‫به نام خدا‬

‫پژوهشکده فناوری اطالعات‬

‫طراحی مدل زیستبوم توسعه‬

‫جویشگر بومی‬

‫پروژه‪ :‬مدیریت طرح جویشگر‬

‫کد پروژه‪۰۹۱۰۳۹۱۹۹ :‬‬

‫علیرضا یاری‬ ‫مجری‪:‬‬

‫تهیهکننده‪ :‬تیم راهبرد و کسب وکار طرح جویشگر‪-‬‬

‫ماندانا فرزانه‪ ،‬علی شریفی‪ ،‬عرفان سبزه پرور‪ ،‬پریسا قادری‬

‫‪SE-PMG-MGT-STB-۹۳-v۱.۹‬‬ ‫کد گزارش‬

‫‪۰9/۹0/۱۹‬‬ ‫تاریخ ارائه‪:‬‬

‫نسخه‪/‬وضعیت‪ :‬نهایی‬
‫‪2‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫در راستای تحقق ماموریت پژوهشگاه ارتباطات و فناوری در فراهم سازی سکویی برای ارتقاء دانش‪ ،‬انتقال فناوری و بومیسازی‬
‫محصوالت و خدمات حوزه فاوا و با هدف جلب مشارکت عالقهمندان در توسعه و بهره مندی از دستاوردهای پژوهشگاه ارتباطات‬
‫و فناوری اطالعات‪ ،‬آزاد رسانی این دستاوردها در زمره برنامه های اولویت دار پژوهشگاه به شمار می آید‪ .‬به همین منظور مستند‬
‫حاضر تحت مجوز بین المللی ‪ CC-BY-SA-NC‬نسخه ‪ ،4‬در دسترس عموم قرار گرفته است‪ .‬شایان ذکراست تحت این مجوز‪،‬‬
‫ضمن حفظ مالکیت فکری این مستند برای پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطالعات‪ ،‬بازانتشار و بکارگیری آن صرفاً برای موارد‬
‫تحقیقاتی و با ذکر نام پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطالعات بالمانع است‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫شناسنامه گزارش‬
‫شماره نسخه‪2:‬‬ ‫عنوان‪ :‬طراحی مدل زیست بوم توسعه جویشگر بومی‬
‫نوع گزارش‪:‬‬ ‫‪SE-PMG-MGT-STB-۹2-v۱.۹‬‬ ‫کد‬
‫تاریخ ارائه گزارش‪0030/20/02 :‬‬
‫مطالعاتی‬
‫نوع پروژه‪ :‬راهبردی‪ /‬کاربردی‬ ‫نام پروژه‪ :‬مدیریت طرح جویشگر‬
‫تاریخ پایان‪39/00/02 :‬‬ ‫تاریخ شروع‪30/00/02:‬‬
‫نام گروه‪ :‬ایوب محمدیان‬
‫شماره و تاریخ قرارداد‪:‬‬ ‫کد پروژه‪3000200 :‬‬
‫ناظر‪ /‬ناظرین‪ :‬کامبیز یدیع‪ ،‬روح اهلل رحمانی‪،‬‬ ‫مجری‪ :‬علیرضا یاری‬
‫امین شکری پور‬
‫تهیه کننده‪ /‬تهیه کنندگان‪ :‬ماندانا فرزانه‪ ،‬علی شریفی‪ ،‬عرفان سبزه پرور‪ ،‬پریسا قادری‬
‫مشاور طرح‪ :‬ایوب محمدیان‬
‫نام و نشانی مجری‪ :‬تهران‪ ،‬انتهای خیابان کارگر شمالی‪ ،‬پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطالعات (مرکز تحقیقات مخابرات‬
‫ایران)_کد پستی‪ _0403300440 :‬تلفن‪2220022-02 :‬‬
‫نام و نشانی حمایت کننده‪ :‬تهران‪ ،‬انتهای خیابان کارگر شمالی‪ ،‬پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطالعات (مرکز تحقیقات‬
‫مخابرات ایران)‪ ،‬کد پستی‪ ،0403300440 :‬تلفن‪2220022-02 :‬‬
‫مالحظات‪:‬‬
‫چکیده‪:‬‬
‫زیستبوم کسبوکار فرصتها و چالشهای تازهای را فراروی توسعه محصولها و خدمات بازار قرار میدهد‪ .‬جویشگر بومی‬
‫همانند سایر بخشهای صنعت میتواند از فرصتهای پیشروی که مبتنی بر این پدیده است‪ ،‬بهرهبرداری نمایند‪ .‬بر این مبنا‪،‬‬
‫فراهمآورندگان خدمات جویش با شناسایی قابلیتها و توانمندیهایی که زیستبوم کسبوکار فراهم میآورد‪ ،‬میتواند از آنها‬
‫در جهت دستیاب ی اهداف راهبردی خود استفاده نمایند‪ .‬برای این منظور الزم است تا این پدیده مورد بررسی قرار گرفته و‬
‫افقها و تصویری از امکاناتی که می تواند برای جویشگر بومی فراهم نماید شناسایی گردد‪ .‬نتیجه این کار تبیین ابعاد مختلف‬
‫پدیده زیستبوم کسبوکار است که میتواند در توسعه صنعت جویش مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬
‫در این پژوهش با هدف شناخت زیست بوم کسبوکار جویشگر بومی‪ ،‬در ابتدا ادبیات و مفهوم زیستبوم کسبوکار معرفی‬
‫میشود‪ .‬به منظور شناسایی مالحظات توسعه زیستبوم کسبوکار جویشگر بومی‪ ،‬مراحل چرخه عمر شامل طراحی و ساخت‬
‫زیستبوم‪ ،‬بازیگران کلیدی و ذینفعان زیستبوم کسبوکار و نقش هر یک از آنها بررسی میشوند‪ .‬این شناخت‪ ،‬اصول و‬
‫ویژگیهای مراحل مختلف طراحی و رشد زیستبوم و همچنین اقداماتی که باید در مرحله انجام شود و نتایج حاصل را تشریح‬
‫مینماید‪ .‬خروجی نهایی پژوهش طراحی شبکه ارزش زیستبوم است که بر پایه اطالعات نگاشت ذینفعان‪/‬بازیگران با خدمات‬
‫مورد نیاز در مراحل مختلف توسعه طرح جویشگر بومی‪ ،‬ارتباطات میان بازیگران و نقشها آنها در ایجاد جریانهای ارزش‬
‫زیست بوم را توصیف میکند‪.‬‬
‫کلمات کلیدی‪ :‬زیستبوم کسبوکار‪ ،‬چرخه عمر زیست بوم‪ ،‬نگاشت ذینفعان‪ ،‬شبکه ارزش‪ ،‬جریان ارزش‬
‫زبان گزارش‪ :‬فارسی‬ ‫وضعیت گزارش‪:‬نهایی‬
‫تعداد صفحات‪:‬‬ ‫وضعیت دسترسی‪ :‬داخلی‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪9‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫چکیده‬
‫زیستبوم کسبوکار فرصتها و چالشهای تازهای را فراروی توسعه محصولها و خدمات بازار قرار میدهد‪.‬‬
‫جویشگر بومی همانند سایر بخشهای صنعت میتواند از فرصتهای پیشروی که مبتنی بر این پدیده است‪،‬‬
‫بهرهبرداری نمایند‪ .‬بر این مبنا‪ ،‬فراهمآورندگان خدمات جویش با شناسایی قابلیتها و توانمندیهایی که‬
‫زیستبوم کسبوکار فراهم میآورد‪ ،‬میتواند از آنها در جهت دستیابی اهداف راهبردی خود استفاده نمایند‪.‬‬
‫برای این منظور الزم است تا این پدیده مورد بررسی قرار گرفته و افقها و تصویری از امکاناتی که میتواند‬
‫برای جویشگر بومی فراهم نماید شناسایی گردد‪ .‬نتیجه این کار تبیین ابعاد مختلف پدیده زیستبوم کسبوکار‬
‫است که میتواند در توسعه صنعت جویش مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬
‫در این پژوهش با هدف شناخت زیست بوم کسبوکار جویشگر بومی‪ ،‬در ابتدا ادبیات و مفهوم زیستبوم‬
‫کسبوکار معرفی میشود‪ .‬به منظور شناسایی مالحظات توسعه زیستبوم کسبوکار جویشگر بومی‪ ،‬مراحل‬
‫چرخه عمر شامل طراحی و ساخت زیستبوم‪ ،‬بازیگران کلیدی و ذینفعان زیستبوم کسبوکار و نقش هر‬
‫یک از آنها بررسی میشوند‪ .‬این شناخت‪ ،‬اصول و ویژگیهای مراحل مختلف طراحی و رشد زیستبوم و‬
‫همچنین اقداماتی که باید در مرحله انجام شود و نتایج حاصل را تشریح مینماید‪ .‬خروجی نهایی پژوهش‬
‫طراحی شبکه ارزش زیستبوم است که بر پایه اطالعات نگاشت ذینفعان‪/‬بازیگران با خدمات مورد نیاز در‬
‫مراحل مختلف توسعه طرح جویشگر بومی‪ ،‬ارتباطات میان بازیگران و نقشها آنها در ایجاد جریانهای ارزش‬
‫زیست بوم را توصیف میکند‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪5‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫اطالعات مرتبط‬

‫مستندات مرتبط‬
‫نام مستند‬ ‫نوع مستند‬ ‫شماره مستند‬

‫تغییرات اعمالشده در نسخههای پیشین‬

‫تغییرات اعمال شده‬ ‫تاریخ‬ ‫شماره نسخه‬

‫تأییدکنندگان‬
‫مالحظات‬ ‫امضاء‬ ‫تاریخ‬ ‫نام و نام خانوادگی‬

‫دکتر یاری‬ ‫مجری پروژه‬

‫ماندانا فرزانه‪ ،‬علی شریفی‪ ،‬عرفان‬ ‫تهیه کننده‪/‬‬

‫سبزه پرور‪ ،‬پریسا قادری‬ ‫تهیه کنندگان‬

‫کامبیز یدیع‪ ،‬روح اهلل رحمانی‪ ،‬امین‬

‫ناظر پروژه‬
‫شکری پور‬

‫مدیر گروه‬

‫مسئول مستندات‬
‫پژوهشکده‬

‫رئیس پژوهشکده‪/‬‬
‫معاون پژوهشی‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪0‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫تقدیر و تشکر‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪7‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫سرفصل مطالب‬

‫‪۱۱‬‬ ‫‪ .۱‬مقدمه‬

‫‪۱۳‬‬ ‫‪ .0‬مرور ادبیات زیستبوم کسبوکار‬

‫‪00‬‬ ‫مفهوم زیستبوم کسبوکار‬ ‫‪-0-0‬‬
‫‪04‬‬ ‫عوامل موثر بر زیستبوم‬ ‫‪-0-0‬‬
‫‪02‬‬ ‫ویژگیهای زیستبوم کسبوکار‬ ‫‪-0-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫زیست بوم و حاکمیت‬ ‫‪-4-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫روابط میان زیستبومها‬ ‫‪-0-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪ -9-0‬نمونه زیستبوم در دنیای واقعی‬
‫‪04‬‬ ‫منابع ایجاد ارزش درون زیست بوم‬ ‫‪-4-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫راهبردهای زیستبوم‬ ‫‪-2-0‬‬
‫‪09‬‬ ‫رویکردهای مدیریت زیستبوم‬ ‫‪-3-0‬‬
‫‪02‬‬ ‫مدلهای کسبوکار در زیستبومهای نوظهور‬ ‫‪-02-0‬‬
‫‪02‬‬ ‫مدل کاهش هزینه‬ ‫‪-0-02-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫مدل افزایش ارزش ادراک شده از محصول‬ ‫‪-0-02-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫مدل یکپارچهکننده ‪ /‬واسطه‬ ‫‪-0-02-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫مدل تامینکنندگان فناوری‬ ‫‪-4-02-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫مدل ارائهدهنده خدمات‬ ‫‪-0-02-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫مدل ارائهدهندگان زیرساخت‬ ‫‪-9-02-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫خالصه و نتیجهگیری مطالب‬ ‫‪-00-0‬‬
‫‪۳9‬‬ ‫‪ .۳‬نحلیل ذینفعان و شناسایی بازیگران زیستبوم کسبوکار‬
‫‪04‬‬ ‫بازیگران مطرح در تئوری ذینفعان‬ ‫‪-0-0‬‬
‫‪09‬‬ ‫مدل شناسایی و تعیین موقعیت ذینفعان‬ ‫‪-0-0-0‬‬
‫‪09‬‬ ‫مدل بهینه تعیین مکان ذینفعان‬ ‫‪-0-0-0‬‬
‫‪04‬‬ ‫مدل ماتریس قدرت‪ /‬سطح منافع جانسن و چولس‬ ‫‪-0-0-0‬‬
‫‪04‬‬ ‫چارچوب اولویتبندی ذینفعان میشل و همکاران‬ ‫‪-4-0-0‬‬
‫‪03‬‬ ‫اولویتبندی ذینفعان از دیدگاه فریدمن و مایلز‬ ‫‪-0-0-0‬‬
‫‪42‬‬ ‫مدل بانک جهانی برای اولویتبندی ذینفعان‬ ‫‪-9-0-0‬‬
‫‪42‬‬ ‫مدل فریمن و ساویچ‬ ‫‪-4-0-0‬‬
‫‪40‬‬ ‫مدل اندرسون و همکاران‬ ‫‪-2-0-0‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪8‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫‪40‬‬ ‫مدل اولریچ‬ ‫‪-3-0-0‬‬

‫‪40‬‬ ‫مدل ملتون‬ ‫‪-02-0-0‬‬
‫‪40‬‬ ‫مدل کامی شمر‬ ‫‪-00-0-0‬‬
‫‪40‬‬ ‫مدل زیااورنا‬ ‫‪-00-0-0‬‬
‫‪40‬‬ ‫مدل هیکیال و کویوانیمی‬ ‫‪-00-0-0‬‬
‫‪40‬‬ ‫انتخاب معیار دستهبندی ذینفعان‬ ‫‪-0-0‬‬
‫‪49‬‬ ‫دستهبندی بازیگران در زیستبوم کسبوکار‬ ‫‪-0-0‬‬
‫‪02‬‬ ‫دستهبندی ذینفعان طرح جویشگر‬ ‫‪-4-0‬‬
‫‪00‬‬ ‫نگاشت ذینفعان طرح جویشگر‬ ‫‪-0-0‬‬
‫‪04‬‬ ‫راهبردهای کلی مدیریت ذینفعان طرح جویشگر‬ ‫‪-9-0‬‬
‫‪5۰‬‬ ‫‪ .9‬طراحی و ساخت زیستبوم‬
‫‪90‬‬ ‫مراحل چرخه عمر زیستبوم کسبوکار‬ ‫‪-0-4‬‬
‫‪90‬‬ ‫ارزیابی سالمت زیست بوم‬ ‫‪0-4‬‬
‫‪94‬‬ ‫شاخص پایداری‬ ‫‪-0-0-4‬‬
‫‪92‬‬ ‫شاخص نرخ بقا‬ ‫‪-0-0-4‬‬
‫‪92‬‬ ‫شاخص تداوم ساختار زیستبوم‬ ‫‪-0-0-4‬‬
‫‪92‬‬ ‫شاخص قابلیت پیشبینی‬ ‫‪-4-0-4‬‬
‫‪93‬‬ ‫شاخص بالاستفادگی محدود‬ ‫‪-0-0-4‬‬
‫‪93‬‬ ‫شاخص استمرار‬ ‫‪-9-0-4‬‬
‫‪93‬‬ ‫شاخص بهرهوری‬ ‫‪-4-0-4‬‬
‫‪42‬‬ ‫شاخص خلق گوشهای‬ ‫‪-2-0-4‬‬
‫‪72‬‬ ‫‪ .5‬طراحی شبکه ارزش زیستبوم کسبوکار‬
‫‪40‬‬ ‫روشهای طراحی و بازنمایی جریان ارزش‬ ‫‪-0-0‬‬
‫‪44‬‬ ‫نگاشت جریان ارزش جویشگر بومی‬ ‫‪-0-0‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪ .0‬نتیجهگیری‬

‫‪87‬‬ ‫‪ .7‬مراجع‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۰‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫فهرست اشکال‬

‫شکل ‪ 0‬روششناسی طراحی شبکه ارزش زیستبوم جویشگر بومی ‪00 ..........................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .0‬انواع روابط میان زیستبومها ‪00 ................................................................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .0‬فرایند خلق ارزش زیستبوم ‪00 .................................................................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .4‬معماری زیستبوم کسب وکار ‪03 ................................................................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .0‬حضور بازیگران فعال در زیستبومهای کسبوکار ‪09 ............................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .9‬نگاشت ذینفعان‪ ،‬ماتریس قدرت‪/‬سطح منافع ‪04 ...................................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .4‬دسته بندی ذینفعان از دیدگاه میشل ‪02 ................................................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .2‬ارتباط بین سازمانها و ذینفعان از دیدگاه فریدمن و مایلز ‪03 ..........................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .3‬معیارهای تقسیمبندی ذینفعان جویشگر بومی‪40 ................................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .02‬دستهبندی بازیگران زیستبوم جویشگر با توجه به معیارهای مدل میشل‪00 ............................................................................‬‬
‫شکل ‪ .00‬نگاشت بازیگران و ذینفعان مرتبط در طرح جویشگر بومی ‪00 .......................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .00‬معماری زیستبوم بر اساس مدل ‪92 ...................................................................................................................................... BEAM‬‬
‫شکل ‪ .00‬دینامزیم طراحی مدل کسب وکار زیست بوم ‪90 ...............................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .04‬فازهای چرخه عمر زیستبوم کسبوکار جویشگر به همراه ویژگیهای کلیدی هر فاز ‪90 ............................................................‬‬
‫شکل ‪ .00‬نحوه تکامل زیستبوم کسبوکار بر اساس سازمانهای فعال در هر فاز ‪94 .......................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .09‬طراحی جریان ارزش زیستبوم‪40 ...........................................................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .04‬نگاشت جریان ارزش زیستبوم ‪40 ...........................................................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .02‬کنش ها و جریان های ارزش نوعی میان بازیگران زیست بوم ‪49 ..................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .03‬احزای نگاشت جریان ارزش زیستبوم ‪20 ..............................................................................................................................................‬‬
‫شکل ‪ .02‬نمونه شبکه ارزش پیشنهادی برای زیست بوم جویشگر بومی ‪20 ...............................................................................................‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۱۹‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫فهرست جداول‬

‫جدول ‪ 0‬مرور مطالعات مرتبط با زیستبوم کسبوکار‪09 ...................................................................................................................................‬‬

‫جدول ‪ .0‬زیستبوم مبتنی بر اجرا ‪04 ......................................................................................................................................................................‬‬
‫جدول ‪ .0‬زیستبوم مبتنی بر تبلیغات ‪04 ...............................................................................................................................................................‬‬
‫جدول ‪ .4‬زیستبوم مبتنی بر هماهنگی ‪02 ............................................................................................................................................................‬‬
‫جدول ‪ .0‬انواع ذی نفعان مطرح شده در ادبیات موضوع ‪40 .............................................................................................................................‬‬
‫جدول ‪ 9‬معیارهای طبقهبندی ذینفعان ‪44 ...........................................................................................................................................................‬‬
‫جدول ‪ 4‬انواع بازیگران مطرح شده در ادبیات ‪42 ................................................................................................................................................‬‬
‫جدول ‪ 2‬ویژگیهای کلیدی بازیگران زیستبوم کسبوکار ‪02 ..............................................................................................................................‬‬
‫جدول ‪ .3‬نگاشت بازیگران زیستبوم کسبوکار و ذینفعان تئوری ذینفعان ‪00 .............................................................................................‬‬
‫جدول ‪ .02‬طبقه بندی بازیگران زیستبوم بر اساس معیارهای تقسیمبندی ذی نفعان‪00 .......................................................................‬‬
‫جدول ‪ .00‬منافع بازیگران مختلف زیستبوم جویشگر ‪04 ..................................................................................................................................‬‬
‫جدول ‪ .00‬رویکردهای مدلسازی شبکههای ارزش و زیستبومهای کسبوکار ‪03 .......................................................................................‬‬
‫جدول ‪ .00‬فازهای طراحی زیستبوم کسبوکار‪90 ..............................................................................................................................................‬‬
‫جدول ‪ .04‬مولفههای اصلی ارزیابی سالمت زیستبوم به همراه زیرشاخصهای مرتبط با هر مولفه ‪99 .................................................‬‬
‫جدول ‪ .00‬قالب کلی ماتریس اثرگذاری‪-‬اثرپذیری میان بازیگران طرح جویشگر ‪42 ................................................................................‬‬
‫جدول ‪ .09‬نمونه جریان ارزش میان بازیگران طرح جویشگر بومی ‪43 ..........................................................................................................‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۱۱‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫مقدمه‬
‫تغییر سریع در فنآوریها‪ ،‬ظهور عصر ارتباطات‪ ،‬انفجار اطالعات و افزایش سطح جهانیشدن تاثیر به سزایی‬
‫در شرایط رقابت میان سازمانها داشته است‪ .‬در اقتصاد شبکهای‪ ،‬توان رقابتی یک سازمان نه تنها وابسته به‬
‫شایستگیهای داخلی خود است‪ ،‬بلکه به توانایی آن در تعامل با محیط خود نیز وابسته است‪ .‬عدم توانایی‬
‫سازمان در ایجاد و نگهداشت شایستگیهای خارجی خود‪ ،‬منجر به محدود شدن انعطافپذیری سازمان می‪-‬‬
‫شود‪ .‬ضعف موجود در مدلهای کسبوکار که سبب شد تا توجه محققان به مفهوم زیست بوم کسبوکار جلب‬
‫شود‪.‬‬

‫این نیاز شامل مدلهای مالی برای دنبالکردن بازارهای دیجیتال در حال ظهور‪ ،‬نیاز به برنامههایی برای‬
‫پاسخگویی به چالشهای مالی و عملیاتی و لزوم مدلهای عملیاتی که منجر به تقویت شبکههای همکاری و‬
‫نوآوری میشود‪ .‬زیست بوم کسبوکار طرح جویشگر با ایجاد فضایی که در آن کسبوکارهای مختلف به صورت‬
‫توامان به همکاری و رقابت میپردازند‪ ،‬سبب ایجاد همافزایی خدمات و فرایندهایی می شود که ورای فعالیت‬
‫تک تک سازمانها است و در نتیجه موجب رونق فضای کسبوکار میگردد‪ .‬بر این اساس زیست بوم طرح‬
‫جویشگر با حمایت از کسبوکارها برای بهبود سطح بلوغ آنها در فضای وب و ایجاد یک سکوی واحد‪ ،‬منجر‬
‫به هم افزایی میان کسبوکارها میشود که به سود کسبوکارها و جامعه خواهد بود‪.‬‬

‫بر اساس آنچه در متن برنامههای پنجم و ششم توسعه آمده است؛ مباحثی نظیر توسعه دولت الکترونیک‬
‫مبتنی بر بستر شبکه ملی اطالعات‪ ،‬تسلط و پایش هوشمند کرانههای ورودی و خروجی فضای مجازی‪ ،‬اولویت‬
‫دادن به فناوری اطالعات و کسب جایگاه برتر در منطقه در توسعه خدمات الکترونیک با بهکارگیری قابلیتها‬
‫و تواناییهای شبکه ملی اطالعات از اهمیت باالیی در توسعه ملی برخوردارند‪ .‬با مالحظه اهداف و برنامههای‬
‫فوق و توجه به روندهای موجود اجتماعی و اقتصادی نظیر افزایش تمایل خانوادههای ایرانی به استفاده از‬
‫خدمات ارتباطاتی و تبادل اطالعات در فضای مجازی‪ ،‬استفاده روزافزون افراد و کسب و کارها از جویشگرها به‬
‫عنوان منبع مهم کسب اطالعات و افزایش گرایش به استفاده از محتوا و خدمات فارسیزبان در رایافضا میتوان‬
‫اهمیت فراهمآوری خدمات جویش و ارتقا جویشگرهای هوشمند درمتن کسب و کارهای مختلف به عنوان‬
‫ابزار تسهیلگر و ارتباط مشتریان با خدمات و کسبوکار را مشاهده نمود‪.‬‬

‫ایجاد دسترسی با کیفیت‪ ،‬پایدار و امن به خدمات و محتوای بومی و فارسی در سطح کشور (و همچنین‬
‫منطقه و بینالملل) در هر زمان و هر مکان برای کلیه افراد و نیز ایجاد نظام مدیریت یکپارچه آن امری از‬
‫جمله اهداف توسعه جویشگر بومی هستند با توجه به اهمیت استفاده از جویشگر بومی در سطح کالن کشور‪،‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۱2‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫الزم است تا نسبت به طراحی مدلی نظاممند به منظور توسعه جویشگر بومی اقدام شود‪ .‬ایجاد مدلی جامع‬
‫برای طرح جویشگر بومی بایستی با هدف توسعه خدمات جویشگر و زیرساختهای مورد نیاز آن تدوین گردد‪.‬‬
‫شکل ‪ 0‬فرایند انجام این پژوهش به منظور طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی را نشان میدهد‪.‬‬

‫مرور ادبیات‬
‫زیست بوم کسب و کار‬

‫دسته بندی و نگاشت ذی‬

‫شناسایی و تحلیل ذی نفعان‬
‫نفعان و بازیگران در طرح‬
‫زیست بوم کسب وکار‬
‫جویشگر بومی‬

‫طراحی مدل توسعه‬ ‫تعیین مدل ارزیابی سالمت‬

‫زیست بوم کسب و کار‬ ‫زیست بوم‬

‫طراحی شبکه ارزش زیست‬

‫بوم جویشگر بومی‬

‫شکل ‪ ۱‬روششناسی طراحی شبکه ارزش زیستبوم جویشگر بومی‬

‫از میان انواع رویکردهایی که میتواند برای طراحی مدل توسعه جویشگر بومی مورد استفاده قرار بگیرد‪،‬‬
‫استفاده از مفاهیم مرتبط با زیستبوم کسبوکار میتواند منجر به تبیین دقیق انواع نقشها و ارتباطات میان‬
‫آنها شود‪ .‬در نتیجه در این پژوهش تالش شده است تا با مرور ادبیات زیستبوم کسبوکار‪ ،‬انواع ذینفعان و‬
‫بازیگران در طرح جویشگر بومی شناسایی گردد و سپس با تشریح اصول طراحی زیستبوم و جریان ارزش‬
‫میان بازیگران؛ نسبت به طراحی شبکه ارزش زیستبوم جویشگر بومی اقدام شود‪.‬‬

‫با توجه به رویکرد انتخابی برای طراحی مدل زیست بوم توسعه جویشگر بومی‪ ،‬در فصل دوم این گزارش به‬
‫مرور ادبیات زیست بومی کسب و کار پرداخته میشود‪ .‬در فصل سوم با بررسی ادبیات و مفاهیم مرتبط با‬
‫مدیریت ذینفعان‪ ،‬بازیگران اصلی زیست بوم کسب و کار جویشگر بومی شناسایی میشوند‪ .‬فصل چهارم‬
‫گزارش به مبانی طراحی زیست بوم و گامها و فرایندهای الزم برای طراحی و توسعه زیست بوم جویشگر‬
‫میپردازد‪ .‬در فصل پنجم با توجه به نتایج بدست آمده در فصل سوم و چهارم‪ ،‬شبکه ارزش زیست بوم جویشگر‬
‫بومی طراحی میشود‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۱۳‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫مرور ادبیات زیستبوم کسبوکار‬

‫همانطور که در فصل مقدمه اشاره گردید در این پژوهش بر مبنای بررسی ادبیات زیستبوم کسبوکار و‬
‫همچنین نظریههای مرتبط با تحلیل و مدیریت ذینفعان‪ ،‬ابتدا بازیگران اصلی زیست بوم شناسایی گردیده و‬
‫بر این اساس‪ ،‬مجموعهای کامل از قابلیتها و تواناییها و انتظارات این بازیگران ارائه میگردد‪ .‬در این رابطه‬
‫تالش میشود تا معیارهای قابل استفاده در تقسیم بندی بازیگران با هدف تبیین روابط و جریان ارزش میان‬
‫آنها تدوین گردند‪ .‬نتایج حاصل از این بخش تحقیق میتواند در طراحی شبکه ارزش زیست بوم جویشگر و‬
‫تدوین سیاستهای الزم برای طراحی‪ ،‬شکل گیری و توسعه خدمات زیستبوم کسبوکار حویشگر بومی‬
‫استفاده شده و به قانونگذاران در این حوزه در جهت افزایش احتمال موفقیت شکل گیری این زیستبومها‬
‫یاری رساند‪.‬‬

‫مفهوم زیستبوم کسبوکار‬

‫ادبیات زیستبومهای کسبوکار در مراحل آغازین خود قرار دارد و بیشتر محققان به تعاریف مفهومی آن‬
‫پرداختهاند و اتفاق نظر در خصوص تعریف زیستبوم کسبوکار میان محققان محتلف وجود ندارد‪ .‬بخش‬
‫عمدهای از این ادبیات نیز از ادبیات زیستبومهای بیولوژیک نشات گرفتهاند‪ .‬ترمینولوژی زیستبوم کسبوکار‬
‫اولین بار توسط مور [‪ ]0‬مطرح گردید و سپس توسط محققان متعددی توسعه داده شد‪ .‬تعاریف زیست‬
‫بومهای کسبوکار عمدتا مبتنی بر این اصل هستند که عامالن اقتصادی به هم مرتبط‪ ،‬برای بقا و موفقیت‬
‫خود به یکدیگر وابسته هستند‪ .‬مور ادعا میکرد که مفهوم زیست بوم میتواند نواقص و کاستیهای موجود در‬
‫[‪.]0‬‬ ‫چارچوبهای قبلی نظیر اتحادهای راهبردی و سازمانهای مجازی را برطرف نماید‬

‫زیستبومهای کسبوکار متشکل از سازمانها‪ ،‬مشتریان‪ ،‬واسطهها‪ ،‬سازمانهای ارائه دهنده خدمات مکمل‬
‫هستند و مرزهای موجود در اکو سیستم به صورت فازی است [‪ .]0‬از دیدگاهی دیگر زیستبوم کسبوکار‬
‫شامل مجموعهای از سازمانهای به هم وابسته و مرتبط است که هم به ایجاد و هم تخصیص ارزش میپردازند‪.‬‬
‫به عبارت دیگر‪ ،‬یک زیستبوم کسبوکار شبکهای از بازیگران پیرامون یک فناوری مرکزی است که برای‬
‫موفقیت و بقای خود به یکدیگر وابسته هستند [‪ .]4‬متناسب با مطرح شدن زیستبومهای کسبوکار‪ ،‬عناوین‬
‫مشابهی نظیر زیستبوم دیجیتال‪ ،‬زیستبوم کارآفرینی‪ ،‬زیستبوم اجتماعی‪ ،‬زیستبوم فناوری نیز شکل‬
‫گرفتند‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۱9‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫یانسیتی و لوین [‪ ]9[ ]0‬به تعریف نقشهای بازیگران در زیستبوم کسبوکار پرداختند و ‪ 4‬نقش بازیگر‬
‫کلیدی‪ ،0‬بازیگران گوشه ای‪ ،0‬هاب‪ 0‬و سلطه گر‪ 4‬را مطرح کردند‪ .‬آنها نشان دادند که شبکههای کسبوکار به‬
‫ندرت از تجانس برخوردار بوده و و اعضای زیستبوم نقشهای متمایز و منحصربه فردی دارند‪ .‬آنها شبکه را‬
‫یک سیستم منسجم و همکارانه میدانند و عنوان میکنند که ساختار شبکهای نیازمند معیارهای جدیدی‬
‫برای ارزیابی سالمت صنعت و چگونگی موفقیت در صنعت میباشد‪ .‬در این میان پلتونیمی (‪ 0224‬و ‪)0220‬‬
‫به تشریح مکانیزمهای زیستبوم کسبوکار پرداخته است‪ .‬در ادامه در سال ‪ 0229‬هارتیق از تئوری شبکه‬
‫برای توسعه معیارهای ارزیابی سالمت زیستبوم استفاده نمود [‪.]0‬‬

‫سازمانها در زیستبوم میتوانند ثابت و یا متغیر باشند‪ .‬در صورتی که در زیستبوم به صورت ثابت باقی‬
‫بمانند‪ ،‬میتوانند منجر به ایجاد اعتماد شده و از سرمایهگذاری در زیرساختهای مشترک بهرهمند شوند‪.‬‬
‫سازمانهای متغیر نیز سبب افزایش چابکی زیستبوم میشوند‪ .‬برخی از زیستبومها نیز به صورت هیبریدی‬
‫هستند که شامل مجموعهای از سازمانها با روابط بلندمدت و کوتاهمدت هستند[‪.]4‬‬

‫زیستبوم می تواند ارزشی فراتر از ارزش تکتک سازمانهای زیر مجموعه خود ایجاد نماید‪ .‬زیستبوم‬
‫کسبوکار میتواند شامل سازمانهای دولتی و خصوصی باشد و همه آنها از قاعده یکسانی در خصوص‬
‫هماهنگی‪ 0‬و روابط متقابل پیروی میکنند‪ .‬سازمانها در زیستبوم فراتر از منافع شخصی خود عمل میکنند‬
‫و منجر به ایجاد سینرژی میشوند‪ .‬روابط متقابل به این معنی است که تا چه میزان تسهیم ایدهها‪ ،‬استانداردها‬
‫و اهداف در زیستبوم منجر به افزایش همکاری در شبکه میگردد‪ .‬هماهنگی نیز به میزان همکاری و تعامالت‬
‫میان اعضا در زیستبوم میپردازد که میتواند به صورت غیررسمی (از طریق نرمها) و یا از طریق رسمی (ناشی‬
‫از قوانین) باشد [‪.]2‬‬

‫مشخصه اساسی که مفهوم زیستبوم کسبوکار را از سایر بخشها و شبکههای تامین متمایز میکند‪،‬‬
‫وابستگیهای متقابل بازیگران است؛ هنگامی که یک بازیگر شبکه را ترک کند‪ ،‬ارزش شبکه برای سایر بازیگران‬
‫کاهش مییابد و هنگامی که یک بازیگر جدید به شبکه وارد میشود‪ ،‬ارزش شبکه برای دیگر بازیگران افزایش‬
‫مییابد‪ .‬آنها متشکل از شرکا یا گونههای فراوان هستند که نقشهای متفاوتی را ایفا میکنند‪ ،‬آنها به یکدیگر‬
‫برای موفقیت و بقا نیاز دارند‪ ،‬آنها تحول مشترک دارند و به منظور خلق محیط بارور کسبوکار با هم همکاری‬

‫‪1 Keystone‬‬
‫‪2 Niche player‬‬
‫‪3 Hub Lanlords‬‬
‫‪4 Dominator‬‬
‫‪5 Orchestration‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۱5‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫میکنند و در عین حال برای بدستآوردن سهم خود از منابع رقابت میکنند‪ .‬در نتیجه هر عضوی از زیستبوم‬
‫کسبوکار در نهایت در سرنوشت شبکه با سایرین شریک است‪.‬‬

‫سطح تحلیل در زیستبومهای کسبوکار‪ ،‬سطح سیستم است و تمرکز آن بر روابط و پویایی سیستم است‪.‬‬
‫در فضای غیر زیستبوم‪ ،‬سازمانها میتوانند نقشهای متفاوتی برای افزایش عملکرد خود داشته باشند‪ .‬ولی‬
‫‪4‬‬
‫در زیستبوم کسبوکار این نقشها میتواند گسترش یافته و بر کل سیستم تاثیر گذار باشد‪ .‬یانسیتی‪ 9‬و لوین‬
‫زیست بوم را استعارهای از شبکه کسبوکار میدانند درحالی که مور زیستبوم کسبوکار را به دلیل ویژگی‬
‫توامان همکاری و رقابت در راستای ایجاد همافزایی در کل سیستم‪ ،‬فراتر از شبکه کسبوکار تعریف میکند‬
‫[‪.]0‬‬

‫در زیستبومهای کسبوکار معموال یک یا چند سازمان مرکزی حول ایجاد نوآوری مشترک میان سازمانها‬
‫تشکیل میشود و سازمانهای مختلفی به فعالیت بر اساس همکاری و رقابت همزمان میپردازند تا ریسکها‬
‫و هزینههای نوآوری را کاهش داده و بقای زیستبوم را حفظ کنند‪ .‬سازمانهای مرکزی بر طراحی‪ ،‬تحقیقات‬
‫و توسعه محصوالت؛ تامینکنندگان به تهیه پلتفرم فناورانه الزم؛ ارائهدهندگان خدمات به ارائه خدمات فنی‬
‫تمرکز کرده و وجود همه آنها با یکدیگر باعث ثبات زیستبوم می شود‪ .‬روابطی که در زیستبوم برقرار است‬
‫است[‪.]3‬‬ ‫مبتنی بر اعتماد‪ ،‬همکاری‪ ،‬رابطه برد‪-‬برد‪ ،‬تسهیم اطالعات‪،‬تسهیم ریسک‪ ،‬منافع مشترک و نوآوری‬

