1.

Çeşitli Hiperstatik Sistemlerin Kuvvet Yöntemi ile İncelenmesi

1.1. Dolu Gövdeli Sürekli Kirişler
Dolu gövdeli sürekli kirişler, mesnetlerinden biri sabit, diğerleri hareketli olan doğru eksenli
taşıyıcı sistemlerdir. Köprü inşaatında çok kullanılırlar. Bina çerçevelerinin kirişleri de, çok
önemli olmayan hallerde yaklaşık olarak sürekli kirişler gibi hesap edilebilirler. Bu durumda,
kenar mesnet momentleri de ayrıca hesaplanmalıdır.

Dolu gövdeli sürekli kirişlerde, hiperstatiklik derecesi ara mesnet sayısına eşittir.

Hiperstatik sistem
h.d.=7-3=4
L0 L1 L2 L3 L4

X1 X2 X3 X4
i.e.s. ve hip. bil.

İzostatik esas sistem, mesnet üzerindeki eğilme momentleri kaldırılacak şekilde yapılan
kesimler ile elde edilir. Bu şekilde elde edilen izostatik esas sistem, yan yana gelmiş basit
kirişlerden meydana gelir ve çözüm kolaylığı sağlar.

1.1.1. Sadece Sabit (Dış) Yük Durumunda Üç Moment (Clapeyron) Denklemleri

Dolu gövdeli sürekli kirişlerin sabit yük durumunda Kuvvet Yöntemi ile çözümünde izlenen
yol aşağıdaki gibidir.

1. İzostatik esas sistem seçimi ve hiperstatik bilinmeyenlerin belirlenmesi

hip. sis.
I0 Ik-2 Ik-1 Ik Ik+1
0 1 k-2 k-1 k k+1 k+2
L0 Lk-2 Lk-1 Lk Lk+1

X1 Xk-2 Xk-1 Xk Xk+1 Xk+2

i.e.s. ve
hip. bil.

2. X=0 yüklemesi
 M0

(M0)0 (M0)k-2 (M0)k-1 (M0)k

(M0)k+1

3. Birim yüklemeler
 Xk-1=1 birim yüklemesi
1

+ Xk-1=1 +
Mk-1

1 1 1 1

Lk 2 L k 2 Lk 1 L k 1

 Xk=1 birim yüklemesi 1

+ Xk=1 +
Mk

1 1 1 1

L k 1 L k 1 L k Lk

 Xk+1=1 birim yüklemesi 1

+ Xk+1=1 +
Mk+1

1 1 1 1

Lk L k Lk 1 L k 1

4. Açık Süreklilik Denklemleri ve ij’lerin hesabı

k. açık süreklilik denklemi;

δk,k 1Xk 1  δk,k Xk  δk,k 1Xk 1  δk,0  0

şeklinde yazılabilir. Buradaki ij’ler aşağıdaki şekilde hesaplanır.

ds 1 1 1 Lk 1
δk,k 1   M k .M k 1  Lk 1.1.1. 
EI 6 EIk 1 6E Ik 1

ds 1 1 1 1 1 L L 
δk,k   M k .M k  Lk 1.1.1.  Lk .1.1.  .2.  k 1  k 
EI 3 EIk 1 3 EIk 6E  Ik 1 Ik 

ds 1 1 1 Lk
δk,k 1   M k .M k 1  Lk .1.1. 
EI 6 EIk 6E Ik

ds
5. i0 yükleme terimlerinin hesabı: δk,0   M k .M0
EI

x 1 x
L k 1 Lk
+ Xk=1 +
Mk

k-1 k k+1
x x x x
Lk-1 Lk

Herhangi bir kesitin yeri; sol mesnetten uzaklığı x, sağ mesnetten uzaklığı ise x olsun.

x
Lk 1 Lk
ds 1 x 1
δk,0   M k .M0    M0 k1 dx   M  0 k dx
EI EIk 1 0
Lk 1 EIk 0
Lk
 Lk 1 Lk
ds 1 1 1 1
δ k,0   M k .M 0    M0 k1xdx    M  xdx
0 k
EI EI k 1 L k 1 0
EI k L k 0
6Lk 1 6Lk
ile çarpalım ile çarpalım
6Lk 1 6Lk

1  Lk 1  6 1 L  6
Lk 1 Lk
ds
δk,0   M k .M 0      M0 k1xdx   k  2   M  xdx
0 k
EI 6E  I k 1  L2k 1 0
6E  I k  L k 0
Rk 1 Lk

Burada,
Lk 1 Lk
6 6
Rk 1  2
Lk 1  M 
0
0 k 1xdx ; Lk  2
Lk   M  xdx
0
0 k

şeklinde yazılabilir. Buna göre;

1  Lk 1 L 
δk,0   Rk 1  k Lk 
6E  Ik 1 Ik 

şeklinde elde edilir. R ve L yük terimleri olup, çeşitli yüklere bağlı ifadeler
tablolaştırılmıştır.

