NGUYEN TUAN DOC SACH, BINH VAN, DUNG CHAN DUNG VAN HOC Déi véi Nguyén Tuan, viét tigu ludn phé binh hay lun bin vé van nghé cé nhién khéng phai la méi quan tim hang dau. Ong {8 ngudi doc nhiéu va doc dit thi, tit van chuong dén lich sti, dja ly, ttt hdi hoa, diéu khdc, dién anh cho dén ca dia chat hoc, cdn tring hgc, giao théng van tai v.v... Nhan doc ma thay thich va c6 hiing thi vigt. Ngudi ta goi thé 1a phé binh ti tt. Thyc ra cé mét thai Nguyén Tuan chdng tai wk mot chit ndo. Ay la may nam tinh at cude chinh invin 1953 (chudin bj cho cude phat dong quan z dat) dén kho’ing 1955. Yrong chinh hudn, 6ng nguyén ui nay “ding Irén [dp ining nghé thud cach mang sang tae vi ching aidm 18 va cdi cch mudi bé cai tinh, phong cach, ti bd cai tdi dde dio ctla minh. Nhung héi thin ti huynh di chi phdi siu sie cd mot thé hé cm bit, Nguyé thoi. Ong di két tdi cdi tdi cla minh [a chi chia chat toan nhiing "ni ning phong kién suv tan", "at nidng hnidng lac phi v6 san" Nauyén Tuan ma ii bd cd tinh, phong cach thi cdn gi li Tuan va van Neuyén Tuan nita. Vi con ngudi ay von bide vio nghé truide hét la dé ném ra mot cd tinh khac thing, mét phong eich dde dio kia ma! Ta hidu vi sao nhiing bai viét ctia ng may nam dy, dit La sing vi phé binh (nhu truyén Thdng can, Brit ky di tham Trung Hoa, bai ghi chép Nehia fa co ma nbui li khong e vay Cho nén ndi dén Nguyén 1 in ~ yiéng trong hoat déng phé binh - ngudi ta chi nghi dén mét cay brit ti tt, tie gid cla nbing bric chin cng Nhin ri sai kim ¢1in kiém thdo chink hieiny. Tap chi win nghé 1953,FUYEN TAP PHF BINH VAN HOC 227 Tan Da, Vi Trong Phung, nhiing doan binh thd Ti Xucng, vin SéKhép, nhiing bai phat bidu Vé ting ta, ve Tidu Yam (Can cats), ve Truyen Kiéu (Tain man xung quanh mét ang Kiéu) v. Phé binh ti th cd nghia la chi viét theo s6 thich riéng va try ning, hon tan khéng chi rang bude vao mot trach nhiém nao - voi ny edch ki nha phé binh ddi vdi nén van bye evia dae nude, Thyc ra 6 nude ta, ngudi sing, tae ma viét phé binh, khéng chi cd Nguyén Tun. C6 thé ké X n, Nauyén Dinh Thi... va in day Bii Hidn, Trin Dang Khoa, Noi chang nhiing ngitdi sing tic viet phé binh thudng cing hay viét theo sé thich ri¢ng. Tuy vay phan lén, di it di nhiéu, van muén cd déng gép vio viée gidi quyét nhiing yéu cdu nao ctia céng tac ti tudng, van hda, cila sy phat trign etia nén van hoc nghé thudt ctia dit nude, Chang han Xuan Digu cd cd mot cdng trinh bé thé va cd hé thdng vé cae nha tho cd dién Viet Nam, ngoai 1a con viet vé tho Hé Chi Minh, Té Hitu, v8 Séng nhw Anh, Bat khudt v.v.., Nguy8n Dinh Thi v6 trich nhiém ctla ngudi Kinh dao van nghé trong nhigu nim thudng truc tiép dé cap va gidi quyét nhidu vin dé quan trong ciia nén van hoc nghg thuat dat mide (Mav vdn dé van hoc: Mat sé vin dé ddu tanh ne nidng trong van nghé hién nav...) Com Ché Lan Vien thi 1S ing mudn déng vai ngudi dai dign y thiic ctla vin hoe théi dai minh: Bay theo dtidng dan t6c dang bea, ian tho xa hoi chit nghiua vv. Nauy&n Tuan thi kha, tuy ring ed mét théi gian kha dai ng ting Ki Téng tht ky Hi vin nghé Viét Nam. Hay thit duyét lai nhiing bai viét tam huyét nhat, dc sie nhat cla 6ng ma xem: hau hét cht xoay quanh nhting tai ning ma dng cdm phyc, nhiing ca tinh ma éng ua thich, nhiing nhan cach ma dng quy trong, dii do 14 Sékhdp, H6xt6i ben Tay, la 