‫مهمترین تمایز میان شبکه کسبوکار و زیستبوم کسبوکار در تعداد بازیگران موجود در آنها است‪ .‬شبکه‬
‫کسبوکار‪ ،‬گروهی از سازمانهایی است که در طراحی‪ ،‬تولید و توزیع محصوالت به مشتریان با یکدیگر به‬
‫همکاری میپردازند‪ .‬زیستبومهای کسبوکار شامل مجموعهای از شرکای تجاری و پیمانکاران‪ ،‬سازمانهای‬
‫مکمل‪ ،‬رقبا‪ ،‬مشتریان و سازمانهایی که میتوانند به صورت بالقوه با سایر سازمانها همکاری داشته باشند‪،‬‬
‫نهادهای دولتی‪ ،‬انکوباتورها‪ ،‬سرمایهگذاران‪ ،‬موسسات تحقیقاتی و دانشگاهها است‪ .‬هر زیستبوم دامنه مشخصی‬
‫دارد که با سایر زیستبومها به اشتراک میگذارد‪ .‬زیستبوم دارای ساختاری نامتجانس است که در آن هر‬
‫بازیگر دارای نقشهای متعددی است و بر پایداری و بهره وری کل زیستبوم تاثیرگذار است [‪ .]00[ ]02‬در‬
‫جدول شماره ‪ 0‬خالصه مطالعات مختلف در حوزه زیستبومهای کسبوکار ‪ ،‬نشان داده شده است‪:‬‬

‫‪6 Iansiti‬‬
‫‪7 Levien‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۱0‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫جدول ‪ ۱‬مرور مطالعات مرتبط با زیستبوم کسبوکار‬

‫نوع و سطح‬
‫چکیده‬ ‫توضیحات مورد استفاده‬ ‫منبع‬
‫تحلیل‬
‫ظهور تدریجی ائتالفها پیرامون ایدههای نوآورانه‪ .‬دامنه‬
‫زیستبوم کسبوکار فراتر از یک صنعت است‪ .‬سازمانها‬
‫تالش برای درک منطق تغییرات با استفاده از‬ ‫مفهومی‪ ،‬شبکه‬
‫درون زیستبوم کسبوکار به توسعه تدریجی توانمندی‪-‬‬ ‫مور (‪)0330‬‬
‫ادبیات زیستبوم بیولوژیک‬ ‫کسبوکار‬
‫های خود در راستای نوآوری‪ ،‬پشتیبانی از محصوالت‬
‫جدید‪ ،‬پاسخدهی به نیازمندیهای مشتری میپردازند‪.‬‬
‫تالش برای قیاس از زیستبوم بیولوژیک برای‬
‫تشریح چگونگی موفقیت‪/‬شکست اکوسیستم‬
‫کسبوکار توسط سازمانها‪ .‬همچنان‬ ‫مفهومی‪ ،‬زیستبوم‬ ‫مور‬
‫مشابه مور (‪)0330‬‬
‫توضیحات اندکی برای تشریح مکانیزمهایی‬ ‫کسبوکار‬ ‫(‪)0339 a‬‬
‫که منجر به موفقیت یا شکست زیستبوم‬
‫کسبوکار می شود‪ ،‬وجود دارد‬
‫تشریح اینکه نوآوری مستلزم همکاری با سایر‬
‫سازمان ها از طریق ایجاد اتحادهای راهبردی‪،‬‬ ‫مور‬
‫مفهومی‬
‫شریک تجاری و ‪ ...‬است‪ .‬قدرت در این روابط‬ ‫(‪)0339 b‬‬
‫تعیین کننده برنده و رهبر زیستبوم است‪.‬‬
‫زیستبوم کسبوکار شامل مجموعه بزرگی از شبکههای‬
‫ارائه چارچوبی برای ارزیابی سالمت زیستبوم‪،‬‬ ‫مفهومی‪ ،‬سازمان‬
‫به هم متصل است به گونهای که سالمت و عملکرد یک‬ ‫یانسیتی و لوین‬
‫تعیین جایگاه سازمانها درون زیستبوم و‬ ‫در ارتباط با شبکه‬
‫سازمان درون زیستبوم‪ ،‬به سالمت و عملکرد کل زیست‪-‬‬ ‫(‪)0224 a‬‬
‫توسعه راهبردهای هر نقش‬ ‫کسبوکار‬
‫بوم وابسته است‪.‬‬
‫علیرغم تالش برای بیان مسائلی فراتر از‬
‫مفهومی و تجربی‪،‬‬
‫تشریح زیستبوم کسبوکار‪ ،‬این تحقیق‬
‫شبکههای کسب‪-‬‬ ‫یانسیتی و لوین‬
‫همچنان به مرور ادبیات این مفهوم میپردازد‬ ‫مشابه یانسیتی و لوین (‪)a0224‬‬
‫وکار‪ ،‬روابط‪،‬‬ ‫(‪)0224 b‬‬
‫و نمیتواند مکانیزمهای موجود در زیستبوم‬
‫ساختار‬
‫کسبوکار را تشریح کند‪.‬‬
‫مفهوم زیستبوم کسبوکار می تواند برای تحلیل‬
‫مقایسه میان زیستبوم کسبوکار‪ ،‬شبکههای‬ ‫مفهومی‪ ،‬زیستبوم‬ ‫پلتونیمی‬
‫سیستمها به کار رود و دید جامع و سیستماتیکی از‬
‫ارزش و خوشه‬ ‫کسبوکار‬ ‫(‪)0224‬‬
‫کسبوکارهای به هم مرتبط ارائه می کند‬
‫زیستبوم کسبوکار یک ساختار پویا است که متشکل از‬
‫تشریح زیستبوم کسبوکار و مکانیزمهای‬ ‫مفهومی‪ ،‬زیستبوم‬ ‫مجموعه وسیعی از موجودیتها شامل سازمانها (بزرگ‬ ‫پلتونیمی و وری‬
‫درون آن‬ ‫کسبوکار‬ ‫و کوچک)‪ ،‬دانشگاهها‪ ،‬مراکز تحقیقاتی‪ ،‬نهادهای دولتی‬ ‫(‪)0220‬‬
‫و ‪ ...‬است که بر سیستم تاثیرگذار هستند‪.‬‬
‫زیستبوم کسبوکار شامل مجموعه بزرگی از سازمانها‬
‫است که بر یکدیگر تاثیرگذار هستند و میان آنها روابط‬
‫مفهومی‪ ،‬ارتباط‬ ‫متعددی برقرار است‪ .‬این روابط میتواند رقابتی و یا‬
‫ارائه چارچوبی برای مطالعه رفتار و تکامل‬ ‫پلتونیمی‬
‫میان سازمانها در‬ ‫همکارانه باشد‪ .‬هر عضوی از زیستبوم در تعیین‬
‫زیستبوم کسبوکار‬ ‫(‪)0220 a‬‬
‫زیستبوم‬ ‫سرنوشت کل آن تاثیرگذار است‪ .‬اعضا به یکدیگر وابسته‬
‫هستند و شکست یک بازیگر میتواند منجر به شکست‬
‫سایر بازیگران شود‪ .‬سازمانها به دنبال نوآوری هستند و‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۱7‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫نوع و سطح‬
‫چکیده‬ ‫توضیحات مورد استفاده‬ ‫منبع‬
‫تحلیل‬
‫از توانمندیهای سایر اعضا منتفع میشوند‪ .‬انعطاف‪-‬‬
‫پذیری زیستبوم کسبوکار باال است و متناسب با‬
‫تغییرات محیطی‪ ،‬تغییر میکند‪.‬‬

‫زیستبوم کسبوکار یک ساختار پویا است که متشکل از‬

‫مفهومی‪ ،‬زیستبوم‬ ‫پلتونیمی (‪b‬‬
‫مجموعه وسیعی از سازمانها است که به صورت رقابتی‬
‫کسبوکار‬ ‫‪)0220‬‬
‫و همکارانه با یکدیگر تعامل دارند‪.‬‬

‫یک ساختار پویا که مشتکل از مجموعه وسیعی از‬

‫تبیین ساختار داخلی زیستبوم کسبوکار و‬ ‫مفهومی‪ ،‬زیستبوم‬
‫تالش برای تطابق آن با محیط‬ ‫کسبوکار‬
‫ارائه چارچوبی برای تشریح روابط میان‬ ‫مفهومی‪ ،‬سازمان‬
‫ساختار شبکه‪ ،‬راهبردهای سازمان و انتشار‬ ‫در ارتباط با شبکه‬
‫نوآوری‬ ‫کسبوکار‬
‫سازمانهای به هم متصل است‪ .‬یک زیستبوم کسبوکار‬ ‫پلتونیمی‪ ،‬وری و‬
‫از طریق خودسازماندهی و تکامل تدریجی توسعه پیدا‬ ‫الیهونن (‪)0220‬‬
‫میکند‪.‬‬
‫شبکه ای از عرضهکنندگان و مشتریان پیرامون فناوری‬ ‫دن هارتیق و ون‬
‫مرکزی که برای موفقیت و بقای خو به یکدیگر وابسته‬ ‫اسلدونک‬
‫هستند‬ ‫(‪)0224‬‬

‫تجربی‪ ،‬سازمان در‬ ‫شبکه ای از عرضهکنندگان و مشتریان پیرامون فناوری‬ ‫دن هارتیق و‬
‫تحلیل زیستبوم فناوریاطالعات ‪ Dutch‬با‬
‫ارتباط با شبکه‬ ‫مرکزی که برای موفقیت و بقای خود به یکدیگر وابسته‬ ‫همکاران‬
‫استفاده از تکنیک مدلسازی شبکه‬
‫کسبوکار‬ ‫هستند‬ ‫(‪)0229‬‬

‫استفاده از تکنیک مدلسازی شبکه برای‬

‫تجربی‪ ،‬اتحاد‬ ‫مجموعهای از محصوالت و خدمات که توسط مجموعه‬ ‫کوادگراس‬
‫تشریح زیستبوم کسبوکار ‪ RFID‬و پیش‪-‬‬
‫راهبردی‬ ‫متعددی از سازمانها ارائه میشود‬ ‫(‪)0220‬‬
‫بینی مشارکت سازمانها در اکوسیستم‬

‫همانطور که در جدول فوق نشان داده شده است‪ ،‬یک زیستبوم کسبوکار شبکهای از بازیگران متشکل از‬
‫سازمانها‪ ،‬مشتریان‪ ،‬واسطهها‪ ،‬سازمانهای ارائه دهنده خدمات مکمل‪ ،‬نهادهای دولتی‪ ،‬انکوباتورها‪ ،‬سرمایه‪-‬‬
‫گذاران‪ ،‬موسسات تحقیقاتی و دانشگاهها است که اعضای آن برای موفقیت و بقای خود به یکدیگر وابسته‬
‫هستند‪ .‬اعضای زیستبوم برای موفقیت و بقا به یکدیگر نیاز دارند و به منظور خلق همافزایی با یکدیگر همکاری‬
‫داشته و در عین حال برای بدستآوردن سهم خود از منابع‪ ،‬رقابت میکنند‪ .‬در نتیجه هر عضوی از زیستبوم‬
‫در سرنوشت و بقای زیستبوم شریک است‪.‬‬

‫عوامل موثر بر زیستبوم‬

‫از دالیلی که سازمان ها در زیستبوم مشارکت میکنند میتوان به مدیریت موثر منابع‪ ،‬هدایت و مدیریت‬
‫سود مالی‪ ،‬ارتباطات مناسب‪ ،‬شریکشدن با سایر ذینفعان اشاره کرد [‪ .]00‬در این راستا عواملی که بر‬
‫زیستبومهای کسبوکار تاثیرگذار هستند شامل فناوری‪ ،‬پژوهشهای انجام شده در نهادهای تحقیقاتی‪ ،‬تغییر‬
‫در تقاضای مشتریان‪ ،‬رقابت‪/‬همکاری با رقبا‪ ،‬تغییرات اجتماعی و سیاستها و محیط قانونی است که در ادامه‬
‫شرح داده شده است‪:‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۱8‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫‪ .0‬تغییرات فناورانه‪ :‬بخش اعظم مدلهای کسبوکار بر اساس فناوری ایجاد میگردند‪ .‬کاهش هزینههای‬
‫اطالعات و ارتباطات منجر به ایجاد فرایندهای جدید انجام فعالیتها می شود‪ .‬این تغییرات عالوه بر این‬
‫که منجر به ایجاد فرایندهای جدید میشوند‪ ،‬بلکه فرایندهای جدید را نیز به چالش میکشند‪ .‬بنابراین‬
‫گردد‪.‬‬ ‫الزم است تا نسبت به شناسایی فناوریها برای سازمان و برقراری ارتباط با تامینکنندگان‪ ،‬اقدام‬

‫‪ .0‬تحقیقات صورت گرفته در نهادهای پژوهشی‪ :‬الزم است تا سازمانها زمان کافی را برای مطالعه تحقیقات‬
‫مرتبط در صنعت خود و برقراری ارتباط با محققان بگذارند‪ .‬این امر می تواند به آنها در شناسایی اهرمهای‬
‫میکند‪.‬‬ ‫دانشی در دانشگاهها و موسسات تحقیقاتی کمک‬

‫‪ .0‬تغییر در تقاضای مشتریان‪ :‬روند استفاده مشتریان از محصوالت باید مورد بررسی قرار بگیرد‪ .‬به عنوان‬
‫مثال‪ ،‬نرخ باالی استفاده از رسانههای اجتماعی‪ ،‬ساخت محصول با همکاری با مشتری‬

‫‪ .4‬رقابت‪/‬همکاری با رقبا‪ :‬به منظور باقیماندن در صحنه رقابت‪ ،‬محصوالت و خدمات ارائه شده باید ارزانتر‪،‬‬
‫بهتر و سریعتر از رقبا باشد‪ .‬لیکن در زیستبوم همکاری با رقبا به جهتداشتن دانش یا توانمندی خاصی‬
‫است‪.‬‬ ‫که سازمان فاقد آن است‪ ،‬مفید فایده‬

‫‪ .0‬تغییرات اجتماعی‪ :‬تغییرات فرهنگی‪ ،‬نگرشی‪ ،‬پذیرش فناوری‪ ،‬برونسپاری به کشورهایی با هزینه پایینتر‬
‫بر سازمانها تاثیرگذار است‪ .‬همکاری با نهادها و جوامع مختلف به کسب اطالع در خصوص تغییرات‬
‫میکند ‪.‬‬ ‫اجتماعی کمک‬

‫‪ .9‬سیاستها و محیط قانونی‪ :‬باید توجه داشت که سرعت تغییرات زیستبومهای زیرمجموعه با یکدیگر‬
‫متفاوت است‪ .‬تغییرات فناوری با سرعت بیشتر و سیاستها و قوانین با سرعت کمتری زیستبومها را‬
‫تحت تاثیر قرار میدهند [‪.]00‬‬

‫ویژگیهای زیستبوم کسبوکار‬

‫زیستبومهای کسب وکار ویژگیهای متعددی دارند که آنها را از مفاهیم دیگری نظیر سکو متمایز میسازد‪.‬‬
‫زیستبوم کسبوکار نه تنها به موضوع روابط میان سازمانها در یک شبکه کسبوکار می پردازد؛ بلکه به‬
‫تعریف نقشهایی که توسط سازمانهای مختلف موجود در زیست بوم‪ ،‬میتواند انجام شود و راهبردهایی که‬
‫باید برای حفظ سالمت و عملکرد سازمانها و زیست بوم دنبال شود‪ ،‬نیز تمرکز میکند‪.‬‬

‫‪ .0‬شبکه به جای آن که یک تهدید برای سازمان باشد‪ ،‬می تواند مبنایی برای بازآفرینی سازمان گردد‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۱۰‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫‪ .0‬زیستبوم نه تنها به موضوع روابط میان سازمانها در یک شبکه کسبوکار میپردازد‪ ،‬به تعریف نقشهایی‬
‫که توسط سازمانها میتواند انجام شود و راهبردهایی که باید برای حفظ سالمت و عملکرد سازمانها و‬
‫شبکه کسبوکار دنبال کنند‪ ،‬نیز تمرکز میکند‪ .‬در ادبیات شبکه تمرکز بر تعامل میان اعضای شبکه بوده‬
‫است در حالی که در مطالعات جدید بر نقشهایی که هر عضو ایفا میکند و راهبردهایی که دنبال می‬
‫کند‪ ،‬توجه میشود‪.‬‬

‫‪ .0‬میان اعضا رابطه همکارانه و رقابت برقرار است و هردوی این موارد برای زندهماندن سازمانها و شبکهها‬
‫ضروری است [‪ .]0‬در زیستبوم کسبوکار میان اعضا رابطه همکارانه‪ ،‬رقابت و اعتماد برقرار است و هردوی‬
‫این موارد برای بقا و پایداری سازمانها و زیستبوم ضروری است‪.‬‬

‫‪ .4‬خلق مشترک‪ :2‬دیگر ارزشمندترین نیروی کار‪ ،‬صرفا متعلق به یک سازمان نخواهد بود‪ .‬زیستبوم آمیزهای‬
‫از بازیگران توانمند است که برای ایجاد ارزش مبتنی بر نیازهای مشتری با یکدیگر همکاری میکنند‪.‬‬

‫‪ .0‬نوآوری‪ :‬نوآوری باز با مشتریان‪ ،‬تامینکنندگان و شرکای تجاری‪ .‬ترکیبات جدیدی از منابع و خدمات که‬
‫منجر به ایجاد محصوالت جدید‪ ،‬تسریع چرخه توسعه محصول‪ ،‬افزایش قابلیت گسترش میشود‪ .‬به سبب‬
‫تسهیم دانش میان اعضا و یادگیری‪ ،‬نوآوری در زیستبوم با سرعت و اثربخشی بیشتر انجام میگردد‪.‬‬

‫‪ .9‬وابستگیهای متقابل و نقشهای فعال‬

‫‪ .4‬محیطهای تطابقی که امکان پاسخگویی سریعتر را فراهم میکند [‪.]00‬‬

‫‪ .2‬نوآوری باز‪ : 3‬روح حاکم بر زیست بوم کسبوکار‪ ،‬نوآوری باز و تکامل همزیستانه‪ 02‬بازیگران فعال در آن‬
‫است که به سبب تسهیم دانش میان اعضا و یادگیری‪ ،‬با سرعت و اثربخشی بیشتری انجام میگردد‪.‬‬

‫‪ .3‬ماهیت پویا‪ 00‬و در حال تغییر‬

‫‪ .02‬کارایی در هزینه تراکنشها‪ :‬کارایی نقشی اساسی در ارتباط میان فعالیتها و استفاده موثر از منابع دارد‬
‫و میتواند منجر به مزیترقابتی پایدار گردد‪ .‬در زیستبوم کسبوکار هر سازمان به سپردن فعالیتها به‬
‫تامینکنندهای که با کمترین هزینه میتواند فعالیتها را انجام دهد و انجام فعالیتهای اساسی که خود‬
‫در آن دارای مزیت رقابتی است‪ ،‬میپردازد‪ .‬این امر سبب کاهش هزینههای تراکنشهای سازمانها در‬

‫‪8 Co-creation‬‬
‫‪9 openness‬‬
‫‪10 Evolution symbiosis‬‬
‫‪11 dynamic nature‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪2۹‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫کل زیستبوم خواهد شد‪ .‬ترکیب اعضای شبکه‪ ،‬میزان استفاده از ظرفیت اعضا و ارتباط میان اعضا نیز‬
‫سبب افزایش کارایی میشود‪.‬‬

‫‪ .4‬وجود همزمان رقابت و همکاری میان بازیگران زیستبوم‬

‫‪ .2‬تکامل همزیستانه‪ :00‬در زیستبوم کسبوکار هر سازمان به سپردن فعالیتها به تامینکنندهای که با‬
‫کمترین هزینه میتواند فعالیتها را انجام دهد و انجام فعالیتهای اساسی که خود در آن دارای مزیت‬
‫رقابتی است‪ ،‬میپردازد‪ .‬این امر سبب کاهش هزینههای تراکنشهای سازمانها در کل زیست بوم خواهد‬
‫شد‪.‬‬

‫‪ .3‬تنوع بازیگران موجود در زیستبوم‬

‫‪ .02‬خودسازماندهی‪00‬‬

‫‪ .00‬انعطاف‪ :‬همچنین سازمانهای فعال در یک زیستبوم کسبوکار از انعطافپذیری باالیی در برابر تغییرات‬
‫محیطی و پاسخگویی به چالشها و استفاده از فرصتها برخوردار هستند‪ .‬اعضای زیستبوم در یک شبکه‬
‫همکارانه که در آن شایستگیهای اساسی هر سازمان با دیگر سازمانها تجمیع شده است‪ ،‬به فعالیت‬
‫میپردازند‪ .‬این ویژگی سبب افزایش سرعت پاسخگویی به بازار و توانایی شناسایی تغییرات احتمالی‬
‫میگردد‪ .‬توانایی زیستبوم در پاسخ گویی چالشها و فرصتها‪ .‬انعطاف از طریق تخصص اعضای زیستبوم‬
‫و نقشهای مکمل آنها ایجاد میگردد‪ .‬انعطاف منجر به ایجاد ارزش برای کلیه اعضای زیستبوم میشود‬
‫چرا که در این شرایط اعضا در یک شبکه همکارانه که در آن شایستگیهای اساسی هر سازمان با دیگران‬
‫تجمیع شده است‪ ،‬به فعالیت میپردازند‪ .‬این ویژگی سبب افزایش سرعت پاسخگویی به بازار‪ ،‬آگاهی‬
‫متداوم از شرایط در حال تغییر و توانایی شناسایی و تغییر شرکای تجاری میگردد‪ .‬انعطاف سبب تسهیم‬
‫ریسکها و برونسپاری کارکردهای سازمان به شرکای تجاری خارج از سازمان میشود [‪.]3‬‬

‫‪ .00‬پیچیدگی‪ :‬تعداد و تنوع اعضا‪ ،‬تنوع فعالیتها و تنوع و ماهیت روابط میان اعضا‪ .‬پیچیدگی زیاد حاکی از‬
‫محیطی است که موانع ورود باالیی دارد و در نتیجه تهدید تازهواردان کم است‪ .‬در این شرایط نقش اعضا‬
‫در زیستبوم امن است چراکه امکان کپیبرداری و یا جایگزینی توانمندیهای هر عضو در زیستبوم اندک‬
‫است‪ .‬مثال‪ :‬تولید برق از طریق انرژی هستهای و یا حفاری نفت در اعماق دریا‪ .‬زمانی که پیچیدگی اندک‬

‫‪12 evolution symbiosis‬‬

‫‪13 self-organization‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪2۱‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫باشد‪ ،‬موانع ورود اندک است و در نتیجه تهدید ورود تازهواردان زیاد است‪ .‬در این شرایط جایگاه اعضا در‬
‫زیستبوم ناپایدار است و توانمندیهای اعضا به آسانی قابل کپیبرداری است‪.‬‬

‫‪ .00‬ترتیب‪ :‬میزانی که یک سازمان بر سایر سازمانها اثرگذار است‪ ،‬رسمیت تعامالت زیستبوم و میزان انطباق‪.‬‬
‫ترتیب زیاد اشاره به محیطی دارد که تنظیم کننده‪ 14‬توانایی تاثیرگذاری بر رفتار و یا سیاستها در خالل‬
‫زیستبوم را دارا باشد‪ .‬در این حالت تراکنشها مبتنی بر قانون بوده و تنظیم کننده قادر است تا سیاست‪-‬‬
‫های مورد نظر خود را اعمال کند‪ .‬اگر ترتیب پایین باشد‪ ،‬هیچ یک از اعضا تاثیر زیادی در کل زیستبوم‬
‫ندارد و فقدان یک هماهنگکننده مرکزی در کل زیستبوم وجود دارد‪ .‬تراکنشها مبتنی بر ارزش خواهند‬
‫بود و هیچ سازمانی نمیتواند به تجویز رفتار به سایر سازمانها بپردازد [‪. ]2‬‬

‫زیستبوم و حاکمیت‬
‫مطالعات در حوزه زیستبوم چندان به بحث حاکمیت نپرداخته اند‪ .‬مور (‪ )0339‬به نحوه حاکمیت روابط در‬
‫زیستبوم کسبوکار بر اساس سیستمهای حاکمیت جوامع و مکانیزمهای شبه دموکراتیک اشاره میکند که‬
‫این ایده خود را از مقایسه با بازار و سلسله مراتب گرفته است‪ .‬وی بیان میکند که زیستبوم‪ ،‬مجموعهای از‬
‫سازمانها و بازارها است‪ .‬وس (‪ )0229‬بیان میکند که حاکمیت زیستبوم کسبوکار مبتنی بر ایجاد انگیزه و‬
‫چشماندازی برای دستیابی به یک هدف مشترک‪ ،‬دادن آزادی به اعضا برای دستیابی به آن هدف و همزمان‬
‫استفاده از مکانیزمهای کنترلی برای اطمینان از این که با انجام فعالیتها امکان دستیابی به اهداف محقق‬
‫میشود‪ ،‬است‪ .‬در نتیجه توانمندی زیستبوم برای مواجه با تغییرات بیرونی و سرعت نوآوری آن افزایش‬
‫مییابد[‪.]0‬‬

‫همچنین مفهوم حاکمیت در زیستبوم به مشارکت متقابل شرکتها و نقش سازمان مرکزی در پشتیبانی‬
‫از آنها و حمایت از ایجاد ارزش افزوده در کل زیستبوم‪ ،‬تخصصگرایی هر یک از شرکتها و ارائه خدمات‬
‫مکمل‪ ،‬تشویق خالقیت درون زیستبوم و خودسازماندهی هر یک از سازمانها و ارائه اختیار به سازمانها در‬
‫انجام فعالیتها میپردازد[‪ .]00‬به طور کلی مسائل مطرح شده در حوزه قواعد حاکم بر روابط میان سازمانها‬
‫در زیستبوم کسبوکار‪ ،‬نوعا به مبحث سالمت زیستبوم مرتبط است و به ارزیابی زیستبوم میپردازد [‪.]0‬‬

‫‪14 Orchestrator‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪22‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫روابط میان زیستبومها‬

‫میان زیستبومها روابط مختلفی میتواند وجود داشته باشد‪ .،‬حالتهای ممکن در روابط میان دو زیست بوم‬
‫در شکل ‪ 0‬نشان داده شدهاست‪ .‬در حالت نخست دو زیستبوم بازارهای کامال متفاوتی دارند و هیچ گونه‬
‫جریان اطالعات و محصول میان آنها وجود ندارد‪.‬‬

‫شکل ‪ .2‬انواع روابط میان زیستبومها‬

‫در حالت دوم‪ ،‬دو زیستبوم بر مشتریان متفاوتی تمرکز کردهاند و بین آنها جریان اطالعات و محصول وجود‬
‫دارد‪ .‬آنها در قالبهای مختلفی نظیر آزمایشگاههای تحقیقاتی و یا برونسپاری به یک سازمان سوم‪ ،‬برون‪-‬‬
‫سپاری بخشی از فعالیتهای یک زیستبوم به زیستبوم دیگر همکاری میکنند‪.‬‬

‫در حالت سوم‪ ،‬دو زیستبوم بر روی بخش مشابهی از بازار تمرکز کرده و با یکدیگر بر سر کسب سهم‬
‫بیشتری از بازار رقابت میکنند‪ .‬توانایی ایجاد ارزش افزوده ادراک شده توسط مشتری و تغییر متناسب با تغییر‬
‫در نیازمندیهای مشتریان‪ ،‬نقش مهمی در پیروزی در این سناریو ایفا میکند‪ .‬در حالت آخر دو زیستبوم در‬
‫یک بازار با یکدیگر همکاری و رقابت میکنند بطور مثال صنعت اتومبیل در آمریکا‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪2۳‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫نمونه زیستبوم در دنیای واقعی‬

‫مخزن کوسه‪ :00‬ویزگی این زیستبوم سلسه مراتب پایین و پیچیدگی اندک است و در آن سازمانها موظف‬
‫هستند تا به پیداکردن راههایی برای ایجاد ارزش از طریق ابزارهای جدید و نوآورانه بپردازند‪ .‬به سبب نبود‬
‫یک هماهنگکننده باقدرت در اکو سیستم‪ ،‬سازمانها باید به دفاع از خود بپردازند‪ ،‬فرصتها را شناسایی کنند‪،‬‬
‫توانمندیهای خود را همسو کرده و خودشان به برقراری ارتباط با یکدیگر اقدام کنند‪ .‬اعضا باید مستقیما به‬
‫جذب ارزش از طریق تراکنشها بپردازند‪ .‬تخصیص منابع از طریق هماهنگکننده مرکزی بسیار اندک است و‬
‫اعضا در خطر جدی تهدید تازهواردان قرار دارند‪.‬‬

‫مثالی که از این زیست بوم میتوان زد‪ ،‬صنعت خرده فروشی است‪ .‬رقابت در این صنعت بسیار باال است‬
‫چراکه تکنولوژی‪ ،‬هزینه ورود تازهواردان را بسیار کاهش داده است‪ .‬مشتریانی که نسبت به قیمت حساس‬
‫هستند‪ ،‬به سرعت میتوانند از سازمان دیگری محصول خود را خریداری نمایند‪ .‬هزینههای جستوجو پایین‬
‫است و سازمانها در جذب و حفظ مشتریان وفادار با مشکل مواجه هستند‪.‬‬

‫غرور شیر‪ 09‬تهدید تازهواردان به سبب پیچیدگی فعالیت ها پایین است‪ .‬ترتیب در این مدل به صورت رسمی‬
‫صورت میگیرد و توسط تنظیمکننده تسهیل میشود‪ .‬تنظیمکننده به ارزیابی و نظارت بر فعالیتها میپردازد‬
‫و به اعضا و سازمانها به علت مشارکت در زیست بوم‪ ،‬پاداش میدهد‪ .‬برخی از عملیات زیست بوم توسط‬
‫تنظیمکننده هدایت میشود‪ .‬اما ممکن است یک یا چند عضو قدرتمند وجود داشته باشند که نقش تنظیم‬
‫کننده را تضعیف کنند‪ .‬همچنین در این مدل‪ ،‬اعضا به انتقال تجارب خود به یکدیگر میپردازند و تنظیمکننده‬
‫در خصوص این که چه تجاربی منتقل شود و یا نیازهای اعضا چیست‪ ،‬دخالت کنند‪.‬‬

‫سالمت زیست بوم در آینده بسیار شبیه این مدل خواهد بود‪ .‬سازمانهای تخصصی به هدایت فعالیتها در‬
‫راستای ارائه راهکارهای مناسب میپردازند‪ .‬تنظیمکننده به تسهیل و مدیریت تراکنشها میان اعضا خواهد‬
‫پرداخت‪.‬‬
‫‪:04‬‬
‫در این اکو سیستم پیچیدگی باال است و ترتیب پایین است‪ .‬موانع ورود زیاد است و اعضا و‬ ‫النه زنبور‬
‫سازمانها از طریق روابط غیررسمی با یکدیگر ارتباط دارند‪ .‬بخش عمدهای از ارزش در این مدل مستقیما از‬
‫طریق پرداخت به ازای فعالیت صورت میگیرد‪ .‬در آینده صنعت رسانه و سرگرمی از این مدل خواهد بود‪ .‬باال‬

‫‪15 The Shark Tank‬‬

‫‪16 The Lion’s Pride‬‬
‫‪17 The Hornet’s Nest‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪29‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫بردن کیفیت محتوا آسان نخواهد بود و مشتریان نیز تمایل به استفاده از یک سیستم خاص برای مشاهده‬
‫محتوا ندارند‪ .‬آنها تقاضای باالیی در دریافت محتوا‪ ،‬پلت فرم و ابزار مورد عالقه خود دارند‪ .‬در این مدل‬
‫هماهنگی یک چالش است‪.‬‬

‫دسته گرگها‪ :18‬در این مدل پیچیدگی پایین است و ترتیب باالیی وجود دارد‪ .‬موانع ورود کم است و امکان‬
‫وورد به زیست بوم به آسانی وجود دارد‪ .‬البته اگرچه فعالیتها در این مدل آسان است‪ ،‬محیط زیست بوم‬
‫میتواند پیچیده باشد‪.‬‬

‫از آن جایی که هیچ یک از اعضا از قدرت باالیی برخوردار نیست‪ ،‬کلیه اعضا از ایمنی بیشتری برخوردار‬
‫هستند‪ .‬از منظر مشتری‪ ،‬درجه پیچیدگی در این مدل مشابه مدل غرور شیر است‪ .‬اگرچه ترکیب اعضا می‬
‫تواند در این مدل تغییر کند‪ ،‬مشتریان حقیقی به گردش سازمانها و تغییر آنها توجهی ندارند‪ .‬در آینده‬
‫بسیاری از کسبوکارهای فعال در صنعت انرژی از این مدل پیروی خواهند کرد‪ .‬با کاهش هزینههای نصب‬
‫انرژی خورشیدی‪ ،‬خانهها و بسیاری از ماشینها هم تولیدکننده و هم مصرفکننده انرژی خواهند بود‪ .‬وجود‬
‫یک تنظیم کننده پرقدرت این اطمینان را حاصل میکند که جریان انرژی اندازهگیری شده‪ ،‬نگهداری شده و‬
‫زیست بوم به درستی کار میکند [‪]2‬‬

‫منابع ایجاد ارزش درون زیست بوم‬

‫فرایند خلق ارزش در زیست بوم در شکل ‪ 0‬نشان داده شده است [‪ .]04‬ارزش ایجاد شده درون اکو سیستم‬
‫باید میان اعضا تسهیم شود‪ .‬به این منظور باید اعتماد و روابط موثر میان اعضا وجود داشته باشد‪.‬‬

‫‪18 The Wolf Pack‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪25‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫توانمندی‬
‫عرضه==توانمندی‬
‫سمت عرضه‬ ‫منابع‬
‫منابع سمت‬
‫اندازه‪،‬‬
‫از صرفه‬ ‫حاصل‬
‫اندازه‪،‬‬ ‫جوییجویی‬
‫حاصل از‬ ‫صرفهصرفه‬‫هزینه‪،‬‬ ‫حاصل از‬
‫هزینه‪،‬‬ ‫حاصل از‬‫جویی‬
‫صرفهجویی‬
‫تابعیازاز) (صرفه‬
‫== تابعی‬
‫مشتری)‬ ‫ارتبا با‬
‫مشتری (‬ ‫جایگاه‪ ،‬با‬ ‫مهارت‪،‬‬
‫جایگاه‪ ،‬ارتبا‬ ‫دان دان و و‬
‫مهارت‪،‬‬ ‫حاصلاز از‬
‫جوییحاصل‬
‫صرفهجویی‬
‫عرضه‬ ‫تقاضا‬

‫امنیت‬
‫اعضا‬ ‫توسط‬
‫اعضا‬ ‫شدهتوسط‬
‫انجامشده‬
‫اقدامات انجام‬
‫کارکرد== اقدامات‬
‫کارکرد‬
‫قابلیت‬
‫دسترسی‬
‫منابع ‪۳‬‬ ‫کارکرد ‪/۳‬‬
‫منابع ‪3‬‬ ‫منابع‪+ 2+‬‬
‫کارکرد ‪/3‬‬ ‫منابع‪2‬‬‫کارکرد‪/2/2‬‬
‫‪+‬کارکرد‬ ‫منابع‪+ ۱1‬‬
‫کارکرد‪ //1۱‬منابع‬
‫سرویس= =کارکرد‬
‫سرویس‬ ‫ارزش‬
‫ارزش‬
‫==‬ ‫قابلیت‬
‫منابع ‪)۳( 3++22++۱1‬‬
‫‪ )/‬منابع‬
‫سرویس‪(/‬‬
‫خدمت‬ ‫اطمینان‬

‫خدمت‬

‫سیستم‬
‫مولفه های‬
‫سیستم‬
‫فناوری‬

‫شکل ‪ .۳‬فرایند خلق ارزش زیستبوم‬

‫اعتماد اغلب توسط شرکت های مرکزی در قالب بازیگر کلیدی‪ 03‬که نقش هماهنگ کننده را در ایجاد و تسهیم‬
‫ارزش ایفا می کنند‪ ،‬ایجاد می گردد‪ .‬مدل زیست بوم به ‪ 0‬موضوع ایجاد‪ ،‬توزیع و اکتساب ارزش تمرکز می‬
‫کند‪.‬‬

‫راهبردهای زیستبوم‬
‫بر اساس نمونه زیستبوم ارائه شده در بخش ‪ 9-0‬راهبردهای گوناگونی را میتوان برای زیستبومهای‬
‫کسبوکار در نظر گرفت که در ادامه توضیح داده میشوند‪:‬‬

