GT2 Chuong1

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật
Ngày 19 tháng 3 năm 2021
Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 1 / 40

Giới thiệu chung
Giới thiệu chung về môn Giải tích 2

Số tín chỉ: 3
Điểm tổng kết gồm: Điểm quá trình (40 %) và Điểm thi (60 %), trong đó
Điểm quá trình gồm: 25 % điểm danh, 25 % bài tập nhóm và 50 % kiểm tra
1,2
Hình thức thi: Viết tự luận (thời gian 75 phút)


Số tín chỉ: 3
1,2


Số tín chỉ: 3
1,2


Số tín chỉ: 3
1,2

Tài liệu tham khảo

Giáo trình Giải tích 2 - ĐHGTVT
Toán cao cấp A3 - NXB Giáo dục
Giải tích toán học (Các VD và bài tập)-Tập 2- Liasko





Chương 1. Hàm số nhiều biến

1.1. Một số khái niệm chung về hàm số nhiều biến
1.1.1. Hàm số 2 biến
Để xây dựng lý thuyết cho hàm số thực nhiều biến só ta bắt đầu từ các khái niệm
đối với hàm só 2 biến, việc phát biểu cho lý thuyết của hàm số nhiều hơn 2 biến
được tiến hành tương tự.
a) Các khái niệm
Cho D là một miền trong mặt phẳng Oxy , ta nói rằng trên D xác định một hàm
số f nếu với mỗi điểm M(x, y ) ∈ D tồn tại duy nhất một giá trị z = f (x, y ) ∈ R.
Ở đây ta nói x và y là các biến số, ta coi z hay f gọi là hàm của các biến (x, y ),
và D được gọi là miền xác định của hàm f .









- Ta gọi tập G = {(x, y , f (x, y ))|(x, y ) ∈ D} ⊂ R3 là đồ thị của hàm số f .

- Về mặt hình học thì đồ thị của hàm số 2 biến f (x, y ) mô tả một mặt cong trong
không gian, và miền xác định D là hình chiếu của tập G xuống mặt phẳng Oxy .
b) Nhận xét
- Thông thường với hàm số 2 biến ta hay coi z là hàm còn (x, y ) là biến và viết
z = z(x, y ), đôi khi ta cũng có thể coi x hay y là các hàm số, tức là x = x(y , z)
hay y = y (x, z).
- Khi coi x (hoặc y ) là hàm thì miền xác định của hàm số được xét trên mặt Oyz
(hoặc Ozx) tương ứng.


b) Nhận xét
hay y = y (x, z).


b) Nhận xét
hay y = y (x, z).

Một số mặt bậc hai thường gặp
1.1.2. Đồ thị của một số hàm hai biến thường gặp
a) Mặt cầu
x 2 + y 2 + z 2 = a2 , a > 0

b) Mặt Ellipsoid
x2 y2 z2
+ + =1
a2 b2 c2

c) Mặt trụ
x2 y2
+ = R 2, c ≤ z ≤ b
a2 a2

d) Mặt Paraboloid
z = x2 + y2

e) Mặt nón
z2 = x2 + y2

Một số khái niệm về hàm 2 biến
1.1.3. Tính liên tục của hàm số hai biến

- Trong mặt phẳng cho 2 điểm M0 (x0 , y0 ) và điểm M(x, y ), khoảng cách (Euclid)
giữa M và M0 được xác định bởi
~ 0| =
p
ρ(M, M0 ) = |MM (x0 − x)2 + (y0 − y )2 .
Và ta nói điểm M tiến tới M0 (M → M0 ) khi x → x0 , y → y0 nếu ρ(M, M0 ) → 0

- Ta nói rằng hàm số f (x, y ) có giới hạn bằng A khi (x, y ) tiến tới (x0 , y0 ) và viết
lim f (x, y ) = A
(x,y )→(x0 ,y0 )
nếu với mọi dãy (xn , yn ) → (x0 , y0 ) thì dãy f (xn , yn ) → A.

- Ta nói hàm số f (x, y ) liên tục tại (x0 , y0 ) nếu lim f (x, y ) = f (x0 , y0 ).
(x,y )→(x0 ,y0 )
Nhận xét: Các hàm số sơ cấp luôn liên tục trên miền xác định của nó.


~ 0| =
p
ρ(M, M0 ) = |MM (x0 − x)2 + (y0 − y )2 .

lim f (x, y ) = A
(x,y )→(x0 ,y0 )

(x,y )→(x0 ,y0 )


~ 0| =
p
ρ(M, M0 ) = |MM (x0 − x)2 + (y0 − y )2 .

lim f (x, y ) = A
(x,y )→(x0 ,y0 )

(x,y )→(x0 ,y0 )


~ 0| =
p
ρ(M, M0 ) = |MM (x0 − x)2 + (y0 − y )2 .

lim f (x, y ) = A
(x,y )→(x0 ,y0 )

(x,y )→(x0 ,y0 )


~ 0| =
p
ρ(M, M0 ) = |MM (x0 − x)2 + (y0 − y )2 .

lim f (x, y ) = A
(x,y )→(x0 ,y0 )

(x,y )→(x0 ,y0 )

