10 Hareket

BÖLÜM 10
HAREKET İLETİM VİDALARI
d1 : Minimum, minör ya da diş dibi çapı

d2 : Ortalama ya da nominal çap
d : Maximum yada majör çap
λ : Eğim açısı
p : Diş aralığı
h(hatve) : Civatanın bir tam dönüşüne karşılık gelen eksenel yönde ilerlemesi
h = n × p (DİKKAT!! Buradaki p:Diş Aralığı ve n:Ağız Sayısıdır)
Profil:
(M) Üçgen Metrik α = 600 (Bağlamada)

(W) Whitworth α = 550 (Boru Bağlamada)
Kare α = 0
(Tr) Trapez α = 300
(Tv) Testere α = 300 Hareket İletimi
(YY) Yuvarlak α = 300
*** Çentik etkisi yorulmada önemlidir.
Vida Toleransları :
İnce Somun : 4H,5H Cıvata : 4h,4g,4e
Orta Somun : 5H,6H,5G,6G Cıvata : 6h,6g,6e
Kaba Somun : 7H,7G Cıvata : 8g,8e
Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümünde verilen MAK 365 Makina Elemanları Dersi için 1
çeşitli kaynaklardan derlenerek hazırlanmıştır. Bu kaynaklar Referanslar bölümünde listelenmiştir. Herhangi bir şekilde orijinallik
iddiası ve yayın niteliği yoktur. Sadece eğitim amaçlı ders notları niteliğindedir. Atıflar okunabilirliği arttırmak amacı ile
belirtilmemiştir. Bülent Ekmekci, Ekim 2005.
Malzeme:
Özellik Sınıfı Boyut Aralığı

4.6 M5-M36
4.8 M1.6-M16 Düşük yada orta karbon çeliği
5.8 M5-M24
8.8 M16-M36
Su verilmiş ve temperlenmiş orta karbon çeliği
9.8 M1.6-M16
10.9 M5-M36 Su verilmiş ve temperlenmiş düşük karbonlu martenzit çeliği
12.9 M1.6-M36 Su verilmiş ve temperlenmiş alaşım çeliği
İlk sayı ×100 = Sut
İlk sayı × ikinci sayı x 10 = Sy
Hareket İletim Vidalarının Mekaniği:
Yükü Kaldırmak İçin: Yükü İndirmek İçin:
Eksenel yönde 3600 döndürdüğümüzde yük hatve kadar yukarı kaldırılmış yada indirilmiş olur. P ise
vidaya uygulanan burulma momenti nedeni ile yüke etkiyen kuvvettir.
Yükü Kaldırmak İçin: Yükü İndirmek İçin:
∑F yatay = 0 ⇒ P − N sin(λ ) − µN cos(λ ) = 0 − P − N sin(λ ) + µN cos(λ ) = 0 ……..……..(1)

F − µN sin(λ ) − N cos(λ ) = 0 …………….(2)
∑F düşey = 0 ⇒ F + µN sin(λ ) − N cos(λ ) = 0
(1)ve (2) nolu denkliklerden
F ( sin ( λ ) + µ cos ( λ ) ) F ( µ cos ( λ ) − sin ( λ ) )

P= P=
cos ( λ ) − µ sin ( λ ) cos ( λ ) + µ cos ( λ )
h
tan(λ ) = olduğuna göre
π d2
P denklemleri cos ( λ ) ya bölünür ise,
Yükü kaldırmak için: Yükü İndirmek İçin:
F ( sin ( λ ) + µ cos ( λ ) ) cos ( λ ) F ( µ cos ( λ ) − sin ( λ ) ) cos ( λ )

