You are on page 1of 110

saqarTvelos teqnikuri universiteti

kompiuteris arqiteqturisa da organizaciis safuZvlebi.


Tbilisi: ,,teqnikuri universiteti~. 2012w. – 220 gv.

a. benaSvili, o. qarTveliSvili,
naSromSi warmodgenilia kompiuteris arqiteqtu-
g. benaSvili risa da organizaciis sakiTxebi ierarqiis sxvadasxva do-
neze. ganxilulia rogorc Tvlis poziciuri sistemebi da
cifruli logikuri done, aseve kompiuteris mowyobi-
lobebi, maTi maxasiaTeblebi da muSaobis principebi,
kavSiri kompiuterebs Soris. gakeTebelia sxvadasxva tipis
komputerebis klasifikacia. naCvenebia Tanamedrove tenden-
ciebi kompiuterebis ganviTarebis sferoSi.
kompiuteris arqiteqturisa da saxelmZRvanelo gankuTvnilia saqarTvelos teqni-
organizaciis safuZvlebi kuri universitetis informatikisa da marTvis sistemebis
fakultetis studentebisTvis.

recenzentebi: sruli profesori d. kapanaZe


asocirebuli profesori T. jiSkariani

©sagamomcemlo saxli ,,teqnikuri universiteti~, 2013.


ISBN 978-9941-20-189-9
`teqnikuri universiteti~
2013

2
Sinaarsi V Tavi kompiuteris ZiriTadi komponentebi . . 102
VI Tavi procesori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 6.1 procesoris ZiriTadi maxasiaTeblebi . . . . . . 120
I Tavi kompiuterebis Taobebi. kompiuterebis 6.2. procesoris muSaobis reJimebi . . . . . . . . . . . 125
ganviTarebis ZiriTadi etapebi . . . . . . 6 VII Tavi kompiuteris mexsiereba . . . . . . . . . . . . 130
1.1. kompiuterebis Taobebi . . . . . . . . . . . . . . . . 6 7.1. mudmivi mexsiereba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
1.2. kompiuterebis ganviTarebis ZiriTadi 7.2. operatiuli mexsiereba . . . . . . . . . . . . . . . . 134
etapebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 VIII Tavi videosistema da audiosistema . . . . . . 138
II Tavi kompiuteris ZiriTadi klasebi . . . . . . 37 8.1. videokontroleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
2.1. kompiuterebis klasifikaciis ZiriTadi 8.2. videoreJimebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
kriteriumebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 8.3. audiosistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
2.2. `erTjeradi~ kompiuterebi, mikrokontrole- IX Tavi kompiuteris intefeisi. salte. porti . . . . 147
rebi da saTamaSo kompiuterebi . . . . . . . . . . . 40 9.1. interfeisebis zogadi daxasiaTeba . . . . . . . . 147
2.3. personaluri kompiuterebi, samuSao 9.2. universaluri salteebi . . . . . . . . . . . . . . . . 150
sadgurebi da serverebi . . . . . . . . . . . . . . . . 48 9.3. specializirebuli interfeisebi . . . . . . . . . . 156
2.4. samuSao sadgurebis kompleqsebi da 9.4. standaruli portebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
meinfreimebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 X Tavi sistemuri plata . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
2.5. superkompiuterebi . . . . . . . . . . . . . 54 XI Tavi gare damamaxsovrebeli mowyobilobebi 178
III Tavi informaciis warmodgena kompiuterSi. 11.1. vinCesteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Tvlis sistemebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 11.2. kompaqt-diskuri mowyobiloba . . . . . . . . . . . . 183
3.1. informaciis moculobis erTeulebi . . . . . . . 58 XII Tavi kompiuteris gare mowyobilobebi . . . . 192
3.2. sasruli sizustis ricxvebi . . . . . . . . . . . . . 60 12.1. klaviatura da mausi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
3.3. Tvlis poziciuri sistemebi . . . . . . . . . . . . . 63 12.2. skanerebi da cifruli kamerebi . . . . . . . . . . . 194
3.4. orobiT-kodirebuli sistemebi . . . . . . . . . . . 65 12.3. printerebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
3.5. ricxvebis gadayvana Tvlis erTi XIII Tavi kompiuteruli qselebi . . . . . . . . . . . . . 204
sistemidan meoreSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 13.1. qselebis tipebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
IV Tavi cifruli logikuri done . . . . . . . . . . 74 13.2. qselis komponentebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
4.1. ventilebi da bulis algebra . . . . . . . . . . . 74 XIV Tavi interneti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
4.2. bulis funqciebis realizacia . . . . . . . . . . . 81 14.1 internetis misamarTebis sistema. resursis
4.3. bulis algebris kanonebi . . . . . . . . . . . . . . . 87 unificirebuli misamarTi . . . . . . . . . . . . . . . 213
4.4. integraluri sqemebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 14.2 internetis ZiriTadi servisebi . . . . . . . . . . . 217
4.5. kombinaciuri da damgrovebeli sqemebi 97 literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

3 4
Sesavali I Tavi
kompiuterebis Taobebi. kompiuteris
Tanamedrove kompiuteri eleqtronuli gadam- ganviTarebis ZiriTadi etapebi
rTvelebis erTobliobaa, romlebic informaciis
orobiTi kodiT warmodgenas emsaxureba. eleqtro- 1.1. kompiuterebis Taobebi
nuli gadamrTvelebi SeiZleba imyofebodnen oridan
erT-erT mdgomareobaSi _ CarTul an gamorTulSi, I Taobis kompiuterebi eleqtronuli mila-
rac orobiTi informaciis Senaxvis da damuSavebis kebiT (vakuumuri milakebiT) muSaobdnen. pirveli
SesaZleblobas iZleva eleqtronuli gamomTvleli manqana ENIAC (Electronic
kompiuteruli teqnologiebis ganviTarebas di-
Numberal Integrator and Computer) (sur. 1.1) pensilvaniis
di xnis istoria ara aqvs, magram am mcire drois
universitetSi 1946 wels jon mouSlim da j. presper
ganmavlobaSi aseulobiT gansxvavebuli arqiteqtu-
ekertim Seqmnes. 1949 wels kembrijis universitetSi
ris kompiuteri Seiqmna. maTi umravlesoba ukve da-
moris uilksma Seqmna eleqtronuli gamomTvleli
viwyebas mieca, Tumca Tavis droze TiToeulma maT-
manqana EDSAC.
ganma moaxdina gavlena Tanamedrove ideebisa da
arqiteqturis Camoyalibebaze.
mTeli am xnis ganmavlobaSi kompiuterebis
xuTi Taoba iqna warmodgenili.
1. eleqtronuli milakebis bazaze agebuli eleq-
tronuli gamomTvleli manqanebi;
2. tranzistorebis bazaze agebuli eleqtronuli
gamomTvleli manqanebi
3-5. integraluri mikrosqemebis bazaze agebuli eleq-
tronuli gamomTvleli manqanebi.
Tanamedrove personaluri kompiuterebis ele-
mentur bazas integraluri mikrosqemebi warmoad-
gens.

sur. 1.1. eleqtronuli gamomTvleli manqana ENIAC

5 6
pirveli Taobis kompiuterebis arqiteqturis 5. mexsierebis ierarqiuli struqtura. kompiuters
CamoyalibebaSi gansakuTrebuli Rvawli miuZRvis im sul mcire ori tipis mexsiereba unda hqondes _
drois cnobil maTematikoss _ jon fon neimans. igi ZiriTadi da gare.
darwmunda, rom didi raodenobis gadamrTvelebis da 6. ZiriTadi mexsierebis damisamarTeba. ZiriTadi mex-
kabelebis Semcveli kompiuterebis Seqmna sakmaod siereba programisTvis sawvdom danomril uj-
Sromatevadi, xangrZlivi da Zviri procesia. amitom redebs Seicavs.
umjobesi iqneboda kompiuteris iseTnairad ageba, fon neimanis ideebi dResac safuZvlad udevs
rom programa moTavsebuliyo kompiuteris mexsiere- Tanamedrove kompiuterebis arqiteqturas. am kompi-
baSi kodirebuli saxiT _ cifrul formaSi, mona- uteris arqiteqtura SeiZleba ganvazogadoT, ro-
cemebTan erTad. misi azriT, aTobiTi ariTmetika gorc I Taobis kompiuterebis arqiteqtura (sur. 1.2.).
(erTi aTobiTi Tanrigis SeqmnisaTvis saWiro iyo 10
eleqtronuli milaki _ 1 CarTuli da 9 gamorTuli),
romelic adreul kompiuterebSi gamoiyeneboda, bina-
rul (orobiT) ariTmetikas unda Seecvala. mis mier
Seqmnili proeqti dRes cnobilia, rogorc fon
neimanis gamomTvleli manqana.
fon neimanma Camoayaliba kompiuteris organi-
zaciis ZiriTadi principebi:
1. orobiTi kodireba. kompiuterSi informaciis war-
modgenisTvis Tvlis ara aTobiTi, aramed oro-
biTi sistema gamoiyeneba.
2. programuli marTva. programa Sedgeba brZanebaTa
simravlisgan, romlebic garkveuli Tanmimdevro-
biT sruldeba.
3. programis Senaxva. amocanis Sesrulebis procesSi
Sesabamisi programa kompiuteris mexsierebaSi sur. 1.2. fon neimanis arqiteqtura
unda iyos.
4. monacemebis da brZanebebis warmodgenis erTgva- I Taobis kompiuterebSi gadamrTvelebad eleq-
rovneba. rogorc monacemebi, ise brZanebebi oro- tronuli milakebis gamoyeneba dabalefeqturi ga-
biTi kodiT unda iqnas warmodgenili. modga. maT wamSi mxolod 10-15 aTasi ariTmetikuli

7 8
operaciis Sesruleba SeeZloT. amasTan, kompiute- emcirebinaT manqanis Semadgeneli mowyobilobebis
rebi didi raodenobiT eleqtroenergias moixmar- raodenoba. meore Taobis manqanebSi ufro mniSvnelo-
dnen. maT jer kidev ar gaaCndaT sistemuri progra- vani gaxda sxva amocanebis gadawyveta. magaliTad,
muli uzrunvelyofa. amitom programebis da monace- maqsimaluri swrafqmedebis miRweva, operatiuli mex-
mebis kompiuterSi Setana da Sedegebis gamotana uSu- sierebis moculobis gazrda da a.S. tranzistorebis
alod konkretuli amocanis gadawyvetis dros xde- gamoyenebam swrafqmedebis gazrdasTan erTad kompi-
boda. uterebis gabaritebis Semcireba da eleqtroenergiis
I Taobis kompiuterebi sakmaod dabali saime- dazogva ganapiroba.
doobiT gamoirCeodnen. kompiuterebs regularuli II Taobis kompiuterebSi eleqtruli sqemebis
profilaqtikuri momsaxureba esaWiroeboda, romlis muSaobis sixSire aseul kilohercamde gaizarda, ga-
drosac potenciurad arasaimedo elementebis gamov- re mexsierebad daiwyo xisti da drekadi diskebis
lena da Secvla xdeboda. gamoyeneba.
kompiuterebis eqspluatacia gamoTvliT cen- 50-ian wlebSi Seiqmna manqanaze orientirebuli
trebSi, programistebis mier xdeboda, romelTa Sta- enebi, romelTa saSulebiTac SesaZlebeli gaxda
ti sakmaod did ricxvs aRwevda. maRali Rirebule- orobiTi kodebiT Caweris nacvlad brZanebebis da
bis gamo I Taobis kompiuterebi mxolod rTuli sa- misamarTebis simboloebiT Cawera. 1956 wels Seiqmna
mecniero-teqnikuri amocanebis gadasawyvetad gamo- pirveli maRali donis ena maTematikuri amocanebis-
iyeneboda. Tvis _ fortrani. Seiqmna pirveli operaciuli
miuxedavad aseTi naklovanebebisa, im drois- sistemebi, manqanaze orientirebuli dabali donis
Tvis aseTi kompiuterebis Seqmna Zalian did miR- (asembleri) da maRali donis (algoli, koboli,
wevad iTvleboda. beisiki da sxv.) daprogramebis enebi.
II Taobis kompiuterebSi eleqtronuli mila- kompiuterebis fasi SedarebiT Semcirda. rTu-
kebi diskretulma naxevargamtarulma elementebma _ li samecniero-teqnikuri amocanebis garda maTi ga-
tranzistorebma Secvala. tranzistori gamogone- moyeneba daiwyes ekonomikuri gamoTvlebisTvis, sa-
buli iqna kompania Bell Laboratories TanamSromlebis _ warmoo procesebis samarTavad da a.S.
jon bardinis da uiliam Soklis mier. tranzisto- II Taobis kompiuterebs Soris gamoCnda pirve-
rebma revolucia moaxdines kompiuterul teqnikaSi li superkompiuterebi, romlebic iseTi rTuli amo-
da dasabami misces kompiuterebis meore Taobas. canebis gadasawyvetad iyvnen gankuTvnilni, romle-
I Taobis kompiuterebis saimedoobis gasazrde- bic gamoTvlebis maRal siCqares moiTxovdnen. maga-
lad konstruqtorebi cdilobdnen maqsimalurad Se- liTad, IBM Streth kompiuterSi ganxorcielda warma-

9 10
dobis gazrdis im periodisTvis cnobili principebi: degad misma swrafqmedebam 3 milioni operacia/wm-s
programis konveieruli damuSaveba, ramdenime damo- miaRwia.
ukidebeli amocanis paralelur reJimSi Sesruleba III Taobis kompiuterebi. 1958 wels robert
da sxv. noisma gamoigona integraluri sqema, romelSic
IBM-is garda mZlavri kompiuterebi sxva fir- mcire farTze SesaZlebeli iyo aTeulobiT tranzis-
mebmac gamouSves. 1965 wlamde Seqmnil kompiuterebs toris moTavseba. aseT sqemebs daarqves mcire integ-
Soris yvelaze mZlavri gamomTvleli sistema iyo raciis sqemebi (Small Scale Integrated Circuits-SSIC). 60-iani
seimur kreis mier damuSavebuli superkompiuteri wlebis dasasruls III Taobis kompiuterebis logi-
CDC ( Control Data Corporation) 6600 (sur. 1.3). kuri mowyobilobebi ukve mTlianad mcire integra-
lur sqemebze iyo agebuli. eleqtronuli sqemebis
muSaobis sataqto sixSire ramdenime megahercamde
gaizarda. kompiuteris gabaritebi, kvebis Zabvis si-
dide da mis mier moxmarebuli simZlavre Semcirda,
xolo saimedooba da swrafqmedeba mniSvnelovnad ga-
izarda.
III Taobis kompiuterebSi gare mexsierebad
farTod gamoiyeneboda diskuri damgroveblebi.
gamoCnda mexsierebis kidev ori done: zeoperatiuli
damamaxsovrebeli mowyobiloba trigerul regis-
sur. 1.3. superkompiuteri CDC 6600
trebze da swrafi Cache-mexsiereba.
integralur sqemebze damuSavebuli kompiute-
kompiuterSi CaSenebuli iyo ramdenime mcire rebi tranzistorebze damuSavebul kompiuterebTan
simZlavris kompiuteri, romelTa Soris ganawile- SedarebiT gamoirCeodnen mcire zomiT, naklebi Ri-
buli iyo sxvadasxva funqcia: gamoTvlebi ricxvebze, rebulebiT da muSaobis ufro maRali siCqariT.
kompiuteris blokebis marTva da a.S. mravalproceso- mesame Taobis kompiuterebSi mniSvnelovani yu-
rulma organizaciam SesaZlebeli gaxada sistemis radReba eqceoda programistisa da operatoris kom-
calkeuli kompiuterebis droSi SeTanxmebuli muSa- piuterTan urTierTobis gaadvilebas. am mizniT Se-
oba. gamoTvliTi sistemis amgvari organizaciis Se- iqmna mZlavri operaciuli sistemebi (programebis
kompleqsi, romelTa saSualebiTac momxmarebeli ur-
TierTobs kompiuterTan), romlebSic realizebuli

11 12
iqna droiTi dayofis da mravalprogramuli reJime- IBM 360 bevr siaxles Seicavda. erT-erTi maT-
bi. gaCnda kompiuterTan urTierTobis efeqturi vi- gani iyo multiprogramireba. kompiuteris mexsiere-
deoterminaluri mowyobilobebi _ videomonitorebi. baSi SesaZlebeli iyo erTdroulad ramdenime prog-
amave periodSi daiwyo universaluri kompiute- ramis moTavseba. sanam erTi programa eloda Setana-
rebis (meinfreimebis) klasis Seqmna, ramac kidev uf- gamotanis procesis damTavrebas, sxva sruldeboda.
ro aamaRla kompiuterebis gamoyenebis efeqturoba. IBM 360-s im droisTvis sakmaod didi _ 16 mbaiti mex-
meinfreimebi didi xnis ganmavlobaSi rCebodnen yve- siereba hqonda.
laze mZlavr (Tu ar CavTvliT superkompiuterebs)
saerTo daniSnulebis gamomTvlel sistemebad. uni-
versaluri kompiuterebis bazaze SesaZlebeli gaxda
gamomTvleli sistemebis Seqmna, romlebic daSore-
bul momxmareblebs emsaxurebodnen.
moxda teqnikuri da programuli saSualebebis
unifikacia, iqmneba egm-is saerTo sistemis ojaxebi
(rigebi).
mesame Taobis kompiuterebis safuZvelze orga-
nizdeba sxvadasxva daniSnulebis gamoTvliTi qse-
lebi.
1964 wlisaTvis kompania IBM liderobda kompi-
uterul bazarze. Tumca am kompaniis mier gamoS-
vebuli kompiuterebisTvis arsebobda SeuTavseblo-
sur. 1.4. kompiuteri IBM 360
bis problema. amis gamo ganviTarebis momdevno etap-
ze IBM-ma daamuSava kompiuterebis seria IBM Sys-
kompiuterebis ojaxis Seqmnis idea male gaxda
tem/360 (modeli 30, modeli 40, modeli 50, modeli 60)
popularuli da ramdenime wlis ganmavlobaSi kom-
(sur. 1.4). es iyo kompiuterebis mTeli ojaxi erTi da
piuteruli kompaniebis umravlesobam sxvadasxva Ri-
igive eniT. yoveli Semdegi modeli winasTan Seda-
rebulebis da funqciebis erTmaneTis msgavsi manqa-
rebiT iyo ufro didi zomis da ufro mZlavri, mag-
nebis mTeli seriebis gamoSveba daiwyo.
ram erTi maTganisTvis dawerili programebis gamo-
amave periodSi gaCnda kompiuterebis axali
yeneba sxva modelebSic iyo SesaZlebeli.
klasi _ mcire anu minikompiuterebi. isini gamoirCe-

13 14
odnen brZanebebis Semoklebuli krebuliT da opera- modgenili ricxvebis milioni Sekreba wamSi) aRwev-
ciis Sesrulebis maRali siCqariT. Tavdapir-velad da.
minikompiuterebi gankuTvnilni iyvnen teqnologiuri 1974 wels Seiqmna konveieruli arqiteqturis
procesebis samarTavad, Tumca TandaTan maTi gamoye- mqone kompiuteri CDC STAR 100, romlis maqsimaluri
neba daiwyes sainJinro gamoTvlebisa da eqsperimen- warmadoba iyo 100 milioni operacia wamSi.
taluri monacemebis dasamuSaveblad. mini kompiute-
rebis mwarmoeblebs Soris lideri iyo DEC, romel-
mac Seqmna minikompiuterebis seria PDP-11 (sur. 1.5).

sur. 1.6. superkompiuteri VAX 11/780

1975 wlidan kompania Cray Reserch iwyebs Cray su-


perkompiuterebis gamoSvebas (Cray 1-is swrafqmedeba
iyo 160 milioni operacia wamSi).
nax. 1.5. minikompiuteri PDP-11
1979 wels marTvis sistemebis institutSi (q.
moskovi) dasrulda ПС-2000 gamoTvliTi sistemis
Seqmna. igi Sedgeboda erTgvarovani procesoruli
am xazis gagrZelebad unda CaiTvalos DEC elementebisgan, romlebzedac paralelurad srul-
firmis mier 1977-1980 gamoSvebuli superkompiuterebi deboda operaciebi. TiToeul procesors SeeZlo ga-
VAX 11/730, 750,780. (sur. 1.6). dawyobiliyo Sesasrulebeli amocanis mixedviT. am
1972 wels Seiqmna superkompiuteri ILLIAC 4, samuSaos ideologi da xelmZRvaneli iyo akademi-
romlis swrafqmedeba 20 mflops (mcoci mZimiT war-

15 16
kosi i. frangiSvili. gadawyobadobis principis sru- 1974 wels amave firmam gamouSva 8-Tanrigiani
li realizacia moxda Semdeg versiaSi _ ПС-3000. mikroprocesori 8080.
IV Taobis kompiuterebis bazaa e.w. maRali mikroprocesorebs awarmoebdnen agreTve fir-
integraciis mikrosqemebi. maRali da zemaRali in- mebi Motorola da Exxon (Zilog).
tegraluri sqemebis Seqmnam 80-ian wlebSi SesaZle- pirveli personaluri kompiuteri Seiqmna Moto-
beli gaxada erT korpusSi moeTavsebinaT jer aTe- rola-s 8-bitiani mikroprocesoris bazaze 1976 wels.
ulobiT aTasi, xolo Semdeg _ milionobiT tran- igi Seqmnes firma Atari-is TanamSromelma stiv jobsma
zistori. erT mikrosqemas SeuZlia mTlianad Secva- da firma Hewlett-Packard-is TanamSromelma stefan
los I Taobis kompiuteris romelime mowyobiloba. vozniakim. 1977 wels daregistrirebuli iqna firma
aman, erTi mxriv, kompiuterebis zomebis, eleqtro- Apple Comp., romelmac daiwyo Apple personaluri
energiis danaxarjisa da fasis Zalian didi Semci- kompiuterebis gamoSveba. kompiuteri momxmareblebSi
reba da, meore mxriv, swrafqmedebis (wamSi 108-109 didi popularobiT sargeblobda. kompania Apple gax-
operacia) da saimedoobis Zalian mniSvnelovani da IBM-is seriozuli konkurenti, romelic im dros
zrda gamoiwvia. adrindeli kompiuterebi imdenad liderobda kompiuterul bazarze.
didi da ZviradRirebuli iyo, rom kompaniebs maTi
amJamad kompania Aplle uSvebs personalur kom-
momsaxurebisTvis specialuri samsaxurebi _ gamoT-
piuterebs Macintosh, romlebic bevri parametriT aRe-
vliTi centrebi esaWiroebodaT. 80-ian wlebSi ki
mateba IBM PC kompiuterebs.
kompiuterebis fasebi imdenad Semcirda, rom maTi
1981 wels Sun Microsystems kompaniaSi Motorola
SeZena ukve calkeul adamianebsac SeeZloT. daiwyo
68020 mikroprocesoris safuZvelze damuSavda kom-
personaluri kompiuterebis era, romlisTvisac
piuteri SUN-1. Semdgom wlebSi gamouSves SUN-2 (sur.
damaxasiaTebelia gamoyenebis sferos mniSvnelovani
gafarToeba. 1.7) da SUN-3 modelebi, romlebic aseve iyenebden
jer kidev 1971 wels kompania Intel-ma gamouSva Motorola-s mikroprocesorebs. im periodis persona-
4-Tanriga mikroprocesori erT kristalSi, romel- lur kompiuterebTan SedarebiT SUN kompiuterebi
sac 45 brZanebis krebulis Sesruleba SeeZlo. mik- ufro maRali simZlavriT gamoirCeodnen da gankuT-
roprocesori erT kristalSi 2300 tranzistors Se- vnilni iyvnen qselSi samuSaod. SUN-is yvela samuSo
icavda, muSaobda 108 khc sataqto sixSireze, 60 000 sadguri aRWurvili iyo qselis adapteriT, Ethernet
operacia/wamSi siCqariT, gaaCnda 640 baiti mexsi- da TCP/IP programuli uzrunvelyofiT ARPANET
ereba. (Internet-is winamorbedi) qselTan kavSirisaTvis.

17 18
1987 wels kompania Sun-is mier damuSavebuli amuSava im dros jer kidev patara korporacia Mic-
iqna 32-Tanrigiani mikroprocesori SPARC, romelic rosoft-ma.
samuSao sadgurebSi gamoiyeneboda da didi popula- 1983 wels Seiqmna IBM PC XT (eXtendid Technology).
robiT sargeblobda. igi 36 mhc sixSireze muSaobda. mas hqonda 640 kbaiti moculobis operatiuli mexsi-
ereba da 10 mbaiti tevadobis xisti diski (sur. 1.8).

nax. 1.7. SUN-2 samuSao sadguri da serveri

1981 wels firma IBM-Si filip estrijis xel-


mZRvanelobiT SemuSavda personaluri kompiuteris sur. 1.8. IBM PC XT originaluri versia
modeli IBM PC 5150 Semdegi maxasiaTeblebiT: pro-
cesori Intel 8088 4,75 mhc sataqto sixSiriT, ope- 1984 wels gamoSvebul iqna IBM PC AT (Advanced
ratiuli mexsierebis moculoba 64 kbaiti; drekadi Technology) Intel 80286 procesoris bazaze. mas hqonda
diskis tevedoba _ 160 kbaiti. feradi monitori, 20 mbaiti tevadobis xisti diski
sxva kompaniebic (Commodor, Apple, Amiga, Atari) da operaciuli sistema DOS 3.1.
uSvebden personalur kompiuterebs, magram IBM PC-is Semdgom wlebSi gamoSvebul iqna IBM PC AT
warmoebis potenciali imdenad didi iyo, rom ver- standartis personaluri kompiuteri Intel 80386, 80486,
cerTma maTganma ver gauZlo IBM-is konkurencias. Pentium I, Pentium II, Pentium III, Pentium 4 procesorebis
IBM PC-is pirveli versia aRWurvili iyo ope- bazaze.
raciuli sistema DOS 1.1-iT, romelic 1982 wels Se- 1986 wels gamovida pirveli portatiuli kom-
piuteri.

