lampe ìÉÑ°üe
uniforme º¶àæe lampe diode ΩÉqª°U ìÉÑ°üe
fléau de la balance ¿Gõ«ŸG ºnéræpe lampe à incandescence èqgƒàe ìÉÑ°üe
courbe ≈æn ëæeo anode ó©n °üpe
direction ≈ë n ær en pompe áî q °†pe
floculent ±óu æe comprimé •ƒ¨°†e
prise de courant QÉ«àdG Ö°ûæe lumineux A»°†eo
ballon dirigeable OÉ£æe absolu ≥n∏£e
lunette astronomique q»μ∏a QÉ¶æe équation ádnOÉ©e
manganate äGõ«æ¨æe dosage IônjÉ©e
brûleur àgaz RÉZ òØæe matériel äGqó©e
cathode §Ñ¡e rhéostat áduó©e
cation (áÑLƒe IOQÉ°T) á«£Ñ¡e minéral qÊó©e
prisme Qƒ°Tƒe exposé à l’air AGƒ¡∏d ¢Vhô©e
bec bensen ¿õæH óbƒe complexe ós≤©e
générateur óqdƒe étalon QÉ«©e
183
pivot ónJh générateur de courant électrique »FÉHô¡c óqdƒe
unité IóMh balance ¿Gõ«e
papier filtre í«°TÎdG ¥Qh balance automatique ‹BG ¿Gõ«e
incidence OhQh niveau à eau AÉe ¿Gõ«e
milieu isolant ∫RÉY §°Sh chronomètre ân≤«e
méthode, outil, instrument á∏«°Sh mica Éμ«e
récipient AÉYh inclinison πr«e
combustible (nom) Oƒbh fluidité áYƒ«e
… ¿
iodure QhOƒj jet d’eau AÉe IQƒaÉf
conducteur πbÉf
conductivité á«q ∏bÉf
laiton (¿É¡Ñn °n T hCG) ôØ°UCG ¢SÉëf
flocon áØjpónf
relatif q»Ñ°ùf
texture è«°ùf
fiche (électicité) áÑ«°ûf
hémisphère Iôc ∞°üf
lame, lamelle π«°üf
système ΩÉ¶f
isotope Ò¶f
pureté IhÉ≤f
conduire πn≤f
transfert πr≤f
mode (le) §n‰
modèle êPƒ‰
noyau IGƒf
pendule ¢SGƒf
qualitatif »
q Yƒf
nitrate äGÎ«f
`g
halogéne ÚLƒdÉg
molécule IAÉÑg
hydrate äGQó«g
hydrogénosulfate äÉàjÈμdG hoQró«g
hydrogénocarbonate äÉªëØdGhoQró«g
hydroxyde ó«°ùchQó«g
hydronium Ωƒ«fhQó«g
h
incident OQGh
fait expérimental »ÑjôŒ ™bGh
184
áªLÎe á«ª∏Y
q äÉë∏£°üe ‘ áªFÉb
(»°ùfôa
q πNóe)
A bac ¢VƒM
absolu ≥n∏£e baguettede verre q…Qƒq∏H Ö«°†b
absorption ¢UÉ°üàeG balance ¿Gõ«e
acide (nom) ¢†eÉM balance automatique ‹BG ¿Gõ«e
acier P’ƒa ballon ¥QhO
action mutuelle ∫OÉÑàe ÒKCÉJ ballon dirigeable OÉ£æe
agitateur ∑Gôëpe bar QÉH
aiguille aimantée á£æ¨‡ IôHEG baromètre ÎehQÉH
aimant §næ¨pe barreau aimanté §næ¨‡ Ö«°†b
alliage áμ«Ñ°S batterie ájQÉ£H
alternateur ÜhÉæe bec bensen ¿õæH óbƒe
alternatif ÜhÉæàe becher QÉÑàNG ¢SCÉc
altitude (ƒq o∏Y hCG) ´ÉØJQG bichromate äÉehôμdG ÊÉK
ammonium Ωƒ«fƒeq CG bivalent DƒaÉμàdG »FÉæK
ampère ÒÑeCG bobine áØ«Ød
ampèrmetre ÎeÒÑeCG borate äGQƒH
amphotère ÜnòHòe borne ±ôn W
amplitude ´É°ùqJG bouchon OGqó°S