Đạo hàm và vi phân của hàm nhiều biến
1.2. Đạo hàm riêng, vi phân toàn phần
1.2.1. Đạo hàm riêng
- Cho hàm số f (x, y ) xác định tại điểm M0 (x0 , y0 ) và lân cận của điểm M0 , khi ta
cố định biến y = y0 thì hàm f (x, y0 ) = g (x) là hàm số chỉ phụ thuộc vào biến x.
Trong trường hợp này nếu tồn tại đạo hàm g 0 (x0 ) thì nó được gọi là đạo hàm
∂f
riêng theo biến x của hàm số f tại điểm M0 , ký hiệu là fx0 (M0 ) hoặc (M0 ).
∂x
- Theo biểu diễn đạo hàm của hàm 1 biến đối với hàm g (x), ta có
g (x0 + ∆x) − g (x0 )

g 0 (x0 ) = lim
∆x→0 ∆x
Khi đó ta có thể viết (trong trường hợp giới hạn vế phải tồn tại)
f (x0 + ∆x, y0 ) − f (x0 , y0 )

fx0 (x0 , y0 ) = lim
∆x→0 ∆x
∂f
∂x
g (x0 + ∆x) − g (x0 )

g 0 (x0 ) = lim
∆x→0 ∆x
f (x0 + ∆x, y0 ) − f (x0 , y0 )

fx0 (x0 , y0 ) = lim
∆x→0 ∆x
∂f
∂x
g (x0 + ∆x) − g (x0 )

g 0 (x0 ) = lim
∆x→0 ∆x
f (x0 + ∆x, y0 ) − f (x0 , y0 )

fx0 (x0 , y0 ) = lim
∆x→0 ∆x
Nói một cách khác

f (x + ∆x, y ) − f (x, y )
fx0 = lim
∆x→0 ∆x
và
f (x, y + ∆y ) − f (x, y )
fy0 = lim .
∆y →0 ∆y
b) Nhận xét:
+ Khi tính đạo hàm riêng của hàm số theo một biến nào đó ta coi biến còn lại
như là hằng số.
+ Đạo hàm riêng có tính chất tương tự như đạo hàm của hàm số 1 biến số. Ví
dụ: Tính đạo hàm riêng của các hàm số sau:
p
(1) z = x y (2) z = ln(x + x 2 + y 2)
y
(3) z = arctan (4) f (x, y , z) = x yz .
x


f (x + ∆x, y ) − f (x, y )
fx0 = lim
∆x→0 ∆x
và
f (x, y + ∆y ) − f (x, y )
fy0 = lim .
∆y →0 ∆y
b) Nhận xét:
p
(1) z = x y (2) z = ln(x + x 2 + y 2)
y
(3) z = arctan (4) f (x, y , z) = x yz .
x


f (x + ∆x, y ) − f (x, y )
fx0 = lim
∆x→0 ∆x
và
f (x, y + ∆y ) − f (x, y )
fy0 = lim .
∆y →0 ∆y
b) Nhận xét:
p
(1) z = x y (2) z = ln(x + x 2 + y 2)
y
(3) z = arctan (4) f (x, y , z) = x yz .
x


f (x + ∆x, y ) − f (x, y )
fx0 = lim
∆x→0 ∆x
và
f (x, y + ∆y ) − f (x, y )
fy0 = lim .
∆y →0 ∆y
b) Nhận xét:
p
(1) z = x y (2) z = ln(x + x 2 + y 2)
y
(3) z = arctan (4) f (x, y , z) = x yz .
x


f (x + ∆x, y ) − f (x, y )
fx0 = lim
∆x→0 ∆x
và
f (x, y + ∆y ) − f (x, y )
fy0 = lim .
∆y →0 ∆y
b) Nhận xét:
p
(1) z = x y (2) z = ln(x + x 2 + y 2)
y
(3) z = arctan (4) f (x, y , z) = x yz .
x

Giải:
(1) z = x y ⇒ zx0 = yx y −1 , zy0 = x y lnx
p
(2) z = ln(x + x 2 + y 2 )
p
0 (x + x 2 + y 2 )0x
zx = p
x + x2 + y2
1 + √ x2 2
x +y 1
= p =p .
x + x +y 2 2 x + y2
2
p
(x + x 2 + y 2 )0y
zy0 = p
x + x2 + y2
√ y2 2
x +y y
= p =p p .
x + x2 + y2 x 2 + y 2 (x + x 2 + y 2 )

Giải:
p
(2) z = ln(x + x 2 + y 2 )
p
0 (x + x 2 + y 2 )0x
zx = p
x + x2 + y2
1 + √ x2 2
x +y 1
= p =p .
x + x +y 2 2 x + y2
2
p
(x + x 2 + y 2 )0y
zy0 = p
x + x2 + y2
√ y2 2
x +y y
= p =p p .
x + x2 + y2 x 2 + y 2 (x + x 2 + y 2 )

Giải:
p
(2) z = ln(x + x 2 + y 2 )
p
0 (x + x 2 + y 2 )0x
zx = p
x + x2 + y2
1 + √ x2 2
x +y 1
= p =p .
x + x +y 2 2 x + y2
2
p
(x + x 2 + y 2 )0y
zy0 = p
x + x2 + y2
√ y2 2
x +y y
= p =p p .
x + x2 + y2 x 2 + y 2 (x + x 2 + y 2 )

y
(3) z = arctan
x
( yx )0x
zx0 =
1 + ( yx )2
− xy2 −y
= y2
= .
1+ x2 + y2
x2
( yx )0y
zy0 =
1 + ( yx )2
1
x x
= y2
= .
1+ x2 + y2
x2
(4) f (x, y , z) = x yz
fx0 = yzx yz−1 ,

fy0 = zx yz lnx,
fz0 = yx yz lnx.
y
(3) z = arctan
x
( yx )0x
zx0 =
1 + ( yx )2
− xy2 −y
= y2
= .
1+ x2 + y2
x2
( yx )0y
zy0 =
1 + ( yx )2
1
x x
= y2
= .
1+ x2 + y2
x2
(4) f (x, y , z) = x yz
fx0 = yzx yz−1 ,