1.5. ‘Thi Xucng, Tan Pa, Vii Trong Phung, Ngd Tat Td, Neuyén Héng, Neuyén Huy Tudng trong nén van hoc Viét Nam ta. Déng gdp trdi nhat ctia Nguyén Tuan trong hoat dong phé binh van ip trung 6 hai kiu bai: chan dung vin hoc va phé binh tac pham (phé binh gon mét tic pham nhu 7ravén Kiéu ctia Nguyén Du, Tait dén cila Nad Tat 16, Thude cia 1.6 Tan, hoae thm nhap vao ton bg thé gidi nghé thuat eta mot nha van nhu cic bai vide vd Khdp, Ddxtdi, Tt Xtiong, Thach Lam...). hoc228 NGUYEN DANG MANH Chan dung vin hoc gin nlut fa mét thé van sang tic - cd thé goi la mot chi brit ky vé ngudi that vide that - ngudi that 6 day La mgt nh van. Thé vain nay thudng rat ditge hant m9. Vi day la chan dung eta nhiing ii nang. Ma co gi trén déi nay hap din con ngudi ta hén la wi va sac. Ti mu néi mét st hap dan lanh manh va cé ¥ nghia nhin vin. Doc nhing bai chan dung vin hoc, nguéi ta héo hele muén tim xem mat mili ctia cdi i 1nd nit thé no chti. Thi vj nbét 1a dhige thay cdi tai trong sinh hoat déi duige tip saie cy thé, duige quan n canh. Con nguiat ta xt nay van thudng c6 cai thich nhu thé, Nhung viét cl thuéng, cai dung khéng phai 1 bidu. ii ngogi hién ma bat My tink thdn cia déi tugng, Ngudi viet d&, Phai quan sat gidi dé tom ditge nhiing chi tiét ti Lai phai tir ngoai hinh, tt chan dung e6 tai cén phai Lim sao thiy due sy théng nhat git van va nautdi cia déi cudng dé chi ndi ngudi ma thay ditge van. Ta nhién thong nhat 6 bé sau, chi 6 bé ndi thi gia van va ngudi nhiéu khi lai déng nhu chang cé gi an nhap véi nhau ca. Nhu vay c6 nghia la ngudi vit chin ding, phai hét stic thau hidu déi txcng ca minh. Trude Cach mang thang Tam, Nauyén Tuan viét mot leo ba bai chan dung vé Tén Da in cd vio mét sé Tao dn khi nha tho qua doi (1939): Chén rou vinh igi, Tan Da mot kiém khdch, Tan Da niu diém. Cai in tong dim nhat ma ngudi vidt chan dung muédn truyén cho ngudi doc 14 cdi ngdng, cla ‘Tan Da. Ngdng nén Lam todn nhiing chuyén khdc ddi, nguge déi. Con nauidi ra muc phdng ting dy chi biét ed mgu cd tho, va chi biét sng dén 10 ctla minh. Ngoai ra khéng thiét dén cai gi hét, tan cting cai ca tinh doc khéng coi cai gi la quan trong hét, Cho nén lam khach cila ngwdi ta ma oF tin dao nén nha ngudi ta [én dé tréng ining; ngudi ta cit Nam Kj ra dé héi chuyén tho thi chi néi toan chuyén an chuyén véng; edi éng tit hic tinh thi 14 hét len riing tich céc lai xudéng bién dé boi ding ra khoi nham rugu véi loat hau séng v.v. va v.v... Nhung cai diéu Nguyén Tuan mudn ndi khéng phai La bin than nhiing hanh vi ngdng céng quai din dy. Theo dng day chang qua chi 1a nhiing bign hién gai géc ciia mot ding tai hoa bit dic chi, ctia mot cai thign Iweng lac ldng giita doi phim tue. Trong Bite rviou cudi cing véi Tan Da 6 Nga Tu $6, Nguyén Tuan cd duide thi sT ndi cho nghe vé dic tinh ctia con cd diée:TUYEN TAP PHE BINTT VAN HOC 229 "Néi trong lodi cd, chi cb con diée Ila sach nhdt vd kho cau nhdi Ging no chi hay 6 ché nude wrong va an todn bot midc. Tha cai gi no cing ché ca. Dinh ldy mét edi méi than’ ma dit. nd nlut la nguidi ta dik con ro hay mét con chudi, thiic cdi anh di céu da lam m6t vigc tdi vung ve". Tn [A chinh 1a con ed diée ay. Cho nén méi bj day vio cdnh ban cling cho dén chét, Nguyén Tuan di ghi lai ahiing gi goi [a tai sdn cudi cling cén Jai bén givéng bénh ctia nha tho hic