ampoule à décanter Ö«°SôJ áHÉÑM boussole á∏°UƒH
ampoule de lampe ìÉÑ°üe áHÉÑM bouteille IQhQÉb
ampoule de médicament AGhO áHƒÑfCG bras ´GQP
analyse π«∏– bromure ÒehôH
analyse qualitative »Yƒf π«∏– bronze õfôH
analyse quantitative »ªq c π«∏– brouillard ÜÉÑ°V
analyser πs∏M brûleur àgaz RÉZ òØæe
angle d’incidence OhQƒdG ájhGR buée ∞sãμàe QÉîH
anhydre »FÉe ’ bulle áYÉ≤a
anode ón©°üpe burette áMÉqë°S
appareil RÉ¡L butane ¿ÉJƒH
aqueux q»FÉe C
arc électrique »FÉHô¡c ¢Sƒb cadre QÉWEG
arc en ciel ìõb ¢Sƒb calcination ¥GôMG
aromatique …
q ô£Y calorie Iôjr ôn M
aspirer ∞n£°T camphre QƒaÉc
atmosphère ƒq L canal IÉæb
atome IQq P capacite á©°p S
axe optique …ô°üH Qƒfi capsule ádƒ°ùÑc ,áÑ∏Y
B caractéristique (ou propriété) á«°q UÉN
185
carbonate äÉªë r a comburant ¥pôëeo
carbone ¿ƒHôc combustible (nom) Oƒbh
carboniser ºë s a combustible(adj) ¥GÎMÓd πHÉb
carburants äÉbhôfi combustion ¥GÎMG
cathode §Ñ¡e complexe ós≤©e
cation (áÑLƒe IOQÉ°T) á«£Ñ¡e composants äÉfƒq μe
caustique mhÉc compressibilité •É¨°†f’G áq«∏HÉb
cavité ∞jƒŒ compressible •É¨°†fÓd πHÉb
cellule á«q ∏N compression •É¨°†fG
central …
q õcôe comprimé •ƒ¨°†e
centre õcôe compte gouttes IQÉq£nb
centre de gravité π≤ãdG õcôe compteur OGóq Y
centre de symétie ôXÉæàdG õcôe concave ô©s ≤e
centre optique q…ô°üH õcôe concentration õ«côJ
centrifugation ¢SÉcQEG concentré õscôe
centrifuge IòHÉf ájõcôe concept Ωƒ¡Øe
centripéte áHPÉL áqjõcôe concordance ≥oaGƒJ
céramique q…QÉqîa condensation ∞qãμJ
cercle IôFGO condensé ∞sãμe
chaîne á∏°ù∏°S condenseur ∞nãμe
chaleur IQGôM condition normale …OÉY ±ôX
charbon ºë r a conducteur πbÉf
charge électrique á«FÉHô¡c áæë°T conductivité á«q ∏bÉf
chaudiére πLrôpe conduire πn≤f
chauffage Úî°ùJ congélation ó«ªŒ
chauffage électrique »FÉHô¡c ¿Éqî°S conique q»Whôfl
chimie AÉ«ª«c conservation ßrØM
chimique »FÉ«ª«c constant âHÉK
chlorate äGQƒ∏c contact ¢SÉ“
chlorure ôjQƒ∏c contenance á©°p S
chromate äÉehôc continu ôq ªà°ùe
chronomètre ân≤«e continuité ájQGôªà°SG
circuit électrique á«FÉHô¡c IQGO contituants äÉfƒq μe
circuit fermé á≤n∏ë IQGO contraction ¢üt∏≤J
circuit ouvert áMƒàØe IQGO convention ìÓ£°UG
circuit parallèle …RGƒàdÉH IQGO convexe Üsófi
circuit série π°ù∏°ùàdÉH IQGO corpuscule º«°ùL
circulaire …ôFGO corrosion πcBÉJ
classification ∞«æ°üJ cosmique tÊƒnc