‫‪ ‬پرش با کوسهها‪ :02‬ترتیب حداقلی و مانع کم برای ورود‪ .‬برای بقا در این راهبرد‪ ،‬سازمانها باید به ایجاد‬
‫تمایز برای خود بپردازند‪ ،‬آنها با افزایش یکپارچگی خود با سایر سازمانها می توانند جایگاه و نقش‬
‫خود را حفظ نمایند‪.‬‬

‫‪19 keystone‬‬
‫‪20 Jumping with sharks‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪20‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫‪ ‬غرش با شیرها‪ :21‬ترتیب زیاد و پیچیدگی باال‪ :‬برای موفقیت در این راهبرد‪ ،‬سازمانها باید اهداف‬
‫راهبردی خود را با اهداف تنظیمکننده همسو سازند‪ .‬هرچه سازمان از توانایی بیشتری در انجام موارد‬
‫مورد نظر تنظیمکننده برخوردار باشد‪ ،‬میتواند ارزش بیشتری را در زیست بوم کسب نماید‪ .‬هرچه‬
‫اعضا بتوانند به ایجاد تمایز از رقبای خود اقدام نمایند‪ ،‬میتواند منجر به تهدید برای موقعیت تنظیم‪-‬‬
‫کننده شود‪.‬‬

‫‪ ‬پرواز با زنبورها‪ :22‬پیچیدگی باال و ترتیب کم‪ .‬به سبب فقدان یک تنظیمکننده پرقدرت‪ ،‬سازمانها‬
‫خود باید به دنبال کسب ارزش از طرقی نظیر شناسایی فرصتها‪ ،‬پاسخگویی به نیازمندیها‪ ،‬برقراری‬
‫روابط و ‪ ...‬بپردازند‪ .‬در این راهبرد هر چه سازمانها قادر باشند تا به ارائه محصوالت و خدمات مورد‬
‫نیاز مشتریان بپردازند‪ ،‬موفقتر هستند‪.‬‬

‫‪ ‬رقص با گرگها‪ :23‬ترتیب زیاد و پیچیدگی اندک‪ .‬اعضا دائما با ریسک رقبای جدید و فعلی و خطر‬
‫حذف نقش خود مواجه هستند‪ .‬در این راهبرد برای بقا و ایجاد ارزش افزوده‪ ،‬اعضا باید به برقراری‬
‫روابط عمیق با تنظیم کننده بپردازند‪ .‬در این راهبرد تنظیم کننده از قدرت کافی برای خراب کردن و‬
‫یا حفظ یک عضو برخوردار است [‪]00‬‬

‫رویکردهای مدیریت زیستبوم‬

‫رویکردهای مختلفی برای مدیریت زیستبومها وجود دارد که شامل رویکرد مبتنی بر اجرا‪ ،‬رویکرد تبلیغگرا‬
‫و رویکرد تنظیمگرا است‪ .‬در گذشته راهبردهای رقابتی مبتنی بر این فرض بودند که سازمانها بر اساس نقاط‬
‫قوت خود به کسب ارزش میپردازند و به دنبال حفظ سرمایههای فکری خود هستند‪ .‬در دیدگاه رویکرد مبتنی‬
‫بر اجرا‪ ،24‬سازمان نقش تاثیرگذاری بر محیط بیرونی از طریق محصوالت و خدمات خود را بر عهده دارد و به‬
‫این منظور از بازاریابی و روابط خود به منظور پشتیبانی از تقاضا و ایجاد موانع برای رقبای خود استفاده میکند‪.‬‬
‫در این دیدگاه سازمانها به دنبال استفاده از توانمندیهای عملیاتی کم هزینه هستند که سبب میشوند تا‬
‫هزینه عملیات سازمان کاهش یابد‪ .‬همچنین با استفاده از ساختار ماژوالر برای محصوالت و فرایندها‪ ،‬سازمان‬

‫‪21 Roaring with lions‬‬

‫‪22 Flying with hornets‬‬
‫‪23 Dancing with wolves‬‬
‫‪24 Execution-Oriented Approach‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪27‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫از انعطافپذیری کافی برای جایگزین کردن تامینکنندگان برخوردار است‪ .‬فعالیتهای توسعه نیز از فعالیت‪-‬‬
‫های عملیاتی سازمان مجزا شده است‪ .‬همچنین هر سازمان به صورت مجزا به دنبال کسب حداکثر ارزش‬
‫افزوده ممکن است‪ .‬از روابط خود به منظور اطمینان از تقاضای کافی برای محصوالت و خدمات خود استفاده‬
‫میکند‪ .‬فرایندهای سازمان به صورت متداوم بهبود مییابند[‪ .]00‬رویکرد مبتنی بر اجرا در جدول شماره ‪0‬‬
‫نشان داده شده است‪:‬‬
‫جدول ‪ .2‬زیستبوم مبتنی بر اجرا‬

‫ارزش های کسب وکار‬ ‫مدل کسب وکار‬ ‫فرایندهای خلق ارزش‬
‫توانمندی های سطح‬
‫نوآوری‬ ‫معماری ماژوالر‬ ‫مدیریت زنجیره تامین‬
‫اکوسیستم‬
‫مبتنی بر بازار‬ ‫یکپارچگی فرایندها‬ ‫هماهنگی‬ ‫توانمندی های رهبری‬

‫ارزش سهامداران‬ ‫کارایی عملیاتی‬ ‫اجرا‬ ‫توانمندی های عملیاتی‬

‫در دیدگاه تبلیغگرا‪ ،25‬ارزش افزوده در سطح زیست بوم ایجاد میگردد‪ .‬در این دیدگاه‪ ،‬سازمان مرکزی به‬
‫تهیه پلتفرم برای زیست بوم پرداخته و از قدرت خود در دسترسی به جریان اطالعات متمرکز برای‬
‫حداکثرسازی خالقیت استفاده میکند‪ .‬سازمان مرکزی‪ ،‬به ارائه خدمات و پشتیبانی از سایر سازمان ها می‪-‬‬
‫پردازد و حتی آزادی الزم برای تعیین معماری و ساختار سازمانهای دیگر را دارد‪ .‬به منظور تسهیل دسترسی‬
‫به پلت فرم برای تازهواردان‪ ،‬معماری ماژوالر و بازی وجود دارد‪ .‬این دیدگاه متناسب با رویکرد نوآوری باز است‬
‫که توسط چسبرو ارائه شده است‪ .‬در این دیدگاه نوآوری اهمیت باالیی داشته و تعامالت زیادی با مشتریان‬
‫وجود دارد‪ .‬این رویکرد در جدول شماره ‪ 0‬نمایش داده شده است‪:‬‬
‫جدول ‪ .۳‬زیستبوم مبتنی بر تبلیغات‬

‫ارزش های کسب وکار‬ ‫مدل کسب وکار‬ ‫فرایندهای خلق ارزش‬
‫توانمندی های سطح‬
‫نوآوری باز‬ ‫معماری ماژوالر‬ ‫پرورش استعدادها‬
‫اکوسیستم‬
‫مبتنی بر اجتماع‬ ‫انگیزه های معنوی و احساسی‬ ‫تبلیغات‬ ‫توانمندی های رهبری‬

‫ارزش ذی نفعان‬ ‫خودسازماندهی‬ ‫خالقیت‬ ‫توانمندی های عملیاتی‬

‫‪25 Evangelism-Oriented Approach‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪28‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫در دیدگاه تظیمگرا‪ ،26‬طراحی و هماهنگی کل زیست بوم یکی از عوامل حیاتی موفقیت است‪ .‬آنچه که ارائه‬
‫میشود‪ ،‬فراتر از محصوالت یا خدمات ارائه شده توسط هر سازمان بوده و نیازمند همکاری بلندمدت میان دو‬
‫یا چندسازمان و بر اساس تخصص هر یک از آنها است‪ .‬در این رویکرد‪ ،‬نقش نظارتی تنظیمکننده برای‬
‫موفقیت و توسعه زیست بوم حیاتی است‪ .‬رقابتیبودن پیشنهادهای ارائه شده به مشتریان‪ ،‬قوت زیست بوم را‬
‫تعیین میکند که حاصل تعامل میان سازمانها است‪ .‬در جدول شماره ‪ ،4‬رویکرد مبتنی بر هماهنکی ارائه‬
‫شده است‪:‬‬
‫جدول ‪ .9‬زیستبوم مبتنی بر هماهنگی‬

‫ارزش های کسب وکار‬
‫نوآوری شبه باز‬
‫مبتنی بر چشم انداز‬
‫مدل کسب وکار‬ ‫فرایندهای خلق ارزش‬
‫توانمندی های سطح‬
‫معماری یکپارچه‬ ‫مشارکت تخصص گرایانه‬
‫اکوسیستم‬
‫هماهنگی‬ ‫برنامه ریزی‬ ‫توانمندی های رهبری‬

‫ارزش مشتری‬ ‫همسویی‬ ‫طراحی‬ ‫توانمندی های عملیاتی‬

‫تنظیمکننده‪ ،‬مدل کسبوکار زیست بوم و پیشنهاداتی که توسط زیست بوم ارائه میشود‪ ،‬را تعیین میکند و‬
‫به طراحی معماری زیست بوم میپردازد‪ .‬در این رویکرد‪ ،‬معماری شبهبازی وجود دارد که در آن خدمات اصلی‬
‫توسط سازمانهای اصلی موجود در زیست بوم ارائه شده و خدمات اضافهتر توسط سازمانهای دیگری که‬
‫میتوانند بنا به اقتضا وارد زیست بوم شوند یا شرکای تجاری خارج از زیست بوم ارائه میشود‪ .‬تنظیمکننده‬
‫به ترسیم چشم انداز برای اعضا میپردازد‪.‬‬

‫مدلهای کسبوکار در زیستبومهای نوظهور‬

‫مدل کسبوکار مجموعه ای از اقدامات و فعالیتها را (از تهیه منابع تا رابطه با مشتریان) تعریف میکند که‬
‫منجر به خلق محصول یا خدمت جدید و ایجاد ارزش خالص میگردد‪ .‬بدون ایجاد ارزش خالص مشترک‪ ،‬هر‬
‫سازمانی به تنهایی به فعالیت پرداخته و لزومی به همکاری با سایر سازمانها نمیبیند‪ .‬بخشی از فعالیتهای‬
‫اکتساب ارزش نیز در راستای توسعه و عملیات خود سازمانها خواهد بود‪ .‬مدلهای کسبوکار‪ ،‬بسته های‬
‫پیشنهادی ارزش را برای سازمان مشخص میکنند‪ ،‬منجر به تعریف بخشبندی های بازار میشوند‪ ،‬منجر به‬

‫‪26 Orchestration-Oriented Approach‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪2۰‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫تعریف ساختار زنجیره ارزش میشوند و به شناسایی داراییهایی برای پشتیبانی از جایگاه سازمان در زنجیره‬
‫ارزش منجر میشود‪ .‬همچنین سبب تعیین مدل درآمدی سازمانها گشته و به تخمین ساختار هزینه و‬
‫پتانسیل هایی که برای سودآوری وجود دارد‪ ،‬کمک میکند‪ .‬بنابراین مدل کسبوکار جایگاه سازمان را در‬
‫زیستبوم و راهبردهای رقابتی سازمانها را مشخص میکند‪ .‬مدل کسبوکار سازمانها در زیستبوم باید با‬
‫یکدیگر همسویی داشته باشد تا مدل کسبوکار بتواند برای سازمان و کل اکو سیستم منجر به ایجاد ارزش‬
‫افزوده شود‪ .‬تحقیقات پیشین بر این باور بودند که مدل کسبوکار تنها برای یک سازمان معنی پیدا میکند‪.‬‬
‫به عنوان مثال چسبرو بیان میکند که مدل کسبوکار دو کارکرد اصلی دارد‪ :‬ایجاد ارزش و اکتساب ارزش‪.‬‬
‫در ادامه انواع مدلهای کسبوکار متصور در زیست بومهای کسبوکار بیان شده است [‪ .]09‬شکل شماره ‪4‬‬
‫معماری کلی زیستبوم کسب وکار را نشان میدهد‪.‬‬

‫مساعی‬ ‫تشری‬

‫سطح‬
‫اکوسیستم‬

‫سطح بین‬
‫سازمانی‬ ‫سطوح تکامل‬

‫سطح سازمانی‬
‫بازار جهانی‬
‫رقابت‬

‫نهادهای دولتی‬

‫رقابت جهانی‬

‫کاربر‬
‫بازیگران‬
‫ذی نفعان‬

‫کانال توزیع‬ ‫عملیات‬ ‫تامین کننده‬

‫حاکمیت‬

‫سلطه گر‬

‫بازیگر گوشه ای‬ ‫ها‬ ‫نق‬

‫هاب‬

‫بازیگر کلیدی‬

‫شکل ‪ .9‬معماری زیستبوم کسب وکار‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳۹‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫به منظور توسعه زیستبوم کسبوکار‪،‬الزم است اقدامات زیر انجام گردد‪:‬‬

‫‪ .0‬هدفگذاری برای شرکای تجاری که دارای توانمندیهای مکمل سازمان ها هستند که در نتیجه امکان‬
‫یادگیری همزمان سازمانها را فراهم میکند‪.‬‬

‫‪ .0‬سازمان رهبر نیاز به ایجاد ساختارها و مشوقهایی برای جذب شرکای تجاری قوی‪ ،‬مدیریت خدمات‬
‫ارائه شده توسط سازمانهای مختلف که ممکن است با یکدیگر همپوشانی نیز داشته باشد و همچنین‬
‫اداره تعارضات دارد‪.‬‬

‫‪ .0‬کانالهای فروش‪ ،‬فناوری‪ ،‬محصوالت مکمل و عملیات سازمانها باید به درستی با یکدیگر همسو شوند‪.‬‬

‫‪ .4‬سازمان رهبر باید راهبردهای خود را با سایر سازمانها به اشتراک بگذارد تا امکان توسعه شبکه و تشویق‬
‫شرکای تجاری به سرمایهگذاری در زیست بوم فراهم گردد‪.‬‬

‫‪ .0‬لزوم تدوین راهبرد و مکانیزمی برای خلق ارزش درون زیستبوم‬

‫مدل کاهش هزینه‬

‫منطق مدل‪ :‬اساس این مدل بر این اصل استوار است که یک سازمان با هدف کاهش هزینههای خود‪ ،‬به یک‬
‫زیست بوم ملحق میشود‪ .‬با ملحق شدن سازمانها به زیست بوم و بزرگشدن زیست بوم‪ ،‬هزینههای سازمانها‬
‫کاهش مییابد‪ .‬هر سازمانی نوعا دارای مدل درآمدی خاص خود است و تنها جنبه ای که باعث پیوند میان‬
‫سازمانها در این مدل میشود‪ ،‬کاهش هزینهها است‪.‬‬

‫توانمندیها و منابع مورد نیاز‪ :‬سرمایهگذاری در یک تکنولوژی یا خدمت به منظور افزایش حجم عملیات‬

‫ریس ها‪ :‬عدم قطعیت تکنولوژیک و قانونی‪ .‬این مدل نیازمند سرمایهگذاری اولیه باالیی است‪ .‬باید تخمینهای‬
‫صحیحی از دوره عمر تکنولوژی و مسائل قانونی مانند مالیاتها انجام شده باشد‪.‬‬

‫الگوی توسعه‪ :‬این مدل در اوائل ظهور زیست بوم میتواند وجود داشته باشد‪ .‬توانایی اکتساب منافع مالی‬
‫ملموس منجر به کاهش عدم قطعیت این زیست بوم در حال شکلگیری و تکنولوژی جدید میشود‪ .‬شاید در‬
‫اوائل شکلگیری زیست بومها‪ ،‬انگیزه کاهش هزینهها پررنگترین هدف سازمانها از ملحق شدن به اکو سیستم‬
‫باشد‪.‬‬

‫توسعه سازمان ها در این مدل می تواند تحت قالب ‪ 0‬سناریوی زیر رخ دهد‪ :‬در سناریوی خوشبینانه‪ ،‬اعضا به‬
‫کاهش هزینهها در طی زمان پرداخته و سازمان به شرکت در زیست بوم همراه با افزایش سرمایهگذاری‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳۱‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫میپردازد‪ .‬در این سناریو سازمان باید از توانمندی خوبی در اندازهگیری هزینهها برخوردار بوده و همچنین‬
‫تکنولوژی‪ ،‬خدمات و ‪ ...‬هماهنگ با یکدیگر کار کنند‪ .‬در سناریو بدبینانه‪ ،‬امکان کاهش هزینهها وجود ندارد و‬
‫در نتیجه سازمانها به مرور‪ ،‬ارتباط خود را در اکو سیستم کمتر میکنند‪ .‬در سناریوی بینابین نیز‪ ،‬سازمانها‬
‫فکر میکنند که عضویت در اکو سیستم منجر به کاهش هزینههای آن ها میشود و اگر کاهش هزینهها برای‬
‫آنها محقق نگردد‪ ،‬دنبال گزینههای جایگزین هستند‪.‬‬

‫مدل افزایش ارزش ادراک شده از محصول‬

‫منطق مدل‪ :‬ارتباط داشتن با هسته مرکزی زیست بوم میتواند منجر به افزایش ارزش ادراک شده از محصوالت‬
‫سازمان در منظر مشتری و سایر ذینفعان شود‪.‬‬

‫توانمندیها و منابع مورد نیاز‪ :‬اعضا در این مدل باید قادر به مدیریت تصویر و برند خود بوده و به ایجاد تناسب‬
‫میان اقدامات خود و ارتباطاشان بپردازند‪ .‬قصد‪ ،‬عمل و خروجیها باید همسو بوده و برند سازمان و تصویر‬
‫ذهنی مشتریان از سازمان جزو عملیات الیه اصلی نباشد‪ .‬اعضا نیاز دارند تا درجهای از خودکنترلی و توانایی‬
‫جذب پشتیبانیکنندگان را داشته باشند‪.‬‬

‫ها‪ :‬تهدید شهرت سازمانها به سبب بروز اشتباهات تصادفی و وابستگی سازمانها به افکار عمومی‬ ‫ریس‬

‫الگوی توسعه‪ :‬ایجاد تجربه یکپارچه‬

‫مدل یکپارچهکننده ‪ /‬واسطه‬

‫منطق مدل‪ :‬هر عضو‪ ،‬اعضای دیگری که فعالیتهای مکمل یکدیگر انجام میدهند‪ ،‬را با خود به زیست بوم می‬
‫آورد‪ .‬با همکاری با یکدیگر به ارزشی فراتر از ارزش خلق شده توسط هر یک دست پیدا میکنند‪ .‬در این مدل‬
‫بخش عمدهای از سود از طریق قراردادهای مختلفی مانند قراردادهای مشاوره‪ ،‬عضویت‪ ،‬لیسانس و ‪ ...‬حاصل‬
‫میشود‪.‬‬

‫منابع و توانمندیهای مورد نیاز‪ :‬این مدل کسبوکار نیازمند آن است تا ارتباطات‪ ،‬توانایی تاثیرگذاری بر بازیگران‬
‫از طریق مالیات و یا سایر ابزارهای کنترلی صورت بگیرد‪ .‬این مدل همچنین نیازمند قوانین سختگیرانه برای‬
‫سازمانها است و سازمانها‪ ،‬یکپارچهکننده را به عنوان یک منبعی می نگرند که هدف آن استفاده از فرصتهای‬
‫موجود برای خلق ارزش است‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳2‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫ریس ها‪ :‬در این مدل ریسک به سبب از دستدادن نقش مرکزی در توسعه شبکه است چراکه سرعت رشد و‬
‫توسعه این مدل اغلب باالتر از توان و ظرفیت کنترلی نقش یکپارچهکننده است‪.‬‬

‫الگوی توسعه‪ :‬در این مدل الگوی کارآفرینانه از طریق ایجاد مستمر شبکه‪ ،‬خلق ارزش‪ ،‬ایجاد سینرژی در‬
‫توانمندیها رخ میدهد‪ .‬در گامهای بعدی توسعه‪ ،‬به سبب ساختارمند شدن زیست بوم‪ ،‬ارزش ایجاد شده‬
‫توسط نقش یکپارچهکننده کاهش مییابد‪ .‬در این مدل این خطر وجود دارد که هیچ سازمانی به عضویت‬
‫زیست بوم در نیاید‪.‬‬

‫مدل تامینکنندگان فناوری‬

‫منطق مدل‪ :‬تامینکنندگان تکنولوژی به توسعه‪ ،‬ساخت و تهیه راهکارهای فناورانه برای سازمانها در زیست‬
‫بوم میپردازند‪ .‬این مدل کسبوکار امکان بیشترین میزان نوآوری را در کسبوکارها فراهم میکند‪.‬‬

‫منابع و توانمندیهای مورد نیاز‪ :‬شایستگیهای تکنولوژیک و منابع مالی برای تحقیق و توسعه‬

‫ریس ‪ :‬عدم قطعیت تکنولوژیک و تقاضا‪ ،‬رقابت‬

‫مخاطرهپذیر‪27‬‬ ‫الگوی توسعه‪ :‬این مدل بیشتر مبتنی بر پروژههای فناوری‪ ،‬شرکتهای نوپا و سرمایهگذاران‬
‫است‪ .‬زیست بومهای در حال ظهور به سبب موانع ورود کمتر‪ ،‬فرصتهای بهتری را برای تازهواردان فراهم‬
‫میکنند‪ .‬همچنین سازمانهای فعال در صنعت تکنولوژی نیز میتوانند از این مدل استفاده نمایند‪.‬‬

‫مدل ارائهدهنده خدمات‬

‫منطق مدل‪ :‬ارائه خدمات برای نیازمندیهای ویژه اعضا‬

‫توانمندیها و منابع مورد نیاز‪ :‬توانایی درک نیازهای درحال تغییر مشتریان‪ ،‬توانایی شکلدهی فعال نیازهای‬
‫مشتریان‬

‫ریس ها‪ :‬امکان کپیبرداری از خدمات توسط رقبا‪ ،‬عدم قطعیت در تقاضای مشتریان‬

‫مدل ارائهدهندگان زیرساخت‬

‫‪27 Venture Capitals‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳۳‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫منطق مدل‪ :‬ارائه انواع زیرساختها‬

‫توانمندیها و منابع مورد نیاز‪ :‬مهارتهای فنی مورد نیاز‪ ،‬تواناییهای درک نیازهای افراد‬

‫ریس ها‪ :‬عدم قطعیت تکنولوژیک و قانونی‬

‫الگوی توسعه‪ :‬توسعه تدریجی زیرساختهای موجود بر اساس نیازهای فعلی کاربران‪ .‬توسعه در این مدل‬
‫نیازمند همکاری بیشتر میان اعضا است‪.‬‬

‫خالصه و نتیجهگیری مطالب‬

‫مرور کلی مفاهیم مرتبط با زیستبوم کسبوکار بر اهمیت روابط همکارانه در زیستبومهای کسبوکار‬
‫تاکید دارد‪ .‬شناسایی و بیان شفاف این روابط یکی از اقدامات مهمی است که بایستی در راستای طراحی و‬
‫شکلگیری آنها در زیست سامانه انجام شود‪ .‬تعیین این روابط به شناسایی بازیگران مختلف زیستبوم منجر‬
‫میشود که هر یک نقشی را در فرایند نوآوری و ایجاد همافزایی در توسعه محصول و خدمات بر عهده خواهند‬
‫داشت‪.‬‬

‫شناسایی انواع بازیگران و ذینفعان و تحلیل آنها‪ ،‬به مدیریت رفتارهای هر یک از نقشهای موجود در‬
‫زیستبوم و حل تعارضات میان آنها کمک میکند‪ .‬با تحلیل بازیگران الف) نقش و سهم هر یک از بازیگران‪/‬ذی‬
‫نفعان مشخص میشود‪ ،‬ب) نفوذ و رفتار آنها در تعامل با سایر بازیگران‪/‬ذی نفعان تحلیل میشود‪ ،‬پ) اولویت‬
‫تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آنها مشخص شده و ت) در نهایت راهبردهای توسعه زیستبوم مشخص میگردد‪.‬‬

‫ارزیابی بازیگران و روابط میان آنها به منظور ارزیابی همافزایی در زیستبوم‪ ،‬مساله مهمی است که پرداختن‬
‫به آن میتواند منجر به افزایش احتمال موفقیت زیستبوم گردد‪ .‬بر این اساس در ادامه این پژوهش‪ ،‬تالش‬
‫میشود تا انواع بازیگران در زیستبومهای کسبوکار و معیارهای تقسیم بندی آنها شناسایی شود‪ .‬دو سوال‬
‫در این رابطه عبارتند از ‪ -0‬انواع بازیگرانی که در شکلگیری و یا توسعه زیستبومهای کسبوکار نقش دارند‪،‬‬
‫کدامند؟ و ‪ -0‬معیارهای تقسیم بندی بازیگران در راستای تدوین روابط مطلوب میان آنها کدام است؟‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳9‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫نحلیل ذینفعان و شناسایی بازیگران زیستبوم کسبوکار‬

‫یکی از ویژگیهای جالب ذی نفعان‪ ،‬پویا بودن آنها است بدین معنی که در طول زمان‪ ،‬ترکیب گروههای‬
‫ذینفع میتواند تغییر کند و ممکن است با الحاق شدن و یا جایگزین شدن گروههای جدید ذینفع‪ ،‬سایرین‬
‫کنار گذاشته شوند‪ .‬فرایند شناسایی بازیگران زیستبوم کسبوکار مبتنی بر مدل تحلیل ذینفعان‪ ،‬گامهای‬
‫مختلف را در بر میگیرد‪ .‬در گام نخست با شناسایی و تهیه فهرستی از بازیگران و ذینفعان‪ ،‬زمینه برای اجرای‬
‫مراحل بعدی تحلیل ذینفعان آماده میشود‪ .‬در مرحله بعدی یعنی شناسایی نقش و اهمیت بازیگران‪ ،‬با‬
‫استفاده از سنجههای منتخب مانند قدرت‪،‬نفوذ‪ ،‬منافع و ‪ ...‬اقدام به شناسایی میزان اهمیت و نقش هر یک از‬
‫بازیگران پرداخته میشود‪ .‬در این مرحله مشخص میشود که وضعیت هر بازیگر در مقایسه با سایر بازیگران‪،‬‬
‫چگونه است‪.‬‬

‫در مرحله دستهبندی ذینفعان‪ ،‬بازیگران بر اساس نقش و وزنی که در پروژه ایفا میکنند‪ ،‬گروهبندی میشوند‪.‬‬
‫بازیگران اصلی بر موفقیت زیست بوم تاثیر زیادی میگذارند‪ .‬در گام چهارم یعنی شناسایی روابط ذینفعان با‬
‫مطالعه رفتار و تعامل بازیگران با یکدیگر‪ ،‬تعارض منافع یا ائتالفی که ممکن است میان تعدادی از بازیگران در‬
‫فرایند اجرا شکل بگیرد شناسایی میشود‪ .‬از این روابط میتوان بستر مناسبی برای ساماندهی و تقویت نقش‬
‫بازیگران اصلی فراهم کرد‪.‬‬

‫در گام نهایی با تدوین راهبردها برای ساماندهی نفوذ بازیگران‪ ،‬سازوکار مناسب برای افزایش توان همافزایی و‬
‫تعامل مثبت بین بازیگران و همچنین کاهش تعارضات فراهم آورده میشود تا زیستبوم کسبوکار سریعتر به‬
‫اهداف از پیش تعیین شده خود برسد [‪.]02‬‬

‫بازیگران مطرح در تئوری ذینفعان‬

‫به منظور شناسایی انواع بازیگران در زیستبوم‪ ،‬الزم است تا ابتدا انواع بازیگرانی که میتوانند در شکلگیری‬
‫و یا توسعه زیستبوم نقش داشته باشند‪ ،‬تعریف شود‪ .‬تعاریف متعددی در خصوص انواع بازیگران در مقاالت و‬
‫تحقیقات مختلف مرتبط با تئوری ذینفعان ارائه شده است‪ .‬فریمن ذینفعان را هر فرد یا گروهی تعریف نموده‬
‫است که در دستیابی سازمان به اهدافش تاثیر میگذارند و یا از آن اثر میپذیرند‪ .‬فریدمن معتقد است که‬
‫زیستبوم باید به عنوان گروهی از ذینفعان در نظر گرفته شود که هدف آن باید مدیریت عالیق‪ ،‬نیازها و نقطه‬
‫نظرات انواع ذینفعان باشد‪ .‬تعریف ذینفعان ممکن است در طول زمان تغییر کند‪ .‬حتی فریمن در آخرین‬
‫تعریف خود در سال ‪ ،0224‬ذینفعان را گروههایی میداند که برای بقاء و موفقیت سازمانها الزم و ضروری‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳5‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫هستند‪ .‬محققان مهندسی نرمافزار‪ ،‬ذینفعان را افراد و سازمانهایی تعریف میکنند که تحت تاثیر برنامههای‬
‫کاربردی قرار میگیرند‪ .‬بر این اساس رقبا‪ ،‬رسانه و حتی نسلهای آینده نیز ذینفع محسوب میشوند‪ .‬ثقفی‬
‫و همکاران [‪ ]03‬نیز ذینفعان را اشخاص‪ ،‬گروهها یا نهادهایی سازمانیافته و سازماننیافته تعریف میکند که‬
‫به یک پروژه عالقهمند هستند و یا نتیجه آن را تحت تاثیر قرار میدهند‪.‬‬

‫شناسایی انواع بازیگران و ذینفعان و تحلیل آنها‪ ،‬به مدیریت رفتارهای هر یک از نقشهای موجود در‬
‫زیستبوم و حل تعارضات میان آنها کمک میکند‪ .‬با تحلیل بازیگران‪ ،‬نقش و سهم هر یک از بازیگران‪/‬ذی‬
‫نفعان مشخص می شود‪ ،‬نفوذ و رفتار آنها در تعامل با سایر بازیگران‪/‬ذی نفعان تحلیل میشود‪ ،‬اولویت‬
‫تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آنها مشخص شده و در نهایت راهبردهای توسعه زیستبوم مشخص میگردد [‪]02‬‬
‫با شناسایی و تحلیل درست ذینفعان‪ ،‬میتوان به شناسایی گروهها و سازمانهایی که بر روی فعالیت زیستبوم‬
‫تاثیر مثبت یا منفی میگذارند‪ ،‬پیشبینی نوع تاثیر (مثبت یا منفی) و توسعه استراتژیها برای گرفتن بیشترین‬
‫حمایت موثر و ممکن از ذینفعان و کاهش هر گونه موانع موفقیت سازمان یا پروژه؛ پرداخت‪ .‬عدم مدیریت‬
‫ذینفعان میتواند برای کل زیستبوم مخرب بوده و سبب بروز مشکالتی نظیر پیچیدهشدن فرآیند تصمیم‪-‬‬
‫گیری در فازهای مختلف زیستبوم‪ ،‬بروز تاخیرات و افزایش هزینههای توسعه زیستبوم‪ ،‬خدشهدارشدن اعتماد‬
‫میان بازیگران در زیستبوم و در نهایت مشکل در اولویتبندی و پاسخگویی به مطالبات ذینفعان گردد‪.‬‬

‫فردریک (‪ )0322‬و جانسون (‪ )0334‬ذینفعان را به ‪ 0‬دسته اولیه یا مستقیم و غیرمستقیم و ثانویه‬

‫تقسیمبندی میکنند‪ .‬ذینفعان مستقیم یا اولیه شامل سهامداران‪ ،‬سرمایهگذاران‪ ،‬کارکنان‪ ،‬مشتریان‪،‬‬
‫طلبکاران‪ ،‬تامینکنندگان‪ ،‬فروشندگان‪ ،‬مصرفکنندگان‪ ،‬رقبا و ذینفعان غیرمستقیم‪/‬ثانویه شامل دولت‬
‫مرکزی‪ ،‬دولتهای خارجی‪ ،‬گروههای اجتماعی‪ ،‬رسانه ها‪ ،‬و عموم مردم هستند‪ .‬سازمان برای بقای خود به‬
‫ذینفعان اولیه وابسته است در حالی که وجود ذینفعان ثانویه برای بقای سازمانها ضروری نیست ولی این‬
‫دسته از ذینفعان بر سازمان تاثیر میگذارند و یا از آن تاثیر میپذیرند‪ .‬برایناساس میتوان گفت ذینفعان‬
‫غیرمستقیم صرفا منجر به تاثیرگذاری شده و یا از منافع سازمان منتفع می شوند‪ .‬در حالی که ذینفعان‬
‫مستقیم عالوه بر منتفعشدن از منافع‪ ،‬عمدتا نقشآفرین هستند و در نتیجه وجود آنها در زیستبوم کسبوکار‬
‫ضروری است [‪.]02‬‬

‫بنابراین ذینفعان باید بر اساس اهمیتی که برای زیستبوم کسبوکار دارند‪ ،‬طبقهبندی شوند‪ .‬به طور کلی‬
‫میتوان مهمترین گروههای ذینفعان را شامل مشتریان‪ ،‬کارکنان‪ ،‬جوامع محلی‪ ،‬تامینکنندگان‪ ،‬توزیع‪-‬‬
‫کنندگان‪ ،‬سهامداران‪ ،‬رسانهها (رادیو و تلویزیون)‪ ،‬شرکای کسبوکار‪ ،‬نسلهای آینده‪ ،‬نسلهای گذشته‪،‬‬
‫دانشگاهیان‪ ،‬رقبا‪ ،‬فعاالن و یا سازمانهای غیردولتی‪ ،‬نمایندگان ذینفعان از قبیل اتحادیههای کارگری‪ ،‬اتحادیه‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳0‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫صنفی تامینکنندگان و توزیعکنندگان‪ ،‬سرمایهگذارانی به غیر از سهامداران (دارندگان اوراق قرضه)‪ ،‬دولت‪،‬‬
‫رگوالتورها و سیاستگزاران تعریف کرد‪ .‬در شکل ‪ 0‬یک نمونه از حضور ذینفعان متنوع در زیستبومهای‬
‫کسبوکار نشان داده شده است‪:‬‬

‫نهادهای دولتی‬

‫دولت‬
‫زیرساخت های شهری ) ب‪ ،‬حمل و نقل (‬
‫شبکه های دیجیتال‬
‫کسب وکارها‬ ‫نهادهای موزشی‬
‫واسطه ها‬
‫سازمان های کوچ و متوسط‬
‫پلت فرم های شغلی‬ ‫برنامه های کار موزی‬
‫سازمان های بزر‬
‫ژانس های سرمایه گ اری‬ ‫دانشکده ها‬
‫کسب وکارها و اتا های بازرگانی‬
‫شبکه های بین اکوسیستمی‬ ‫دانشگاه ها‬
‫بان‬
‫اتحاد استراتژی‬ ‫نهادهای پژوهشی‬
‫سازمان های خ وصی‬
‫پار های علم و فناوری‬
‫شبکه های کسب وکار‬
‫کار فرینان‬
‫فرشتگان کسب وکار‬
‫سرمایه گ اران خطرپ یر‬
‫رسانه‬
‫استارتا ها‬
‫انکوباتورها‬

‫شکل ‪ .5‬حضور بازیگران فعال در زیستبومهای کسبوکار‬

‫با توجه به این که به منظور اولویتبندی و دستهبندی ذینفعان‪ ،‬مدلها و چارچوبهای مختلفی ارائه شده‬
‫است؛ در ادامه به برخی از این مدلها اشاره خواهد شد‪.‬‬

‫مدل شناسایی و تعیین موقعیت ذینفعان‬

‫لتیمور و همکارانش‪ ،‬ذینفعان را بر اساس منافع در سه دسته تقسیمبندی کردهاند‪ .‬منافع سطح اول شامل‬
‫محصول و درآمد‪ ،‬منافع سطح دوم شامل قانون و سیاست و در نهایت منافع سطح سوم‪ ،‬اعتبار و خوشنامی‬
‫برای سازمان است‪.‬ذینفعان مختلف بر اساس این ‪ 0‬سطح از منافع‪ ،‬تقسیم بندی میشوند‪.‬‬

‫مدل بهینه تعیین مکان ذینفعان‬

‫در این مدل بیشتر بر عوامل متقابل در سیستمهای پویا تمرکز میگردد‪ .‬در این مدل برای تقسیمبندی‬
‫انواع ذینفعان از معیارهایی نظیر قدرت‪ ،‬توان تاثیرگذاری‪ ،‬نزدیکی یا مجاورت با مرکز تصمیمگیری‪ ،‬جهت‬
‫تاثیر‪ ،‬ثبات و تداوم تاثیرگذاری‪ ،‬موقعیت و قابل رویتبودن تاثیر دستهبندی میشوند‪.‬‬
‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳7‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫مدل ماتریس قدرت‪ /‬سطح منافع جانسن و چولس‬

