Tại sao nói sự phát triển của các hình thái Kinh tế -Xã hội là một quá trình

lịch sử
tự nhiên ? Nêu giá trị khoa học của học thuyết hình thái kinh tế -xã hội

*Sự phát triển của những hình thái kinh tế – xã hội là một quá trình lịch sử tư
nhiên vì:
+ Sự vận động và phát triển của xã hội không tuân theo ý chí chủ quan của
con người mà tuân theo các quy luật khách quan, đó là các quy luật của chính bản
thân cấu trúc hình thái kinh tế – xã hội, là hệ thống các quy luật xã hội thuộc các
lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, khoa học,… Trong đó quan trọng và cơ bản
nhất là quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất và quy luật kiến trúc thượng tầng phù hợp với cơ sở hạ tầng.
+ Nguồn gốc của mọi sự vận động, phát triển của xã hội, của lịch sử nhân
loại, của mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa,… của xã hội suy đến cùng, xét
đến cùng đều có nguyên nhân trực tiếp hay gián tiếp từ sự phát triển của lực lượng
sản xuất của xã hội
+ Quá trình phát triển của các hình thái kinh tế – xã hội, tức là quá trình thay
thế lẫn nhau của các hình thái kinh tế – xã hội trong lịch sử nhân loại và đó là sự
phát triển của lịch sử xã hội loài người, có thể do sự tác động của nhiều nhân tố
chủ quan, nhưng nhân tố giữ vai trò quyết định chính là sự tác động của các quy
luật khách quan.
Dưới sự tác động của quy luật khách quan mà lịch sử nhân loại, xét trong tính
chất toàn bộ của nó, là quá trình thay thế tuần tự của các hình thái kinh tế – xã hội:
hình thái kinh tế – xã hội nguyên thủy đến hình thái kinh tế – xã hội nô lệ, phong
kiến, hình thái kinh tế – xã hội tư bản chủ nghĩa và tương lai nhất định thuộc về
hình thái kinh tế – xã hội cộng sản chủ nghĩa.
Như vậy, quá trình lịch sử – tự nhiên của sự phát triển xã hội chẳng những
diễn ra bằng con đường phát triển tuần tự, mà còn bao hàm cả sự bỏ qua, trong
những điều kiện nhất định, một hoặc một vài hình thái kinh tế – xã hội nhất định

*Giá trị khoa học của học thuyết hình thái kinh tế -xã hội:
Trước C.Mác, chủ nghĩa duy tâm giữ vai trò thống trị trong khoa học xã hội.
Với sự ra đời của chủ nghĩa duy vật lịch sử, trong đó hạt nhân của nó là lý luận
hình thái kinh tế - xã hội đã cung cấp một phương pháp luận thực sự khoa học
trong nghiên cứu về lĩnh vực xã hội.
Thứ nhất, theo lý luận hình thái kinh tế - xã hội, sản xuất vật chất chính là cơ
sở của đời sống xã hội, phương thức sản xuất quyết định trình độ phát triển của nền
sản xuất và do đó cũng là nhân tố quyết định trình độ phát triển của đời sống xã hội
và lịch sử nói chung. Vì vậy, không thể xuất phát từ ý thức, tư tưởng hoặc từ ý chí
chủ quan của con người để giải thích các hiện tượng trong đời sống xã hội, mà phải
xuất phát từ bản thân thực trạng phát triển của nền sản xuất xã hội, đặc biệt là từ
trình độ phát triển của phương thức sản xuất của xã hội với cốt lõi của nó là trình
độ phát triển của lực lượng sản xuất hiện thực.
Thứ hai, theo lý luận hình thái kinh tế - xã hội, xã hội không phải là sự kết
hợp một cách ngẫu nhiên, máy móc giữa các cá nhân, mà là một cơ thể sống động.
Các phương diện của đời sống xã hội tồn tại trong một hệ thống cấu trúc thống
nhất chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau, trong đó quan hệ sản xuất đóng vai trò là
quan hệ cơ bản nhất, quyết định các quan hệ xã hội khác, là tiêu chuẩn khách quan
để phân biệt các chế độ xã hội khác nhau. Vì vậy, để lý giải chính xác đời sống xã
hội cần phải sử dụng phương pháp luận trừu tượng hóa khoa học - đó là cần phải
xuất phát từ quan hệ sản xuất hiện thực của xã hội để tiến hành phân tích các
phương diện khác nhau (chính trị, pháp luật, văn hóa, khoa học,...) của đời sống xã
hội và mối quan hệ lẫn nhau giữa chúng.
Thứ ba, theo lý luận hình thái kinh tế - xã hội, sự vận động, phát triển của xã
hội là một quá trình lịch sử - tự nhiên, tức là quá trình diễn ra theo các quy luật
khách quan chứ không phải theo ý muốn chủ quan, do vậy muốn nhận thức và giải
quyết đúng đắn, có hiệu quá những vấn đề của đời sống xã hội thì phải đi sâu
nghiên cứu-các quy luật vận động, phát triển của xã hội. V.I.Lênin từng nhấn mạnh
rằng: "Xã hội là một cơ thể sống đang phát triển không ngừng (chứ không phải là
một cái gì được kết thành một cách máy móc và do đó, cho phép có thể tùy ý phối
hợp các yếu tố xã hội như thế nào cũng được), một cơ thể mà muốn nghiên cứu nó
thì cần phải phân tích một cách khách quan những quan hệ sản xuất cấu thành một
hình thái xã hội nhất định, và cẩn phải nghiên cứu những quy luật vận hành và phát
triển của hình thái xã hội đó"'.
Những giá trị khoa học trên đây của lý luận hình thái kinh tế - xã hội là những
giá trị về mặt phương pháp luận chung nhất của việc nghiên cứu về xã hội và lịch
sử nhân loại, lịch sử các cộng đồng người, nó không thể thay thế cho những
phương pháp đặc thù trong các quá trình nghiên cứu về từng lĩnh vực cụ thể của xã
hội. V.LLênin từng dạy rằng: lý luận đó "không bao giờ có tham vọng giải thích tất
cả, mà chỉ có ý muốn vạch ra một phương pháp..." duy nhất khoa học" để giải thích
lịch sử".