NHỮNG NHÂN Tố ẢNH HƯỞNG ĐÉN Ý ĐỊNH sử DỤNG

VÍ ĐIỆN TỪ CỦA NGƯỜI DÙNG VIỆT NAM

Nguyễn Thị Liên Hương, Vũ Thùy Dương, Tăng Yến Vi,

Lê Hồng Quyết, Trần Nhật Trường,
Trường Đại học Kỉnh tế quốc dãn
Ngày nhận bài: 10/05/2021
Ngày nhận bài sửa: 27/05/2021
Ngày duyệt đăng: 10/06/2021

Tóm tắt: Bài viết trình bày tổng quan lý thuyết về vỉ điện tử, ỷ định sử dụng ví điện tử và các
nhăn tổ có ảnh hưởng đến ý định này. Từ kết quả tổng quan lý thuyết, đề xuất mô hình nghiên cứu
và giả thuyết nghiên cứu. Khảo sát được thực hiện tại 3 miền của Việt Nam trong khoảng từ thảng
12-2020 đến tháng 2-2021. Kết quả nghiên cứu cho thấy ỷ định sử dụng ví điện tử chịu ảnh hưởng
bởi niềm tin của người dùng, khả năng đổi mới sáng tạo cả nhân về công nghệ thông tin (PIIT)
nhưng chưa tìm được bằng chứng kết luận ảnh hưởng của mối lo ngại về quyền riêng tư đến ỷ
định sử dụng vỉ điện tử trong bối cảnh nghiên cứu của Việt Nam. Ngoài ra, ảnh hưởng của 3 biến
độc lập giải thích được 19% sự biến thiên của ỷ định sử dụng ví điện tử, do đó khẳng định được
ảnh hưởng đáng kể của chủng đến ý định, ngoài các biến tiền đề của ỷ định từ mô hình Lý thuyết
hành vi có hoạch định (TPB). Tại bài viết này, nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến ỷ định sử
dụng ví điện tử là niềm tin của người dùng, sau đó là PUT.
Từ khoá: ví điện từ, ỷ định sử dụng ví điện tử, niềm tin, mối lo ngại về quyền riêng tư, khả
năng đổi mới sáng tạo cá nhân về CNTT (PUT).

FACTORS THAT IMPACT INTENTION TO USE E-WALLET OF VIETNAMESE

Abstract: This study conducts literature review on e-wallet, intention to use e-wallet and
factors that impact it. This is the foundation for the paper to propose research model and
hypotheses. The survey was conducted within the scope of Vietnam from December 2020 to
February 2021. Research results showed that intention to use e-wallet is impacted by trust and
personal innovativeness in IT (PUT), but no evidence was foundfor the impact ofprivacy concern
in the context of Vietnam. Furthermore, the combination impact of these variables explains 19%
the changes of intention to use e-wallet thus confirm their significant alongside the well-known
intention antecedents ofTPB. In conclusion, intention to use e-wallet is strongly impacted by trust,
closely followed by PIIT.
Keywords: e-wallet, behavioral intention, trust, privacy concern, PUT

1. Đặt vấn đề
Theo Asian Banker Research, dự kiến năm đầy tiềm năng này, các ví điện tử đang thi nhau
2020 tại Việt Nam tổng số người dùng ví điện nở rộ để chiếm lĩnh thị trường thương mại điện
tử sẽ vượt mốc 10 triệu người. Với thị trường tử. Thực tế cũng cho thấy, trong những năm vừa

Số 22 tháng 6 năm 2021 12 Tạp chí Tài chính - Quản trị kinh doanh
qua, tại thị trường Việt Nam, các công ty công
nghệ tài chính (Fintech) đã cạnh tranh quyết
liệt giành thị phần béo bở này khi cho ra mắt
hàng loạt các loại ví điện tử có thương hiệu
như Momo, Samsung Pay, VTC Pay,
Bankplus, Payoo, ZaloPay, IPay, Bảo Kim,
Vimo, Mobivi, eDong, Ví FPT, eMonkey,
Pay365, TopPay, Ngân Lượng, AirPay,... Cụ
thể, tính đến tháng 12/2019 có 32 tổ chức
không phải là ngân hàng đã được ngân hàng
nhà nước cấp phép hoạt động cung ứng các
dịch vụ trung gian thanh toán. Phần lớn các
đơn vị này cung cấp dịch vụ ví điện từ, cổng
thanh toán điện tử, hồ trợ thu- chi hộ, chuyển
tiền điện từ (Hồng Hà, 2019).