fy0 = zx yz lnx,
fz0 = yx yz lnx.
y
(3) z = arctan
x
( yx )0x
zx0 =
1 + ( yx )2
− xy2 −y
= y2
= .
1+ x2 + y2
x2
( yx )0y
zy0 =
1 + ( yx )2
1
x x
= y2
= .
1+ x2 + y2
x2
(4) f (x, y , z) = x yz
fx0 = yzx yz−1 ,

fy0 = zx yz lnx,
fz0 = yx yz lnx.
1.2.2. Vi phân toàn phần

- Cho hàm số f (x, y ) xác định tại điểm M0 (x0 , y0 ) và lân cận của M0 , gọi các số
gia của x, y tại x0 , y0 tương ứng là ∆x, ∆y . Khi đó số gia của f (x, y ) tại M0 là
∆f (x0 , y0 ) = f (x0 + ∆x, y0 + ∆y ) − f (x0 , y0 ).
Nếu ta có thể biểu diễn
∆f (x0 , y0 ) = A.∆x + B.∆y + α.∆x + β.∆y
trong đó, A, B không phụ thuộc vào ∆x, ∆y , còn α → 0, β → 0 khi

∆x → 0, ∆y → 0, thì ta nói rằng hàm số f (x, y ) khả vi tại M0 và đại lượng
(A.∆x + B.∆y ) được gọi là vi phân toàn phần của hàm số f (x, y ) tại M0 , ký hiệu
là df (M0 ).

1.2.2. Vi phân toàn phần

- Cho hàm số f (x, y ) xác định tại điểm M0 (x0 , y0 ) và lân cận của M0 , gọi các số
gia của x, y tại x0 , y0 tương ứng là ∆x, ∆y . Khi đó số gia của f (x, y ) tại M0 là
∆f (x0 , y0 ) = f (x0 + ∆x, y0 + ∆y ) − f (x0 , y0 ).
Nếu ta có thể biểu diễn
∆f (x0 , y0 ) = A.∆x + B.∆y + α.∆x + β.∆y
trong đó, A, B không phụ thuộc vào ∆x, ∆y , còn α → 0, β → 0 khi

∆x → 0, ∆y → 0, thì ta nói rằng hàm số f (x, y ) khả vi tại M0 và đại lượng
(A.∆x + B.∆y ) được gọi là vi phân toàn phần của hàm số f (x, y ) tại M0 , ký hiệu
là df (M0 ).

* Một số nhận xét cho tính khả vi của hàm số nhiều biến số
- Các hàm số sơ cấp luôn khả vi trên miền xác định của nó.
- Nếu hàm số f (x, y ) khả vi tại M0 (x0 , y0 ) thì liên tục tại M0 , tuy nhiên điều
ngược lại không đúng.
- Nếu hàm số f (x, y ) có các đạo hàm riêng liên tục tại M0 thì khả vi tại M0 và
ngược lại. Khi đó ta có thể biểu diễn
df (M0 ) = fx0 (M0 )∆x + fy0 (M0 )∆y .
- Không mất tổng quát ta có thể biểu diễn công thức vi phân toàn phần của một
hàm số theo công thức:
df (x, y ) = fx0 dx + fy0 dy ,

df (x, y , z) = fx0 dx + fy0 dy + fz0 dz, ...

df (M0 ) = fx0 (M0 )∆x + fy0 (M0 )∆y .


df (M0 ) = fx0 (M0 )∆x + fy0 (M0 )∆y .


df (M0 ) = fx0 (M0 )∆x + fy0 (M0 )∆y .


df (M0 ) = fx0 (M0 )∆x + fy0 (M0 )∆y .


Công thức tính gần đúng theo vi phân

Giả sử f (x, y ) là một hàm số khả vi tại M0 (x0 , y0 ), khi đó với ∆x và ∆y khá bé
ta có thể xấp xỉ
f (x0 + ∆x, y0 + ∆y ) ≈ f (M0 ) + fx0 (M0 )∆x + fy0 (M0 )∆y
Tương tự cho hàm số 3 biến với M0 (x0 , y0 , z0 ) và với ∆x, ∆y , ∆z khá bé ta có
f (x0 + ∆x, y0 + ∆y , z0 + ∆z) ≈ f (M0 ) + fx0 (M0 )∆x + fy0 (M0 )∆y + fz0 (M0 )∆z
Ví dụ: Dùng vi phân để tính gần đúng giá trị của biểu thức
p
(1) A = 1, 984 + 3, 032
√ √
(2) B = ln( 1, 03 + 3 0, 99 − 1)


p
(1) A = 1, 984 + 3, 032
√ √
(2) B = ln( 1, 03 + 3 0, 99 − 1)


p
(1) A = 1, 984 + 3, 032
√ √
(2) B = ln( 1, 03 + 3 0, 99 − 1)

Giải.
p
(1) Xét hàm số f (x, y ) = x 4 + y 2 . Chọn M0 (2, 3), khi đó
√
∆x = −0, 02, ∆y = 0, 03, f (M0 ) = 24 + 32 = 5.
2x 3 16
fx0 = p , fx0 (M0 ) =
4
x +y 2 5
y 3
fy0 = p , fy0 (M0 ) =
x4 + y2 5
16 3
Khi đó A ≈ 5 + .(−0, 02) + .0, 03 = 4, 954
5 √5 √
(2) Xét hàm số f (x, y ) = ln( x + 3 y − 1). Chọn M0 (1, 1), khi đó
√ √
∆x = 0, 03, ∆y = −0, 01, f (M0 ) = ln( 1 + 3 1 − 1) = 0 (sv tự làm tiếp).