tat nghi: "vdn bén chong scich Inia bai day do may trang ban thdo. Tap di cdo! Tréi! Va Ié loi dé géc ban van cdi hit rion cap gidi ngay no. Tat ed, cht cb thé théi, vdi mbt doan thé niveu ve dud" BAi viét vé Vi Trong Phung ciing that déc dao. Khi bai nay dhige in lai teong Tinén tap Nguyén Tuan, nha vi in. CO NGi VOi Gi: "M6t bai nhui thé, gid chin khing viél diioc nita" DE khée mot ngudi chét, mat dém ban be da kéo nhau xudéng xém hat dé nd . dé cutdi, dé dp tréng chdu va dé hit... Tdi rang Ith cd ban - ‘Trang Tit g6 chau hat ngao khée vo. DE gidi ta duge cai budn né di két thinh néi udt nhiéu khi ngudi ta lai phai cét tiéng cudi. "Mudn khéc ma ta ctt hat tran" ~ Bac Hé trong nha ngye Quang, nghi dén chuyén 7 ngiy nio cing tting 6 hic ed tim trang dy. Bai Mér dém hop chia ma Phung cita Nguyén Tuan di dig 2 diige cai tiéng curdi day mide mit dy ctia mét bon cdm brit ngay xua, tide cdi chét ctla mot déng nghi¢p, thay can phai quiy quan lai vdi nhau cho dé lanh: "Mét ngudi noi. Mbt nguiii Init. Mét nguidi khong lam gi cd. Hai nguiai dp mat vao niténg, cudi var thd dia vdi cdi bong in wen tidng day mau rép vd xde mudi khé. Téi dink trong, gai hai chiée voi chau, Cé danh cho ni té, me t6i nhan thay tiéng ing bein. Va tiéng pheich ctia Ti ba di le nhiing Liéng sénh chdp hiéu cho mét eG dén dém khdi hain xudng huvét tong cia t6i cht la ving 0 au Ciich mi ng thing Tam, e6 Ié bic chin dung dat nhat ca Neuyén Tuan li bic vé Nguyén Héng. Day [a déi ban vin rat xa cich nhau vé phong, each séng va viét nbung lai gan nhau vé tt tudéng va nhan cach, Vé Nguyén Hang, Nguyén Tuan di tém due nhiing chi tiét that dich ding: "T5i (Neguvén Tudn) la mit théng thich phé dinh pha chia, ma anh thi aing les mbt ngs tia chien 16 rong diic chung" Ay la vin Nguyen Hong.230 NGUYEN DANG MANIT "Neuvén HO it cd phi sa 1g da chia vao phing Khedch san thénh pho qu hea cia déng ruéng ven sing Héng" ~ Ay 1a con ngudi Ngnyén Hong. Noi vé nhiing bai phé binh van hay nhat ctia Nauyén Tuan phai ké dén cic bai viet vé S€Khép, DOxt6i, TH Xuvdng, Kiéu Vi chi viét vé nhiing gi minh thich nén Nguyén Tuan cht binh chit khong phé viét thi viét rit cong phi va t6 ra co quan diém va phucng phap rit khoa hoc. Vuy nhién dng 45 tide hét 1 dumg khdng khi lich stt cy thé dé gidi thich va danb gid e phim. Cac nha vin hoc sti goi thé 14 van dung quan diém lich sil. Nhung ndi vé lich sti, nhidu: ngudi chi biét néu 1én nhiing sy kign chinh, Cong pha tr, x3 hoi nay no theo cach viét ofa nha sit hoc. Nghia la mét cach khd khan tritu nigng, The ra lich sti chi anh huidng tdi vin chiténg mdt thé khi nd tic dong t6i m IY xa hoi etia con ngudi thdi jo ra mét ban khéng, hi lich stew thé. Naud fim van, tam tho thé hit rong cai khéng khi dé va m hing sing tic. Nhw thé, c6 nghia Li van dung quan diém lich sti déi vi ngudi nghién eitu phé binh van hoe ddi héi phai cé céng phu va c6 kha naing tao duing Ten ditge bau khong khi d6, tao dung len durge mt thie trang ip nhiing chi ié séng dong. Day 1a mét ch manh ciia nhting ngudi sang we viét nghién ciiu phé binh, Nay day, dé gidi thich thé gidi hinh nigng va cai giong digu vita xou xa chua chat, vita ngang nguige de kha ctta thé Ti Xuidng, Neuyén Tuan di gi ra uitée ching ta cd cai khong khi lich stt rit cy thé 6 nude ta cudi thé ky XIX khi thye din Phap ha