Năm 2020, công ty nghiên cứu thị trường
Cimigo đã công bố một nghiên cứu về nhận
thức và hành vi của người dùng ví điện tử đối
với các thương hiệu ví điện tử phổ biến tại Việt
Nam. Ket quả dựa trên 505 cuộc phỏng vấn với
những người dùng đã sử dụng ít nhất một ví
điện tử tại Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội
và các số liệu về số lượng giao dịch quý 4 năm
2019. Ket quả khảo sát cho thấy Momo, Moca
và ZaloPay là ba ví điện tử phổ biến nhất tại
hai thành phố chính của Việt Nam. Ba ví điện
tử này chiếm hơn 90% lượng người dùng ví
điện tử. Ngoài ra, kết quả cũng cho thấy ví điện
tử chủ yếu được sử dụng để nạp tiền trên thiết
bị di động, chuyển tiền, thanh toán hóa đơn
điện nước, giao đồ ăn và thanh toán gọi xe.
Momo và ZaloPay chủ yếu được sử dụng để
nạp tiền di động, chuyển tiền và thanh toán hóa
đơn điện nước. Moca chủ yếu được sử dụng
cho các khoản thanh toán gọi xe, nạp tiền qua
điện thoại di động, chuyển tiền và thanh toán
giao đồ ăn. Tại Việt Nam, theo thống kê chính
thức của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tỷ lệ
thanh toán không dùng tiền mặt trên tổng
phương tiện thanh toán mới chỉ đạt 14%,. Bối
cảnh này tạo cho các thương hiệu ví điện tử
một môi trường tiềm năng để phát triển và từng
bước thay đổi thói quen thanh toán tiền mặt
của người dân, góp phần định hướng phát triển
Số 22 tháng 6 năm 2021
thanh toán không dùng tiền mặt của chính phủ
tại Việt Nam.
Có thể thấy ví điện tử dần trở thành một sản
phẩm thay thế cho các công cụ thanh toán
truyền thống của các ngân hàng và đang chứng
minh sức cạnh tranh lớn với các ngân hàng hiện
nay. Do đó, việc tìm hiểu các nhân tố ảnh hưởng
đến ý định sử dụng ví điện tử có ý nghĩa thiết
thực với các ngân hàng và các công ty kinh
doanh ví điện từ để nắm bắt được thị phần và
có các chiến lược phù họp. Trong 10 năm gần
đây trên thế giới đã có các nghiên cứu về ví điện
tử tại nhiều quốc gia. Hầu hết các nghiên cứu
này được thực hiện tại các nước phát triển và
một số nước đang phát triển có trình độ đổi mới
nhanh về CNTT như Án độ. Đa số các nghiên
cứu khẳng định sự cạnh tranh mạnh mẽ và
nhiều ưu việt của các mô hình ví điện tử tại các
bối cảnh nghiên cứu và cũng chỉ ra được một số
nhân tố có ảnh hưởng đến ý định sử dụng ví
điện tử của các cá nhân. Tại Việt Nam, các
nghiên cứu về ví điện tử hầu hết còn rời rạc và
hiện còn ít các nghiên cứu tìm hiểu các nhân tố
có ảnh hưởng đến ý định sử dụng ví điện tử. Các
nhân tố có sự khác biệt từ nghiên cứu này sang
nghiên cứu khác, tuy nhiên, một số nhân tố nổi
bật xuất hiện tại nhiều nghiên cứu hơn dù kết
luận về ảnh hưởng của chúng còn nhiều tranh
cãi. Theo hiểu biết tốt nhất của nhóm tác giả, số
lượng các nghiên cứu tại Việt Nam tìm hiểu về
các nhân tố ảnh hưởng đến ý định sử dụng ví
điện tử còn hạn chế và cũng chưa đưa ra được
nhiều kết luận có tính đột phá. Đây là khoảng
trống cần có thêm nhiều nghiên cứu thực
nghiệm khác được thực hiện để bổ sung kết quả
và kiểm định thêm các nhân tố mới có ảnh
hưởng đến ý định này.
2. Tổng quan nghiên cứu và mô hình
nghiên cứu
Ví kỳ thuật số, còn được gọi là ví điện tử,
đề cập đến các ứng dụng di động lưu trữ chi tiết
thẻ tín dụng hoặc thẻ ghi nợ ở một nơi và cho
phép người dùng mua hàng không dùng tiền
mặt tại cửa hàng và trực tuyến bằng điện thoại
13 Tạp chí Tài chính - Quản trị kỉnh doanh
hoặc thiết bị đeo trên người của họ như đồng hồ
thông minh. Chúng cũng có thể được sử dụng
để lưu trữ tài liệu nhận dạng hoặc phiếu
thưởng(voucher) điện tử, vé, thẻ lên máy bay và
chìa khóa phòng, loại bỏ hoàn toàn việc phải
mang theo ví cồng kềnh. Sử dụng nhận dạng
sinh trắc học và mã hóa dữ liệu, ví điện tử
không chỉ tiện lợi mà còn mang lại cho người
dùng cảm giác kiểm soát và bảo mật cao hơn.