‫این مدل که توسط جانسن و چولس ارائه شده‪ ،‬برای تعیین انواع ذینفعان از ‪ 0‬معیار سطح منافع و قدرت‬
‫استفاده کرده و بر اساس ترکیبهای ممکن این ‪ 0‬معیار‪ 4 ،‬راهبرد را برای مواجه با هر ذینفع تعریف میکند‪.‬‬
‫که با توجه به آن میتوان انواع ذینفعان را مطابق شکل ‪ 9‬در چهارگروه طبقهبندی نمود‪.‬‬

‫سطح منفعت‬
‫کم‬ ‫زیاد‬
‫کم‬

‫الف ‪ -‬کمترین تالش‬ ‫ب ‪ -‬مطلع نگه داشتن‬

‫قدرت‬
‫زیاد‬

‫پ ‪ -‬راضی نگه داشتن‬ ‫ت ‪ -‬بازیگران کلیدی‬

‫شکل ‪ .0‬نگاشت ذینفعان‪ ،‬ماتریس قدرت‪/‬سطح منافع‬

‫برای گروه الف حداقل تالش الزم است و نیاز به اقدام فوری نیست‪ ،‬زیرا ذینفعانی با قدرت کم و کمترین‬
‫سطح خواسته هستند‪ .‬گروه ب دارای قدرت کم و سطح باالیی از خواسته و عالقه هستند و درنتیجه باید‬
‫نسبت به اقدامات و موضوعات مطلع نگه داشته شوند‪ .‬ذینفعان گروه پ باید راضی نگه داشته شوند و‬
‫چالشبرانگیزترین ذینفعان هستند چراکه با وجود این سطح منافع آنها کم است لیکن به سبب اینکه از‬
‫قدرت باالیی برخوردار هستند‪ ،‬ممکن است قدرت خود را در واکنش به یک موضوع خاص و یا سایر ذینفعان‬
‫مورد استفاده قرار دهند‪ .‬ذینفعان گروه ت بازیکنان کلیدی هستند چون دارای قدرت باال و سطح باالیی از‬
‫منافع هستند و واکنش خود را نسبت به پروژهها و طرحهای سازمان با توجه به اولویتهای اصلی شکل‬
‫میدهند‪.‬‬

‫چارچوب اولویتبندی ذینفعان میشل و همکاران‬

‫چارچوب ذینفعان میشل و همکاران نشان میدهد که ذینفعی که یک یا چند ویژگی قدرت‪ ،‬مشروعیت و‬
‫فوریت را داراست‪ ،‬از اهمیت باالتری برخوردار است‪ .‬همانطور که در شکل ‪ 4‬آورده شده است با ترکیب این‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳8‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫سه ویژگی‪ ،‬مجموعهای از ذینفعان تعریف میگردد که بر اساس اهمیت و نقش آنها در زیستبوم کسبوکار؛‬
‫میتوان اقدام به مدیریت و تدوین راهبردهای مقابله و برخورد با هر یک از آنها نمود‪ .‬طبق این چارچوب‪،‬‬
‫قدرت یک ذینفع بر اساس توانایی در کسب و یا محقق شدن نتایج دلخواه تعریف میشود‪ .‬به عبارت دیگر‬
‫این عامل به توانائی گروههای ذینفع برای بهدستآوردن برونداد مورد دلخواه خود اشاره دارد‪.‬‬

‫قدرت‬ ‫فوریت‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ .1‬ساکت‬
‫‪5‬‬ ‫‪ .2‬محتاط‬
‫‪ .3‬متقاضی‬
‫‪7‬‬
‫‪ .4‬مسلط‬
‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪ .5‬خطرناک‬
‫‪ .6‬وابسته‬
‫‪ .7‬قطعی‬
‫مشروعیت‬ ‫‪2‬‬

‫شکل ‪ .7‬دسته بندی ذینفعان از دیدگاه میشل‬

‫مبنای قدرت عمدتاْ در نوع منابع استفاده شده برای اعمال قدرت دیده میشود و منابع قدرت میتواند‬
‫شامل مواردی نظیر مشروعیت‪ ،‬منابع‪ ،‬تخصص‪ ،‬مرجعیت و ‪ ...‬باشد‪ .‬بر این اساس ذینفعانی که از قدرت‬
‫بیشتری در مقایسه با سایرین برخوردار هستند‪ ،‬اولویت باالتری در پاسخگویی به نیازهایشان دارند‪ .‬عامل‬
‫فوریت‪ ،‬حیاتی بودن و اهمیت مطالبه برای ذینفعان را نشان میدهد‪ .‬این عامل بر حساسیت زمانی و درجهای‬
‫که تاخیر مدیریتی در توجه به مطالبات یا روابط ذینفعان غیرقابلقبول است‪ ،‬تمرکز دارد‪ .‬مشروعیت نیز به‬
‫حوزه روابط گروههای ذینفع با اجتماعی که مورد قبول همگان میباشد‪ ،‬اشاره دارد‪ .‬با ترکیب ‪ 0‬ویژگی‬
‫قدرت‪ ،‬مشروعیت و فوریت هشت نوع ذینفع به وجود میآید‪:‬‬

‫‪ .0‬ذینفعان محتاط‪/‬اختیاری‪ :‬دارای مشروعیت هستند اما قدرتی برای نفوذ بر سایر ذینفعان ندارند و‬
‫خواستههای ضروری هم ندارند‪ .‬در نتیجه فشاری برای ارتباط با این ذینفعان وجود ندارد‪.‬‬

‫‪ .0‬ذینفعان متقاضی‪ :‬ضرورت تنها ویژگی ارتباطی این ذینفعان است‪ .‬آنها خواستههای ضروری دارند‪ ،‬اما‬
‫هیچ قدرت و مشروعیتی ندارند‪.‬‬

‫‪ .0‬ذینفعان مسلط (حاکم)‪ :‬دارای مشروعیت و قدرت هستند و تاثیرشان در روابط قابلاطمینان است‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪۳۰‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫‪ .4‬ذینفعان وابسته (محتاج)‪ :‬ذینفعانی با فقدان قدرت توصیف شدهاند اما خواستههای مشروع و ضروری‬
‫دارند‪.‬‬

‫‪ .0‬ذینفعان خطرناک‪ :‬این دسته از ذینفعان ضرورت و قدرت دارند اما مشروعیت ندارند و ممکن است‬
‫اجباری و یا خطرناک باشند‪ .‬استفاده از قدرت اجبار اغلب وضعیت بیقانونی را به وجود میآورد‪.‬‬

‫ذینفعان نهفته‪/‬ساکت‪ :‬این ذینفعان از قدرت کافی برای برای تحمیل اراده خود برخوردار هستند اما‬ ‫‪.9‬‬
‫رابطهای قانونی یا ادعای ضرورت ندارند به همین دلیل قدرتشان بدون استفاده باقی میماند‪.‬‬

‫‪ .4‬ذینفعان قطعی‪ :‬ذینفعان قطعی قدرت‪ ،‬مشروعیت و ضرورت دارند‪ .‬هر ذینفعی با کسب صفات از دست‬
‫رفته خود میتواند به ذینفعی قطعی تبدیل شود‪.‬‬

‫‪ .2‬ذینفعان بی اعتنا‪/‬غیرذینفع‪ :‬هیچ کدان از صفات را ندارند و در نتیجه هیچ نوع رابطهای با سازمان ندارند‪.‬‬

‫اولویتبندی ذینفعان از دیدگاه فریدمن و مایلز‬

‫فریدمن و مایلز دو معیار سازگاری و ضرورت را برای تعریف روابط ذینفعان در نظر گرفتهاند‪ .‬سازگاری یا‬
‫ناسازگاری بر حسب تناسب ایدهها و منافع میان ذینفعان تعریف میشود‪ .‬هرچه منافع ذینفعان مختلف‬
‫تناسب بیشتری با یکدیگر داشته باشد‪ ،‬آنها از سازگاری بیشتری برخوردار خواهند بود‪ .‬ضرورت بر لزوم وجود‬
‫ذینفعان تاکید دارد و روابط مشروط نشان از عدم لزوم وجود ذینفعان و یا داشتن ارتباط با آن دسته از‬
‫ذینفعان دارد‪ .‬در شکل شماره ‪ 2‬ذینفعان تقسیمبندی معیارها در این مدل را نشان میدهد‬
‫ضروری‬ ‫مشرو ‪/‬محتمل‬

‫‪ -‬دفاعی‬ ‫نوع ال‬ ‫نوع ب ‪ -‬فرصت طلبانه‬

‫ذینفعان‬ ‫عموم مردم‬
‫مدیران ارشد‬ ‫شرکت های متصل شده با‬
‫سازگار‬

‫شرکا‬ ‫واسطه‬
‫انجمن مشترک تجارت‬

‫نوع ت ‪ -‬سازش‬ ‫مق ر‬ ‫‪ -‬رقابتی‪/‬ح‬ ‫نوع‬

‫اتحادیه صنفی‬ ‫اعضای عمومی‬
‫کارکنان سطح پایین‬
‫ناسازگار‬

‫برخی سازمان های غیردولتی‬

‫دولت‬
‫مشتریان‬
‫بستانکاران‬
‫برخی سازمان های غیردولتی‬

‫شکل ‪ .8‬ارتبا بین سازمانها و ذینفعان از دیدگاه فریدمن و مایلز‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪9۹‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫نوع الف ‪ -‬روابط سازگار ضروری‪ :‬زمانی که همه طرفین در رابطهای برد‪-‬برد قرار دارند‪ .‬در این حالت باید این‬
‫روابط را حفظ کرد‪.‬‬

‫نوع ب ‪ -‬روابط سازگار مشروط‪ :‬دو طرف منافعی دارند ولی ارتباط مستقیمی میان آنها وجود ندارد‪ .‬در این‬
‫حالت یک استراتژی فرصتطلبانه میتواند استراتژی منطقی باشد‪.‬‬

‫نوع پ ‪ -‬روابط ناسازگار مشروط‪ :‬دو طرف مجموعهای از ایدهها یا منافع مخالف و غیرمرتبط دارند‪ .‬این روابط‬
‫زمانی مشکلساز خواهد بود که یک یا دو طرف بر جایگاه و موقعیت خود پافشاری نماید‪ .‬در این حالت‬
‫استراتژی دفاع از منافع با تالش برای حذف یا بیاعتبارکردن دیدگاه مخالفان مناسب است‪.‬‬

‫نوع ت ‪ -‬روابط ناسازگار ضروری‪ :‬این شرایط زمانی اتفاق میافتد که منافع مادی طرفین به یکدیگر مرتبط‬
‫است‪ ،‬اما عملکردشان منجر به روابط تهدیدآمیز میشود‪ .‬در این حالت‪ ،‬راهبرد مناسب‪ ،‬واگذاری امتیاز و سازش‬
‫است‪.‬‬

‫مدل بانك جهانی برای اولویتبندی ذینفعان‬

‫بانک جهانی گزارشات مختلفی در خصوص شناسایی و تحلیل ذینفعان ارائه نموده است‪ .‬در این مدل افراد‪،‬‬
‫گروهها و یا سازمانهایی که از پروژه‪/‬سازمان‪/‬طرح تاثیر (مثبت یا منفی) میپذیرند و بر پروژه‪/‬سازمان‪/‬طرح‬
‫تاثیر میگذارند‪،‬شناسایی میشوند‪ .‬همچنین در این مدل مشخص میگردد که قابلیتها و توانمندیهای الزم‬
‫برای مشارکت موثر ذینفعان با یکدیگر کدام است‪.‬‬

‫مدل فریمن و ساویچ‬

‫به منظور پیداکردن استراتژی بهینه برای هر گروه از ذینفعان‪ ،‬فریمن تحلیل رفتار ذینفعان و ائتالف‬
‫ممکن بین گروههای ذینفعان را پیشنهاد میکند‪ .‬درصورتیکه گروههای مختلف ذینفعان‪ ،‬عالیق یا موضوعات‬
‫مشترک داشته باشند‪ ،‬ممکن است میان آنها ائتالف شکل بگیرد که در نتیجه استراتژی و مواضع ذینفعان‬
‫در خصوص موضوعات مختلف را تحت تاثیر قرار میدهد‪ .‬فریمن دو عامل قدرت نسبی ذینفعان و پتانسیل‬
‫آنها برای همکاری یا تهدید یکدیگر را برای تعیین ذینفعان مورد استفاده قرار میدهد‪ .‬پتانسیل ذینفعان‬
‫برای همکاری با توجه به ظرفیت آنها برای گسترش وابستگی خود با سایر ذینفعان تعیین میشود‪ .‬هر چه‬
‫وابستگی میان ذینفعان مختلف بیشتر باشد‪ ،‬آمادگی و تمایل برای همکاری میان آنها بیشتر خواهد بود‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪9۱‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫همچنین طبق نظر فریمن‪ ،‬مهمترین گروههای ذینفعان عبارتند از مشتریان‪ ،‬کارکنان‪ ،‬جوامع محلی‪،‬‬
‫تامینکنندگان‪ ،‬توزیعکنندگان‪ ،‬رسانهها‪ ،‬شرکای کسبوکار‪ ،‬نسلهای آینده‪ ،‬نسلهای گذشته‪ ،‬دانشگاهیان‪،‬‬
‫رقبا‪ ،‬سازمانهای غیردولتی‪ ،‬نمایندگان ذینفعان از قبیل اتحادیههای کارگری‪ ،‬اتحادیه صنفی تامینکنندگان‬
‫و توزیعکنندگان‪ ،‬سرمایهگذارانی به غیر از سهامداران (دارندگان اوراق قرضه)‪ ،‬دولت‪ ،‬رگوالتورها و سیاست‪-‬‬
‫گزاران‪.‬‬

‫مدل اندرسون و همکاران‬

‫اندرسون و همکاران پیشنهاد میکنند که برای تجزیهوتحلیل ذینفعان باید عالیق و منافع آنها در پروژه‪،‬‬
‫مشارکت ذینفع در اجرای طرح‪ ،‬توقع ذینفع از طرح و قدرت او در طرح تعیین گردد‪ .‬در نتیجه میتوان‬
‫استراتژی مناسب برای تحتتاثیر قراردادن انواع ذینفعان را شناسایی نمود‪.‬‬

‫مدل اولریچ‬
‫بر اساس دیدگاه اولریچ دو دلیل برای آنکه هر کسی خود را ذینفع بداند وجود دارد‪ .‬دلیل اول آنکه منابعی‬
‫مانند تخصص‪ ،‬نفوذ سیاسی‪ ،‬مالی و ‪ ...‬برای همکاری با سیستم داشته باشد‪ .‬دلیل دوم آنکه آنها واقعا یا بالقوه‬
‫از نتیجه سیستم تاثیر بپذیرند‪ .‬بر این اساس می توان ذینفعان را در دو دسته فعال و منفعل تقسیم کرد‪.‬‬

‫مدل ملتون‬
‫ملتون در کتاب خود ذینفعان نرمافزارهای متن باز را به سه دسته اصلی‪ -‬فرعی و پیرامونی تقسیم کرده‬
‫است‪ .‬ذینفعان اصلی‪ ،‬تصمیمگیرندگان و مردم خواهند بود که از سیستم بهصورت روزانه استفاده میکنند‪.‬‬
‫ذینفعان فرعی افرادی هستند که سیستم را کمتر توصیه و استفاده میکنند‪ .‬ذینفعان پیرامونی افرادی هستند‬
‫که ممکن است تحت تاثیر سیستم قرار بگیرند‪ ،‬اما کاربران فوری آن نیستند‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫مدل کامی شمر‬
‫در این مدل ذینفعان بر اساس ‪ 4‬پارامتر زیر دستهبندی می شوند‪ .‬این پارامترها که ذینفعان را بصورت کمی‬
‫و کیفی مشخص میکند عبارتند از سطح دانش‪ ،‬جایگاه شخص و دیگران‪ ،‬عالقهمندیها‪ ،‬منابع شامل کمیت‬

‫‪28 Kammi Schmeer, 1999‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪92‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫و توانایی انتقال منابع‪ ،‬متحدان‪ ،‬قدرت و رهبری‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫مدل زیااورنا‬
‫انواع ذینفعانی که در این مدل عنوان شدهاند شامل کاربر‪ ،‬تامینکننده‪ 30‬و پشتیبانیکننده از نوآوری که‬
‫به کاهش هزینه کمک میکند‪ ،‬شرکای تجاری که از دانش و تکنولوژی قدرتمندی برخوردار هستند‪ ،‬ارائه‪-‬‬
‫دهندگان خدمات که نوعا به نگهداری تجهیزات فنی میپردازند‪ ،‬تامینکنندگان‪ ،‬موسسات تحقیقاتی و‬
‫موسسات دولتی که به تدوین سیاستها و قوانین میپردازند [‪.]3‬‬

‫‪31‬‬
‫مدل هیکیال و کویوانیمی‬
‫در این مدل ‪ 0‬نوع ذینفع معرفی می شوند‪ :‬ذینفعانی که به ارائه خدمات یا محصوالت به طیف وسیعی از‬
‫مشتریان در حوزههای جغرافیایی متفاوت میپردازند‪ ،‬ذینفعانی که به دنبال برقراری روابط آسان و مداوم با‬
‫مشتریان و ارائه خدمات جدید به مشتریان هستند و ذینفعان هماهنگکننده عملیات سایر ذینفعان‪.‬‬

‫انتخاب معیار دستهبندی ذینفعان‬

‫بر اساس مدلهای یاد شده برای تقسیم بندی انواع ذینفعان‪ ،‬میتوان به شناسایی انواع ذینفعانی که می‬
‫توانند در طرح جویشگر بومی نقش داشته باشند‪ ،‬پرداخت‪ .‬بر این اساس در جدول شماره ‪ ،0‬ذینفعانی که‬
‫میتوانند در جویشگر بومی نقشآفرینی داشته باشند‪ ،‬ارائه شده است‬
‫جدول ‪ .5‬انواع ذی نفعان مطرح شده در ادبیات موضوع‬

‫ذی نفع‬ ‫منبع‬

‫عرضه‪-‬‬ ‫بدنه تنظیم‬ ‫میشل‬
‫اتحادیههای تجاری‬ ‫مشتریان‬ ‫گروههای اجتماعی‬ ‫رسانه‬ ‫دولت‬
‫کنندگان‬ ‫مقررات‬ ‫(‪)0334‬‬
‫کارکنان‬ ‫سازمان‬
‫عموم شرکت های متصل شده‬ ‫مدیران‬ ‫فریدمن و‬
‫بستانکاران‬ ‫مشتریان‬ ‫دولت‬ ‫های اتحادیه صنفی سازمان‬ ‫شرکا‬
‫با واسطه‬ ‫مردم‬ ‫ارشد‬ ‫مایلز‬
‫ها‬ ‫غیردولتی‬
‫منفعل‬ ‫فعال‬ ‫اولریچ‬

‫‪29 Xiaoren, 2014‬‬

‫‪30 Suppliers‬‬
‫‪31 Heikkila & Kuivaniemi, 2012‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪9۳‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫ذی نفع‬ ‫منبع‬

‫گروههای با‬ ‫مصرف‪-‬‬
‫عرضهکنندگان‬
‫منافع‬ ‫(بانک‪-‬‬ ‫کنندگان‬ ‫کارمندان‬ ‫مالکان‬
‫(فروشنده‬ ‫اتحادیه‪-‬‬ ‫مدل کاوانا‬
‫اجتماعی‬ ‫رسانه‬ ‫های‬ ‫(کاربر‪،‬‬ ‫رقبا‬ ‫دولت‬ ‫(مدیران‪،‬‬ ‫(ذینفعان اجتماع‬
‫مستقیم‪،‬‬ ‫ها‬ ‫(‪)0222‬‬
‫(گروههای‬ ‫تجاری‬ ‫موسسه‬ ‫کارکنان اداری)‬ ‫خصوصی)‬
‫پیمانکاران)‬
‫محیط زیست)‬ ‫مصرفکننده)‬
‫پشتیبانیکنندگان (سیاستگذاران‪،‬‬ ‫عرضهکنندگان (ارائهدهندگان‬ ‫کاربران تخصصی‬ ‫کاربران خصوصی‬ ‫مدل هاچ‬
‫شرکتهای بیمه‪ ،‬رسانه)‬ ‫زیرساختها‪ ،‬سازمانهای پژوهشی)‬ ‫(فراهمکنندگان خدمات)‬ ‫(مصرفکننده)‬ ‫(‪)0220‬‬
‫سازمانهایی با‬
‫ارائه‪-‬‬
‫خدمت و‬ ‫سازمانهای مصرف‪-‬‬ ‫مدل سویچ‬
‫مشتریان‬ ‫دولت‬ ‫رسانهها‬ ‫اتحادیهها‬ ‫رقبا‬ ‫عرضهکنندگان دهندگان‬
‫محصوالت‬ ‫غیرانتفاعی کنندگان‬ ‫(‪)0229‬‬
‫خدمت‬
‫مکمل‬
‫پیرامونی‬ ‫فرعی‬ ‫اصلی‬ ‫ملتون‬
‫کریستین‬
‫سازمانهای مردم نهاد و‬ ‫شرکای‬ ‫صاحبان‬
‫اعتباردهندگان‬ ‫مدیران‬ ‫قانونگذاران رسانهها‬ ‫تامینکنندگان‬ ‫نیلسن‬
‫جامعه مدنی‬ ‫استراتژیک‬ ‫منابع‬
‫(‪)0200‬‬
‫موسسات دولتی‬ ‫ارائهدهندگان خدمات تامینکننده‬ ‫موسسات تحقیقاتی‬ ‫شرکای تجاری‬ ‫کاربر‬ ‫زیورن‬
‫ارائهدهندگان خدمات‪ :‬سرورها‪ ،‬اپراتورهای‬ ‫نهادهای آموزشی‪:‬‬ ‫تدوین‪-‬‬ ‫جامعه‬
‫کاربران‪ :‬افراد‪ ،‬سازمانها‪ ،‬نهادها‪،‬‬ ‫سیاستگذاران‪:‬‬
‫شبکه‪ ،‬فروشندگان خدمات‪ ،‬درگاههای‬ ‫دانشگاهها‪ ،‬جامعه‬ ‫کنندگان‬ ‫اینترنت‬
‫ارائهدهندگان خدمات و تجهیزات‬ ‫دولت‬
‫تبادل اینترنت‬ ‫اینترنتی‬ ‫استانداردها‬ ‫(‪)0200‬‬
‫دولت‪،‬‬
‫شرکای نهادهای سازمانهای‬ ‫جوامع‬ ‫فریمن و‬
‫اتحادیه ها رگوالتورها و‬ ‫تامینکنندگان توزیعکنندگان رسانه‬ ‫مشتریان کارکنان‬
‫کسبوکار آموزشی غیردولتی‬ ‫محلی‬ ‫ساویچ‬
‫سیاستگزاران‬
‫لویاکانگاس و‬
‫فراهمکنندگان خدمات ارتباطات‬ ‫اندازهگیری و نظارت‬ ‫کاربران نهایی‬ ‫همکاران نگهداشت تجهیزات‬
‫(‪)0204‬‬
‫همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد‪ ،‬ارائه انواع مدلهای تعریف ذینفعان میتواند برای تعریف نقشها و‬
‫بازیگران در زیستبوم و همچنین رفتار آنها مورد استفاده قرار بگیرد‪ .‬در یک زیست بوم‪ ،‬روابط میان بازیگران‬
‫مبتنی بر جریان اطالعات‪ ،‬منابع و محصول یا خدمت بوده که بازیگران در داخل زیستبوم با یکدیگر به اشتراک‬
‫میگذارند‪ .‬از سوی دیگر جایگاه بازیگران در زیستبوم بر رفتار و عملکرد آنها تاثیرگذار است‪ .‬به عنوان مثال‬
‫نقشهای مرکزی در زیست بوم به سبب وابستگی سایر بازیگران مانند بازیگران گوشهای به آنها؛ معموال از‬
‫قدرت باالتری برخوردار هستند [‪ .]0‬بنابراین تعیین معیارهایی که برای دسته بندی ذینفعان مورد استفاده‬
‫قرار میگیرد‪ ،‬از اهمیت به سزایی برخوردار است و میتواند در شناسایی ذینفعانی که بیشتری تاثیر را در کل‬
‫زیستبومهای کسبوکار داشته باشند‪ ،‬مورد استفاده قرار بگیرد‪ .‬بر این اساس در ادامه به مهمترین معیارهایی‬
‫که برای دسته بندی انواع ذینفعان وجود دارد‪ ،‬اشاره میشود‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪99‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫مدل لتیمور و همکاران ذینفعان را بر اساس منافع در سه دسته تقسیمبندی کردهاست‪ .‬منافع سطح اول‬
‫شامل محصول و درآمد‪ ،‬منافع سطح دوم شامل قانون و سیاست و در نهایت منافع سطح سوم‪ ،‬اعتبار و‬
‫خوشنامی برای سازمان است‪.‬ذینفعان مختلف بر اساس این ‪ 0‬سطح از منافع‪ ،‬تقسیم بندی میشوند‪.‬‬

‫در مدل بهینه تعیین مکان ذینفعان بیشتر بر عوامل متقابل در سیستمهای پویا تمرکز میشود‪ .‬در این مدل‬
‫برای تقسیمبندی انواع ذینفعان از معیارهایی نظیر قدرت‪ ،‬توان تاثیرگذاری‪ ،‬نزدیکی یا مجاورت با مرکز تصمیم‪-‬‬
‫گیری‪ ،‬جهت تاثیر‪ ،‬ثبات و تداوم تاثیرگذاری‪ ،‬موقعیت و قابل رویتبودن تاثیر دستهبندی میشوند‪.‬‬

‫بانک جهانی گزارشات مختلفی در خصوص شناسایی و تحلیل ذینفعان ارائه نموده است‪ .‬در مدل بانک جهانی‪،‬‬
‫افراد و گروهها و یا سازمانهایی که از پروژه‪/‬سازمان‪/‬طرح تاثیر (مثبت یا منفی) میپذیرند و بر‬
‫پروژه‪/‬سازمان‪/‬طرح تاثیر میگذارند‪ ،‬به عنوان ذینفع شناسایی میشوند‪ .‬همچنین در این مدل مشخص می‪-‬‬
‫گردد که قابلیتها و توانمندیهای الزم برای مشارکت موثر ذینفعان با یکدیگر کدام است‪.‬‬

‫مدل اندرسون و همکاران پیشنهاد میکند که برای تجزیهوتحلیل ذینفعان باید عالیق و منافع آنها در پروژه‪،‬‬
‫مشارکت ذینفع در اجرای طرح‪ ،‬توقع ذینفع از طرح و قدرت او در طرح تعیین گردد‪ .‬در نتیجه میتوان‬
‫استراتژی مناسب برای تحتتاثیر قراردادن انواع ذینفعان را شناسایی نمود‪ .‬در جدول شماره ‪ 9‬معیارهای‬
‫مختلفی که توسط منابع متعدد برای طبقهبندی ذینفعان مورد استفاده قرار میگیرد‪ ،‬نشان داده شده است‪:‬‬
‫جدول ‪ 0‬معیارهای طبقهبندی ذینفعان‬

‫معیارهای تقسیمبندی ذینفعان‬ ‫منبع‬

‫منافع سطح سوم شامل اعتبار و‬ ‫منافع سطح دوم شامل قانون و‬ ‫منافع سطح اول شامل‬
‫مدل لتیمور و همکاران‬
‫خوشنامی برای سازمان‬ ‫سیاست‬ ‫محصول و درآمد‬
‫نزدیکی‪/‬مجاورت‬
‫قابل رویت‪-‬‬ ‫ثبات و تداوم‬ ‫توان‬ ‫مدل بهینه تعیین مکان‬
‫موقعیت‬ ‫با مرکز تصمیم‪-‬‬ ‫قدرت‬
‫بودن‬ ‫تاثیرگذاری‬ ‫تاثیرگذاری‬ ‫ذینفعان‬
‫گیری‬
‫قدرت‬ ‫منافع‬ ‫مدل جانسن و چولس‬
‫اثرگذاری‬ ‫اثرپذیری‬ ‫مدل بانک جهانی‬
‫قدرت‬ ‫انتظارات‬ ‫مشارکت‬ ‫منافع‬ ‫مدل اندرسون و همکاران‬
‫قدرت‪ :‬مبتنی بر ‪ -0‬نیروهای‬
‫فیزیکی‪ -0 ،‬منابع مالی و ابزارها‪،‬‬ ‫مشروعیت‬ ‫فوریت‬ ‫مدل میشل‬
‫‪ -0‬جلب توجه و نفوذ در رسانه ها‬
‫درجه سازگاری‬ ‫ضرورت‬ ‫مدل فریدمن‬
‫فوریت‬ ‫پتانسیل همکاری‬ ‫منافع‬ ‫مدل فریدمن و مایلز‬
‫اثرپذیری‬ ‫اثرگذاری‬ ‫مدل نلسون‬
‫نفوذ‬ ‫اهمیت‬ ‫مدل عبدالکریم و همکاران‬
‫تمایل همکاری‬
‫درجه استقالل‬ ‫قدرت‬ ‫مشروعیت‬ ‫تخصص‬ ‫دانش‬ ‫مدل میشلین‬
‫با اعضا‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪95‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫معیارهای تقسیمبندی ذینفعان‬ ‫منبع‬

‫قدرت‬ ‫ضرورت‬ ‫مشروعیت‬ ‫مدل الپی و همکاران‬
‫قدرت‬ ‫منابع‬ ‫دانش‬ ‫مدل کامی شمر‬
‫اثرپذیری‬ ‫اثرگذاری‬ ‫مدل چوالیر و بوکلس‬

‫همانطور که در جدول باال نشان داده شده است‪ ،‬بیشتر منابع به ‪ 0‬معیار قدرت (اثرگذاری)‪ ،‬منافع و همکاری‬
‫اشاره دارند که در نتیجه اهمیت این معیارها را به منظور دسته بندی انواع ذینفعان نشان میدهد‪ .‬با بررسی‬
‫و مقایسه اطالعات جدول فوق معیارهای دستبندی ذینفعان به صوری که در در شکل ‪ 3‬نشان داده شده‬
‫است‪ ،‬پیشنهاد میشود‪.‬‬

‫قدرت‬ ‫ایجاد ارزش‬ ‫ضرورت منافع‬

‫نفوذ‬ ‫همکاری‬ ‫فوریت‬

‫منابع‬ ‫رقابت‬

‫نقش نظارتی و‬
‫نوآوری‬
‫کنترل‬

‫منابع انسانی و‬
‫کارآفرینی‬
‫مالکیت معنوی‬

‫شکل ‪ .۰‬معیارهای تقسیمبندی ذینفعان جویشگر بومی‬

‫معیار قدرت ناشی از میزان نفوذ بر سایر ذینفعان‪ ،‬میران منابع در اختیار ذینفع‪ ،‬قابلیت کنترل و نظارت‬
‫بر سایر ذینفعان و دانش و تخصص ذینفع است که در این تحقیق از آن تحت عنوان منابع انسانی و مالکین‬
‫معنوی یاد شده است‪ .‬ضرورت منافع‪ ،‬نشاندهنده فوریت و درجه اهمیت مطالبات ذی نفعان برای توجه فوری‬
‫به آن است و در نهایت قابلیت همکاری و یا رقابت با سایر ذینفعان حاکی از میزان ایجاد ارزش توسط ذینفع‬
‫میباشد‪ .‬الزم به ذکر است که میزانی که یک ذینفع قابلیت نوآوری و یا کارآفرینی دارد‪ ،‬در ارزش افزودهای‬
‫که میتواند برای یک مجموعه ایجاد نمایند تاثیر گذار است و در نتیجه دو عامل نوآوری و کارآفرینی نیز‬
‫توسط محققان این تحقیق به معیار ایجاد ارزش اضافه شده است‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪90‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫پس از تشخیص انواع ذینفعان در ادبیات مرتبط‪ ،‬در ادامه با توجه به ادبیات زیستبوم کسبوکار انواع‬
‫بازیگرانی که در ایجاد و یا توسعه زیستبومهای کسبوکار نقش دارند‪ ،‬مشخص شده است‪ .‬تالش بر آن بوده‬
‫است تا با استفاده از انواع ذینفعان شناسایی شده و معیارهای مرتبط به منظور تقسیم بندی آنها‪ ،‬ویژگیهای‬
‫انواع بازیگران زیستبوم کسبوکار تبیین شود‪.‬‬

‫دستهبندی بازیگران در زیستبوم کسبوکار‬

‫مدلهای متعددی برای زیستبومهای کسبوکار مطرح شدهاند که مشهورترین آنها توسط مور‪ ،‬یانسیتی‬
‫و لوین‪ 32‬ارائه شدهاست‪ .‬تحلیل زیستی‪ ،‬نقطه شروع تعریف و ترسیم شمای زیستبومهای کسبوکار است‪.‬‬
‫مدل مور مبتنی بر چشماندار و روابط داخلی و خارجی سازمان است‪ .‬یانسیتی و لوین‪ ،‬چهار بازیگر اصلی را در‬
‫زیستبوم شناسایی کردند که فعالیتهای آنها و ارتباطاتشان مبتنی بر ویژگیهای شبکههای کسبوکار است‪.‬‬
‫در این مدل بیشتر بر روابط خارجی سازمان تمرکز میشود و بارزترین ویژگی مدل آنها‪ ،‬موضوع سالمت‬
‫‪.‬‬ ‫زیستبومهای کسبوکار است[‪]04‬‬

‫بازول (‪ )0223‬نوعی نگاشت از ادبیات شبکه را برای تعریف زیستبومها انجام داده است‪ .‬هر نود شامل یک‬
‫بازیگر‪/‬سازمان (نظیر تامینکننده‪ ،‬شریک تجاری و یا رقبا) و یا یک موجودیت درون زیستبوم است‪ .‬ویژگیهای‬
‫نود شامل صنعت‪ ،‬اندازه سازمان‪ ،‬درآمد سازمان‪ ،‬موقعیت جغرافیایی و ‪ ...‬است‪ .‬وی همچنین انواع ارتباطاتی‬
‫که در زیستبوم وجود دارد را در قالب اتحاد راهبردی‪ ،‬شریک تجاری‪ ،‬خریدار‪/‬فروشنده عنوان کرده است‪.‬‬
‫ویژگی این روابط شامل میزان قدرتمندی ارتباط‪ ،‬نوع ارتباط‪ ،‬مدت زمان ارتباط‪ ،‬نوع تبادل درآمد و در نهایت‬
‫جهتگیری است که شامل جریان مستقیم از منبع به گیرنده و جریان غیرمستقیم است‪.‬‬

‫لویاکانگاس و همکاران (‪ )0204‬انواع بازیگران در زیستبوم را شامل بازیگران داخلی و بازیگران بیرونی میداند‪.‬‬
‫بازیگران داخلی که توسعه و ایجاد ارزش درون زیستبوم به آنها وابسته است و اعضایی مستقیم و رسمی از‬
‫زیستبوم هستند‪ .‬بازیگران بیرونی توانایی تغییر همراه با زیستبوم را دارند و به صورت غیرمستقیم از توسعه‬
‫زیستبوم بهرهمند میشوند‪ .‬اجزای زیستبوم در یکی از دو دسته بیولوژیک و غیربیولوژیک تقسیمبندی‬
‫میشوند‪ .‬اجزای بیولوژیک شامل افراد‪ ،‬گروهها و سازمانها هستند و اجزای غیربیولوژیک شامل ارزشها‪،‬‬

‫‪32 Moore’s, Iansiti and Levien’s‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪97‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫اطالعات‪ ،‬مسائل مالی که میان اجزای بیولوژیک در گردش است و آنها از طریق این عوامل با یکدیگر مرتبط‬
‫میشوند‪.‬‬

‫ماتوس (‪ )0220‬نیز ‪ 0‬نقش عضویت‪ ،‬مدیریت‪ ،‬واسطه‪ ،‬یکپارچهکننده و هماهنگکننده را برای زیستبوم در‬
‫نظر میگیرد‪ .‬عضویت اساسیترین نقش در زیستبوم است‪ .‬مدیریت‪ ،‬مسئول عملیات و تکامل زیستبوم‪،‬‬
‫بهبود همکاری میان اعضا‪ ،‬پرکردن شکاف موجود در توانمندیها با جستوجو و برقراری ارتباط با سازمانهای‬
‫جدید‪ ،‬مدیریت روزمره فرایندهای زیستبوم‪ ،‬حل تعارضات و سیاستگذاری را بر عهده دارد‪ .‬واسطه به برقراری‬
‫ارتباط میان دو سازمان میپردازد و از طریق بازاریابی و مذاکره با مشتریان؛ به شناسایی و اکتساب فرصتهای‬
‫همکاری میپردازد‪ .‬این امکان وجود دارد که این نقش توسط یک سازمانی خارج از زیستبوم در قالب خدمت‬
‫ارائه شود‪ .‬برنامهریز ‪ /‬یکپارچهکننده به شناسایی شایستگیها و ظرفیتهای مورد نیاز‪ ،‬انتخاب مجموعه شرکای‬
‫تجاری و ساختاردهی به سازمانهای جدیدی که وارد شبکه میشوند‪ ،‬میپردازد‪ .‬در بسیاری از شبکهها دو‬
‫نقش واسط و برنامهریز توسط یک بازیگر انجام میشود‪ .‬هماهنگکننده نیز نقش هدایت سازمانها در خالل‬
‫طول عمر آنها جهت رسیدن به اهدافشان را بر عهده دارد‪.‬‬