thinh Nam Dinh, lép séng Vj Hoang, khi nhiing khoa thi Thin hoe cndi cting cd 1 dén ra bai, cd ba dim "dit vit" dén dui, cd Lie nig, c6 nhay dim, I xudng danh co mat thiim hing sue, 6 ban siing ca néng thi uy... dé dé phdng phong trio chéng Phap ctia Dé Tham, ctia Ky Déng vin Am i, chi ché dip bing tré lai... Ngnyén Tuan da dé cap dén cai gi thi cting quyét ndi cho cé aganh 6 ngon. Ngudi khae ¢6 thé chf viét: "Nam 1873 st quan duiy quén Phap ha xong thinh Ha Noi thi xuéng dink lun thank Nam Dinh.."" Nhung Nguyén Tuan thi nhat dinh phai viet ue “Thanh Nam Dinh ba eta: etia Tay, ctia Nam, ctia Déng cing bi danh mtTUYEN TAP PHE BINH VAN HOC 231 hic, ning Gtic-nhe bic thang leo vio thénh...". Ngudi khac c6 thé chi vi "Nam 24 tdi, Tran 1é Xiong da thamh Ong Ti Xiong dé ui tai "Tei v61 hang Khoa gidp Ngo, néi tiéng tai hoa..."" Niwing Nguyén Tuan thi phdi néi dén 2 "Trading thi Nem Dinh nam 1894 ding nln kién cd. Nom 1891 Nam Dinh chi cé 9000 s1 nt, nam 1894 con sé nguidi di thi lén ti LT van. (0 Kv dé nhdt vw ngay 25.10.1894. Ki dé nhi ngay 18/11 (..) Lé xing dank ni sim cho dén chiéu. Ghé binh eta cde quan chdm triong di lé tai ghé caw dén 4 thide més... (Thoi va the Ti Xeiong) noi dén chi Bai Doxtdi cing c6 nhiing tang Wo khéng khi lich stt 41 dat. bai nay Nguyén Tuan khéng noi lich stf dé ra tae phdm ctia Déxtéi d mide Naa Sa hoang ngay trudc, ma lich st tip aban tiéu thuyét Déxtéi cia gidi tri thnic Viét Nam trong nhiing nam cudi cing etia ché dé thude dia Phip. Mot x2 bo! "vid gina quan quoi trong nhue nhén, daw thiong, nic thd, phan nde" Thoi dai cla bon mit thém bat ngudi yéu nude - 66 nim "ti chinh ti Jén Wi 10 ngan nyuidi vant hinh len ti 699" Thdi dai ctia thing bdi sam ma co quyén sin mé day cho quan Annam, cta nhiing 4 gai diém due ban tan bang tiét hanh kha phong, thoi dai cila nhiing con my trim chg den dita vao Nhgt héng hach di diéu khién gid hang gu "Xe him kinh hai bén hai cd Nhat", thoi dai cia nhiing thang con ép me di khai bi Tay hiép dé diige vio King ‘Tay... Ngudi ta nhay dim, danh ca ngya, lot nhau wong song tii stiu, déng thoi Kam nghé th dinh ménh. Cuge sdng thi khén khd ma kim ké ctf hat vang “Sdim Son vui thi viet buo!". Gidy bae km phat nbigu hén 14 riing, c6 bai migu, 6 bai thude phign mé ra v6 tdi va dé dép cho ngan sdch thye din tiéu vao bd may iém, doi xép, linh 4p ngay mét ting. Nam 1939, cling voi dao du tuyén truyén Cong sain, chinh quyén thye dan di tung ra thi trudng 39 trigu Tit rugu cén va 70 tin thude phign ty... "lic dv wong dén edi gi cing thay sJ. Ai ai cimg bat nat an higp chige minh, Trong cdi cudc séng lén ning phéo naic xaig dy, 06 nhiéu chang trai théi dy da doc Dostoievsky" vj nghé thugt, va tung ra dai thtt hoe thuyét Suu tm tai ligu, tra etia sich v6 dé cd thé viét diice nhiing trang nhut thé. thue da fa tt cong phut Nhung phé binh van hoc, céng vie quan trong mht vi ciing khé khin nba vin fa phan tich chinh van ban ctla tac pham. Céng viée nay232 NGUYEN DANG MANII chang nhiing d phé binh vé héi ti hoa nang khidu ma cdn thit thi At phuiong phip nia. ch nghiém ngat nha Téi rat tan thanh quan diém ctla Nguyén Tuan vé khdi nig tu tudng, nghé thud ‘Trong bai Doc SéKhdp, ba kin éng néu lén khai nigm nay: Nadia dav ka edi hau than tdt nhién cia nhing tién kiép dau khé kia trong thé gidi cluing