Giải.
p
(1) Xét hàm số f (x, y ) = x 4 + y 2 . Chọn M0 (2, 3), khi đó
√
∆x = −0, 02, ∆y = 0, 03, f (M0 ) = 24 + 32 = 5.
2x 3 16
fx0 = p , fx0 (M0 ) =
4
x +y 2 5
y 3
fy0 = p , fy0 (M0 ) =
x4 + y2 5
16 3
Khi đó A ≈ 5 + .(−0, 02) + .0, 03 = 4, 954
5 √5 √
(2) Xét hàm số f (x, y ) = ln( x + 3 y − 1). Chọn M0 (1, 1), khi đó
√ √
∆x = 0, 03, ∆y = −0, 01, f (M0 ) = ln( 1 + 3 1 − 1) = 0 (sv tự làm tiếp).

1.2.3. Đạo hàm riêng của hàm hợp

a) Giả sử z = f (u), với u = u(x, y ). Khi đó
zx0 = f 0 (u).ux0
zy0 = f 0 (u).uy0 .
b) Giả sử z = f (x, y ), với x = x(t), y = y (t). Khi đó
z 0 (t) = fx0 .x 0 (t) + fy0 .y 0 (t).
c) Giả sử z = f (u, v ), với u = u(x, y ), v = v (x, y ). Khi đó
zx0 = fu0 .ux0 + fv0 .vx0

zy0 = fu0 .uy0 + fv0 .vy0 .


zx0 = f 0 (u).ux0
zy0 = f 0 (u).uy0 .
z 0 (t) = fx0 .x 0 (t) + fy0 .y 0 (t).

zy0 = fu0 .uy0 + fv0 .vy0 .


zx0 = f 0 (u).ux0
zy0 = f 0 (u).uy0 .
z 0 (t) = fx0 .x 0 (t) + fy0 .y 0 (t).

zy0 = fu0 .uy0 + fv0 .vy0 .

Ví dụ 1. Cho z = f (x 2 − y 2 ), với f là hàm số khả vi. Hãy rút gọn biểu thức
A = y .zx0 + x.zy0 .
Giải. Đặt u = x 2 − y 2 . Khi đó ta có z = f (u), và
zx0 = f 0 (u).ux0 = f 0 (u).2x

zy0 = f 0 (u).uy0 = f 0 (u).(−2y ),
thay vào biểu thức ta có
A = y .f 0 (u).2x + x.f 0 (u).(−2y ) = 0.

A = y .zx0 + x.zy0 .
zx0 = f 0 (u).ux0 = f 0 (u).2x

zy0 = f 0 (u).uy0 = f 0 (u).(−2y ),
A = y .f 0 (u).2x + x.f 0 (u).(−2y ) = 0.

A = y .zx0 + x.zy0 .
zx0 = f 0 (u).ux0 = f 0 (u).2x

zy0 = f 0 (u).uy0 = f 0 (u).(−2y ),
A = y .f 0 (u).2x + x.f 0 (u).(−2y ) = 0.

∂z ∂z dz
Ví dụ 2. Cho z = ln(3x + 2y + 1), với x = e t , y = sint. Hãy tính , , .
∂x ∂y dt
Giải. Ta có:
∂z (3x + 2y + 1)0x 3
= =
∂x 3x + 2y + 1 3x + 2y + 1
∂z 2
=
∂y 3x + 2y + 1
dz 3e t + 2cost
= (ln(3e t + 2sint + 1))0 = t .
dt 3e + 2sint + 1
Ví dụ 3. Cho z = ln(u 2 + v 2 ), với u = xy , v = e x+y . Hãy tính zx0 , zy0 .

(Sinh viên tự giải)

∂z ∂z dz
∂x ∂y dt
Giải. Ta có:
∂z (3x + 2y + 1)0x 3
= =
∂x 3x + 2y + 1 3x + 2y + 1
∂z 2
=
∂y 3x + 2y + 1
dz 3e t + 2cost
= (ln(3e t + 2sint + 1))0 = t .
dt 3e + 2sint + 1


∂z ∂z dz
∂x ∂y dt
Giải. Ta có:
∂z (3x + 2y + 1)0x 3
= =
∂x 3x + 2y + 1 3x + 2y + 1
∂z 2
=
∂y 3x + 2y + 1
dz 3e t + 2cost
= (ln(3e t + 2sint + 1))0 = t .
dt 3e + 2sint + 1


1.2.4. Đạo hàm riêng của hàm ẩn

a) Giả sử y = y (x) là hàm số (ẩn) được cho bởi phương trình
F (x, y ) = 0. (∗)
Bây giờ ta đạo hàm 2 vế của phương trình (∗) theo biến x ta được
Fx0 .1 + Fy0 .y 0 (x) = 0.
Khi đó
Fx0
y 0 (x) = − .
Fy0


F (x, y ) = 0. (∗)
Fx0 .1 + Fy0 .y 0 (x) = 0.
Khi đó
Fx0
y 0 (x) = − .
Fy0


F (x, y ) = 0. (∗)
Fx0 .1 + Fy0 .y 0 (x) = 0.
Khi đó
Fx0
y 0 (x) = − .
Fy0

b) Giả sử z = z(x, y ) là hàm số xác định bởi phương trình
F (x, y , z) = 0
bằng cách làm tương tự ta thu được
Fx0 Fy0
zx0 = − , z 0
y = − .
Fz0 Fz0
Ví dụ.
(1) Tính y 0 (x) biết rằng y = y (x) là hàm xác định bởi phương trình
xe y + ye x = 1. Từ đó tính y 0 (0) biết rằng y (0) = 1.
(2) Tính dz biết rằng z = z(x, y ) xác định bởi phương trình
x 3 + y 3 + z 3 = 3xyz.