Thường thì ví điện tử nằm ở dạng ứng dụng
trên điện thoại thông minh nhưng nó cũng có
thể ở các dạng khác như phần mềm trên cửa sổ
màn hình chính của máy tính cá nhân. Tuy
nhiên, ứng dụng dành cho thiết bị di động là
phiên bản phổ biến nhất của ví điện tử do tính
linh hoạt và khả năng di động theo chủ nhân
của nó. Ví điện từ không chỉ thuận tiện để sử
dụng mà còn an toàn hơn sử dụng ví truyền
thống. Người dùng có thể tránh mang theo
những chiếc ví cồng kềnh đầy tiền mặt và trở
thành mục tiêu của tội phạm trộm cướp. Họ
thậm chí có thể liên kết ví điện tử trên điện
thoại của mình với bằng lái xe, thẻ sức khỏe,
thẻ khách hàng thân thiết hoặc các giấy tờ tùy
thân khác. Người dùng ví điện tử cần tải xuống
các ứng dụng cụ thể được tạo bởi các ngân
hàng hoặc bên thứ ba được tin cậy để sử dụng
dịch vụ đa dạng, đáp ứng nhu cầu cá nhân.
Tâm lý học giải thích hành vi của con người
trên cơ sở các trạng thái tinh thần, bao gồm
niềm tin, ước muốn và ý định. Các cơ chế tinh
thần, bao gồm cả ý định, giải thích hành vi trong
đó các cá nhân được coi là những tác nhân có
mong muốn và cố gắng đạt mục tiêu được định
hướng bởi niềm tin. Do đó, một hành động có
chủ đích thực hiện chức năng hoàn thành một
mục tiêu mà con người mong muốn và dựa trên
niềm tin rằng nhờ vào quá trinh thực hiện sẽ
thỏa mãn được mong muốn. Ý định là một
trạng thái tinh thần thể hiện cam kết thực hiện
một hành động hoặc các hành động trong tương
lai. Ý định liên quan đến các hoạt động tinh thần
như lập kế hoạch và suy nghĩ trước (Bratman,
M. 1987). Ý định còn được coi như là một bản
Số 22 tháng 6 năm 2021
tóm tắt động lực để thực hiện hành vi (Ajzen,
1991). Một sổ lý thuyết đã được sử dụng rộng
rãi đe dự đoán về các hành vi của con người, từ
việc coi ý định của con người như một yếu tố
dự đoán tức thời và quan trọng cho hành động
tiếp theo, chẳng hạn như lý thuyết về hành vi có
kế hoạch -TPB) (Ajzenl991; Conner và Sparks,
1996) và tiền thân của nó là lý thuyết về hành
động hợp lý-TRA(Fishbein, 1980; Fishbein &
Ajzen, 1975), lý thuyết động lực bảo vệ-PMT
(Rogers 1983; Norman và cộng sự, 2005) và mô
hình hành vi giữa các cá nhân (Triandis,
1977,1980)... Ý định có thể được định nghĩa là
những chỉ dẫn mà mọi người đưa ra cho bản
thân để thực hiện các hành vi cụ thể hoặc để đạt
được các mục tiêu nhất định (Triandis 1980) và
được đặc trưng bởi các phát biểu có dạng 'Tôi
dự định làm / đạt được X”. Ý định là điểm cao
nhất của quá trình đưa ra quyết định; chúng báo
hiệu sự kết thúc của việc cân nhắc về một hành
vi và đưa ra tiêu chuẩn về hiệu suất mà một
người đã đặt ra cho bản thân, cam kết của một
người đối với hiệu suất tiêu chuẩn này và lượng
thời gian, nỗ lực sẽ sử dụng trong quá trình thực
hiện (Gollwitzer 1990; Ajzen 1991; Webb và
Sheeran 2005).
Đã có nhiều nghiên cứu về các nhân tố ảnh
hưởng đến ý định thực hiện một hành vi mà đa
số thừa nhận ảnh hưởng của các nhân tố tiền đề
của ý định đã được đề cập trong lý thuyết TPB
như thái độ, chuẩn chủ quan và cảm nhận kiểm
soát hành vi. Tuy nhiên, kết quả của các nghiên
cứu thực nghiệm cho thấy các nhân tố tiền đề
mới chỉ giải thích được một phần sự biến thiên
của ý định hành vi. Do đó, chắc chắn còn có các
nhân tố khác có ảnh hưởng đến ý định chưa
được đề cập nghiên cứu. Các nghiên cứu về ý
định hành vi đã được thực hiện trong nhiều lĩnh
vực từ hành vi khởi nghiệp, hành vi tiêu dùng
xanh, hành vi luyện tập thể thao ... Tuy nhiên,
tại Việt Nam còn rất ít các nghiên cứu thực
nghiệm được thực hiện để tìm kiếm thêm nhân
tố ảnh hưởng đến ý định sử dụng ví điện từ.