sinh SéKhép. Noi mét ctich Khiic nita, Nudlia day lis cdi hoa thén cudi cimy cite ne tidng nghé thugt cia SEKhop". "DE hnéu 16 ni tng nghé thudt ctla SéKhép vas thei dé cia Sékhép d6i vei cai thién tnic nha van, déi voi cube sing..." "Tu nidng nghé thudt SéKhop, cb mét hic da la mét chii bé di we how phiong xa, qua ving théo nguvén, nhin anh dao thanh ra "Miia anh dav chin qua”, Tuy khéng phat bigu dinh nghia rd ring, nhung qua cic bai viet cla Ong, Nguyén Tuan c6 quan niém rit chinh x nghé thuat. vé khai nigm tw téng ‘Trude hét day khéng phai 1a mt ot wtang khé khan trin ttgng, 1a mét ¥ niém ly ti. D6 Ka mét tu eéng thém ahndn tinh n cam xtic thm ‘Tu wing dy cht c6 mot cich din dat duy nhdt {i hinh ting nghé NO bi "thé gidt ching sinh SéKhop", n6 la “mbt chit bé di tro hoc phuiong xa", i "Mita anh daw chin qua ny Nhung lam th nao dé xde dinh duige wi ttdng dy? Ta lai bat gap 6 day quan diém tiép can hé théng cha Nguyén Tuan. Nghia 1a thee éng, tu tudng nghé thuat tot ra td toan bé thé gidi hinh tugng eta nha van, nd tc dong tdi ngndi doe nhut mt chinh thé, mét hé théng sinh dong. 4é théng nay ludn Iudn van d6ng va thé hign su chuyén bién nt tidng nghé thuat eta nha van theo théi gian: "edi thé gidi ctia nha van gom mot nhdn loai nhén vat do minh sing tav ra. Nhting nhan vat dy cé nlring quan hé mat thiét dat trong mét hé thing nhdt dinh do nha van cau tao. Nhén vét cia nhs ven ciing cb nhiing bién hia, bién chuyén theo cdc qui ludt dién bién ne nidng nhéi van (...). ThE gidi ca nha van la mot thé gidi dong luén Inén c6 sing giv, Song ngoai, sing wong, Cho nén nhan vit cta nha van hod la tién bé én theo tic gid, hode la hii xuéng cing véi tic gid lac dong sng, 1 khi ching ddim chan mit cha”PUE BINH VAN HOC 233 \ Tudn dua ta quan nigm trén dé bic bd mot ciich cé ly ¥ kién ctla Xuan Digu cho rang, SéKhép "Noi tat cd cai xbt dau rat thién tai, nhing r6i dam chan iai ché..". Khong, Nguyén Tuan da chi ra trong nhiing téc pham cudi cing cha SKhép, nhin vat ctia nha van Nga da nbin thay thé gidi dang chuyén manh nhti giéng bao: ". mdr caf gi to lam dang chivén bride, nd dang hinh tinh mét wan gidng bio dit d6i va ich loi, nb s@ 1én ti, nd dea dén yéin day, vei nd sé thoi tran len xa héi chuing ta va quét tan di bao sté ho ing, bac nhuese, suy din cia v6 Héu, bao néi b? tnd site lav dng". ".. Nay day: lei hank pluic, hanh phic dang cat buiic, huh phuic: dang di ti phia ta moi hic gan thém, t6i nghe 16 nhip bride ctia hanh phtic" (Vaiin anh dao), Nhé quan diém va phuong phip phin tich tic phim chinh xéc, Nouyén Tuan da khdm pha ra chat tri tinh ling man dim dae trong tho TH Xudng, cai phia inh sdng lac quan tén bite cha n dung chi Au trong Tat At 16, cdi chat séng ngdn ngdn dii mau sic trong 7ruyén Kiéu no at di, ham chi "phan han lai" cai mau thién ctia dao Phat, “tic la dén cia Ngo chién gid sae sac khong khéng" ma tac gid Doan triéng tan thanh khong, khdi bi im anh. Nguyén Tuan mudn ching minh tt tidng nghé thu thie ctia Nguyén Du khdng phai bing suy ly légic ma qua cic nuvi sing ait "Ong dnh ed lén nh mia bdng héi quang ctia hao quang”. "That la "cd lot mau song", "thia hong rém luc", "mét gian mide bide". "man phan nici son". "bac pha cau gid, den ram ngdn may". "non phoi bong ving", "iheinh xdiv ki bide", va "vo xtic vang” cho lidu, cting la "trdi iat tham" cho hou (...) Mau chit ctia Kiéu thoa thué ma tioi choi nlai mau cdic hoa si vi sc phdi Coloviste" Nhé lai cach day tn 40 nam, Nauyén Tuan da img bj phé phan dit doi do mot y kién cila dng vé van hoe phat bidu trong bai Dow SéKhdp. 