F (x, y , z) = 0
Fx0 Fy0
zx0 = − , z 0
y = − .
Fz0 Fz0
Ví dụ.
x 3 + y 3 + z 3 = 3xyz.

F (x, y , z) = 0
Fx0 Fy0
zx0 = − , z 0
y = − .
Fz0 Fz0
Ví dụ.
x 3 + y 3 + z 3 = 3xyz.

Giải:
(1) Xét hàm số F (x, y ) = xe y + ye x − 1 = 0. Ta có:
Fx0 = e y + ye x , Fy0 = xe y + e x .
Khi đó
Fx0 e y + ye x
y 0 (x) = − = −
Fy0 xe y + e x
và
e +1
y 0 (0) = − = −(e + 1).
1

Giải:
(1) Xét hàm số F (x, y ) = xe y + ye x − 1 = 0. Ta có:
Fx0 = e y + ye x , Fy0 = xe y + e x .
Khi đó
Fx0 e y + ye x
y 0 (x) = − = −
Fy0 xe y + e x
và
e +1
y 0 (0) = − = −(e + 1).
1

(2) Xét hàm số F (x, y , z) = x 3 + y 3 + z 3 − 3xyz = 0.

Ta có:
Fx0 = 3x 2 − 3yz, Fy0 = 3y 2 − 3xz, Fz0 = 3z 2 − 3xy .
Khi đó
Fx0 3x 2 − 3yz Fy0 3y 2 − 3xz
zx0 = − = − , z 0
y = − = −
Fz0 3z 2 − 3xy Fz0 3z 2 − 3xy
3yz − 3x 2 3xz − 3y 2
dz = zx0 dx + zy0 dy = 2
dx + 2 dy .
3z − 3xy 3z − 3xy


Ta có:
Khi đó
Fx0 3x 2 − 3yz Fy0 3y 2 − 3xz
zx0 = − = − , z 0
y = − = −
Fz0 3z 2 − 3xy Fz0 3z 2 − 3xy
3yz − 3x 2 3xz − 3y 2
dx + 2 dy .
3z − 3xy 3z − 3xy


Ta có:
Khi đó
Fx0 3x 2 − 3yz Fy0 3y 2 − 3xz
zx0 = − = − , z 0
y = − = −
Fz0 3z 2 − 3xy Fz0 3z 2 − 3xy
3yz − 3x 2 3xz − 3y 2
dx + 2 dy .
3z − 3xy 3z − 3xy

Đạo hàm riêng và vi phân cấp cao
1.3. Đạo hàm riêng và vi phân cấp cao
1.3.1. Đạo hàm riêng cấp cao
Giả sử hàm số f (x, y ) có các đạo hàm riêng fx0 , fy0 , các đạo hàm riêng của fx0 và fy0
(nếu có) được gọi là các đạo hàm riêng cấp 2 của hàm số f (x, y ), ký hiệu và được
tính tương ứng như sau:
fxx00 = (fx0 )0x , fxy00 = (fx0 )0y

fyx00 = (fy0 )0x , fyy00 = (fy0 )0y
b) Nhận xét (Định lý Schwaz). Nếu hàm số f (x, y ) có các đạo hàm riêng cấp hai
fxy00 và fyx00 liên tục tại M0 (x0 , y0 ) thì
fxy00 (M0 ) = fyx00 (M0 ).

fxx00 = (fx0 )0x , fxy00 = (fx0 )0y

fyx00 = (fy0 )0x , fyy00 = (fy0 )0y
fxy00 (M0 ) = fyx00 (M0 ).

fxx00 = (fx0 )0x , fxy00 = (fx0 )0y

fyx00 = (fy0 )0x , fyy00 = (fy0 )0y
fxy00 (M0 ) = fyx00 (M0 ).

Từ nhận xét trên ta thấy, việc tính đạo hàm riêng cấp cao của hàm số nhiều biến
không phụ thuộc vào thứ tự lấy đạo hàm riêng của hàm số theo biến số, điều này
giúp chúng ta giảm bớt rất nhiều trong việc tính đạo hàm riêng cấp cao của hàm
số có nhiều biến số.
Ví dụ.
(1) Tính các đạo hàm riêng cấp 2 của hàm số sau
f (x, y ) = xsin(x 2 + 3y ) + ln(x + 2y )
(2) Cho hàm số

p
u= x2 + y2 + z2
00 00 00 2
Chứng minh rằng uxx + uyy + uzz = .
u

Từ nhận xét trên ta thấy, việc tính đạo hàm riêng cấp cao của hàm số nhiều biến
không phụ thuộc vào thứ tự lấy đạo hàm riêng của hàm số theo biến số, điều này
giúp chúng ta giảm bớt rất nhiều trong việc tính đạo hàm riêng cấp cao của hàm
số có nhiều biến số.
Ví dụ.
(1) Tính các đạo hàm riêng cấp 2 của hàm số sau
f (x, y ) = xsin(x 2 + 3y ) + ln(x + 2y )
(2) Cho hàm số

p
u= x2 + y2 + z2
00 00 00 2
Chứng minh rằng uxx + uyy + uzz = .
u

Giải:
(1) Ta có f (x, y ) = xsin(x 2 + 3y ) + ln(x + 2y ). Vậy
1 2
fx0 = sin(x 2 + 3y ) + 2x 2 cos(x 2 + 3y ) + , fy0 = 3xcos(x 2 + 3y ) +
x + 2y x + 2y
và
1
fxx00 = 6xcos(x 2 + 3y ) − 4x 3 sin(x 2 + 3y ) −
(x + 2y )2
2
fxy00 = fyx00 = 3cos(x 2 + 3y ) − 6x 2 sin(x 2 + 3y ) −
(x + 2y )2
4
fyy00 = −9xsin(x 2 + 3y ) − .
(x + 2y )2
(2) (Sinh viên tự giải)

