Melayu, Kepulauan Melayu,

Nusantara ataupun Asia

Tenggara. Manakala Islam
pula
sebagai al – Din ialah agama
suci yang dibawa oleh Nabi
Muhammad S.A.W.
2.0 UNSUR ISLAM DALAM
KEBUDAYAAN DAN
TAMDUN MELAYU
Tamadun melayu telah
muncul di Alam Melayu
sebelum kedatangan Islam.
Begitu juga dengan
beberapa kerajaan yang
wujud sebelum kedatangan
Islam seperti
Funan, Angkor selain
kerajaan Melayu meritim
seperti Langkasuka (Patani)
(2-14M),
Srivijaya (Palembang) (670-
1025M), Lembah Bujang
(Kedah) (abad ke-7M), dan
Kuala
Selising (Perak) dan
Majapahit (1292M).
Kerajaan – kerajaan ini
menjadi pengasas
kepada negara – negara kota,
yang membentuk Tamadun
Melayu Islam kemudiannya.
Hubungan antara Melayu
dan Islam terlalu rapat
hingga sukar untuk
dipisahkan. Malahan, dalam
konteks Malaysia, Islam itu
sering disinonimkan dengan
Melayu, seolah – olah Melayu
ialah Islam, Islam ialah
Melayu. Sehubungan dengan
ini,
perlembagaan Persekutuan
dalam perkara 160 fasal 2
menjelaskan bahawa “Melayu”
itu
sebagai “seorang yang
menganut agama Islam,
lazimnya bertutur bahasa
Melayu dan
mengamalkan adat istiadat dan
resam Melayu”.
Alam Melayu merangkumi
wilayah selatan Thailand ,
selatan Filipina,
Malaysia, Indonesia, Brunei,
dan Singapura. Kedudukan
alam Melayu sebagai satu
kawasan yang strategik telah
menarik minat pelbagai kuasa
besar. Tamadun Melayu telah
melalui beberapa fasa
perkembangan sejarah iaitu
fasa pertama ialah fasa
kedatangan dan
pertapakan masyarakat yang
dikenali sebagai Melayu. Fasa
yang kedua ialah fasa orang
Melayu menerima pengaruh
Hindu – Buddha dalam agama
dan kebudayaan. Seterusnya
fasa orang Melayu menerima
Islam. Fasa seterusnya ialah
fasa penjajahan dan akhirnya
fasa kewujudan negara
merdeka.
Kedatangan dan
perkembangan Islam telah
memberikan impak yang
cukup
besar kepada alam Melayu
sehingga mengubah
masyarakatnya menjadi
bertamadun.
Perubahan ini layak disebut
sebagai ‘Melayu Baru’
melibatkan perubahan
dalaman dan
rupa bentuk luaran.
Perubahan ini boleh
diistilahkan sebagai
perubahan jiwa dan rupa
masyarakat Melayu.
Perubahan jiwa ini berpunca
daripada perubahan dalaman,
iaitu daripada
kepercayaan animism, hindu –
Buddha, dan yang bersifat
khayalan kepada kepercayaan
akidah tauhid terhadap
Tuhan yang selaras dengan
akal rasional dan dalil
nyata.
Perubahan dalaman yang
tunduk kepada ajaran Tuhan
ini memanifestasikan rupa
bentuk
luaran, iaitu kepada ajaran
Islam. Umpamanya, dari
segi makan makanan yang
tidak
menitik beratkan soal halal
dan haram sewaktu
pengaruh animisme kepada
makan
makanan yang halal dan
disebut nama Allahsetelah
datangnya Islam. Begitulah
juga
perubahan dalaman telah
memberikan rupa luaran
kepada masyarakat Melayu
dalam
aspek ekonomi, politik, social,
dan lain – lain.
Mengikut kajian, Islam mulai
mencapai kuasa politik dan
penduduk beramai –
ramai memeluk agama
Islamppada kurun ke – 13
masehi. Melaka pada ketika itu
ketika
itu ialah pusat perdagangan
yang terpenting di Asia
Tenggara juga tidak sunyi
daripada
dikunjungi oleh pedagang dari
negara Islam khususnya
pedagang Arab. Catatan
sejarah
membuktikan bahawa dalam
masa yang singkat sahaja
kerajaan Melayu dan Jawa-
Hindu
di seluruh alam Melayu jatuh
satu persatu dan diganti oleh
kerajaan Islam. Amalan dan
fahaman agama sebelumnya
dikikis daripada pemikiran
dan tingkah laku
masyarakat
Melayu untuk diganti
dengan keimanan dan
kesucian Islam. Masyarakat
Melayu
seterusnya membentuk
peribadinya sendiri
malahan, corak kebudayaan
dan hasil
kesusasteraan juga dibersihkan
daripada kesan jahiliyah,
animisme, Hindu, dan Buddha.
Pengaruh agama baru ini boleh
dilihat dakam semua aspek
kehidupan umat Melayu, sama
ada dari segi sosial, politik,
ekonomi, kabudayaan dan
kesenian.
2.1 ASPEK SOSIAL
Sistem sosial Islam
mengadungi peraturan dan
nilai-nilai murni yang
lengkap dan sesuai untuk
semua orang pada bila – bila
masa. Pengaruh sosial Islam
telah mengikis pengaruh sosial
Hindu. Namun, semangat
daripada ajaran Hindu itu
masih ada kesan dan
pengaruhnya. Islam
menganjurkan hubungan
kekeluargaan yang
harmoni dan nilai persamaan
taraf sesama manusia.
Selepas kedatangan pengaruh
tamadun Islam, masyarakat
Melayu yang dahulunya
mengamalkan sistem kasta
berdasarkan ajaran Hindu
telah menghapuskan sistem
tersebut dan menolak
perhambaan sesame
manusia. Islam mengajar
manusia menghayati hidup
secara
sama rata dan adil.