Tổng quan nghiên cứu cho thấy các nhân tố ành
14 Tạp chí Tài chính - Quản trị kinh doanh
hưởng đến ý định sử dụng ví điện tử có thay đổi
tùy theo bối cảnh nghiên cứu, nhưng một số
nhân tố được nhiều công trình trước đây đề cập
và kết luận có ảnh hưởng dù còn nhiều tranh cãi
về mức độ và chiều ảnh hưởng như “Niềm tin
của người dùng”, “ Mối lo ngại về quyền riêng
tư” và “Khả năng đổi mới sáng tạo cá nhân về
công nghệ thông tin (PIIT)”.
Tông quan các công trình nghiên cứu trước
đây cho thấy mối lo ngại về quyền riêng tư là
“mối quan tâm, lo ngại của người dùng về khả
năng mất quyền riêng tư do việc tiên lộ thông
tin cho bên thứ ba” (Xu và Heng, 2011). Bên
cạnh đó mối quan tâm về quyền riêng tư còn là
mối quan tâm của người dùng đối với việc kiểm
soát quá trình mua bán và sử dụng gián tiếp
thông tin được tạo ra từ họ hoặc có được trên
Internet (Castaneda và Montoro, 2007). Cùng
với việc phát triển của công nghệ và internet,
mối lo ngại về quyền riêng tư không còn chỉ
giới hạn ở sự lo ngại các trường hợp nhỏ như
việc gửi thư rác, cookie cùa các trang web bất
hợp pháp, mà còn mở rộng ra bao phủ hầu hết
các hoạt động mua bán thông tin trên internet
(Wang, 1998). Nhân tố khiến mối lo ngại về
quyền riêng tư tăng lên rất nhanh là ý thức nhận
biết của người sử dụng. Khi người dùng càng
có ý thức nhận biết cao về sức mạnh của
Internet trước việc theo dõi và thu thập thông
tin của họ thì họ càng dễ nảy sinh những nghi
ngờ cũng như lo ngại về việc thông tin cá nhân
của bản than bị rò rỉ và được sử dụng trái phép
mà mình không hề hay biết (Dinev & Hart,
2003). Bài viết này sử dụng định nghĩa của Xu
và Heng (2011) cho nhân tố Mối lo ngại về
quyền riêng tư.
Tổng quan các công trình trước đây cho
thấy các học giả như Doney và Cannon, (1997;
Ganesan, (1994); Grandison và Sloman, (2000)
xem niềm tin như một tập hợp của các thành
phần sau: tin tưởng vì lòng tốt (benelovence),
tin tưởng vì tin cậy (integrity) và tin tưởng vì
khả năng (competence). Cũng có một số học giả
quan niệm rằng niềm tin đến từ một sự tin tưởng
Số 22 tháng 6 năm 2021
chung mà đối tác cảm nhận được (Gefen, 2000;
Hosmer, 1995; Moorman và cộng sự., 1992),
đôi khi niềm tin còn được quan niệm là “sự sẵn
sàng của phía dễ bị ảnh hưởng trước những
hành động của người khác" (Mayer và cộng sự.,
1995; Molm và cộng sự., 2000; Cook và cộng
sự., 2005; Josang và cộng sự., 2007). Một số
học giả khác lại cho rằng niềm tin là sự kỳ vọng
vào đối tác trong mối quan hệ trao đổi hiện hữu
(Bradach và cộng sự., 1989; Hosmer, 1995;
Cyr, 2008). Sự đa dạng trong khái niệm của
niềm tin được thể hiện rõ ràng trong bối cảnh
các loại hình thanh toán điện tử đang ngày càng
phát triển trên thế giới và Việt Nam. Niềm tin
được xem như một chỉ báo của ý định hành vi
(Gefen,2000; Mui và công sự, 2002). Các dịch
vụ mua sắm trên điện thoại di động càng phát
triến thì cũng xuất hiện nhiều vấn đề mà người
tiêu dùng phải đối mặt gây ảnh hưởng tới niềm
tin giữa nhà cung cấp và người sử dụng dịch vụ
mua sắm di động. Niềm tin vào các dịch vụ mua
sắm trên thiết bị di động thể hiện tác động trực
tiếp mạnh mẽ đến các hành vi đối với tiện ích
mở rộng mua sắm trên thiết bị di động. Điều
này nhấn mạnh vai trò quan trọng của niềm tin
đối với các dịch vụ mua sắm trên thiết bị di
động trong xác định việc sử dụng dịch vụ di
động (Yang và cộng sự 2015).