P= P=
( cos ( λ ) − µ sin ( λ ) ) cos ( λ ) ( cos ( λ ) + µ sin ( λ ) ) cos ( λ )
F ( tan ( λ ) + µ ) F ( µ − tan ( λ ) )
P= P=
1 − µ tan ( λ ) 1 + µ tan ( λ )
tan ( λ ) ifadesini yerine koyarsak:
 h   h 
F +µ F µ − 
πd  π d2 
P=  2  P=
µh µh
1− 1+
π d2 π d2
d2 d2
Burulma Momenti T = P Burulma Momenti T = P
2 2
Fd 2  h + µπ d 2  Fd 2  µπ d 2 − h 
T=   T=  
2  π d2 − µh  2  π d2 + µh 
Yükü indirmek için bulunan burulma momenti negatif çıkarsa ağırlık kendi kendine aşağı iner,
pozitif çıkarsa yükü kaldırmak için belirli bir burulma momentinin uygulanması gerektiği ortaya
çıkar.
Şayet;
µπ d 2 > h ⇒ otoblokaj vardır.(self locking)
µπ d 2 < h ⇒ serbest çözülür..
Verimlilik:
İdeal vida verimi µ = 0 olduğu zaman gerçekleşeceği düşünüldüğünde, yükü kaldırmak için
gereken burulma momenti T0 ;
Fh T
To = ve bu durumda verimlilik e = o bulunur.
2π T
Trapez Profilde
Yükü kaldırmak için:
Fd 2  h + πµ d 2 sec α 
T=  
2  π d 2 − µ h sec α 
Yükü indirmek için:
Fd 2  πµ d 2 sec α − h 
T=  
2  π d 2 + µ h sec α 
Diğer Faktörler
F/2 kuvveti destek disk temas yüzeyinin ortasına
etkidiği düşünülür ise, sürtünmeyi yenmek için
uygulanması gereken burulma momenti,
F µc dc
Tc =
2
Bu durumda yükü kaldırmak ve indirmek için gerekli
burulma momentleri sırası ile;
Fd  h + µπ d 2  F µc d c
T= 2 +
2  π d2 − µ h  2
Fd 2  µπ d 2 − h  F µc d c
T=  +
2  π d2 + µ h  2
denklemleri kullanılarak bulunur.
ÖRNEK 10.1
Diş başı çapı 32 mm ve diş aralığı 4 mm olan çift ağızlı kare profilli hareket iletim vidası için
µ=µc=0.08 , dc=40 mm ve F=6.4 kN dur.
a) Diş derinliğini,kalınlığını,ortalama çapını,diş dibi çapını ve hatvesini bulunuz.

b) Yükü kaldırmak için uygulanması gereken momenti bulunuz.
c) Yükü indirmek için uygulanması gereken momenti bulunuz.
d) Vidanın verimliliğini bulunuz.
ÇÖZÜM:
a) d = 32 mm
d1 = d − p = 32 − 4 = 28 mm
p
d 2 = d − = 32 − 2 = 30 mm
2
h = zp = 2 × 4 = 8 mm
Fd 2  h + πµ .d 2  F µ d c
b) T =  +
2  π d2 − µh  2
6.4 × 30  8 + π × 0.08 × 30  6.4 × 0.08 × 40
=  +
2  30π − 0.08 × 8  2
= 26.18 Nm
Fd 2  − h + πµ .d 2  F µ d c
c) T=  + = 9.77 Nm
2  π d2 + µh  2
6.4 × 30  π × 0.08 × 30 − 8  6.4 × 0.08 × 40
=  +
2  30π + 0.08 × 8  2
= −0.046 + 10.24 = 26.18 Nm
Bulduğumuz burulma momentinin ilk bileşeni negatif çıktığı için otoblokaj yoktur.
Fh 6.4 × 8
d) e = = = 0.311 yani sistemin verimi %31.1’dir.
2π T 2π × 26.18
Verimlilik hesaplanır iken büyük burulma momenti değeri ele alınmalıdır.
ÖRNEK 10.2
Şekilde gösterilen tek ağızlı, kare profilli vidanın diş başı çapı 36 mm, diş aralığı 6 mm ve
uzunluğu 500 mm’dir.Sistemi oluşturan parçalar akma ve kopma mukavemeti Sy=350 MPa,
Sut=500 MPa ve elastik modülü E = 207 GPa olan malzemeden yapılmıştır. Vida ile y
yüksekliğindeki somun arasındaki sürtünme katsayısı µ=0.15 ve vidaya uygulanan düşey F
kuvveti 26 kN olduğuna göre;
a)Yükü kaldırmak yada indirmek için kola uygulamamız gereken kuvveti bulunuz.
b)Somun üzerinde en fazla 11.2 MPa lık yataklama gerilmesine izin verildiğine göre,
somun yüksekliği, y’yi bulunuz.
c)Hareket vidasının emniyet faktörünü bulunuz.
ÇÖZÜM:
a) Yükü kaldırmak için ;