6. Xi’lerin hesabı:
ij ve i0’lar elde edildikten sonra k. açık süreklilik denkleminde yerine yazılırsa;

1 Lk 1 1  Lk 1 Lk  1 Lk 1  Lk 1 L 
X k 1  .2.   Xk  X k 1   Rk 1  k Lk   0
6E Ik 1 6E  Ik 1 Ik  6E I k 6E  I k 1 Ik 

Lk 1 L L  L L L 
X k 1  2. k 1  k  X k  k X k 1   k 1 Rk 1  k Lk   0
Ik 1  Ik 1 Ik  Ik  Ik 1 Ik 

elde edilir. Bu denkleme Üç Moment veya Clapeyron Denklemi adı verilir. k=1,2,3,…,n nolu
mesnetlerin hepsi için bu denklemleri yazmak gerekir.
1.1.2. Sadece Sıcaklık Değişmesi Durumunda Üç Moment (Clapeyron) Denklemleri
Dolu gövdeli sürekli kirişlerin sıcaklık değişmesi durumunda Kuvvet Yöntemi ile çözümünde
izlenen yol, sabit yük durumundaki ile aynıdır. Tek fark sıcaklık değişimi teriminin hesabıdır.
k,t sıcaklık değişimi terimi,

ε.t
δ k,t   M k ds   N k .ε.t.ds
d
Düzgün sıcaklık
Farklı sıcaklık

bağıntısıyla hesaplanır. Sistemde yatay yük olmadığından, sistemde normal kuvvet oluşmaz
ve dolayısıyla sıcaklık değişimi denkleminin ikinci terimi olan düzgün sıcaklık değişiminden
oluşan ifade normal kuvvetin sıfır olmasından dolayı sıfır olur, geriye sadece farklı sıcaklık
değişiminden oluşan ifade kalır.
1

+ Xk=1 +
Mk

k-1 k k+1
Lk-1 Lk

t k 1 1 t 1 ε  t t 
δk,t  ε. . .Lk 1.1  ε. k . .Lk .1  δk,t   k 1 .Lk 1  k .Lk 
d k 1 2 dk 2 2  d k 1 dk 

Dolu gövdeli sürekli kiriş sistemlerinde gerekli ij’ler hesaplandıktan sonra yazılan açık
süreklilik denklemlerinin uygun bir şekli olan Üç Moment denklemleri, sıcaklık değişmesi
durumunda yazılacak olursa;

1 Lk 1 1  Lk 1 Lk  1 Lk ε  t t 
X k 1  2.   Xk  X k 1   k 1 .Lk 1  k .Lk   0
6E Ik 1 6E  I k 1 I k  6E I k 2  d k 1 dk 

Lk 1 L L  L  t t 
X k 1  2. k 1  k  X k  k X k 1  3Eε  k 1 .Lk 1  k .Lk   0
Ik 1  Ik 1 Ik  Ik  d k 1 dk 

şeklinde elde edilir. Bu denklemden anlaşılacağı üzere sistemde sadece sıcaklık değişimi
mevcut olup, dış yük ve mesnet çökmesi yoktur.

1.1.3. Sadece Mesnet Çökmesi Durumunda Üç Moment (Clapeyron) Denklemleri

Dolu gövdeli sürekli kirişlerin mesnet çökmesi durumunda Kuvvet Yöntemi ile çözümünde
izlenen yol, sabit yük durumundaki ile aynıdır. Tek fark mesnet çökmesi teriminin hesabıdır.
Jk mesnet çökmesi terimi daha önce açıklandığı gibi hesaplanır. Buna göre Jk mesnet çökmesi
terimi,
1

+ Xk=1 +
Mk

1 1 1 1

L k 1 L k 1 L k Lk

Lk-1 Lk

k-1 k k+1
Ik-1 Ik

Wk-1 Wk Wk+1

1  1 1  1
J k   Wk 1.  Wk     Wk 1.
Lk 1  Lk 1 Lk  Lk

Üç Moment denklemlerinde yerine yazılırsa

1 Lk 1 1  Lk 1 Lk  1 Lk 1  1 1  1
X k 1  2.   Xk  X k 1   Wk 1.  Wk     Wk 1.
6E Ik 1 6E  Ik 1 Ik  6E I k Lk 1  Lk 1 Lk  Lk

Lk 1 L L  L  1  1 1  1 
X k 1  2. k 1  k  X k  k X k 1  6E  Wk 1.  Wk     Wk 1. 
Ik 1  Ik 1 I k  Ik  L k 1  L k1 L k  Lk 

şeklinde elde edilir. Bu denklemden anlaşılacağı üzere sistemde sadece mesnet çökmesi
mevcut olup, dış yük ve sıcaklık değişimi yoktur.