Hình 1. Mô hình nghiên cứu đề xuất
Tính đổi mới (Innovativeness) đã được
chứng minh là một biến rất phù họp để giải
thích cho sự áp dụng những sản phẩm mới
(Agarwal và cộng sự, 1998; Robertson và
Kennedy, 1968), hay quá trình mua sắm (Citrin,
15 Tạp chí Tài chính - Quản trị kinh doanh
Sprott, Silverman, và Stem, 2000), và do đó, trở
thành một mối quan tâm chính cho các nhà
nghiên cứu về hành vi người tiêu dùng
(Agarwal & Prasad, 1998; Hirschman, 1980a;
Hurt, Joseph, & Cook, 1977; Midgley &
Dowling, 1978; Robertson, 1971; Rogers,
1983, among others). Agarwal và Prasad (1998,
p. 206) đã đề xuất thuật ngữ tính đổi mới cụ thể
cho lĩnh vực công nghệ thông tin là "khả năng
đổi mới sáng tạo cá nhân về lĩnh vực công nghệ
thông tin" (PIIT) và định nghĩa nó là “sự sẵn
sàng cùa một cá nhân để thử bất kỳ công nghệ
thông tin mới nào đó”. Khi nghiên cứu về ý
định áp dụng Công nghệ tài chính (FinTech),
PIIT đóng một vai trò quan trọng, ảnh hưởng
đến sự chấp nhận của người dùng bằng cách
loại bỏ sự lo lắng của họ (Xu, H., & Gupta, s.
2009). Lestari và D. (2019) đã chỉ ra thêm
rằng, khả năng đổi mới sáng tạo cá nhân là một
thuộc tính quan trọng trong quá trình áp dụng
công nghệ mới và những người áp dụng nó có
thể đóng vai trò là người dẫn dắt để thay đổi ý
kiến của người khác. Vì bản chất của bài viết
này đề cập đến một lĩnh vực công nghệ cụ thể
(ví điện tự), nhóm tác giả sẽ sử dụng khái niệm
của Agarwal và Prasad (1998) là “khả năng
đổi mới sáng tạo cả nhân về lĩnh vực CNTT”
trong lĩnh vực thanh toán trực tuyến, cụ thế là
ví điện tử.
3. Phương pháp nghiên cứu
Để phục vụ mục tiêu nghiên cửu, nhóm
nghiên cứu đã tiến hành điều tra trên mẫu 500
Bảng ỉ. Các biến trong mô hình và thang đo kế thừa
STT Tên biến
1 Mối lo ngại về quyền riêng tư
2 Niềm tin của người dùng
3 Khả năng đổi mới sáng tạo cá nhân về CNTT
4 Ý định sử dụng ví điện tử
Số 22 tháng 6 năm 2021
người. Mầu được chọn theo phưcmg pháp thuận
tiện ở cả 3 miền Bắc, Trung và Nam của Việt
Nam. Để bảo đảm đủ số lượng mẫu tối thiểu
theo yêu cầu của Hair và cộng sự (2009) chúng
tôi đã phát đi 500 phiếu, chủ yếu là lời mời qua
thư điện tử, mạng xã hội. Có 418 phiếu (83.6%)
trả về trong đó có 389 phiếu (77.8%) đạt chuẩn
sau khi đã loại các phiếu bị thiếu thông tin hoặc
không đạt yêu cầu.
Thang đo được nhóm nghiên cứu xây dựng
dựa trên cơ sở kế thừa và phát triển có chọn lọc
từ các nghiên cứu có liên quan đến chủ đề bài
viết đã được đăng tải trên các tạp chí uy tín
đồng thời tiến hành điều chỉnh nội dung câu hỏi
cho phù hợp với bối cảnh nghiên cứu về ví điện
tử tại Việt Nam. Để phù hợp với nhận thức và
trình độ chung của người Việt Nam, đối tượng
chính của nghiên cứu này, các biến quan sát
trong các thạng đo được kế thừa đã được dịch
từ tiếng Anh sang tiếng Việt bởi một đơn vị đạt
tiêu chuẩn chứng nhận về dịch thuật. Sau đó
bảng hỏi dịch tiếng Việt này một lần nữa được
các giảng viên đã có công trình nghiên cứu về
hành vi hoặc thanh toán điện tử dịch ngược trở
lại tiếng Anh để đảm bảo các ý chính và thuật
ngữ là chính xác và không bị hao hụt, nhầm lẫn
trong quá trình dịch thuật. Bảng hỏi dịch tiếng
Việt sau đó được Việt hóa về cách diễn đạt và
được điều chỉnh từ góp ý của đối tượng khảo
sát sau nghiên cứu mẫu nhỏ để dễ hiểu và thân
thiện hơn.
Công trình kế thừa thang đo
Culnan và Armstrong (1999)
Chen & Bames (2007)
Argawal và Prasad (1998)
Wan và cộng sự (2012)
16 Tạp chí Tài chính - Quản trị kinh doanh
 Phương pháp Cronbach’s Alpha được sử
dụng đê đánh giá độ tin cậy của thang đo,
phương pháp phân tích nhân tố EFA được sử
dụng để đánh giá giá trị hội tụ và phân biệt của
thang đo. Phân tích tương quan Pearson và hồi
quy tuyến tính được sử dụng để kiểm định các
giả thuyết và hiện tượng đa cộng tuyến.