Walaupun Islam telah
bertapak di alam Melayu,
tetapi masyarakat
Melayu tetap mengamalkan
adat resam nenek moyang
tetapi masih berada dalam
landasan Islam. Beberapa
upacara rites de passage
gabungan unsur agama dan
adat
diadakan hamper setiap
tahap dalam kitaran hidup.
Malahan, sebelum seseorang
dilahirkan lagi, pelbagai
pantang larang diikuti. Ibu
yang mengandung malah
bapa
pun, dikehendaki supaya
tidak melakukan sebarang
perbuatan keji dan buruk.
Dengan berbuat
demikian,dibimbangi anak
yang bakal dilahirkan sedikit
sebanyak
akan mewarisi perangai buruk
kedua – dua ibu bapanya yang
dilakukan semasa ibu
mengandung. Semasa dalam
kandungan, ibu bapa
disarankan melakukan
perkara –
perkara yang baik termasuk
tidak meninggalakan suruhan
agama. Sebaik sahaja bayi
dilahirkan, bapa atau datuk
akan mengazankan jika
bayi tersebut lelaki atau
mengiqamahkan jika bayi
tersebut perempuan. Amalan
ini bertujuan untuk
memperdengarkan buat
pertama kali kepada bayi
seruan azan dan kalimah
syahadah
serta meniupkan roh dan
semangat Islam kepada bayi
tersebut.
Selain itu, beberapa upacara
yang diamalkan oleh
masyarakat Melayu
memperlihatkan pengaruh
tamadun Islam khasnya
amalan yang melibatkan
peringkat
kelahiran hingga remaja.
Antara upacara tersebut
ialah acara mencukur
rambut,
menjejak tanah, berendoi,
membelah mulut, berkhatan,
dan berkahatam al – Quran,
marhaban, berzanji, dan
membaca doa selamat. Hampir
semua acara yang disebut
diatas disertakan dengan
amalan yang
memperlihatkan gabungan
unsur adat dan
Islam. Jelaslah disini bahawa
Islam datang di alam melayu
bukan sebagai penghapus
tetapi memperbaiki elemen
dimensi baharu kerana islam
tidak membatasi adat selagi
tidak bercanggah dengan
syriat.
2.2 ASPEK EKONOMI
Masyarakat melayu di
Nusantara kebanyakannya
terdiri daripada
petani dan nelayan.
Pekerjaan adalah bercucuk
tanam dan mencari rezeki
di laut.
Menurut Zuhaimy Ismail,
ekonomi umat Islam di
Tanah Melayu sejak
dahulu
tertumpu dalam bidang
pertanian dan perdagangan.
Ini terbukti dengan
kemajuan
sesuatu kawasan penduduk
Melayu adalah berteraskan
perdagangan dan aktiviti ini
terus dimajukan setelah
kedatangan Islam. Salah satu
cara Islam berkembang adalah
melalui perdagangan kerana
umat islam yang datang ke
tanah melayu adalah terdiri
daripada padagang. Oleh
itu, perdagangan dan
perniagaan dalam kalangan
masyarakat melayu bukanlah
sesuatu yang asing.
Beberapa aspek perubahan
yang dibawa oleh Islam di
alam melayu
ialah baitulmal dibentuk
sebagai badan menguruskan
kewangan negara.
Terbentuknya satu sistem
kewangan di bawah
pentadbiran yang
dinamakan
Baitulmal. Badan ini telah
menjadi pusat kewangan bagi
orang – orang Islam. Semua
hasil kutipan sama ada dalam
bentuk cukai atau sebagainya
disimpan di Baitulmal.
Selain itu, islam juga
menggalakkan umatnya hidup
saling membantu
bagi mengelakkan
kemelaratan hidup. Islam
juga memerintahkan umatnya
supaya
membayar zakat,
menggalakkan sedekah, wakaf
dan sebagainya. Semua ini
bertujuan
untuk menggalakkan orang
islam saling menbantu antara
satu sama lain. Cara ini
akhirnya akan mewujudkan
semangat persaudaraan yang
lebih erat di kalangan orang
Islam.
2.3 ASPEK POLITIK DAN
PEMERINTAHAN
Kedatangan Islam telah
memberi perubahan terhadap
sistem politik.
Contohnya, agama Islam
telah diisytiharkan sebagai
agama rasmi di Melaka.
Sehubungan itu, beberapa
institusi Islam didirikan
bagi membantu
mengukuhkan
sistem pentadbiran berasaskan
Islam. Antara institusi yang
didirikan adalah Jabatan
Agama Islam dan Syariah.
Selain itu kitab Undang-
undang Laut dan Hukum
Kanun
Melaka dihasilkan untuk
panduan masyarakat. Beberapa
jawatan seperti kadi, imam
dan sebagainya diwujudkan
bagi melaksanakan peraturan-
peraturan yang ditetapkan.
Setelah Islam datang dan
tersebar di seluruh Nusantara,
sistem politik
dan pentadbiran masyarakat
Melayu telah berubah dan
dipadankan dengan ajaran
Islam. Gelaran raja bertukar
kepada sultan dan disamakan
dengan khalifah seperti
yang diperkenalkan dalam
sistem politik Islam.
Dengan kedatangan Islam
juga,
terdapat suatu unsur kekuasaan
rakyat dalam menentukan
penubuhan sistem beraja.
Rakyat boleh mengubah
perjanjian jika syarat-syarat
dilanggar oleh raja. Keadaan
ini
bertentangan dengan asas
penubuhan yang disarankan
oleh Tajus-Salatin dan
Bustanus Salatin yang
menekankan fardhu bagi
penubuhan sistem beraja
sebagai
kurniaan Tuhan kepada
manusia dan merupakan suatu
pekerjaan yang hanya dapat
ditanggung oleh orang yang
terpilih sebagai pewaris
kedudukan khalifah.
Konsep dewaraja bertukar
kepada konsep sultan. Ia
merupakan suatu
gelaran kepada orang yang
diamanahkan mentadbir
sesebuah negeri dan pada masa
yang sarna berperanan sebagai
khalifah Allah SWT di bumi.