Giải:
1 2
x + 2y x + 2y
và
1
(x + 2y )2
2
(x + 2y )2
4
fyy00 = −9xsin(x 2 + 3y ) − .
(x + 2y )2

Giải:
1 2
x + 2y x + 2y
và
1
(x + 2y )2
2
(x + 2y )2
4
fyy00 = −9xsin(x 2 + 3y ) − .
(x + 2y )2

1.3.2. Vi phân cấp cao

Đối với hàm số hai biến f (x, y ) ta có thể biểu diễn công thức vi phân cấp cao
theo quy nạp như sau:
∂f ∂f ∂ ∂
df = fx0 dx + fy0 dy = dx + dy = ( dx + dy )1 · f
∂x ∂y ∂x ∂y
∂ ∂
d 2 f = fxx00 dx 2 + 2fxy00 dxdy + fyy00 dy 2 = ( dx + dy )2 · f
∂x ∂y
···
∂ ∂
d n f = ( dx + dy )n · f
∂x ∂y


∂f ∂f ∂ ∂
∂x ∂y ∂x ∂y
∂ ∂
∂x ∂y
···
∂ ∂
d n f = ( dx + dy )n · f
∂x ∂y


∂f ∂f ∂ ∂
∂x ∂y ∂x ∂y
∂ ∂
∂x ∂y
···
∂ ∂
d n f = ( dx + dy )n · f
∂x ∂y


∂f ∂f ∂ ∂
∂x ∂y ∂x ∂y
∂ ∂
∂x ∂y
···
∂ ∂
d n f = ( dx + dy )n · f
∂x ∂y

Ví dụ. Tìm d 2 z biết

z = sin(x + 2y )
Giải: Ta có
zx0 = cos(x + 2y ), zy0 = 2cos(x + 2y )

00 00 00
zxx = −sin(x + 2y ), zxy = −2sin(x + 2y ), zyy = −4sin(x + 2y ).
Do đó
00 00 00
d 2 z = zxx dx 2 + 2zxy dxdy + zyy dy 2
= −sin(x + 2y )dx 2 − 4sin(x + 2y )dxdy − 4sin(x + 2y )dy 2

1.4. Cực trị của hàm nhiều biến số
1.4.1. Cực trị không ràng buộc (Cực trị tự do)
- Cho hàm số f (x, y ) xác định tại điểm M0 (x0 , y0 ) và lân cận của M0 .
Ta nói f (x, y ) đạt cực đại tại M0 nếu tồn tại một lân cận U của M0 sao cho
f (x, y ) ≤ f (x0 , y0 ), ∀(x, y ) ∈ U.
Ta nói f (x, y ) đạt cực tiểu tại M0 nếu tồn tại một lân cận U của M0 sao cho
f (x, y ) ≥ f (x0 , y0 ), ∀(x, y ) ∈ U.
Tại những điểm M0 mà hàm số f (x, y ) đạt cực đại hay cực tiểu tại đó được gọi
chung là những điểm cực trị của hàm số.
- Những điểm M0 mà tại đó các đạo hàm riêng của f (x, y ) triệt tiêu, tức
(
fx0 (M0 ) = 0
fy0 (M0 ) = 0
hoặc ít nhất 1 trong các đạo hàm riêng của hàm số không tồn tại được gọi là
điểm dừng (điểm tới hạn) của hàm số.
f (x, y ) ≤ f (x0 , y0 ), ∀(x, y ) ∈ U.
f (x, y ) ≥ f (x0 , y0 ), ∀(x, y ) ∈ U.
(
fx0 (M0 ) = 0
fy0 (M0 ) = 0
f (x, y ) ≤ f (x0 , y0 ), ∀(x, y ) ∈ U.
f (x, y ) ≥ f (x0 , y0 ), ∀(x, y ) ∈ U.
(
fx0 (M0 ) = 0
fy0 (M0 ) = 0
f (x, y ) ≤ f (x0 , y0 ), ∀(x, y ) ∈ U.
f (x, y ) ≥ f (x0 , y0 ), ∀(x, y ) ∈ U.
(
fx0 (M0 ) = 0
fy0 (M0 ) = 0
f (x, y ) ≤ f (x0 , y0 ), ∀(x, y ) ∈ U.
f (x, y ) ≥ f (x0 , y0 ), ∀(x, y ) ∈ U.
(
fx0 (M0 ) = 0
fy0 (M0 ) = 0
Cực trị của hàm số nhiều biến số
b) Điều kiện cần để hàm số có cực trị

Định lý : Nếu hàm số f (x, y ) đạt cực trị tại điểm M0 (x0 , y0 ) thì điểm M0 phải là
điểm dừng của hàm số.
Nhận xét:
- Điều ngược lại của định lý không đúng
- Các điểm cực trị của hàm số chỉ có thể nằm trong các điểm dừng.