4. Kết quả nghiên cứu
về giới tính các đối tượng khảo sát có sự
chênh lệch đáng kể, trong khi chỉ có 115 người
tham gia là nam, chiếm 29.6% thì có đến 274
người tham gia là nữ, chiếm 70.4 % trong mẫu
nghiên cứu. Điều này cũng phù hợp với kết quả
của nhiều nghiên cứu về thị trường trước đây
trong đó cho thấy phụ nữ hay mua sắm hơn và
việc mua sắm trong gia đình cũng thường do
phụ nữ đảm nhiệm. Như vậy, số phụ nữ sử dụng
ví điện tử cũng tương ứng cao hơn số nam giới
do họ đóng vai trò chính trong mua sắm kể cả
cho cá nhân và gia đình.
Theo kết quả khảo sát, nhóm tuổi từ 18 đến
22 là nhóm đối tượng tham gia khảo sát nhiều
nhất với 227 người chiếm 58.4 % trong tổng
thể; tiếp theo là nhóm 23-40 tuổi với 108 người
chiếm 27.8%; chỉ có 18 người ở độ tuổi từ 41
đến 60 tuổi tham gia khảo sát chiếm 9.8% và 16
người ở tuổi ngoài 60, chiếm 4.1 %. Kết quả
này có sự tương đồng với kỳ vọng của các
nghiên cứu trước đây trong đó giới trẻ chiếm tỷ
lệ cao về số người dùng ví điện tử do họ sẵn
sàng hơn trong việc thử nghiệm cái mới và có
kinh nghiệm tốt hơn về công nghệ.
Kết quả thống kê cho thấy người sử dụng ví
điện tử tham gia khảo sát có trình độ học vấn ở
bậc Đại học và Cao đẳng là cao nhất (chiếm
69.2%); số người có trình độ Sau Đại học chiếm
11.1 %; tiếp đến là các đối tượng Tốt nghiệp
Bảng 2. Kết quả phân tích hồi quy
Model Summary
Model R R Square
1 •436a .190
a. Predictors: (Constant), Trust, PC, PIIT
So 22 tháng 6 năm 2021
THPT và tôt nghiệp các trường Trung cấp và
dạy nghề lần lượt là 9.5% và 6.9%. Còn lại là
những người chưa tốt nghiệp THPT và đối
tuwowngh khác chiếm 1.5% và 1.8 % trong
tống thể mẫu nghiên cứu.
Độ tin cậy của thang đo được kiểm định
bằng hệ số Cronbach’s Alpha. Kết quả kiểm
định của các nhân tố trong mô hình đều lớn hơn
0.7, mức được chấp thuận theo yêu cầu của Hair
và cộng sự (1998), với hệ số tương quan biến
tổng đều đạt giá trị trên 0.3. Không có hệ số
alpha nào sau khi loại quan sát cao hơn hệ số
alpha của biến. Do đó tại bước kiểm định này,
không có quan sát nào bị loại. Cụ thể, hệ số
Cronbach’s Alpha của biến Niềm tin của người
dùng (Trust), Mối lo ngại về quyền riêng tư
(PC), Khả năng đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực
CNTT (PIIT) và Ý định hành vi (IT) có giá trị
lần lượt là 0.831, 0.906, 0.834 và 0.864.
Độ hội tụ và phân biệt của thang đo được
kiểm định thông qua phân tích nhân tố khám
phá EFA. EFA trong bài viết này sử dụng
Principal Component và phép quay vuông góc
Varimax. Kết quả EFA cho thấy tất cả các biến
quan sát đều đạt yêu cầu về độ hội tụ và phân
biệt với hệ số tải (factor loading) đều > 0.5, hệ
số 1> KMO = 0,855 > 0 và Sig = 0,000 <0.05.
Giá trị Eigenvalue > 1 và tổng phương sai sai
trích là 53.956% > 50 một lần nữa khẳng định
các biến đạt tiêu chuẩn ở bước kiểm định này.
Ket quả nghiên cứu cho thấy hệ số tương
quan Pearson (r) của các cặp biến đều nằm
trong khoảng từ -1 < r < 1 và sig <0.05 cho thấy
các biến có mối tương quan với nhau, có ý
nghĩa thống kê, nhưng không có dấu hiệu của
hiện tượng đa cộng tuyến.
Adjusted R Std. Error of
Square the Estimate
.184 .60531
17 Tạp chí Tài chính - Quản trị kinh doanh
 Coefficients1
Unstandardized
Coefficients
Std.