1.1.4. Sabit Yük, Sıcaklık Değişmesi ve Mesnet Çökmesi Durumlarında Üç Moment

(Clapeyron) Denklemleri
Dolu gövdeli sürekli kirişlerin sabit yük, sıcaklık değişmesi ve mesnet çökmesi durumlarında
Kuvvet Yöntemi ile çözümünden elde edilen denklem aşağıdaki gibidir.

1 L k 1 1  L k 1 L k  1 Lk 1  L k 1 L 
X k 1  .2.    Xk  X k 1   Rk 1  k Lk  
6E I k 1 6E  I k 1 I k  6E I k 6E  I k 1 Ik 
Sabit yük terimleri

ε  t k 1 t  1  1 1  1
 .L k 1  k .L k    Wk 1.  Wk     Wk 1.
2  d k 1 dk  L k 1  L k 1 L k  Lk
Sıcaklık değişmesi terimleri Mesnet çökmesi terimleri

L k 1 L L  L L L 
X k 1  2. k 1  k  X k  k X k 1   k 1 Rk 1  k Lk  
I k 1  I k 1 I k  Ik  I k 1 Ik 

 t t   1  1 1  1 
3Eε  k 1 .L k 1  k .L k   6E   Wk 1.  Wk     Wk 1. 
 d k 1 dk   L k 1  L k 1 L k  Lk 

1.1.5. Üç Moment Denklemlerinin Uygulanışı

Dolu gövdeli sürekli kirişlerin Kuvvet Yöntemi ile çözümünde kolaylık sağlayan ÜÇ
MOMENT denklemlerinin uygulanışı aşağıda örnek bir sistem üzerinde tüm yük durumları
için gösterilmiştir.

t0
I0 1 I1 2 I2 3
0

W1 W2 W3
L0 L1 L2

X0 X1 X2 X3
L L0 L1 L2
I I0 I1 I2

L, R L0 R0 L1 R1 L2 R2

L L L0 L L 0 R L1 L L1 R L 2 L L2 R
L, R 0 0 1 1 2 2
I I I0 I0 I1 I1 I2 I2

1 2

Bu tablo hazırlandıktan sonra, ara mesnet sayısı kadar veya hiperstatik bilinmeyen sayısı
kadar üç moment denklemi aşağıdaki gibi kolayca yazılabilir.

L0 L L  L L L 
1 X0  2  0  1  X1  1 X 2   0 R0  1 L1   6Eδ1,t  6EJ1
I0  I0 I1  I1  I0 I1 

L1 L L  L L L 
2 X1  2  1  2  X 2  2 X3   1 R1  2 L2   6Eδ2,t  6EJ 2
I1  I1 I2  I2  I1 I2 

Bu iki denklemden X1 ve X2 elde edilir. Eğer 0 ve 3 nolu mesnetler bu uygulamadaki gibi

sabit ve kayıcı (hareketli) mesnetler ise X0=X3=0’dır.

1.1.6. Kesit Tesirlerinin ve Mesnet Tepkilerinin Hesabı

Üç Moment denklemlerinin çözümünden bulunan hiperstatik bilinmeyenler veya mesnet
momentleri izostatik esas sistem üzerine uygulanarak kesit tesirleri bulunur.

P
Xk-1 Xk q Xk+1

k-1 k k+1

P
Xk-1 Xk Xk q Xk+1

Ak-1 Bk-1 Ak Bk

Pk

Bk-1 Ak

Bk-1 Vk Ak

Vk  Pk  Bk1  Ak

k-1 k k k+1 k+1 k+2

Mi Xk-1 Xk Xk Xk+1 Xk+1 Xk+2

X k  X k 1 X k 1  X k X k 2  X k 1
T L k 1 Lk L k 1

T0 (T0)k-1 (T0)k (T0)k' (T0)k+1 (T0)k+1' (T0)k+2

T Tk-1 Tk Tk' Tk+1 Tk+1' Tk+2

T  T0  ΔT