‫اییر و همکاران (‪ )0200‬نیز نقشهای متصور برای بازیگران زیستبوم را به شرح موارد زیر ارائه کرده است‪:‬‬

‫‪ ‬نقش ارتباطی‪ :33‬برقرارکننده و هماهنگکننده ارتباط میان بازیگران‬

‫‪ ‬نقش نماینده‪ :34‬بازیگری که نقش تبادل اطالعات و یا مذاکرهکننده با بازیگران خارج از زیستبوم را‬
‫بر عهده دارد‪.‬‬
‫‪ ‬نقش دروازهبان‪ :35‬بازیگری که به اکتساب منابع از خارج از زیستبوم و توزیع آن میان اعضای گروه‬
‫خود میپردازد‪.‬‬
‫‪ ‬نقش واسط‪ :36‬واسط تبادل اطالعات میان دو یا چند بازیگر‪.‬‬

‫در جدول شماره ‪ 4‬انواع بازیگرانی که در ادبیات زیستبوم کسبوکار عنوان شده به همراه نقش هر یک از‬
‫آنها و منابع مرتبط‪ ،‬نشان داده شده است‪ .‬در ادامه نقش بازیگران بر اساس تعاریف مطرح در مدل یانسیتی‬
‫و لوین تشریح شده است‪.‬‬

‫‪33 Liaison‬‬
‫‪34 Representative‬‬
‫‪35 Gatekeeper‬‬
‫‪36 Itinerant broker‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪98‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫جدول ‪ 7‬انواع بازیگران مطرح شده در ادبیات‬

‫ها‬ ‫نق‬ ‫منبع‬

‫مدیریت که مسئول تکامل زیست‬

‫برنامه ریز ‪ /‬یکپارچه کننده‬
‫بوم‪ ،‬بهبود همکاری میان اعضا‪،‬‬
‫هماهنگکننده که‬ ‫که به شناسایی شایستگیها و‬ ‫واسطهها که از طریق‬
‫پرکردن شکاف موجود در‬ ‫کامارینها –‬
‫هدایت سازمانها در خالل‬ ‫ظرفیت های مورد نیاز‪ ،‬انتخاب‬ ‫بازاریابی و مذارکره با‬
‫توانمندیها با جستوجو و برقراری‬ ‫‪04‬‬
‫طول عمر آنها جهت‬ ‫مجموعه شرکای تجاری و‬ ‫مشتریان‪ ،‬به شناسایی و‬ ‫ماتوس‬
‫ارتباط با سازمانهای جدید‪،‬‬
‫رسیدن به اهدافشان بر‬ ‫اکتساب فرصتهای همکاری ساختاردهی به سازمانهای‬ ‫(‪)0220‬‬
‫مدیریت روزمره فرایندهای زیست‬
‫عهده دارد‬ ‫جدید وارد شده به زیست بوم؛‬ ‫میپردازد‬
‫بوم‪ ،‬حل تعارضات و سیاستگذاری‬
‫میپردازد‪.‬‬
‫را بر عهده دارد‬
‫سازمانهای بزرگ و‬
‫هاب که کل زیستبوم را‬
‫فراهمکنندگان زیرساخت‪،‬‬ ‫نوآوران (کارآفرینان) که با‬
‫در جهت دستیابی به‬ ‫کاستالی و‬
‫سیستمهای حملونقل‪ ،‬شبکهها‬ ‫صرفهجویی حاصل از‬
‫اهداف هدایت میکند‪،‬‬ ‫نیلی‪،)0200( 02‬‬
‫و تسهیلکنندگان (انکوباتورها)‬ ‫مقیاس‪ ،‬دامنه‪ ،‬رویکردهای‬ ‫سرمایهداران و سهامداران که‬
‫دارای باالترین تعداد ارتباط‪،‬‬ ‫اییر و همکاران‬
‫که به برقراری ارتباط میان اعضا‬ ‫جدید و خالقانه‪ ،‬چابکی و ‪...‬‬ ‫سرمایه وارد زیستبوم میکنند‬
‫ایجاد استانداردها و تدوین‬ ‫(‪)0200‬‬
‫کمک میکنند‪ ،‬فراهم کنندگان‬ ‫به حل مسائل زیستبوم‬
‫قوانین برای تبادل اطالعات‬
‫زیرساخت‬ ‫میپردازند‪ ،‬سازمانهای‬
‫میان سازمانها‪ ،‬هاب‬
‫نوآور‬
‫یانسیتی و لوین‬
‫بازیگر گوشهای‬ ‫هاب‬ ‫سلطهگر‬ ‫بازیگر کلیدی‬
‫(‪)0224‬‬

‫بازیگر کلیدی‪ :‬به برپاکردن یک پلتفرم در راستای مشارکت بازیگران گوشهای‪ ،‬ارائه خدمات به زیستبوم‪،‬‬
‫یکپارچهسازی نوآوریهای فناورانه میپردازد‪ .‬این بازیگر با بهبود تخصیص منابع میان بازیگران‪ ،‬برنامهریزی‬
‫راهبردی‪ ،‬تحقیقوتوسعه و پشتیبانی عملیاتی؛ به بهبود سالمت زیستبوم‪ ،‬افزایش بهرهوری و تکامل زیستبوم‬
‫کمک میکند‪ .‬این نقش با سادهسازی وظایف پیچیده برقراری ارتباط میان اعضای شبکه و ایجاد محصوالت‬
‫جدید؛ به صورت موثر به افزایش بهرهوری منجر میشود‪ .‬آنها همچنین به یکپارچهسازی نوآوریهای فناورانه‬
‫میپردازند‪ .‬این نقش به بهبود سالمت زیستبوم و افزایش بهرهوری از طریق بهبود تخصیص منابع میان‬
‫بازیگران کمک میکند؛ به ایجاد پلتفرم پرداخته و بازیگران گوشهای را به ایجاد ارزش تشویق میکنند‪ .‬این‬
‫پلتفرم میتواند به صورت یک بستهای باشد که از طریق آن بازیگران کلیدی و گوشهای به تسهیم و ایجاد‬
‫ارزش بپردازند‪ .‬این امر منجر به تشویق نوآوری و درجه باالیی از تعامالت میان سازمانها می شود‪ .‬به عبارت‬
‫دیگر این نقش به کنترل تکامل در زیستبوممی پردازد‪ .‬در این راستا به انجام فعالیتهای متعدد توسعه‬

‫‪37 Camarinha-Matos‬‬
‫‪38 Kastalli & Neely‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪9۰‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫محصول مانند برنامهریزی راهبردی‪ ،‬تحقیقوتوسعه و پشتیبانی عملیاتی میپردازد‪ .‬بهبود سالمت کل زیستبوم‬
‫بر عهده این نقش است‪ .‬بازیگران کلیدی نقش مهمی در سالمت و پایداری زیستبوم دارند‪.‬‬

‫سلطهگر‪ :39‬این بازیگر به کنترل اعضای شبکه میپردازد و با کاهش تنوع‪ ،‬از بین بردن رقابت و کاهش نوآوری؛‬
‫به سالمت زیستبوم آسیب میرسانند‪ .‬در صورتی که این بازیگر درون یک زیستبوم غالب شود‪ ،‬زیستبوم‬
‫توسط زیستبومهای دیگر با کارکردهای جایگزین دچار تهدید میشود چرا که آنها به بهای ایجاد مشکل‬
‫برای کل زیستبوم‪ ،‬به دنبال افزایش قدرت خود هستند‪ .‬معموال یکپارچگی عمودی یا افقی که در جهت‬
‫مدیریت و کنترل شبکه صورت میگیرد‪ ،‬منجر به ایجاد و شکلگیری هاب میشود‪ .‬آنها با کاهش تنوع‪ ،‬از‬
‫بین بردن رقابت‪،‬کاهش حق انتخابهای مشتریان و کاهش نوآوری به سالمت زیستبوم آسیب میرسانند‪.‬‬
‫آنها منجر به کاهش تنوع سازمانهای موجود در زیستبوم میشوند و اگر این نقش درون یک زیستبوم‬
‫غالب شود‪ ،‬زیستبوم توسط زیستبومهای دیگر با کارکردهای جایگزین‪ ،‬دچار تهدید میشود‪ .‬اگرچه فعالیت‪-‬‬
‫های این نقش میتواند بازگشت سرمایه باالیی را برای زیستبوم فراهم کند؛ ولی احتمال باالیی وجود دارد تا‬
‫این بازیگر به بهای ایجاد مشکل برای کل زیستبوم‪ ،‬به دنبال افزایش قدرت خود باشد و در نتیجه زیستبوم‬
‫را با خطر فروپاشی به سبب افزایش قدرت زیستبومهای رقیب مواجه کند‪ .‬در صنایع بالغ که نوآوریهای‬
‫کمی انجام میشود و سرعت تغییرات پایین است؛ این نقش میتواند منجر به افزایش نوآوری شود‪.‬‬

‫هاب‪ :‬این بازیگران کل زیستبوم را در جهت دستیابی به اهداف مورد نظر هدایت میکنند‪ .‬این بازیگران‬
‫دارای باالترین تعداد ارتباط است و نوعا فعالیتهای زیر را انجام میدهد‪:‬‬

‫‪ ‬ایجاد استتتتانداردها برای تبادل اطالعات میان ستتتازمان ها‪ ،‬ایجاد قوانین برای برقراری ارتباط میان‬
‫سازمانها و ایجاد پلتفرمی برای ارائه مح صوالت سازمانها‪ ،‬ایجاد ارزش و نوآوری در کل زی ستبوم‪.‬‬
‫وجود این بازیگران در زیستبوم منجر به ایجاد زیستبومی توانمند‪ ،‬نوآور و سالم‪ 40‬میگردد‪.41‬‬
‫‪ ‬جذب و یکپارچهنمودن داراییهای خارج از زیستبوم برای استفاده در عملیات داخلی‪.‬‬
‫‪ ‬استفاده از پلتفرمهایی که توسط بازیگران کلیدی ایجاد میشود [‪.]00‬‬
‫بازیگران گوشهای‪ :42‬به توسعه توانمندیهای تخصصی در راستای ایجاد ارزش در زیستبوم میپردازد [‪.]0‬‬
‫رشد این بازیگران وابسته به تواناییشان در استفاده موثر از پلتفرم و ایجاد تمایز است‪ .‬اغلب بازیگران این نقش‬

‫‪39 Dominator‬‬
‫‪40 Robust, innovative and healthy‬‬
‫‪41 Keystone‬‬
‫‪42 Niche‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪5۹‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫را در زیستبوم دارند [‪ .]0‬این نقش بزرگترین گروه درون هر نوع از زیستبوم که سهم کمی در ایجاد ارزش‬
‫در زیستبوم دارند‪ .‬رشد آنها وابسته به تواناییشان در استفاده موثر از پلتفرم و ایجاد تمایز است‪.‬‬

‫به سبب ماهیت پویای محیط کسب وکار‪ ،‬سلطهگران و هابها می توانند نقش خود را به بازیگران کلیدی‬
‫و یا گوشهای تغییر دهند‪ .‬در جدول ‪ 2‬خالصه ای از ویژگیهای بارز بازیگران زیستبوم کسبوکار ارائه شده‬
‫است‪:‬‬
‫جدول ‪ 8‬ویژگیهای کلیدی بازیگران زیستبوم کسبوکار‬

‫بازیگران گوشهای‬ ‫هاب‬ ‫سلطهگران‬ ‫بازیگران کلیدی‬

‫تمایل به کسب گوشههایی از‬

‫تاثیر به سزایی در عملکرد‬
‫زیستبوم که توسط سایر بازیگران‬ ‫ایجاد ارزش برای زیست بوم‬
‫کل زیستبوم ندارند‬
‫نقش چندانی در‬ ‫مورد استفاده قرار نگرفته است‬
‫خلق ارزش درون‬ ‫تاثیرگذاری بر رفتار سایر‬ ‫نقشی اساسی برای بقای‬
‫به دنبال توسعه توانمندی‪-‬‬ ‫زیستبوم ندارند‬ ‫بازیگران‬ ‫زیستبوم کسبوکار‬
‫های تخصصی برای خود هستند‬ ‫شکلدهی زیستبومهای‬
‫مسئولیت در برابر کسب ارزش‬
‫کسب وکار‬
‫به دنبال ایجاد تمایز درون‬ ‫نه تنها باعث پایداری زیستبوم‬ ‫افزایشدهنده تنوع درون‬
‫زیستبوم هستند‬ ‫نمیشوند‪ ،‬بلکه به اکتساب ارزش‬ ‫زیستبوم‬
‫ایجاد شده توسط سایر بازیگران‬ ‫افزایشدهنده بهرهوری درون‬
‫استفاده از منابع فراهم شده‬
‫به جذب منابع از‬ ‫میپردازند‬ ‫زیستبوم‬
‫توسط بازیگران کلیدی و یا‬
‫زیستبوم میپردازند‬ ‫در بلندمدت میتوانند سبب‬ ‫ارتقای پایداری زیستبوم از‬
‫سلطهگران‬
‫نابودی زیستبوم شوند‬ ‫طریق نهادینهسازی نوآوری‬
‫نوآوری نقشی اساسی در‬ ‫میتوانند به عنوان یک رهبر‬ ‫ارائه راهکارهای نوآورانه برای‬
‫بقای آنها دارد‬ ‫درون زیستبوم عمل کنند‬ ‫اعضای زیستبوم‬

‫دستهبندی ذینفعان طرح جویشگر‬

‫با توجه به تشتتتریح ویژگی های ذینفعان در دیدگاه های متفاوت تحلیل ذینفعان در مدل های مختلف و‬
‫همچنین دستهبندی بازیگران زیستبوم‪ ،‬در ادامه میتوان نسبت به انطباق نقش بازیگران در دو ادبیات مورد‬
‫بررسی اطمینان حاصل گردد‪ .‬به این منظور نگاشتی میان ‪ 4‬بازیگر شناسایی شده در ادبیات زیستبومهای‬
‫کستتبوکار (ستتلطه گر‪ ،‬بازیگر گوشتتهای‪ ،‬بازیگر کلیدی و هاب) با انواع ذینفعانی که توستتط منابع مطرح در‬
‫ادبیات ذینفعان ( شامل جان سن و چولس‪ ،‬فریدمن و می شل) عنوان شده‪ ،‬صورت گرفته ا ست‪ .‬با ا ستفاده از‬
‫نتایج این انطباق در ادامه میتوان از معیارهای تقستتتیمبندی ذینفعان به منظور تشتتتریح نقش بازیگران‬
‫زیستتتبوم جویشتتگر استتتفاده نموده و در گام بعدی روابط میان آنها را تشتتریح نمود‪ .‬نگاشتتت بازیگران و‬
‫ذینفعان به شرح جدول شماره ‪ 3‬ارائه شده است‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪5۱‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫جدول ‪ .۰‬نگاشت بازیگران زیستبوم کسبوکار و ذینفعان تئوری ذینفعان‬

‫میشل‬ ‫فریدمن‬ ‫جانسن و چولس‬ ‫بازیگر زیستبوم‬

‫ضرورت متوسط و ایجاد ارزش کم‪ :‬رقابتی ‪-‬‬
‫ذینفعان خطرناک‬ ‫سلطهگر‬
‫استراتژی رقابتی دفاع از منافع سایر بازیگران‬
‫ضرورت متوسط و ایجاد ارزش کم‪ :‬سازش‪-‬‬
‫ذینفعان وابسته‬ ‫قدرت کم و ضرورت منافع کم‪:‬‬
‫راهبرد واگذاری امتیاز و سازش با بازیگران‬ ‫بازیگر گوشهای‬
‫(محتاج)‬ ‫کمترین تالش‬
‫گوشهای‬
‫ضرورت زیاد و ایجاد ارزش زیاد‪ :‬دفاعی ‪ -‬این‬ ‫قدرت زیاد و ضرورت منافع زیاد‪:‬‬
‫ذینفعان قطعی‬ ‫بازیگر کلیدی‬
‫روابط را بعنوان یک استراتژی حفظ کرد‪.‬‬ ‫بازیگران کلیدی‬
‫قدرت زیاد و ضرورت منافع کم‪:‬‬
‫ذینفعان مسلط‬ ‫ضرورت زیاد و ایجاد ارزش زیاد‬ ‫هاب‬
‫راضی نگهداشتن‬

‫همچنین با استفاده از معیارهای تقسیمبندی ذینفعان میتوان اهمیت هر یک از بازیگران زیستبوم جویشگر‬
‫را مشخص نموده و از اطالعات بدست آمده در جهت طبقهبندی ذینفعان طرح جویشگر بهره گرفته و در‬
‫نهایت امکان تعیین روابط میان بازیگران و راهکارهای الزم برای مدیریت هر یک از آنها در کل زیستبوم را‬
‫فراهم نمود‪ .‬جدول شماره ‪ 02‬طبقه بندی بازیگران را بر مبنای معیارهای تقسیم بندی ذینفعان نشان میدهد‪:‬‬

‫جدول ‪ .۱۹‬طبقه بندی بازیگران زیستبوم بر اساس معیارهای تقسیمبندی ذی نفعان‬

‫بازیگران‬ ‫بازیگران‬
‫هاب‬ ‫سلطه گر‬ ‫معیار اهمیت ذینفعان‬
‫کلیدی‬ ‫گوشه ای‬
‫متوسط‬ ‫زیاد‬ ‫کم‬ ‫زیاد‬ ‫جایگاه‬ ‫نفوذ‬
‫زیاد‬ ‫زیاد‬ ‫کم‬ ‫زیاد‬ ‫داراییهای فیزیکی‬ ‫منابع مالی‬
‫قدرت‬
‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫کم‬ ‫زیاد‬ ‫نقش نظارتی و کنترل قابلیت سیاستگذاری‬
‫متوسط‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫متوسط‬ ‫تخصص‬ ‫دانش‬ ‫منابع انسانی و مالکیت معنوی‬
‫متوسط‬ ‫زیاد‬ ‫کم‬ ‫زیاد‬ ‫قدرت‬
‫میزان پشتیبانی از‬ ‫کیفیت‬ ‫ظرفیت‬ ‫تمایل به‬
‫زیاد‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫همکاری‬
‫منافع سایر اعضا‬ ‫روابط‬ ‫همکاری‬ ‫همکاری با اعضا‬
‫ایجاد‬
‫کم‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫درجه استقالل‬ ‫درجه سازگاری‬ ‫رقابت‬
‫ارزش‬
‫متوسط‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫نوآوری‬
‫متوسط‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫کارآفرینی‬
‫متوسط‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫ایجاد ارزش‬
‫کم‬ ‫زیاد‬ ‫کم‬ ‫متوسط‬ ‫ضرورت منافع‬

‫در شکل ‪ 02‬دستهبندی بازیگران زیستبوم جویشگر با توجه به معیارهای اهمیت ذینفعان و انطباق آنها با‬
‫مدل تحلیل میشل ترسیم شده است‪ .‬بازیگر هاب همان ذینفعان مسلط در ادبیات تحلیل ذینفعان است‪ .‬این‬
‫بازیگران که دارای بیشترین حجم ارتباطات با سایر بازیگران هستند از مشروعیت و قدرت باالیی برخوردار‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪52‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫هستند ولی ضرورت منافع پایینی دارد و با توجه به ارزشآفرینی باالیی که برای زیستبوم دارند‪ ،‬باید منافع‬
‫آنها در طراحی و توسعه زیستبوم در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫مشروعیت‬ ‫قدرت‬
‫مشروعیت‬
‫مسلط‬

‫هاب‬
‫منفعل‬ ‫خاموش‬
‫قطعی‬

‫هاب‬ ‫بازیگر کلیدی‬

‫وابسته‬ ‫خطرناک‬

‫سلطه گر‬
‫بازیگر گوشه ای‬ ‫بازیگر کلیدی‬ ‫بازیگر گوشه ای‬

‫قدرت‬ ‫متقاضی‬

‫ضرورت‬

‫سلطه گر‬

‫ضرورت‬

‫شکل ‪ .۱۹‬دستهبندی بازیگران زیستبوم جویشگر با توجه به معیارهای مدل میشل‬

‫بازیگر گوشهای از مشروعیت و ضرورت منافع باالیی برخوردار است‪ ،‬ارزش کمی در زیستبوم ایجاد میکند‬
‫ولی قدرت زیادی در زیستبوم کسبوکار ندارد‪ .‬بازیگر سلطهگر قدرت و ضرورت منافع باالیی دارد ولی‬
‫مشروعیت زیادی در دید سایر بازیگران نداشته و می تواند منافع کل زیستبوم را به خطر بیندازد‪ .‬در برابر‬
‫بازیگران سلطهگر‪ ،‬باید نسبت به دفاع از منافع سایر بازیگران اقدام نمود‪ .‬بازیگران کلیدی از قدرت‪ ،‬مشروعیت‬
‫و ضرورت منافع باالیی برخوردار است و نقشی اساسی در ارزشآفرینی در کل زیستبوم دارد‪.‬‬

‫نگاشت ذینفعان طرح جویشگر‬

‫بررسی ویژگیهای ذینفعان در مدلهای مختلف‪ ،‬تعیین معیار دستهبندی ذینفعان‪ ،‬بررسی دستهبندی‬
‫بازیگران در زیستبوم کسب و کار و دستهبندی ذینفعان طرح جویشگر بر اساس معیارهای اهمیت ذینفعان‬
‫از جمله فعالیتهای انجام شده در بخشهای قبل به منظور شناسایی و تحلیل ذینفعان چویشگر بومی بوده‬
‫است‪ .‬در این بخش با استفاده از اطالعات تکمیلی بدست آمده از بازیگران موجود در طرح جویشگر (مرور‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪5۳‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫پیشنهادهای ارائه شده توسط شرکتها)‪ ،‬نگاشت ذینفعان زیستبوم جویشگر در دستبندی تعیین شده برای‬
‫بازیگران انجام میشود‪ .‬نگاشت بازیگران و ذینفعان مرتبط در طرح جویشگر بومی در شکل ‪ 00‬آورده شده‪-‬‬
‫است‪.‬‬

‫سلطه گر‬ ‫بازیگر گوشه ای‬ ‫بازیگران کلیدی‬ ‫هاب‬

‫•رقبا‬ ‫•فراهم کنندگان خدمات‬ ‫•سکوی جویش‬ ‫•حاکمیت (سیاستگذار‪،‬‬

‫•اپراتورهای شبکه‬ ‫(ترجمه‪ ،‬اخبار‪ ،‬کاریابی‪،‬‬ ‫•فراهم آورندگان محتوا‬ ‫تنظیم مقررات‪ ،‬بدنه‬
‫خدمات نشر)‬ ‫استاندارد‪ ،‬انجمن های‬
‫•دارندگان محتوا‬ ‫صنفی‪ ،‬سمن ها)‬
‫•استارتاپ ها‬ ‫•فراهم آورنده زیر ساخت‬
‫•فراهم کنندگان خدمات‬ ‫•فراهم کنندگان وسایل کاربر‬
‫پرداخت‬ ‫نهایی (مرورگر‪ ،‬توسعه‬
‫•پست الکترونیک‬ ‫دهندگان برنامه کاربردی)‬
‫•واسط تبلیغات‬ ‫•کاربر (شرکت های‬
‫خصوصی‪ ،‬سازمان های‬
‫•نهادهای آموزشی و‬
‫دولتی‪ ،‬نهایی)‬
‫تحقیقاتی‬
‫•فراهم کنندگان خدمات‬
‫(نقشه‪ ،‬شبکه اجتماعی)‬

‫شکل ‪ .۱۱‬نگاشت بازیگران و ذینفعان مرتبط در طرح جویشگر بومی‬

‫همانطور که در شکل شماره ‪ 00‬نشان داده شده است‪ ،‬بازیگران کلیدی در طرح جویشگر بومی شامل‬
‫سکوی جویش و فراهم آورندگاه محتوا هستند که بیشرین نقش را در ارزش آفرینی در طرح دارند و با ایجاد‬
‫پلتفرم‪ ،‬منجر به بهبود سالمت جویشگر بومی میشوند‪ .‬بازیگران گوشهای شامل فراهم کنندگان خدمت نظیر‬
‫ترجمه‪ ،‬اخبار‪ ،‬کاریابی و خدمات نشر و همچنین نهادهای آموزشی و تحقیقاتی مانند دانشگاهها و مراکز‬
‫پژوهشی؛ واسط تبلیغات؛ پست الکترونیک؛ فراهمکنندگان خدمات پرداخت هستند که از پلتفرم ایجاد شده‬
‫توسط بازیگران کلیدی در جهت توسعه توانمندیهای تخصصی خود استفاده میکنند‪ .‬دارندگان محتوا و‬
‫استارتاپها از دیگر بازیگران گوشهای طرح جویشگر بومی بهشمار میروند‪.‬‬

‫اپراتورهای شبکه از بازیگران سلطهگر در طرح جویشگر بومی به شمار میرود که نوعا تمایل به کنترل سایر‬
‫بازیگران و کسب قدرت دارد‪ .‬رقبا نیز با جذب بازیگران جویشگر بومی به زیستبوم خود‪ ،‬تالش خواهند کرد‬
‫تا قدرت خود را افزایش و تنوع سازمانهای موجود در جویشگر بومی را کاهش دهند و در نهایت سالمت‬
‫جویشگر بومی را به خطر بیندازند‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪59‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫بازیگران هاب در جویشگر بومی عبارتند از الف) حاکمیت نظیر سیاستگذار‪ ،‬تنظیم مقررات‪ ،‬بدنه استاندارد‪،‬‬
‫انجمنهای صنفی‪ ،‬سمنها؛ ب) فراهمآورنده زیرساخت؛ پ) فراهمکنندگان وسایل کاربر نهایی مانند مرورگر‪،‬‬
‫توسعهدهندگان برنامه کاربردی؛ ت) کاربران شامل شرکتهای خصوصی‪ ،‬سازمانهای دولتی‪ ،‬نهایی و در نهایت‬
‫ث) فراهمکنندگان خدمات شامل نقشه و شبکه اجتماعی‪ .‬این بازیگران بیشترین حجم ارتباطات را با سایر‬
‫بازیگران دارند و مشروعیت و قدرت باالیی در برابر بازیگرانی همچون فراهمآورندگان خدمات دارند‪.‬‬

‫پس از تبیین هر یک از بازیگران در طرح جویشگر بومی‪ ،‬در ادامه الزم است تا وضعیت مطلوب هر یک از‬
‫آنها در صورتی که طرح شرکت نمایند‪ ،‬مشخص گردد‪ .‬در نتیجه در با کسب نظر از خبرگان مطلع که عالوه‬
‫بر آشنایی با انواع بازیگران در طرح جویشگر بومی؛ به ادبیات زیستبوم کسبوکار نیز مسلط بودند‪ ،‬تالش شده‬
‫تا منافع هر یک از بازیگران پس از قرارگیری طرح جویشگر مورد شناسایی قرار گیرد‪ .‬جدول شماره ‪ 00‬انواع‬
‫بازیگران و منافع آنها در طرح جویشگر بومی را نشان میدهد‪.‬‬
‫زیستبوم جویشگر‬ ‫جدول ‪ .۱۱‬منافع بازیگران مختل‬

‫انتظارات اصلی‬ ‫ذینفعان کلیدی‬

‫تعیین قوانین و مقررات فعالیت جویشگر‬
‫تأثیر گذاری در تصمیم گیری های طرح به ویژه قلمرو طرح‬
‫ضرورت حفظ محرمانگی اطالعات دولتی‬
‫نیاز به شفافیت و رفتار واحد در جویش اطالعات‬
‫عدم تبعیض در نمایش اطالعات‬
‫سهولت دسترسی به خدمات دولتی‬ ‫حاکمیت‬
‫همکاری در تنظیم مقررات‬
‫شفافیت در قوانین و مقررات کشورها‬
‫ارتقاء سطوح امنیت خدمات و حفظ حریم خصوصی کاربران‬
‫برقراری ارتباط به صورت یکپارچه و ایجاد سازگاری میان خدمات مختلف‬
‫تدوین سازوکارهای قانونی مشخص برای کلیه ذینفعان‬
‫افزایش تخصص و توانمندی‬
‫نقش آفرینی در طرح‬
‫کسب منافع مالی‬
‫کسب منافع اعتباری و برندی‬
‫حداکثر سازی سود‬ ‫فراهم آورندگان خدمات‬
‫ایجاد رضایت و برطرف کردن نیازهای همه ذینفعان دیگر‬ ‫جویش‬
‫داشتن سهم درآمدی از تراکنش ها‬
‫به دست آوردن سهم بیشتری از بازار‬
‫افزایش تعداد کاربران‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪55‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫انتظارات اصلی‬ ‫ذینفعان کلیدی‬

‫دستیابی به موقع به چشم انداز طرح‬
‫محرمانه ماندن دانش ایجاد شده و حفظ آن به عنوان سرمایه ملی‬ ‫سرمایه گذاران‬
‫کسب منافع مالی‬
‫داشتن سهم درآمدی از تراکنش ها‬
‫ارتقاء سطوح امنیت خدمات و حفظ حریم خصوصی کاربران‬
‫برقراری ارتباط به صورت یکپارچه و ایجاد سازگاری میان خدمات مختلف‬
‫تدوین سازوکارهای قانونی مشخص برای کلیه ذی نفعان‬
‫انجمن ها‬
‫توسعه خدمات در حوزه فناوری اطالعات و ارتباطات‬
‫ارزیابی خدمات و محصوالت‬
‫ارتقاء جایگاه حرفه ای‬
‫مثال رفتارسنجی کاربران‬
‫خدمات عمومی رایگان‬
‫سهولت استفاده از جویشگر‬
‫خدمات قابل قبول و قابل اطمینان‬
‫عدم دخل و تصرف جویشگر در ارائه نتایج جستجو به کاربر‬
‫سهولت استفاده از جویشگر‬
‫کاربران نهایی‬
‫قابل اعتماد بودن جویشگر در خصوص صیانت از اطالعات شخصی افراد‬
‫قدرت و دقت بیشتر در ارائه سرویس های مرتبط با زبان فارسی‬
‫قدرت و دقت بیشتر در ارائه سرویس های مرتبط با اطالعات کشوری و محلی‬
‫حفظ اطالعات‬
‫ارزان شدن ترافیک بومی‬
‫پاسخگویی سریع‪ ،‬دسترس پذیری باال‬
‫کسب منافع مالی‬
‫کاربران – شرکت های‬
‫ایجاد همافزایی در ارزشهای زیست بوم در جهت توسعه منافع شرکت‬
‫خصوصی‬
‫به دست آوردن سهم بیشتری از بازار‬
‫گسترش خدمات در سطح جهانی‬
‫استفاده از نتایج طرح و تقویت سامانه های خود‬
‫رقبا‬
‫بهرهمندی از نظم ایجاد شده توسط حاکمیت در کل زیستبوم‬
‫باز بودن دانش و کدهای برنامهنویسی طرح‬
‫اطمینان از اطالعات تولید شده در قالب طرح‬
‫استفاده از اطالعات پردازش شده طرح‬
‫کسب منافع از خدمات طرح‬ ‫کاربران ‪ -‬سازمان های دولتی‬
‫ارائه خدمات سازمانی‬
‫محرمانه ماندن اطالعات‬
‫تبلیغات هوشمند بر اساس متن ورودی کاربر‬ ‫دارندگان محتوا‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪50‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫انتظارات اصلی‬ ‫ذینفعان کلیدی‬

‫ترکیب با سرویس ایمیل‬
‫ترکیب با شبکههای اجتماعی‬
‫فروش گراف دانش‬
‫آزاد کردن اطالعات‬
‫فروش سرویس به ناشران و سازمانهای بزرگ‬
‫دریافت حق عضویت از مولفان‬
‫فروش دادگان زبان پارسی‬
‫افزایش سهم بازار‬
‫تبلیغات در سرویس های عمومی‬ ‫واسط تبلیغات‬
‫هدفمند و اثرگذار بودن مکانیزمهای تبلیغاتی‬
‫توسعه فنی و جغرافیایی شبکههای ارتباطی‬
‫توسعه خدمات نوین در حوزه فناوری اطالعات و ارتباطات‬ ‫فراهم آورنده زیر ساخت‬
‫سرویس اینترانت به سازمانها‬
‫خدمات سازمانی پولی‬ ‫فراهمکنندگان خدمات‬
‫خدمات عمومی رایگان‬ ‫پرداخت‬
‫تولید دانش و افزایش فعالیتهای پژوهشی از طریق انجام پژوهشهای مرتبط با‬
‫نهادهای آموزشی و تحقیقاتی‬
‫زیستبوم‬
‫ارتباط با خدمات جویش و خلق ارزش برای کاربران‬
‫کسب سهم درآمدی از تراکنش ها‬
‫فروش از طریق تبلیغات‬
‫فراهمآورنده خدماتی تکمیلی‬
‫اخذ کارمزد از محل فروش وب سرویس‬
‫استفاده از تحلیلهای سکوی مرجع‬
‫افزایش تعداد کاربران‬
‫یکپارچگی با خدمات و محتوا‬
‫دردسترسبودن واسطهای نرمافزاری کاربری کل طرح‬
‫استارتاپها‬
‫فراهمشدن بسترهای تجاریسازی ایدهها‬
‫آزاد شدن اطالعات دولتی‬
‫افزایش تولید محتواهای دیجیتال‬
‫یکسانسازی قالبهای محتواهای چندرسانهای در نرمافزارهای کاربردی‬ ‫فراهم آورندگان محتوا‬
‫ارائه سرویس محتوا‬
‫عدم کاهش تعداد کاربر‬
‫یکپارچگی با خدمات طرح‬ ‫اپراتورهای شبکه‬
‫ارزان شدن ترافیک اینترنت بومی‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪57‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫با شناسایی انواع بازیگران‪/‬ذینفعان زیستبوم جویشگر بومی و تعیین منافع هر یک از آنها در زیست بوم‬
‫جویشگر بومی‪ ،‬در گام بعدی راهبردها و سیاستهایی که میتواند به بهبود زیست بوم جویشگر بومی و راهبری‬
‫توسعه خدمات و جهتدهی فعالیت بازیگران طرح مورد استفاده قرار داد؛ ارائه میشود‪.‬‬

‫راهبردهای کلی مدیریت ذینفعان طرح جویشگر‬

‫همانطور که در قسمتهای پیش اشاره شد‪ ،‬در زیستبومهای کسبوکار انواع مختلفی از ذینفعان وجود دارند‬
‫که با یک نگاه سیستمی میتوان گفت یا بر زیستبوم تاثیرگذار هستند و یا از آن تاثیر میپذیرند‪ .‬بر این اساس‬
‫در گام بعد الزم است تا راهبردهای مواجهه با این ذینفعان تعیین شود تا امکان هدایت زیستبوم در راستای‬
‫ایجاد ارزشافزوده در کل زیستبوم فراهم شود‪.‬‬

‫در ادبیات مرتبط با تئوریهای ذینفعان‪ ،‬برخی از منابع به انواع راهبردهایی که میتوان در برابر ذینفعان‬
‫داشت‪ ،‬اشاره داشتهاند‪ .‬فریدمن ‪ 4‬نوع راهبرد دفاعی‪ ،‬سازش‪ ،‬فرصتطلبانه و رقابتی را عنوان میکند‪ .‬در‬
‫صورتی که وجود یک ذینفع در زیستبوم ضروری باشد و منافع آن با سایر ذینفعان ناسازگار باشد‪ ،‬راهبرد‬
‫مناسب برای برخورد با این ذینفع راهبرد دفاعی خواهد بود تا ایجاد همافزایی در کل زیستبوم با خطر و‬
‫تهدید از جانب این ذینفع مواجه نشود‪ .‬این ذینفعان معادل فراهم آورنده زیر ساخت‪ ،‬فراهمکنندگان وسایل‬
‫کاربر نهایی‪ ،‬فراهمکنندگان خدمات پرداخت‪ ،‬نهادهای آموزشی و تحقیقاتی‪ ،‬کاربر‪ ،‬واسط تبلیغات‪ ،‬پست‬
‫الکترونیک و فراهمکنندگان خدمات در طرح جویشگر بومی هستند و مطابق با مدل میشل‪ ،‬ذینفعانی خطرناک‬
‫به شمار میروند که تمایل به کسب قدرت در جهت دستیابی به اهداف فردی خود دارند‪ .‬در نتیجه الزم است‬
‫تا با رویکردی دفاعی اقدام به مواجه با آنها نمود‪.‬‬