Kepatuhan dan ketaatan
pada sultan adalah kepatuhan
yang bersyarat, bukan
kepatuhan mutlak seperti
konsep
dewaraja.
Dari segi pentadbiran, kerajaan
Melayu Melaka ditadbir oleh
seorang
sultan yang mempunyai kuasa
penuh dalam urusan
pentadbiran negara. Sultan
juga
berperanan sebagai ketua
dalam agama Islam dan
ketua negara. Sultan juga
bertanggungjawab
mempastikan pentadbiran
dapat dijalankan dengan
baik dan
berkesan. Buktinya, di zaman
pemerintahan Melayu Melaka,
kerajaan amat maju dan
stabil. Antara langkahlangkah
yang diambil untuk
menjadikan Melaka makmur,
aman
dan stabil termasuklah
melantik Penghulu
Bendahara bagi memastikan
kelicinan
perbelanjaan negara,
pengutipan cukai berjadual,
perbelanjaan juga perlu
berhemah.
Selain itu, Sultan juga
melantik bendahara menjadi
penasihat utama kepada sultan.
Seterusnya melantik
Temenggung sebagai Ketua
Pasukan Keselamatan.
Melantik
Laksamana sebagai Ketua
Angkatan Tentera. Melantik
para pembesar membantu
sultan dalam pentadbiran
dan yang terakhir melantik
Syahbandar menguruskan
pentadbiran pelabuhan dan
perdagangan asing.
Menurut sejarah, Kerajaan
Melaka telah menyediakan
tapak yang
subur bagi perkembangan
Islam di Tanah Melayu. Bukti-
bukti sejarah menjelaskan
bahawa Islam bertapak di
Tanah Melayu seawal kurun
ke-9M dan selewat-Iewatnya
pada kurun ke-15M. Islam
telah bertapak di Kelantan,
Terengganu dan Kedah
sebelum terbentuknya
Kerajaan Melaka. Keagungan
Melaka mula terserlah apabila
ia
mengamalkan dasar luar yang
pragmatik iaitu dasar berbaik-
baik dengan kuasa besar
asing pada ketika itu
seperti Siam, Majapahit
dan China. Dasar ini
mampu
menstabilkan politik Melaka
serta memberi peluang kepada
perkembangan ekonomi
dan pentadbirannya.
2.4 ASPEK BAHASA DAN
KESUSATERAAN
Bahasa Melayu telah
menerima pengaruh ajaran
Islam bermula abad
ke-14 Masihi dan berkembang
sehingga akhir abad ke-18
Masihi. Pada awal abad ke-
14 kedudukan agama Islam
semakin teguh dan
penyebarannya semakin
meluas di
Asia Tenggara. Bukti
keteguhan kedudukan agama
Islam di daerah ini dapat
dilihat
daripada kewujudan
penggunaan tulisan Jawi
oleh orang-orang Melayu
ketika itu.
Pada era kerajaan Melayu
Melaka (1400-1511M)
misalnya, bahasa Melayu
menjadi
bahasa lingua franca bagi
lapan puluh empat bahasa
yang dituturkan oleh
masyarakat
Melaka ketika itu. Tahap
perkembangan bahasa
Melayu daripada bahasa
Melayu
klasik kepada bahasa yang
mempunyai nilai peradaban
yang tinggi berlaku pada dua
zaman iaitu zaman peralihan
(abad ke-19M) dan zaman
moden (abad ke-20M).
Tulisan Arab mulai
diperkenalkan setelah
kedatangan Islam. Dari segi
bahasa perubahan besar
berlaku apabila masyarakat
Melayu menyesuaikan
perkataan
Arab kepada bahasa
Melayu. Perubahan ini
dipermudahkan setelah
tulisan Arab
diubahsuai dan dikenali
sebagai tulisan Jawi.
Melalui sistem tulisan ini
bahasa
Melayu dapat memainkan
peranan lebih penting
apabila digunakan untuk
menulis
kitab-kitab agama, hikayat-
hikayat, undang-undang dan
pentadbiran.
Bahasa Melayu telah dipilih
sebagai bahasa pengantar
persuratan dan
juga sebagai alat penyebaran
dan penyampaian agama Islam
di seluruh Alam Melayu.
Tulisan jawi telah
digunakan oleh bahasa
Melayu semasa permulaan
kedatangan
Islam. Antara faktor yang
menjadikan bahasa Melayu
sebagai bahasa pengantar
penyebaran, penyampaian
persuratan Islam di Alam
Melayu ialah sifat dalaman
bahasa Melayu dan juga
peranan yang dimainkan oleh
wilayah dan daerah Melayu di
Sumatera dan di
Semenanjung Tanah Melayu
dalam penyebaran agama
Islam ke
seluruh kepulauan Melayu.
Penggunaan bahasa Melayu
sebagai bahasa pengantar
agama Islam telah
menaikkan taraf, kecekapan
dan kewibawaannya. Antara
sumbangan terbesar Islam
kepada masyarakat di Alam
Melayu adalah pengaruhnya
terhadap perkembangan
bahasa Melayu. Sebagai
bahasa komunikasi di
Tanah
Melayu, bahasa Melayu
merupakan aspek terawal
menerima pengaruh Islam.
Pemindahan ilmu berupa
ajaran Islam daripada al-Quran
dan al-Hadith yang kedua-
duanya dalam bahasa Arab
berlaku dalam gerakan
dakwah secara langsung
yang
dijalankan oleh pendakwah-
pendakwah dari negara Arab,
India dan China.
Pemindahan ilmu dari
bahasa Arab ke dalam
bahasa Melayu telah
menyebabkan berlakunya
perkembangan keilmuan
yang pesat di Alam
Melayu.
Kedatangan Islam
mengangkat martabat
bahasa Melayu ke arah
mengungkapkan
sesuatu yang bersifat ilmiah
dan saintifik sehingga
mencapai taraf lingua franca
yang
digunakan secara meluas di
Alam Melayu. Terdapat
penggunaan kata dari bahasa
Arab yang dipinjam dan
digunapakai dalam bahasa
Melayu.