19 20
1990 wels firma Apple-is mier Macintosh Portable- ri iyenebda 16000 procesors da SeeZlo wamSi
Tvis damuSavebul iqna pirveli Txevadkristaluri ramdenime miliardi operaciis Sesruleba. manqanas
monitori. SeeZlo paraleluri damuSavebisTvis amocanebis ga-
mocemuli periodisTvis agreTve aRsaniSnavia nawileba.
ori mniSvnelovani tendenciis arseboba _ erTi
mxriv, gamoTvliTi resursebis ganawileba da samu-
Sao adgilebis personaluri kompiuterebiT aRWurva
da meore mxriv, gamoTvliTi saSualebebis gaerTi-
aneba didi moculobis amocanebis gadasawyvetad.
aman kompiuteruli qselebis bumi gamoiwvia. intensi-
urad daiwyo ganviTareba qselurma teqnologiebma.
gamoCnda specialuri kompiuterebi qselebis orga-
nizaciisTvis _ serverebi da samuSao sadgurebi.
kompiuterebis qselebis samuSao sadgurebis saxiT
gamoiyeneboda personaluri kompiuterebi, xolo ser-
verebis simZlavre sul ufro izrdeboda da Tavisi
SesaZleblobebiT universalur kompiuterebs (mein- nax. 1.9. superkompiuteri Cray-2
freimebs) uaxlovdeboda.
1985-1989 wlebSi yvelaze swrafi kompiuteri V Taobis kompiuterebis ganviTarebis Ziri-
Tadi koncefcia SeiZleba Camoyalibdes Semdegna-
iyo veqtoruli superkompiuteri Cray-2 (sur. 1.9). misi
irad: zerTul mikroprocesorebze dafuZnebuli pa-
maqsimaluri swrafqmedeba 1,9 gegaflops aRwevda.
ralelur-veqtoruli struqturis mqone kompiutere-
Cray-2 Seiqmna aSS-s Tavdacvisa da energetikis
bi, romlebic erTdroulad asruleben programis
saministros dakveTiT. gaTvaliswinebuli iyo misi
aTeulobiT mimdevrobiT brZanebas; kompiuterebi,
gamoyeneba birTvul SeiaraRebisa da okeanografiis
romlebsac aqvT mravali aseuli paralelurad mo-
sferoebSi. Tumca igi gamoiyeneboda samSvidobo miz-
muSave procesori. es SesaZleblobas iZleva Seiqmnas
nebiTac, kerZod, NASA-s, sxvadasxva korporaciisa
monacemTa damuSavebis struqturebi, efeqturi qse-
da universitetis mier.
luri kompiuteruli sistemebi.
1986 wels deniel xilisma SeimuSava masobrivi
am mimarTulebiT aRsaniSnavia mravalbirTviani
paralelizmis koncefcia, romelic ganaxorciela
procesorebis Seqmna, romlebic erT korpusSi ram-
`SeerTebebis manqanaSi~ (Connection Machine). kompiute-

21 22
denime procesorul birTvs Seicaven da gankuTvnili am proeqtis pirveli kompiuteri Blue Gene/L Se-
arian erT operaciul sistemasTan samuSaod. iqmna 2006 wels. misi swrafqmedeba aris 478,2 tera-
pirvel mravalbirTvian mikroprocesors kom- flopsi (1012 operacia mcoci mZimiT wamSi).
pania IBM-is mier 2001 wels Seqmnili orbirTviani proeqtis momdevno kompiuteri Blue Gene/P IBM
POWER 4 warmoadgens. kompaniis mier warmodgenili iyo 2007 wels. misi
2004 wels kompania Sun Microsystems-is mier ga- swrafqmedebaa 3 petaflopsi. masSi gamoyenebulia
moSvebul iqna orbirTviani procesori Ultra SPARC IV, modulebis didi raodenoba, romlebic specializi-
romelic ori modificirebuli Ultra SPARC III bir- rebuli qselebiT arian dakavSirebulni. TiToeuli
Tvisgan Sedgeboda. moduli Sedgeba Power PC procesoris oTxi bir-
procesorebis mwarmoebel wamyvanma kompaniebma Tvisgan. standartul konfiguraciaSi sistema proce-
Intel-ma da AMD-m warmadobis gazrdis erT-erT saSu- soris 4096 birTvs Seicavs.
alebad procesorebis birTvebis raodenobis zrda 2007 wels germaniaSi muSaoba daiwyo pirvelma
aRiares. 2006 wels Intel-ma warmoadgina pirveli or- sistemam, saxelwodebiT JUGENE, romelsac hqonda
birTviani procesori erT kristalSi _ Core Duo. ima- 65537 procesori da 167 teraflopsi swrafqmedeba
ve wels gamovida oTxbirTviani procesori Core 2 (sur. 1.10). igi gaxda evropaSi yvelaze swrafi kompi-
Quad, romelic erT korpusSi awyobil or kristals uteri. damuSavebul iqna mTeli rigi sxva sisteme-
warmoadgenda. bisa: Cray Jaguar (2009 weli), IBM Roadruner (2008 weli),
2007 wels gamoSvebul iqna oTxbirTviani pro- Intel ASCI White (2007 weli) da sxva.
cesori AMD Opteron. mexuTe Taobis kompiuterebis ageba gaTvalis-
amJamad masobrivad xelmisawvdomia or-, oTx-, winebuli iyo axal elementur bazaze, romelic da-
eqvs-, rva- da TormetbirTviani procesorebi. efuZneboda adamianis inteleqtis models. amJamad
V Taobis kompiuterebSi mravalbirTvianobis muSaoben eleqtronuli mowyobilobebis Sesaqmnelad,
garda Semdgomi ganviTareba pova paralelurma sis- romlebic gaimeoreben neironis funqciebs (neiro-
temebma rogorc aparaturuli, ise programuli kuT- Cipebi). neiroCipebisgan iqmneba neironis msgavsi sis-
xiT. temebi, romlebic neiroCipebs gaaerTianeben qselSi.
kompania IBM-ma livermoris nacionalur la- Tumca axalma teqnologiam jer-jerobiT ganviTareba
boratoriasa da amerikis energetikis saministros- ver pova. amJamad mimdinareobs zemaRali integraciis
Tan erTad warmoadgines ramdenime superkompiuteris sqemebis warmoebis teqnologiebis gaumjobeseba.
Seqmnis erToblivi proeqti.

23 24
1.2. kompiuterebis ganviTarebis ZiriTadi etapebi

• 1617 weli. jon neperma (John Napier) Seqmna xis


pirveli saTvleli manqana martivi ariTmetikuli
operaciebis Sesasruleblad.
• 1642 weli. blez paskalma (Blaise Pascal) Seqmna
manqana ricxvebis Sekreba-gamoklebisTvis. manqana
iyo meqanikuri, agebuli gadamcem kbilanebze da
imarTeboda xeliT.
• 1672 weli. gotfrid vilgelm leibnicma aago meqa-
nikuri manqana, romelic Sekrebisa da gamoklebis
nax. 1.10. superkompiutuli sistema JUGENE garda gamravlebisa da gayofis operaciebsac as-
rulebda.
arsebobs agreTve axal teqnologiur bazaze • 1822 weli. Carlz bebijma (Charles Babbage) warmoad-
hiperkompiuteris Seqmnis proeqti, romelmac SeiZ- gina meqanikuri saTvleli mowyobiloba, romel-
leba didi xnis manZilze gansazRvros gamoTvliTi sac analitikuri manqana ewoda (sur. 1.11).
teqnikis ganviTareba. axali teqnologia _ `swrafi
erTkvanturi logika~ Zireulad cvlis gamoTvliTi
mowyobilobebis agebis principebs, amitom misi da-
nergva did sirTulebTanaa dakavSirebuli.

sur. 1.11. analitikuri manqana

25 26
es iyo pirveli namdvili gamomTvleli mowyo- • 1945 weli. jon fon neimanma (John Von Neumann) ga-
biloba. `analituri manqanis~ upiratesoba imiT moaqveyna statia First Draft of a Report on the EDVAC,
gamoixateboda, rom mas SeeZlo Seesrulebina sxva- romelSic warmodgenili iqna Tanamedrove prog-
dasxva amocana. teqnikuri siZneleebis gamo manqana ramirebadi kompiuterebis arqiteqtura.
ar iqna agebuli. Tumca masSi Cadebuli koncefcia • 1946 weli. jon moSlim (John Mauchly) da j. presper
Tanamedrove kompiuterebSic gamoiyeneba. ekertma (J. Presper Eckert) Seqmnes eleqtronul-ga-
• 1906 weli. l. di forestma (Lee De Forest) daapa- momTvleli manqana ENIAC.
tenta pirveli vakuumuri triodi (sur. 1.12), ro-
melic SemdgomSi I Taobis gamomTvelili man-
qanebis elementur bazad iqna gamoyenebuli.

sur. 1.12. vakuumuri triodi


nax. 1.13. kompiuteri Colossus

• 1937 weli. jon v. aTanasovma (John V. Atanasoff) daiw-


yo muSaoba aTanasov-beri (ABC) kompiuteris Seq- • 1947 weli. jon bardinis (JohnBardeen), uolter
mnaze. SemdgomSi igi aRiarebuli iqna pirvel brateinis (Walter Brattain) da uiliam Soklis (Wil-
eleqtronul gamomTvlel manqanad. liam Shockley) mier warmatebiT iqna testirebuli
• 1943 weli. ingliselma alan tiuringma (Alan Turing) pirveli tranzistori, ramac gadatrialeba moax-
daaproeqta saidumlo specializebuli kompiute- dina naxevargamtarul teqnologiaSi (sur. 1.14).
ri Colossus (sur. 1.13), romlis daniSnuleba iyo • 1949 weli. kembrijis universitetis profesorma
germaniis jarebis mier gadacemuli Setyobinebe- moris vilksma (Maurice Wilkes) Seqmna pirveli praq-
bis gaSifvra. tikuli programirebadi kompiuteri EDSAC.

27 28
sur. 1.15. kompiuteri TRADIC

sur. 1.14. pirveli tranzistori

• 1954 weli. kompania Texas Instrument-Si gordon


tilis (Gordon Teal) mier Seiqmna naxevargamtaruli
tranzistori. misi fasi iyo 2,5 dolari.
• 1954 weli. kompania IBM-ma gamouSva pirveli ma-
sobrivi kalkulatori IBM 650.
sur. 1.16. TRADIC-Si gamoyenebuli tranzistorebi
• 1955 weli. kompania Bell Laboratories-ma warmoadgina
pirveli tranzistoruli kompiuteri TRADIC (sur.
• 1959 weli. robert noisma (Robert Noyce, kompania
1.15-1.16).
Fairchild Camera) Seqmna integraluri sqema, romel-
• 1956 weli. kompania IBM-ma gamouSva modeli IBM Sic SemaerTebeli arxebi Tavad kaJbadis kris-
305 RAMAC, romelSic pirvelad iqna gamoyenebuli talSi iqna ganTavsebuli (sur. 1.17).
monacemTa magnituri Senaxvis mowyobiloba.
• 1960 weli. kompania DEC-ma Seqmna pirveli mini-
• 1958 weli. jek kilbim (Jack Kilby, kompania Texas kompiuteri PDP-1, romlis Rirebuleba iyo 120 000
Instrument) Seqmna pirveli integraluri sqema, dolari.
romelic erT teqnologiur firfitaze ganlage-
bul tranzistorebs da kondensatorebs Seicavda.

29 30
• 1973 weli. kompania Micral-ma gamouSva pirveli ko-
merciuli personaluri kompiuteri Intel 8008 mik-
roprocesoris bazaze.
• 1974 weli. kompania Xerox-ma Seqmna samuSao sad-
guri, romelSic Semtani mowyobilobis saxiT ma-
sur. 1.17. integraluri sqema usi gamoiyeneboda.
• 1976 weli. kompania Shugart-ma warmoadgina 5,25
• 1960 weli. kompania Bell Labs-ma Seqmna pirveli diuimiani drekadi diski da diskuri mowyobi-
komerciuli modemi Dataphone, romelic cifrul loba.
kompiuterul monacemebs analogur signalebad • 1980 weli. kompania Seagate Technologies-ma warmoad-
gardaqmnida qselSi gadasacemad. gina xisti diski (vinCesteri) mikrokompiuterebis-
• 1961 weli. Jurnal Datamation-is monacemebiT, kom- Tvis.
pania IBM-is produqcia kompiuteruli bazris • 1981 weli. kompania IBM-ma gamouSva PC seriis pir-
81,2%-s ikavebs. veli personaluri kompiuteri.
• 1964 weli. IBM SABRE sistemis saSualebiT pir- • 1981 weli. kompania Sony-m warmoadgina 3,5 diuimi-
velad Sesrulda monacemTa realur droSi tran- ani drekadi diski da diskuri mowyobiloba.
zaqcia. • 1984 weli. kompania IBM-ma gamouSva kompiuteri
• 1969 weli. aSS-s Tavdacvis saministros gankar- PC-AT (PC Advanced Technology), romlis swrafqmdebac
gulebiT Seiqmna 4-kvanZiani sauniversiteto qse- 3-jer aRemateboda aqamde arsebuli modelebis
li ARPANet, romelic Tanamedrove Internet-is pro- swrafqmedebas. kompiuteri damuSavda 16-Tanriga
totipia. Intel 80286 procesoris bazaze. igi yvela Tanamed-
• 1971 weli. kompania Hewlett-Packard-ma warmoadgina rove kompiuteris prototips warmoadgens.
sistema HP-35 mudmivi mexxsierebiT. • 1985 weli. kompania Philips-ma gamouSva pirveli mu-
• 1971 weli Seiqmna mikroprocesori Intel 4004. sikaluri kompaqt-diski da CD-ROM damgrovebeli.
• 1973 weli. satelevizio mimRebis safuZvelze don • 1986 weli. kompania Compac-ma gamouSva kompiuteri
lankasterma (Don Lancaster) Seqmna pirveli sim- Deskpro 386, 32-Tanriga Intel 80386 procesoris baza-
bolur-ricxviTi monitori. ze.
• 1988 weli. robert morisma (Robert Morris) Seqmna da
gauSva kompiuteruli virusi. sxvadasxva monace-

31 32
miT, davirusebuli iqna 6-dan 60 aTasamde kompi- • 2000 weli. kompania Intel-ma warmoadgina procesori
uteri. Pentium 4.
• 1989 weli. kompania Intel-ma gamouSva 80486 proce- • 2000 weli. kompania Intel-ma warmoadgina procesori
sori, romelic 1 milion tranzistors Seicavda. Itanium, pirveli 64-Tanriga procesori.
• 1990 weli. Jenevis maRali energiebis fizikis la- • 2000 weli. kompania Intel-ma warmoadgina 2 ghc
boratoriis (CERN) TanamSromelma tim berners- sixSiris pirveli procesori. sainteresoa, rom
lim (Tim Berners-Lee), SeimuSava ena HTML, ramac 108 khc-dan 1 ghc-mde miRwevas 28 weli dasWirda, 1
safuZveli Cauyara msoflio qselis _ WWW (World ghc-dan 2 ghc-mde miRwevisTvis ki 18 Tve aRmoCnda
Wibe Web) eras. sakmarisi.
• 1993 weli. kompania Intel-ma warmoadgina procesori • 2001 weli. kompania Microsoft-ma warmoadgina opera-
P5 (Pentium) da misTvis Seqmna sistemuri logikis ciuli sistemebi Windows XP Home da Professional,
mikrosqemebis krebuli. romlebmac Windows NT teqnologiis safuZvelze
• 1995 weli. kompania Microsoft-ma warmoadgina pir- pirvelad gaaerTianes samomxmareblo (Windows 95,
veli 32-Tanriga operaciuli sistema Windows 95. 98, Me) da komerciuli (Windows NT, 2000) operaci-
• 1997 weli. kompania Intel-ma warmoadgina procesori uli sistemebi.
Pentium II. • 2002 weli. kompania Intel-ma gadalaxa 3 ghc-iani
• 1998 weli. kompania Microsoft-ma warmoadgina opera- barieri, gamouSva ra mravalnakadiani gamoTvle-
ciuli sistema Windows 98. bis teqnologiiT (HyperThreating) aRWurvili pro-
• 1998 weli. kompania AMD-m warmoadgina procesori cesori Pentium 4.
Atlon. • 2004 weli. Intel-ma warmoadgina axali, Pentium 4
• 1999 weli. kompania Intel-ma warmoadgina procesori Prescott procesori. es pirveli procesoria, rom-
Pentium III. lis warmoebasac 0,09-mikronuli teqnologia
• 2000 weli. kompania Microsoft-ma warmoadgina opera- udevs safuZvlad.
ciuli sistemebi Windows ME (Millenium Edition) da • 2004 weli. Intel-ma warmoadgina axali, EM64T (Extan-
Windows 2000. ded Memory 64 Technology) _ 32-Tanriga IA32 arqi-
• 2000 weli. kompania AMD-m warmoadgina procesori teqturis 64-Tanriga arqiteqturiT Casanacvleb-
Duron. lad.

33 34
• 2005 weli. Microsoft-ma warmoadgina operaciuli • 2009 weli. Microsoft-ma warmoadgina operaciuli
sistema Windows XP x64 Edition, romelic EM64T teq- sistema Windows 7, romelmac Caanacvla arcTu war-
nologiiT muSaobs. matebuli proeqti _ Windows Vista.
• 2005 weli. Intel-ma warmoadgina pirveli orbir- • AMD-m warmoadgina Phenom II procesorebis 2-, 3- da
Tviani procesori Pentium D. 4-birTviani versiebi.
• 2006 weli. Intel-ma warmoadgina oTxbirTviani pro- • 2011 wels Intel-ma warmoadgina Core-i seriis proce-
cesori Core 2 Extreme. sorebis meore Taoba 6x seriis sistemur plateb-
• 2007 weli. Microsoft-ma warmoadgina operaciuli Tan erTad. es ukanaskneli mxars uWers
sistema Windows Vista korporatiuli momxmareble- mexsierebis integrirebuli kontroleris mqone
bisaTvis. Core i7 procesors.
• 2007 weli. Intel-ma warmoadgina sitemuri platis
mikrosqemebis krebuli, romelic mxars uWers
DDR3 standartis operatiul mexsierebas.
• 2007 weli.AAMD-m gamouSva procesori Phenom –
pirveli oTxbirTviani procesori personaluri
kompiuterisTvis. oTxive birTvi erT kristalSia
integrirebuli
• 2008 weli. Intel-ma gamouSva Core i7 (Nehalem) pro-
cesori. es aris oTxbirTviani procesori Hyper-
Threading teqnologiis mxardaWeriT (operaciuli
sistema rva birTvs aRiqvams). procesors aqvs
DDR3 mexsierebis integrirebuli kontroleri.
• 2008 weli. Intel-ma gamouSva 4x da 5x seriis siste-
muri platebi. am ukanasknels gaaCnia mexsierebis
integrirebuli kontroleris mqone Core i7 proce-
soris mxardaWera.

35 36
II Tavi • operatiuli mexsierebis didi moculoba;
kompiuteris ZiriTadi klasebi • informaciis Setana-gamotanis sistemis ganviTare-
buli organizacia, romelic sxvadasxva saxis ga-
2.1. kompiuterebis klasifikaciis ZiriTadi re mowyobilobebis mierTebis SesaZleblobas iZ-
kriteriumebi leva.
P problemur-orientirebuli kompiuterebi gan-
gamomTvleli manqanebis klasifikacia SesaZle- kuTvnilia SedarebiT viwro wris konkretuli amo-
belia sxvadasxva niSniT, magaliTad, daniSnulebis, canebis wrisaTvis, romlebic, rogorc wesi, teqno-
sididis, gamoTvliTi simZlavris da funqciuri logiuri obieqtebis marTvasTan arian dakavSirebu-
SesaZleblobebis mixedviT. li: SedarebiT mcire moculobis monacemTa regis-
daniSnulebis mixedviT kompiuterebi SeiZleba tracia, dagroveba da damuSaveba; gamoTvlebis Sesas-
sam jgufad daiyos: ruleblad SedarebiT martivi algoriTmebis gamoye-
• universaluri (saerTo daniSnulebis); neba. problemur-orientirebul kompiuterebs, univer-
• problemur-orientirebuli; salur kompiuterebTan SedarebiT, SezRuduli apara-
• specializebuli. tuli da programuli resursebi gaaCniaT.
universaluri kompiuterebi gankuTvnilia sain- specializirebuli kompiuterebi gaTvaliswi-
Jinro, teqnikuri, ekonomikuri, maTematikuri da sxva nebulia gansazRvruli, viwro wris amocanebis Se-
tipis amocanebis gadasawyvetad, romlebic algoriT- sasruleblad an gansazRvruli jgufis funqciaTa
mebis sirTuliT da dasamuSavebel monacemTa didi realizaciisTvis. Kkompiuterebis aseTi viwro orien-
raodenobiT xasiaTdeba. tacia maTi struqturis mkveTri specializaciis Se-
universaluri kompiuterebis damaxasiaTebeli saZleblobas iZleva, rac, maRali warmadobisa da
Tvisebebia: saimedoobis SenarCunebiT, maT sirTules da Rirebu-
lebas mniSvnelovnad amcirebs. specializirebul
• maRali warmadoba;
kompiuterebs SeiZleba mivakuTvnoT, magaliTad, spe-
• dasamuSavebel monacemTa warmodgenis formebis
cialuri daniSnulebis mikroprocesorebi, adapte-
sxvadasxvaoba _ orobiTi, aTobiTi da simboluri,
rebi, kontrolerebi, gamoTvliTi sistemebis kvanZe-
maTi cvlilebis farTo diapazoniT da warmod-
bis muSaobis SesaTanxmebeli mowyobilobebi, rom-
genis maRali sizuste;
lebic sxvadasxva teqnikuri mowyobilobebisa da
• rogorc ariTmetikuli, ise specialuri operaci-
procesebis marTvis funqciebs asruleben.
ebis farTo nomenklatura;

37 38
K kompiuterebis funqciuri SesaZleblobebi gan- • personaluri kompiuterebi;
pirobebulia Semdegi teqnikur-saeqspluatacio ma- • serverebi;
xasiaTeblebiT: • samuSao sadgurebis kompleqsebi;
• swrafqmedeba, romelic izomeba kompiuteris mier • meinfreimebi;
drois erTeulSi Sesrulebuli operaciebis gasa-
• superkompiuterebi.
Sualoebuli raodenobiT;
• kompiuterSi gamoyenebuli ricxvebis Tanrigiano-
ba da warmodgenis forma; 2.2. `erTjeradi~ kompiuterebi,
• damamaxsovrebeli mowyobilobebis nomenklatura, mikrokontrolerebi da saTamaSo kompiuterebi
tevadoba da swrafqmedeba.
• gare mowyobilobebis nomenklatura da teqnikur- erTjeradi kompiuterebi
ekonomikuri maxasiaTeblebi;
• damakavSirebeli saSualebebis (intefeisebis) ti- `erTjeradi~ kompiuteri aris mikrosqema, ro-
pebi da gamtarunarianoba; melsac erTi konkretuli funqcia aqvs. magaliTad,
• kompiuteris unari erTdroulad imuSaos ram- `erTjeradi~ kompiuteria saTamaSoebSi an mosaloc
denime momxmarebelTan da paralelurad Seasru- baraTebSi Cayenebuli mikrosqema raime melodiis
los ramdenime programa; gamosacemad.
• kompiuterSi gamoyenebuli operaciuli sistemebis am sferoSi yvelaze mniSvnelovani miRwevaa
tipebi da teqnikur-eqspluataciuri maxasiaTeb- RFID (Radio Frequency Identification) mikrosqemebi (sur. 2.1).
lebi; maTi sigane 0,5 mm-s ar aRemateba, xolo fasi ramde-
• manqanuri brZanebebis sistema da struqtura; nime centia. RFID mikrosqemaSi moTavsebulia radio-
• kavSiris arxebTan da kompiuterul qselebTan signalis mcire zomis mimReb-gadamcemi. yovel
mierTebis SesaZlebloba; mikrosqemas unikaluri 128-Tanriga kodi eniWeba.
• kompiuteris eqspluataciis saimedoba. gare antenidan miwodebuli impulsis sapasuxod RFID
sididis da gamoTvliTi simZlavris mixedviT mikrosqema Tavisi kodis Sesabamis signals agzavnis.
kompiuterebi Semdegnairad klasificirdeba: saqonlis Strix-kodisgan gansxvavebiT, rome-
• `erTjeradi~ kompiuterebi; lic mxolod saqonlis tipis identificirebas ax-
• CaSenebuli kompiuterebi (mikrokontrolerebi); dens, 128-Tanriga RFID mikrosqemebiT SesaZlebelia

• saTamaSo kompiuterebi;

39 40
saqonlis yoveli konkretuli egzemplaris identi-
ficireba.

sur. 2.2. wamkiTxavi RFID mowyobiloba

ufro mZlavri RFID mikrosqemebi aqtiuria.


sur. 2.1. RFID mikrosqema maTSi SeiZleba CaSenebuli iyos akumulatori, ele-
mentaruli kompiuteri, rac maT saSualebas aZlevs
RFID mikrosqemebis gamoyenebis kidev erTi Seasrulon gamoTvliTi operaciebis garkveuli nak-
sferoa satransporto saSualebebi. magaliTad, Tu rebi. am ukanasknel kategorias miekuTvneba, magali-
rkinigzis Semadgenlobis yovel vagonze dayenebu- Tad, finansur operaciebSi gamoyenebuli smart-bara-
lia RFID mikrosqema, kompiuterTan dakavSirebul Tebi (sur 2.3).
wamkiTxav mowyobilobasTan gavlisas kompiuteri
matareblis Semadgenlobas daadgens.
RFID sistemebi gamoiyeneba sawyobebSi, aero-
portebis sabargo sistemebsa da mraval sxva sfero-
Si (sur. 2.2).
RFID mikrosqemebis teqnologiuri baza ganuw-
yvetliv viTardeba. yvelaze martivi mikrosqemebi
pasiuria (kvebis Siga wyaro ara aqvs). maTi SesaZ-
leblobebi unikaluri saidentifikacio kodis gada-
cemiT Semoifargleba. sur. 2.3. smart-baraTi

41 42
mikrokontrolerebi • gamosaxulebis maformireblebi (televizori,
cifruli fotokamera, videokamera);
mikrokontrolerebi anu CaSenebuli kontro- • samedicino aparatura (rentgenoskopuri aparati,
lerebi (sur. 2.4) umetesad sayofacxovrebo teqnikaSi tomografi, kardiomonitori, cifruli Termomet-
gamoiyeneba. isini mowyobilobebis marTvis da maTi ri);
samomxmareblo interfeisebis organizaciisTvis ga- • samxedro teqnika (sakontinentTaSoriso balisti-
moiyeneba. kuri raketa, torpedo);
mowyobilobis speqtri, romelic mikrokontro-
• savaWro aparatura (savaWro avtomati, sakaso apa-
lerebis saSualebiT muSaobs, sakmaod farToa:
rati, saswori);
• sayofacxovrebo teqnika (maRviZara, sarecxi man-
• saTamaSoebi (molaparake Tojina, radiokavSiriT
qana, mikrotalRovani Rumeli, damcavi signali-
marTuli manqana da a.S);
zaciis sistemebi);
• avtomanqanebi da sxva satransporto saSualebebi.
• komunikatorebi (ugamtaro da mobiluri telefo-
nebismier Tanamedrove avtomanqanas aTeulobiT
ni, faqsimiluri aparati, peijeri da a.S);
mikrokontroleri aqvs, romlebic sxvadasxva qve-
sistemas marTaven. magaliTad, mikrokontroleriT
imarTeba borblebis avtoblokireba, navigaciis sis-
tema, sawvavis miwodeba da a.S. reaqtiul TviTmfri-
navSi kontrolerebis raodenoba 200-s aWarbebs.
RFID mikrosqemisgan gansxvavebiT, romelic
funqciebis minimaluri raodenobis krebuls asru-
lebs, mikrokontroleri, mcire zomebis miuxedavad,
srul gamomTvlel mowyobilobas warmoadgens. yo-
veli mikrokontroleri Seicavs procesors, mexsi-
sur. 2.4. mikrokontroleri erebas da Setana-gamotanis saSualebebs. Setana-gamo-
tana, rogorc wesi, knopebis da gadamrTvelebis sa-
• periferiuli mowyobilobebi (printeri, skaneri, SualebiT, indikatorebis, displeis da mowyobilo-
modemi, kompaqt-diskuri mowyobiloba); bis xmis komponentebis kontroliT xorcieldeba.
• video da audio mowyobilobebi (videomagnitofo-
ni, musikaluri centri, DVD da MP3 fleerebi);

43 44
mikrokontroleris programuli uzrunvelyo- • `CaSenebuli~ mikrokontrolerebi xSirad SezRu-
fa, rogorc wesi, mis mexsierebaSi, mwarmoeblis mier dulia sxvadasxva eleqtruli da meqanikuri
aris `CaSenebuli~. parametrebiT, magaliTad, zomiT, woniT, mox-
arsebobs universaluri da specializebuli marebuli energiiT da a.S. swored am SezRudvebis
mikrokontrolerebi. universaluri mikrokontrole- gaTvaliswinebiT muSavdeba aseTi tipis siste-
ri faqtobrivad Semcirebuli zomis kompiuteria, xo- mebSi dayenebuli mikrokontrolerebi.
lo specializebuli mikrokontrolerisTvis indivi-
dualuri arqiteqtura da brZanebaTa iseTi nakrebia saTamaSo kompiuterebi
damaxasiaTebeli, romelic garkveuli sferos amo-
canebis gadawyvetisTvisaa gankuTvnili, magaliTad, saTamaSo kompiuteri faqtobrivad igive perso-
audio da video monacemebis damuSaveba. arsebobs 4-, naluri kompiuteria, romelic video da audio kon-
8-, 16- da 32-Tanriga mikrokontrolerebi. trolerebis maRali maxasiaTeblebiT, periferiuli
miuxedavad standartuli personaluri kompi- mowyobilobebis naklebi raodenobiT da gafarTo-
uterebis da universaluri mikrokompiuterebis ebis naklebi SesaZleblobiT gamoirCeva.
msgavsebisa, maT Soris mniSvnelovani gansxvavebebic Tavdapirvelad saTamaSo kompiuterebis kate-
arsebobs: gorias miekuTvneboda martivi TamaSebisTvis gankuT-
• mikrokontrolerebze moTxovnilebas mniSvnelov- vnili kompiuterebi, romelTac dabali klasis pro-
nad gansazRvravs maTi dabali fasi. amitom mwar- cesorebi hqonda, Tumca amJamad bevri saTamaSo kom-
moeblebi cdiloben maqsimalurad Seamciron sa- piuteri sakmaod mZlavr sistemas warmoadgens, rome-
warmoo danaxarjebi da naklebad zrunaven mik- lic rigi parametriT araTu Camouvardeba, aramed
rokompiuterebis funqciebis gafarToebaze; aRemateba kidec personalur kompiuterebs.
• TiTqmis yvela mikrokontroleri realur droSi magaliTad, Sony PlayStation-s (sur. 2.5) 128-Tan-
muSaobs. yovel Semaval signals maSinve moyveba riga procesori gaaCnia, romelic TanrigianobiT yve-
sapasuxo signali. magaliTad, bevr xelsawyoSi la Tanamedrove personaluri kompiuteris proce-
knopze daWerisas maSinve, yovelgvari pauzis sors aRemateba, magram sataqto sixSiriT maT mniS-
gareSe inTeba Sesabamisi indikatori. realur vnelovnad Camouvardeba.
droSi unda xdebodes audio da videomonacemebis Tumca saTamaSo da personalur kompiuterebi
damuSavebac. xSirad swored realur droSi mu- ZiriTadad gansxvavdebian ara procesoris warma-
Saobis aucilebloba gansazRvravs mikrokontro- dobiT, aramed imiT, rom saTamaSo kompiuteri Cake-
leris arqiteqturas; til, dasrulebul sistemas warmoadgens. saTamaSo

45 46
kompiuteris gafarToeba ar aris gaTvaliswinebuli, rebiT ikvebebian. aseTi sistemebi TavianTi maxasi-
Tumca zogierT maTgans gaaCnia USB da Fire-Wire por- aTeblebiT ufro metad ara personalur kompiute-
tebi. rebs, aramed mikrokontrolerebs uaxlovdebian.