colloidal qÊGhôZ couler ∫É°S
combinaison áÑ«côJ coupelle á≤JƒH
186
courant alternatif ÜhÉæàe QÉ«q J dioxyde ó«°ùcCG ÊÉK
courant continu ôªà°ùe QÉ«q J dipôle Ö£≤dG »FÉæK
courant électrique »FÉHô¡c QÉ«q J direction ≈ë n ær en
courbe ≈æn ëæeo disjoncteur π°p UÉa
court circuit IQƒ°ü≤e IQGO dispersion â«à°ûJ
creuset á≤JƒH dispositif exprérimental »ÑjôŒ RÉ¡L
cristal IQƒq∏H disque ¢Uôb
cristallisoir Iô∏Ñe ¢†rjƒM dissocier ∂qμa
critallisation IQƒr∏H dissoudre (se) πq ëfG
critique êpôM distillat IQÉ£ob
croissant …
q óYÉ°üJ ,ójGõàe distillation Ò£≤J
culot óªr pZ distillation fractionnée CGõs › Ò£≤J
curseur ≥dGR distillé ôs£≤e
cuve ¢VƒM division áéjQóJ
cycle de l’eau AÉŸG IQhO dosage IônjÉ©e
cyclique …QhO dose QÉ«©dG á«qªc
cylindre áfGƒ£°SEG douille à vis q»Ñdƒd órªZ
D durée Iqóe
décalage ähÉØJ dureté áHÓ°U
décantation Ö«°SôJ E
décroissent »°übÉæJ eau douce ƒ∏M AÉe
déduction êÉàæà°SG eau de chaux Ò÷G AÉe
définition ∞jô©J ébullition ¿É«∏Z
degré áLQO échelle ºq∏°S
déliquescence ™t«“ échelle centésimale …ƒFÉe ºq∏°S
dénivellation ´ÉØJQ’G ¥ôa éclairage électrique á«FÉHô¡c (IAÉ°VEG hCG) IQÉfEG
densimétre ±Éãμe écoulement ¿Ó«°S
densité áaÉãc écran πFÉM ,á°TÉ°T
dépôt Ö°SGQ édifice áªë r od
dérivation ™jôØJ effervescence ¿GQƒn a
déshydratation ∞tØŒ effet ÒKCÉJ
déssecher ∞ØL effet calorifique …QGôM ÒKCÉJ
détecteur ∞°TÉc effet chimique »FÉ«ªc ÒKCÉJ
détente •É°ùÑfG effet lumineux »Fƒ°V ÒKÉJ
détonnant ™pbôØe effet magnétique »°ù«WÉæë ÒKCÉJ
déviation ±GôëfG efficace ∫Éq©a
dilatation Otó“ élasticité áfhôe
diluer une solution ’ƒ∏fi ∞qØN élastique ¿pôe
dilution ∞«ØîJ électrisation Üoôr¡μJ
dimension ór©oH électro-aimant §næ¨penôr¡c
diode LED (ou électroluminescente) ™q °p ûeo ΩÉªq °U électrode (OhÎrμdEG hCG) ÖM’ iô°ùe
187
électrode en charbon á«ªëa OhÎμdEG extrémité ±ôn W
électrolyse »FÉHô¡c π«∏– F
électrolyseur »FÉHô¡c ∫Óë r pe facteur πpeÉY
électron ¿hÎμdEG faisceau áeõr pM
électronique ÊhÎμdEG fait expérimental »ÑjôŒ ™bGh
électroscope »FÉHô¡c ±É°ûμe fente q≥°n T
élément ô°üæY fer doux p
(¿ónd hCG) øq«d ójóM
émulsion Ön∏rëà°ùe ferrite âjpójpóM
endothermique IQGôë∏d ¢q UÉe fiche (électicité) áÑ«°ûf
énergie ábÉW figure πμ°T
énergie calorifique ájQGôM ábÉW fil à plomb ¢UÉ°UQ §«N
énergie électrique á«FÉHô¡c ábÉW fil de connexion π°q Uƒe ∂r∏°S