‫همچنین در طرح جویشگر‪ ،‬وجود بومی سکوی جویش و فراهمآورندگان محتوا زیستبوم ضروری بوده و منافع‬
‫آنها با سایر ذینفعان از سازگاری مناسبی برخوردار است و در نتیجه راهبرد مناسب برای این دسته از‬
‫بازیگران طرح‪ ،‬سازش خواهد بود‪ .‬در صورتی که وجود یک ذینفع در کل زیستبوم ضرورت چندانی نداشته‬
‫باشد و منافع آن با سایر ذینفعان سازگاری داشته باشد‪ ،‬راهبرد فرصتطلبانه راهبرد مناسب برای مواجهه با‬
‫آن است‪ .‬این ذینفعان که مطابق مدل میشل‪ ،‬ذینفعان وابسته هستند در طرح جویشگر بومی فراهمآورنده‬
‫خدمات و دارندگان محتوا هستند که ارزش زیادی در کل زیستبوم جویشگر بومی ایجاد نمیکنند و بیشتر‬
‫تمایل به استفاده از ارزش ایجاد شده توسط سکوی جویش و فراهمآورندگان محتوا دارند‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪58‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫در نهایت رقبا و اپراتورهای شبکه در زیستبوم جویشگر بومی ضرورت باالیی ندارند ولی از آنجایی که در‬
‫صورت وجود آنها‪ ،‬منافع سایر بازیگران با خطر مواجه میشود؛ راهبرد رقابت با این ذینفع برای سایر ذینفعان‬
‫مناسب خواهد بود‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪5۰‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫طراحی و ساخت زیستبوم‬

‫در سطح بنیادی‪ ،‬مولفههای زیست بوم بر اساس نقشی که هر یک میتوانند در مجموعه داشته باشند و‬
‫ویژگیهای متناسب با نقش آنها‪ ،‬تعریف میشود‪ .‬این ویژگیها مرتبط با بخشهایی از کسبوکار است که‬
‫تحت کنترل کسبوکار است‪ .‬سپس سناریوهایی که بر کسبوکار موثر بوده و خارج از کنترل اجزا است‬
‫(تقاضای مشتریان) تعریف میگردد‪ .‬سپس باید عملکرد ایستا و پویای زیستبوم‪ ،‬تحلیل حساسیت‪ ،‬خروجی‪-‬‬
‫های زیستبوم و ارزیابی عدم قطعیتهایی که در زیستبوم وجود دارد‪ ،‬انجام شود‪ .‬در سطح تحلیل خدمات‪،‬‬
‫باید ارزش هر موجودیت کسبوکار در زیستبوم بر اساس معیار مشخصی مانند معیارهای مالی (درآمد‪،‬هزینه)‬
‫شناسایی شود‪ .‬در این بخش باید چگونگی ارائه خدمات‪ ،‬چگونگی استفاده از خدمات‪ ،‬اثربخشی مدلهای‬
‫کسبوکار در فازهای مختلف چرخه عمر زیستبوم شناسایی شود‪ .‬ممکن است در یک زیستبوم نقشها و‬
‫فعالیتهای یک موجودیت با سایر موجودیتها همپوشانی داشته باشد و یا در خالل زمان شکل بگیرد [‪]02‬‬
‫[‪ .]00‬در جدول ‪ 00‬رویکردهای مختلفی که برای مدلسازی زیستبوم کسبوکار وجود دارد‪ ،‬نشان داده شده‬
‫است‪:‬‬
‫جدول ‪ .۱2‬رویکردهای مدلسازی شبکههای ارزش و زیستبومهای کسبوکار‬

‫انتقادات‬ ‫مدل ‪ /‬متدولوژی‬

‫بر اساس مدلسازی عوامل (‪ ،)agent‬فاقد تمرکز راهبردی مشخص که در‬ ‫مدلسازی ارزش ‪e0‬‬
‫نتیجه توانمندی آن را برای نگرش راهبردی تجویزی محدود میسازد‬ ‫شبکه ارزش (پایه تئوریک‪ :‬دیدگاه صنعتی)‬
‫بر اساس مدلسازی عوامل (‪ ،)agent‬تمرکز بر رقبا و مشتریان‪ .‬این‬ ‫مدلسازی ارزش ‪e0‬‬
‫دیدگاه وابستگی متقابل میان اعضا را در شبکه نادیده میگیرد‬ ‫شبکه ارزش (پایه تئوریک‪ :‬رویکرد مبتنی بر منابع)‬
‫فرض اینکه ارزش از طریق مبادالت متقابل ایجاد میشود‪ ،‬این رویکرد بر‬
‫مدل شبکه ارزش‬
‫مبادالت نامحسوس تمرکز دارد‪ ،‬برای شبکه هدف مشخصی قائل نمیشود‬
‫شبکه ارزش‬
‫و آن را قابل مدیریت نمیداند‬
‫متدولوژی مبتنی بر ‪agent‬‬
‫بر اساس مدلسازی عوامل (‪ ،)agent‬تمرکز بر میادالت محصوص‬
‫زیستبومهای کسبوکار‬
‫مبتنی بر مدلسازی عوامل (‪)agent‬‬ ‫‪ :BEAM‬تحلیل و مدلسازی زیستبومهای کسبوکار‬

‫اصل اساسی در ایجاد زیستبوم کسبوکار‪ ،‬ایجاد ارزش درون زیست بوم جهت جذب و حفظ اعضا و ایجاد‬
‫فرصتهای رشد درون زیستبوم و شناسایی راهی برای تسهیم ارزش درون زیستبوم است‪ .‬ایجاد ارزش درون‬
‫زیستبوم از طریق نوآوری حاصل میشود‪ .‬بدین منظور میتوان با ایجاد شایستگیها حول محصوالت سازمان‪،‬‬
‫مشارکت مستمر با مشتری و بهبود راههای پاسخگویی به نیازهای فعلی و آتی مشتریان‪ ،‬تدوین چشمانداز‬
‫بلندپروازانه برای زیستبوم که در نتیجه آن زیستبوم تالش میکند تا به توسعه شایستگیهای خود جهت‬
‫کاهش فاصله وضعیت موجود و مطلوب خود بپردازد [‪.]00‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪0۹‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫در حالت تراکنش مستقیم محصوالت و خدمات درون زیستبوم‪ ،‬کسب ارزش به صورت آنی و به محض‬
‫انجام تراکنش محقق میگردد‪ .‬در تراکنشهای غیرمستقیم‪ ،‬ایجاد ارزش درون زیستبوم از طریق هماهنگ‪-‬‬
‫کننده‪ 43‬که مسئولیت حفظ روابط مستقیم را با مشتریان دارد و به ارائه خدمات مبتنی بر تجربه مشتریان‬
‫میپردازد‪ ،‬انجام میشود‪ .‬هماهنگکننده در مقابل ارائه مجموعهای از خدمات و محصوالت پول دریافت میکند‬
‫و آن را به اعضای زیست بوم تخصیص میدهد [‪ .]2‬به منظور تجزیه و تحلیل زیستبومهای کسبوکار‪،‬‬
‫مطالعات اولیه بر پایه مدل سازی مبتنی بر عوامل (‪ )agent-based modeling‬بوده که در نتیجه آن متدولوژی‬
‫مدل ‪BEAM‬‬ ‫مطرح گردیده است‪ .‬در شکل شماره ‪ 00‬مدلسازی زیستبومهای کسبوکار بر اساس‬ ‫بیم‪44‬‬

‫نمایش داده شده است‪.‬‬

‫تحلیل سرویس‬

‫تحلیل توزیع ارزش‬ ‫تحلیل عملکرد خدمات‬ ‫مدل سازی رفتار موجودیت ها‬

‫شبیه سازی دینامیزم سرویس های زیست بوم‬

‫موتور شبیه ساز‬ ‫تحلیل حساسیت‬

‫مدل سازی و طراحی سرویس های زیست بوم‬

‫طراحی سناریوهای کسب وکار‬ ‫طراحی مدل کسب و کار‬

‫مدل تقاضا‬ ‫شریک تجاری‬ ‫انتخاب مشتریان هدف‬

‫طرح کسب وکار‬ ‫مکانیزم های تسهیم درآمد‬ ‫قیمت گذاری‬

‫وقایع محیطی‬ ‫تدارکات‬ ‫تخصیص توانمندی ها‬

‫مدل زیست بوم خدمت مبتنی بر نقش‬

‫شکل ‪ .۱2‬معماری زیستبوم بر اساس مدل ‪BEAM‬‬

‫در رویکردی دیگر [‪ ،]0‬برای ساخت زیستبوم الزم است تا ‪ -0‬محیطی که زیستبوم در آن قرار دارد شامل‬
‫محیط سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬فناوری‪ -0 ،‬چگونگی فعالیت زیستبوم (شبکههای کسبوکار‪ ،‬سالمت‬
‫زیستبوم‪ ،‬معیارهای اساسی)‪ -0 ،‬بازیگران اصلی و نقشهای آنها درون زیست بوم‪ -4 ،‬چگونگی تغییرات‬
‫زیستبوم (فناوریها‪ ،‬نقشها‪ ،‬راهبردها‪ ،‬مدلهای کسبوکار‪ ،‬دینامیزمها و الگوهای رقابتی) تجزیه و تحلیل‬

‫‪43 Orchestrator‬‬
‫‪44 Business Ecosystem Analysis Methodology‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪0۱‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫گردد‪ .‬در نتیجه تحلیلهای فوق‪ ،‬پارامترهای کمی و اصلی زیستبوم‪ ،‬داراییهای اساسی که منجر به قابلیت‬
‫رقابتپذیری زیستبوم میگردد (نظیر فناوریها‪ ،‬متدها‪ ،‬مدلهای عملیاتی)‪ ،‬نقشها و راهبردهای فعلی به‬
‫همراه شناسایی شکافها و تغییرات محتملی که میتوان در زیست بوم داشت‪ ،‬روندهای آینده و تغییرات و‬
‫فرصتهای کسبوکار و در نهایت ابزارها‪ ،‬متدها و منابع اطالعاتی که برای مدیریت زیست بوم الزم است‪ ،‬مورد‬
‫شناسایی قرار میگیرد‪ .‬اصول طراحی و تدوین مدل کسبوکار زیستبوم در قالب شکل شماره ‪ ،00‬نشان داده‬
‫شده است‪:‬‬

‫تدوین راهبردهای‬
‫ساماندهی بازیگران‬

‫شناسایی روابط ذی‬ ‫شناسایی بازیگران و ذی‬

‫نفعان‪/‬بازیگران‬ ‫نفعان‬

‫شناسایی نقش و اهمیت‬

‫دسته بندی بازیگران‬
‫بازیگران‬

‫شکل ‪ .۱۳‬دینامزیم طراحی مدل کسب وکار زیست بوم‬

‫به طور کلی برای تدوین مدل زیستبوم کسبوکار‪ ،‬بطور مشابه با بیشتر رویکردها و روشهای تحلیل‬
‫ذینفعان‪ ،‬در ابتدا باید بازیگران اصلی زیستبوم مشخص گردند‪ .‬سپس با شناسایی نقش و اهمیت هر یک از‬
‫آنها‪ ،‬روابطی که میان آنها برقرار است؛ مشخص میگردد‪ .‬در نهایت باید راهبردهایی برای ساماندهی روابط‬
‫میان بازیگران تدوین گردد‪.‬‬

‫مراحل چرخه عمر زیستبوم کسبوکار‬

‫به منظور طراحی زیستبومهای کسبوکار‪ ،‬نخست باید درکی از چرخه عمر آن ایجاد گردیده تا بر اساس‬
‫آن اقداماتی که باید در هر مرحله از چرخه عمر زیستبوم کسبوکار انجام شده و دستاوردهای هر مرحله‬
‫تبیین گردد‪ .‬در مراحل آغازین چرخه عمر زیستبوم کسبوکار‪ ،‬روابط میان سازمانها به صورت تصادفی است‬
‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪02‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫در حالی که با توسعه و تکامل زیستبوم‪ ،‬این روابط به صورت منسجم و ساختاریافتهای صورت میپذیرد که‬
‫سبب وابستگی متقابل میان سازمانها‪ ،‬همکاری‪ ،‬رقابت و پویایی میگردد‪ .‬بر این اساس چرخه عمر زیستبوم‬
‫کسبوکار پیشنهادی برای جویشگر بو‪.‬می در شکل شماره ‪ 04‬نشان داده شده است‪ .‬در مرحله پیشگامی‪،45‬‬
‫تعریف محصوالت و خدمات زیستبوم‪ ،‬شکلگیری کانالهای خلق ارزش درون زیستبوم و همچنین تعریف‬
‫دقیق هر یک از بازیگران و نقشهای مرتبط با هر یک از آنها در راستای خلق ارزش درون زیستبوم کسبوکار‬
‫صورت میگیرد‪.‬‬

‫• تدوین هستیشناسی‪ ،‬چشمانداز و اهداف‬ ‫• گسترش سهم بازار‬

‫استراتژیک زیستبوم‬
‫• افزایش نوآوری‬
‫• تعریف بسته پیشنهادی ارزش برای مشتریان‬
‫• عرضه محصوالت و خدمات‬
‫• تعریف بازیگران و ارزش آفرینی آن ها‬
‫• شکلگیری توامان همکاری و رقابت میان‬
‫• تدوین مدل کسب وکار زیست بوم‬ ‫بازیگران‬
‫• ارزیابی سالمت زیست بوم‬

‫پیشگامی‬ ‫توسعه‬

‫بازآفرینی ‪/‬‬
‫اقتدار‬
‫افول‬
‫• تهدید از جانب سایر زیستبومها‬
‫• افزایش رقابت میان سازمانها برای غالب‬
‫• بازطراحی ساختار زیست بوم‬ ‫شدن در زیستبوم‬
‫• افزایش هزینه جایگزینی مشتریان‬ ‫• لزوم ایجاد چشمانداز رقابتی مناسب به‬
‫منظور توسعه پایدار زیستبوم‬

‫شکل ‪ .۱9‬فازهای چرخه عمر زیستبوم کسبوکار جویشگر به همراه ویژگیهای کلیدی هر فاز‬

‫در این مرحله بازیگران جدید از طریق همکاری وارد زیست بوم میشوند و فرصتهای جدید برای ایجاد ارزش‬
‫برای مشتری شناسایی میشود‪ .‬مهمترین چالش در این مرحله مرتبط با ایجاد زنجیره ارزش جدید با شرکای‬
‫تجاری بر اساس اثربخشی و فرصتهای جدید است‪ .‬در این مرحله رهبران باید به صورت پویا و فعاالنه مشارکت‬
‫کنند‪ .‬این مرحله شامل دو گام زیر است‪:‬‬
‫‪ ‬آغاز‪ :‬ایجاد زیرستتاختها‪ ،‬استتتفاده از ستتازمانهای بالقوه جهت ملحق شتتدن به زیستتت بوم‪ ،‬تدوین‬
‫هستیشناسی زیستبوم‪ ،‬ایجاد چشمانداز و اهداف راهبردی زیستبوم؛‬

‫‪45 Pioneering‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪0۳‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫‪ ‬ایجاد روابط مورد نیاز در شبکه‪ ،‬ایجاد زیر ساختهای تکنولوژیک منا سب‪ ،‬تهیه ساختارهای منا سب‬
‫اطالعاتی‪.‬‬
‫در مرحله پیشگامی همچنین راهبردها و ارزشهای سازمانهای موجود در زیستبوم در عین حفظ انعطاف‬
‫آنها تعریف میگردد‪ .‬در این مرحله باید دانش کاملی از بازار کسب شده و نسبت به درک محرکهای‬
‫اجتماعی‪-‬اقتصادی ورود به بازار و یافتن بهترین موقعیت برای فعالیت در زیستبوم اقدام گردد‪ .‬تشکیل ترکیب‬
‫مناسبی از سازمانها در این مرحله اهمیت باالیی دارد‪ .‬با توجه به چرخه عمر زیست بوم کسبوکار‪ ،‬مجموعه‬
‫اقداماتی که باید برای طراحی آن انجام شود‪ ،‬به شرح جدول شماره ‪ 00‬نشان داده شده است‪:‬‬

‫جدول ‪ .۱۳‬فازهای طراحی زیستبوم کسبوکار‬

‫فاز ‪4‬‬ ‫فاز ‪0‬‬ ‫فاز ‪0‬‬ ‫فاز ‪0‬‬

‫شناسایی بازیگران بر مبنای پارامترهایی مانند درآمد‪،‬‬

‫شناسایی روابط‬
‫تحلیل ارزش زیستبوم‬ ‫برگزاری جلسات طوفان فکری‬ ‫نقدینگی‪ ،‬سهم بازار‪ ،‬موقعیت جغرافیایی‪ ،‬راهبردهای‬
‫میان بازیگران‬
‫تحقیقاتی‬
‫تدوین راهبردهای ساماندهی شناسایی ساختار و چگونگی‬ ‫شناسایی نقش و اهمیت هر یک از بازیگران در زیست‪-‬‬
‫دقیق بازیگران و تدوین سازوکار مناسب ایجاد ارزش میان بازیگران‬ ‫ترسیم‬
‫بوم کسبوکار با استفاده از سنجههای منتخب مانند‬
‫مختلف‬ ‫و‬ ‫توان‬ ‫یی‬‫افزا‬‫هم‬ ‫بردن‬‫باال‬ ‫ی‬ ‫برا‬ ‫بر‬ ‫روابط‬ ‫ماتریس‬
‫قدرت‪ ،‬نفوذ‪ ،‬منافع و ‪ ...‬و سپس دستهبندی آنها بر‬
‫اساس معیارهای قدرت بازیگران‪ ،‬کاهش تعارضات‪،‬‬
‫زمینه افزایش تعامل مثبت بین تحلیل نقاط کنترل زیستبوم‬ ‫اساس نقش و وزنی که در زیستبوم ایفا میکنند‬
‫کمی‬
‫و بخشهایی که وجود مدیریت‬ ‫شناسایی محصوالت و خدمات قابل عرضه به مشتریان‬
‫بازیگران‬
‫برقراری ارتباط مستقیم با برای هدایت زیستبوم ضروری‬
‫است‬ ‫شناسایی بازار و محدودیتها‬
‫بازیگران احتمالی زیستبوم‬
‫به‬ ‫وزندهی‬
‫شناسایی تهدیدها و عدم‬
‫میان‬ ‫روابط‬
‫کسب نظر از خبرگان در خصوص قطعیتهای موجود و تدوین‬
‫بازیگران‬ ‫شناسایی قوانین و مقررات تاثیرگذار بر زیستبوم‬
‫سناریوهای محتمل برای پاسخ‪-‬‬ ‫مدلسازی زیستبوم‬
‫گویی به آنها‬

‫وجود مدیران و تیم اجرایی با تجارب متنوع و شکلگیری اعتماد میان سازمانهای مختلف زیستبوم در‬
‫مرحله پیشگامی از اهمیت باالیی برخوردار است‪ .‬اغلب در این فاز‪ ،‬هسته مرکزی زیستبوم با حضور نهادهای‬
‫د‪.‬ولتی‪ ،‬دانشگاهها و موسسات پژوهشی و موسسات مالی حمایتکننده‪ ،‬تشکیل میگردد‪ .‬نحوه تکامل زیستبوم‬
‫کسبوکار بر اساس سازمانهای فعال در هر فاز درشکل نشان داده شدهاست‪ .‬در ادامه مرجله پیشگامی‪،‬‬
‫کارآفرینانی که دارای سالها تجربه و دانش در حوزه پروژههای تحقیقاتی دارند وارد میشوند [‪ .]02‬از چالش‪-‬‬
‫های موجود در این مرحله میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫‪ ‬چگونه میتوان نسبت به پتانسیلهای تجارب اعضا اطمینان حاصل کرد؟‬
‫‪ ‬چگونه میتوان از اطالعات متناقض به صورت بهینه استفاده نمود؟‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪09‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫‪ ‬چگونه به اکتساب اطالعات اساسی در خصوص بازیگران و سازمانها اقدام شود؟‬

‫‪ ‬زیرساختهای همکاری میان سازمانها چگونه ایجاد میشود؟‬
‫‪ ‬چگونه میتوان نستتتبت به افزایش اعتماد میان ستتتازمانها که استتتاس و بنیان روابط میان آنها در‬
‫زیستبوم است‪ ،‬اقدام کرد؟‬
‫‪ ‬نقشها و مسئولیتهای هر سازمان چیست؟‬

‫زیست بوم کسب وکار‬

‫سرمایه گ اران‬
‫سازمان های‬
‫تجاری‬
‫فاز ‪1‬‬ ‫فاز ‪2‬‬
‫حاکمیت‬
‫کسب وکارهای اصلی‬
‫سازمان های‬ ‫مشتریان‬
‫دولتی‬
‫تامین‬
‫فاز ‪3‬‬
‫کنندگان‬
‫دانشگاه ها‬ ‫رقبا‬
‫سازمان های‬
‫مکمل‬

‫نهادهای‬ ‫نهادهای بین‬

‫پژوهشی‬ ‫المللی‬

‫شکل ‪ .۱5‬نحوه تکامل زیستبوم کسبوکار بر اساس سازمانهای فعال در هر فاز‬

‫در مرحله توسعه‪ ،46‬نوآوری و تفکر خالقانه منجر به ایجاد ارزش برای مشتریان جدید میشود‪ .‬گسترش‬
‫سهم بازار‪ ،‬افزایش همکاری با تامینکنندگان و شرکای تجاری‪ ،‬افزایش نوآوری‪ ،‬مدیریت شایستگیها و دارایی‪-‬‬
‫ها‪ ،‬بستن قرارداد با تازهواردان (تهیه پروفایل سازمانها‪ ،‬شناسایی شایستگیها‪ ،‬محصوالت و خدمات آنها)‪،‬‬
‫بررسی عملکرد و فرایندهای ارتباط اعضا با یکدیگر‪ ،‬پشتیبانی از همکاری میان اعضا‪ ،‬تعریف روابط میان‬
‫بازیگران‪ ،‬شکلگیری توامان همکاری و رقابت میان بازیگران‪ ،‬شکلگیری فرصتهای جدید برای زیست بوم‬
‫جهت ورود به بازارهای جدید؛ از ویژگیهای این فاز است‪ .‬کنترل سازمانها و بازیگران خارج از زیستبوم‪،‬‬

‫‪46 Expansion‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪05‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫شکلگیری رفتارهایی که منجر به ایجاد انگیزش‪ ،‬تعهد و اعتماد متقابل میان اعضای زیستبوم میگردد‪،‬‬
‫تعریف انتظارات از عملکردهای سازمانهای موجود در زیست بوم‪ ،‬شناسایی موقعیت رقبا و همکاری بر اساس‬
‫ارزشهای مشترک که منجر به تداوم ارتباط میان بازیگران زیستبوم میگردد؛ از ویژگیهای خاص این فاز به‬
‫شمار میرود‪ .‬در این فاز تعامل و همکاری بر اساس تسهیم اطالعات و دانش‪ ،‬شفافیت در روابط‪ ،‬تساوی در‬
‫بهرهمندی از توانمندیهای سایر بازیگران؛ مشوق برقراری و تداوم روابط بلندمدت میان بازیگران مختلف‬
‫زیستبوم کسبوکار است [‪.]00‬‬

‫در مرحله اقتدار ‪ ،47‬زیستبوم کسبوکار به ثبات و پایداری میرسد و رقابت میان سازمانها برای غالب‬
‫شدن در زیستبوم افزایش مییابد‪ .‬چالش اصلی در این مرحله‪ ،‬حفظ اقتدار است‪ .‬از ویژگیهای این مرحله‬
‫لزوم حفظ همکاری متقابل میان بازیگران مختلف‪ ،‬تشویق نوآوری‪ ،‬لزوم حفظ قدرت چانهزنی با مشتریان و‬
‫تامینکنندگان‪ ،‬جذب شرکای تجاری جدید‪ ،‬ایجاد موانع ورود به زیستبوم برای تازهواردان و لزوم ایجاد‬
‫چشمانداز رقابتی مناسب برای آینده است‪ .‬در این فاز کلیه بازیگران باید نسبت به بهبود مستمر زیستبوم‬
‫اقدام کنند‪ .‬شایان ذکر است که در این فاز امکان ظهور بازیگران سلطهجو که میتوانند تاثیرات منفی بر‬
‫سالمت زیستبوم داشته باشند‪ ،‬وجود دارد‪ .‬در نتیجه بابد نسبت به تدوین راهبردها و برنامههای توسعه با‬
‫هدف رشد پایدار زیستبوم اقدام گردد [‪.]00[ ]0‬‬

‫در مرحله نهایی چرخه توسعه زیستبوم کسبوکار یعنی بازآفرینی یا افول‪ ،48‬زیستبوم با تهدید از جانب‬
‫زیستبومهای جدید و تغییرات مهم از قبیل تغییر الگوی خرید مشتریان مواجه است و در نتیجه توسعه‬
‫نوآوری در این مرحله از اهمیت باالیی برخوردار است‪ .‬در این مرحله زیستبوم باید با بازآفرینی خود و‬
‫دستیابی به پیشرفتهای بلندمدت‪ ،‬موفقیت آینده خود را تضمین کند‪ .‬ایجاد ایدههای جدید‪ ،‬افزایش نوآوری‬
‫در زیستبوم‪ ،‬افزایش هزینه جایگزینی مشتریان‪ ،‬افزایش موانع ورود‪ ،‬طراحی ساختار جدید سازمانها‪ ،‬انتخاب‬
‫و سازماندهی مجدد اطالعات و دانش از اقداماتی است که در این فاز باید انجام گردد‪.‬‬

‫ارزیابی سالمت زیست بوم‬

‫همانطور که در مراحل چرخه عمر زیستبومهای کسبوکار بیان شد‪ ،‬یکی از اقداماتی که در فاز دوم از‬
‫مراحل چرخه عمر این زیستبوم (فاز توسعه) باید انجام شود؛ ارزیابی سالمت زیستبوم است‪ .‬بر این اساس‬

‫‪47 Authority‬‬
‫‪48 Renewal /death‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪00‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫در این بخش‪ ،‬معیارها و سنجههایی که برای ارزیابی سالمت زیستبوم مورد اسفاده قرار میگیرد؛ معرفی‬
‫میشوند‬
‫به منظورترسیم ساختار یک زیستبوم کسبوکار باید ابتدا عملکرد آن را شامل سرنوشت مشترک‪ ،‬راهبرد‪-‬‬
‫های اعضا‪ ،‬نقشها‪ ،‬محیط‪ ،‬و ارتباطات متقابل را به خوبی درک کرد‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬سالمت زیستبوم کسبوکار‬
‫فعلی باید با سه معیار کارآمد پایداری‪ ،‬بهره وری‪ ،‬و خلق بازار گوشهای مورد تحلیل قرار گیرد‪ .‬سرنوشت‬
‫مشترک بدین معناست که زمانی کل زیستبوم کسبوکار موفق میشود که سرنوشت تمام شرکتهای عضو‬
‫موفقیتآمیز باشد‪ .‬در عمل‪ ،‬این موارد الگوهای اقدام در ارتباطات متقابل هستند که توسط شرکتها برای‬
‫سالمت خود و کل زیستبوم استفاده میشوند‪ .‬ارتباطات متقابل را میتوان از دیدگاه نوع تعامل در فعالیتهای‬
‫کسبوکار در نظر گرفت‪ :‬آیا فعالیتهای زیستبوم از طریق پلتفرمی واحد‪ ،‬گرههای اطالعات‪ ،‬فناوری اتصاالت‬
‫و رسانههای پیوند دهنده‪ ،‬مرتبط هستند [‪ ]00‬؟‬
‫مفهوم زیستبوم کسبوکار دیجیتال در سال ‪ 0220‬با اضافه کردن "دیجیتال" در مقابل مفهوم زیستبوم‬
‫کسبوکار که پیشتر توسط مور معرفی شده بود‪ ،‬در بخش کسبوکار فناوری اطالعات و ارتباطات اتحادیهی‬
‫اروپا پدید آمده است‪ .‬در حقیقت‪ ،‬مور خود عبارت زیستبوم کسبوکار دیجیتال را در سال ‪ 0220‬استفاده‬
‫کرد‪ ،‬اما به طور انحصاری بر کشورهای در حال توسعه تمرکز داشت‪ .‬تعمیم این اصطالح اشاره به تفسیری‬
‫جدید از توسعهی اجتماعی‪-‬اقتصادی تسریعشده توسط فناوری اطالعات و ارتباطات‪ ،‬و تاکید بر تکامل مشترک‬
‫بین زیستبوم کسبوکار و نمود بخشی از آن یعنی زیستبوم دیجیتال دارد [‪.]00‬‬

‫مدلهای سنجش سالمت زیستبوم به منظور کمک به شرکتها برای مدیریت موفق راهبرد و عملکرد زیست‪-‬‬
‫بوم خود ضروری هستند [‪ .]04‬شاخصهای سالمت زیستبومی که بر اساس مرور ادبیات موضوع زیست‬
‫بومهای کسب و کار و ادبیات نظریهی شبکه و نظریهی عملکرد مالی بدست آمده است در جدول ‪ 04‬شاخصها‬
‫و نحوهی سنجش آنها معرفی شده است‪:‬‬

‫جدول ‪ .۱9‬مولفههای اصلی ارزیابی سالمت زیستبوم به همراه زیرشاخههای مرتبط با هر مولفه‬

‫بهرهوری‬ ‫پایداری‬ ‫خلق گوشهای‬

‫بهرهوری مجموع عوامل‬ ‫نرخ بقا‬

‫تداوم ساختار‬ ‫تنوع‬
‫بهبودهای بهرهوری‬
‫قابلیت پیشبینی‬

‫بالاستفادگی محدود‬
‫تحویل نوآوری‬ ‫خلق ارزش‬
‫استمرار‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪07‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫سالمت زیست بوم به عنوان قابلیتی در بین شرکتهای به هم مرتبط برای فراهم کردن مزایای رقابتی‬
‫نسبت به شرکتهای دیگر تعریف میشود‪ .‬از این تعریف میتوان نتیجه گرفت‪ ،‬یک زیست بوم کسبوکار سالم‬
‫جایی است که شرکتها میتوانند به آسانی به اهداف کسبوکاری خود از طریق تبادل ارزشهای حیاتی بر‬
‫اساس یک ساختار پایدار و معقول و فرآیندهای بین شرکتها نائل آیند‪ .‬بنابراین‪ ،‬دستیابی به یک زیستبوم‬
‫کسبوکار سالم از طریق سالمت موجودیتها و ارتباطات ممکن خواهد بود‪.‬‬

‫سالمت یک زیست بوم کسبوکار اطالعاتی در مورد طول عمر و تمایل به رشد زیستبوم نشان میدهد‪.‬‬
‫یک زیستبوم سالم یعنی یک وضعیت مطلوب از زیستبوم که شرکتهای حاضر در آن میتوانند به آسانی از‬
‫به طریق عملکرد خوب خود آن دست یابند‪ .‬سالمت کلی زیستبوم کسبوکار برای بقای پایدار هر کدام از‬
‫شرکتها بسیار حائز اهمیت است‪ .‬سالمت در واقع تکیهگاه نگهدارندهی شرکتها است‪ .‬سالمت به مثابهی‬
‫شاخص عملکرد مجموع زیست بوم کسبوکار از سه مولفهی اصلی بعالوهی زیرشاخههای هر یک تشکیل شده‬
‫است [‪.]9[ ]0‬‬

‫در دستهبندی دیگری‪ ،‬شاخصهای سالمت زیست بوم به دو بخش کلی سالمت مالی بلندمدت زیست بوم‬
‫کسب و کار و استحکام بلندمدت شبکه تقسیم میشوند؛ بعبارتی‪ ،‬سالمت زیست بوم دو جزء اصلی دارد‪:‬‬
‫سالمت شرکا که بیانگر سالمت مالی است‪ ،‬و سالمت شبکه که بیانگر استحکام شبکه است‪.‬‬

‫سالمت شرکا بازنمایی قدرت مدیریت شرکا بر قابلیتهای خود برای بهرهبرداری از فرصتهایی است که‬
‫درون زیست بوم ظهور مییابند‪ .‬سالمت شبکه بازنمایی است از اینکه شرکا به چه میزان در داخل زیست بوم‬
‫نهادینه شدهاند و همچنین تاثیری که شرکا بر شبکهی محلی خود دارند‪ .‬زیست بومهای کسب و کار سالم‬
‫ارتباطات بسیاری بین شرکای خود نشان میدهند‪ ،‬مناسباتی که براحتی از بین نمیرود‪ .‬شرکایی که اتصال‬
‫کمتری به سیستم دارند‪ ،‬تعهد کمتری به پلتفرم مرکزی دارند که در نتیجه ریسک مهاجرت آن شرکا به‬
‫زیست بومی دیگر را افزایش میدهد‪.‬‬

‫زیست بومهای سالم شرکای بسیاری دارند که بازیگران مرکزی هستند و در نتیجه نمود باالیی در بازار‬
‫دارند‪ .‬این دسته از شرکا تاثیر زیادی داشته و در بنابراین اثر مثبتی بر مشتریان و سایر شرکا میگذارند‪ .‬زیست‬
‫بومی که متشکل از شرکایی با نمود کمتر در بازار باشد‪ ،‬سالمت کمتری دارد [‪.]4‬‬

‫شاخص پایداری‬
‫این شاخص مشتمل بر ‪ 0‬عامل است‪ :‬نرخ بقا‪ ،‬دوام ساختار زیستبوم‪ ،‬قابلیت پیشبینی‪ ،‬بالاستفادگی محدود‪،‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪08‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫و استمرار‪.‬‬

‫شاخص نرخ بقا‬

‫سنجش نرخ بقای زیستبوم کسب و کار با شمردن تعداد شرکتهای جوان در یک زیستبوم کسب و کار‬
‫انجام میشود‪ .‬به منظور سنجش طولی تعداد شرکتهای ورشکسته یا استارتاپ را نیز میتوان شمرد‪ .‬سنجه‪-‬‬
‫های ارزیابی عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬تعداد شرکتهای ورشکسته یا استارتاپ در طول چندین سال‪.‬‬

‫شاخص تداوم ساختار زیستبوم‬

‫تغییرات در روابط بین اعضای زیستبوم باید مدنظر قرار گیرد‪ .‬تداوم‪ ،‬حدی است که ساختار کلی زیستبوم‬
‫توسط شوکهای خارجی تحت تاثیر قرار نگرفته باشد و اکثر پیوندها بین شرکتها و یا بین فناوریها باقی‬
‫بماند‪ .‬تداوم‪ ،‬ساختار تغییر نیافتهی یک زیستبوم کسب و کار است‪ .‬تغییرات شرکا و روابط بین آنها از طریق‬
‫مقایسهی دادههای چندین سال زیستبوم کسب و کار قابل اندازهگیری است‪ .‬سنجههای ارزیابی عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬تعداد ارتباطات و تعداد عاملها که تحت تاثیر تغییرات ساختاری در سال هستند‪.‬‬

‫شاخص قابلیت پیشبینی‬

‫تغییرات در ساختار زیستبوم نه تنها در نظر گرفته میشود‪ ،‬بلکه به صورت قابل پیشبینی میتوان مکان آن‬
‫را تعیین کرد‪ .‬مکان هندسی تغییر در ساختار زیستبوم برای شوکهای مختلف متفاوت است‪ ،‬اما یک هستهی‬
‫مرکزی قابل پیشبینی عموماً بدون تاثیر باقی میماند‪.‬‬

‫در مورد یک زیستبوم کسب و کار‪ ،‬لینکهای خروجی را میتوان شمرد (شرکتهایی که عضو بیش از یک‬
‫زیستبوم کسب و کار هستند)‪ .‬این لینکهای خروجی را میتوان در طول زمان اندازهگیری کرد و تفاوتها را‬
‫تشخیص داد‪ .‬شرکتهایی که بدون لینک خروجی هستند و یا لینک خروجی کمی دارند‪ ،‬به احتمال زیاد‬
‫زمانی که سیستم توسط یک شوک ضربه میبیند‪ ،‬در اکوسیستم باقی میمانند‪ ،‬چرا که به سایر اکوسیستمهای‬
‫کسب و کار متصل نیستند‪ .‬سنجههای ارزیابی عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬لینکهای خروجی از زیستبوم به سمت سایر زیستبومهای کسب و کار‪ .‬این اعداد میتواند در طول‬
‫چندین سال متوالی شمرده شود تا بتوان قابلیت پیشبینی را اندازه گرفت‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪0۰‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫‪ ‬ات صال برای تداوم شبکهی زی ستبوم ک سب و کار مهم ا ست [‪ .]00‬اکثر شبکههای پایدار ب سیار به‬
‫یکدیگر متصل هستند و بنابراین تداوم بیشتری دارند‪ .‬میزان اتصال برای کل زیستبوم کسب و کار و‬
‫برای شرکتها نیز قابل اندازهگیری است‪.‬‬