2.3. personaluri kompiuterebi, samuSao


sadgurebi da serverebi

arsebobs personaluri kompiuterebis ori sa-


xeoba _ samagido da portatiuli (nouTbuqi). per-
sonaluri kompiuterebi rTuli operaciuli sis-
temebiT, gafarToebis SesaZleblobiT da gamoyenebi-
Ti programebis farTo speqtriT gamoirCeva.
nouTbuqi, kompaqturobis garda, samagido kom-
sur. 2.5. Sony PlayStation Vita 3D Model
piuterisgan faqtobrivad arafriT gansxvavdeba. mas-
Si analogiuri, Tumca samagido kompiuterebTan Se-
kidev ufro metad mniSvnelovania is, rom sa-
darebiT Semcirebuli zomis komponentebi yendeba.
TamaSo kompiuterebi optimizebulni arian gamoyene-
personalur kompiuterebTan axlos dgas ji-
bis konkretuli sferosTvis _ samganzomilebiani
bis kompiuterebi (PDA). isini nouTbuqebTan Sedare-
TamaSebis maRali interaqtiulobiT da maRali xa-
biT mcire zomisani arian, Tumca procesori, mexsi-
risxis stereofonuri xmiT SesrulebisTvis. yvela
ereba, klaviatura, displei da personaluri kompi-
sxva funqcia meorexarisxovania.
uteris sxva standartuli komponentebi maTac aqvT.
aparaturuli da programuli uzrunvelyofis
samuSao sadguri igive personaluri kompiute-
SezRuduloba, dabali sataqto sixSire, mcire mocu-
ria, romelic specializebulia gansazRvruli saxis
lobis mexsiereba, umetes SemTxvevaSi vinCesteris
samuSaos Sesasruleblad (grafikuli, sainJinro,
ararseboba personalur kompiuterebTan SedarebiT
sagamomcemlo da sxv.).
saTamaSo kompiuterebis dabal fass ganapirobebs.
mZlavri personaluri kompiuterebi da samu-
standartuli saTamaSo kompiuterebis mwar-
Sao sadgurebi xSirad gamoiyeneba qseluri servere-
moeblebi TavianT asortiments afarToeben porta-
bis saxiT _ rogorc lokalur qselebSi (magaliTad,
tiuli saTamaSo sistemebiT, romlebic akumulato-

47 48
erTi organizaciis masStabiT), ise internetSi (sur. 2.4. samuSao sadgurebis kompleqsebi da
2.6). arsebobs erTprocesoruli da multiproceso- meinfreimebi
ruli serverebi. serverebSi, rogorc wesi, ramdenime
gegabaiti moculobis operatiul mexsierebas, ramde- ramdenadac personaluri kompiuterebis da
nime terabaiti moculobis diskur damgroveblebs da samuSao sadgurebis maCvenebeli `fasi/warmadoba~ ga-
maRali siCqaris qselur interfeisebs ayeneben. nuwyvetliv umjobesdeba, bolo periodSi maT xSi-
rad samuSao sadgurebis klasterebSi (Clusters Of Work-
stations, COW) aerTianeben. ramdenime personaluri kom-
piuteri, an samuSao sadguri erTmaneTs maRali
swrafqmedebis mqone qseliT ukavSirdeba da aRiWur-
veba specialuri programuli uzrunvelyofiT, ro-
melic kompiuterebis resursebs erTiani amocanebis
Sesrulebisken mimarTavs.
klasteri masStabirebis moxerxebuli SesaZ-
leblobiT gamoirCeva. igi SeiZleba aTeulobiT da
aseulobiT kompiuters Seicavdes. klasterebis saxiT
xSiradaa organizebuli veb-serverebi. Tu veb-saiTze
wamSi aTasobiT mimarTva xdeba, moxerxebulia klas-
teris ramdenime aseul serverze organizacia da
sur. 2.6. IBM D400 Home server
datvirTvis maT Soris gadanawileba. klasterebs,
romlebic aseTi sqemis realizacias axdenen Server
arqiteqturis kuTxiT erTprocesoruli serve-
Farm-s uwodeben (sur. 2.7).
ri Cveulebrivi personaluri kompiuterisgan ar gan-
meinfreimi (mainframe) maRali waramadobis mqone
sxvavdeba. ubralod is ufro swrafad muSaobs, met
kompiuteria, romelsac didi moculobis operati-
adgils ikavebs, diskuri mexsierebis meti moculoba
uli da gare mexsiereba gaaCnia. meinfreimis daniS-
gaaCnia da ufro swraf qselur SeerTebas amyarebs.
nuleba didi moculobis monacemebis centralize-
buli sacavis organizacia da intensiuri gamoT-
vliTi operaciebis Sesrulebaa.

49 50
daxuruli arqiteqtura _ kompiuteris sxva plat-
formebTan SeuTavsebloba.
Tumca 90-iani wlebis meore naxevridan mein-
freimebisadmi interesi kvlav gaizarda. meinfreime-
bis ZiriTadma mwarmoebelma _ IBM-ma axali _ 64-
Tanriga z/arqiteqtura SeimuSava (sur. 2.8).

sur. 2.7. klasteri Server Farm

meinfreimebis istoria 1964 wels gamoSvebuli


IBM System/360-dan iwyeba, romlis daproeqtebac 5 mi-
liardi dolari dajda. SemdgomSi gamouSves IBM Sys-
tem/370 da 390 modelebi. 60-ian-80-ian wlebSi IBM ula-
parako lideri iyo meinfreimebis warmoebis sferoSi.
Tumca 90-ani wlebis dasawyisSi meinfreimebis
krizisi daiwyo. gaCnda informaciis centralize-
buli damuSavebidan ganawilebul damuSavebaze ga- sur. 2.8. meinfreimi IBM zSeries 800
dasvlis tendencia.
ganawilebuli damuSaveba xdeba personaluri axal elementur bazaze _ didi integraciis
kompiuterebis safuZvelze, romlebic ordoniani mikrosqemebze gadasvlam TavisTavad ganapiroba ener-
arqiteqturiT `klienti-serveri~ arian dakavSire- gomoxmarebis Semcireba da gagrilebis sistemis ga-
bulni. meinfreimebis kidev erTi uaryofiTi Tvisebaa martiveba. Tanamedrove meinfreimebi gaxsnili arqi-
teqturiT xasiaTdebian, rac aseulobiT sxvadasxva

51 52
tipis da operaciuli sistemiT aRWurvili serveris • mravalmomxmarebliani muSaobis reJimi.
mxardaWeris SesaZleblobas iZleva. meinfreimebi ZiriTadad monacemTa did bazeb-
Tanamedrove meinfreimebis damaxasiaTebeli Tan muSaobis dros da iseT sistemebSi gamoiyeneba,
Tvisebebia: romlebSic monacemTa gadacemis maRali siCqare, sa-
• sistemis mdgradoba. meinfreimebs SeuZliaT apara- imedooba, bevri procesis erTdrouli damuSaveba,
turuli da programuli Secdomebis izolacia da didi moculobis monacemebis paketuri damuSaveba
maTi gasworeba Semdegi principebis safuZvelze: (saqonlis inventarizacia, aviabileTebis dajavSna,
¾ dublireba: ori sarezervo procesori, mexsi- sabanko operaciebi da a.S.). moiTxoveba
erebis sarezervo modulebi, periferiul
mowyobilobebisadmi wvdomis alternatiuli
gzebi; 2.5. superkompiuterebi
¾ komponentebis (procesorebis, mexsierebis da
sxva platebis) `cxeli~ (kompiuteris gamor- superkompiuteri mZlavri mravalprocesoriani
Tvis gareSe) Secvlis SesaZlebloba. gamomTvleli manqanaa. superkompiuterebis Seqmnis
• monacemebis mTlianoba. monacemebis dakargva faq- aucilebloba iseTma amocanebma ganapiroba, romelTa
tobrivad gamoricxulia. meinfreimebSi gamoiye- gadawyvetisTvisac meinfreimebis warmadoba arasakma-
neba operatiuli mexsiereba Secdomebis koreq- risi aRmoCnda. aseTi amocanebia, magaliTad, meteovi-
ciis kodebiT, xolo diskuri qvesistema agebulia Tarebis prognozi, rTuli samxedro kompleqsebis
RAID masivebis safuZvelze, `cxeli~ Secvlis da marTva, biologiuri kvlevebi, ekologiuri sisteme-
sarezervo Senaxvis `CaSenebuli~ saSualebebiT. bis modelireba da sxva.
• masStabireba. meinfreimebis masStabireba SesaZle- pirveli superkompiuteri 1972 wels Seiqmna
belia rogorc horizontalurad, ise vertikalu- (ILLIAC IV _ 20 MIPS warmadobiT). 1975 wlidan super-
rad. vertikaluri masStabireba miiRweva ufro kompiuterebis warmoebaSi axali lideri _ kompania
mZlavri procesorebis dayenebiT da maTi raode- Cray Research, gamoCnda, romelmac gamouSva 100 MIPS
nobis 12-mde gazrdiT. horizontaluri mas- warmadobis superkompiuteri Cray 1. amave kompaniam
Stabireba realizdeba meinfreimebis mravalman- 1984 wels gamouSva axali Taobis superkompiuteri
qanur klaster _ Sysplex-Si (System Complex) _ gaer- Cray 2, romelSic srulad iqna ganxorcielebuli mik-
TianebiT. Sysplex-Si SesaZlebelia 32-mde meinfre- roprocesorebis masobrivi paralelizmi. SemdgomSi
imis gaerTianeba. gamoSvebuli iqna Cray Research-is Cray EL, Cray 3, Cray 4,

53 54
Cray Y-MP C90, Control Data kompaniis _ Cyber 205, NEC da muSavdeba IBM kompaniis mier birTvuli usaf-
kompaniis SX-3, SX-X, Fujitsu kompaniis VP 2000 da sxva rTxoebis nacionaluri administraciisTvis.
superkompiuterebi.
1996 wels firma Intel-ma gamoacxada Sandia su- cxrili 2.1
perkompiuteris Seqmnis Sesaxeb, romelSic pirvelad Tanamedrove superkompiuterebi da maTi
iqna gadalaxuli swrafqmedebis zRvari trilioni maxasiaTeblebi
operacia wamSi (teraflopsi). superkompiuteris sabo- gamoSvebis adgilmdeba-
dasaxeleba siCqare
loo variants 1,4 teraflopsi swrafqmedeba gaaCnia. weli reoba
igi 700 procesorisagan, 573 gbaiti operatiuli da 1.026 PFLOPS
2008 IBM Roadrunner New Mexico, USA
2 250 gbaiti diskuri mexsierebisgan Sedgeba. 1.105 PFLOPS
1998 wels iaponurma firma NEC-ma gamoacxada
2009 Cray Jaguar 1.759 PFLOPS Oak Ridge, USA
4 teraflopsi warmadobis da 512 procesoriani SX-5
2010 Tianhe-IA 2.566 PFLOPS Tianjin, China
superkompiuteris Seqmnis Sesaxeb.
cxrilSi 2.1 warmodgenilia yvelaze mZlavri 2011 Fujitsu K computer 10.51 PFLOPS Kobe, Japan
Tanamedrove superkompiuterebi da maTi maxasiaTeb- 2012 IBM Sequoia 16.32 PFLOPS Livermore, USA
lebi.
IBM Roadrunner Seicavs 6480 orbirTvian AMD
Opteron procesors da 12960 IBM Cell 8i procesors. ope-
ratiuli mexsierebis moculoba 103 terabaitia. su-
perkompiuteri 1100 m2 farTobs ikavebs da 226 tonas
iwonis. energomoxmareba 3,9 megavatia, fasi _ 133
milioni dolari. aSS-s energetikis saministro mas
birTvuli masalebis daZvelebis gamosaTvlelad da
aSS-is birTvuli arsenalis saimedoobis Sesamowmeb-
lad iyenebs. igi agreTve safinanso, satransporto
da aerokosmosuri gamoTvlebisTvis gamoiyeneba.
IBM Sequoia (sur. 2.9) superkompiuteris uaxlesi
proeqtia, romelic Blue Gene/Q arqiteqturas efuZneba
sur. 2.9. superkompiuteri IBM Sequoia

55 56
IBM Sequoia-s gamoyeneba ZiriTadad moxdeba III Tavi
birTvuli afeTqebebis modelirebisTvis. mas agreTve informaciis warmodgena kompiuterSi. Tvlis
SeeZleba astronomiis, energetikis, adamianis genomis sistemebi
Semswavleli da klimatis cvlilebis modelirebis
amocanebis Sesruleba. proeqtis mixedviT superkom- kompiuterebSi gamoyenebuli ariTmetika gan-
piuteri mwyobrSi unda Cadges 2012 wlis bolos, li- sxvavdeba im ariTmetikisgan, romelsac Cven tradi-
vermoris nacionalur laboratoriaSi. ciulad vicnobT. upirveles yovlisa, kompiuterebi
IBM Sequoia aigeba 98304 gamoTvliTi blokis muSaoben ricxvebTan, romelTa sizuste sasruli da
bazaze da eqneba 300 m2-ze, 96 dgarSi ganTavsebuli fiqsirebulia. amas garda, kompiuterebSi gamoiyeneba
1,6 petabaiti moculobis operatiuli mexsiereba. Tvlis ara aTobiTi, aramed orobiTi sistema.
IBM Sequoia-Si gamoyenebuli iqneba 1,6 milioni pro-
cesoruli birTvi, romlebic realizebuli iqneba 16- 3.1. informaciis moculobis erTeulebi
an 8-birTviani IBM Power procesorebis bazaze.
3.1 cxrilSi warmodgenilia ZiriTadi prefiq-
sebi, romlebic ganzomilebis erTeulebSi gamoiyene-
ba.

cxrili 3.1
ZiriTadi prefiqsebi
10-3 mili 103 kilo
10-6 mikro 106 mega
10-9 nano 109 gega
10-12 piko 1012 tera
10-15 femto 1015 peta
10-18 ato 1018 eqsa
10-21 zepto 1021 zeta
10-24 iokto 1024 iota

57 58
Tumca unda gaviTvaliswinoT, rom mexsierebis, 3.2. sasruli sizustis ricxvebi
diskuri damgroveblebis, failebis moculobebis
gazomvis dros zemoTmoyvanili erTeulebi gansxva- rodesac adamiani garkveuli tipis ariTmeti-
vebul Sinaarss iZenen. ramdenadac kompiuterSi ne- kul moqmedebas asrulebs, misTvis problemas ar
bismieri informacia warmodgenilia orobiTi kode- warmoadgens, Tu ramdeni aTobiTi Tanrigisgan Sed-
bis saxiT, moculoba izomeba 2-is xarisxebSi. maga- geba ricxvi. fizikosebs, magaliTad, SeuZliaT gamo-
liTad, kilo aRniSnavs ara 103 (1000)-s, aramed 210 iTvalon, rom samyaroSi 1078 eleqtroni arsebobs da
(1024)-s. amrigad, 1 megabaiti Seicavs 220 (1 048 576) mocemuli ricxvis CawerisTvis 79 aTobiTi Tanrigis
baits, 1 gegabaiti _ 230 (1 073 741 824) baits da a.S. gamoyenebaa saWiro.
amrigad: kompiuterSi situacia gansxvavebulia. kompi-
1 baiti = 23 = 8 biti. uterebis umetesobaSi ricxvebis Sesanaxad mexsiere-
1 kilobaiti = 210 = 1024 baiti; bis maqsimaluri moculoba fiqsirebulia da da-
1 megabaiti = 210 = 1024 kilobaiti; mokidebulia kompiuteris modelze. programists Se-
1 gegabaiti = 210 = 1024 megabaiti; uZlia orjer, samjer da a.S ufro didi ricxvebis
1 terabaiti = 210 = 1024 gegabaiti; warmodgena, Tumca mocemuli problemis arss es ar
da a.S. cvlis. mexsierebis moculoba SezRudulia, amitom
Tumca, rodesac saubaria, magaliTad, arxis Cven mxolod im ricxvebTan SevZlebT muSaobas, ro-
gamtarunarianobaze, 1 kilobiti/wm aRniSnavs wamSi melTa warmodgenac Tanrigebis fiqsirebuli raode-
1000 biti informaciis gadacemas, lokaluri qseliT nobiTaa SesaZlebeli aseT ricxvebs sasruli sizus-
gadacemis siCqare 10 megabiti/wm _ wamSi 1 000 000 tis ricxvebs uwodeben.
biti informaciis gadacemas. ganvixiloT mTeli dadebiTi ricxvebis rigi,
amrigad, erTeulebi _ kilobaiti, megabaiti, romlebic SeiZleba sami aTobiTi TanrigiT SeiZleba
gegabaiti, terabaiti aRniSnaven Sesabamisad 210, 220, Caiweros. am rigSi zustad aTasi ricxvi Sedis: 000,
230, 240 baits, xolo kilobiti/wm, megabiti/wm, gega- 001, 002, 003, . . . , 999. aseTi SezRudvis SemTxvevaSi
biti/wm, terabiti/wm _ Sesabamisad 103, 106, 109, 1012 SeuZlebelia sxva tipis ricxvebis warmodgena, maT
bits/wamSi. Sorisaa:
• mTeli dadebiTi ricxvebi, romlebic 999-ze
metia;
• uaryofiTi ricxvebi;

59 60
• wiladebi; ramdenadac kompiuteris mexsierebis moculoba
• iracionaluri ricxvebi; SezRudulia da kompiuterma operaciebi sasruli si-
• kompleqsuri ricxvebi. zustis ricxvebze unda Caataros, zogierTi ariTme-
mTeli ricxvebis erT-erTi Tvisebaa Sekrulo- tikuli operaciis Sedegi, klasikuri maTematikis
ba Sekrebis, gamoklebis da gamravlebis operaciebis kuTxiT, SeiZleba araswori aRmoCndes. Secdomis mi-
mimarT. sxva sityvebiT, mTeli ricxvebis nebismieri i zezi am SemTxvevaSi kompiuterSi ricxvebis war-
modgenis sasruli bunebaa. gadavsebis Secdomis aR-
da j wyvilisTvis i + j, i - j, da i x j operaciebis Sedegi
mosaCenad kompiuterebis umetesobas CaSenebuli apa-
mTeli ricxvia. bevri mTeli ricxvi ar aris Sek-
raturuli saSualebebi gaaCnia.
ruli gayofis operaciis mimarT (magaliTad, 7/2, an
sasruli sizustis algebra gansxvavdeba Cve-
1/0).
ulebrivi algebrisgan. magaliTisTvis moviyvanoT
sasruli sizustis ricxvebi ar arian Sekrul-
asociaturobis kanoni:
ni arc erTi am oTxi operaciis (Sekreba, gamokleba,
gamravleba, gayofa) mimarT. magaliTad: a + (b - c) = (a + b) – с.
gamoviTvaloT gamosaxulebis orive mxare Sem-
• Sedegi sasruli sizustis ricxvze metia:
degi mniSvnelobebisTvis: a = 700, b = 400, с = 300.
600 + 600 = 1200.
marcxena mxares Tavdapirvelad gamoviTvaloT
• Sedegi uaryofiTia:
(b - c). Sedegi 100-is tolia. Semdeg am ricxvs mivuma-
003 – 005 = – 2.
tebT a-s. Sedegad viRebT 800-s.
• Sedegi sasruli sizustis ricxvze metia:
gamosaxulebis marjvena mxaris gamoTvlisaT-
050 x 050 = 2500.
vis Tavdapirvelad viangariSoT (a + b). ori samTan-
• Sedegi mTeli ricxvi ar aris:
riga ricxvis Sekrebisas miiReba gadavseba. Sedegi
007 / 002 = 3,5.
kompiuteris arqiteqturaze iqneba damokidebuli,
Secdomebi SeiZleba or klasad daiyos:
Tumca igi 1100-is toli ar iqneba, iseve rogorc 300-
1. operaciebi, romelTa Sedegic rigis yvelaze did
is gamokleba arcerTi ricxvidan ar mogvcems 800-s.
ricxvze metia (gadavsebis Secdoma), an rigis yve-
amrigad, asociaturobis kanoni ar moqmedebs. mniSvne-
laze mcire ricxvze naklebia.
lovania operaciebis Sesrulebis rigiToba.
2. Sedegi rigis wevri ar aris.
ganvixiloT distribuciulobis kanoni:
mocemuli magaliTebidan pirveli sami Secdo-
a⋅(b - c) = a⋅b - a⋅с.
mebis pirvel klass miekuTvneba, xolo meoTxe _ me-
ore klass.

61 62
gamoviTvaloT gamosaxulebis orive mxare Sem- erTeuls, xolo marcxena poziciaSi myofi igive
degi mniSvnelobebisTvis: a = 5, b = 210, с = 195. simbolo _ or aTeuls.
marcxena mxares 5⋅15 = 75. marjvena mxares Se- arapoziciur sistemaSi simbolo ar icvlis
degad 75-s ver viRebT, radgan a⋅b operaciis Sesru- mniSvnelobas ricxvSi misi adgilis mixedviT.
lebis Sedegad viRebT Tanrigobrivi badis gadavse- magaliTad, romaul Tvlis sistemaSi ricxvSi II
bas. simbolo I orive poziciaSi aRniSnavs erTs.
CamoTvlili magaliTebidan gamomdinare SeiZ- imis gamo, rom Tvlis poziciur sistemaSi
leba gamovitanoT daskvna, rom kompiuteri gamo- ricxvis warmodgena da masze ariTmetikuli opera-
usadegaria ariTmetikuli operaciebis Sesasruleb- ciebis Sesruleba gacilebiT martivia, vidre arapo-
lad. daskvna, rasakvirvelia, arasworia, Tumca es ma- ziciur sistemaSi, ricxvebis warmosadgenad, Cve-
galiTebi naTlad gvaCvenebs, Tu ramdenad mniSvne- ulebriv, Tvlis poziciur sistemas iyeneben.
lovania kompiuteris muSaobis meqanizmis gageba da poziciur sistemaSi yoveli simbolos pozi-
misi SezRudvebis codna. cias Tanrigi ewodeba. Tanrigebi, Cveulebriv, inom-
reba ricxvis mTel nawilSi marjvnidan marcxniv _
0-dan n-mde, xolo wilad nawilSi _ marcxnidan
3.3. Tvlis poziciuri sistemebi marjvniv _ -1-dan -k-mde _
dn⋅⋅⋅d2d1d0,d-1d-2 d-k,
Tvlis sistema ewodeba ricxvebis warmosad- sadac d Tvlis sistemis simboloa.
genad saWiro simboloebisa da maTi Caweris wesis poziciur Tvlis sistemaSi gamoyenebuli sim-
erTobliobas. boloebis raodenobas Tvlis sistemis fuZe ewodeba.
Tvlis nebismier sistemaSi ricxvi am sistemis k-uri Tvlis sistema TanrigebSi Casawerad 0-dan k-1-
simboloebis TanmimdevrobiT gamoisaxeba. mde k sxvadasxva simbolos iyenebs.
ricxvis warmodgenis wesis mixedviT Tvlis ricxvis yoveli Tanrigi woniT xasiaTdeba. es
sistemebi poziciur da arapoziciur sistemebad iyo- aris sidide, romelic gviCvenebs, Tu ramdenjer
fa. gansxvavdeba romelime TanrigSi mdgomi simbolo 0-
Tvlis poziciur sistemaSi TiToeuli simbo- ovan TanrigSi mdgomi imave simbolosgan. Tanrigis
los mniSvneloba ganisazRvreba misi adgiliT (pozi- wona Tvlis sistemis xarisxiT ganisazRvreba.
ciiT) ricxvSi. magaliTad, aTobiT sistemaSi ricxvSi Cveulebrivi aTobiTi ricxvi Sedgeba aTobiTi
22 marjvena poziciaSi myofi simbolo aRniSnavs or Tanrigebis mwkivisgan da zogjer aTobiTi werti-

63 64
lisgan (mZimisgan). ricxvis warmodgenis saerTo for- orobiT sistemaSi ricxvi iwereba xdeba ori
ma warmodgenilia 3.1 suraTze. ramdenadac ricxvebis orobiTi cifris gamoyenebiT:
warmodgenisTvis, Cveulebriv, aTi cifri gamoiyeneba, 01
axarisxebis safuZvlad arCeulia 10. mas Tvlis sis- rvaobiT sistemaSi rva cifri gamoiyeneba:
temis fuZe ewodeba. 01234567
TeqvsmetobiT sistemaSi saWiroa 16 cifris
gamoyeneba. amitom, aTobiTi sistemisgan gasxvavebiT,
saWiroa 6 simbolos damateba. cxris Semdgomi cif-
rebis warmosadgenad gamoiyeneba laTinuri asoebi A-
dan F-is caTvliT:
0123456789ABCDEF
orobiTi Tanrigs (0 an 1) biti ewodeba. 3.2
suraTze aTobiTi ricxvi 2001 warmodgenilia oro-
sur. 3.1. aTobiTi ricxvis warmodgenis forma biT, rvaobiT da TeqvsmetobiT Tvlis sistemebSi.