Kedatangan agama Islam juga
telah membawa perubahan
yang besar
terhadap warisan
kesusasteraan Melayu.
Banyak hasil kesusasteraan
Melayu ditulis
seperti Hikayat Nabi
Muhammad SAW, Hikayat
Para Nabi dan Rasul, Hikayat
Para
Sahabat, Hikayat Para
Pahlawan Islam dan Hikayat
Ahli-ahli Sufi dan Orang-
orang
Yang Salih. Manakala puisi
terkenal yang dipengaruhi oleh
sastera Islam contohnya
ialah Syair Perahu, Syair
Burung Pingai oleh Hamzah
Fansuri dan Syair Makrifat
oleh Abdul Rauf Fansuri.
Melalui tulisan jawi,
agarna Islam telah dapat
diperkembangkan.
Bahasa dan kesusasteraan
Melayu juga berkembang
melalui tulisan jawi. Dalam
pada
itu bahasa Melayu itu telah
diperkayakan dengan kata-
kata pinjaman serta istilah
daripada bahasa Arab.
Perkembangan ini dapat dilihat
bukan sahaja dalarn kitab serta
karya sastera semasa pada
zaman selepas itu, malah
buku-buku Sejarah juga
mempunyai tajuk asal dalam
bahasa Arab seperti Sulalatus
Salatin, Tuhfat al-Nafis,
Bustanus-Salatin dan lain-lain
lagi.
Kedatangan Islam ke Alam
Melayu selain membawa
perubahan dari
sudut akidah, ia juga
membawa perubahan dari
sudut kesusasteraan.
Kesusasteraan
Melayu bukan sahaja
mengalami perubahan dari
aspek pendokumentasian,
malah
turut mengalami perubahan
dari aspek tema, bentuk, genre
malah matlamat sastera
itu sendiri. Para sasterawan
menghasilkan karya-karya
yang sangat luas bidangnya
bukan sahaja bercorak fiksyen,
tetapi turut meliputi cabang-
cabang ilmu fekah, ilmu
tasawwur, ilmu kalam,
falsafah dan sebagainya.
Pelbagai hasil kesusasteraan
telah
dipengaruhi oleh ajaran Islam
yang bertemakan sejarah
Islam atau ajaran Islam itu
sendiri. Antara contoh sastera
prasa ialah Hikayat Nur
Muhammad, Hikayat Bulan
Berbelah, Hikayat Nabi
Bercukur dan Hikayat Nabi
Mikraj.
3.0 KESIMPULAN
Islam memberi pengaruh yang
besar kepada masyarakat dan
tamadun Melayu.
Proses penyerapan Islam
ini berlaku secara
berperingkat-peringkat di
kalangan
masyarakat Melayu yang
bermula daripada golongan
istana, pembesar
sehinggalah
kepada rakyat biasa. Proses
Islamisasi ini menjadikan
masyarakat Melayu akhirnya
dapat
menerima ajaran Islam
dengan baik. Ini kerana
keistimewaan ajaran Islam
yang
sederhana dan tiada paksaan.
Kedatangan Islam bukan
sahaja mengubah pegangan
hidup masyarakat
Melayu, malah telah
membentuk cara hidup
baru dalam amalan seharian
masyarakat.
Amalanamalan Islam yang
berunsur tahyul dan
khurafat telah ditinggalkan
secara
beransuransur oleh masyarakat
Melayu. Masyarakat Melayu
juga telah berubah daripada
masyarakat yang buta
huruf kepada masyarakat
yang mengamalkan tradisi
keilmuan.
Contohnya galakan daripada
golongan pemerintah telah
menjadikan Melaka suatu
ketika
dulu sebagai pusat
pembudayaan ilmu.
Dengan berlakunya
penyebaran agama Islam
ini agama Islam dijadikan
sebagai teras dalam
pembinaan tradisi budaya
Melayu. Orang-orang
Melayu yang
menganut agama Islam
menyedari dan memahami
nilai-nilai yang telah
ditetapkan oleh
Islam dan berusaha
menyesuaikan warisan tradisi
budaya dan kehendak-
kehendak Islam.
Mereka menekankan usaha
memupuk nilai-nilai Islam
sebagaimana yang
dikehendaki
dari satu generasi kepada
generasi seterusnya. Malah,
institusi-institusi sosial dan
agama
dalam masyarakat
memainkan peranan penting
dalam usaha memupuk dan
mempertahankan nilai-nilai
sosial dan agama yang mereka
bina.
BIBILIOGRAFI
Ahmad Faris ABD Jalal,
Tulisan Jawi, Sejarah, Seni
dan Warisan, Lembaga
Muzium Negeri Pahang, 2005
Chew Hong Peng, Bahasa
Melayu Titian Ilmu Jilid 2,
Jabatan Kebudayaan dan
Kesenian (Kementerian
Perpaduan Kebudayaan
Kesenian dan Warisan
Malaysia),
2008.
Ghazali Darusalam,
Sumbangan Sarjana dalam
Tamadun Islam, UTUSAN
PUBLICATION &
DISTRIBUTORS SDN BHD,
2001.
Mohd Fadzil bin Tajuid,
Salasiah bt Zainuddin,
Norashikin bt Khasim, Ruslan
bin
Abdull Raffar, Yahya bin
Abu Bakar, KAMUS
DEWAN EDISI KEEMPAT,
DEWAN BAHASA DAN
PUSTAKA, 2008.
Prof. Dr. H. Boedi Abdullah,
Peradaban Pemikiran
Ekonomi Islam, PUSTAKA
SETIA Bandung, 2010.
Zulkiflee Haron, Ramli
Awang, Mohd Nasir Ripin,
Siti Norlina Muhamad,
Farahwahida Mohd Yusof,
Tamadun Islam dan
Tamadun Asia, UTM
PRESS
UNIVERSITI TEKNOLOGI
MALAYSIA, 2011

Melayu, Kepulauan Melayu,

Nusantara ataupun Asia
Tenggara. Manakala Islam
pula
sebagai al – Din ialah agama
suci yang dibawa oleh Nabi
Muhammad S.A.W.