p
d 2 = d − = 36 − 3 = 33 mm
2
Fd  h + πµ d 2  26 × 33  6 + π × 33 × 0.15 
T= 2 =   = 90 Nm
2  π d2 − µ h  2  π × 33 − 0.15 × 6 
T 90
P= = = 180 N
L 0.5
Yükü indirmek için ;

Fd  −h + πµ d 2  26 × 33  −6 + π × 33 × 0.15 
T = 2 = =   = 39.2 Nm
2  π d2 + µ h  2  π × 33 + 0.15 × 6 
T 39.2
P= = = 78.4 N
L 0.5
b) d1 = d − p = 36 − 6 = 30 mm
4 pF 4 pF 4 × 6 × 26
σb = 2 2
⇒ y= = = 45 mm
π y (d − d1 ) πσ b (d − d1 ) π ×11.2(362 − 302 )
2 2
c) Emniyet faktörü ;
i) Dişlerin kayma gerilmesine karşı mukavemet

ii) Vida gövdesinin basma gerilmesine karşı mukavemeti
iii) Vida gövdesinin burkulmaya karşı mukavemeti
2F 2 × 26
i) τ = = = 10.2 MPa
π yd π × 45 × 36
S sy = 0.5S y = 0.5 × 350 = 175 MPa
S sy 175
n= = = 17.15
τ 10.2
F 4F 4 × 26
ii) σ= = 2
= = 30.41 MPa
A π d2 π × 332
S 500
n = ut = = 16.44
σ 30.41
L 2π 2 cE 2π 2 × 0.5 × 207

iii)   = = = 54
 r 1 Sy 350
 L  4 L 4 × 500
 = = = 60.6
 r  d2 33
L L
  <   olduğu için Euler kolonunu,
 r 1  r 
ankastre-serbest kolon için c = 0.25
cπ 2 EI 0.25 × π 2 × 207 × π × 334
Pcr = = = 119 kN
L2 64 × 5002
P 119
n = cr = = 4.58
F 26
Sonuç olarak burkulmaya karşı güvenlidir.

10 Hareket

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

10 Hareket

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÖLÜM 10

HAREKET İLETİM VİDALARI

d1 : Minimum, minör ya da diş dibi çapı

(M) Üçgen Metrik α = 600 (Bağlamada)

*** Çentik etkisi yorulmada önemlidir.

Özellik Sınıfı Boyut Aralığı

Hareket İletim Vidalarının Mekaniği:

Yükü Kaldırmak İçin: Yükü İndirmek İçin:

∑F yatay = 0 ⇒ P − N sin(λ ) − µN cos(λ ) = 0 − P − N sin(λ ) + µN cos(λ ) = 0 ……..……..(1)

(1)ve (2) nolu denkliklerden

F ( sin ( λ ) + µ cos ( λ ) ) F ( µ cos ( λ ) − sin ( λ ) )

Yükü kaldırmak için: Yükü İndirmek İçin:

F ( sin ( λ ) + µ cos ( λ ) ) cos ( λ ) F ( µ cos ( λ ) − sin ( λ ) ) cos ( λ )

tan ( λ ) ifadesini yerine koyarsak:

Yükü kaldırmak için:

Yükü indirmek için:

a) Diş derinliğini,kalınlığını,ortalama çapını,diş dibi çapını ve hatvesini bulunuz.

Verimlilik hesaplanır iken büyük burulma momenti değeri ele alınmalıdır.

a) Yükü kaldırmak için ;

Yükü indirmek için ;

i) Dişlerin kayma gerilmesine karşı mukavemet

L 2π 2 cE 2π 2 × 0.5 × 207

You might also like