3.4. orobiT-kodirebuli sistemebi

kompiuterSi gamoiyeneba Tvlis orobiTi sis-


tema. Tumca programistebi xSirad iyeneben orobiT-
kodirebul sistemebs. aseTi sistemebia orobiT-rva-
obiTi da orobiT-TeqvsmetobiTi.
orobiT-TeqvsmetobiT sistemaSi TiToeuli
simbolo kodirdeba oTxTanriga orobiTi kodiT _ sur. 3.2. ricxvi 2001 orobiT, rvaobiT, aTobiT da
tetradiT, xolo orobiT-rvaobiT sistemaSi _ sam- TeqvsmetobiT sistemebSi
Tanriga orobiTi kodiT _ triadiT.
k-fuZiani Tvlis sistema moiTxovs k gansxvave- ricxvi 7B9, bunebrivia, TeqvsmetobiTia, radgan
buli simbolos gamoyenebas ricxvebis Casawerad. B simbolo gvxvdeba mxolod TeqvsmetobiT ricx-
aTobiTi sistema 10 cifriT warmodgdeba: vebSi. xolo ricxvi 111 SeiZleba warmodgenil iqnas
0123456789 oTxive Tvlis sistemaSi. amitom, orazrovnebis Ta-

65 66
vidan asacileblad Tvlis sitemis miTiTebisTvis cxrili 3.2 (gagrZeleba)
indeqsi gamoiyeneba. aTobiTi orobiTi rvaobiTi TeqvsmetobiTi
3.2 cxrilSi mocemulia Tvlis sxvadasxva sis- 40 101000 50 28
temaSi warmodgenili arauaryofiTi ricxvebi. 50 110010 62 32
60 111100 74 3C
cxrili 3.2 70 1000110 106 46
ricxvebis warmodgenis formebi sxvadasxva
80 1010000 120 50
Tvlis sistemaSi
90 1011010 132 5A
aTobiTi orobiTi rvaobiTi TeqvsmetobiTi
100 11001000 310 C8
0 0 0 0
1000 1111101000 1750 3E8
1 1 1 1
2989 101110101101 5655 BAD
2 10 2 2
3 11 3 3
4 100 4 4 3.5. ricxvis gadayvana Tvlis erTi
5 101 5 5
sistemidan meoreSi
6 110 6 6
7 111 7 7 orobiTi sistemidan ricxvis rvaobiTSi gada-
8 1000 10 8 sayvanad ricxvs vyofT samTanriga jgufebad. um-
9 1001 11 9 crosi sami Tanrigi aformirebs erT jgufs, Semdegi
10 1010 12 A sami Tan-rigi _ meore jgufs da a.S yoveli sam-
11 1011 13 B bitiani jgufi SegviZlia erT rvaobiT Tanrigad
12 1100 14 C gardavqmnaT, romlis mniSvneloba 0-dan 7-mdea (ix. 3.2.
13 1101 15 D cxrilis pirveli rva striqoni).
14 1110 16 E rvaobiTi Tvlis sistemidan orobiTSi gaday-
15 . 1111 17 F vana trivialuria. yoveli rvaobiTi Tanrigi icvleba
16 10000 20 10 Sesabamisi samTanriga orobiTi ricxviT.
20 10100 24 14 TeqvsmetobiTi Tvlis sistemidan orobiTSi
30 11110 36 1E ricxvis gadayvana analogiuria rvaobiTi Tvlis sis-
temidan orobiTSi ricxvis gadayvanisa. gansxvaveba

67 68
mxolod isaa, rom yoveli TeqvsmetobiTi Tanrigi erTianebi iwereba im poziciebSi, romlebic oris
Seesabameba ara sam, aramed oTx orobiT bits. xarisxebs Seesabameba, xolo nulebi _ danarCen po-
jgufebis formirebas aqac viwyebT umcrosi ziciebSi.
Tanrigidan. Tu ufrosi Tanrigis jgufSi gvrCeba meore meTodi mdgomareobs ricxvis 2-ze gayo-
erTi, ori, an sami biti, igi winidan unda SevavsoT faSi. ganayofi iwereba ricxvis qvemoT, xolo naSTi
Sesabamisad sami, ori an erTi 0-iT. _ ganayofis gverdiT. Semdeg igive operacia srul-
deba ganayofze. procesi iqamde gagrZeldeba, sanam
ar daarCeba 2-ze naklebi ricxvi. Sedegad miiReba
ricxvebis ori sveti _ ganayofebis da naSTebis.
orobiTi ricxvi iwereba naSTebis svetisgan qvemodan
zemoT.
magaliTi 1. gadaviyvanoT ricxvi 267 Tvlis
aTobiTi sistemidan orobiTSi:

267 2
266 133 2
1 132 66 2
1 66 33 2
0 32 16 2
TeqvsmetobiTi Tvlis sistemidan orobiTSi ga- 1 16 8 2
dayvana trivialuria. yoveli TeqvsmetobiTi Tanrigi 0 8 4 2
Sesabamisi oTxTanriga orobiTi ricxviT icvleba. 0 4 2 2
aTobiTi sistemidan ricxvis orobiTSi gaday- 0 2 1
vana ori gansxvavebuli meTodiT SeiZleba. 0
pirveli meTodi gamomdinareobs orobiTi ric-
xvis gansazRvrebidan. oris umaRlesi xarisxi, ro- e.i. 26710 = 1000010112.
melic naklebia mocemul aTobiT ricxvze, akldeba
aTobiT ricxvs. igive operacia sruldeba darCenil
sxvaobaze. rodesac ricxvi oris xarisxebadaa dana-
wilebuli, orobiTi ricxvi Semdegnairad miiReba:

69 70
magaliTi 2. gadaviyvanoT ricxvi 1492 Tvlis 0,6253
x
aTobiTi sistemidan orobiTSi: 2
1,2506
x
2
0,5012
x
2
1,0024
x
2
0,0048
e.i. 0,62510 = 0,10102.

orobiTi ricxvis aTobiTSi gadayvanac ori


meTodiTaa SesaZlebeli:
pirveli meTodi mdgomareobs oris xarisxebis
SekrebaSi orobiTi ricxvis im TanrigebisTvis, ro-
melTa Sesabamisi bitebic 1-is tolia. magaliTad:
10110 = 24 + 22 + 21 = 16 + 4 + 2 = 22

110101,0112 = 1·25 + 1·24 + 0·23 + 1·22 + 0·21 + 1·20 + 0·2-1 +1·2-2 +


+1·2-3 = 32 + 16 + 4 + 1 + 1/4 + 1/8 = 53,375.
e.i. 110101,0112 = 53,37510.

meore meTodis mixedviT orobiTi ricxvi iwe-


wiladi ricxvebis SemTxvevaSi 2-ze gayofis
reba vertikalurad, erT striqonSi _ erTi biti.
nacvlad wiladi nawilis 2-ze gamravlebis opera-
marcxena biti iwereba qveda striqonSi. qveda stri-
ciebs vasrulebT. gadayvanis operacia maSin dasrul-
qonia 1-eli striqoni, Semdeg zemoT modis me-2 stri-
deba, rodesac namravlSi miviRebT 0-s.
qoni da a.S. aTobiTi ricxvi piriqiT, qvemodan zemoT
magaliTi 3. gadaviyvanoT wiladi 0,6253 Tvlis
aigeba. yoveli n striqonis elementi miiReba gaorma-
aTobiTi sistemidan orobiTSi:
gebuli n-1 striqonis elementisgan, masze n stri-

71 72
qonis bitis (0 an 1) damatebiT. zeda striqonSi mi- IV Tavi
iReba Se-degi _ orobiTi ricxvis aTobiTi ekvi- cifruli logikuri done
valenti.
kompiuteris aparaturuli ierarqiis yvelaze
dabal dones cifruli logikuri done warmoadgens.
igi informatikisa da eleqtronikis zRvarze imyofe-
ba.
ZiriTadi elementebi, romelTa safuZvelzec
cifruli kompiuterebi konstruirdeba, sakmaod mar-
tivia.

4.1. ventilebi da bulis algebra

ventilebi

ricxvis aTobiTidan rvaobiT, an TeqvsmetobiT cifrul sqemas mxolod ori logikuri mdgo-
sistemaSi gadayvana SesaZlebelia Tavdapirvelad mareoba SeiZleba gaaCndes. rogorc wesi, 0-dan 1 v-
orobiT, xolo Semdeg orobiTidan rvaobiT an Teq- mde signali warmoadgens erT mniSvnelobas (maga-
vsmetobiT sistemaSi gadayvaniT. SesaZlebelia pirda- liTad, logikur 0-s), xolo signali 2-dan 5 v-mde _
piri gadayvanac. am SemTxvevaSi 2-is xarisxebis nac- meore mniSvnelobas (magaliTad, logikur 1-s). moce-
vlad sruldeba 8-is an 16-is xarisxebis gamoklebis mul sazRvrebs gare mniSvnelobebis Zabvis miwodeba
operaciebi. dauSvebelia. mcire eleqtronuli mowyobilobebi,
romelTac ventilebi ewodebaT, SesaZleblobas
iZlevian miviRoT sxvadasxva funqciebi mocemuli
ormniSvnelobiani signalebidan. ventilebi aris
aparaturuli uzrunvelyofis safuZveli, romelTa
bazazec aigeba cifruli kompiuterebi.

73 74
mTeli Tanamedrove cifruli logika imas unda aRvniSnoT, rom Tu Vin Zabva dabalia, ma-
efuZneba, rom tranzistori SeiZleba muSaobdes ro- Sin Vout Zabva maRalia da piriqiT. amrigad, es sqema
gorc Zalian swrafi binaruli gadamrTveli 4.1 warmoadgens invertors, romelic logikur 0-s lo-
suraTze warmodgenilia bipolaruli tranzistori, gikur 1-ad, xolo logikur 1-s logikur 0-ad gar-
romelic CaSenebulia Cveulebriv sqemaSi. daqmnis. rezistori (texili) saWiroa tranzistorSi
tranzistors sami gamomyvani aqvs: koleqtori, gamavali denis SezRudvisaTvis, raTa tranzistori
baza da emiteri. Tu Semavali Zabva Vin garkveul ar gadaiwvas.
kritikul mniSvnelobaze dabalia, tranzistori tranzistoris erTi mdgomareobidan meoreSi
gamoirTveba da muSaobs, rogorc Zalian maRali gadasarTavad, rogorc wesi, saWiroa ramdenime nano-
winaaRmdegoba. es ganapirobebs gamomaval Zabvas Vout, wami.
romlis mniSvnelobac garedan miwodebuli Vcc Zabvis 4.1 b suraTze ori tranzistori mimdevrobiTaa
mniSvnelobis tolia. CarTuli. rodesac V1 da V2 Zabvebi maRalia, orive
mocemuli tipis tranzistorisTvis gamomavali tranzistori gamtari xdeba da amcireben Vout-s. Tu
Zabva, Cveulebriv, +5 v-is tolia. Tu Vin Zabvis mniS- Semavali Zabvebidan erT-erTi dabalia, Sesabamisi
vneloba kritikul zRvars aWarbebs, tranzistori tranzistori gamoirTveba da Zabva Vout gamosasvlel-
CairTveba da muSaobs rogorc gamtari, iwvevs ra Vout ze maRali gaxdeba. amrigad, Vout Zabva mxolod maSi-
signalis damiwebas (rogor wesi, 0 v). naa dabali, rodesac rogorc V1, ise V2 Zabvebi maRa-
lia.
4.1 g suraTze ori tranzistori paralelura-
daa SeerTebuli. Tu erT-erTi Semavali signali
maRalia, CairTveba Sesabamisi tranzistori da igi
amcirebs gamomaval signals. Tu orive Semavali Zab-
va dabalia, gamomavali Zabva xdeba maRali.
zemoT CamoTvlili sami sqema qmnis sam umar-
tives ventils. maT ewodebaT Sesabamisad ara, da-ara
da an-ara ventilebi. ara ventils xSirad invertor-
a b g sac uwodeben.
Tu SevTanxmdebiT, rom maRali Zabva (Vcc) aris
sur. 4.1. umartivesi ventilebi
logikuri 1, xolo dabali Zabva (`miwa~) _ logikuri

75 76
0, Cven SevZlebT gamosasvlelze arsebuli mniS- romlis gamosasvlelze maSin iqneba 1, rodesac erT-
vnelobis, rogorc Semavali cvladebis funqciis erTi Semavali signali 1-is tolia. gamosasvleli
aRweras. grafikuli niSnebi, romlebic gamoiyeneba udris 0-s, Tu orive Semavali signali 0-is tolia.
mocemuli sami tipis ventilis gamosaxvisaTvis, war- mocemuli sqemis gamosaxuleba, romelsac an venti-
modgenilia 4.2 a-g suraTze. iqvea warmodgenili fun- li ewodeba da misi Sesabamisi funqciis aRwera war-
qciis muSaobis reJimebi yoveli sqemisTvis. modgenilia 4.2 d suraTze. ara, an-ara da da-ara
elementebis gamosasvlelze mcire zomis wrewirebi
aRniSnaven inversiul gamosasvlelebs. isini sxva
konteqstSic SeiZleba iqnan gamoyenebuli _ inverti-
rebuli signalis aRsaniSnad.
4.2 suraTze warmodgenili xuTi ventili cif-
ruli logikuri donis safuZvelia. warmodgenili
masalidan cxadia, rom an-ara da da-ara ventilebi
a) b) g) d) e) or-or tranzistors saWiroeben, xolo an da da ven-
sur. 4.2. xuTi ZiriTadi tipis ventilis gamosaxulebebi da tilebi _ sam-sam tranzistors. amitom kompiuterebSi
TiToeuli ventilis funqciis muSaobis reJimebi umetesad an-ara da da-ara ventilebi gamoiyeneba
(realur sqemebSi ventilebi gansxvavebulad igeba,
mocemul suraTze A da B Semavali cvladebia, Tumca an-ara da da-ara ventilebi yovelTvis ufro
xolo X _ gamomavali signali. cxrilis yoveli martivia an da da ventilebTan SedarebiT).
striqoni gansazRvravs gamomaval signals Semavali isic unda aRvniSnoT, rom ventils SeiZleba
signalebis sxvadasxva kombinaciisTvis. orze meti Sesasvleli hqondes. Tumca praqtikulad
Tu 4.2 b suraTze gamosaxuli elementis gamo- rvaze meti Sesasvleli ar gamoiyeneba.
sasvlels SevuerTebT invertors, miviRebT da-ara miuxedavad imisa, rom ventilebis Siga kompo-
ventilis sapirispiro sqemas, romlisTvisac gamosas- nentebi (tranzistorebi) fizikuri mowyobilobebis
vleli signali mxolod maSin udris 1-s, rodesac dones ganekuTvneba, mainc davasaxeloT maTi war-
orive Semavali signali 1-is tolia. aseT sqemas da moebis ZiriTadi teqnologiebi.
ventili ewodeba. misi gamosaxuleba da Sesabamisi arsebobs ori ZiriTadi teqnologia _ bipo-
funqciis aRwera warmodgenilia 4.2 g suraTzeze. laruli da mon-i (metali, oqsidi, naxevargamtari).
zustad aseve, Tu an-ara ventilis gamosas- bipolaruli teqnologiebidan unda aRiniSnos
vlels davakavSirebT invertorTan, miiReba sqema, ttl (tranzistorul-tranzistoruli logika), ro-

77 78
melic mravali wlis ganmavlobaSi cifruli eleq- gascems Sedegs, romelic mxolod Semavali cvlade-
tronikis safuZvels warmoadgenda da ekl (emite- bis mniSvnelobebzea damokidebuli.
rul-kavSiriani logika), romelic im SemTxvevaSi ga- magaliTad, SegviZlia ganvsazRvroT martivi
moiyeneba, rodesac saWiroa operaciebis Sesrulebis funqcia f, Tu vityviT, rom f(A)=1, Tu A=0 da f(A)=0,
maqsimalurad maRali siCqare. Tumca cifrul sqemeb- Tu A=1. es funqcia Seesabameba invertoris funqcias
Si umetesad mon teqnologiaa gavrcelebuli. (sur. 4.2a).
mon ventilebi ttl da ekl ventilebTan Se- ramdenadac bulis funqcias n cvladidan gaaC-
darebiT ufro nela muSaoben, magram bevrad nakleb nia Semavali cvladebis mxolod 2n kombinacia, aseTi
energias moixmaren da bevrad nakleb adgils ikave- funqcia srulad SegviZlia aRvweroT cxriliT, ro-
ben. SesaZlebelia didi raodenobis mon ventilebis melic 2n striqonisgan Sedgeba. yovel striqonSi
kompaqturi ganTavseba. moicema funqciis mniSvneloba Semavali cvladebis
mon ventilebis ramdenime nairsaxeoba arse- sxvadasxva kombinaciisaTvis. aseT cxrils WeSmari-
bobs: p-arxiani, n-arxiani da komplementaruli mon-i. tobis cxrili ewodeba. 4.2 suraTze warmodgenili
Tanamedrove procesorebi da statikuri mexsiereba yvela cxrili WeSmaritobis cxrilia.
umetesad komplementaruli mon teqnologiis safuZ- Tu ganisazRvreba WeSmaritobis cxrilis
velze iwarmoeba, romelic +3,3 da ufro dabal striqonebis ganlagebis Tanmimdevroba, magaliTad,
Zabvebzec muSaobs. ori cvladis SemTxvevaSi _ 00, 01, 10, 11, nebismieri
funqcia SeiZleba srulad aRiweros 2n-Tanriga oro-
bulis algebra biTi ricxviT, romelic WeSmaritobis cxrilis Sede-
gis svetis vertikalurad wakiTxvis Sedegad miiReba.
ventilebis bazaze agebuli sqemebis aRweri- amrigad:
saTvis saWiroa gansakuTrebuli tipis algebra, rom- da-ara _ 1110;
lis mixedviTac yovel cvlads da funqcias mxolod an-ara _ 1000;
ori mniSvnelobis miReba SeuZlia _ 0-is da 1-is. da _ 0001;
aseT algebras, ingliseli maTematikosis jorj bu- an _ 0111.
lis (1815-1864) pativsacemad, bulis algebra ewoda. cxadia, ori cvladidan arsebobs 24=16 bulis
rogorc Cveulebriv aTobiT algebras, bulis funqciis miRebis SesaZlebloba, romelTac 4-Tanri-
algebrasac Tavisi funqciebi aqvs. bulis funqcia ga 16 SesaZlebeli kombinacia gaaCniaT.
Sesasvlelze iRebs erT an ramdenime cvlads da

79 80
4.2. bulis funqciebis realizacia saSualebiT, Semavali cvladebis raodenobis gaz-
rdis Sedegad Canaweri Zalian izrdeba. am SemTxve-
4.3 suraTze warmodgenilia bulis funqciis vaSi WeSmaritobis cxrilis nacvlad xSirad sxva
WeSmaritobis cxrili sami cvladisTvis: M=f(A,B,C). Caweris sxva meTodebi gamoiyeneba.
igi warmoadgens metobis funqcias, romelic iRebs mocemuli Canaweris garCevamde unda vTqvaT,
mniSvneloba 0-s, rodesac cvladebis umetesoba 0-is rom nebismieri bulis funqciis gansazRvra SeiZleba,
tolia da mniSvneloba 1-s, rodesac cvladebis ume- Tu mivuTiTebT, Semavali cvladebis mniSvnelobebis
tesoba 1-is tolia. romeli kombinaciebi ganapirobebs funqciis erTe-
ulovan mniSvnelobas.
4.3 suraTze warmodgenili funqciisaTvis arse-
bobs cvladebis oTxi kombinacia, romelTa SemTxve-
vaSic miiReba funqciis erTeulovani mniSvneloba.
xazi cvladis Tavze miuTiTebs, rom misi mniSvne-
loba invertirdeba. Tu cvlads xazi ara aqvs, es
niSnavs, rom misi mniSvneloba ar invertirdeba. amas
garda bulis da funqciis gansazRvrisaTvis gamovi-
yenebT gamravlebis niSans (wertils), xolo bulis
an funqciis gansazRvrisaTvis _ Sekrebis niSans (+).
magaliTad, ABC iRebs mniSvnelobas 1, rode-
sac A = 1, B = 0 da C = 1. amas garda AB + BC iRebs mni-
Svnelobas 1, rodesac (A = 1 da B = 0), an (B = 1 da C = 0).
4.3a suraTze naCvenebi cxrilisTvis funqcia
iRebs mniSvneloba 1-s oTx striqonSi: ABC , ABC ,
a b
ABC da ABC . funqcia M iRebs WeSmarit mniSvne-
sur. 4.3. sami Semavali cvladidan metobis funqciis
lobas (logikuri 1), rodesac oTxidan erT-erTi
WeSmaritobis cxrili (a) da am funqciis
realizaciis sqema (b) pirobaa WeSmariti. Sedegad SegviZlia davweroT:
M = ABC + ABC + ABC + ABC .
miuxedavad imisa, rom nebismieri bulis fun- miRebuli formula warmoadgens WeSmaritobis
qcia SeiZleba ganisazRvros WeSmaritobis cxrilis cxrilis mokle Canawers. amrigad, n cvladis fun-

81 82
qcia SegviZlia aRvweroT 2n logikuri namravlis es xazebi uzrunvelyofs Semavali signalebis ven-
logikuri jamiT. amasTan TiToeul namravlSi war- tilebze gadacemas. magaliTad, 5, 6, 7 ventilebi
modgenili iqneba n Tanamamravli. aseTi formulireba Sesasvlelze A signals iReben. realur sqemaSi es
gansakuTrebiT mniSvnelovania, radgan nebismieri ventilebi pirdapir iqneba dakavSirebuli A mav-
funqciis standartuli ventilebiT realizaciis sa- TulTan, raime Sualeduri vertikaluri gamtarebis
Sualebas iZleva. gareSe.
mniSvnelovania ganvasxvavoT bulis abstraq- sqema Seicavs oTx da ventils. TiToeuli em-
tuli funqcia da misi eleqtronuli sqemis saSuale- saxureba M-isTvis Sedgenil gantolebaSi TiTo
biT realizacia. bulis funqcia Sedgeba A, B, C cvla- wevrs (WeSmaritobis cxrilis im striqonebs, ro-
debisagan da operatorebisagan da, an da ara. bulis melTaTvisac M=1). TiToeuli ventili gamoTvlis
funqcia aRiwereba WeSmaritobis cxrilis an speci- WeSmaritobis cxrilis erT striqons. da bolos,
aluri Canaweris saSualebiT, magaliTad: saboloo Sedegis miRebisaTvis yvela namravli ik-
F = ABC + ABC . ribeba (igulisxmeba an operacia).
bulis funqcia SeiZleba realizebuli iqnes cifruli sqemebis agebisas miRebulia Semdegi
eleqtronuli sqemebiT (xSirad gansxvavebulebiT). SeTanxmeba: Tu ori xazi ikveTeba, maT Soris kavSiri
eleqtronuli sqemebi iyeneben signalebs, romlebic mxolod maSin igulisxmeba, Tu xazebis gadakveTa
Seesabamebian Semaval da gamomaval cvladebsa da gamosaxulia didi wertiliT. magaliTad me-3 venti-
ventilebs, magaliTad, da, an da ara. lis gamosasvleli kveTs yvela 6 vertikalur xazs,
rogorc ukve aRvniSneT, bulis funqciis maqsi- Tumca igi dakavSirebulia mxolod C xazTan.
n
mum 2 namravlis jamis saxiT warmodgena am funqciis 4.2 suraTidan gasagebi xdeba, Tu rogor unda
realizaciis saSualebas iZleva. 4.2 b suraTze Sema- iqnas miRebuli cifruli sqema nebismieri bulis
vali signalebi A, B, C warmodgenilia marcxena mxri- funqciisaTvis:
dan, xolo gamosasvlelze miRebuli M funqcia _ 1. mocemuli funqciisaTvis aigeba WeSmaritobis
marjvena mxridan. ramdenadac saWiroa Semavali cxrili;
cvladebis damatebiTi sidideebi (inversiebi), maTi 2. sqemaSi Seitaneba invertorebi, raTa SesaZlebeli
miRebisTvis signali gaivlis invertorebs 1, 2, 3. na- gaxdes yoveli Semavali signalis inversiuli
xazis ukeTesi gagebis mizniT gavlebulia 6 verti- mniSvnelobis miReba;
kaluri xazi, maTgan 3 dakavSirebulia Semaval
cvladebTan, xolo danarCeni 3 _ maT inversiebTan.

83 84
3. ixazeba da ventili WeSmaritobis cxrilis im vleliani ventili. amis Semdeg ara, da, an ventilebi
striqonebisTvis, romelTac Seesabameba logi- icvleba me-4 suraTze gamosaxuli sqemebiT.
kuri 1;
4. da ventilebs Sesabamisi Semavali signalebi uer-
Tdeba;
5. da ventilebis gamosasvlelebi an ventilis Se-
sasvlelebs uerTdeba.
Cven ukve vaCveneT, Tu rogor unda movaxdinoT a
bulis funqciis realizacia ara, da da an venti-
lebis saSualebiT. Tumca bevrad ufro mosaxer-
xebelia sqemebis ageba erTi tipis ventilebis ba-
zaze. sabednierod, Cven mier Camoyalibebuli al-
goriTmis safuZvelze agebuli sqemebi sakmaod mar-
tivad gardaiqmneba da-ara da an-ara formebad.
aseTi gardaqmnis Sesasruleblad saWiroa ara,
g
da da an ventilebis raime sxva, erTi tipis ven- b
tilis safuZvelze realizacia.
sur. 4. ara (a), da (b), an (g) ventilebis realizacia
4.4 suraTze naCvenebia, Tu rogor SeiZleba
mxolod da-ara da an-ara ventilebis safuZvelze
gavakeToT es da-ara da an-ara ventilebis bazaze.
aqve aRvniSnoT, rom gardaqmnis sxva SesaZleblo-
miuxedavad imisa, rom aseT proceduras ver
bebic arsebobs.
mivyavarT optimalur sqemebamde ventilebis minima-
amrigad, bulis funqciis realizaciisTvis da-
luri raodenobis TvalsazrisiT, igi gvaCvenebs, rom
ara da an-ara elementebis bazaze Tavdapirvelad
aseTi gardaqmna SesaZlebelia.
unda mivyveT zemoT aRweril algoriTms, avagebT ra
da-ara da an-ara ventilebs sruli ventilebi
sqemas ara, da, an elementebis bazaze. amis Semdeg
hqvia, radgan TiToeuli maTgani iZleva nebismieri
mravalSesasvlelian ventilebs SevcvliT ekvivalen-
bulis funqciis gamoTvlis SesaZleblobas. arc erT
turi orSesasvleliani elementebiT. magaliTad A +
sxva ventils ar gaaCnia aseTi Tviseba, amitom swo-
B + C + D gamosaxuleba SegviZlia SevcvaloT (A + B) +
red da-ara da an-ara ventilebis bazazea mizanSewo-
(C + D) gamosaxulebiT da gamoviyenoT sami orSesas- nili cifruli sqemebis ageba.

85 86
4.3. bulis algebris kanonebi turia AB+AC funqciisa. miuxedavad amisa, 4.5 b
suraTze warmodgenili sqema ufro martivia, vidre
sqemebis ekvivalenturoba 4.5 a suraTze warmodgenili, radgan nakleb ventils
Seicavs.
cifruli sqemebis damproeqteblebi cdiloben
Seamciron ventilebis raodenoba, rac TavisTavad
ganapirobebs sqemis Rirebulebis, mis mier dakave-
buli farTobis da moxmarebuli energiis Semcire-
bas.
sqemis gamartivebisTvis damproeqtebelma unda
SeimuSavos sxva sqema, romelic igive funqcias Seas-
rulebs ventilebis naklebi raodenobiT (an imuSa-
vebs ufro martiv ventilebTan, magaliTad, oTxSe-
sasvlelebianebis nacvlad orSesasvlelebianebTan).
ekvivalenturi sqemebis Zieba xdeba bulis algebris
safuZvelze.
bulis algebris gamoyenebis magaliTad
ganvixiloT AB+AC funqciis sqema da WeSmaritobis
cxrili (sur. 4.5). miuxedavad imisa, rom am Temaze
a b
jer ar gvimsjelia, SegviZlia vTqvaT, rom Cveuleb-
sur. 4.5. ori ekvivalenturi funqcia: AB+AC (a)
rivi algebris bevr kanons Zala aqvs bulis algeb- da A(B+C) (b)
raSic. magaliTad, AB+AC gamosaxuleba, distribu-
ciulobis kanonis Tanaxmad, SegviZlia gardavqmnaT rogorc wesi, Tavdapirvelad damproeqtebeli
A(B+C) gamosaxulebad. safuZvlad iRebs bulis garkveul funqcias, Semdeg
ori funqcia ekvivalenturia maSin da mxolod gardaqmnis mas bulis algebris kanonebis safuZ-
maSin, rodesac orive funqcia iRebs erTsa da imave velze, raTa miiRos ufro martivi funqcia, romelic
mniSvnelobas Semavali cvladebis nebismieri kom- ekvivalenturi iqneba sawyisi funqciisa. miRebuli
binaciisaTvis. 4.5 suraTze warmodgenili WeSmarito- gamartivebuli funqciis safuZvelze sqema aigeba.
bis cxrilidan garkveviT Cans, rom A(B+C) ekvivalen-

87 88
mocemuli midgomis realizaciisaTvis, rasak- de morganis kanoni SeiZleba gavrceldes orze
virvelia, aucilebelia bulis algebris kanonebis meti cvladis mqone gamosaxulebebzec, magaliTad,
(damokidebulebebis) codna. unda aRvniSnoT, rom ABC = A + B + C .
TiToeul damokidebulebas ori forma gaaCnia. erTi de morganis kanoni iTvaliswinebs alterna-
formisagan meoris miReba SesaZlebelia Tu da-s tiul Canawersac. 4.6 a suraTze da elementi moce-
SevcvliT an-iT da 0-s 1-iT. nebismieri damokide- mulia inversiiT, romelic naCvenebia inversiuli Se-
buleba martivad mtkicdeba, Tu maTTvis WeSmari- sasvlelebiT da gamosasvlelebiT. amrigad, an ven-
tobis cxrilebs avagebT. tili inversiuli Semavali signalebiT ekvivalentu-
4.2 cxrilSi warmodgenilia bulis algebris ria da-ara elementisa.
zogierTi kanoni. 4.6 b suraTzeze warmodgenilia de morganis
kanonis meore forma, romlidanac Cans, rom an-ara
cxrili 4.2 ventilis nacvlad SegviZlia gamovsaxoT da ventili
bulis algebris zogierTi damokidebuleba inversiuli SesasvlelebiT.
kanoni da an
tolobis kanoni 1A=A 0+A=A
nulobis kanoni 0A=0 1+A=1
idempotenturobis kanoni AA=A A+A=A
inversiis kanoni AA = 0 A+ A =1 a) b)
komutatiurobis kanoni AB=BA A+B=B+A
asociaciurobis kanoni (AB)C=A(BC) (A+B)+C=A+(B+C)
distribuciulobis kanoni A+BC=(A+B)(A+C) A(B+C)=AB+AC
STanTqmis kanoni A(A+B)=A A+AB=A g) d)
de morganis kanoni AB = A + B A + B = AB sur. 4.6. da-ara (a), an-ara (b), da (g), an (d) ventilebis
alternatiuli warmodgena
Sedegebi TiTqmis yvela SemTxvevaSi naTelia,
Tu ar CavTvliT de morganis, STanTqmis da distri- de morganis kanonis orive formis inversiis
buciulobis kanonebs. maTi dadasturebisTvis unda Sedegad viRebT da da an ventilebis ekvivalentur
avagoT WeSmaritobis cxrilebi. warmodgenebs (sur. 4.6 g, d).
analogiuri simboluri gamosaxuleba arse-
bobs de morganis kanonis sxvadasxva formisaTvis

89 90
(magaliTad, n-Sesasvleliani da-ara ventilis ekviva-
lentur elements warmoadgens an ventili n inversi-
uli SesasvleliT).
4.6 suraTze warmodgenili elementebis da mra-
valSesasvleliani ventilebis analogiuri funqci-
ebis gamoyenebiT Zalian martivadaa SesaZlebeli nam-
ravlebis jamis mxolod da-ara da mxolod an-ara a b
formebad gardaqmna.
ganvixiloT, magaliTad, funqcia gamomricxa-
vi an (sur. 4.7, a). standartuli sqema, romelic nam-
ravlebis jams gamosaxavs, warmodgenilia 4.7 b su-
raTze. da-ara formaze gadasvlisaTvis da elemen-
tebis gamosasvlelebis an elementis Sesasvle- g d
lebTan SemaerTebeli xazebi inversiuli Sesasvle- sur. 4.7. gamomricxavi an funqciis WeSmaritobis cxrili
lebiT da gamosasvlelebiT unda gamoisaxos, (a) da misi Sesabamisi cifruli sqemebi (b-d)
rogorc 4.7 g suraTzea mocemuli.
Zalian mniSvnelovania imis aRniSnvac, rom er- Tu miviRebT negatiur logikas, anu SevTan-
Ti da imave ventils SeuZlia sxvadasxva funqciis xmdebiT, rom 0 volti aris logikuri 1, xolo +3,3
Sesruleba imis mixedviT, Tu ra SeTanxmebebia mi- an +5 volti _ logikuri 0, miviRebT WeSmaritobis
Rebuli. cxrils, romelic warmodgenilia 4.8 g suraTze anu
4.8 a suraTze warmodgenilia F ventilis gamo- an funqcias.
sasvleli signalebi Semavali signalebis sxvadasxva
kombinaciisTvis. rogorc Sesasvleli, ise gamosas-
vleli signalebi naCvenebia voltebiT. Tu SevTan-
xmdebiT, rom 0 volti aris logikuri 0, xolo 3,3 an
5 volti _ logikuri 1, miviRebT WeSmaritobis
cxrils, romelic 4.8 b suraTzea warmodgenili anu
imave da funqcias. aseT SeTanxmebas pozitiuri lo- a b g
gika ewodeba. sur. 4.8. mowyobilobis eleqtruli maxasaiaTeblebi (a);
pozitiuri logika (b); negatiuri logika (g)

91 92
amrigad, cifruli sqemebis ageba damokidebu- korpuss gareT gamosuli gamomyvanebis ori
lia im SeTanxmebaze, romelic gansazRvravs Zabvebis rigiT da SigniT arsebuli integraluri sqemiT ofi-
logikur doneebTan Sesabamisobas. Tanamedrove cif- cialurad korpusi orrigad ganTavsebuli gamom-
rul teqnikaSi umetesad pozitiuri logika gamoiye- yvanebiT (Dual Inline Package, DIP) ewodeba (sur. 4.9).
neba. magram ufro xSirad mas mainc mikrosqemas uwodeben.
am dros ugulebelyofen gansxvavebas kaJbadis fir-
fitasa da korpuss Soris, romelSic is Tavsdeba.
4.4. integraluri sqemebi

amrigad, CvenTvis ukve cnobilia, Tu rogor


unda aigos umartivesi sqemebi calkeuli ventilebis
safuZvelze. Tumca Tanamedrove cifruli sqemebis
agebisas aseTi midgoma iSviaTad gamoiyeneba. amJamad
standaruli `samSeneblo~ blokebi warmoadgens mo-
dulebs, romlebic ramdenime ventils aerTianebs.
sur. 4.9. DIP mikrosqema
iwarmoeba da iyideba ara calkeuli ventilebi,
aramed maTi modulebi, romelTac integraluri
korpusebis umetesobas 14, 16, 18, 20, 22, 24, 28,
sqemebi (is) an mikrosqemebi ewodebaT.
40, 64 an 68 gamomyvani gaaCnia. maRali integraciis
integraluri sqema warmoadgens daaxloebiT
mikrosqemebisaTvis xSirad iyeneben korpusebs, rom-
5X5 mm zomebis kaJbadis kvadratul firfitas, ro-
lebsac gamomyvanebi oTxive mxares, an qvevidan aqvs.
melzec ramdenime ventilia ganTavsebuli. mcire
mikrosqemebis klasebad dayofis sxvadasxva
zomis integraluri sqemebi, rogor wesi, marTkuTxa
kriteriumi arsebobs. ventilebis raodenobis mi-
5-15 mm siganis da 20-50 mm sigrZis plastikur an ke-
xedviT klasifikacia sakmaod uxeSia, Tumca zogjer
ramikul korpusebSi Tavsdeba. grZeli gverdis gas-
SeiZleba sasargebloc iyos:
wvriv damontaJebulia gamomyvanebis ori paralelu-
ri rigi. gamomyvanebis sigrZe daaxloebiT 5 mm-ia. • mis (mcire integraluri sqema) _ Seicavs 1-10
SesaZlebelia gamomyvanebis Casma gasarTSi an mir- ventils;
Cilva nabeWd plataze. • sis (saSualo integraluri sqema) _ Seicavs 1-
yoveli gamomyvani romelime sxva ventilis Se- 100 ventils;
sasvlels, kvebis wyaros an `miwas~ uerTdeba.