2.0 UNSUR ISLAM DALAM
KEBUDAYAAN DAN
TAMDUN MELAYU
Tamadun melayu telah
muncul di Alam Melayu
sebelum kedatangan Islam.
Begitu juga dengan
beberapa kerajaan yang
wujud sebelum kedatangan
Islam seperti
Funan, Angkor selain
kerajaan Melayu meritim
seperti Langkasuka (Patani)
(2-14M),
Srivijaya (Palembang) (670-
1025M), Lembah Bujang
(Kedah) (abad ke-7M), dan
Kuala
Selising (Perak) dan
Majapahit (1292M).
Kerajaan – kerajaan ini
menjadi pengasas
kepada negara – negara kota,
yang membentuk Tamadun
Melayu Islam kemudiannya.
Hubungan antara Melayu
dan Islam terlalu rapat
hingga sukar untuk
dipisahkan. Malahan, dalam
konteks Malaysia, Islam itu
sering disinonimkan dengan
Melayu, seolah – olah Melayu
ialah Islam, Islam ialah
Melayu. Sehubungan dengan
ini,
perlembagaan Persekutuan
dalam perkara 160 fasal 2
menjelaskan bahawa “Melayu”
itu
sebagai “seorang yang
menganut agama Islam,
lazimnya bertutur bahasa
Melayu dan
mengamalkan adat istiadat dan
resam Melayu”.
Alam Melayu merangkumi
wilayah selatan Thailand ,
selatan Filipina,
Malaysia, Indonesia, Brunei,
dan Singapura. Kedudukan
alam Melayu sebagai satu
kawasan yang strategik telah
menarik minat pelbagai kuasa
besar. Tamadun Melayu telah
melalui beberapa fasa
perkembangan sejarah iaitu
fasa pertama ialah fasa
kedatangan dan
pertapakan masyarakat yang
dikenali sebagai Melayu. Fasa
yang kedua ialah fasa orang
Melayu menerima pengaruh
Hindu – Buddha dalam agama
dan kebudayaan. Seterusnya
fasa orang Melayu menerima
Islam. Fasa seterusnya ialah
fasa penjajahan dan akhirnya
fasa kewujudan negara
merdeka.
Kedatangan dan
perkembangan Islam telah
memberikan impak yang
cukup
besar kepada alam Melayu
sehingga mengubah
masyarakatnya menjadi
bertamadun.
Perubahan ini layak disebut
sebagai ‘Melayu Baru’
melibatkan perubahan
dalaman dan
rupa bentuk luaran.
Perubahan ini boleh
diistilahkan sebagai
perubahan jiwa dan rupa
masyarakat Melayu.
Perubahan jiwa ini berpunca
daripada perubahan dalaman,
iaitu daripada
kepercayaan animism, hindu –
Buddha, dan yang bersifat
khayalan kepada kepercayaan
akidah tauhid terhadap
Tuhan yang selaras dengan
akal rasional dan dalil
nyata.
Perubahan dalaman yang
tunduk kepada ajaran Tuhan
ini memanifestasikan rupa
bentuk
luaran, iaitu kepada ajaran
Islam. Umpamanya, dari
segi makan makanan yang
tidak
menitik beratkan soal halal
dan haram sewaktu
pengaruh animisme kepada
makan
makanan yang halal dan
disebut nama Allahsetelah
datangnya Islam. Begitulah
juga
perubahan dalaman telah
memberikan rupa luaran
kepada masyarakat Melayu
dalam
aspek ekonomi, politik, social,
dan lain – lain.
Mengikut kajian, Islam mulai
mencapai kuasa politik dan
penduduk beramai –
ramai memeluk agama
Islamppada kurun ke – 13
masehi. Melaka pada ketika itu
ketika
itu ialah pusat perdagangan
yang terpenting di Asia
Tenggara juga tidak sunyi
daripada
dikunjungi oleh pedagang dari
negara Islam khususnya
pedagang Arab. Catatan
sejarah
membuktikan bahawa dalam
masa yang singkat sahaja
kerajaan Melayu dan Jawa-
Hindu
di seluruh alam Melayu jatuh
satu persatu dan diganti oleh
kerajaan Islam. Amalan dan
fahaman agama sebelumnya
dikikis daripada pemikiran
dan tingkah laku
masyarakat
Melayu untuk diganti
dengan keimanan dan
kesucian Islam. Masyarakat
Melayu
seterusnya membentuk
peribadinya sendiri
malahan, corak kebudayaan
dan hasil
kesusasteraan juga dibersihkan
daripada kesan jahiliyah,
animisme, Hindu, dan Buddha.
Pengaruh agama baru ini boleh
dilihat dakam semua aspek
kehidupan umat Melayu, sama
ada dari segi sosial, politik,
ekonomi, kabudayaan dan
kesenian.
2.1 ASPEK SOSIAL
Sistem sosial Islam
mengadungi peraturan dan
nilai-nilai murni yang
lengkap dan sesuai untuk
semua orang pada bila – bila
masa. Pengaruh sosial Islam
telah mengikis pengaruh sosial
Hindu. Namun, semangat
daripada ajaran Hindu itu
masih ada kesan dan
pengaruhnya. Islam
menganjurkan hubungan
kekeluargaan yang
harmoni dan nilai persamaan
taraf sesama manusia.
Selepas kedatangan pengaruh
tamadun Islam, masyarakat
Melayu yang dahulunya
mengamalkan sistem kasta
berdasarkan ajaran Hindu
telah menghapuskan sistem
tersebut dan menolak
perhambaan sesame
manusia. Islam mengajar
manusia menghayati hidup
secara
sama rata dan adil.