énergie éolienne á«FGƒg ábÉW filament ∂«r ∏°o S
énergie humineuse á«Fƒ°V ábÉW filtrat (í«°TQ hCG) áMÉ°TQ
énergie solaire á«°ùª°T ábÉW filtration í«°TôJ
energistrer πqé°S filtre í°q Tôe
ensemble áYƒª› filtrer í°q TQ
entonnoir ™nªb fiole jaugée Iôs«©e á∏Lƒr M
épaisseur ∂ªr °S fixe âHÉK
éprouvette QÉÑîpe flacon áæ«æq b
équation ádOn É©e flamme Ö¡n d
équerre ¢Sƒc fléau de la balance ¿Gõ«ŸG ºé n ær pe
équilibre ¿RGƒJ fleur de soufre âjÈμdGôgR
équivalence DƒaÉμJ flocon áØjpónf
équivalent A≈aÉμe floculation ∞jóæJ
erlenmeyer »Whôfl ¥nQhr O floculent ±uóæe
étalon QÉ«©e flottant A≈aÉW
état ádÉM fluide ™FÉe
étincelle IQGô°T fluidité áYƒ«e
étude graphique á«fÉ«H á°SGQO fluorescéine Ú°Sh Qƒ∏a
évaluation º««≤J flux ≥qaóJ
évaluer Qós b ,º«s b fondre ô¡°üfG
évapration ôî
t ÑJ formule á¨«°U
expansibilité QÉ°ûàf’G á«∏HÉb fréquence OtOôJ
expansible QÉ°ûàfÓd πHÉb frottement ∑ÉμàMG
expérience áHôŒ fuite Ütô°ùJ
expérimentalement É«ÑjôŒ fusible IÒ¡°U
expérimentation ÖjôŒ fusion QÉ¡°üfG
exposé à l’air AGƒ¡∏d ¢Vhô©e G
extraction (êGôîà°SG hCG) ¢UÓîà°SG galvanomètre ÎeƒfÉØ∏Z
extraire ¢ü∏îà°SG gaz RÉZ
188
gazeux …RÉZ initial ‹hq GC
générateur óqdƒe instrument á∏«°Sh ,IGOCG
générateur de courant électrique »FÉHô¡c óqdƒe intensité Ióq °T
graduation èjQóJ interaction á∏Yn ÉØe
graduer êsQO interprétation πjhCÉJ
grandeur QGó≤e interrupteur ™pWÉb
grandissement ÒÑμJ intervalle ∫É›
graphe ÊÉ«H º°SQ inversement proportionnel Év«°ùμY Ö°SÉæàe
H iodure QhOƒj
halogéne ÚLƒdÉg ion IOQÉ°T
hémisphère Iôc ∞°üf ionique …
q OQÉ°T
hétérogéne ¢ùfÉéàe ÒZ isolant ∫RÉY
homogéne ¢ùfÉéàe isotope Ò¶f
horizontal »≤aCG J
humidité áHƒWQ jauge ¢SÉ«≤e
hydratation ágÉeEG jet d’eau AÉe IQƒaÉf
hydrate äGQó«g justification théorique …ô¶f ôjÈJ
hydrogénocarbonate äÉªëØdGhoQró«g K
hydrogénosulfate äÉàjÈμdG hQo ór «g kilogramme ΩGôZƒ∏«c
hydrolyse ICÉªn r∏M
n L
hydronium Ωƒ«fhQó«g laboratoire Èfl
hydroxyde ó«°ùchQó«g laiton (¿É¡Ñn °n T hCG) ôØ°UCG ¢SÉëf
hypothèse á«q °Vôn a lame áë«Ø°U
I lamelle π«°üf ,áë«Ø°U
idéal ‹
q Éãe lampe ìÉÑ°üe
identique ≥HÉ£àe lampe à incandescence èqgƒàe ìÉÑ°üe
image IQƒ°U lampe diode ΩÉqª°U ìÉÑ°üe
immerger ônªZ lentille á°SóY
incandescent ègq ƒàe liaison á£HGQ
incertitude ∂qμ°ûJ liège Ú`q∏a
incidence OhQh linéaire »q£N