Model B Error
1 (Constant) 2.212 .270
PUT .076 .035
PC -.028 .042
Trust .517 .058
a. Dependent Variable: IT
Ket quả kiểm định hồi quy cho thấy R bình
phưong hiệu chỉnh là 0.190, điều này cho thấy
ba biến độc lập trong mô hình nghiên cứu là
Niềm tin của người dùng, Mối lo ngại về quyền
riêng tư và Khả năng đổi mới sáng tạo cá nhân
về CNTT giải thích được 19% sự biến thiên của
biến phụ thuộc là ý định sử dụng ví điện tử tại
bối cảnh nghiên cứu của Việt Nam. Như vậy là
còn có những nhân tố khác có ảnh hưởng đến ý
định sử dụng ví điện tử chưa được nghiên cứu
trong công trình này, cần được các công trình
nghiên cứu sau tiếp tục rà soát, mở rộng và đưa
vào kiểm định. Dĩ nhiên, các nhân tố tiền tố của
ý định trong mô hình TPB như Thái độ, Chuẩn
chủ quan, Cảm nhận kiểm soát hành vi đã là các
nhân tố được khẳng định bởi nhiều nghiên cứu
thực nghiệm trước đây là có ảnh hưởng đến ý
định. Tuy nghiên vẫn còn có thể có những nhân
tố khác. Phân tích ANOVA được tiến hành để
kiểm định sự phù hợp của mô hình với quy mô
tong the. Ket quả cho thấy giá trị F có Sig. =
.000 <0.05 do đó mô hình phù hợp với tập dữ
liệu và có thể tiến hành phân tích hồi quy. Kết
quả kiểm định giả thuyết cho thấy có hai giả
thuyết được ủng hộ với sig <0.05 và VIF<2 do
đó kết quả có ý nghĩa thống kê và không có hiện
tượng đa cộng tuyến. Đó là ảnh hưởng của nhân
to PIIT và nhân tố niềm tin của người dùng.
Số 22 tháng 6 năm 2021
Standardize
d Collinearity
Coefficients Statistics
Beta t Sig. Tolerance VIF
8.180 .000
.101 2.192 .029 .986 1.014
-.031 -.669 .504 .998 1.002
.410 8.865 .000 .984 1.016
Trong đó Niềm tin có ảnh hưởng mạnh mẽ hon
đến ý định với beta chuẩn hóa 0.410 so với Khả
năng đổi mới sáng tạo cá nhân về công nghệ
thông tin (PIIT) với beta chuẩn hóa là 0.101.
Tại bài viết này, không tìm được bằng chứng về
mối quan hệ của Mối lo ngại về quyền riêng tư
đến Ý định sử dụng ví điện tử.
5. Thảo luận và hàm ý nghiên cứu
Như mục 4 trên đây đã chỉ ra, kết quả
nghiên cứu cho thấy nhân tố có ảnh hưởng
mạnh mẽ nhất đến Ý định sử dụng ví điện tử là
Niềm tin của người dùng. Nhiều nghiên cứu
trước đây đã cho thấy niềm tin có tác động trực
tiếp thuận chiều lên ý định và hành vi
(Luhmann, 1979, 1988; Hart và Saunders,
1997; Lee và cộng sự, 2007; Kim và cộng sự,
2010; Yang và cộng sự, 2015; Barkhordaria và
cộng sự, 2017), cũng có những nghiên cứu tìm
được ảnh hưởng gián tiếp của Niềm tin lên hành
vi thông qua ý định như (Gefen, 2000; Suh và
Han, 2002; Corbitt và cộng sự, 2003; Dinev và
Hart, 2003; Shaw, 2014; Gao và Waechter,
2015). Kết quả nghiên cứu này không gây bất
ngờ cho nhóm tác giả. Rõ ràng là khi có niềm
tin vào một đối tượng nhất định thì ý định thực
hiện các hành vi có liên quan đến đối tượng đó
sẽ chịu ảnh hưởng tích cực.
18 Tạp chí Tài chính - Quản trị kinh doanh
 Nhân tố có ảnh hưởng mạnh thứ hai lên ý
định sử dụng ví điện từ của các cá nhân tại Việt
Nam là Khả năng đổi mới sáng tạo cá nhân
trong lĩnh vực CNTT (PUT). Theo nghiên cứu
này, PIIT có ảnh hưởng thuận chiều trực tiếp
đến hành vi sử dụng ví điện tử. Điều này tương
đồng với kết quả của các nghiên cứu trước đây
về ảnh hưởng trực tiếp của PIIT lên hành vi
như nghiên cứu của Im và cộng sự (2003),
Lassar và cộng sự (2005), Hirunyawipada và
Paswan (2006), Sulaiman và cộng sự (2007),
Aldas và cộng sự (2009), Lee và cộng sự
(2010), Tan và cộng sự (2014), Slade và cộng
sự (2015), Wen (2016), Liébana-Cabanillas và
cộng sự (2018), Lestari (2019)... Một số
nghiên cứu khác lại chỉ tìm thấy ảnh hưởng
điều tiết của PIIT đến mối quan hệ giưa ý định
và hành vi như (Eastlick và cộng sự, 1995; Lin
và Nguyen, 2015) tuy nhiên, số nghiên cứu
này còn rất khiêm tốn so với kết quả còn lại.