93 94
• dis (didi integraluri sqema) _ Seicavs 100-100 rosqemis 1-eli gamomyvani. sqemaSi, rogorc wesi, ar
000 ventils; aCveneben gamouyenebel ventilebs, kvebis wyaros da
• zdis (zedidi integraluri sqema) _ Seicavs miwas.
100 000 ventilze mets. aseTi mikrosqemebis Rirebuleba ramdenime cen-
am sqemebs gansxvavebuli Tvisebebi aqvT da tia. TiToeuli maTgani Seicavs ramdenime ventils
sxvadasxva mizniT gamoiyeneba. da 20-mde gamomyvans. 70-ani wlebis kompiuterebi ase-
mis-i, Cveulebriv, oridan eqvsamde damouki- Ti mikrosqemebis didi raodenobis bazaze konstru-
debel ventils Seicavs. TiToeuli maTgani cal-cal- irdeboda, Tumca amJamad, magaliTad, erT mikrosqe-
ke SeiZleba iqnas gamoyenebuli. 4.10 suraTze war- maSi mTel centralur procesorsa da operatiuli
modgenilia Cveulebrivi mis-i, romelic oTx da-ara mexsierebis mniSvnelovan nawils (qeS-mexsierebas)
ventils Seicavs. aTavseben.
simartivisaTvis zogjer Tvlian, rom ventilis
gamomavali signali maSinve icvleba, rogorc ki
signali Seicvleba mis Sesasvlelebze. Tumca arse-
bobs ventilis garkveuli dayovneba, romelic mo-
icavs mikrosqemaSi signalis gavlis da mikrosqemis
kilo gadarTvis dros. dayovneba, rogorc wesi, 1-dan 10
nanowamamdea.
dReisTvis ukve SesaZlebelia erT mikrosqe-
maSi aTeulobiT da aseulobiT milioni tranzis-
toris ganTavseba. ramdenadac nebismieri sqema Se-
miwa iZleba damuSavdes da-ara ventilebis bazaze, iqmneba
sur. 4.10. oTxi ventilisgan Semdgari mis-i STabeWdileba, rom mwarmoebels SeuZlia daaproeq-
tos mikrosqema milionobiT da-ra ventilis bazaze.
TiToeul ventils ori Sesasvleli da erTi Tumca, magaliTad, 5 milioni da-ara ventilis mqone
gamosasvleli aqvs, rac 12 gamomyvans saWiroebs. amis mikrosqemas dasWirdeba 15 000 002 gamomyvani. ram-
garda, mikrosqema saWiroebs yvela ventilisaTvis sa- denadac standartuli gamomyvani ikavebs 0,1 diuims,
erTo kvebas (Vcc) da miwas. korpuss 1-eli gamomyvanis mikrosqemis sigrZe 18 km-ze meti iqneba.
gverdiT aqvs kilo, raTa Tavidan aviciloT gaur- amitom mocemuli teqnologiis upiratesobebis
kvevloba da calsaxad iyos gasagebi, romelia mik- gamoyenebisTvis iseTi sqemebi iqmneba, romlebSic ven-

95 96
tilebis raodenoba mniSvnelovnad aWarbebs gamomyva- 1 biti mexsierebis realizaciisaTvis saWiroa
nebis raodenobas. ventilebi erTmaneTs garkveuli sqema, romelic Semaval mniSvnelobebs imaxsovrebs.
wesiT uerTdeba, rac amcirebs sqemis gare gamomyva- aseTi sqema SeiZleba aigos ori an-ara ventilis sa-
nebis raodenobas. SualebiT, rogorc es 4.11 suraTzea naCvenebi. analo-
giuri sqema SeiZleba aigos da-ara ventilebis baza-
zec.
4.5. kombinaciuri da damgrovebeli sqemebi

kombinaciuri sqemebi

cifruli logikis bevri amocana moiTxovs


ramdenime Sesasvlelisa da ramdenime gamosasvlelis
mqone sqemebis gamoyenebas, romlebSic gamomavali
signalebi ganisazRvreba mimdinare Semavali signa- a b g
lebiT. aseT sqemas kombinaciuri ewodeba. sur. 4.11. sqema an-ara mdgomareobaSi 0 (a); sqema an-ara
es Tviseba yvela sqemas ar gaaCnia. magaliTad, mdgomareobaSi 1 (b); WeSmaritobis cxrili an-ara
sqemas, romelic mexsierebis elementebs Seicavs, mxo- funqciisaTvis (g)
lod iseTi gamsasvleli signalebis generireba SeuZ-
lia, romlebic damokidebulni arian mexsierebaSi 4.11 suraTze warmodgenil sqemas RS-trigeri
Senaxul mniSvnelobebze. ewodeba. mas aqvs ori Sesasvleli _ S (Setting _ da-
mikrosqema, romelic 4.3 a suraTze warmodgeni- yeneba) da R (Resetting _ Camogdeba) da ori gamosas-
li WeSmaritobis cxrilis realizacias axdens, kom- vleli _ Q da Q . kombinaciuri sqemebisgan gansxva-
binaciuri sqemis tipiuri magaliTia. vebiT, trigeris gamomavali signalebi mxolod mim-
dinare Semavali signalebiT ar ganisazRvreba.
damgrovebeli sqemebi _ mexsiereba trigeris muSaobis gagebisaTvis davuSvaT, rom
S=0 da R=0 (rogorc wesi, drois umetes monakveTSi
mexsiereba nebismieri kompiuteris aucilebeli Sesasvlelebze es signalebi 0-is tolia). agreTve
komponentia. igi gamoiyeneba rogorc brZanebebis, ise davuSvaT, rom Q=0. radgan Q zeda an-ara ventil-
monacemebis Sesanaxad. Tanaa SeerTebuli da am ventilis orive Sesasvleli

97 98
0-is tolia, misi Q gamosasvleli 1-is tolia. 1 vlelze 1-is miwodeba trigers 0-dan 1-Si gadarTavs.
miewodeba qveda ventils, romelsac, saboloo jamSi, R Sesasvlelze 1-ianis miwodeba maSin, rodesac tri-
erTi Sesasvlelidan miewodeba 1, xolo meore Se- geri 0-ovan mdgomareobaSi imyofeba, ar iwvevs cvli-
sasvlelidan _ 0. amrigad, gamosasvlelze miiReba lebebs, radgan qveda an-ara ventilis gamosas-vleli
Q=0. udris 0-s Semavali signalebis rogorc 10, ise 11
axla ganvixiloT SemTxveva, rodesac Q=1, xo- kombinaciis dros.
lo R da S udris 0-s. zeda ventils Sesasvlelebze aseve martivad SegviZlia davinaxoT, rom S
miewodeba 0 da 1 signalebi, xolo gamosasvleli Sesasvlelze 1-is miwodeba maSin, rodesac trigeris
Q=0 qveda ventilis Sesasvlels miewodeba. aseTi mdgomareobaa 1 (anu Q=1) ar iwvevs cvlilebebs. mag-
mdgomareoba naCvenebia 4.11 b suraTze. ram R Sesasvlelze 1-is miwodebis SemTxvevaSi tri-
orive ventilis gamosasvlelis 0-van mdgomare- geris mdgomareoba icvleba.
obaSi yofna SeuZlebelia, radgan orive ventils amrigad, rodesac S=1, trigeris wina mdgomare-
Sesasvlelze eqneboda ori 0, rac gamosasvlelze 1- obis miuxedavad, Q=1. analogiurad, rodesac R=1,
is, da ara 0-is arsebobas ganapirobebs. trigeris wina mdgomareobis miuxedavad, Q=0. am-
aseve SeuZlebelia orive ventilis gamosas- rigad, sqema `imaxsovrebs~, romeli signali iyo
vlelze 1-is arseboba, radgan es gamoiwvevda bolos miwodebuli _ S Tu R. am Tvisebis safuZ-
TiToeulze 0 da 1 Sesasvleli signalebis arsebo- velze SesaZlebelia kompiuteruli mexsierebis age-
bas, rac, Tavis mxriv, ganapirobebs ventilebis gamo- ba.
sasvlelebze 0-ebis da ara 1-ebis arsebobas. RS-trigerisTvis S=R=1 akrZaluli kombinaciaa.
amrigad, SegviZlia gamovitanoT daskvna: ro- rodesac R da S saboloo jamSi 0-ovan mdgomareobaSi
desac R=S=0, trigers ori mdgradi mdgomareoba aqvs brundebian, sqema xdeba aradeterminirebuli. S=R=1
_ 0 an 1, rac damokidebulia Q-ze. kombinaciis SemTxvevaSi Q = Q = 0 , Tumca rodesac R
axla ganvixiloT Semavali signalebis zemoq- da S brundebian 0-ovan mdgomareobaSi, trigeri ori-
medeba trigeris mdgomareobaze. davuSvaT S Sesas- dan erT-erT mdgrad mdgomareobaSi unda gadavides.
vlelze miewodeba 1 da R=0. rodesac Q=0. maSin zeda Tu erT-erTi Sesasvleli ufro adre gadadis 0-van
ventilis Semavali signalebi udris 1-s da 0-s. rac mdgomareobaSi, 1 mdgomareobaSi darCenili Sesas-
ganapirobebs _ Q = 0 . am cvlilebis Tanaxmad, qveda vleli `imarjvebs~, radgan swored erTeulovani Se-
ventilis orive Sesasvleli 0-s utoldeba, ris Sede- sasvleli marTavs trigers. rodesac orive Sesas-
gadac Q gamosasvleli udris 1-s. amrigad, S Sesas- vleli erTdroulad gadadis 0-ovan mdgomareobaSi,

99 100
risi albaTobac sakmaod mcirea, trigeri irCevs V Tavi
oridan erT-erT nebismier mdgrad mdgomareobas. kompiuteris ZiriTadi komponentebi
trigerebis erToblioba (magaliTad, 8 trige-
ri) ramdenimeTanrigiani (magaliTad, 8-Tanrigiani) sistemuri plata
orobiTi ricxvis damaxsovrebis saSualebas iZleva.
trigerebis aseT erTobliobas registri ewodeba. sistemuri plata (sur. 5.1.) kompiuteris Ziri-
integraluri sqemebis damzadebis Tanamedrove Tadi elementia, romelzedac dayendeba da romelsac
teqnologia erT mikrosqemaSi milionobiT trigeris uerTdeba kompiuteris yvela komponenti.
moTavsebis SesaZleblobas iZleva, rac damaxsovre-
buli bitebis raodenobas gansazRvravs. magaliTad,
Tanamedrove Cache-mexsierebis tevadoba ramdenime me-
gabaitia.

sur. 5.1. sistemuri plata

procesori

procesori (sur. 5.2), anu centraluri proce-


sori (Central Processor Unit - CPU) sistemur plataze
dayendeba da kompiuteris `birTvs~ warmoadgens. pro-
cesori ZiriTad gamomTvlel operaciebs asrulebs
kompiuterSi.

101 102
operatiuli mexsiereba

sistemis mexsierebas xSirad uwodeben ope-


ratiul mexsierebas an mexsierebas nebismieri miR-
weviT (Random Access Memory - RAM). operatiuli mex-
siereba kvebaze damokidebuli mexsierebaa, romelSic
is programebi da monacemebi iwereba, romlebic
procesoris mier muSavdeba. 5.4 suraTze warmodge-
sur. 5.2. procesori nilia kompiuteris sistemur plataze dayenebuli
ZiriTadi operatiuli mexsierebis modulebi.
mudmivi mexsiereba

mudmivi mexsiereba (sur. 5.3.) kvebisgan damouki-


debeli mexsierebaa, romelSic firma-damamzadeblis
mier programa BIOS-i (Basic input-output system _ Seyvana-
gamoyvanis sabazo sistema) iwereba.

sur. 5.4. ZiriTadi operatiuli mexsierebis modulebi

Cache mexsiereba

sur. 5.3. mudmivi mexsierebis mikrosqema Cache mexsiereba mcire moculobis, zeswrafi
tipis operatiuli mexsierebaa. igi maRalsiCqariani
BIOS-i Seicavs sastarto programebs, romle- buferia, romelTanac procesori uSualod asru-
bic sistemis funqcionirebis dawyebas uzrunvelyo- lebs monacemTa gacvlas. Cache-is kontroleri winas-
fen. war gansazRvravs, Tu romeli monacemebi dasWirdeba

103 104
procesors da winaswar CatvirTavs maT ZiriTadi saimedobiT gamoirCeva. programebis da monacemebis
operatiuli mexsierebidan Cashe mexsierebaSi. umetesoba vinCesterSi iwereba.

gare mexsiereba (damgroveblebi)

personaluri kompiuteris standartul kon-


figuracias Semdegi tipis damgroveblebi miekuT-
vneba:
• drekadi diskuri mowyobiloba _ FDD (Floppy
Disk Drive);
• vinCesteri anu xisti diskuri mowyobiloba _
HDD (Hard Disk Drive);
• kompaqt-diskuri mowyobilobebi _ CDD (Com- sur. 5.5. vinCesteri
pact-Disk Drives);
kompaqt-diskuri mowyobiloba
drekadi diskuri mowyobiloba
kompaqt-diskuri (CD) mowyobiloba (sur. 5.6)
drekadi diskuri mowyobilobis (Floppy Disk Dri- warmoadgens damgrovebels, romelic moxsnad mata-
ve - FDD) gamoyeneba martivia, igi iafia da samuSaod reblebs (diskebs) iyenebs. diskebze informaciis Ca-
moxsnad matareblebs _ drekad diskebs _ iyenebs. am- wera/wakiTxva optikuri teqnologiis safuZvelze
Jamad drekadi diskuri mowyobilobebi moralurad sruldeba.
moZvelebulia.
mexsierebis ierarqiuli struqtura
vinCesteri
personaluri kompiuteris saSualebiT monace-
vinCesteri anu xisti diskuri mowyobiloba mebis efeqturi damuSavebisaTvis aucilebelia didi
(Hard Disk Drive _ HDD) personalur kompiuterSi in- moculobis informaciis minimaluri danaxarjebiT
formaciis ZiriTadi matarebelia. vinCesteri (sur. Senaxva. es moTxovnebi urTierTsawinaaRmdegoa, ami-
5.5) didi tevadobiT, maRali swrafqmedebiT da tom kompiuteruli teqnologiis ganviTarebis Tana-

105 106
medrove etapze mexsierebis moculobas, swrafqmede- morTvis Semdeg informaciis Senaxvis SesaZlebloba
basa da Rirebulebas Soris kompromisi mexsierebis aqvT.
ierarqiuli struqturis safuZvelze miiRweva. kompiuteris CarTvisas da SemdgomSi, momxma-
reblis brZanebebis Sesabamisad, programebi, sasur-
veli failebi da monacemebi damgroveblebidan ope-
ratiul mexsierebaSi itvirTeba da procesoris mier
muSavdeba. muSaobis dasrulebis Semdeg da aucileb-
lad kompiuteris gamorTvamde momxmarebeli miRe-
bul Sedegebs failis saxiT gare mexsierebaSi (dam-
grovebelSi) inaxavs.
personaluri kompiuteris damgroveblebis ume-
tesoba sxvadasxva tipis diskuri mowyobilobebia,
romlebSic informacia magnitur da optikur mata-
reblebze iwereba. Tumca sxva tipis damgroveblebic
sur. 5.6. kompaqt-diskuri mowyobiloba
arsebobs.
maqsimaluri swrafqmedebiT da RirebulebiT
operatiuli mexsiereba gamoirCeva, romelSic pro- interfeisi da salte
cesoris mier Sesasrulebeli programebi da Sesaba-
misi monacemebi itvirTeba. Tumca operatiul mexsi- kompiuteris sxvadasxva blokebs, kompiutersa
erebaSi programebis da monacemebis xangrZlivad Se- da periferiul mowyobilobebs Soris monacemebis
naxva SeuZlebelia, radgan kvebis gamorTvisas ope- gacvla interfeisebis saSualebiT xdeba.
ratiuli mexsiereba mTlianad sufTavdeba. termini `interfeisi~ aRniSnavs mowyobilobis
programebis da monacemebis Sesanaxad da sare- sxvadasxva maxasiaTeblebis erTobliobas, romlebic
zervo kopirebisaTvis gare mexsiereba gamoiyeneba, massa da sxva mowyobilobebs Soris informaciis
romlis komponentebi sxvadasxva tipis damgroveble- gacvlis organizacias ganazRvraven. aseTi maxasi-
bia. operatiul mexsierebasTan SedarebiT damgroveb- aTeblebia: eleqtruli da droiTi parametrebi, mmar-
lebi naklebi swrafqmedebiT gamoirCevian, magram Tveli signalebis nakrebi, monacemTa gacvlis pro-
samagierod naklebi Rirebuleba da kompiuteris ga- tokolebi, SeerTebis konstruqciuli Tavisebure-
bebi da a. S.

107 108
interfeisiT monacemTa gacvla signalebis sa- videokontroleri
SualebiT xorcieldeba. signalebis gadacema xdeba
eleqtruli (an optikuri) xazebiT, romelTac inter- videokontroleri (sur. 5.8) aformirebs gamo-
feisis xazebi ewodebaT. xazebis erTobliobas, rom- saxulebas da marTavs informaciis monitorze gamo-
lebic dajgufebuli arian funqciuri daniSnulebis saxvis process.
mixedviT, interfeisis salte ewodeba.

portebi

porti aris interfeisi, romlis saSualebiTac


kompiuters uSualod ukavSirdeba periferiuli mow-
yobiloba. 5.7 suraTze warmodgenilia sistemur pla-
taze damontaJebuli portebi.

PS2 Mouse EPP/ECP RJ-45 LAN


Connector Parallel Port Connector

sur. 5.8. videokontroleri

audiokontroleri

PS2 Keyboard COM 1 Port USB Connectors Audio audiokontroleri (sur. 5.9) axdens `rTuli~
VGA
Connector Connector Connectors xmebis generirebas. mas ukavSirdeba audiosistemis
sxvadasxva komponenti.
sur. 5.7 sistemur plataze damontaJebuli portebi

109 110
sur. 5.10. qseluri kontroleri

videokontroleri, audiokontroleri da qse-


sur. 5.9. audiokontroleri luri kontroleri warmoadgenen plata-adapterebs,
romlebic sistemur plataze dayendeba. arsebobs
modemi iseTi sistemuri platebic, romlebsac `CaSenebuli~
kontrolerebi aqvT. am SemTxvevaSi sistemis Rirebu-
modemis saSualebiT kompiuteri satelefono leba mkveTrad mcirdeba. Tumca unda gaviTvaliswi-
xazs ukavSirdeba da umetesad internetSi CarTvis- noT, rom plata-adapterebis (gansakuTrebiT video-
Tvis gamoiyeneba. kontroleris) xarisxobrivi maCveneblebi `CaSenebu-
li~ kontrolerebis analogiur maCveneblebs mkveT-
qseluri kontroleri rad aRemateba.

qseluri kontroleris (NIC – Network Interface korpusi


Card) (sur. 5.10) saSualebiT kompiuteri kompiuterul
qsels ukavSirdeba. korpusSi (Case) (sur. 5.11) moTavsebulia siste-
muri plata, kvebis bloki, diskuri mowyobilobebi
da plata-adapterebi, romlebic konkretuli perife-
riuli mowyobilobebis marTvas axorcieleben.

111 112
klaviatura

klaviatura (sur. 5.13) kompiuterSi informaci-


is standartuli Semyvani mowyobilobaa. kompiuteru-
li teqnikis ganviTarebis ganmavlobaSi mxolod mci-
re cvlilebebi ganicada.

sur. 5.13. klaviatura


sur. 5.11. kompiuteris korpusi
`mausi~

kvebis bloki
`mausi~ (sur. 5.14) ekranze kursoris pozicioni-
rebis ZiriTadi saSualebaa. grafikuli garsebis gav-
kvebis bloki (sur. 5.12) gamoimuSavebs samuSao
rcelebasTan erTad is iqca kompiuteris standar-
Zabvebs, romlebic kompiuteris sxvadasxva komponen-
tuli konfiguraciis ganuyofel nawilad.
ts miewodeba.

sur. 5.14. `mausi~

sxva tipis manipulatorebis gamoSvebis mi-


uxedavad `mausis~ dominirebadi roli ar Secvlila.
sur. 5.12. kvebis bloki amJamad umetesad optikuri `mausebi~ gamoiyeneba.

113 114
VI Tavi 6.1. procesoris ZiriTadi maxasiaTeblebi
procesori
procesoris warmadoba Semdegi ZiriTadi para-
procesori (sur. 6.1) (Central Procesoor Unit _ CPU) metrebiT xasiaTdeba:
personaluri kompiuteris centraluri mowyobilo- • integraciis xarisxi;
baa. misi daniSnulebaa programis Sesruleba. pro- • swrafqmedeba;
cesori asrulebs ZiriTad gamoTvliT operaciebs,
• damuSavebuli monacemebis gare Tanrigianoba;
marTavs da akontrolebs samuSao process.
• damuSavebuli monacemebis Siga Tanrigianoba;
• Cache-mexsierebis moculoba.

integraciis xarisxi

mikrosqemis integraciis xarisxi masSi moTav-


sebuli tranzistorebis raodenobiT ganisazRvreba.
Tanamedrove procesori aTeulobiT da aseulobiT
milion tranzistors Seicavs.

swrafqmedeba

sur. 6.1. procesori swrafqmedeba procesoris erT-erTi ZiriTadi


maxasiaTebelia. igi mniSvnelovanwiladaa damokide-
IBM standartis kompiuterebisTvis procesore- buli sataqto sixSireze, romelic megahercobiT
bis ZiriTadi mwarmoebeli firmaa Intel. personaluri (mhc) izomeba. sataqto signalebis warmoqmnas kalis
kompiuterebisTvis procesorebs agreTve awarmoebs konteinerSi moTavsebuli kvarcis kristali (sur.
firma AMD (Advanced Micdo Devices). 6.2) ganapirobebs, romelsac kvarculi rezonatori
ewodeba.