Walaupun Islam telah
bertapak di alam Melayu,
tetapi masyarakat
Melayu tetap mengamalkan
adat resam nenek moyang
tetapi masih berada dalam
landasan Islam. Beberapa
upacara rites de passage
gabungan unsur agama dan
adat
diadakan hamper setiap
tahap dalam kitaran hidup.
Malahan, sebelum seseorang
dilahirkan lagi, pelbagai
pantang larang diikuti. Ibu
yang mengandung malah
bapa
pun, dikehendaki supaya
tidak melakukan sebarang
perbuatan keji dan buruk.
Dengan berbuat
demikian,dibimbangi anak
yang bakal dilahirkan sedikit
sebanyak
akan mewarisi perangai buruk
kedua – dua ibu bapanya yang
dilakukan semasa ibu
mengandung. Semasa dalam
kandungan, ibu bapa
disarankan melakukan
perkara –
perkara yang baik termasuk
tidak meninggalakan suruhan
agama. Sebaik sahaja bayi
dilahirkan, bapa atau datuk
akan mengazankan jika
bayi tersebut lelaki atau
mengiqamahkan jika bayi
tersebut perempuan. Amalan
ini bertujuan untuk
memperdengarkan buat
pertama kali kepada bayi
seruan azan dan kalimah
syahadah
serta meniupkan roh dan
semangat Islam kepada bayi
tersebut.
Selain itu, beberapa upacara
yang diamalkan oleh
masyarakat Melayu
memperlihatkan pengaruh
tamadun Islam khasnya
amalan yang melibatkan
peringkat
kelahiran hingga remaja.
Antara upacara tersebut
ialah acara mencukur
rambut,
menjejak tanah, berendoi,
membelah mulut, berkhatan,
dan berkahatam al – Quran,
marhaban, berzanji, dan
membaca doa selamat. Hampir
semua acara yang disebut
diatas disertakan dengan
amalan yang
memperlihatkan gabungan
unsur adat dan
Islam. Jelaslah disini bahawa
Islam datang di alam melayu
bukan sebagai penghapus
tetapi memperbaiki elemen
dimensi baharu kerana islam
tidak membatasi adat selagi
tidak bercanggah dengan
syriat.
2.2 ASPEK EKONOMI
Masyarakat melayu di
Nusantara kebanyakannya
terdiri daripada
petani dan nelayan.
Pekerjaan adalah bercucuk
tanam dan mencari rezeki
di laut.
Menurut Zuhaimy Ismail,
ekonomi umat Islam di
Tanah Melayu sejak
dahulu
tertumpu dalam bidang
pertanian dan perdagangan.
Ini terbukti dengan
kemajuan
sesuatu kawasan penduduk
Melayu adalah berteraskan
perdagangan dan aktiviti ini
terus dimajukan setelah
kedatangan Islam. Salah satu
cara Islam berkembang adalah
melalui perdagangan kerana
umat islam yang datang ke
tanah melayu adalah terdiri
daripada padagang. Oleh
itu, perdagangan dan
perniagaan dalam kalangan
masyarakat melayu bukanlah
sesuatu yang asing.
Beberapa aspek perubahan
yang dibawa oleh Islam di
alam melayu
ialah baitulmal dibentuk
sebagai badan menguruskan
kewangan negara.
Terbentuknya satu sistem
kewangan di bawah
pentadbiran yang
dinamakan
Baitulmal. Badan ini telah
menjadi pusat kewangan bagi
orang – orang Islam. Semua
hasil kutipan sama ada dalam
bentuk cukai atau sebagainya
disimpan di Baitulmal.
Selain itu, islam juga
menggalakkan umatnya hidup
saling membantu
bagi mengelakkan
kemelaratan hidup. Islam
juga memerintahkan umatnya
supaya
membayar zakat,
menggalakkan sedekah, wakaf
dan sebagainya. Semua ini
bertujuan
untuk menggalakkan orang
islam saling menbantu antara
satu sama lain. Cara ini
akhirnya akan mewujudkan
semangat persaudaraan yang
lebih erat di kalangan orang
Islam.
2.3 ASPEK POLITIK DAN
PEMERINTAHAN
Kedatangan Islam telah
memberi perubahan terhadap
sistem politik.
Contohnya, agama Islam
telah diisytiharkan sebagai
agama rasmi di Melaka.
Sehubungan itu, beberapa
institusi Islam didirikan
bagi membantu
mengukuhkan
sistem pentadbiran berasaskan
Islam. Antara institusi yang
didirikan adalah Jabatan
Agama Islam dan Syariah.
Selain itu kitab Undang-
undang Laut dan Hukum
Kanun
Melaka dihasilkan untuk
panduan masyarakat. Beberapa
jawatan seperti kadi, imam
dan sebagainya diwujudkan
bagi melaksanakan peraturan-
peraturan yang ditetapkan.
Setelah Islam datang dan
tersebar di seluruh Nusantara,
sistem politik
dan pentadbiran masyarakat
Melayu telah berubah dan
dipadankan dengan ajaran
Islam. Gelaran raja bertukar
kepada sultan dan disamakan
dengan khalifah seperti
yang diperkenalkan dalam
sistem politik Islam.
Dengan kedatangan Islam
juga,
terdapat suatu unsur kekuasaan
rakyat dalam menentukan
penubuhan sistem beraja.
Rakyat boleh mengubah
perjanjian jika syarat-syarat
dilanggar oleh raja. Keadaan
ini
bertentangan dengan asas
penubuhan yang disarankan
oleh Tajus-Salatin dan
Bustanus Salatin yang
menekankan fardhu bagi
penubuhan sistem beraja
sebagai
kurniaan Tuhan kepada
manusia dan merupakan suatu
pekerjaan yang hanya dapat
ditanggung oleh orang yang
terpilih sebagai pewaris
kedudukan khalifah.
Konsep dewaraja bertukar
kepada konsep sultan. Ia
merupakan suatu
gelaran kepada orang yang
diamanahkan mentadbir
sesebuah negeri dan pada masa
yang sarna berperanan sebagai
khalifah Allah SWT di bumi.