1 cia SEKhSp, Sng chil trudng "Nhe vain cd thé la mat hic st yoi ra bénh eta hénh nhan, néu lén bénh, nhuing mat thiét khong Phat huy quan ni phi ké don bée thuée (ai 66 stic kiém diige ed thi xin hoan nghénh), né la cdi vie chuyén Wi cia nguidi khdc lam co két qua hon, trong mét xa hi tin hé dai ed st phan cong ranh rot", Quan diém ten diy ngay nay khéng thdy ai ban Iai, danh gid Iai. C6 it phat tit quan niém khéng don gidn vé doi séng hién le Nguyén Tuan x1234 NGUYEN DANG MANIT thye. N. gay nay han ai ciing thay 6, con ngudi ta dit thign tai wie vid dén thé nao cling khong thé vd neuc ty cho minh cé thé vach ra va gidi quyét mét cich chinh xé © va théng sudt moi vn dé dat ra trong déi séng xd héi ngay cd niaiing nh chuyén mén ciing ly. Quan diém noi trén c6 1é cn thé hign thai dé ctia nha vain déi vdi déc gid ngay nay. Nha van ngay nay, qua tic phdm, chi nén déi thoai binh ding vi cong ching cila minh. DA qua rdi théi ky vin hoc muén lam cong vige day dd nawidi doc, coi ho chi nhit mot Iii hoc wo ngay the va dét nat! Nauidi ta thuéng ni vin phé binh rat gan voi van s ring diy khdng phai [a chuyén hinh thie hap di ng téc. Tdi cho in nguidi dgc, ma a yeu cdu ty than, yeu cdu néi dung cia phé binh van hoc. Van phé binh tat nhién ciing doi hdi ngudi viet phai ed tu duy logic ch dit ché va tri tug ic sdo, vi phé binh cting [a mét thit van nghj ludn, binh lun. Nhung nhan thtic cai dep, dinh gid cai dep cén ddi hdi nhiing nang luc khdc nia. Ddi véi cde nginh khoa hoc khic, nhu torn hge ching han, tim ra ditge dip 86 thi coi nhu céng’sige da can ban hoan tat. Nhung trong phé binh van hoc thi tim ra daip 6, cng viée coi nhu méi chi lam dui Béi vi dip { toan" van chuténg dau phai la mét cai gi cd thé cin do dong, dém duige, hay mot dinh ludt c6 thé di&n dat bing mat phuong trinh hay © mét ntia sé cvta "b mt céng thie. N6 66 thé chi Li mOt trang thai tim hdn, mot cung bic tinh cdm, chm u khi légic thong thing khéng hiéu duige. Nhiing dip sé nhu vay thi lai chi cé thé dién dat bing vin hinh trong. NG. 06 fOgic riéng cia nd ma nb Cho nén phé binh vin hoc, 6 mt chiing mic nio day la sii sing tao ra mot van bin van chuong dé lam sing t6 van bin vin chucng ctla ngutdi sing tie. Mue dich esr nghé sf Khong phi bi wifi qnsét vin dé mar eich khang hic bd dude mii & chi Kany cho wantin ta year men cude se nis NEw ng ta khong Due bo dt khinse cng cnn sich ti vadt sé utdi, men yen Ende sony thi ehic te sf hin dang todn hd cule sninh cho cnnén sich dX", (LepTouxt6i Trae déi thu wt vil aie nha an Nga Nansén Hai Ha Thi phap Tonxtdi Nab Gide due 1992 Tr. 16, trong tit ed 4 win hidu hign khong baw gio khe can eta the Sr ching wi cd rong dé toi xe dinh mit sich wig vit cf edie van dé 8B hu thi che Wi 92 thy 8 nb th vung ne bor yg se quan did mi 1 cho fi ih wii hati wid ding bi cho et ni a ho 181 Inde chim tré con bign nay dye ss hai mui nam vi ching sé khse, Jai minh, tat ef stte tue ess ip2 Din theoTUYEN TAP PHE BINH VAN HOC 235 NauySn Tuan di lam duce nut vay - ding ra day cing 1a chd manh cba Ong va ndi chung cia