115 116
garda kvarculi rezonatorisa, yvela kompi-
uters aqvs sistemuri platis mikrosqemebis kre-
bulSi CaSenebuli sataqto generatori (System Clock),
romelic kvarculi rezonatoridan mowodebul ana-
logur, sinusoiduri formis signalebs cifruli
formis signalebad gardaqmnis (sur. 6.4). sataqto
generatori kompiuteris sxvadasxva komponentis sin-
sur. 6.2. kvarculi rezonatori
qronul, droSi urTierTSeTanxmebul muSaobas uz-
runvelyofs. sataqto generatoris mier gansaz-
kvarculi rezonatori damontaJebulia uSu-
Rvrul drois umcires monakveTs taqti ewodeba. ge-
alod sistemur plataze an integrirebulia siste-
neratoris sataqto sixSire mhc-obiT izomeba.
muri platis mikrosqemebis krebulSi. eleqtruli
Zabvis gavleniT kvarcis kristalSi eleqtruli deni
warmoiqmneba, romlis sixSires kristalis zomebi da
forma ganapirobebs. sataqto signals sinusoiduri
forma aqvs. sataqto sixSire impulsebs Soris man- sur. 6.4. cifruli formis sataqto signalebi
ZiliT anu ciklis xangrZlivobiT ganisazRvreba
(sur. 6.3). Tanamedrove mikrosqemebi, rogorc wesi, ram-
denime milioni an miliardi hercis sixSireze mu-
Saoben. erTi megaherci wamSi erTi milioni ciklis
tolfasia.
pirvel personalur kompiuters erTi sataqto
generatori hqonda, romelic procesoris, operati-
uli mexsierebis da salteebis sinqronizacias 8 mhc
sixSiriT axdenda. personaluri kompiuteris ganvi-
TarebasTan erTad aucilebeli gaxda ramdenime sa-
taqto generatoris gamoyeneba. Tanamedrove persona-
lur kompiuterebs, rogorc wesi, 4-5 sataqto gene-
ratori aqvT, romlebic sxvadasxva sixSireze, sin-
qronulad muSaoben.
sur. 6.3. sataqto signalebis grafikuli warmodgena

117 118
kompiuteris sxva komponentebs procesori sis- asruleben. mravalbirTvian procesorebSi es maCvene-
temuri saltis (FSB – Front Side Bus) saSualebiT ukav- beli birTvebis raodenobaze mravldeba.
Sirdeba. Tanamedrove kompiuterSi procesoris six- Tanamedrove procesorebis efeqturobis Sefa-
Sire sistemuri saltis sixSires ramdenjerme aRe- seba kidev ufro garTulda, radgan Tavad arqiteq-
mateba. Tumca kompiuteris swrafqmedebis gazrdis turuli gansxvavebebi ganapirobebs erTi proceso-
TvalsazrisiT sistemuri saltis sataqto sixSiris ris efeqturobas meoresTan SedarebiT. rac ufro
zrda procesoris sixSiris zrdasTan SedarebiT met nakleb brZanebas asrulebs procesori erT ciklSi,
efeqts iZleva. amitom, rodesac sistemis sataqto miT meti sataqto sixSire unda hqondes mas igive
sixSireze saubroben, swored sistemuri saltis six- swrafqmedebis misaRwevad (da piriqiT).
Sires moiazreben. gansxvavebuli arqiteqturis procesorebis mi-
rogorc aRvniSneT, procesoris, rogorc lo- er brZanebebi sxvadasxvanairad sruldeba. erTi da
gikuri mowyobilobis umcires samuSao droiT erTe- igive brZaneba sxvadasxva procesoris mier SeiZleba
uls sataqto sixSiris periodi anu taqti Seadgens. ufro swrafad, an ufro nela Sesruldes. amitom
yoveli operaciis Sesrulebaze minimum erTi taqti sxvadasxva Siga arqiteqturis da sataqto sixSiris
ixarjeba. zogjer procesori molodinis ciklebsac procesorebis swrafqmedebis SedarebiTi analizis-
iyenebs. molodinis cikli iseTi taqtia, romlis gan- Tvis Intel-ma etalonuri testebis specialuri iCOMP
mavlobaSic araferi ar sruldeba. procesori, ro- (Intel Corporative Microprocessor Performance) krebulebi Se-
gorc wesi, tovebs Tavisufal ciklebs ufro neli imuSava, romlebic procesoris fardobiTi efeqtu-
mowyobilobebidan sistemuri saltiT misawodebeli robis sgazomvis saSualebas iZleva.
monacemebis molodinSi.
amrigad, sataqto sixSire procesoris erT-er- monacemTa gare Tanrigianoba
Ti umniSvnelovanesi maxasiaTebelia. igi proceso-
ris swrafqmedebas gansazRvravs. procesori operatiul mexsierebasTan da sxva
Tumca sataqto sixSire procesoris swraf- mowyobilobebTan monacemebs cvlis specialuri ma-
qmedebis erTaderTi ganmsazRvreli faqtori ar aris. gistralebis saSualebiT, romlebsac salteebi ewo-
udidesi mniSvneloba aqvs procesoris arqiteqtura- deba.
sac. magaliTad, Tu pirveli Taobis procesorebi 1 saltis umniSvnelovanesi parametrebia misi
brZanebis Sesasruleblad 12 taqts iyenebdnen, Tana- Tanrigianoba da sataqto sixSire. swored es ori
medrove procesorebi 1 taqtSi minimum 3 brZanebas parametri gansazRvravs drois erTeulSi saltiT

119 120
gadacemuli bitebis raodenobas anu saltis gamtar- oba SeuZliaT rogorc 32-Tanriga programebTan, ise
unarianobas. maT 64-Tanriga versiebTan.
Tanamedrove procesorebis umetesobas 64-Tan- Pentium 4 procesorebSi gare monacemTa salte
riga monacemTa salte aqvs, Tumca es imas ar niS- 64-Tanrigaa, xolo Siga registrebi _ 32-Tanriga. ase-
navs, rom yvela procesori 64-Tanrigaa. Pentium 4 pro- Ti agebuleba, erTi mxriv, ucnauria, magram unda
cesorebis didi nawilis Siga registrebi 32-Tanri- gaviTvaliswinoT, rom aseT procesorebSi ori para-
gaa, rac mxolod 32-Tanriga brZanebebis damuSavebis leluri 32-Tanriga konveieri gamoiyeneba. Pentium
SesaZleblobas iZleva. procesori or 32-Tanriga procesors emsgavseba, rom-
lebic erT korpusSi arian gaerTianebuli, xolo 64-
monacemebis Siga Tanrigianoba Tanriga gare salte 32-Tanriga Siga registrebis
ufro swrafad Sevsebis saSualebas iZleva. proce-
monacemebis Siga Tanrigianoba gansazRvravs sors, romelic ramdenime konveiers Seicavs, super-
bitebis raodenobas (16, 32, an 64), ramdenic proce- skalaruli ewodeba. superskalaruli procesori
soris mier erTi operaciis ganmavlobaSi SeiZleba erT ciklSi ramdenime brZanebas asrulebs.
damuSavdes.
monacemebis Siga Tanrigianobas procesoris Cache mexsiereba
Siga registrebis Tanrigianoba gansazRvravs. regis-
tri procesorSi arsebuli mexsierebis ujredia. ma- Cashe mexsiereba mcire moculobis, zeswrafi
galiTad, procesors SeuZlia erTmaneTs miumatos operatiuli mexsierebaa. Tavdapirvelad igi IBM AT-
ricxvebi, romlebic or sxvadasxva registrSia Cawe- 386 personalur kompiuterSi gamoiyenes.
rili, xolo Sedegi mesame registrSi Seinaxos. 64-
Cashe mexsiereba maRalsiCqariani buferia, ro-
Tanriga Siga registrebis mqone procesors SeuZlia
melTanac procesori uSualod asrulebs monacemTa
64-Tanriga brZanebebis Sesruleba, romlebic 64-Tan-
gacvlas. Cashe-is kontroleri winaswar gansaz-
riga monacemebs amuSaveben, xolo 32-Tanriga regis-
Rvravs, Tu ra monacemebi dasWirdeba procesors da
trebis mqone procesors amis gakeTeba ar SeuZlia.
winaswar CatvirTavs maT ZiriTadi operatiuli mex-
dawyebuli Intel 386-dan Pentium 4-is CaTvliT,
sierebidan Cashe mexsierebaSi.
procesorebs 32-Tanriga registrebi aqvT. Core 2-s, Ita-
amrigad, monacemebi procesors ara SedarebiT
nium-s da bevr sxva Tanamedrove procesors rogorc neli ZiriTadi operatiuli mexsierebidan, aramed be-
32-, ise 64-Tanriga registrebi aqvT. amitom maT muSa-

121 122
vrad swrafi Cache mexsierebidan miewodeba, rac mniS- procesoris gverdiT yendeboda da sistemuri pla-
vnelovnad zrdis programis Sesrulebis siCqares. tis sixSireze muSaobda.
Cache mexsierebis efeqturobas Tanxvedris ko- Pentium II-Si L2 Cache moTavsebulia kertrijSi
eficienti gansazRvravs. Tanxvedras maSin aqvs adgi- procesorTan erTad, ukavSirdeba mas gamoyofili
li, rodesac procesori monacemebs Cache mexsiere- xaziT da procesoris 1/3-1/2 sixSireze muSaobs.
bidan kiTxulobs. Tu Cache kontrolerma ver uzrun- 1999 wlidan Pentium III-Si L2 Cache procesoris
velyo procesorisTvis saWiro monacemebis ZiriTadi ganuyofeli nawili gaxda anu moxda misi L1 Cache-
operatiuli mexsierebidan Cache mexsierebaSi Catvir- Tan erTad CaSeneba (integracia) procesoris mik-
Tva, procesori iZulebulia monacemebi ZiriTadi rosqemaSi.
operatiuli mexsierebidan waikiTxos, rac mniSvne- amrigad, yvela Tanamedrove procesori integ-
lovnad amcirebs programis Sesrulebis siCqares. rirebul L1 da L2 Cache mexsierebebs Seicavs, romle-
SedarebiT dabali swrafqmedebis mqone opera- bic procesoris sixSireze muSaoben.
tiul mexsierebaze mimarTvebis Sesamcireblad Ta- L1 da L2 Cache mexsierebis procesoris mikro-
namedrove kompiuterebSi sami tipis Cache mexsiereba sqemaSi CaSenebis SesaZlebloba mikrosqemebis integ-
gamoiyeneba: raciis xarisxis ganuwyvetelma zrdam ganapiroba.
• pirveli donis (L1) Cache mexsiereba; bevri ZviradRirebuli procesori, romelic
• meore donis (L2) Cache mexsiereba; maRalwarmaduli saTamaSo da serveruli sistemebis-
• mesame donis (L3) Cache mexsiereba; Tvisaa gankuTvnili, mesame donis _ L3 Cache mexsi-
L1 Cache mexsierebas Siga an CaSenebul Cache-sac erebas Seicavs. L3 Cache mexsiereba ZiriTad opera-
uwodeben, radgan igi CaSenebulia (integrirebulia) tiul da L2 Cache mexsierebas Soris buferuli mex-
procesoris mikrosqemaSi da procesoris ganuyofel sierebis rols asrulebs.
nawils warmoadgens. L1 Cache kompiuteris yvelaze kompania Intel-ma L3 Cache-iT aRWurva Pentium 4 Ex-
swafi mexsierebaa, radgan procesoris sixSireze mu- treme Edition, Xeon da Itanium procesorebi. Tanamedrove
Saobs. L1 Cache mexsiereba Intel 486-is da ufro Tana- samagido procesorebi, maT Soris Core 2 da Core 2 Extre-
medrove procesorebis ganuyofeli nawilia. me edition Seicaven ara L3 Cache-s, aramed gazrdili mo-
L2 Cache mexsierebas agreTve gare an meoreul culobis L2 Cache mexsierebas. Tumca momavalSi L3
Cache-sac uwodeben. igi ZiriTad operatiul da L1 Cache mexsiereba albaT yvela procesoris ganuyofe-
Cache mexsierebas Soris buferuli mexsierebis rols li nawili iqneba.
asrulebs. Pentium I-Si L2 Cache sistemur plataze,

123 124
6.2. procesoris muSaobis reJimebi IA-32 (32-Tanriga) reJimi

procesoris muSaobis sami ZiriTadi reJimi ar- IA-32 reJimi or qvereJims moicavs:
sebobs: • daculi reJimi (32-Tanriga programuli uzrun-
• realuri reJimi (16-Tanriga programuli uzrun- velyofa);
velyofa); • virtualuri realuri reJimi (16-Tanriga progra-
• IA (Intel Architecture)-32 reJimi (32-Tanriga programu- muli uzrunvelyofa 32-Tanriga garemoSi).
li uzrunvelyofa: daculi reJimis realizacia moxda proceso-
• gafarToebuli 64-Tanriga reJimi _ IA-32e (enhanced). ris Semdeg modelSi _ Intel 80286. procesors 16 mba-
(agreTve ewodeba IA-64, x86-64, EM64T): iti fizikuri da 1 gbaiti virtualuri mexsierebis
damisamarTeba SeuZlia. Tanamedrove procesorebi
realuri reJimi dacul reJimSi bevrad ufro meti moculobis ope-
ratiul mexsierebasTan muSaoben. operatiuli mexsi-
realuri reJimi (Real Mode) pirveli IBM perso- erebis maqsimalur moculobas kompiuteris aparatu-
naluri kompiuteris procesoris (Intel 8086/88) SesaZ- ruli uzrunvelyofa da dayenebuli operaciuli
leblobebs Seesabameba. igi 16-Tanriga programuli sistema gansazRvravs. Cveulebriv igi 4 gbaits Sead-
uzrunvelyofaa, romelic mxolod 1 mbaiti mexsi- gens. Tu operatiuli (fizikuri) mexsiereba mTli-
erebis damisamarTebis SesaZleblobas iZleva. Ms- anad datvirTulia, monacemebi droebiT vinCesterSi
Dos-is garemos programebTan SeTavsebadobis uz- (virtualuri mexsiereba) inaxeba. amrigad, procesori
runvelyofis mizniT Tanamedrove procesorebsac ara realur, aramed virtualur, fizikurad ararse-
SeuZliaT operaciuli sistema Ms-Dos-is garemoSi, bul operatiul mexsierebasTan muSaobs.
realur reJimSi muSaoba. bunebrivia, am dros proce- daculi reJimi 32-Tanriga programuli uzrun-
soris minimaluri SesaZleblobebi gamoiyeneba. velyofaa. igi ramdenime programis erTdrouli Ses-
realur reJimSi ramdenime programis erTdro- rulebis SesaZleblobas (Multitasking) uzrunvelyofs.
uli Sesruleba SeuZlebelia, radgan erTi progra- yoveli programis Sesrulebas drois fiqsirebuli
mis monacemebis meore programis monacemebisagan kvantebi eTmoba, Tumca momxmarebels iseTi STabeW-
dacva ar aris gaTvaliswinebuli. dileba eqmneba, TiTqos yvela programa erTdro-
ulad sruldeba.

125 126
16-Tanriga programebTan SeTavsebadobis uz- Tanriga arqiteqturasTan. IA-64 mxars uWers IA-32-is
runvelsayofad 32-Tanriga operaciuli sistema vir- emulacias, Tumca 32-Tanriga programul garemoSi
tualur realur reJims iyenebs. sistemis warmadoba ar izrdeba.
dawyebuli CPU Intel 80386-dan, yvela procesors 64-Tanriga gamoTvlebis Casatareblad saWiroa
SeuZlia ramdenime (maqsimum 256) Intel 8086/88 pro- 64-Tanriga operaciuli sistema da draiverebi. am
cesoris emulacia. yovel programas, romelic vir- mizniT Microsoft-ma gamouSva 64-Tanriga operaciuli
tualuri realuri reJimis fanjaraSi sruldeba, sistemebi:
mxolod 1 mbaiti moculobis operatiuli mexsi- • Windows XP 64-bit Edition for Itanium;
erebis gamoyeneba SeuZlia. • Windows XP Professional x64 Edition;
virtualur reJimSi SesaZlebelia mravalmom- • Windows Vista 64-bit;.
xmarebliani sistemis realizacia da sxvadasxva ope- • Windows 7.0 64-bit.
raciuli sistemis CatvirTva. TiToeul programas arsebobs Tanamedrove mowyobilobebis 64-Tan-
erTi virtualuri procesori gamoeyofa. izrdeba riga draiverebic.
CatvirTuli gamoyenebiTi programebis SesaZlebeli gafarToebuli 64-Tanriga IA-32e reJimi or qve-
raodenobac. reJims moicavs:
• 64-Tanriga reJimi (64-Tanriga programuli uz-
gafarToebuli 64-Tanriga IA-32e reJimi runvelyofa).
• SeTavsebadobis reJimi (32-Tanriga programuli
amJamad personaluri kompiuteris ganviTare- uzrunvelyofa)
baSi axali `naxtomi~ SeiniSneba. Intel-ma warmoadgina 64-Tanriga reJimSi 64-Tanriga operaciuli sis-
Intel IA-64 (Intel Architecture 64 bit) arqiteqtura da gamo- tema 64-Tanriga gamoyenebiT programebs asrulebs.
uSva Sesabamisi serveruli procesorebi _ Itanium da damatebulia ramdenime axali funqcia:
Itanium 2. bolo periodSi 64-Tanriga procesorebis • 4 gbaitze meti moculobis ZiriTadi operati-
speqtri mniSvnelovnad gafarTovda. iwarmoeba 64- uli mexsierebis mxardaWera (procesoris da
Tanriga rogorc serveruli, aseve samagido proce- sistemuri platis mxridan SeiZleba garkveul
sorebic. SezRudvebs hqondes adgili);
samwuxarod IA-64 arqiteqtura IA-32 arqiteqtu- • procesors aqvs damatebiTi 64-Tanriga saerTo
ris gafarToebas ar warmoadgens. igi absoluturad daniSnulebis GPR (General-Purpose Register) regis-
axali arqiteqturaa da SeuTavsebelia arsebul 32- trebi;

127 128
• procesors nakaduri monacemebisTvis aqvs 8 VII Tavi
damatebiTi registri SIMD (MMX, SSE, SSE2, SSE3). kompiuteris mexsiereba
SeTavsebadobis reJimSi 64-Tanriga operaciuli
sistema 32-Tanriga da 16-Tanriga gamoyenebiT progra- mexsierebis daniSnulebaa personalur kompi-
mebs asrulebs. samwuxarod, Zvel 16-Tanriga gamoye- uterSi gamoyenebuli programebis, monacemebis da
nebiT programebs, romlebic virtualur realur re- miRebuli Sedegebis Senaxva.
JimSi muSaoben (MS-DOS-is programebi), 64-Tanriga personalur kompiuterSi sami ZiriTadi tipis
operaciuli sistema mxars ar uWers, ramac momxmare- mexsiereba gamoiyeneba:
bels SeiZleba garkveuli problemebi Seuqmnas. ˆ mudmivi mexsiereba;
iseve rogorc 64-Tanriga reJimi, SeTavsebado- ˆ operatiuli mexsiereba;
bis reJimic avtomaturad, operaciuli sistemis mier, ˆ gare mexsiereba (damgroveblebi).
calkeuli gamoyenebiTi programebisTvis aqtiurdeba,
rac 64-, 32- da 16-Tanriga gamoyenebiTi programebis
erTdroulad Sesrulebis SesaZleblobas iZleva. 7.1. mudmivi mexsiereba

mudmivi mexsiereba kvebisgan damoukidebeli


mexsierebaa, romelic kvebis gamorTvis Semdegac ina-
rCunebs informacias. mudmiv mexsierebaSi firma-da-
mamzadeblis mier iwereba programa BIOS (Basic input-
output system _ Seyvana-gamoyvanis sabazo sistema). IBM
standartis personaluri kompiuterebisTvis BIOS-s
American Megatrends Inc. (AMI), Award Software da Phoenix Soft-
ware kompaniebi awarmoeben.
nebismier sistemur plataze moTavsebulia mu-
dmivi mexsierebis mikrosqema (sur. 7.1), romelSic Ca-
werilia programa BIOS. BIOS Seicavs sastarto prog-
ramebs da draiverebs, romlebic aucilebelia sis-
temis sawyisi funqcionirebisaTvis. BIOS agreTve Se-
icavs POST (TviTtestireba kompiuteris CarTvis

129 130
dros) proceduras da sistemuri konfiguraciis mo- igi sistemur plataze dayenebuli batareis saSu-
nacemebs (BIOS Setup). Tumca es ukanaskneli ara mud- alebiT ikvebeba.
mivi mexsierebis mikrosqemaSi, aramed sistemuri pla- BIOS itvirTeba avtomaturad, kompiuteris Car-
tis mikrosqemebis krebulis (Chipset) erT-erT mikro- TvisTanave. TanmimdevrobiT sruldeba BIOS-is Sem-
sqemaSi iwereba, romelic e.w. CMOS-mexsierebas Se- degi qveprogramebi:
icavs. • POST _ procesoris, operatiuli mexsierebis, sis-
temuri platis mikrosqemebis krebulis, video-
adapteris, diskuri mowyobilobebis da klaviatu-
ris kontrolerebis testirebis programa.
• BIOS-is parametrebis dasayenebeli programa (Setup
BIOS) _ sistemis parametrebis konfigurireba. es
procedura mxolod momxmareblis survilis Sem-
TxvevaSi, specialur klaviSebze daWeriT srul-
deba. magaliTad, Award BIOS am mizniT Delete kla-
viSs, an Ctrl-Alt-Esc klaviSebis kombinacias iyenebs.
• aparaturuli draiverebi;
• operaciuli sistemis CamtvirTavi _ qveprograma,
romelic eZebs CamtvirTav seqtorebs diskur mow-
yobilobebSi. aseTi seqtoris aRmoCenisas Sesaba-
misi diskidan (Cveulebriv vinCesteridan) itvir-
sur. 7.1. sistemur plataze dayenebuli mudmivi
Teba operaciuli sistema.
mexsierebis mikrosqema
POST proceduris Sesrulebisas SesaZlebelia
ramdenime Sedegis miReba:
BIOS Setup-is mudmivi mexsierebis gareT Se-naxva
im faqtoriTaa ganpirobebuli, rom mis konfi- • yvelaferi wesrigSia. am SemTxvevaSi avtomaturad
gurirebas administratori asrulebs, xolo mudmiv gagrZeldeba BIOS-is Semdegi procedurebis Ses-
mexsierebaSi, Cveulebriv, cvlilebebis Setana SeuZ- ruleba;
lebelia. • aRmoCenilia arafataluri Secdoma (Secdomis mi-
CMOS-mexsierebas xSirad NVRAM (Non-Valitile uxedavad kompiuters SeuZlia muSaobis gagrZe-
RAM)-sac uwodeben. kompiuteris gamorTvis Semdeg leba). am SemTvevaSi ekranze gamoCndeba Setyo-

131 132
bineba Secdomis Sesaxeb da muSaobis gagrZelebis 7.2. operatiuli mexsiereba
SemoTavazeba. dasturad momxmarebeli TiTs
aWers, Cveulebriv, F1 klaviSs; operatiuli mexsiereba anu mexsiereba nebis-
• aRmoCenilia fataluri Secdoma (am SecdomiT mieri mimarTviT (Random Access Memory, RAM) kvebaze
kompiuters muSaobis gagrZeleba ar SeuZlia). am damokidebuli mexsierebaa. masSi is aqtiuri program-
SemTvevaSic ekranze gamoCndeba Setyobineba Sec- mebi da monacemebi iwereba, romlebic procesoris
domis Sesaxeb, romlis mixedviTac unda gamo- mier muSavdeba. operatiuli mexsiereba informaciis
irTos kompiuteri da aRmoifxvras Secdomis mi- droebiTi sacavia. kompiuteris gamorTvis an gadat-
zezi; virTvis Sedegad operatiuli mexsiereba mTlianad
• ekrani Savia. Tu gamovricxavT videosistemis Sec- sufTavdeba.
domas, adgili aqvs seriozul dazianebas. SeiZ- operatiul mexsierebaSi iwereba ara marto
leba saWiro gaxdes sistemuri platis, proceso- programebi da monacemebi, aramed momxmareblis mier
ris, mudmivi an operatiuli mexsierebis Secvla. miRebuli Sedegebic. programidan gamosvlisas prog-
BIOS aqvs ara marto sistemur platas, aramed rama mexsierebidan waiSleba, amitom programidan ga-
sxvadasxva kontrolersac, magaliTad, videoplatas, mosvlamde an kompiuteris gamorTva-gadatvirTvamde
audioplatas, modems da a.S. kontrolerebis BIOS-ebi miRebuli Sedegebi winaswar unda Seinaxos gare
individualur draiverebs warmoadgenen da sistemu- mexsierebaSi (Cveulebriv vinCesterze) samomxmareblo
ri BIOS-is draiverebis CatvirTvis Semdeg itvirTe- failis saxiT.
bian operatiul mexsierebaSi. operatiul mexsierebaSi TanmimdevrobiT it-
virTeba Semdegi programebi:
BIOS-is draiverebs dabali donis draivereb-
sac uwodeben, radgan isini Sesabamisi mowyobilo- 1. programa POST;
bebis mxolod minimalur reJimSi muSaobas uzrun- 2. dabali donis draiverebi;
velyofen. operaciuli sitemis CatvirTvis Semdeg da- 3. operaciuli sistema vinCesteridan. Tu vinCester-
bali donis draiverebi wyveten muSaobas da itvir- ze operaciuli sistema ar aris dainstalirebu-
Teba imave da sxva mowyobilobebis maRali donis li, an dazianebulia, CatvirTva unda moxdes sxva
draiverebi. dabali donis draiverebi mxolod ope- diskuri mowyobilobidan, risTvisac CMOS Setup-Si
raciuli sistemis dacul reJimSi (magaliTad, Win- Sesabamisi konfigurireba unda Sesruldes;
4. operaciuli sistemis maRali donis draiverebi.
dows safe Mode) CatvirTvis SemTxvevaSi muSaoben.
am dros dabali donis draiverebi wyveten fun-
qcionirebas.

133 134
5. is programebi, romlebsac gamoiZaxebs momxmare- xolo uaryofiTi Tvisebaa SedarebiT dabali swraf-
beli; qmedeba.
6. programebSi muSaobisas miRebuli Sedegebi. amJamad umetesad SDRAM (Synchronous DRAM) ti-
bunebrivia, operatiul mexsierebaSi Catvir- pis mikrosqemebi gamoiyeneba. maTi muSaobis sixSire
Tul programebs procesori amuSavebs. procesoris saltis sixSiresTanaa sinqronizebuli.

operatiuli mexsierebis mikrosqemebis statikuri mexsiereba


teqnologiuri tipebi
statikuri mexsiereba (Static RAM _ SRAM), dina-
personalur kompiuterSi operatiuli mexsi- miurisgan gansxvavebiT, ujredebis regeneracias ar
erebis mikrosqemebis ori ZiriTadi teqnologiuri saWiroebs. statikur mexsierebaSi yoveli bitis Se-
tipi gamoiyeneba: sanaxad eqvsi tranzistorisgan Semdgari sqema gamo-
• dinamiuri mexsiereba _ DRAM (Dynamic RAM); iyeneba. statikuri mexsiereba bevrad swrafia dinami-
• statikuri mexsiereba _ SRAM (Static RAM). ur mexsierebasTan SedarebiT, magram integraciis na-
klebi xarisxiT da maRali RirebulebiT gamoirCeva.
dinamiuri mexsiereba Tanamedrove personalur kompiuterSi ori sa-
xis operatiuli mexsiereba gamoiyeneba:
dinamiuri mexsierebis upiratesoba informa- • ZiriTadi operatiuli mexsiereba;
ciis mWidro ganlagebaa. mcire zomis mikrosqemaSi • Cache -mexsiereba.
SesaZlebelia didi moculobis mexsierebis realiza- ZiriTadi operatiuli mexsiereba realizebu-
cia. lia dinamiuri mexsierebis mikrosqemebis bazaze, xo-
dinamiuri mexsierebis ujredebi mcire zomis lo Cache mexsiereba _ statikuri mexsierebis mikro-
kondensatorebs warmoadgens. bitebi kondensatoreb- sqemebis bazaze.
Si muxtebis arsebobiT da ararsebobiT kodirdeba.
kondensatorebs muxtis TandaTanobiTi `gaJonva~ axa- ZiriTadi operatiuli mexsierebis dayeneba
siaTebs, amitom aucilebelia procesoris mier mex-
sierebis ujredebis perioduli regeneracia. swored nebismieri sistemuri plata mxolod gansaz-
aqedan gamomdinareobs termini `dinamiuri~. Rvruli standartisa da sixSiris mexsierebis modu-
dinamiuri mexsierebis dadebiTi Tvisebebia da- lebs uWers mxars. magaliTad, Tu sistemur plataze
bali Rirebuleba da maRali integraciis xarisxi,

135 136
DDR2 SDRAM slotebia damontaJebuli, SesaZleblia VIII Tavi
mxolod DDR2 SDRAM da ara sxva standartis modu- videosistema da audiosistema
lebis dayeneba. magram unda gaviTvaliswinoT, rom
dabali sixSiris modulebi SeiZleba Seicvalos ma- 8.1. videokontroleri
Rali sixSiris modulebiT, piriqiT ki _ ara.
modulis sworad dayenebis SemTxvevaSi amom- monitori informaciis vizualuri gamosaxvis
gdebebi mas gverdiTi gasaRebebis saSualebiT afiq- saSualebas warmoadgens. signalebi, romelsac iRebs
sireben (sur. 7.2). modulis SemTxveviTi amovardna monitori (ricxvebi, simboloebi, grafikuli infor-
SeuZlebelia. SemdgomSi modulis slotidan amosa- macia, sinqronizaciis signalebi), videokontroleris
Rebad amomgdebebi winaswar unda gadaiwios. mier formirdeba. amrigad, monitori da videokon-
troleri erTgvar tandems warmoadgens, romelic
optimaluri muSaobisTvis Sesabamisad unda dare-
gulirdes.
videokontroleri, Cveulebriv, realizebulia
plata-adapteris saxiT (sur. 8.1). Tumca arsebobs ise-
Ti sistemuri platebic, romlebsac `CaSenebuli~ vi-
deokontroleri (sur. 8.2) aqvT.

sur. 7.2. slotSi dayenebuli moduli

mexsierebis modulebs centris mimarT arasi-


metriulad amoWrili gasaRebebi aqvT, rac SeuZ-
lebebels xdis slotebSi maT arasworad dayenebas.
modulis Casmisas sifrTxile unda davicvaT, radgan
Zlieri daWerisas SesaZlebelia modulis an slo-
tis gatexva. Tu moduli slotSi ar fiqsirdeba, is
an sxva standartisaa, an arasworadaa orientirebu-
li.
sur. 8.1. videoplata