Kepatuhan dan ketaatan
pada sultan adalah kepatuhan
yang bersyarat, bukan
kepatuhan mutlak seperti
konsep
dewaraja.
Dari segi pentadbiran, kerajaan
Melayu Melaka ditadbir oleh
seorang
sultan yang mempunyai kuasa
penuh dalam urusan
pentadbiran negara. Sultan
juga
berperanan sebagai ketua
dalam agama Islam dan
ketua negara. Sultan juga
bertanggungjawab
mempastikan pentadbiran
dapat dijalankan dengan
baik dan
berkesan. Buktinya, di zaman
pemerintahan Melayu Melaka,
kerajaan amat maju dan
stabil. Antara langkahlangkah
yang diambil untuk
menjadikan Melaka makmur,
aman
dan stabil termasuklah
melantik Penghulu
Bendahara bagi memastikan
kelicinan
perbelanjaan negara,
pengutipan cukai berjadual,
perbelanjaan juga perlu
berhemah.
Selain itu, Sultan juga
melantik bendahara menjadi
penasihat utama kepada sultan.
Seterusnya melantik
Temenggung sebagai Ketua
Pasukan Keselamatan.
Melantik
Laksamana sebagai Ketua
Angkatan Tentera. Melantik
para pembesar membantu
sultan dalam pentadbiran
dan yang terakhir melantik
Syahbandar menguruskan
pentadbiran pelabuhan dan
perdagangan asing.
Menurut sejarah, Kerajaan
Melaka telah menyediakan
tapak yang
subur bagi perkembangan
Islam di Tanah Melayu. Bukti-
bukti sejarah menjelaskan
bahawa Islam bertapak di
Tanah Melayu seawal kurun
ke-9M dan selewat-Iewatnya
pada kurun ke-15M. Islam
telah bertapak di Kelantan,
Terengganu dan Kedah
sebelum terbentuknya
Kerajaan Melaka. Keagungan
Melaka mula terserlah apabila
ia
mengamalkan dasar luar yang
pragmatik iaitu dasar berbaik-
baik dengan kuasa besar
asing pada ketika itu
seperti Siam, Majapahit
dan China. Dasar ini
mampu
menstabilkan politik Melaka
serta memberi peluang kepada
perkembangan ekonomi
dan pentadbirannya.
2.4 ASPEK BAHASA DAN
KESUSATERAAN
Bahasa Melayu telah
menerima pengaruh ajaran
Islam bermula abad
ke-14 Masihi dan berkembang
sehingga akhir abad ke-18
Masihi. Pada awal abad ke-
14 kedudukan agama Islam
semakin teguh dan
penyebarannya semakin
meluas di
Asia Tenggara. Bukti
keteguhan kedudukan agama
Islam di daerah ini dapat
dilihat
daripada kewujudan
penggunaan tulisan Jawi
oleh orang-orang Melayu
ketika itu.
Pada era kerajaan Melayu
Melaka (1400-1511M)
misalnya, bahasa Melayu
menjadi
bahasa lingua franca bagi
lapan puluh empat bahasa
yang dituturkan oleh
masyarakat
Melaka ketika itu. Tahap
perkembangan bahasa
Melayu daripada bahasa
Melayu
klasik kepada bahasa yang
mempunyai nilai peradaban
yang tinggi berlaku pada dua
zaman iaitu zaman peralihan
(abad ke-19M) dan zaman
moden (abad ke-20M).
Tulisan Arab mulai
diperkenalkan setelah
kedatangan Islam. Dari segi
bahasa perubahan besar
berlaku apabila masyarakat
Melayu menyesuaikan
perkataan
Arab kepada bahasa
Melayu. Perubahan ini
dipermudahkan setelah
tulisan Arab
diubahsuai dan dikenali
sebagai tulisan Jawi.
Melalui sistem tulisan ini
bahasa
Melayu dapat memainkan
peranan lebih penting
apabila digunakan untuk
menulis
kitab-kitab agama, hikayat-
hikayat, undang-undang dan
pentadbiran.
Bahasa Melayu telah dipilih
sebagai bahasa pengantar
persuratan dan
juga sebagai alat penyebaran
dan penyampaian agama Islam
di seluruh Alam Melayu.
Tulisan jawi telah
digunakan oleh bahasa
Melayu semasa permulaan
kedatangan
Islam. Antara faktor yang
menjadikan bahasa Melayu
sebagai bahasa pengantar
penyebaran, penyampaian
persuratan Islam di Alam
Melayu ialah sifat dalaman
bahasa Melayu dan juga
peranan yang dimainkan oleh
wilayah dan daerah Melayu di
Sumatera dan di
Semenanjung Tanah Melayu
dalam penyebaran agama
Islam ke
seluruh kepulauan Melayu.
Penggunaan bahasa Melayu
sebagai bahasa pengantar
agama Islam telah
menaikkan taraf, kecekapan
dan kewibawaannya. Antara
sumbangan terbesar Islam
kepada masyarakat di Alam
Melayu adalah pengaruhnya
terhadap perkembangan
bahasa Melayu. Sebagai
bahasa komunikasi di
Tanah
Melayu, bahasa Melayu
merupakan aspek terawal
menerima pengaruh Islam.
Pemindahan ilmu berupa
ajaran Islam daripada al-Quran
dan al-Hadith yang kedua-
duanya dalam bahasa Arab
berlaku dalam gerakan
dakwah secara langsung
yang
dijalankan oleh pendakwah-
pendakwah dari negara Arab,
India dan China.
Pemindahan ilmu dari
bahasa Arab ke dalam
bahasa Melayu telah
menyebabkan berlakunya
perkembangan keilmuan
yang pesat di Alam
Melayu.
Kedatangan Islam
mengangkat martabat
bahasa Melayu ke arah
mengungkapkan
sesuatu yang bersifat ilmiah
dan saintifik sehingga
mencapai taraf lingua franca
yang
digunakan secara meluas di
Alam Melayu. Terdapat
penggunaan kata dari bahasa
Arab yang dipinjam dan
digunapakai dalam bahasa
Melayu.