‫شاخص بالاستفادگی محدود‬

‫بالاستفادگی محدود را میتوان به عنوان تغییر در سهم بازار یک فناوری تفسیر کرد‪ .‬آیا کاربران زمانی که یک‬
‫فناوری جدید از اکوسیستم رقیب وارد میشود‪ ،‬نسبت به فناوری قبلی وفادار هستند؟ اندازهگیری نفوذ یک‬
‫فناوری جدید در طول زمان بیانگر بالاستفادگی استاندارد قدیمی است‪ .‬سنجههای ارزیابی عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬سهم بازار برای هر فناوری که در طول سالیان متوالی اندازهگیری شود‪.‬‬

‫شاخص استمرار‬
‫تجربهی مشتریان محصوالت زیستبوم به صورت تدریجی در طول زمان در پاسخ به معرفی فناوریهای جدید‬
‫تکامل مییابد و به صورت دفعی تغییر نمیکند‪ .‬قابلیتها و ابزار موجود به منظور انجام عملیاتهای جدید که‬
‫توسط فناوریهای جدید توانمند شدهاند‪ ،‬مورد بهرهبرداری قرار میگیرند [‪ .]9[]0‬یک سنجهی ممکن‪ ،‬هزینه‪-‬‬
‫های انتقال برای ارتقا یا تغییر به فناوری دیگر است‪ ،‬اما با در نظر گرفتن اطالعات زیاد و جزییاتی که نیاز‬
‫است‪ ،‬این امر دشوار بنظر میرسد‪ .‬سایر سنجههای ارزیابی عبارتند از‪:‬‬
‫‪ ‬مجموع مبالغ صرف شده در آموزشهای مرتبط با فناوری در داخل زیست بوم کسب و کار‬
‫‪ ‬هزینههای تغییر و ارتقا به منظور توانمند شدن در مورد همراهی با فناوریهای جدید طی چند سال‬
‫متوالی‬
‫‪ ‬پایداری نیروی کار داخل زیست بوم کسب و کار‬
‫‪ ‬سنجش بیکاری در هر صنعت و پایداری بهرهوری نیروی کار‬

‫شاخص بهرهوری‬
‫سه عامل در مورد بهرهوری وجود دارند‪ :‬بهرهوری مجموع عوامل‪ ،‬بهبود بهرهوری در طول زمان‪ ،‬و تحویل‬
‫نوآوری‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪7۹‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫بهرهوری مجموع عوامل‪ :‬میتوان آن را با استفاده از روشهای اقتصادی اندازهگیری کرد‪ .‬اساساً سنجه در مورد‬
‫کارایی رابطهی تعداد نیروی کار و سرمایهی به کار گرفته شده نسبت به ارزش افزودهی خلق شده است‪.‬‬
‫سنجههای ارزیابی عبارتند از‪:‬‬
‫‪ ‬با استفاده از ارتباط ارزش افزودهی خلق شده نسبت به نیروی کار و سرمایهی به کار گرفته شده‬
‫‪ ‬با استفاده از نرخ بازگشت سرمایه‪ ،‬استفاده از دادههای فروش‪ ،‬هزینهها و سرمایهگذاریها در طول یک‬
‫زمان معین‬
‫بهبود بهرهوری در طول زمان‪ :‬آیا اعضای داخل زیست بوم و سایر اعضایی که از خدمات آن استفاده میکنند‪،‬‬
‫در طول زمان بهبودی در بهرهوری خود نشان میدهند؟ سنجههای ارزیابی عبارتند از‪:‬‬
‫‪ ‬اندازهگیری بهرهوری مجموع عوامل در طول سالیان متوالی با توجه به نرخ بازگ شت سرمایه در طول‬
‫سالهای متوالی‬
‫‪ ‬بهرهوری ستتبب رشتتد شتترکت و انباشتتت داراییها در طول زمان میشتتود‪ ،‬برای مثال ارزش افزودهی‬
‫فناوریها‪ ،‬پتنتها‪ ،‬برندها و افزایش جریان نقدینگی و اوراق بهادار‪.‬‬
‫تحویل نو وری‪ :‬آیا زیست بوم به شکل کارآمدی فناوریها‪ ،‬فرآیندها‪ ،‬و یا ایدههای جدید را به اعضای خود‬
‫تحویل میدهد؟ آیا هزینههای به کارگیری این موارد جدید را کاهش میدهد؟ تحویل نوآوری در داخل یک‬
‫زیست بوم کسب و کار از طریق سنجش اثربخشی فرآیند به اشتراکگذاری نوآوریها حاصل میشود‪ .‬اثربخشی‬
‫فرآیندهای شبکه میتواند بر اساس ارتباطاتی که یک شرکت دارد‪ ،‬سنجیده شود‪ .‬ارتباطات بیشتر با دیگران‪،‬‬
‫فرصتهایی را برای شرکتها بوجود میآورد‪ .‬هر چه ساختار شبکه پیچیدهتر باشد‪ ،‬اعمال قدرت مستقیم‬
‫شرکت مرکزی کمتر مورد نیاز خواهد بود‪ .‬برای بهینهسازی اثربخشی شبکه‪ ،‬سه عامل تاثیرگذار وجود دارد‪:‬‬
‫‪ ‬کاربرد کارآمد منابع‬
‫‪ ‬به کارگیری هنجارها برای تضمین پاسخگویی‬
‫‪ ‬قوانین قابل توجهی که اثربخشی را تحت تاثیر قرار میدهند‬
‫یک سنجهی احتمالی دیگر نوآوری محصول زیست بوم کسب و کار است [‪ .]09‬سنجه ارزیابی عبارت است‬
‫از تعداد پتنت ثبت شده در هر بخش صنعت در طول زمان‪.‬‬

‫شاخص خلق گوشهای‬

‫این معیار خود از دو سنجه تنوع و خلق ارزش تشکیل شده است‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪7۱‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫تنوع‪ :‬تعداد گزینهها‪ ،‬بلوکهای سازندهی فناوری‪ ،‬دستهها‪ ،‬محصوالت‪ ،‬و یا کسب و کارهای جدیدی که داخل‬
‫زیست بوم در یک بازهی زمانی مشخص ایجاد شدهاند‪ .‬یک تفسیر از تنوع زیست بوم کسب و کار‪ ،‬برابری‬
‫بخشبندیهای اعضا در بین گونههاست؛ بعبارتی‪ ،‬توزیع بین تعداد فروشندگان‪ ،‬تعداد یکپارچهکنندگان‬
‫سیستم و غیره برابر باشد‪ .‬در تفسیری دیگر‪ ،‬تنوع فناوریها را میتوان مورد سنجش قرار داد‪ .‬یک رویکرد‬
‫دیگر این است که توزیع بخشهای هدف بازار را در یک زیست بوم کسب و کار تعیین کنیم‪ .‬رویکردی دیگر‬
‫در رابطه با تنوع صنعت است؛ بعبارتی‪ ،‬بررسی مدلهای مختلف رقابت راهبردی به کار رفته میتواند مفید‬
‫باشد‪.‬‬

‫خلق ارزش‪ :‬ارزش نهایی خلق گزینههای جدید است‪ .‬ارزش گزینههای جدید خلقشده به صورت رشد مجموع‬
‫درآمد زیست بوم کسب و کار و یا رشد سودهای زیست بوم بیان میشود‪ .‬برای این منظور‪ ،‬ارزش ایجاد شده‬
‫توسط فناوریها یا راهکارها باید سنجیده شود‪ .‬سنجههای ارزیابی عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬سنجش ر شد درآمد یا سود که تو سط فناوریهای تازه معرفی شده برای کل زی ست بوم ایجاد شده‬
‫است‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪72‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫طراحی شبکه ارزش زیستبوم کسبوکار‬

‫زیستبوم کسبوکار به عنوان یک مفهوم‪ ،‬حوزهای وسیع است و به طرق مختلفی میتوان آن را تحلیل و‬
‫ساختاربندی کرد و با جزئیات شرح داد‪ .‬یکی از مهمترین بخشهایی که برای طراحی زیستبوم کسبوکار‬
‫الزم است‪ ،‬تدوین شبکه ارزش زیستبوم است که به تشریح ارتباطات میان هر یک از نقشها میپردازد‪ .‬به‬
‫منظور ترسیم شبکه ارزش زیستبوم کسبوکار‪ ،‬الزم است تا انواع جریانهایی که میتواند میان بازیگران‬
‫جاری شود‪ ،‬شناسایی شده و در جهت بهینهسازی آنها‪ ،‬اقدامات الزم صورت بگیرد‪ .‬بر این اساس در ادامه‬
‫انواع روشهایی که میتوان برای طراحی شبکه ارزش زیستبوم کسبوکار مورد استفاده قرار داد‪ ،‬بیان شدهاند‬
‫و سپس مدل منتخب به تفصیل شرح داده میشود‪ .‬در نهایت جریانهای ارزش میان بازیگران موجود در‬
‫زیستبوم جویشگر بومی بر اساس مدل منتخب ترسیم شده است‪ .‬شکل ‪ 00‬مدل جریان ارزش در زیستبوم‬
‫را نشان میدهد‪:‬‬

‫انتخاب وجه ها‬ ‫شناسایی ذینفعان‬ ‫تعیین نق ها‬ ‫انتخاب وجه ها‬
‫ارائه ارزش اولیه‬
‫برای ارائه ارزش‬ ‫و منافع ن ها‬ ‫و جریان ارزش‬ ‫برای اجرا‬

‫شکل ‪ .۱0‬طراحی جریان ارزش زیستبوم‬

‫مدل جریان ارزش به عنوان یک روش مناسب برای بازنمایی زیستبومهای کسبوکار در نظر گرفته‬
‫میشود‪ .‬مدل جریان ارزش نه تنها ارتباطات متقابل و خدمتهای عرضهشده بین یک سازمان و مشتریان را‬
‫بازنمایی میکند‪ ،‬بلکه جریان ارزش بین اعضای مختلف زیستبوم را نیز نشان میدهد‪ .‬این مدل نمایی پویا از‬
‫نحوه تبدیلشدن جریانهای مالی و غیرمالی را به تصویر میکشد‪.‬‬

‫روشهای طراحی و بازنمایی جریان ارزش‬

‫روشهای متعددی برای طراحی و بازنمایی جریان ارزش زیستبوم وجود دارد‪ .‬مدل شبکه اقدام‪،43‬‬

‫‪49 Activity Networks‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪7۳‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫نگاشت جریان ارزش زیستبوم‪ ،02‬رویکرد پیکرهبندی ارزش‪ 00‬و چارچوب مدل کسبوکار تام هولمز‬
‫کانواس‪ 00‬از انواع این مدلها هستند‪.‬‬

‫مدل شبکه اقدام‪ :‬این مدل از گرههایی که توسط کمانهایی به هم متصل شدهاند‪ ،‬تشکیل شده است و‬
‫روابط متوالی اقدامات و وابستگی میان آنها را نشان میدهد‪ .‬این مدل بیشتر در مدیریت پروژه مورد استفاده‬
‫قرار میگیرد و برای شناسایی مسیرهای حساس پروژه که تاثیر به سزایی در اتمام پروژه دارند‪ ،‬بسیار مفید‬
‫است‪ .‬در این مدل‪ ،‬مسیرهای بحرانی که بیشترین زمان را برای انجام الزم دارند‪ ،‬شناسایی میشود‪.‬‬

‫نگاشت جریان ارزش زیستبوم‪ :‬مدلسازی شبکههای فنی و سازمانی با ترسیم نقشها در هر سیستم و‬
‫نمایش ارزش جریانیافته میان نقشهای مختلف انجام میشود‪ .‬گامهای اصلی برای تدوین این مدل عبارتندا‬
‫از ‪ -0‬تعریف دامنه‪ ،‬مرزها‪ ،‬زمینه و اهداف ‪ -0‬شناسایی نقشها و بازیگران‪ -0 ،‬شناسایی تراکنشها و خروجی‪-‬‬
‫های ملموس و غیرملموس و ‪ -4‬ترسیم توالی تراکنشها‪ .‬در شکل شماره ‪ 09‬این مدل نشان داده شده است‪:‬‬

‫شکل ‪ .۱7‬نگاشت جریان ارزش زیستبوم‬

‫رویکرد پیکرهبندی ارزش‪ :‬ترکیب بستههای پیشنهادی خلق ارزش در سازمان‪ .‬این ارزش میتواند در قالب‬
‫یک تکنولوژی جدید‪ ،‬محصتتتول‪/‬خدمت جدید‪ ،‬بازار جدید‪ ،‬کارایی تولید‪ ،‬بهبود فرایندها‪ ،‬کانال جدید برای‬

‫‪50 Value Flow Mapping for Ecosystems‬‬

‫‪51 Value Configuration Perspective‬‬
‫‪52 Tom Hulmes Canvas‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪79‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫توزیع محصتتتول‪/‬خدمت‪ ،‬اصتتتالح نرمافزار و یا پلت فرم فناورانه باشتتتد‪ .‬بر استتتاس رویکرد مبتنی بر منابع‪،‬‬
‫پیکرهبندی ارزش سازمان باید ارزشمند‪ ،‬کمیاب‪ ،‬غیرقابل تقلید و غیرقابلجایگزین باشد‪.‬‬

‫چارچوب مدل کسبوکار‪ :‬این مدل توسط تام هولمز معرفی شده و برای تحلیل استارتاپها و کمک به ایجاد‬
‫ایدههای خالقانه مورد استفاده قرار گرفته است‪ .‬این مدل ترکیبی از مدل کسبوکار کانواس و ‪ 0‬نیروی رقابتی‬
‫پورتر است با این تفاوت که در این مدل به راهبردهای رشد و رقابتی نیز پرداخته میشود‪ .‬در این مدل‪،‬‬
‫بستههای پیشنهادی ارزش‪ ،‬کانالهای توزیع‪/‬بازاریابی‪ ،‬بخشبندی مشتریان‪ ،‬مدل قیمتگذاری‪ ،‬شرکای‬
‫تجاری‪ ،‬توانمندیها‪ ،‬هزینه ها‪ ،‬راهبردهای رشد و راهبردهای رقابتی مشخص میگردند‪.‬‬

‫نگاشت جریان ارزش جویشگر بومی‬

‫مفهوم اصلی مدلهای کسب و کار خلق ارزش برای مشتریان و تسخیر بخشی از آن ارزش برای سازمانهایی‬
‫است که ارزش پیشنهادی را به مشتریان عرضه میکنند‪ .‬مدلهای کسب و کار به این منظور به کار میروند‬
‫که نشان دهند "چه کسی چه چیزی را به چه کسی ارائه میدهد و در مقابل چه چیزی طلب میکند"‪ .‬در‬
‫وضعیت پیچیدهتر مانند زیستبومها یا شبکههای ارزش چند وجهی‪ ،‬مفهوم اصلی دربارهی خلق و افزودن‬
‫ارزش و همچنین تبادل ارزش بین بازیگران است‪.‬‬
‫تصمیمات طراحی در مدل کسب و کار برای زیستبومها شامل موارد زیر است‪ :‬چه ارزشی از سوی چه‬
‫بازیگرانی به چه بازیگران دیگری ارائه میشود؟ عناصر این ارزش پیشنهادی چیست؟ و چه فعالیتهای ارزش‬
‫افزوده یا خلق ارزش توسط چه بازیگرانی انجام میشود؟ برای مدلهای کسب و کار سنتیتر که از الگوی‬
‫زنجیرهی تامین استفاده میکنند‪ ،‬روشهای موجود برای شکل دادن به مدل کسب و کار‪ ،‬مانند بوم کسب و‬
‫کار‪ ،‬ابزارهای مناسبی هستند‪ .‬در حالی که برای مدلهای جدید کسب و کار که مستلزم زیستبومهای جدید‬
‫هستند‪ ،‬روشی جدید با عنوان مدل جریان ارزش توسعه یافته است‪ .‬مدل جریان ارزش نه تنها ارزشهای‬
‫پیشنهادی و تعامالت یک سازمان با مشتریانش را نمایش میدهد‪ ،‬بلکه جریان ارزش بین اعضای مختلف یک‬
‫زیستبوم را نشان میدهد‪.‬‬
‫یک مدل شبکهی ارزش تعامالت مشخص در داخل شبکه را به شکل بصری نمایش میدهد تا چشماندازی‬
‫برای درک نقشهای خلقکنندهی ارزش و روابط فراهم کند و نمایی پویا از چگونگی تبدیل داراییهای مالی‬
‫و غیرمالی به اقسام مختلف ارزش ارائه دهد‪ .‬این مدل تشریح میکند که چگونه میتوان برای هر نقش‪ ،‬ارزش‬
‫را به صورت کارآمد محقق کرد و چگونه از داراییهای ملموس و ناملموس خلق ارزش بهره گرفت‪ .‬در این‬
‫روش بازیگران زیستبوم در ‪ 0‬گروه اصلی شامل کسبوکار مرکزی دربرگیرنده بازیگرانی که به ارائه بسته‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪75‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫اصلی پیشنهاد ارزش میپردازند‪ ،‬کسب و کار توسعه یافته دربرگیرنده بازیگرانی که که به ارائه خدمات مکمل‬
‫میپردازند و کسب و کار زیست بوم دربرگیرنده بازیگرانی که به ارائه خدمات توانمندساز میپردازند‪ -‬طبقه‪-‬‬
‫بندی میشوند‪ .‬در نتیجه میتوان بر اساس این که هر یک از بازیگران در کدام بخش از زیستبوم قرار میگیرد‪،‬‬
‫راهبردهای مناسب برای مدیریت آن بازیگران و روابط میان آنها را تدوین نمود‪.‬‬

‫بر اساس نتایج بدست آمده از مراحل قبلی‪ ،‬بازیگران مختلف حاضر در ریست بوم کسب و کار جویشگر‬
‫بومی شامل کاربران‪ ،‬تامینکنندگان زیرساخت‪ ،‬نهادهای حاکمیتی‪ ،‬رقبا‪ ،‬تجمیعکنندگان محتوا‪ ،‬توانمندساز‪،‬‬
‫سرمایهگذاران‪ ،‬تولیدکننده محتوا‪ ،‬ارائهدهندگان خدمات‪ ،‬پلتفرم مرکزی‪ ،‬تامینکنندگان وسایل کاربر نهایی‪،‬‬
‫واسط تبلیغات‪ ،‬نهادهای آموزشی و پژوهشی و استارتاپها هستند‪ .‬از نظر فنی جریان خمت میان دو بازیگر‬
‫در شبکه ارزش حویشگر بومی میتواند انواع مختلفی داشته باشد که از آن میان میتوان به مواردی همچون‬
‫دریافت پرس و جو و ارسال تصاویر مرتبط خدمات آماری‪ ،‬تجربه کاربر‪ ،‬کاهش هزینه تولید‪ ،‬ارسال تصاویر‬
‫مرتبط ‪ ،‬خدمات نرمافزاری‪ ،‬سختافزاری و کسب وکاری‪ ،‬امکان نمایش تصاویر مکان جستجو شده در سرویس‬
‫نقشه‪ ،‬امکان جستجوی افراد در شبکه اجتماعی بر اساس تصویر‪ ،‬دریافت پرس و جو و ارسال تصاویر مرتبط‬
‫اشاره نمود‪.‬‬

‫انواع جریانهای ارزشی که میتواند میان بازیگران وجود داشته باشد نوعا شامل خدمات‪ ،‬مالی‪ ،‬اطالعاتی و‬
‫ارزش ناملموس است‪ .‬تعامل خدمات میان بازیگران زیست بوم جویشگر بونی عالوه بر موارد ذکر شده باال‬
‫میتواند دربرگیرنده جریانهای تخفیف مالی‪ ،‬خدمات رسانهای‪ ،‬سرویس جستجو مبتنی بر تصویر آپلود شده‪،‬‬
‫پلتفرم یکپارچه‪ ،‬بستر کاری‪ ،‬امکان ارائه اخبار مرتبط با تصویر آپلود شده‪ ،‬تجربه کاربر(مبتنی بر پروفایل) و‬
‫ارائه راه حل و برنامه کاری نیز باشد‪ .‬کنش ها و جریان های ارزش نوعی میان بازیگران زیست بوم را می توان‬
‫مطابق شکل ‪ 02‬دستهبندی نمود‪.‬‬

‫جریان مالی بطور نوعی میتواند شتتامل خرید خدمات (نرمافزار‪ ،‬برنامههای کاربردی‪ ،‬ستتختافزار‪ ،‬محتوا)‪،‬‬
‫فروش اطال عات‪ ،‬حق امت یاز مالک یت فکری‪ ،‬خد مات پریمیموم‪ ،‬حق اشتتتتراک‪ ،‬ستتتهم از تبلی غات‪ ،‬هزی نه‬
‫د ستر سی‪ ،‬حق ا شتراک‪ ،‬کمی سیون‪ ،‬سهم از تبلیغات و هزینه تو سعه مح صول‪/‬خدمت با شد‪ .‬انواع جریان‬
‫اطالعات شامل محتوا‪ ،‬اطالعات در مورد ترجیحات کاربران‪ /‬سفارشی سازی‪ ،‬راهنماییهای شخصی سازی شده‪،‬‬
‫اطالعات فنی‪/‬فروش‪/‬کستب و کار‪ ،‬ستمینار و همایش‪ ،‬دانش تولید محصتول (ستختافزار‪ ،‬نرمافزار)‪ ،‬اطالعات‬
‫فنی و ک سب و کار و ایده ک سب و کار ا ست‪ .‬در نهایت جریان ارزش ناملموس نیز شامل یک یا چند مورد از‬
‫شهرت‪ ،‬سهولت‪ ،‬آگاهی‪ ،‬شهروندان شاد‪ ،‬دقت و کیفیت‪ ،‬رضایت مشتری‪ ،‬پوشش خدمات‪ ،‬رضایت مشتری‪،‬‬
‫یکپارچه سازی و امنیت باشد‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪70‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫‪ ‬خدمات‬

‫کن‬
‫‪ ‬حمایت مالی‪ ،‬تخفیف‪ ،‬خدمات آماری‪ ،‬تجربه غنی کاربر‪ ،‬کاهش هزینه تولید‪ ،‬مدیریت زیرساخت‪ ،‬راه حل و برنامه کاری‪ ،‬خدمات رسانه‪،‬‬

‫ها و جریان های ارزش نوعی میان بازیگران زیست بوم‬

‫پلتفرم یکپارچه‪ ،‬خدمات دسترسی‪ ،‬خدمات ارزش افزوده‪ ،‬بستر کاری‬

‫‪ ‬جریان مالی و اعتبار‬

‫‪ ‬خرید عمده‪ ،‬حق امتیاز مالکیت فکری‪ ،‬مجوزها‪ ،‬خدمات پریمیموم‪ ،‬خرید خدمات‪ ،‬هزینه دسترسی‪ ،‬کمیسیون‪ ،‬سهم از تبلیغات‪ ،‬سفارش‬
‫حجم باال‪ ،‬هزینه توسعه محصول‪/‬خدمت‪ ،‬کارمزد فروش محصول‪/‬خدمت‪ ،‬حق اشتراک‪ ،‬فروش اطالعات‬

‫‪ ‬اطالعات و داده‬
‫‪ ‬محتوا‪ ،‬اطالعات شخصی‪ ،‬توصیه شخصی‪ ،‬اطالعات فنی‪/‬فروش‪/‬کسب و کار‪ ،‬ایده کسب و کار‪ ،‬دانش تولید محصول (سخت افزار‪ ،‬نرم افزار)‪،‬‬
‫ترجیحات کاربران‪/‬سفارشی سازی‪ ،‬الگ داده ها‪/‬داده‪-‬های بزرگ‪ ،‬سمینار و همایش‬

‫‪ ‬ارزش ناملموس‬
‫‪ ‬شهرت‪ ،‬سهولت‪ ،‬کانال خدمات‪ ،‬آگاهی‪ ،‬جامعه کاربران‪ ،‬پشتیبانی گسترده‪ /‬پوشش خدمات‪ ،‬شهروندان شاد‪ ،‬دقت و کیفیت‪ ،‬رضایت‬
‫مشتری‪ ،‬بستر فروش‪ ،‬یکپارچه سازی‪ ،‬امنیت‪/‬اطمینان خاطر‬

‫ها و جریان های ارزش نوعی میان بازیگران زیست بوم‬ ‫شکل ‪ .۱8‬کن‬

‫با استفاده از اطالعات تحلیل ذینفعان و بر اساس ساختار پیشنهادی در این این مدل میتوان جریان ارزش‬
‫جویشگر بومی را ترسیم نمود‪ .‬همانطور که پیشتر اشاره گردید؛ بازیگران موجود در جویشگر بومی عبارتند از‬
‫الف) بازیگران کلیدی شامل سکوی جویش (جستوجوی تصویر‪ ،‬صوت و متنی) و فراهم آورندگان محتوا‪ ،‬ب)‬
‫بازیگران هاب شامل حاکمیت (سیاستگذار‪ ،‬تنظیم مقررات‪ ،‬بدنه استاندارد‪ ،‬انجمن های صنفی‪ ،‬سمن ها)‪،‬‬
‫فراهم آورنده زیر ساخت‪ ،‬فراهم کنندگان وسایل کاربر نهایی (مرورگر‪ ،‬توسعه دهندگان برنامه کاربردی)‪،‬‬
‫کاربران (شرکت های خصوصی‪ ،‬سازمان های دولتی‪ ،‬نهایی) و فراهم کنندگان خدمات (نقشه‪ ،‬شبکه اجتماعی)‪،‬‬
‫پ) بازیگران گوشهای شامل فراهم کنندگان خدمات (ترجمه‪ ،‬اخبار‪ ،‬کاریابی‪ ،‬خدمات نشر)‪ ،‬دارندگان محتوا‪،‬‬
‫استارتاپ ها‪ ،‬فراهم کنندگان خدمات پرداخت‪ ،‬پست الکترونیک‪ ،‬واسط تبلیغات و نهادهای آموزشی و تحقیقاتی‬
‫و در نهایت ت) بازیگران سلطهگرا شامل شامل اپراتورهای شبکه و رقبا‪.‬‬

‫جریانهای ارزش موجود میان بازیگران جویشتتگر بومی با استتتفاده از اطالعات وضتتعیت موجود (تخلیل‬
‫ا سناد و دریاقت نظر ذینفعان طرح) و تحلیل و شعیت مطلوب و با به کارگیری ماتریس اثرگذاری‪-‬اثرپذیری‬
‫میان بازیگران تعیین شده است‪ .‬قالب استفاده شده برای این کار در جدول ‪ 00‬نشان داده شده است‪ .‬محور‬
‫عمودی بازیگران اثرگذار و محور افقی بازیگران اثرپذیر را نشتتان میدهد‪ .‬هر بازیگر می تواند بر یک و یا چند‬
‫بازیگر دیگر در قالب جریان های خدمت‪ ،‬مالی اطالعات و ارزش ناملموس اثرگذار باشتتتد‪ .‬جدول ‪ 09‬تعامل‬
‫جریانها ارزش میان برخی از بازیگران بر مبنای ‪ 4‬جریان ارزش خدمت‪ ،‬مالی‪ ،‬اطالعات و ارزش ناملموس را‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪77‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫نشان می دهد الزم به ذکر است که به سبب محدودیت در نشان دادن جریان ارزش میان کلیه بازیگران‪ ،‬در‬
‫این جدول تنها جریان ارزش میان تعداد معدودی از بازیگران نشتتان شتتده استتت و شتترح کامل جریان ارزش‬
‫میان بازیگران جویشگر بومی‪ ،‬در فایل پشتیبان این پژوهش موجود است‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪78‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫جدول ‪ .۱5‬قالب کلی ماتریس اثرگ اری‪-‬اثرپ یری میان بازیگران طرح جویشگر‬

‫بازیگر سططهگرا‬ ‫بازیگر گوشهای‬ ‫بازیگر هاب‬ ‫بازیگر کلیدی‬

‫کاربران (شرکت های خصوصی‪)... ،‬‬

‫فراهم کنندگان خدمات (نقشه‪)... ،‬‬
‫فراهم کننده خدمات (ترجمه‪)... ،‬‬

‫سکوی جویش (تصویر‪ ،‬صوت ‪)...‬‬

‫فراهم کنندگان خدمات پرداخت‬

‫وسایل کاربر نهایی (مرورگر‪)... ،‬‬

‫نهادهای آموزشی و تحقیقاتی‬

‫حاکمیت (سیاستگذار‪)... ،‬‬

‫فراهم آورنده زیر ساخت‬

‫فراهم آورندگان محتوا‬

‫اپراتورهای شبکه‬

‫پست الکترونیک‬

‫دارندگان محتوا‬
‫واسط تبلیغات‬

‫استارتاپ ها‬
‫رقبا‬

‫سکوی جویش (جستوجوی تصویر‪ ،‬صوت و متنی)‬ ‫بازیگر‬

‫فراهم آورندگان محتوا‬ ‫کلیدی‬
‫حاکمیت (سیاستگذار‪ ،‬تنظیم مقررات‪ ،‬بدنه استاندارد‪ ،‬انجمن‬
‫های صنفی‪ ،‬سمن ها)‪،‬‬
‫فراهم آورنده زیر ساخت‬
‫فراهم کننده وسایل کاربر نهایی (مرورگر‪ ،‬توسعه دهنده‬ ‫بازیگر هاب‬
‫برنامه کاربردی)‪،‬‬
‫کاربران (شرکت های خصوصی‪ ،‬سازمان های دولتی‪ ،‬نهایی)‬
‫و فراهم کنندگان خدمات (نقشه‪ ،‬شبکه اجتماعی)‬
‫فراهم کنندگان خدمات (ترجمه‪ ،‬اخبار‪ ،‬کاریابی‪ ،‬خدمات‬
‫نشر)‬
‫دارندگان محتوا‪،‬‬
‫استارتاپ ها‬ ‫بازیگر‬
‫فراهم کنندگان خدمات پرداخت‬ ‫گوشهای‬
‫پست الکترونیک‬
‫واسط تبلیغات‬
‫نهادهای آموزشی و تحقیقاتی‬
‫اپراتورهای شبکه‬ ‫بازیگر‬
‫رقبا‬ ‫سططهگرا‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪7۰‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫جدول ‪ .۱0‬نمونه جریان ارزش میان بازیگران طرح جویشگر بومی‬