137 138
Tavad piqseli (picture element) monitoris ekranis mini-
maluri asaxvadi elementia.
grafikul reJimSi ekranis TiToeuli piqseli
cal-calke imarTeba, rac nebismieri formis gamo-
saxulebis gamosaxvis saSualebas iZleva.
horizontaluri da vertikaluri xazebis ra-
VGA odenobas, romlis asaxvis SesaZleblobac monitors
Connector gaaCnia, ekranis garCevisunarianoba (resolution) ewo-
deba.
sur. 8.2. sistemur plataSi CaSenebuli videokontroleris rac ufro metia ekranis horizontaluri da
gasarTi vertikaluri xazebis raodenoba, miT meti piqseli
gaaCnia ekrans da ufro maRalia misi garCevisunari-
`CaSenebuli~ videokontroleris gamoyeneba anoba. meti garCevisunarianoba monitoris ekranis
mkveTrad amcirebs sistemis Rirebulebas. Tumca farTobis erTulze meti informaciis asaxvis SesaZ-
unda gaviTvaliswinoT, rom plata-adapterebis xa- leblobas iZleva. Tumca meti garCevisunarianoba
risxobrivi maCveneblebi `CaSenebuli~ kontrole- yovelTvis ar ganapirobebs gamosaxulebis ufro ma-
rebis analogiur maCveneblebs mkveTrad aRemateba. Ral xarisxs. ekranis gamosaxuleba informaciulia
manam, sanam gamosaxulebis simWidrove da monitoris
garCevisunarianoba gamosaxulebis calkeuli deta-
8.2. videoreJimebi lebis identificirebis saSualebas iZleva.
personaluri kompiuterebis ganviTarebasTan
monitoris funqcionirebis ori reJimi arse- erTad videostandartebic viTardeboda. sxvadasxva
bobs: teqsturi (AN – alphanumeric) da grafikuli (APA videostandarts Soris realizebulia SeTavsebado-
– all pixels adressable). monitoris muSaobis reJims vi- bis principi qvemodan zemoT, rac, sxva faqtorebTan
deokontroleri gansazRvravs, romelic, Tavis mxriv erTad, Tanamedrove kompiuterSi Zveli programebis
Sesabamis instruqciebs iRebs operaciuli sistemi- CatvirTvis SesaZleblobasac iZleva.
dan da Sesabamisi draiverebidan.
teqstur reJimSi ekrani pirobiTad striqo- standarti MDA
nebad da svetebad iyofa. amasTan erTad, yoveli MDA (Monochrome Display Adapter) personaluri
calkeuli ujredi piqselebis matricas warmoadgens. kompiuteris sawyis modelebSi gamoiyeneboda. lumi-

139 140
noforis naTebis feridan gamomdinare ferebis Sem- 1280/1024 da a.S. miuxedavad gansxvavebisa, yovel
degi kombinaciebi gamoiyeneboda: mwvane/Savi, an TeT- maTgans SVGA standarts miakuTvneben. SVGA videokon-
ri/Savi. MDA standarti grafikul reJims mxars ar trolerebis sxvadasxva mwarmoeblis specifikaciebi
uWers da ekranze mxolod teqsturi informaciis mniSvnelovnad gansxvavdeba erTmaneTisgan, Tumca
asaxvis saSualebas iZleva. mas erTaderTi garCevis- VGA da SVGA videokontrolerebis gasarTebi iden-
unarianoba gaaCnia _ 80 striqoni/25 svetze. TiTo- turia.
euli simbolosTvis 9x14 piqselze matrica gamoiye-
neba. amrigad, mTliani garCevisunarianobaa _ 720/350 ferebis reJimebi
piqseli. Cveulebrivi VGA videokontroleris videomex-
sierebaSi Cawerili informacia videoadapteris kon-
standarti VGA troleris mier 15, 16, 24, an 36-Tanriga sityvad gar-
VGA (Video Graphic Array) Tanamedrove videostan- daiqmneba. video kontroleris SedgenilobaSi Sedis
dartebis safuZvels warmoadgens. VGA standartis cifrul-analoguri gardamqmneli, romelic mocemul
videokontroleri MDA standartsac iTavsebs. stan- cifrul informacias analogur formad gardaqmnis
dartuli VGA videokontroleri 640/480 piqseli gar- da awvdis monitors.
Cevisunarianobas uzrunvelyofs 16 an 256 feriT. fe- amJamad ferebis sami ZiriTadi reJimi gamo-
rebis raodenoba damokidebulia videomexsierebis iyeneba: HiColor, Real Color, True Color. mexsierebaSi Cawe-
moculobaze. rili ricxvi pirdapir gadaecema cifrul-analogur
gardamqmnels, amitom mocemul sityvaSi yoveli piq-
standarti Super VGA (SVGA) selisTvis feris informacia sruli mniSvnelobiT
grafikaze orientirebuli programebi bevrad Caiwereba.
ukeT da swrafad muSaoben ekranis maRali garCe-
visunarianobis SemTxvevaSi. zogierTi programa arc HiColor
ki instalirdeba, Tu dayenebuli garCevisunarianoba HiColor reJimi aamoqmedebs 215=32768 ferisgan
da videokontroleri mis moTxovnebs ar Seesabameba. Semdgar palitras. TiToeuli piqselisTvis gamoyo-
amitom VGA standartma Semdgomi ganviTareba pova filia 15 Tanrigi. TiToeuli feris (wiTeli, mwvane,
e.w. SVGA standartis saxiT. SVGA erTian standarts lurji) gradacias 5-5 biti emsaxureba.
ar warmoadgens. videokontrolerebi sxvadasxva
garCevisunarianobas gvTavazoben _ 800/600, 1024/768,

141 142
Real Color mruds warmoadgens, romelic sxvadasxva amplitudis
Real Color reJimi mxars uWers 216=65536 fers. es da sixSiris rxevebis zeddebiT miiReba.
reJimi HiColor reJimis analogiuria, Tumca yoveli
piqselis kodirebisTvis ara 15, aramed 16 bitia gamo-
yofili. informaciis ganawileba ferebs Soris ara-
Tanabaria. igi efuZneba adamianis Tvalis speqtrul
mgrZnobiarobas, romelic maqsimums aRwevs mwvane
ferisTvis. swored amitom mwvane ferisTvis dama-
tebulia me-6 biti.

True Color
True Color reJimi mxars uWers 224=16,7 milion, an sur. 8.3. bgeriTi signalis sinusoida
232 fers. TiToeuli piqseli 24 an 32 TanrigiT ko-
dirdeba. pirvel SemTxvevaSi yoveli ferisTvis (wi- rogorc cnobilia, kompiuters mxolod cif-
Teli, mwvane, lurji) 8-8 biti, xolo meore SemTxve- ruli formiT warmodgenil informaciasTan SeuZlia
vaSi wiTeli da lurji ferebisTvis 10-10 biti, xo- muSaoba, amitom analoguri xmovani signali cifrul
lo mwvane ferisTvis _ 12 biti gamoiyofa. formad unda gardaiqmnas. am mizniT audiokontro-
ferebis raodenobis Semdgom zrdas azri ara lerSi analogur-cifruli gardamqmneli gamoiyeneba.
aqvs, radgan adamianis Tvali mxolod 2 milioni analoguri signalis cifruli formiT war-
ferisgan Semdgar palitras aRiqvams. modgenis dros amplitudis cvlileba xdeba diskre-
tulad da drois fiqsirebul monakveTebSi, rodesac
xdeba gazomva. amrigad, gazomili mniSvnelobebi aR-
8.3. audiosistema weren analogur (uwyvet) process, gansazRvraven ra
mis mdgomareobas drois fiqsirebul momentebSi dis-
xma eleqtrul signals warmoadgens, romelic kretuli ricxvebis TanmimdevrobiT. gazomvis yovel
mikrofonis, an mikrofonuli gamaZliereblis gamo- moments droiTi Skalis mixedviT signalis ampli-
sasvlelis membranaze wnevis cvlilebis Sedegad tudis momentaluri cifruli mniSvneloba Seesa-
miiReba. 8.3 suraTze warmodgenilia sinusoida, rome- bameba. xmovani signalis analogur-cifruli gardaq-
lic axdens xmis talRovani bunebis asaxvas. rac mna warmodgenilia 8.4 suraTze.
Seexeba realur xmovan signals, misi rxeva rTul

143 144
diskretizaciis sixSire da analogur-cifruli gar-
damqmnelis Tanrigianoba (Digital sample).
musikaluri kompaqt-diskis Cawerisas mona-
cemTa diskretizacia 44100 taqti/wm sixSiriT srul-
deba. xmovani monacemebis TiToeuli amorCeva (Sam-
ple) marcxena da marjvena arxebis komponents (ste-
reo) Seicavs. arxis komponenti 16-Tanriga ricxviT
warmodgindeba. amrigad, komponentis 65536 sxvadasxva
mniSvnelobis miRebaa SesaZlebeli, romelic drois
gansazRvrul momentSi arxis xmovani talRebis am-
plitudas Seesabameba.
diskretizaciis sixSire gansazRvravs xmovani
sixSiris diapazons, romelic SeiZleba miRebul
sur. 8.4. xmovani signalis analogur-cifruli gardaqmna iqnas cifruli Cawerisas. rac ufro maRalia dis-
kretizaciis sixSire, miT ufro axloa miRebuli
sixSire, romliTac signali diskretizirdeba, Sedegi originalTan. naikvist-kotelnikovis Teoriis
diskretizaciis sixSire (Sampling Rate) ewodeba. rac Tanaxmad, sawyisi signalis zusti aRdgenisaTvis
ufro mcirea droiTi intervalebi calkeul gazom- diskretizaciis sixSire orjer meti unda iyos asar-
vebs Soris, miT ufro maRalia diskretizaciis six- CevTa Soris yvelaze maRal sixSireze.
Sire da miT ufro zustad aRiwereba xmovani sig- adamiani maqsimum 20000 hc sixSiris xmovan sig-
nali. piruku gardaqmnas audiokontroleris cif- nals aRiqvams. swored amitom musikaluri kompaqt-
rul-analoguri gardamqmneli, sakmaod martivad as- diskebis Cawerisas gamoiyeneba daaxloebiT orjer
rulebs. meti _ 44100 hc _ diskretizaciis sixSire.
analoguri signalis cifrul formad gar-
daqmnis upiratesoba is aris, rom amplitudis
gazomili mniSvnelobebi cifruli formiTaa
warmodgenili, romlebTanac muSaoba xmis xarisxis
gauaresebis gareSe sruldeba. xolo gardaqmnis xa-
risxi da sawyis analogur signalTan adekvaturoba
ukve iseT parametrebzea damokidebuli, rogoricaa

145 146
IX Tavi interfeisiT monacemTa gacvla signalebis sa-
kompiuteris interfeisi. salte. porti SualebiT xorcieldeba. signalebi gadaicema eleq-
truli (an optikuri) xazebiT, romelTac interfe-
9.1. interfeisebis zogadi daxasiaTeba isis xazebi ewodebaT. funqciuri daniSnulebis mi-
xedviT dajgufebuli xazebis erTobliobas inter-
termini `interfeisi~ aRniSnavs mowyobilobis feisis salte ewodeba.
sxvadasxva maxasiaTeblis erTobliobas, romelic informaciis gadacema paraleluri da mimdev-
massa da sxva mowyobilobebs Soris informaciis robiTi formiTaa SesaZlebeli. Sesabamisad, salte-
gacvlis organizacias gansazRvravs. aseTi maxa- ebic paralelur da mimdevrobiT salteebad iyofa.
siaTeblebia: eleqtruli da droiTi parametrebi, mimdevrobiT salteSi monacemTa gadacemas
mmarTveli signalebis krebuli, monacemTa gacvlis mxolod erTi xazi emsaxureba, Tumca xazebis sa-
protokolebi, SeerTebis konstruqciuli Tavisebure- erTo raodenoba, rogorc wesi, metia. damatebiTi xa-
bebi da a. S. zebiT mmarTveli da masinqronizebeli signalebi
interfeisebi personaluri kompiuteris erT- gadaicema.
erTi ZiriTadi komponentebs warmoadgenen. interfe- paraleluri saltiT gadaicema monacemebis m
isebis saSualebiT xdeba monacemebis gacvla kom- bitisagan Semdgari kvantebi. monacemis TiToeuli
piuteris sxvadasxva blokebs, kompiutersa da peri- kvanti m xaziT gadaicema. m sidide saltis Tan-
feriul mowyobilobebs Soris. rigianobas (`siganes~) gansazRvravs. paraleluri
Tanamedrove personalur kompiuterebSi gamo- salteebis Tanrigianoba, rogorc wesi, 8-is jeradia
iyeneba standartuli interfeisebi, rac mravali (erTi baiti) da SeiZleba 8, 16, 32, 64 da a.S. bits
sxvadasxva daniSnulebis, swrafqmedebis, muSaobis Seadgendes.
principebiT gansxvavebuli periferiuli mowyobilo- Tanamedrove personalur kompiuterebSi gamo-
bis kompiuterTan SeerTebis saSualebas iZleva. iyeneba rogorc paraleluri, ise mimdevrobiTi
personaluri kompiuteris komponentebs Soris salteebi. kompiuterebis ganviTarebis adreul eta-
monacemTa gacvla mxolod maTi interfeisebis Se- pebze upiratesoba paralelur sinqronul salteebs
Tavsebadobis SemTxvevaSia SesaZlebeli. eZleoda, romelTa gamtarunarianobis zrda Zi-
interfeisebis SeuTavseblobis SemTxvevaSi riTadad saltis Tanrigianobis da samuSao sixSiris
(magaliTad, sistemuri saltis da vinCesteris inter- momatebiT miiRweoda. magram interfeisebis ganviTa-
feisebi), kontrolerebi gamoiyeneba. rebis Tanamedrove etapze salteebis gamtarunari-
anobisadmi sul ufro mzardma moTxovnilebam para-

147 148
leluri salteebis mimdevrobiTi salteebiT Tanda- 9.2. universaluri salteebi
TanobiTi Canacvlebis tendencia ganapiroba. es ram-
denime mizeziTaa ganpirobebuli: universaluri salteebis saSualebiT kompi-
• paralelur interfeiss gadacemuli signalebis uteris centralur nawils plata-adapterebi ukav-
fazuri Zvra axasiaTebs. amitom paraleluri in- Sirdeba. saltis konstruqciul realizacias siste-
terfeisis kabelis sigrZe da samuSao sixSire yo- mur plataze arsebuli gasarTi (sloti) warmoad-
velTvis SezRudulia; gens, romelSic uSualod dayendeba plata-adapte-
• mimdevrobiTi interfeisi mcire raodenobis gam- rebi.
tarebs iyenebs. amitom Seferxebebi, romlebic
monacemebis gadacemisas warmoiqmneba, bevrad nak- salte ISA-8 biti
lebia paralelur interfeisTan SedarebiT.
• mimdevrobiTi interfeisis kabeli bevrad iafia, salte ISA (Industry standart architecture – samrewvelo
radgan ramdenime gamtarisgan Sedgeba da moT- standartuli arqiteqtura) mravali wlis ganmavlo-
xovnebi, romlebic mis ekranirebas waeyeneba, pa- baSi iyo personaluri kompiuteris standartuli
raleluri interfeisis kabelTan SedarebiT bev- universaluri salte.
rad naklebia. ISA saltis pirveli standarti 8-bitiani ver-
• maRal sixSireebze muSaobis dros paralelur in- siaa. igi gvxvdeba mxolod IBM XT-86 modelis per-
terfeiss Zlieri eleqtromagnituri gamosxiveba sonalur kompiuterSi. salte muSaobs procesoris
axasiaTebs; da sistemuri platis sixSireze _ 4,77 mhc.
• paralelur interfeisSi gamoyenebuli maRali
Zabvis signalebis miReba Tanamedrove, maRal six- salte ISA-16 biti
Sireebze momuSave mikrosqemebis gamosasvlele-
bidan garTulebulia; ISA standartis Semdgomi ganviTareba 16-Tan-
Tanamedrove mimdevrobiTi salteebis samuSao riga ISA (AT-BUS) saltea. AT-BUS sloti (kontroleris
sixSire ganuwyvetliv izrdeba da momavalSi 10 ghc-s dasayenebeli adgili) ori nawilisgan Sedgeba. erTi
miaRwevs, rac fizikuri zRvaria spilenZis gamta- nawili zustad Seesabameba 8-bitian ISA slots, xolo
risTvis. meore nawili im damatebiTi signalebisaTvisaa gan-
kuTvnili, romlebsac mxolod 16-Tanriga kontrole-
rebi iyeneben. amrigad, 16-bitian ISA slotSi SesaZ-

149 150
lebelia rogorc 8-, ise 16-Tanriga kontrolerebis
dayeneba.
9.1 suraTze warmodgenilia 8- da 16-Tanriga
ISA salteebis slotebi.

sur. 9.2. 32-Tanriga EISA sloti

EISA 32-Tanriga saltea. amitom, miuxedavad


dabali sixSirisa (8,33 mhc), monacemTa gadacemis
siCqare 33 mbaiti/wm-s aRwevs.

salte PCI

salte PCI (Peripheral Component Interconnect — peri-


sur. 9.1. 8- da 16-Tanriga ISA salteebis slotebi feriuli komponentebis damakavSirebeli) firma Intel-
ma daamuSava da Tanamedrove kompiuterebisTvis
salte EISA-32 biti defaqto standarts warmoadgens. Tanamedrove plata-
kontrolerebis umetesoba PCI standarts miekuTvneba.
SeTavsebadobis dacvisa da saltis warmadobis standartuli PCI saltis sataqto sixSirea 33
gazrdis erTdroulma aucileblobam saWiro gaxada mhc, xolo misi Tanrigianoba _ 32 biti. Tumca
ISA standartis Semdgomi ganviTareba. kompiuteris maRali klasis sistemur platebSi 66 mhc sixSiris
aparaturuli saSualebebis damamzadebeli cnobili da 64-Tanriga PCI salte gamoiyeneba.
firmebis (Epson, Hewlett-Packard, NEC, Compaq, Wyse) xel- PCI saltes +5 v da +3,3 v logikis mxardaWera
mZRvanelobiT damuSavda ISA saltis gafarToebuli gaaCnia. +5 v-ze da +3,3 v-ze momuSave platebi gasaRe-
(Extended) 32-Tanriga versia _ EISA (sur. 9.2). bebis adgilmdebareobiT gansxvavdeba, rac slotSi
maTi arasworad dayenebis SesaZleblobas gamoric-

151 152
xavs. PCI saltesTan adapterebis dasakavSireblad PCI Express maRali swrafqmedebis mqone mimdev-
gamoiyeneba specialuri gasarTebi (sur. 9.3). robiT saltea. momavali 10-15 wlis ganmavlobaSi PCI
Express specifikacia personaluri kompiuteris uni-
versaluri saltis dominirebadi arqiteqtura iqneba.
5 V PCI
64 Bit

igi mTlianad Secvlis standartul paralelur PCI


saltes.
PCI Express salteze monacemebis gadacema xdeba

5 V PCI
32 Bit
dupleqsur reJimSi. am dros monacemebi erTdro-
ulad miiReba da gaicema gamtarebis saSualebiT,
3,3 V PCI

romlebsac zolebs an trasebs uwodeben. monacemTa


64 Bit

gadacemis siCqare erTi mimarTulebiT TiToeuli


trasisTvis aRwevs 250 mbaiti/wm-s. amasTan erTad,

3,3 V PCI
salte SeiZleba 1, 2, 4, 8, 16 an 32 trasas Seicavdes

32 Bit
(sur. 9.4).

sur. 9.3. sxvadasxva standartis PCI slotebi

paraleluri PCI saltis axali standartebi


aRar muSavdeba. momavali ufro perspeqtiul mim-
devrobiT PCI Express saltes ekuTvnis.

salte PCI Express


sur. 9.4. PCI Express slotebi

PCI Express saltis gamoSveba kidev erTxel


magaliTad, maRali gamtarunarianobis mqone 8-
adasturebs personaluri kompiuteris interfeisebis
trasiani salte erTdroulad orive mimarTulebiT 8
paraleluridan mimdevrobiT arqiteqturaze gadas-
biti sxvadasxva monacemis gadacemis saSualebas
vlis tendencias.
iZleva.

153 154
PCI Express saltesTan plata-adapteris dasa- 9.3. specializebuli interfeisebi
kavSireblad Semcirebuli zomis sloti gamoiyeneba,
romelic, rogorc wesi, arsebuli PCI saltis gasar- interfeisi ATA/ATAPI (IDE)
Tebis gverdiTaa ganTavsebuli.
9.5 suraTze warmodgenilia sistemuri platis IDE (Integrated Drive Electronics) interfeisi 1986
fragmenti PCI da PCI Express slotebiT. wels Seiqmna. IDE warmoadgens ZiriTad interfeiss,
romlis saSualebiTac Tanamedrove personaluri
kompiuteris sistemuri plata vinCesteris eleqtro-
nul sqemas ukavSirdeba. Tavdapirvelad IDE inter-
feisi plata-kontroleris saxiT iyo realizebuli,
xolo Tanamedrove sistemur platebs chipset-Si CaSe-
nebuli IDE host-kontrolerebi aqvT (sur. 9.6), ami-
tom calke IDE plata-kontroleri aRar gamoiyeneba.

sur. 9.5. sistemuri platis fragmenti PCI da PCI Express


slotebiT

x1 sloti SeiZleba gamoyenebul iqnas sxva-


dasxva adapteris, magaliTad, qselis kontroleris
an audio kontroleris dasayeneblad, xolo gazrdi- nax. 9.6. CaSenebuli IDE host-kontrolerebi
li gamtarunarianobis x16 slotSi (Savi feris
gasarTi) videokontroleri yendeba. IDE ganzogadebuli terminia, romelic miesada-
geba nebismier vinCesters, romelsac CaSenebuli
kontroleri aqvs. vinCesteris IDE interfeiss ofi-
cialurad ewoda ATA (AT Attachment) da miRebul iqna

155 156
ANSI (American National Standards Institute) standartis • daqvemdebarebuli mowyobiloba (Slave) _ diskuri
saxiT. mowyobiloba, romelsac ATA specifikaciis mixed-
ATA saltesTan SeiZleba SeerTdes ori disku- viT mowyobiloba 1 (Device 1) ewodeba.
ri mowyobiloba. maT Soris erTi unda iyos wamyvani ATA interfeisi paraleluri 16-Tanriga sal-
(Master), xolo meore _ daqvemdebarebuli (Slave). mow- tea. host-adapteri da diskuri mowyobilobebi speci-
yobilobebis gansazRvra xdeba winaswar dayenebuli aluri 40- an 80-gamtariani kabeli-Sleifis saSuale-
specialuri sakonfiguracio Sesakravebis (jampere- biT (sur. 9.7) uerTdeba.
bis) saSualebiT. orive mowyobiloba erTdroulad
iRebs brZanebas, magram brZanebas mxolod arCeuli
mowyobiloba asrulebs. muSaobis aRniSnuli sistema
gulisxmobs, rom sanam host-adapteri ar daasrulebs
monacemebis gacvlas erT diskur mowyobilobasTan,
meore diskuri mowyobilobis momsaxurebaze ver ga-
daerTveba. amrigad, IDE-mowyobilobebs paralelu-
rad mxolod maSin SeuZliaT muSaoba, rodesac isini
sxvadasxva ATA saltesTan (arxTan) arian SeerTe-
bulni. gasaRebi, romelic
gamoricxavs gasarTis
Tanamedrove personalur kompiuterebSi umete- araswor SeerTebas
sad ori IDE host-adapteri _ IDE 1 da IDE2 _ gamoiye-
neba.
IDE gasarTi
ATA interfeisis specifikaciiT Semdegi obieq-
tebia gansazRvruli:
kabelis pirveli
• host-adapteri _ ATA-interfeiss sistemur sal- kontaqtis niSani
tesTan akavSirebs. hosts zogjer uwodeben Ta- 1 2 3 4 kvebis kabeli
vad kompiutersac ATA-interfeisiT.
wiTeli (+5v)
• wamyvani mowyobiloba (Master) _ diskuri mowyobi-
Savi (miwa)
loba, romelsac ATA specifikaciis mixedviT mow- Savi (miwa)
yviTeli (+12v)
yobiloba 0 (Device 0) ewodeba.
nax. 9.7. ATA vinCesteris SeerTeba

157 158
paraleluri ATA interfeisis bolo standar- • paralelur ATA kabelTan SedarebiT gamartive-
tia ATA-7. axali standartebi aRar muSavdeba. moma- bulia SATA kabelebis damzadebis teqnologia,
vali ufro perspeqtiul mimdevrobiT SATA (Serial ATA) rac amcirebs mis Rirebulebas;
interfeiss ekuTvnis. • SATA mikrosqemis konstruqcia naklebi raodenobis
gamomyvaniT da Zabvis Semcirebuli doniT gamoir-
interfeisi SATA (Serial ATA) Ceva.
miuxedavad amisa, SATA interfeisi ar aris gan-
tradiciuli paraleluri ATA interfeisi si- kuTvnili paraleluri ATA interfeisis dauyovnebli-
martiviT da dabali sarealizacio RirebulebiT ga- vi SecvlisaTvis. Tanamedrove sistemebSi realize-
moirCeva, magram misi Semdgomi ganviTareba bevr bulia rogorc paraleluri ATA, agreTve SATA in-
teqnologiur sirTules da Rirebulebis zrdas terfeisebis mxardaWera.
ukavSirdeba. arsebobs ramdenime mizezi, romelTa 9.8 suraTze warmodgenilia sistemuri platis
gamoc Sewyda paraleluri ATA interfeisis axali fragmenti SATA host-adapterebiT.
standartebis damuSaveba da mas mimdevrobiTi SATA
interfeisi amjobines.
• paraleluri ATA interfeiss didi eleqtromagni-
turi gamosxiveba da maRal sixSireebze muSaobis
dros garTulebuli sinqronizacia axasiaTebs;
• paralelur ATA interfeisSi maRali donis +5v
signalebi gamoiyeneba, romelTa miRebac maRal
sixSireebze momuSave Tanamedrove mikrosqemebis
gamosasvlelebidan garTulebulia;
• paraleluri ATA interfeisis gamtarunarianobis
gazrda SesaZlebelia, magram mimdevrobiT sal-
teze miRebuli siCqareebis gaTvaliswinebiT ara- nax. 9.8. SATA host-adapterebi
ekonomiuria;
• SATA interfeisis kabelSi naklebi raodenobis amJamad damuSavebulia SATA interfeisis sami
gamtari gamoiyeneba, rac ukeTesia kompiuteris standarti. 9.2 cxrilSi warmodgenilia maTi fizi-
ventilaciisaTvis; kuri parametrebi.