Nhận xét:


Nhận xét:

c) Điều kiện đủ để hàm số có cực trị

Giả sử tại điểm M0 (x0 , y0 ) ta có
(
fx0 (M0 ) = 0
fy0 (M0 ) = 0.
Đặt A = fxx00 (M0 ), B = fxy00 (M0 ), C = fyy00 (M0 ). Khi đó:

(
B 2 − AC < 0
- Nếu thì điểm M0 là điểm đạt cực tiểu của hàm số.
A>0
(
B 2 − AC < 0
- Nếu thì điểm M0 là điểm đạt cực đại của hàm số.
A<0
- Nếu B 2 − AC > 0 thì M0 không là điểm đạt cực trị của hàm số.
- Nếu B 2 − AC = 0 trong trường hợp này ta chưa thể kết luận, cần phải xét thêm.


(
fx0 (M0 ) = 0
fy0 (M0 ) = 0.

(
B 2 − AC < 0
A>0
(
B 2 − AC < 0
A<0


(
fx0 (M0 ) = 0
fy0 (M0 ) = 0.

(
B 2 − AC < 0
A>0
(
B 2 − AC < 0
A<0


(
fx0 (M0 ) = 0
fy0 (M0 ) = 0.

(
B 2 − AC < 0
A>0
(
B 2 − AC < 0
A<0

Cực trị của hàm số nhiều biến
Ví dụ 1. Tìm cực trị của hàm số f (x, y ) = x 3 + y 3 − 3xy + 2020.

Giải: Ta có
fx0 = 3x 2 − 3y , fy0 = 3y 2 − 3x,
fxx00 = 6x, fxy00 = −3, fyy00 = 6y .
Giải hệ
( ( ( (
fx0 = 0 3x 2 − 3y = 0 x =0 x =1
⇔ ⇒ ∨ .
fy0 = 0 3y 2 − 3x = 0 y =0 y =1
Vậy hàm số có 2 điểm dừng là: M1 (0, 0), M2 (1, 1).


Giải: Ta có
fx0 = 3x 2 − 3y , fy0 = 3y 2 − 3x,
fxx00 = 6x, fxy00 = −3, fyy00 = 6y .
Giải hệ
( ( ( (
fx0 = 0 3x 2 − 3y = 0 x =0 x =1
⇔ ⇒ ∨ .
fy0 = 0 3y 2 − 3x = 0 y =0 y =1


Giải: Ta có
fx0 = 3x 2 − 3y , fy0 = 3y 2 − 3x,
fxx00 = 6x, fxy00 = −3, fyy00 = 6y .
Giải hệ
( ( ( (
fx0 = 0 3x 2 − 3y = 0 x =0 x =1
⇔ ⇒ ∨ .
fy0 = 0 3y 2 − 3x = 0 y =0 y =1

- Tại M1 (0, 0), ta có A = 0, B = −3, C = 0.

B 2 − AC = 9 > 0, vậy M1 không là điểm đạt cực trị.
- Tại M2 (1, 1), ta có A = 6, B = −3, C = 6.
B 2 − AC = −27 < 0, A = 6 > 0, vậy M2 là điểm đạt cực tiểu của hàm số, và
fCT = f (1, 1) = 2019.
Ví dụ 2. Tìm cực trị của hàm số
f (x, y ) = x 2 + 4y 2 − 2 ln(xy )
Giải:

- Tại M1 (0, 0), ta có A = 0, B = −3, C = 0.

- Tại M2 (1, 1), ta có A = 6, B = −3, C = 6.
fCT = f (1, 1) = 2019.
f (x, y ) = x 2 + 4y 2 − 2 ln(xy )
Giải:

- Tại M1 (0, 0), ta có A = 0, B = −3, C = 0.

- Tại M2 (1, 1), ta có A = 6, B = −3, C = 6.
fCT = f (1, 1) = 2019.
f (x, y ) = x 2 + 4y 2 − 2 ln(xy )
Giải:

- Tại M1 (0, 0), ta có A = 0, B = −3, C = 0.

- Tại M2 (1, 1), ta có A = 6, B = −3, C = 6.
fCT = f (1, 1) = 2019.
f (x, y ) = x 2 + 4y 2 − 2 ln(xy )
Giải:

1.4.2. Cực trị có ràng buộc

Bài toán: Tìm cực trị của hàm số f (x, y ) trong đó x, y thỏa mãn điều kiên:
ϕ(x, y ) = 0.
Phương pháp thừa số Lagrange

- Lập hàm bổ trợ
F (x, y , λ) = f (x, y ) + λϕ(x, y )
trong đó λ là một hằng số sẽ xác định sau.

- Xét hệ 
0
Fx (x, y , λ) = 0

Fy0 (x, y , λ) = 0
 0

Fλ = ϕ(x, y ) = 0.


ϕ(x, y ) = 0.

F (x, y , λ) = f (x, y ) + λϕ(x, y )

- Xét hệ 
0
Fx (x, y , λ) = 0

Fy0 (x, y , λ) = 0
 0

Fλ = ϕ(x, y ) = 0.


ϕ(x, y ) = 0.

F (x, y , λ) = f (x, y ) + λϕ(x, y )

- Xét hệ 
0
Fx (x, y , λ) = 0

Fy0 (x, y , λ) = 0
 0

Fλ = ϕ(x, y ) = 0.