incident OQGh liquéfaction ádÉ°SEG
incliner ∫ÉeCG liquide πFÉ°S
inclinison πr«e loi ¿ƒfÉb
indéformable πμ°ûdG âHÉK longitudianl q‹ƒW
index π«dO loupe IôuÑμe
indicateur ô°q TDƒe lumière Aƒ°V
indicateur coloré ¿ƒs ∏e ∞°TÉc luminescence ¿É©Ÿ
indice áæjôb lumineux A»°†oe
inflammable Üƒ¡d lunette astronomique q»μ∏a QÉ¶æe
ininflammable Üƒ¡d ÒZ M
189
machine ádBG nombre positif ÖpLƒe OóY
macroscopique Ê
q É«Y nomenclature á«pª°ùJ
manganate äGõ«æ¨æe normale (direction) ópeÉ©àe
manipuler ó«dÉH èndÉY normalement à ÉjOƒªY
masse á∏àc normalisé øsæ≤e
masse marquée ºsbôe QÉ«Y notation Ò°TCÉJ
matériel äGqó©e noyau IGƒf
matière IqOÉe O
mélange (§«∏N hCG) èjõe objet …Oq Ée º°ùL
membrane AÉ°ûZ observations courantes áeq ÉY äÉ¶MÓe
ménisque ¤Óg í£°S obturateur OGóq °S
mersurer ¢SÉb opérateur Üôu ›
mesure ¢ù«r b opération á«q ∏ªY
métal õ∏a orbite QGóne
méthode á≤jôW organique q…ƒ°†Y
méthode analytique á«∏«∏– á≤jôW orifice ágƒn oa
métronome ¢UÉqbQ orthogonal póeÉ©àe
mica Éμ«e oscilloscope cathodique äÉHòHòdG ±Gƒ°ûe
microscopique …ô¡› r osmose í°o VÉæJ
milieu isolant ∫RÉY §°Sh osmose inverse ¢Sƒμ©e í°VÉæJ
minéral Ê
q ó©e outil IGOCG
minimum ≈fOCG óq M ouverture áëàr a
miroir IBGôe oxydant ó°p ùrcDƒeo
miscibilité êõŸG áq«∏HÉb ozone ¿hRhCG
miscible êõª∏d πHÉb P
mode (le) §n‰ paille áWÉqØ°T
modèle êPƒ‰ papier filtre í«°TÎdG ¥Qh
molécule IAÉÑg par (en) défaut ¢ü≤ædÉH
mono …OÉMCG par (en) excés IOÉjõdÉH
montage en paralléle …RGƒàdÉH Ö«côJ paraffine ÚaGôH
montage en série π°ù∏°ùàdÉH Ö«côJ paralléle mRGƒàe
mortier q ón pe
¥ parallélépipéde äÓ«£à°ùŸG …RGƒàe
moteur électrique »FÉHô¡c ∑ôq fi parallélogramme ´Ó°VC’G …RGƒàe
mou ƒrNQ parcours inôéne
multimètre Îª«à∏e parfait q‹Éãe
N paroi QGóL
nitrate äGÎ«f particule Ar…õL
niveau iƒà°ùe pastille áÑr«ÑoM
niveau à eau AÉe ¿Gõ«e pendule ¢SGƒf
nœud Ió≤Y périodique …QhO
nombre négatif ÖdÉ°S OóY permanganate äÉæ¨æeôH
190
perpendiculaire …
q OƒªY quartz hôe
phase Qƒr W R
phénol phtaléine Ú«dÉà«a ∫ƒæ«a radial »YÉ©°T
phénoméne IôgÉX rayon ´É©°T
phosphate äÉØ°Sƒa rayonnement ´É©°TEG
pile q±ÉL OƒªY réactif (réaction) πYÉØàe
pince ájOrQnR réaction πoYÉØJ
pince crocodyle á°TÉqªc récepteur πqÑ≤àe
pince en bois á«Ñ°ûN á°TÉªq c récipient AÉYh
pipette á°q UÉe réciproque »q °ùμY
piston ¢ùÑμe réflexion ¢SÉμ©fG