nhiing ngudi sing tic viét phé binh. Day la doan van Nguyén Tuan ndi vé chit dé ctia truayén Thude ctia ‘an: Ong cho ring cai ngén ca thién tn nay "onda chdt hao nhiéu su séng, bao nhiéu ta cudc doi nhan dan lao déng Trung Hoa tia héo di niaé chim oo bén nghin nam bi dé dudi dé téng lich widu. L6 Tan viet ruven ngdn, ching vao ché cdi dém co tia dv ma viel va mudn dem sinh khi su ing nguyen chdit dén cho cd kia xanh toi lai”. C6 khi chi mot hink anh, Nguyén Tun muén tom gon c& mot thién tinh sti: “Cd truvén Kiéu, theo ti chi'la cau chuyén hai c6 con gai nha lanh. Travén hai chi em, Em phic hau, cho nén mac aii khong bidt boi, nhung ding xudng mide thi ndi. Con chi, boi gidi, nning nhe thit nang xuiong, cing hun ceing chim, vi dau nght nhiéu, yudv lam, nding mai minh ra". . cudi cing cila bai Di heit mat 6 ctia Thi Xwong: "Bar tha ndF gid len Ne hai day [a doan phan tich, dinh gid vi tri then chét ctia hai chu tho dit, ding I chf gay ndi mot chit tide etia, Tui Xtiong trang wong néng no lén thanh mot ndi niém hoi hop xot thiong cia nhiing cap tinh nhan mudn thud - van tén cai co sb thiic 1é dé ha dy ma nang len, chai khong. vu dém khodt ludn gi ca... Ben edi tuc tan, cau cubi cling. Ti mot chuyen an cap dé v. Thi Xuiong ling vao mot nét thanh, Ti Xiong lav mt cdi wong trang ma gan loc edi vdn duc va hiit né lén theo vat tha minh" én Tuan xem ra cting ching khae vin sing tic ctta Sng bao nhiéu, Cling van La mot thi brit ky tly bit vay théi. Chi khic 6 déi tiong. Néu van Van phé binh ctta ing tic di tim cai dep trong déi séng, thi van phé binh etia dag di tim ctla mot é thudt, 8 nhan cach dep Nanyén Tuan goi vide thy brit fa "choi 1éi déc du", nksin vat chinh td di trd tai van chi Li cai "t6i" Nany&n Tuan ma théi, Van phé binh eta dng cing vay. Tinh chit quan rit dim. Cé ai dé néi ring viét phé binh [a dénh din dém cho ngudi ta hai Phai tén day dan sao cho vita véi gigng hat236 NGUYEN DANG MANIT va ché cd lin at Loi ca. O mét s6 wuéng hop, Nauyén Tuan cing da lam duige nhu thé Nhting tong nhiéu tridng hop. tiéng dan dém ctia Ong thing néi wedi qu mric, tham chi c6 hic 161 hat khong con nghe rd duo ntia, Tac pham va nha vin dite dé cp dén, nhiing Itic chi cén dong vai tro khoi nguén, khdi hting cho "nha phé binh” phong buit viét ran vé mot dé i nao do (ching han bai Séng mai wi Thi dé hay Ké chuyén vt tuyén midi dy). Gap nhiing triéng hop nhu thé, ngudéi doc nén xem nbut minh doc sting tic, doc van tiiy brit cla Nauy€n Tuan chit khéng phai dgc van phe binh cia dng. Vé nhiing bai chan dung van hoc cing thé, Nguyén Turin tang viet, Doc nhiing bai Ay, ngudi ta thay khong chi cé mOt chan dung ma hai chan dung: chin dung mét Tan Da, mot Vi Trong Phung, mot Nguyén Huy Tudng hay ‘auyén Héng ai dé, vi chan dung Nguyén Tuan ty hoa. thudng ciing 16 rit dim cai "tdi" ctia minh trén nh ni Frong mt thign travén ngén, Nenyén ‘usin cé dita ra hai Khai niém a tung va hodnh dé phan bidt ha got di viét: Hoanh 1a mye thie, thiéu cam bing minh lig, Tung 1a tao ca tiéng “vang d6i dm én mét thoi", la “hanh binh bing mot cude dai tan cong", la nbiiing tim toi mao hiém, ba cdm xtc manh, 14 hoi thé néng... (Dét wi ky guong) Cd nhién, Nguyen Tu mdi ngay trong cube song ctl t6i phéi cho t6i edi say stia cta niou toi tan hin" (Mot la thi khong gui), Con ngudi nay sudt