Kedatangan agama Islam juga
telah membawa perubahan
yang besar
terhadap warisan
kesusasteraan Melayu.
Banyak hasil kesusasteraan
Melayu ditulis
seperti Hikayat Nabi
Muhammad SAW, Hikayat
Para Nabi dan Rasul, Hikayat
Para
Sahabat, Hikayat Para
Pahlawan Islam dan Hikayat
Ahli-ahli Sufi dan Orang-
orang
Yang Salih. Manakala puisi
terkenal yang dipengaruhi oleh
sastera Islam contohnya
ialah Syair Perahu, Syair
Burung Pingai oleh Hamzah
Fansuri dan Syair Makrifat
oleh Abdul Rauf Fansuri.
Melalui tulisan jawi,
agarna Islam telah dapat
diperkembangkan.
Bahasa dan kesusasteraan
Melayu juga berkembang
melalui tulisan jawi. Dalam
pada
itu bahasa Melayu itu telah
diperkayakan dengan kata-
kata pinjaman serta istilah
daripada bahasa Arab.
Perkembangan ini dapat dilihat
bukan sahaja dalarn kitab serta
karya sastera semasa pada
zaman selepas itu, malah
buku-buku Sejarah juga
mempunyai tajuk asal dalam
bahasa Arab seperti Sulalatus
Salatin, Tuhfat al-Nafis,
Bustanus-Salatin dan lain-lain
lagi.
Kedatangan Islam ke Alam
Melayu selain membawa
perubahan dari
sudut akidah, ia juga
membawa perubahan dari
sudut kesusasteraan.
Kesusasteraan
Melayu bukan sahaja
mengalami perubahan dari
aspek pendokumentasian,
malah
turut mengalami perubahan
dari aspek tema, bentuk, genre
malah matlamat sastera
itu sendiri. Para sasterawan
menghasilkan karya-karya
yang sangat luas bidangnya
bukan sahaja bercorak fiksyen,
tetapi turut meliputi cabang-
cabang ilmu fekah, ilmu
tasawwur, ilmu kalam,
falsafah dan sebagainya.
Pelbagai hasil kesusasteraan
telah
dipengaruhi oleh ajaran Islam
yang bertemakan sejarah
Islam atau ajaran Islam itu
sendiri. Antara contoh sastera
prasa ialah Hikayat Nur
Muhammad, Hikayat Bulan
Berbelah, Hikayat Nabi
Bercukur dan Hikayat Nabi
Mikraj.
3.0 KESIMPULAN
Islam memberi pengaruh yang
besar kepada masyarakat dan
tamadun Melayu.
Proses penyerapan Islam
ini berlaku secara
berperingkat-peringkat di
kalangan
masyarakat Melayu yang
bermula daripada golongan
istana, pembesar
sehinggalah
kepada rakyat biasa. Proses
Islamisasi ini menjadikan
masyarakat Melayu akhirnya
dapat
menerima ajaran Islam
dengan baik. Ini kerana
keistimewaan ajaran Islam
yang
sederhana dan tiada paksaan.
Kedatangan Islam bukan
sahaja mengubah pegangan
hidup masyarakat
Melayu, malah telah
membentuk cara hidup
baru dalam amalan seharian
masyarakat.
Amalanamalan Islam yang
berunsur tahyul dan
khurafat telah ditinggalkan
secara
beransuransur oleh masyarakat
Melayu. Masyarakat Melayu
juga telah berubah daripada
masyarakat yang buta
huruf kepada masyarakat
yang mengamalkan tradisi
keilmuan.
Contohnya galakan daripada
golongan pemerintah telah
menjadikan Melaka suatu
ketika
dulu sebagai pusat
pembudayaan ilmu.
Dengan berlakunya
penyebaran agama Islam
ini agama Islam dijadikan
sebagai teras dalam
pembinaan tradisi budaya
Melayu. Orang-orang
Melayu yang
menganut agama Islam
menyedari dan memahami
nilai-nilai yang telah
ditetapkan oleh
Islam dan berusaha
menyesuaikan warisan tradisi
budaya dan kehendak-
kehendak Islam.
Mereka menekankan usaha
memupuk nilai-nilai Islam
sebagaimana yang
dikehendaki
dari satu generasi kepada
generasi seterusnya. Malah,
institusi-institusi sosial dan
agama
dalam masyarakat
memainkan peranan penting
dalam usaha memupuk dan
mempertahankan nilai-nilai
sosial dan agama yang mereka
bina.
BIBILIOGRAFI
Ahmad Faris ABD Jalal,
Tulisan Jawi, Sejarah, Seni
dan Warisan, Lembaga
Muzium Negeri Pahang, 2005
Chew Hong Peng, Bahasa
Melayu Titian Ilmu Jilid 2,
Jabatan Kebudayaan dan
Kesenian (Kementerian
Perpaduan Kebudayaan
Kesenian dan Warisan
Malaysia),
2008.
Ghazali Darusalam,
Sumbangan Sarjana dalam
Tamadun Islam, UTUSAN
PUBLICATION &
DISTRIBUTORS SDN BHD,
2001.
Mohd Fadzil bin Tajuid,
Salasiah bt Zainuddin,
Norashikin bt Khasim, Ruslan
bin
Abdull Raffar, Yahya bin
Abu Bakar, KAMUS
DEWAN EDISI KEEMPAT,
DEWAN BAHASA DAN
PUSTAKA, 2008.
Prof. Dr. H. Boedi Abdullah,
Peradaban Pemikiran
Ekonomi Islam, PUSTAKA
SETIA Bandung, 2010.
Zulkiflee Haron, Ramli
Awang, Mohd Nasir Ripin,
Siti Norlina Muhamad,
Farahwahida Mohd Yusof,
Tamadun Islam dan
Tamadun Asia, UTM
PRESS
UNIVERSITI TEKNOLOGI
MALAYSIA, 2011