Giả sử hệ có nghiệm M0 (x0 , y0 ), ứng với λ0 , ta xét
00 00 00
d 2 F (M0 ) = Fxx (M0 )dx 2 + 2Fxy (M0 )dxdy + Fyy (M0 )dy 2
Khi đó:
- Nếu d 2 F (M0 ) > 0 thì M0 là điểm đạt cực tiểu của f (x, y ).
- Nếu d 2 F (M0 ) < 0 thì M0 là điểm đạt cực đại của f (x, y ).
- Nếu d 2 F (M0 ) = 0 thì ta phải dùng phương pháp khác.
Ví dụ. Tìm cực trị của hàm số z = x + 2y với điều kiện x 2 + y 2 = 5.

00 00 00
Khi đó:

00 00 00
Khi đó:

00 00 00
Khi đó:

00 00 00
Khi đó:

Cực trị của hàm nhiều biến số
Giải: Xét hàm số F (x, y , λ) = x + 2y + λ(x 2 + y 2 − 5).
Fx0 = 1 + 2λx, Fy0 = 2 + 2λy , Fxx

00 00
= 2λ, Fxy 00
= 0, Fyy = 2λ.
 
0
Fx (x, y , λ) = 0
 1 + 2λx = 0

0
Fy (x, y , λ) = 0 ⇔ 2 + 2λy = 0
 0
 
 2
Fλ = 0 x + y 2 = 5.
1
Giải hệ trên ta được 2 điểm dừng: M1 (−1, −2) (ứng với λ = ),
2
1
và M2 (1, 2) (ứng với λ = − ).
2

Ta thấy
d 2 F = 2λ(dx 2 + dy 2 ).
- Tại M1 , d 2 F (M1 ) = (dx 2 + dy 2 ) > 0, vậy M1 là điểm đạt cực tiểu và

zCT = z(1, 2) = 5.
- Tại M2 , d 2 F (M2 ) = −(dx 2 + dy 2 ) < 0, vậy M2 là điểm đạt cực đại và
zC Œ = z(−1, −2) = −5.

Ta thấy
d 2 F = 2λ(dx 2 + dy 2 ).

zCT = z(1, 2) = 5.
zC Œ = z(−1, −2) = −5.

Ta thấy
d 2 F = 2λ(dx 2 + dy 2 ).

zCT = z(1, 2) = 5.
zC Œ = z(−1, −2) = −5.

GT2 Chuong1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

GT2 Chuong1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GT2 Chuong1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật

Ngày 19 tháng 3 năm 2021

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 1 / 40

Giới thiệu chung về môn Giải tích 2

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 2 / 40

Giới thiệu chung về môn Giải tích 2

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 2 / 40

Giới thiệu chung về môn Giải tích 2

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 2 / 40

Giới thiệu chung về môn Giải tích 2

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 2 / 40

Tài liệu tham khảo

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 3 / 40

Tài liệu tham khảo

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 3 / 40

Tài liệu tham khảo

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 3 / 40

Chương 1. Hàm số nhiều biến

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 4 / 40

Chương 1. Hàm số nhiều biến

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 4 / 40

Chương 1. Hàm số nhiều biến

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 4 / 40

Chương 1. Hàm số nhiều biến

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 4 / 40

Chương 1. Hàm số nhiều biến

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 4 / 40

- Ta gọi tập G = {(x, y , f (x, y ))|(x, y ) ∈ D} ⊂ R3 là đồ thị của hàm số f .

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 5 / 40

- Ta gọi tập G = {(x, y , f (x, y ))|(x, y ) ∈ D} ⊂ R3 là đồ thị của hàm số f .

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 5 / 40

- Ta gọi tập G = {(x, y , f (x, y ))|(x, y ) ∈ D} ⊂ R3 là đồ thị của hàm số f .

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 5 / 40

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 6 / 40

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 7 / 40

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 8 / 40

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 9 / 40

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 10 / 40

1.1.3. Tính liên tục của hàm số hai biến

Và ta nói điểm M tiến tới M0 (M → M0 ) khi x → x0 , y → y0 nếu ρ(M, M0 ) → 0

nếu với mọi dãy (xn , yn ) → (x0 , y0 ) thì dãy f (xn , yn ) → A.

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 11 / 40

1.1.3. Tính liên tục của hàm số hai biến

Và ta nói điểm M tiến tới M0 (M → M0 ) khi x → x0 , y → y0 nếu ρ(M, M0 ) → 0

nếu với mọi dãy (xn , yn ) → (x0 , y0 ) thì dãy f (xn , yn ) → A.

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 11 / 40

1.1.3. Tính liên tục của hàm số hai biến

Và ta nói điểm M tiến tới M0 (M → M0 ) khi x → x0 , y → y0 nếu ρ(M, M0 ) → 0

nếu với mọi dãy (xn , yn ) → (x0 , y0 ) thì dãy f (xn , yn ) → A.

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 11 / 40

1.1.3. Tính liên tục của hàm số hai biến

Và ta nói điểm M tiến tới M0 (M → M0 ) khi x → x0 , y → y0 nếu ρ(M, M0 ) → 0

nếu với mọi dãy (xn , yn ) → (x0 , y0 ) thì dãy f (xn , yn ) → A.

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 11 / 40

1.1.3. Tính liên tục của hàm số hai biến

Và ta nói điểm M tiến tới M0 (M → M0 ) khi x → x0 , y → y0 nếu ρ(M, M0 ) → 0

nếu với mọi dãy (xn , yn ) → (x0 , y0 ) thì dãy f (xn , yn ) → A.

Giải tích 2 cho khối kỹ thuật Ngày 19 tháng 3 năm 2021 11 / 40