déi sin tim cai dep, nbuing 1a cai dep nhit thé: néu fa thién nhién thi phdi la giéng la bio, IA déo cao, thac dil, néu 1a con ngudi thi phai nh Thniy Kiéu dep dén hoa phai ghen, iu phdi hén, dep dén dé quan xi¢u dinh, nghiéng thanh nghiéng nviée... Khéng phai ngau nhién ma Nguyén Tuan thich van Déxtdi, Angdoré Gitda, 3 Tan, tho Ta xuong, thich cai tinh cdch ngéng cudng quai di ctla ran Da va thing tiée v6 cing cai Gi hoa choi loi ma yéu ménh cia Vi in chit trvcng Idi tung, vi cai tang cila con ngudi éng la thé: "76H mucin Trong Phung — ding fa "tai hoa bac ménh’.. Trong cach binh van cia Nenyén Tuan ciing vay, cim hiing bée Ten, éng ném ra di thir ngén ut se nhon néng béng, nhat tia minh dé ndi vé mot chii, mat cAu trong mot bai van, mét bai the eta ai d , ndi cho dén son cing thy tin, ndi cho dén khong ai con cd thé gép them, bin thém duge diéu gi nila» ding la uéng nigu cd cin, "di tin vi do", Nhin day cling xin ndi tat ngang vé mot séTUVEN TAP PLE BINH VAN HOC 237 phong cach ph a chi binh th bin: oai Thanb thi dting RAt it khi thdy dng gidng gidi phan tich mét edi gi. Chd manh ctia dng 1a chon ding nhiing cau tho hay that va di&n 4 dich ding mét cdm gid eta minh vé cau tho dé, Ong khiém tén Iti xudng, an minh di dé nhudng chd cho thi st bude Ién phia truide va cat tiéng. Xuan Digu thi via binh vita ging. Duéng nhu dng nhat thiét phai higu dén mui can ke nghia den nghia bong ting chil etia bai thé, cau tho, thi sy thudng min. Vi Ong mudn ngiidi dgc eiing dude hid nhu vay. Vi thé binh phai di véi gidng, binh pai u ing, Xuan Disu, do dé, gidne nhu md thiy gido day ngudi ta doc the va lam the qua nhiing trang phé binh. Chi Lan Vién thi rit it khi binh giding ti mét caich kh mét cdm xtic nio day tic mAi thay duge théa co sé gi 2 ee aan phim cn thé. Ché sic sao cha ng dé viin hoc nao day. vé At mide, hay vé phong suy nghi, binh In mOt hudng di nio day ctia nén vin nghé ich chung etia mot nha van nao d Ng vao mot can, mot chil nao day. Ong lién hé ngang, lign hé doc. Ong utdng euydn ‘Tuan thi Binh va tén, viia binh vita tin va thing chi xoay tugng ra nhiing tinh Ing nay khac dé suy ludn, Ong phan dodn vé nhting phan ting tim ly ctia nhain vat. Ong van dung tri thie chuyén mén eda nbiéu nginh vin hoa aghé thuat khic nhaw dé mé xé, phan tich, binh ludn, ti ti thiic cla hoi hoa, did khie, am nhge, dign dnh, dén cd wi thiic vat ly dan 2 < bay hay quang hge. din hoe wy Hay nghe dng binh va tin vé mét chit "phong” trong tho Kidu "Co kun mat dat réu phong dau gidy" "M6t khodng san dat, may vét chan in tring xudng ai mgt tran mia nao... Va trén ning ver dong cia di véng, dm tid dat sinh nd mét dui réu haw city. Hoan tan la mét tam tranh (inh vat: sn moc va ver xanh cia su vang mat. Su val 0 ngodi cainh thi nghéo lanh nit thé, nhung tiéng noi dae sac ctia nguibi the da lam cho né dm ciing han lén, Ma eiing nén van dung them déh ctla dién dink va mii tim hidu ti mt k¥ céng vé phém chat tao hin ngon ngit Nguvén Du nhé, Khdi ddu la nhaiing miéng phim toan cdnh thu di 101 noi cdi cai sn r6ng, r6i 6ng may di dén vao chi tiét trén dién san, va cudi cting dé may van mét cdi khuén dat in hink mét cai dé giay. Trén thanh vet hai, éng may soi that sdt vao nhiing mang réu ron ran lén mot dié hy vong ndo. Cai hi vong ca chang do la tung tich nang - ndng ma réu