pivot ónJh règle IóYÉb
plan mƒà°ùeo relatif »q Ñ°ùf
plan (adj) ís£°ùoe représentation graphique ÊÉ«H º°r SQ
plaque (áë«Ø°U hCG) áMƒd résistance áehÉ≤e
plat §°ùÑæe rhéostat áduó©e
plateau áqØc rigide ó∏°U
plot Ò£b rigidité áHÓ°U
pointe ácƒ°T robinet QƒÑæ°U
polarisation ÜÉ£≤à°SG rouille CGó°U
pôle Ö£ob S
pôle négatif ÖdÉ°S Ö£b saumâtre (ôq eh ídÉe hCG) êÉLCG
pôle positif ÖLƒe Ö£b saumatre (eau) êÉLCG AÉe
pompe áqî°†pe saumure í∏ŸG ™«≤f áën∏ªne
poreux m ΩÉ°ùe section ™£≤e
porosité á«eÉ°ùne segment de droite º«≤à°ùe á©£b
potentiel ó¡L sen non passant …qó°üàdG √ÉéqJG
poudre ¥ƒë°ùe sens √ÉŒG
poulie IôμH sens direct ô°TÉÑe √ÉéqJG
prépartion Ò°†– sens du courant QÉ«àdG √ÉŒG
presseion atmosphérique …ƒq L §¨°V sensibilité á«°SÉ°ùM
prise de courant QÉ«àdG Ö°ûæe sensible ¢SÉ°q ùM
prisme Qƒ°Tƒe séparation π°r üa
procédé πªY á≤jôW série á∏°ù∏°S
propagation de la lumiére Aƒ°†dG QÉ°ûàfG solide Ö∏°o U
proportionnel Ö°SÉæàe solidification ótªŒ
propriété (ou caractéristique) á«°q UÉN solidifier (se) ósªŒ
pureté IhÉ≤f solubilité á«dÓëfG
Q soluble ∫ÓëfÓd πHÉb
qualitatif q»Yƒf solution ∫ƒ∏fi
quantitatif »q ªq c soucoupe (áØ«ë°U hCG) á≤JƒH
191
soude GOƒ°U variable ô«q ¨àe
stérilisation º«≤©J variation ô«t ¨J
structure á«ær H vase AÉfEG
substance IOq Ée vase à déversement ¢†«a AÉfEG
sulfate äÉàjÈc vases communicants ábô£à°ùe m¿GhCG
sulfate de cuivre anhydre á«FÉe’ ¢SÉëf äÉàjÈc vérole á«FGƒg áëààa
sulfate de cuivre ¢SÉëf äÉàjÈc verre ¢SCÉc ,Üƒc
surface í£°S verre à pied QÉÑàNG ¢SCÉc
surface libre (ôq M í£°S hCG) áërØ°U verre de montre áYÉ°S êÉLR
symbole õeQ vertical ‹ƒbÉ°T
symétrie πKÉ“ verticale (nom) ‹ƒbÉ°T q§N
système ΩÉ¶f vide ÆGôa
T vis »ZôH
tableau ∫hóL viscosité áLhõd
température IQGôM áLQO volatil ôjÉ£àe
terrain de golf ¿É÷ƒ°üdG Ö©∏e voltamètre Îªàdƒa
texture è«°ùf volume ºéM
thermomètre QGôëpe
tige Ö«°†b
toile áμÑ°T
tournevis ∂q Øpe
trajectoire QÉ°ùen
transfert πr≤f
transformateur ∫ƒq fi
transparent ±ÉØ°T
transvasement ¥ÉØ°UEG
transvaser ≥Ø°UCG
tube ÜƒÑfCG
tube à dégagement ¥Ó£fG ÜƒÑfG
tube à essais QÉÑàNG ÜƒÑfCG
tube coudé ±ƒ≤©e ÜƒÑfCG
tube en verre »LÉLR ÜƒÑfCG
U
ultraviolet »é°ùØæH ¥ƒa
uniforme º¶àæe
unité IóMh
V
valeur absolue á≤∏£e áª«b
valeur nominale á«ª°SEG áª«b
vapeur QÉîH
vaporisation ÒîÑJ
192