‫بازیگر گوشه ای‬ ‫هاب‬ ‫بازیگر کلیدی‬

‫فراهم کنندگان خدمات‬
‫استارتا ها‬ ‫دارندگان محتوا‬ ‫واسط تبلیغات‬ ‫فراهم ورندگان محتوا‬
‫شبکه اجتماعی‬ ‫نقشه‬
‫تخفیف‪ ،‬خدمات آماری‪ ،‬تجربه‬ ‫خدمات آماری‪ ،‬تجربه غنی‬
‫کاربر‬ ‫کاربر‪ ،‬راه حل و برنامه‬
‫کاهش هزینه تولید‪ ،‬راه حل و‬ ‫خدمات آماری‪ ،‬راه حل و برنامه‬ ‫خدمات آماری‪ ،‬کاهش هزینه تولید‪،‬‬
‫خدمات دسترسی‪ ،‬بستر‬ ‫حق امتیاز مالکیت فکری‪،‬‬ ‫کاری‪ ،‬پلتفرم یکپارچه‬
‫برنامه کاری‪ ،‬بستر کاری‪،‬‬ ‫کاری‪ ،‬کاهش هزینه تولید‪ ،‬پلتفرم‬ ‫راه حل کاری‪ ،‬خدمات دسترسی‪،‬‬
‫کاری‬ ‫فروش اطالعات‪ ،‬سهم از‬ ‫سهم از تبلیغات‪ ،‬هزینه‬
‫خدمات دسترسی‬ ‫یکپارچه‪ ،‬خدمات ارزش افزوده‬ ‫پلتفرم یکپارچه‬
‫کمیسیون‪ ،‬سهم از تبلیغات‬ ‫تبلیغات‬ ‫توسعه محصول‪ ،‬فروش‬ ‫جست و‬
‫محتوا‪ ،‬اطالعات فنی‪ ،‬ایده‬ ‫مالکیت فکری‪ ،‬هزینه دسترسی‪،‬‬ ‫هزینه دسترسی‪ ،‬سهم تبلیغات‬ ‫سکوی‬ ‫بازیگر‬
‫توصیه شخصی‪ ،‬اطالعات‬ ‫محتوا‪ ،‬اطالعات در مورد‬ ‫اطالعات‬ ‫جوی‬
‫کسب و کار‬ ‫سهم از تبلیغات‬ ‫اطالعات فنی و کسب و کار‪ ،‬ایده‬ ‫جوی‬ ‫کلیدی‬
‫فنی‪ ،‬ایده کسب و کار‬ ‫ترجیحات کاربران‪/‬سفارشی‬ ‫محتوا‪ ،‬اطالعات فنی و‬ ‫ت ویر‬
‫شهرت‪ ،‬سهولت‪ ،‬جامعه‬ ‫محتوا‪ ،‬دانش تولید محصول‬ ‫کسب و کار‪ ،‬ترجیحات کاربران‬
‫جامعه کاربران‪ ،‬بستر‬ ‫سازی‪ ،‬الگ داده ها‪/‬داده های‬ ‫کسب و کار‪ ،‬سفارشی‬
‫کاربران‪ ،‬پوشش خدمات‪ ،‬دقت‬ ‫سهولت‪ ،‬کانال خدمات‪ ،‬کیفیت‪،‬‬ ‫سهولت‪ ،‬کانال خدمات‪ ،‬کیفیت‪،‬‬
‫فروش‪ ،‬شهرت‬ ‫بزرگ‬ ‫سازی‬
‫و کیفیت‬ ‫یکپارچه سازی‬ ‫یکپارچه سازی‬
‫سهولت‪ ،‬آگاهی‪ ،‬دقت و‬ ‫سهولت‪ ،‬کیفیت‪ ،‬رضایت‬
‫کیفیت‪ ،‬رضایت مشتری‬ ‫مشتری‪ ،‬یکپارچه سازی‬
‫تجربه کاربر‪ ،‬راه حل و‬
‫حمایت مالی‪ ،‬بستر کاری‬ ‫راه حل و برنامه کاری‪،‬‬ ‫راه حل و برنامه کاری‪ ،‬خدمات‬
‫تجربه کاربر‪ ،‬راه حل و برنامه‬ ‫برنامه کاری‪ ،‬بستر کاری‬ ‫تجربه کاربر‪ ،‬بستر کاری‬
‫مالکیت فکری‪ ،‬هزینه توسعه‬ ‫خدمات رسانه‪ ،‬بستر کاری‬ ‫دسترسی‪ ،‬بستر کاری‬
‫کاری‬ ‫خدمات پریمیموم‪ ،‬هزینه‬ ‫مجوزها‪ ،‬خدمات پریمیموم‪ ،‬سهم از‬
‫محصول‪،‬‬ ‫مجوزها‪ ،‬خرید خدمات‪،‬‬ ‫خرید عمده‪ ،‬مجوز‪ ،‬هزینه دسترسی‪،‬‬ ‫کاربران‬
‫خرید خدمات‪ ،‬کیسیون‬ ‫دسترسی‪ ،‬سهم از تبلیغات‬ ‫تبلیغات‬ ‫هاب‬
‫محتوا‪ ،‬توصیه شخصی‪،‬‬ ‫کارمزد فروش محصول‬ ‫سهم از تبلیغات‬ ‫(شرکت‬ ‫کاربران‬
‫محتوا‪ ،‬اطالعات کسب و کار‪،‬‬ ‫محتوا‪ ،‬اطالعات فنی و‬ ‫اطالعات فنی و کسب و کار‪ ،‬ایده‬
‫اطالعات فنی و کسب و کار‪،‬‬ ‫اطالعات فنی و کسب و کار‪،‬‬ ‫محتوا‪ ،‬اطالعات فنی و کسب و کار‪،‬‬ ‫های‬
‫سفارشی سازی‬ ‫کسب و کار‪ ،‬ایده کسب و‬ ‫کسب و کار‪ ،‬سفارشی سازی‬
‫دانش تولید محصول ‪ ،‬همایش‬ ‫سفارشی سازی‬ ‫سفارشی سازی‬ ‫خ وصی)‬
‫جامعه کاربران‪ ،‬پوشش‬ ‫کار‬ ‫سهولت‪ ،‬کانال خدمات‪ ،‬یکپارچه‬
‫شهرت‪ ،‬سهولت‪ ،‬جامعه‬ ‫شهرت‪ ،‬سهولت‪ ،‬کانال‬ ‫کانال خدمات‪ ،‬جامعه کاربران‪،‬‬
‫خدمات‪:‬‬ ‫شهرت‪ ،‬کانال خدمات‪،‬‬ ‫سازی‪:‬‬
‫کاربران‪ ،‬پوشش خدمات‬ ‫خدمات‪ ،‬بستر فروش‬ ‫یکپارچه سازی‬
‫یکپارچه سازی‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪8۹‬‬
‫بازیگر گوشه ای‬
‫استارتا ها‬
‫تولید محتوا‪ ،‬راه حل و‬
‫تجربه کاربر‪ ،‬بستر کاری‬
‫هزینه توسعه محصول‬
‫محتوا‪ ،‬اطالعات شخصی‪،‬‬
‫دانش تولید محصول‬
‫شهرت‪ ،‬سهولت‪ ،‬جامعه‬
‫کاربران‬
‫حمایت مالی‪ ،‬تجربه کاربر‪،‬‬
‫کاهش هزینه تولید‬ ‫خدمات رسانه‪ ،‬بستر کاری‬
‫حق امتیاز مالکیت فکری‪،‬‬
‫هزینه توسعه محصول‬
‫اطالعات فنی‪ ،‬داده های بزرگ‬
‫شهرت‪ ،‬سهولت‪ ،‬جامعه‬
‫کاربران‪ ،‬بکپارچه سازی‬
‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬
‫هاب‬ ‫بازیگر کلیدی‬
‫فراهم کنندگان خدمات‬
‫دارندگان محتوا‬ ‫واسط تبلیغات‬ ‫فراهم ورندگان محتوا‬
‫شبکه اجتماعی‬ ‫نقشه‬
‫راه حل کاری‪ ،‬وارد کردن اطالعات‬
‫راه حل کاری‬ ‫راه حل کاری‬
‫برنامه کاری‬ ‫مربوط به اماکن و کمک به توسعه‬
‫کمک به شناخت صفحات هرز‬ ‫خدمات پریمیموم‪ ،‬خرید‬ ‫خدمات پریمیموم‪ ،‬هزینه دسترسی‪،‬‬
‫هزینه دسترسی‬ ‫سرویس‬
‫در تبلیغات از طریق گزارش‬ ‫خدمات‪،‬‬ ‫حق اشتراک‬
‫توصیه شخصی‪ ،‬ایده کسب‬ ‫خدمات پریمیموم‪ ،‬خرید خدمات‬ ‫کاربران‬
‫آنها‪ ،‬راه حل کاری‬ ‫اطالعات شخصی‪ ،‬ایده‬ ‫محتوا‪ ،‬اطالعات شخصی‪ ،‬ایده کسب و‬
‫و کار‪ ،‬سفارشی سازی‪،‬‬ ‫اطالعات شخصی‪ ،‬ایده کسب و کار‪،‬‬ ‫نهایی‬
‫توصیه شخصی‬ ‫کسب و کار‪ ،‬سفارشی‬ ‫کار‬
‫محتوا‬ ‫ترجیحات کاربران‬
‫جامعه کاربران‬ ‫سازی‪ ،‬ترجیحات کاربران‬ ‫شهرت‪ ،‬کانال خدمات‪ ،‬جامعه کاربران‪،‬‬
‫کانال خدمات‪ ،‬جامعه‬ ‫شهرت‪ ،‬جامعه کاربران‪ ،‬کانال فروش‪،‬‬
‫شهرت‪ ،‬جامعه کاربران‬ ‫کانال فروش‪ ،‬افزایش دسترسی‬
‫کاربران‬ ‫افزایش دسترسی‬
‫تخصیص دیتاسنتر و سخت افزار مورد‬
‫راه حل و برنامه کاری‪،‬‬ ‫تخصیص دیتاسنتر و سخت‬ ‫نیاز برای گسترش سرویس‪ ،‬تخفیف‪،‬‬
‫افزار مورد نیاز برای گسترش‬ ‫کاهش هزینه تولید‪ ،‬مدیریت‬
‫کاهش هزینه تولید‪ ،‬مدیریت زیرساخت‪ ،‬خدمات دسترسی‪ ،‬بستر‬
‫اطالعات فنی‪ ،‬ایده کسب و‬ ‫سرویس‪ ،‬مدیریت زیرساخت‪،‬‬ ‫زیرساخت‪ ،‬خدمات دسترسی‪ ،‬بستر‬
‫کاری‬ ‫فراهم کنندگان زیر‬
‫کار‪ ،‬سفارشی سازی‬ ‫خدمات دسترسی‪ ،‬بسترکاری‬ ‫کاری‬
‫اطالعات فنی و کسب و کار‬ ‫ساخت‬
‫سهولت‪ ،‬کانال خدمات‪،‬‬ ‫اطالعات فنی و کسب و کار‬ ‫اطالعات فنی و کسب و کار‪ ،‬ایده‬
‫سهولت‪ ،‬پوشش خدمات‪ ،‬یکپارچه سازی‪ ،‬امنیت‬
‫رضایت مشتری‪ ،‬بستر‬ ‫سهولت‪ ،‬یکپارچه سازی‪،‬‬ ‫کسب و کار‬
‫فروش‬ ‫امنیت‬ ‫سهولت‪ ،‬پشتیبانی گسترده‪ ،‬یکپارچه‬
‫سازی‪ ،‬امنیت‬
‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪8۱‬‬
‫بازیگر گوشه ای‬
‫استارتا ها‬ ‫دارندگان محتوا‬
‫تخفیف‪ ،‬راه حل کازی‪،‬‬
‫حمایت مالی‪ ،‬تجریه کازبر‪،‬‬
‫خدمات رسانه‪ ،‬بستر کاری‬
‫کاهش هزینه‪ ،‬برنامه کازی‪،‬‬
‫خرید عمده‪ ،‬هزینه‬
‫هزینه توسعه محصول‪/‬خدمت‪،‬‬
‫دسترسی‪ ،‬کمیسیون‪،‬‬
‫خرید خدمات‪ ،،‬فروش‬
‫کارمزد فروش‪ ،‬حق‬
‫اطالعات‬
‫اشتراک‪،‬‬
‫توصیه شخصی‪ ،‬اطالعات فنی‬
‫ایده کسب و کار‪ ،‬سفارشی‬
‫و کسب و کار‪ ،‬دانش تولید‬
‫سازی‬
‫محصول‪ ،‬داده بزرگ‬
‫شهرت‪ ،‬سهولت‪ ،‬رضایت‬
‫کانال خدمات‪ ،‬جامعه کاربران‪،‬‬
‫مشتری‪ ،‬بستر فروش‪،‬‬
‫بستر فروش‪ ،‬یکپارچه سازی‬
‫یکپارچه سازی‬
‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬
‫هاب‬ ‫بازیگر کلیدی‬
‫فراهم کنندگان خدمات‬
‫واسط تبلیغات‬ ‫فراهم ورندگان محتوا‬
‫شبکه اجتماعی‬ ‫نقشه‬
‫خدمات آماری‪ ،‬تجربه کاربر‪،‬‬ ‫حمایت مالی‪ ،‬تخفیف‪ ،‬راه حل کازی‪،‬‬
‫راه حل و برنامه کازی‪ ،‬پلتفرم‬ ‫بستر کاری‬
‫حمایت مالی‪ ،‬تخفیف‪ ،‬تجربه کاربر‪ ،‬کاهش هزینه تولید‪ ،‬راه حل‬
‫یکپارچه‬ ‫خرید عمده‪ ،‬هزینه دسترسی‪،‬‬
‫کازی‪ ،‬پلتفرم یکپارچه‬
‫کمیسیون‪ ،‬سهم از تبلیغات‪،‬‬ ‫کمیسیون‪ ،‬کارمزد فروش حق‬
‫خدمات پریمیموم‪ ،‬هزینه توسعه محصول‪/‬خدمت‪ ،‬فروش اطالعات‬ ‫سلطه‬
‫فروش اطالعات‬ ‫اشتراک‬ ‫اپراتور‬
‫اطالعات فنی و کسب و کار‪ ،‬سفارشی سازی‪ ،‬داده های بزرگ‬ ‫گر‬
‫اطالعات فنی و کسب و کار‪،‬‬ ‫اطالعات فنی‪ ،‬ایده کسب و کار‪ ،‬دانش‬
‫سهولت‪ ،‬شهرت‪ ،‬کانال خدمات‪ ،‬جامعه کاربران‪ ،‬پوشش خدمات‪،‬‬
‫داده¬های بزرگ‬ ‫تولید محصول‪ ،‬سفارشی سازی‬
‫کیفیت‪ ،‬رضایت مشتری‪ ، ،‬بستر فروش‪ ،‬یکپارچه سازی‪ ،‬امنیت‬
‫جامعه کاربران‪ ،‬بستر فروش‪،‬‬ ‫سهولت‪ ،‬شهرت‪ ،‬کانال خدمات‪ ،‬جامعه‬
‫یکپارچه سازی‬ ‫کاربران‪ ،‬کیفیت‪ ،‬یکپارچه سازی‬
‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪82‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫همانطور که در ماتریس تعامل جریان ارزش ن شان داده شد‪ ،‬میان بازیگران می تواند جریانهای مختلفی‬
‫وحود داشته باشد‪ .‬از میان جریانهای فوق‪ ،‬جریان خدمت از اهمیت بیشتری برخوردار است و با برقراری این‬
‫جریان‪ ،‬سایر جریانها میتواند وجود داشته باشد‪ .‬در بخش قبل‪ ،‬روشهای مختلفی که میتوانند برای ترسیم‬
‫جریان ارزش میان بازیگران زیستبوم مورد استفاده قرار گیرد‪ ،‬معرفی گردید‪ .‬در این بخش الزم است تا یکی‬
‫از روشهای یاد شده برای تر سیم شبکه ارزش پی شنهادی تو سعه جوی شگر بومی انتخاب شود‪ .‬با توجه به‬
‫اطالعات قابل د سترس در خ صوص انواع روشها و قابلیتهای هر یک از آنها در تر سیم جریان ارزش؛ مدل‬
‫نگا شت جریان ارزش زی ستبوم به منظور طراحی شبکه ارزش جوی شگر بومی انتخاب گردیدها ست‪ .‬الزم به‬
‫ذکر ا ست که این روش تو سط زی ستبومهایی نظیر اپل و آمازون نیز مورد ا ستفاده قرار میگیرد و در نتیجه‬
‫از قابلیت اطمینان مناستتبی برای نمایش تمامی ارزشهای قابل ارائه در زیستتت بوم کستتب و کار برخوردار‬
‫ا ست‪ .‬در شکل شماره ‪ 03‬مولفههای نگا شت حریان ارزش زی ست بومی ن شان داده شده ا ست‪ .‬الزم به ذکر‬
‫استتت که در این مدل جریان خدمات با رنگ قرمز‪ ،‬جریان مالی با رنگ ستتبز‪ ،‬جریان اطالعات با رنگ آبی و‬
‫جریان ارزش ناملموس با رنگ زرد مشخص میشود‪.‬‬

‫کاربران‬ ‫تامین کننده زیرساخت‬ ‫نهاد حاکمیتی‬ ‫رقبا‬ ‫نهاد موزشی و پژوهشی‬

‫تجمیع کننده محتوا‬ ‫توانمندساز‬ ‫سرمایه گ اران‬ ‫تولید کننده محتوا‬ ‫استارت‬

‫جریان خدمات‬

‫جریان مالی و اعتبار‬

‫جریان اطالعات و داده‬

‫جریان ارزش ناملموس‬
‫ارائه دهنده خدمت‬ ‫پلتفرم مرکزی‬ ‫وسیله کاربر نهایی‬ ‫واسط تبلیغات‬

‫شکل ‪ .۱۰‬احزای نگاشت جریان ارزش زیستبوم‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪8۳‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫مدل جریان ارزش عناصر مختلفی را برای ارائهی نمایی منسجم از چگونگی خلق ارزش پیشنهادی یکپارچه‬
‫میکند‪ :‬بازیگران‪ ،‬انگیزهها‪ ،‬سازگاری و نفوذ‪ ،‬سرمایهگذاری و زمان بازدهی‪ ،‬تراکنشها‪ .‬این سطحی از انتزاع‬
‫را ارائه میدهد که برای کاوش شبکههای جدید کسب و کار و ویژگیهای آنها و در درک مخاطرات طراحی‬
‫فرآیندهای کسب و کار بین سازمانی مفید است‪ .‬این مدل نیازهای مشتری را با تبادل منابع در شبکه مرتبط‬
‫میکند و بستری برای درک چگونگی تحقق ارزش فراهم میکند‪.‬‬
‫تراکنشها فعالیتهایی هستند که بین دو بازیگر صورت میگیرند و یا منابع‪ ،‬اطالعات و آیتمهایی که بین‬
‫دو بازیگر تبادل شده یا به اشتراک گذاشته میشوند که میتوانند کاالها و خدمات‪ ،‬پول و اعتبار‪ ،‬اطالعات و‬
‫یا ارزش ناملموس باشند‪ .‬در یک مدل ارزش دقیق و پایدار‪ ،‬چه به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم در‬
‫تراکنشها از طریق تبادالت ارزش بین بازیگران "عمل متقابل" وجود دارد‪ .‬دشواری در درک تعادل در این‬
‫واقعیت نهفته است که انواع مختلف تراکنشها به طور مستقیم قابل مقایسه نیستند‪ .‬ارزش پیشنهادی مرکزی‬
‫شامل مشتریان نهایی یا کاربران و آن دسته از بازیگرانی است که به صورت مستقیم با کاربر نهایی تبادل ارزش‬
‫میکنند‪ .‬ارزش مکمل‪ ،‬آن ارزش پیشنهادی است که میتواند سبب جذابتر شدن بستهی ارزش ارائه شده به‬
‫مشتریان شود و همچنین گروههای هدف بیشتری را مخاطب قرار دهد‪ .‬شبکهی پشتیبانی و توانمندساز شامل‬
‫آن دسته از بازیگران و تراکنشهایی است که اجزایی برای یکپارچگی با ارزش پیشنهادی فراهم میکنند یا‬
‫نقشی در توانمندسازی ارزش پیشنهادی ایفا میکنند‪.‬‬
‫نمونه شبکه ارزش پیشنهادی برای زیست بوم جویشگر بوم با توجه به دادههای بدست آمده از ماتریس‬
‫اثرگذاری و با استفاده از مدل نگاشت جریان ارزش زیستبوم کسبوکار مدل در شکل ‪ 02‬به نمایش گذاشته‬
‫شده است‪ .‬بازیگران کلیدی زیستبوم شامل سکوهای جویش و فراهمآورندگان محتوا‪ ،‬ارزش پیشنهادی اصلی‬
‫را به کاربران نهایی منتقل کرده و بطور متقابل جریانهای ارزش کاربر را به سوی سایر موجودیتها هدایت‬
‫مینمایند‪ .‬شبکه ارزش پیشنهادی جریانهای ارزش برای ‪ 9‬نوع کسب و کار جویش در زیستبوم جویشگر‬
‫بومی شامل سکوی مرجع جویش‪ ،‬سکوی خدمات نقشه‪ ،‬سکوی خدمات نشر‪ ،‬سکوی خدمات محتوای رسانه‪،‬‬
‫سکوی خدمات ارتباطات و سکوی خدمات خرید و فروش کاال را به نماش میگذارد‪.‬‬
‫روی هر کدام از پیکانهای بین دو موجودیت‪ ،‬ارزش منتقل شده با توجه به نوع آن با رنگ خاص نزدیک‬
‫به ذینفع درج شده است‪ .‬به این ترتیب میتوان مهمترین جریانات خدمات‪ ،‬مالی‪ ،‬اطالعات و جریان ناملموس‬
‫را بین بازیگران زیستبوم به نمایش گذاشت‪ .‬هر بازیگر کلیدی میتواند بر سایر بازیگران کلیدی تاثیرگذار‬
‫باشد‪ .‬به عنوان مثال جستوجوی تصویر میتواند به فراهمآورندگان محتوا جریان خدمات آماری‪ ،‬تجربه کاربر‪،‬‬
‫خدمات نرمافزاری‪ ،‬سختافزاری و کسب وکاری ارائه دهد‪ .‬همچنین جستوجوی تصویر میتواند از طریق حق‬
‫امتیاز مالکیت فکری‪ ،‬خدمات پریمیموم و فروش اطالعات به صورت جریان مالی بر فراهمآورندگان محتوا‬
‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪89‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫تاثیرگذار باشد‪ .‬از سوی دیگر جستوجوی تصویر میتواند انواع اطالعات نظیر محتوا‪ ،‬اطالعات شخصی‪،‬‬
‫اطالعات در مورد ترجیحات کاربران‪/‬سفارشیسازی و راهنماییهای شخصیسازیشده را در اختیار فراهم‪-‬‬
‫آورندگان محتوا قرار دهد‪ .‬متناسب با جریانهای یاد شده‪ ،‬جستوجوی تصویر پتانسیل ایجاد و یا افزایش‬
‫شهرت‪ ،‬سهولت‪ ،‬آگاهی‪ ،‬شادی شهروندان ‪ ،‬دقت و کیفیت و رضایت مشتری در قالب ارزش ناملموس برای‬
‫فراهمآورندگان محتوا را به ارمغان میآورد‪.‬‬
‫در سطح بعدی شبکه ارزش ذینفعانی قرار دارند که خدمات ارزش افزوده و مکمل برای جویشگر بومی‬
‫فراهم میکنند‪ .‬در این سطح همجنین خدمات پشتیبانی و توانمندساز قرار گرفتهاند که بستری برای رشد و‬
‫تقویت سایر خدمات میباشند‪ .‬رقبا و حاکمیت نیز به عنوان ذینفعانی در نظر گرفته شدهاند که بر روی‬
‫زیستبوم جویشگر تاثیرگذارند‪ .‬ارتباطات بین بازیگران مختلف موجب خلق ارزش افزوده و ایجاد حلقههای‬
‫مثبت ارزش در راستای تعالی زیستبوم میشود‪ .‬به مرور زمان شرکتهای جدید در زیستبوم خلق شده و‬
‫پلتفرمها به سمت همگرایی و تشکیل کنسرسیومها و اتحادهای راهبردی پیش میروند‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪85‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫‪SE-PMG-MGT-STB-20-v0.2‬‬ ‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬نهایی‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫اسپانسرینگ‪،‬کاهش هزینه تولید‪ ،‬بسترکاری‬

‫سهم از تبلیغات‪،‬کارمزد فروش محصول‬
‫خدمت‬
‫اطالعات فنی‪،‬فروش و کسب وکار‬ ‫‪€‬‬
‫سایر ذینفعان‬
‫پلتفرم یکپارچه‪،‬اسپانسرینگ‪،‬تجربه‬ ‫‪€‬‬ ‫شهرت‪ ،‬بستر فروش‪ ،‬پوشش خدمات‬
‫کاربر‪،‬بسترکاری‬
‫سهم از تبلیغات‪،‬کارمزد فروش محصول‬ ‫سکوی خدمات‬
‫راهنمایی های شخصی سازی شده‬ ‫خرید و فروش کا‬ ‫خدمات ارزش افزوده به سرویس نقشه‬
‫بسترفروش‪،‬رضایت مشتری‪،‬افزایش‬ ‫دانش تولید محصول‬ ‫استارتا ها‬
‫دسترسی‬ ‫کانال فروش‪،‬سهولت‪،‬رضایت مشتری‬

‫پلتفرم یکپارچه‪/‬خدمات دسترسی‬

‫سهم از تبلیغات‪/‬خدمات پریمیوم‬ ‫کاریابی‬ ‫زیست بوم‬
‫محتوا‪/‬راهنمایی های شخصی سازی شده‬
‫تخفیف‪،‬خدمات ارزش افزوده‬ ‫شهرت‪/‬سهولت‪/‬رضایت مشتری‬
‫پلتفرم یکپارچه‪/‬خدمات دسترسی‪/‬تجربه‬
‫کسب و کار‬
‫ترجیحات کاربران‪،‬ایده های جدید کسب‬ ‫سکوی‬
‫خدمات نقشه‬ ‫کاربر‬
‫وکاری‬
‫سهم از تبلیغات‪،‬فروش اطالعات‬
‫کانال فروش‪،‬جامعه کاربران‪،‬افزایش دسترسی‬
‫راهنمایی های شخصی سازی شده‬
‫سهولت‪/‬افزایش دسترسی‬ ‫‪€‬‬
‫خدمات ارزش افزوده یا هناسر تامدخ ‪،‬‬ ‫سکوی ارتباطات‬
‫خدمات ارزش افزوده مکان محور‬
‫اطالعات ترجیحات کاربران‬
‫اطالعات ترجیحات کاربران‪ ،‬الگ داده‪،‬‬ ‫شبکه اجتماعی‪ ،‬خبر‬
‫اطالعات فروش و کسب وکار‬
‫سهولت‪/‬رضایت مشتری‬
‫رضایت مشتری‪ /‬افزایش دسترسی‪/‬جامعه‬ ‫فراهم کنندگان وسایل کاربر‬
‫کاربران‪ /‬شهروندان شاد‪/‬شهرت‬
‫واسط تبلیغات‬ ‫کسب و کار‬ ‫نهایی‪ -‬مرورگر‬
‫پلتفرم یکپارچه‪،‬بستر کاری‬
‫خدمات رسانه ای‪،‬کاهش هزینه تولید‬ ‫سهم از تبلیغات‪ ،‬پریمیوم‪،‬‬
‫ترجیحات کاربران‬
‫توسعه یافته‬
‫کارمزد فروش‬
‫‪€‬‬
‫‪€‬‬
‫محتوا‪،‬اطالعات فنی‪ ،‬کسب وکار‪ ،‬ایده‬ ‫شهرت‪ ،‬کانال فروش‬
‫بهبود کیفیت جویش‬ ‫سکوی خدمات ‪+‬‬
‫های جدید کسب وکار‬ ‫محتوای رسانه‬
‫اطالعات ترجیحات کاربران‬
‫افزایش دسترسی‪،‬جامعه کاربران‬
‫کسب و کار‬ ‫شهرت‪/‬جامعه کاربران‬
‫سکوی مرجع‬
‫اصلی‬ ‫خدمات آماری‬ ‫جوی‬ ‫تجربه کاربر‪ ،‬خدمات ارزش افزوده‬
‫خرید عمده‪ ،‬هزینه تبلیع‬ ‫خدمات ارزش افزوده ترجمه‬ ‫محتوا‪ ،‬تحلیل اطالعات کاربران‬
‫محتوا‪ ،‬اطالعات فنی و کسب و کاری‬ ‫اطالعات فنی‪ /‬اطالعات ترجیحات کاربر‬ ‫کانال خدمات‪/‬رضایت مشتری‪ /‬دقت و‬
‫کانال خدمات‬ ‫شهرت‪/‬رضایت مشتری‬ ‫کیفیت‬
‫تجربه غنی کاربر‪/‬خدمات دسترسی‬
‫کارمزد فروش‬ ‫پلتفرم یکپارچه‬ ‫‪€‬‬
‫محتوا‬
‫اطالعات فنی و کسب و کار‬ ‫خدمات پریمیموم‪/‬سهم از تبلیغات‬ ‫پست الکترونی‬
‫سهولت‪/‬رضایت مشتری‪/‬امنیت‪/‬‬
‫خدمات جویش‬ ‫یکپارچه سازی‬ ‫نهادهای موزشی و‬
‫دقت و کیفیت‬
‫پریمیوم‪،‬حق اشتراک‪،‬‬ ‫پلتفرم یکپارچه‪ ،‬خدمات دسترسی‬
‫خدمات دسترسی‪ ،‬تخفیف‬ ‫پژوهشی‬
‫سهم از تبلیغات‬ ‫سهم از تبلیغات‪/‬خدمات پریمیوم‬
‫محتوا‬ ‫محتوا‪ ،‬دانش تولید محصول‬ ‫محتوا‪/‬اطالعات فنی‬
‫سازمان‬ ‫سهولت‪،‬جامعه کاربران‬ ‫افزایش دسترسی‪ ،‬شهرت‬ ‫رضایت مشتری‬ ‫‪€‬‬
‫های دولتی‬
‫تجربه کاربر‪ ،‬خدمات دسترسی‪ ،‬بستر‬
‫بسترکاری‪،‬کاهش هزینه تولید‪ ،‬مدیریت‬
‫کاری‬ ‫ترجمه‬
‫زیرساخت‬
‫سهم از تبلیغات‬
‫اطالعات فنی‪ ،‬دانش تولید محصول‬
‫کاربر نهایی‬ ‫شهرت‪ ،‬جامعه کاربران‪ ،‬پوشش‬
‫سهولت‪ ،‬یکپارچه سازی‪ ،‬امنیت‪،‬‬
‫‪€‬‬
‫کسب و کارها‬ ‫خدمات‪ ،‬بستر فروش‬
‫افزایش دسترسی‬
‫جریان خدمات‬ ‫بهبود کیفیت جویش‬ ‫‪€‬‬ ‫اپراتورها‬
‫اطالعات ترجیحات کاربران‬ ‫تجربه کاربر‪ ،‬راه حل کاری‬
‫جریان مالی و اعتبار‬ ‫شهرت‪/‬جامعه کاربران‬ ‫پلتفرم یکپارچه‪ ،‬خدمات دسترسی‬ ‫مجوز‪ ،‬خرید خدمات‪ ،‬هزینه دسترسی‬
‫جریان اطالعات و داده‬ ‫حق مالکیت فکری‪ ،‬کمیسیون‪،‬فروش‬ ‫محتوا‪ ،‬اطالعات فنی و کسب و کار‪ ،‬ایده کسب و کار‪،‬‬
‫جریان ارزش ناملموس‬ ‫اطالعات‬ ‫همایش‬
‫اطالعات ترجیحات کاربران‬ ‫سهولت‪ ،‬کانال خدمات‪ ،‬جامعه کاربران‬
‫رتبه بندی مقاالت توسط کاربر‬ ‫شهرت‪،‬کانال فروش‪ ،‬یکپارچه سازی‪،‬‬
‫سکوی خدمات نشر حق اشتراک‪/‬هزینه دسترسی‪/‬‬
‫هزینه فروش‬ ‫تامین کننده‬
‫اطالعات ترجیحات کاربران‬
‫کاهش هزینه تولید‪ ،‬خدمات دسترسی‬
‫زیرساخت‬
‫شهرت‪/‬جامعه کاربران‬
‫محتوا‬
‫پلتفرم یکپارچه‪،‬بستر کاری‪،‬خدمات‬
‫سهولت‬
‫دسترسی‪ ،‬تجربه غنی کاربر‬
‫حق مالکیت فکری‪،‬پریمیوم‪ ،‬کمیسیون‬
‫اطالعات ترجیحات کاربر‬ ‫تولیدکننده محتوا‬
‫شهرت‪ ،‬بستر فروش‪ ،‬افزایش دسترسی‬

‫شکل ‪ .2۹‬نمونه شبکه ارزش پیشنهادی برای زیست بوم جویشگر بومی‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
‫‪80‬‬ ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫کد‬ ‫وضعیت‪ :‬پیشنویس‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫نتیجهگیری‬
‫در این تحقیق با بررستتی عمیق و جامع مقالههای معتبر بین المللی؛ ادبیات زیستتتبوم کستتبوکار مرور و‬
‫تالش گردید تا پدیده زی ستبوم ک سبوکار که می تواند در صنعت جویش مورد ا ستفاده قرار بگیرد‪ ،‬تبیین‬
‫شتتود‪ .‬به این منظور در ابتدا ادبیات مفهوم زیستتتبوم کستتبوکار معرفی شتتد و ستتپس به منظور طراحی و‬
‫ساختن زیستبومها؛ مراحل چرخه عمر زیستبوم کسبوکار و انواع بازیگران و ذینفعان زیستبوم کسبوکار‬
‫شتتناستتایی گردید‪ .‬در ادامه با بیان ویژگیهای زیستتتبومها و مراحل چرخه عمر آنها‪ ،‬تالش شتتد تا اصتتول‬
‫طراحی زیستتتبومها با توجه به فازهای مختلف چرخه عمر آنها تشتتریح شتتده و اقداماتی که باید در هر فاز‬
‫انجام شود و خروجیهای حا صل از هر فاز‪ ،‬ارائه گردد‪ .‬در ادامه با ا ستفاده از ادبیات مو ضوع و نیز ک سب نظر‬
‫از خبرگان مطلع به ادبیات مربوطه و طرح جویشگر بومی؛ انواع بازیگران و نقش هر یک از آنها در زیستبوم‬
‫جویشگر بومی شناسایی شد‪ .‬این امر منجر به شناسایی بازیگران کلیدی‪ ،‬بازیگران گوشهای‪ ،‬سلطهگر و هاب‬
‫گردید‪ .‬بر این استتاس بازیگران ستتلطهگر در طرح جویشتتگر بومی شتتامل رقبا و اپراتورهای شتتبکه؛ بازیگران‬
‫گوشتتتهای شتتتامل فراهمآورنده خدمات نظیر ترجمه‪ ،‬اخبار‪ ،‬کاریابی و پایگاه اطالعاتی و همچنین دارندگان‬
‫محتوا ه ستند‪ .‬همچنین هاب در طرح جوی شگر بومی عبارتند از ا ستارتاپها‪ ،‬حاکمیت نظیر سیا ستگذار‪،‬‬
‫تنظیم مقررات‪ ،‬بدنه ا ستاندارد‪ ،‬انجمنهای صنفی و سمنها؛ فراهمآورنده زیر ساخت؛ فراهمکنندگان و سایل‬
‫کاربر نهایی مانند مرورگر و توسعهدهندگان برنامه کاربردی؛ فراهمکن ند گان خد مات پردا خت؛ ن هاد های‬
‫آموزشی و تحقیقاتی؛ کاربران شامل شرکتهای خصوصی‪ ،‬سازمانهای دولتی و کاربران نهایی؛ واستتتتتتتتط‬
‫تبلیغات؛ پستتت الکترونیک و فراهمکنندگان خدمات همانند نقشتته‪ ،‬شتتبکه اجتماعی و پستتت الکترونیک‪ .‬در‬
‫نهایت بازیگران کلیدی طرح جویشتتگر که نقشتتی استتاستتی در خلق ارزش دارند شتتامل ستتکوی جویش و‬
‫فراهمآورندگان محتوا ه ستند‪ .‬پس از شنا سایی انواع بازیگران در طرح جوی شگر بومی‪ ،‬در گام تالش شد تا‬
‫ارتباطات و تعامالت میان بازیگران مورد بررستتی قرار گیرد‪ .‬به این منظور ‪ 4‬جریان خدمات‪ ،‬مالی‪ ،‬اطالعات و‬
‫ارزش ناملموس بر ا ساس الگوگیری از زی ست بوم جوی شگر اپل شنا سایی شد و سپس با نگا شت ذینفعان و‬
‫بازیگران با خدمات و شتترکتکنندگان در طرح جویشتتگر بومی‪ ،‬اقدام به طراحی شتتبکه ارزش میان بازیگران‬
‫زیستبوم کسبوکار و بر مبنای ‪ 4‬جریان یاد شده گردید‪.‬‬

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
87 ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫کد‬ ‫ پیشنویس‬:‫وضعیت‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫مراجع‬
1. Moore, J. F. (1996). The death of competition: leadership and strategy in the age of business
ecosystems, New York, Harper Business, ISBN-10: 0887308503.
2. Anggraeni, E., Hartigh, E. D. & Zegveld, M. (2007). Business ecosystem as a perspective for
studying the relations between firms and their business networks, ECCON.
3. Karhiniemi, M. (2009). Creating and Sustaining Successful Business Ecosystems, Heslsinki:
HELSINKI SCHOOL OF ECONOMICS (HSE). Information Systems Science, Master's thesis.
4. Hartigh, E. , Tol, M. & Visscher, W. (2006). The Health Measurement of a Business Ecosystem,
Delft University of Technology, ECCON Annual meeting.
5. Iansiti, M. & Levien, R. (2002). Keystones and Dominators: Framing the Operational Dynamics of
Business Ecosystems, Harvard Business School.
6. Iansiti, M. and Levien, R. (2004). Strategy as ecology, Harvard Business Review; March, pp.68-
78.
7. Camarinha-Matos, L. M., Afsarmanesh, H. & Ollus, M. (2005). Ecolead: A Holistic Approach To
Creation And Management Of Dynamic Virtual Organizations, Collaborative Networks and their
Breeding Environments, IFIP — The International Federation for Information Processing, pp. 3-
16.
8. Davidson S., Harmer, M. & Marshall, A. (2015). Strategies for creating and capturing value in the
emerging ecosystem economy, Strategy & Leadership, Vol. 43, No. 2, pp. 2– 10.
9. Xiaoren, Z.; Ling, D. & Xiangdong, Ch. (2014). Interaction of Open Innovation and Business
Ecosystem International Journal of u- and e- Service, Science and Technology, Vol.7, No.1, pp.51-
64.
10. Heikkilä, M. & Kuivaniemi, L. (2012). Ecosystem Under Construction: An Action Research Study
on Entrepreneurship in a Business Ecosystem, Technology Innovation Management Review, pp.
18-24.
11. Kastalli, I. V. & Neely, A. (2013). Cpllaborate To Innovate, How Business Ecosystems Unleash
Business Value, University of Cambridge.
12. Brody, S. D., Cash, S. B., Dyke, J. & Thornton, S. (2006). Motivations for the forestry industry to
participate in collaborative ecosystem management initiatives, Forest Policy and Economics ,Vol.
8, No. 2, PP. 123–134.
13. Wallin. J. (2015). Enhancing Competences in Business Ecosystems, a Focused Issue on
Competence Perspectives on New Industry Dynamics. 83-116.
14. Leviäkangas, P.; Aapaoja, A.; Kinnunen, T.; Pilli-Sihvola, E.; Hautala, R. (2014). The Finnish Road
Weather Business Ecosystem - Turning Societal Benefits into Business and the Other Way Round,
Engineering Management Research; Vol. 3, No. 1.
15. Kastalli, C. & Neely, A. (2013). Business Model Design in an Ecosystem Context, Cambridge
Service Alliance. MANAGEMENT REVIEW), Boston University School of Management.
16. Novikova, O. & Vuori, T. (2013). Business Model Topology in Emerging Business Ecosystem,
World Academy of Science, Engineering and Technology, International Journal of Social,
Behavioral, Educational, Economic, Business and Industrial Engineering, Vol 7, No3.
17. Galateanu, E. & Avasilcai, S. (2014). Business Ecosystem “Reliability”, Procedia - Social and
Behavioral Sciences, Vol. 124, pp. 312-321.

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬
88 ‫پژوهشکده فناوری اطالعات – طرح جویشگر بومی‬
‫کد‬ ‫ پیشنویس‬:‫وضعیت‬ ‫گزارش طراحی مدل زیستبوم توسعه جویشگر بومی‬

‫ به کارگیری تحلیل بازیگران در فرایند ساماندهی نظام مدیریت و برنامه‬،0034 ،‫ بهروز قرنی‬،‫ قدیر و آرانی‬،‫ فیروزنیا‬.02
.300-230 ‫ صص‬،4 ‫شماره‬،9 ‫ دوره‬،‫ پژوهش های روستایی‬،‫ریزی توسعه روستایی‬
‫ طراحی چارچوب شناسایی و اولویت بندی ذینفعان‬.0030 ،‫ احسان‬،‫ کلثوم و کشتگاری‬،‫ فاطمه؛ عباسی شاهکوه‬،‫ ثقفی‬.03
،‫ سال سیزدهم‬،‫ نشریه علمی پژوهشی مدیریت فردا‬،)‫مبتنی بر روش فراتلفیق (مطالعه موردی سیستم عامل بومی ایران‬
.03 ‫شماره‬
20. Iyer, B., Lee, Ch.-H. & Venkatraman, N. (2011). Managing in a “Small World Ecosystem :”Some
Lessons from the Software Sector (TO APPEAR IN CALIFORNIA
21. Tian, C. H.; Ray, B. K.; Lee, J.; Cao, R. & Ding, W. (2008). A framework for business ecosystem
analysis and modeling, IBM SYSTEMS JOURNAL, Vol. 7, No 1.
22. Rong, K. & Shi, Y. (2015). Business Ecosystems, Constructs,Configurations,and the Nurturing
Process, PALGRAVE MACMILLAN.
23. Nachira, F.; Nicolai, A.; Dini, P.; Louarn, M. & Leon, L. (2002). Digital Business Ecosystems.
24. Berk, I., Jansen, S., Luinenburg, L. (2010). Software ecosystems: a software
ecosystem strategy assessment model. In: Proceedings of the Fourth European
Conference on Software Architecture: Companion Volume. ECSA ’10, New York,
NY, USA, ACM 127–134.
25. Dekker, H. and Colbert, D. (2004), Network robustness and graph topology, DSTO, Canberra.
26. Sydow, J. & Windeler, A. (1998). Organizing and evaluating interfirm networks: a structureationist
perspective on network processes and effectiveness, Organizational Science, vol27, no.4, pp47-75.

‫هرگونه استفاده از این گزارش منوط به اخذ مجوزکتبی ازپژوهشگاهارتباطات وفناوری اطالعات (مرکزتحقیقات مخابرات ایران)میباشد‬