Tại bài viết này, nhóm tác giả cũng không tìm
thấy ảnh hưởng điều tiết của PIIT lên mối quan
hệ giữa ý định và hành vi sử dụng ví điện tử.
Kết quả nghiên cứu này không đem lại bất ngờ
lớn cho nhóm nghiên cứu. Điều dễ nhận thấy
là khi khả năng và trình độ hiểu biết về các
công nghệ mới của một cá nhân cao hơn thì sự
thích nghi và dễ dàng chấp nhận những thay
đổi mới trong cách thức mua sắm, tiêu dùng
hay thanh toán ... cũng trở nên thoải mái hơn.
Điểm thú vị là nghiên cứu này không tìm
được bằng chứng thống kê cho thấy ảnh hưởng
của Mối lo ngại về quyền riêng tư lên ý định
sử dụng ví điện tử trong khi đó tại các bối cảnh
nghiên cứu trước đây, đặc biệt là tại các nước
phát triển, đây là những nhân tố có ảnh hưởng
mạnh mẽ. Nhiều nghiên cứu trước đây tìm
được ảnh hưởng trực tiếp của yếu tố này ngược
chiều lên ý định và hành vi (Hoffman và cộng
Số 22 tháng 6 năm 2021
sự, 1999; Phelps và cộng sự, 2000; Miyazaki
và Fernandez, 2000; Dinev và Hart, 2003;
Dewan và Chen, 2005; Eastlick và cộng sự,
2006; Castaneda và Montoro, 2007; Sheng và
cộng sự, 2008; Inman và Nikolova, 2011; Yun
và cộng sự, 2013; Dinev và Hart, 2020). Sự
khác biệt lớn này trong kết quả so với các
nghiên cứu trước đây tại các quốc gia phát
triển có thể được lý giải bởi quan điểm khác
biệt của người dân tại Việt Nam. Ở Việt Nam,
một quốc gia đang trong giai đoạn phát triển
nóng về nhiều mặt, chúng ta chưa thật sự quan
tâm đến việc bảo hộ thông tin cá nhân, gia
đình, nơi ở, nơi làm của mình trong an ninh
mạng. Mặt dù, thời gian gần đây, đã có nhiều
câu chuyện, cảnh báo về các tác hại có thể có
khi đế lộ các thông tin cá nhân, gia đình và
công việc trên mạng điện tử, nhưng nhiều
người vẫn chưa coi trọng vấn đề này do chưa
gặp phải các hậu quả nghiêm trọng. Tại các
quốc gia phát triển, nơi tội phạm công nghệ
cao và tình trạng lộ thông tin cá nhân cũng như
quyền riêng tư được đề cao và coi trọng, người
dân có ý thức bảo vệ các thông tin này cao hơn
tại Việt Nam.
Do nguồn lực và thời gian cho nghiên cứu
của nhóm tác giả có hạn, vì vậy, kết quả nghiên
cứu không thể tránh khỏi những hạn chế. Sự
chênh lệch của bộ mẫu với đa số người tham gia
khảo sát đến từ miền Bắc có thể ảnh hưởng nếu
suy rộng kết quả nghiên cứu ra toàn Việt Nam
do có thể có sự khác biệt về văn hóa, suy nghĩ...
giữa các vùng miền. Ngoài ra, còn có thể có các
nhân tố khác tác động đến ý định sử dụng ví
điện tử của người dùng Việt Nam chưa được đề
cập đến trong nghiên cứu này. Đây là những
điểm các nghiên cứu cùng vệt trong tương lai
có thể tập trung khắc phục để kết quả nghiên
cứu có ý nghĩa sâu rộng hơn.
19 Tạp chí Tài chính - Quản trị kinh doanh
 Tài liệu tham khảo
1. Agarwal, R., & Prasad, J. (1998). A conceptual and operational definition of personal
innovativeness in the domain of information technology. Information systems research, 9(2),
204-215.
2. Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision
Processes, 50, 179-211
3. Chen, Y., & Barnes, s. (2007). Initial trust and online buyer behaviour. Industrial Management
& Data Systems, 107(1), 21-36. doi: 10.1108/02635570710719034
4. Culnan, M.J., and Armstrong, P.K. 1999, Information privacy concerns, procedural fairness,
and impersonal trust: An empirical investigation. Organizational Science, 10, 1 (1999), 104-
115
5. Wan, c., Cheung, R., & Qiping Shen, G. (2012). Recycling attitude and behaviour in university
campus: a case study in Hong Kong. Facilities, 30(13/14), 630-646.

So 22 tháng 6 năm 2021 20 Tạp chí Tài chính - Quản trị kinh doanh