كتاب العلوم الفيزيائية - السنة السابعة من التعليم الأساسي

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

كتاب العلوم الفيزيائية - السنة السابعة من التعليم الأساسي

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

á«q °ùfƒàq dG ájq Qƒ¡ª÷G

»LƒZGó«ÑdG »æWƒdG õcôŸG

32 .•.¢T Ò£≤àdÉH AÉŸG á÷É©e -6 .¢ùfÉéàŸG

:IOq Éª∏d á«q FÉjõ«ØdG ä’É◊G

É¡J’ƒq –h É¡JÉ«q °UÉN

.•.¢T §æ¨ªàdG -24 .§æ¨e »r Ñn £b ≈∏Y ±ôq ©JCG -

.»FÉHô¡μdG QÉq«àdG äGÒKCÉJ ¤EG ±qô©JCG -

á©«Ñ£dG ‘ IOq ÉŸG

AÉ°†«ÑdG á©≤ÑdG) …ƒ÷G

√É«ŸGh á∏FÉ°ùdG √É«ŸG

: áØ∏àﬂ á«q FÉj

»°ùØf ≈∏Y ∫ƒYq CG

.π«∏≤H iôNC’G øe ÈcCG ÉªgGóMEG i

.IÒÑμdG áÑ∏©dG ´Éb ‘ (»LÉLõdG ∂∏ : »°ùª°ûdG QÉ q£≤dG õ‚CG

.¢ùª°ûdG á©q °TC’ õéæŸG RÉ¡÷ ≈q∏°ùJC: GÒ£≤àdG

êPƒ‰ q á°Sƒ°S ΩÉªM á¡éH …hÉ£æ≤dG ≈°Sôe »¡«aÎdG AÉæ«ŸG

IOq ÉŸG h AÉ«°TC’G

∫AÉ°ùJCGh πeq CÉJCG

á∏FGRh Iô«q ¨àe »gh ¢ùª∏dÉH ¬°ù°ù– q øμÁ ’ Ée É¡æeh -

∫AÉ°ùJCGh πeq CÉJCG

.AÉ«MCGh á°Sƒª∏e AÉ«°TCG øe ÉæH §«ëj Ée ΩÉ°ùLCGh ÉæeÉ°ùLCG ¿ƒμj

ájq RÉ¨dG ΩÉ°ùLC’G

? ¢VQC’G ≈∏Y IÉ«◊G áeƒÁO ‘ AÉŸG QhO ƒg Ée

Ióªq éàŸG √É«ŸGh á∏FÉ°ùdG √É«ŸG

AÉª∏d ájq RÉ¨dG ádÉ◊G

á«q FGò¨dG Oq GƒŸG ‘ AÉŸG

ßM’CGh Üôq LCG

»JÉÑ°ùàμe º«q bCG

á«q ◊G äÉæFÉμdG ‘ AÉŸG

∫AÉ°ùJCGh πeq CÉJCG

ßM’CGh Üôq LCG

»JÉÑ°ùàμe º«q bCG

: çÓãdG á«FÉjõ«ØdG ä’É◊G ≈∏Y IôaƒH á©«Ñ£dG ‘ OƒLƒe AÉŸG

Ö«°SÎdÉH AÉŸG á÷É©e

âjRh AÉe âjRh AÉe ∫ƒëch AÉe ∫ƒëch AÉe

ßM’CGh Üôq LCG

»JÉÑ°ùàμe º«q bCG

»JÉÑ°ùàμe º«q bBG

.Gôk μp Y hóÑj ¢ùfÉéàŸG ÒZ èjõŸG q¿CG ÚM ‘ É«aÉ°U ¢ùfÉéàŸG èjõŸG hóÑj

»JÉÑ°ùàμe º«q bCG

: á«dÉàdG äGóq ©ŸÉH OhõJC

: »°ùª°ûdG QÉ q£≤dG õ‚CG

Ühô°ûdG AÉŸG äÉØ°UGƒe

»JÉÑ°ùàμe º«q bCG

¿hRhC’ÉH Ò¡£àdG á∏Hô¨dG

§«°ûædG ºëØdÉH í«°TÎdG Ö«°SÎdGh

∫ÉaÉL AÉÃ Ò¡£àdG πeqôdÉH í«°TÎdG

»JÉÑ°ùàμe º«q bCG

óqcÉC JCGh åëHCG

.ÉHhô°T ¢ù«d »q ≤ædG AÉŸG

:¿É°ùfEÓd IOóq ©àe á£°ûfCG øY œÉf AÉŸG çƒ∏J q

,á«q ©«Ñ q£dG ¬JÉLÉM ¬«∏Y É¡à°Vôa á«q eƒj á£°ûfCG -

»JÉÑ°ùàμe º«q bCG

hCG Ö°üŸG ƒëf

áq«Lƒdƒ«ÑdG á÷É©ŸG 4 áÑ∏°üdG

…ƒfÉqãdG Ö«°SÎdG 5 äƒjõdGh πeôdG ádGREG 2

ICÉª◊G ∞«ØŒ 6 ‹hCq ’G Ö«°SÎdG 3

: óqcCÉàe ôl eCG ó°TÎH

»°ùØæH Üôq LCG

AÉ°†«ÑdG á©≤ÑdG) …ƒ÷G

(3 πμ°ûdG) ßM’CGh Üôq LCG

óMGƒdG πHÉbCGh Ú≤HÉ£àe ÚWÉØ°ûÃ OhõJC q G

ßM’CGh Üôq LCG

( 6.a πμ°ûdG) ( 6.b πμ°ûdG) ( 6.c πμ°ûdG)