159 160
cxrili 9.2
SATA interfeisis standartebi.
SATA tipi saltis saltis ciklebis gamtaruna- reali-
sigane, sixSire, raodenoba rianoba, zaciis
biti mghc taqtSi mbaiti/wm TariRi
SATA-150 1 1500 0,8 150 2002
SATA-300 1 3000 0,8 300 2005
SATA-600 1 6000 0,8 600 2007

SATA interfeisSi paraleluri saltis nac-


vlad mimdevrobiTi salte gamoiyeneba. diskuri mow-
yobiloba kontrolers viwro, mrgvali da drekadi
kabeliT uerTdeba, rac mosaxerxebelia SeerTebis-
Tvis da kompiuteris ventilacias aumjobesebs. SATA
kabelis maqsimaluri sigrZe SeiZleba iyos araumetes
1 m-sa. 9.9 suraTze warmodgenilia SATA monacemTa ka-
beli, xolo 9.10 suraTze _ SATA vinCesteris CarTva. sur. 9.10. SATA vinCesteris CarTva

SATA maRalsixSirul mimdevrobiT interfeiss


warmoadgens. kompiuterSi, romelSic SATA interfe-
isia gamoyenebuli, programul doneze principulad
araferi ar icvleba. operaciuli sistemisa da in-
terfeisis urTierTqmedeba draiveris doneze igivea,
rac paralelur ATA interfeisSi. paralelur ATA
interfeisTan momuSave BIOS, operaciuli sistemebi
da utilitebi Cveulebriv imuSaveben SATA inter-
feisTan.

sur. 9.9. SATA monacemTa kabeli

161 162
9.4. standaruli portebi standartuli mimdevrobiTi porti

portebis saSualebiT (sur. 9.11) kompiuters mimdevrobiTi porti (Serial Port) faqtobrivad
uSualod ukavSirdeba periferiuli mowyobilobebi. yvela modelis personaluri kompiuterisaTvis stan-
kompiuteris standartuli portebia: dartul ports warmoadgens. mimdevrobiTi portis
• standartuli mimdevrobiTi porti; adapteri personaluri kompiuteris Zvel mode-
• paraleluri porti; lebSi calke plata-kontrolers warmoadgenda, xo-
lo Tanamedrove personalur kompiuterebSi igi
• mimdevrobiTi porti USB;
uSualod sistemur platazea damontaJebuli.
• PS/2 porti klaviaturis da `mausis~ SeerTebis-
mimdevrobiTi portis saSualebiT kompiuter-
Tvis;
Tan SesaZlebelia mravali sxvadasxva tipis gare
mowyobilobis da sxva personaluri kompiuteris da-
kavSireba, Tumca umetesad mas `mausis~ da gare mo-
demis dasakavSireblad iyeneben.
mimdevrobiT ports sxvanairad asinqronuli
RS-232 (Reference Standard number 232 Revision) porti
ewodeba. Tanamedrove personaluri kompiuterebis
umetesobas mimdevrobiTi interfeisis erTi an ori
gasarTi aqvs.
mimdevrobiTi portis ZiriTadi daniSnulebaa
procesoridan gare mowyobilobaSi gadacemuli
orobiTi sityvebis gardaqmna paraleluri formati-
dan mimdevrobiT formatad an, piriqiT, gare mowyo-
bilobidan mimdevrobiT formatiT miRebuli infor-
maciis gardasaxva paralelur formatad procesor-
ze gadasagzavnad.
monacemTa miReba-gadacemisTvis gamoiyeneba
ori xazi. erTi gankuTvnilia monacemTa gadacemis-
Tvis, xolo meore _ miRebisTvis. aqedan gamomdinare,
sur. 9.11. kompiuteris portebi Sesabamisi sakomunikacio programis arsebobis Sem-

163 164
TxvevaSi or mowyobilobas monacemebis erTdro- Rvravs. is SeiZleba Seadgendes 230 kbiti/wm (16650),
ulad gadacema SeuZlia. 460 kbiti/wm (16850) an 920 kbiti/wm (16950),
mimdevrobiTi interfeisis saSualebiT SesaZ- dawyebuli IBM AT-486 modelis personaluri
lebelia ori kompiuteris dakavSirebac. ramdenadac kompiuteridan, calkeuli UART mikrosqemebis nac-
kavSiris procesSi ar monawileobs monacemTa gada- vlad gamoiyeneba mravalfunqciuri Super I/O mik-
cemis specialuri mowyobiloba, magaliTad, modemi, rosqema, romelic sxva elementebTan erTad or UART
am SemTxvevaSi specialuri Null-Modem kabeli gamoiye- mimdevrobiT portsac Seicavs.
neba. Tumca kavSiris es saSualeba kompiuteruli BIOS-is mxardaWera uzrunvelyofilia mxolod
qselis farTo gavrcelebidan gamomdinare, faqtob- ori mimdevrobiTi portisTvis _ COM1 da COM2. ami-
rivad aRar gamoiyeneba. tom MS-DOS sistemaSi muSaobisas SesaZlebelia mxo-
mimdevrobiTi interfeisis mTavar elements lod ori mimdevrobiTi portis gamoyeneba. sistema
warmoadgens mikrosqema UART (Universal Asynchron Rece- Windows damatebiTi mimdevrobiTi portebis (maqsimum
iver Transmitter _ universaluri asinqronuli mimReb- 128) gamoyenebis SesaZleblobasac iZleva, Tumca
gadamcemi). cnobilia NS (Nacional Semiconductor) 8250, praqtikulad mxolod ori gamoiyeneba _ COM3 da
16450, 16550, 16650 (32-baitiani buferiT), 16750 (64- COM4.
baitiani buferiT), 16850 (128-baitiani buferiT) mik-
rosqemebi da maTi modifikaciebi. Tu mikrosqema paraleluri porti
sxva firmis damzadebulia, igi zemoT CamoTvlili
romelime mikrosqemis SeTavsebadia. paraleluri porti faqtobrivad nebismieri
mimdevrobiTi portis erT-erTi ZiriTadi maxa- modelis personalur kompiuterSi gamoiyeneba. sa-
siaTebelia monacemTa gadacemis maqsimaluri siC- xelwodebidan gamomdinare, mimdevrobiTi interfe-
qare, romelic, rogorc wesi, bodobiT izomeba. isisagan gansxvavebiT, paraleluri portiT erTdro-
bodi erT wamSi gadacemuli sainformacio da mmar- ulad (paralelurad) gadaicema ramdenime biti. para-
Tveli bitebis raodenobas gansazRvravs. xSirad lelurad gadacemuli bitebis raodenoba inter-
gamoiyeneba sxva erTeulic _ bps (bit per second). am feisis Tanrigianobas gansazRvravs. standartuli pa-
dros mxedvelobaSi miiReba erT wamSi gadacemuli raleluri porti 8-Tanrigaa.
sasargeblo (sainformacio) bitebis raodenoba, mmar- Tavdapirvelad paraleluri porti persona-
Tveli bitebis gaTvaliswinebis gareSe. maqsimalur lur kompiuterTan printeris dakavSirebisaTvis ga-
swrafqmedebas gamoyenebuli UART mikrosqema gansaz- moiyeneboda, Tumca Semdgom gamoCnda sxva periferi-

165 166
uli mowyobilobebic (skaneri, cifruli fotoapa- paraleluri portis fizikuri maxasiaTeblebi
rati, mobiluri diskwamyvanebi da a.S), romlebic pa- IEEE 1284 standartiT ganisazRvra. arsebobs sami ti-
ralelur ports iyeneben. pis _ A, B da C gasarTi.
paralelur ports amuSavebs firma Centronix.
amitom kabels, romliTac periferiuli mowyo-
biloba kompiuters ukavSirdeba, Centronix ewodeba.
Tumca es saxeli arcTu koreqtulia, radgan 25-
kontaqtian Sub-D gasarTs, romliTac printeri para-
lelur ports ukavSirdeba, Amphenol-stacker-i ewodeba
(Amphenol – gasarTebis mwarmoebeli msxvili amerikuli
firma). mocemuli kabeli informaciis mxolod cal-
nax. 9.12. paraleluri portis gasarTebi
mxrivi gadacemis saSualebas iZleva.
zogierTi mowyobiloba (Tanamedrove printere-
A tipis gasarTs warmoadgens 25-gamtariani
bi, ZIP-diskuri mowyobilobebi da a.S.) kompiuterTan
DB25, xolo B tipis gasarTs _ 36-gamtariani Centronix.
monacemebis ormxriv gacvlas saWiroebs. am Sem-
C tipis gasarTi kontaqtebis ganlagebis gazrdili
TxvevaSi ufro Tanamedrove, Bitronix-is tipis kabels
simWidroviT gamoirCeva. igi Hewlett-Packard firmis
iyeneben, romelic Centronix-is tipis kabelisagan ga-
lazerul printerebSi gamoiyeneba. samive tipis
regnulad arafriT gansxvavdeba. Tumca informaciis
gasarTi warmodgenilia 9.13 suraTze.
ormxrivi gadacemisTvis, garda Bitronix-is tipis kabe-
lisa, kompiuterSi saWiroa gaumjobesebuli parale-
luri portis (EPP/ECP) arsebobac (sur. 9.12).
paraleluri portis ZiriTad uaryofiTi Tvi-
sebaa damakavSirebeli kabelis sigrZis SezRudulo-
ba. kabelis sigrZis gazrdisTvis saWiro xdeba
signalebis Sualeduri gamaZliereblis Semotana,
radgan winaaRmdeg SemTxvevaSi mravalricxovani
Seferxeba warmoiqmneba.

sur. 9.13. IEEE-1284 standartiT gansazRvruli


gasarTebi

167 168
IEEE 1284 standartiT ganisazRvreba parale- USB mowyobilobis SeerTebisas da gamoerTebi-
luri portis muSaobis xuTi reJimi _ naxevarba- sas kompiuteris winaswari gamorTva an gadatvirTva
itiani, erTbaitiani, SeTavsebadi, EPP, ECP da oTxi ar aris saWiro. Tumca USB damagroveblis gamoye-
tipi _ standartuli, ormxrivi, EPP da ECP. 9.3 nebis SemTxvevaSi (mag. Flash-damagrovebeli), monaceme-
cxrilSi warmodgenilia muSaobis reJimebis maxasi- bis SesaZlo dakargvis Tavidan acilebis mizniT, sa-
aTeblebi. survelia winaswar SevasruloT brZaneba Hardware or
paraleluri portis muSaobis siCqarea 500-2000 Safety Remove Hardvare, movniSnoT mowyobilobis saxeli
kbaiti/wm. da Stop Rilaks davaWiroT. rodesac sistema gansaz-
Rvravs, rom mowyobilobam daasrula muSaoba, mo-
mimdevrobiTi porti USB wyobiloba SegviZlia gamovrToT.
uSualod USB kabelis saSualebiT dabali sim-
1995 wels Compaq, DEC, IBM, Intel, Microsoft, NEC da Zlavris periferiuli mowyobilobebis kvebac xorci-
Northern Telecom kompaniebma axali universaluri mim- eldeba. amrigad, maTTvis zedmeti xdeba sakuTari
devrobiTi portis Seqmnis iniciativa wamoayenes. mas kvebis wyaroebis gamoyeneba.
USB (Universal Serial Bus) porti ewoda. USB 1.0 standarti uzrunvelyofs monacemTa
USB 1.0 specifikacia 1996 wels gamoqveynda, gadacemas 1,5 mbiti/wm siCqariT, xolo USB 1.1 stan-
Tumca farTod mxolod 1998 wlidan gavrcelda, ro- darti _ 12 mbiti/wm siCqariT.
desac gaumjobesebuli USB 1.1 specifikacia damu- ramdenime mowyobilobis SesaerTeblad USB-
Savda da moxda misi sruli programuli mxardaWera koncentratori gamoiyeneba (sur. 9.14).
Windows 98 operaciul sistemaSi. 1996 wlidan USB
porti CaSenebulia sistemuri platis mikrosqemebis
krebulSi (Chipset).
USB porti momxmareblis periferiul mowyobi-
lobebTan Plug&Play reJimSi muSaobas uzrunvelyofs.
es niSnavs, rom periferiuli mowyobilobis kompi-
uterTan SeerTebisas avtomaturad xdeba mowyobi-
lobis `aRmoCena~, Sesabamisi draiveris moZebna da
dayeneba. Tanamedrove versiis Windows-ebi Seicaven
USB portis draiverebs. sur. 9.14 tipiuri USB koncentratori

169 170
USB standartis mxardaWeras yvela Tanamed- • Full-speed – 0,5-12 mbiti/wm. gamoiyeneba audio da vi-
rove sistemuri platis mikrosqemebis krebuli uz- deo mowyobilobebisTvis;
runvelyofs. saWiroebis SemTxvevaSi SesaZlebelia • Hi-speed – 25-480 mbiti/wm. gamoiyeneba video da
PCI-USB adapteris (sur. 9.15) gamoyenebac. monacemebis Senaxvis mowyobilobebisTvis.
2008 wels Seiqmna USB 3.0 standarti (sur. 9.16).
informaciis gadacemis maqsimaluri siCqarea 4,8
gbiti/wm, rac USB 2.0 standartiT gansazRvrul maqsi-
malur _ 480 mbiti/wm _ siCqares mniSvnelovnad
aRemateba.

sur. 9.15. PCI-USB adapteri


nax. 9.16. USB 3.0 logotipi
USB 1.1 interfeisis Semdgom gaumjobesebul
USB 3.0 standartis kabelebi da gasarTebi
models USB 2.0 interfeisi warmoadgens, romelic
iTavseben USB 2.0 standarts.
USB 1.1 interfeisTan SedarebiT 40-jer swrafia. mona-
cemTa gadacemis siCqare 480 mbiti/wm-s aRwevs. USB 2.0
standarti USB 1.1 standarts iTavsebs. orive stan- PS/2 porti
dartSi erTi da imave standartis kabelebi, gasar-
Tebi da programuli uzrunvelyofa gamoiyeneba. PS/2 portebis saSualebiT kompiuters uer-
USB 2.0 standartis mixedviT monacemTa gada- Tdeba klaviatura da mausi.
cemis sami reJimia gaTvaliswinebuli: klaviaturis sistemur platasTan SesaerTeb-
• Low-speed – 0,01-1,5 mbiti/wm. gamoiyeneba dabali lad gamoiyeneba specialuri kabeli, romlis sigrZe
swrafqmedebis mqone periferiul mowyobilobebSi 1 m-s ar aRemateba. kabelis boloSi damontaJebulia
(klaviatura, mausi, joistiki); DIN (Deutche Industrie Norm – germaniis samrewvelo stan-

171 172
darti) gasarTi, romelic kompiuteris PS/2 ports X Tavi
uerTdeba. sistemuri plata
unda aRiniSnos, rom Tanamedrove personalur
kompiuterTan `mausis~ SesaerTebladac 6-kontaqtiani sistemuri plata (system board) kompiuteris mTa-
DIN gasarTi gamoiyeneba. amrigad, SesaZlebelia var komponents warmoadgens (sur. 10.1). zogjer mas
`mausis~ SecdomiT SeerTeba klaviaturis PS/2 gasar- deda platasac (mother board) uwodeben. sistemuri
TTan da piriqiT. am SemTxvevaSi arc klaviatura da plata marTavs kompiuteris Siga kavSirebs da urTi-
arc `mausi~ ar imuSavebs, radgan gasarTebis kon- erTqmedebs gare (periferiul) mowyobilobebTan.
struqciis identurobis miuxedavad, gadacemuli mo-
nacemebis struqtura gansxvavebulia.
SeerTebis dros Secdomis Tavidan asacileb-
lad miRebulia Semdegi standarti: klaviaturis PS/2
porti aris iasamnisferi, xilo mausis PS/2 porti _
mwvane.
9.17 suraTze warmodgenilia klaviaturisa da
`mausis~ gasarTebi.

mwvane

iasamnisferi
sur. 10.1. sistemuri plata Gigabyte

kompiuteris mTavar elementia procesori –


CPU (Central Processing Unit), romelic asrulebs gamoT-
sur. 9.17. klaviaturis (iasamnisferi) da mausis (mwvane)
gasarTebi
vliT operaciebs, aregulirebs, marTavs da akontro-
lebs muSa process. sistemur plataze procesori

173 174
Tavsdeba specialurad misTvis gamoyofil dasayene-
bel budeSi (Socket). kompiuteruli sistemis konfiguracias da mis
kompiuteris muSaobis dros programebi da warmadobas mniSvnelovnad gansazRvravs is faqtori,
monacemebi operatiul mexsierebaSi inaxeba. kompi- Tu romeli Cipsetis bazazea realizebuli siste-
uterSi gamoiyeneba ZiriTadi operatiuli mexsiereba muri plata. Cipsetis gamocvla faqtobrivad siste-
da Cache mexsiereba, romelic procesoris kristal- muri platis gamocvlas niSnavs. Cipsetis SezRudvebi
Sia CaSenebuli da procesoris sixSireze muSaobs. zRudavs kompiuteruli sistemis sxva komponentebis
pirvel kompiuterebSi yoveli (an ramdenime) gaZlierebis SesaZleblobasac.
mikrosqema sxvadasxva funqcias asrulebda. 1986 10.3 suraTze warmodgenilia orCipiani Core sis-
wels Chips and Technologies-ma gamouSva sistemuri temuri platis arqiteqtura.
platebis mikrosqemaTa krebuli (Cipseti) 82C206. is uaxles Core procesorebs CaSenebuli aqvT
warmoadgenda ramdenime mikrosqemis krebuls, rome- mexsierebis kontroleri anu TviTon procesori
lic AT-Tavsebad sistemaSi sistemuri platis yvela marTavs mexsierebas. Cipi IOH (Input/Output Hub) pro-
funqcias asrulebda. cesors QPI (QuickPath Interconnect) saltis saSualebiT
Cipseti aris didi integraluri sqemebis (mik- ukavSirdeba. QPI-is gamtarunarianoba 25,6 gegabi-
rosqemebis) krebuli, romelTaganac TiToeuli mik- ti/wm-s Seadgens.
rosqema erTdroulad ramdenime funqcias asrulebs IOH mikrosqema procesors PCI Express saltes-
(sur. 10.2). sistemuri platis Cipseti centraluri Tan akavSirebs, romelSic videoplata yendeba.
procesoris, mexsierebisa da sxva mowyobilobebis IOH ukavSirdeba Cipsetis meore mikrosqemasac
damakavSirebeli komponentis rols asrulebs. _ ICH (Input/Ootput Controller Hub)-s. dakavSireba xdeba
DMI (Direct Media Interface) saltis saSualebiT. saltis
gamtarunarianoba Seadgens 2 gegabiti/wm-s. ICH Cipi
procesors da IOH Cips akavSirebs periferiul mow-
yobilobebTan. BIOS-s igi LPC (Low Pin Count) an SPI
(Serial Peripherial Interface) saltis saSualebiT ukav-
Sirdeba.

sur. 10.2. Intel-is Cipseti

175 176
XI Tavi
gare damamaxsovrebeli mowyobilobebi

personaluri kompiuteris gare damamxsovrebe-


li mowyobilobebis umetesoba sxvadasxva tipis dis-
kuri mowyobilobebia, romlebSic informacia mag-
nitur da optikur matareblebze iwereba.

11.1. vinCesteri

vinCesteri anu xisti diskuri mowyobiloba


(Hard Disk Drive _ HDD) personalur kompiuterSi in-
formaciis ZiriTadi matarebelia. vinCesteri (sur.
11.1) gamoirCeva didi tevadobiT, maRali swrafqme-
debiT da saimedoobiT. programebis da monacemebis
sur. 10.3. orCipiani Core 2 sistemuri platis arqiteqtura umetesoba vinCesterSi iwereba.

ICH-i ukavSirdeba SedarebiT nel PCI Express 1x


saltes, diskuri mowyobilobebis interfeisebs (ATA
da SATA), USB-s, audio da qselis kontrolerebs.

sur. 11.1. vinCesteri

177 178
vinCesteri ramdenime disks Seicavs (sur. 11.2). vinCesteris diskebi, drekadi diskebisgan gan-
TiToeuli diski dayofilia bilikebad da seqto- sxvavebiT, aluminis an arakristaluri minisgan dam-
rebad (sur. 11.3). TiToeuli seqtoris sainformacio zadebuli firfitebia. maTi gadaRunva SeuZlebelia.
moculoba 512 baitia. informacia diskis orive mxa- amitom vinCesters zogjer xist diskur mowyobilo-
res iwereba. erTmaneTis qveviT ganlagebuli bili- bas _ HDD (Hurd Disk Drive) an xist diskebze dam-
kebi cilindrebad erTiandeba. grovebelsac uwodeben.

seqtori

gare biliki (0)

Sua biliki

Siga
biliki

sur. 11.2 magnituri diskebis bloki


nax. 11.3. vinCesteris diskis bilikebi da seqtorebi
TiToeuli diskuri zedapirisTvis gaTvaliswi-
nebulia Sesabamisi Cawera/wakiTxvis Tavaki. yvela vinCesteris ZiriTadi parametrebia:
Tavaki erT saerTo dgarzea damontaJebuli da erT- • tevadoba;
droulad (sinqronulad) gadaadgildeba. amitom, vin- • swrafqmedeba.
Cesteris logikuri struqturis aRwerisas, Cveuleb-
riv ganisazRvreba cilindrebi (da ara bilikebi). diskebis daformateba
vinCesteri umetesad xistadaa dayenebuli per-
sonaluri kompiuteris korpusSi, Tumca moxsnadi diskebis daformatebis ori done arsebobs:
damgroveblebic gamoiyeneba. • fizikuri anu dabali donis daformateba;

179 180
• logikuri anu maRali donis daformateba. • MS-DOS-is gafarToebuli ganyofileba;
drekadi diskebisaTvis daformatebis orive • ara-MS-DOS-is ganyofileba.
done erTdroulad, operaciuli sistemis saSuale- vinCesterze SesaZlebelia MS-DOS-is erTi pir-
biT sruldeba. veladi ganyofilebis, MS-DOS-is erTi gafarToebuli
vinCesterisTvis fizikuri da logikuri da- ganyofilebis da ramdenime ara-MS-DOS-is ganyofi-
formateba cal-calke sruldeba da mesame etapic lebis formireba (sur. 11.4).
gamoiyeneba, romelic fizikur da logikur daforma-
tebas Soris sruldeba _ diskis ganyofilebebad

CamtvirTavi
dayofa.

logikuri

logikuri

logikuri

logikuri

logikuri
sistemuri
seqtori

diski

diski

diski

diski

diski
dabali donis daformateba

dabali donis daformatebis dros diski seq-


torebad iyofa. agreTve formirdeba intervalebi
seqtorebsa da bilikebs Soris. monacemTa velebi
fiqtiuri CanawerebiT an monacemTa specialuri tes- MS-DOS-is pirveladi MS-DOS-is ara MS-DOS-is
ganyofileba gafarToebuli ganyofileba
turi krebulebiT ivseba. dabali donis dafor-
ganyofileba
matebas firma-damamzadebeli asrulebs.
sur. 11.4. vinCesteris logikuri struqtura
diskis dayofa ganyofilebebad
MS-DOS-Si da Windows-Si samuSaod aucilebe-
diskis ganyofilebebad dayofis dros pirvel lia MS-DOS-is pirveladi ganyofilebis arseboba.
seqtorSi iwereba specialuri programa, romelic sa- masSi iqmneba logikuri C: diski.
Wiroa operaciuli sistemis CasatvirTavad da da- MS-DOS-is gafarToebuli ganyofileba SeiZ-
yofis cxrili (Partition Table, PT), romelSic iwereba leba erT an met logikur diskad daiyos, romleb-
informacia ganyofilebebis Sesaxeb. am seqtors ewo- sac sxvadasxva saxels arqmeven. Tumca MS-DOS-is
deba mTavari CamtvirTavi seqtori, xolo Canawers _ gafarToebuli ganyofilebis formireba ar aris
mTavari CamtvirTavi Canaweri (Master Boot Record, MBR). aucilebeli. am SemTxvevaSi vinCesteri warmodgenili
ganasxvaveben sami tipis ganyofilebas: iqneba erTi logikuri C: diskiT.
• MS-DOS-is pirveladi ganyofileba;

181 182
daformatebis dros unda gaviTvaliswinoT Sony da Philips kompaniebma 1980 wels musikaluri
Semdegi: kompaqt-diskebis pirveli standarti _ CD-DA (Digital
• iseve rogorc ganyofilebebad dayofisas, dafor- Audio) _ warmoadgines, romlis formatsac Red Book
matebis drosac vinCesterze Cawerili monacemebi ewoda. mocemuli specifikaciiT ganisazRvra xmis
waiSleba; Cawera-damuSavebis standartebi da diskis diametri
• arsebobs specialuri programuli utilitebi _ 120 mm, romelic amJamadac standartulia yvela
(magaliTad, Restore), romlebic daformatebis kompaqt-diskisTvis.
dros waSlili failebis aRdgenis saSualebas
iZlevian. Tumca arc erTi maTgani ar iZleva
aRdgenis 100%-ian garantias.
amitom vinCesteris daformatebamde saWiroa
monacemebis sarezervo kopireba.

11.2. kompaqt-diskuri mowyobiloba

kompaqt-diskuri (CD) mowyobiloba (sur. 11.5)


warmoadgens damgrovebels moxsnadi matareblebiT
(diskebiT), romlebzedac informaciis Cawera/wakiT-
xva optikuri teqnologiis safuZvelze xdeba.
informaciis Sesanax optikur mowyobilobaSi
monacemTa Cawera da wakiTxva xdeba mbrunav kompaqt-
diskze lazeris sxivis da ara magnituri velis
sur. 11.5. kompaqt-diskuri mowyobiloba
saSualebiT.
optikuri teqnologiis standartebi or Zi-
Sony da Philips kompaniebma gaagrZeles Tanam-
riTad jgufad iyofa:
Sromloba da 1984 wels pirveli CD-ROM (specifika-
• CD (CD-ROM, CD-R, CD-RW);
cia Yellow Book) warmoadgines. standarti iseT kom-
• DVD (DVD-ROM, DVD-R, DVD-RW).
paqt-diskebTan muSaobas iTvaliswinebs, romleb-
zedac kompiuterul sistemebSi gamoyenebuli monace-

183 184
mebia Cawerili. kompaqt-diskidan SesaZlebelia mxo- zedapiri amrekli liTonis (Cveulebriv aluminis)
lod monacemebis wakiTxva. feniT ifareba. aluminis fena, Tavis mxriv, akrilis
CD-ROM damgrovebeli CD-DA damgroveblisgan lakis Txeli damcavi feniT ifareba, romelzedac
mxolod eleqtronuli sqemiT gansxvavdeba, romelic gamosaxuleba daitaneba.
Secdomebis aRmoCenis da koreqciis damatebiT SesaZ-
leblobebs uzrunvelyofs. 0,6 mkm 1,6 mkm
rogorc CD-DA (Compact Disk Digital Audio), aseve
CD-ROM (Compact Disk Read-Only Memory) gankuTvnilia
mxolod diskebis wasakiTxad. diskebze Casawerad ga-
moiyeneba mowyobiloba CD-RW (Rewritable) . 3,3 mkm maqsimumi 0,9 mkm minimumi
kompaqt-diskis moculobaa 650 mbaiti (74 wuTi),
Rrmulebi zedapirebi
an 700 mb (80 wuTi).
sur. 11.6. kompaqt-diskis bilikis maformirebeli
kompaqt-diskebis tipebi Rrmulebisa da zedapirebis geometria

CD-ROM informaciis wakiTxva kompaqt-diskidan liTo-


nuri zedapiridan areklili dabali simZlavris
kompaqt-diski polikarbonatuli firfitaa. mi- lazeruli sxivis rxevebis registraciis process
si diametria 120 mm, xolo sisqe _ 1,2 mm. diskis Su- warmoadgens. diskis zedapiridan lazeris sxivi
aSi aris 15 mm diametris Riobi. kompaqt-diskebis airekleba, xolo diskis Rrmulidan lazeruli
masobrivi komerciuli warmoeba xdeba ara lazeriT sxivis arekvla ar xdeba. areklili signalis yovel
amowviT, aramed dapresvis meTodiT. Tu kompaqt- cvlilebas, romelic Rrmulis sazRvris gadakve-
disks wakiTxvis mxridan (qvevidan) SevxedavT, is TiTaa ganpirobebuli, damgroveblis mikropro-
brunavs saaTis isris sapirispiro mimarTulebiT. cesori gardaqmnis bitad, romlis mniSvnelobaa `1~,
informacia iwereba spiralur bilikze, romelic xolo vels, romelic ar Seicavs gadasvlebs _
Sedgeba amaRlebuli (pits) da brtyeli (lands) monak- bitad, romlis mniSvnelobaa `0~. orobiTi Tanri-
veTebisgan (sur. 11.6). gebis miRebuli krebuli CD-ROM diskis SemTxvevaSi
lazeruli sxivi, romelic kompaqt-diskidan monacemebad, xolo CD-DA diskis SemTxvevaSi _ xmo-
monacemebis wakiTxvisaTvis gamoiyeneba, Tavisuflad van signalebad gardaiqmneba.
gadis gamWvirvale polikarbonatSi, amitom diskis

185 186
CD-R teqnologia CD-RW damgrovebeli CD-RW diskze Cawerili infor-
CD-R disks aqvs organuli saRebavis fena, maciis waSlis da sxva monacemebis Caweris saSu-
romelic oqros amrekli feniT ifareba. alebasac iZleva amitom CD-RW damgroveblebma kom-
Caweris dros, CD-R diskuri mowyobilobebis piuteruli bazridan faqtobrivad gamodevnes CD-R
impulsur reJimSi momuSave lazeris simZlavre damgroveblebi.
daaxloebiT 10-jer izrdeba da organuli saRebavis CD-RW matarebeli CD-R matareblisgan sami
fenas 250-300°C-mde acxelebs. aseT temperaturaze ZiriTadi TvisebiT gansxvavdeba. esenia:
organuli saRebavis fena iwveba da faqtobrivad • SesaZlebelia arsebuli monacemebis waSla da
gaumWvirvale xdeba. axali informaciis Cawera;
SemdgomSi, diskis wakiTxvis dros, lazeruli • ufro ZviradRirebulia;
sxivi Sesabamis monakveTebSi veRar aRwevs oqros am- • aqvs Caweris ufro dabali siCqare;
rekl fenamde da aRar airekleba. am dros igive CD-R diskisgan gansxvavebiT, CD-RW diskis
efeqti miiReba, rogoric daStampul CD-ROM diskeb- Camweri fena polikristaluri struqturisaa, rac
Si areklili lazeruli sxivis CaxSobisas. misi optikuri Tvisebebis mravaljeradi Secvlis
amrigad, wakiTxvis dros, lazeri ararsebul SesaZleblobas iZleva.
Rrmulebs kiTxulobs, romelTa rolsac dabali
arekvlisunarianobis mqone amomwvari monakveTebi monacemebis gadacemis siCqare
asruleben. es monakveTebi Cndeba organuli saRe-
bavis gaxurebisas, amitom CD-R diskze Caweras zog- monacemebis gadacemis siCqare CD-ROM-is um-
jer amowvasac uwodeben. niSvnelovanesi maxasiaTebelia da yovelTvis mieTi-
organuli saRebavis fenis amowva cvlis mis Teba damagroveblis modelTan erTad. monacemTa ga-
optikur Tvisebebs, rac mxolod erTxel SeiZleba dacemis siCqare uSualodaa dakavSirebuli diskis
Sesruldes. amitom CD-R disks erTjeradi Caweris brunvis siCqaresTan.
matarebelsac uwodeben. pirveli CD-ROM-ebi, iseve rogorc audio kom-
paqt-diskebis firsakravebi, monacemebs 150 kbaiti/wm
CD-RW teqnologia siCqariT gadascemdnen. CD-ROM-ebis Semdegi Taobe-
CD-RW damgrovebeli iTavsebs CD-R damgro- bis monacemTa gadacemis siCqare am ricxvis (150
veblis funqciebsac anu asrulebs CD-R diskis wa- kbaiti/wm) jeradia. magaliTad, CD-ROM 50x aRniSnavs,
kiTxvis da erTjeradi Caweris operaciebs. Tumca rom gadacemis maqsimaluri siCqarea 7500 kbaiti/wm.

187 188
11.1 cxrilSi warmodgenilia CD-ROM-is monacemTa • DVD-disks Cveulebriv CD-diskTan SedarebiT nak-
gadacemis siCqaris damokidebuleba jeradobaze. lebi zomis Rrmulebi (0,4 mikroni 0,8 mikronis
nacvlad) aqvs;
cxrili 11.1 • Cveulebriv CD-diskTan SedarebiT DVD-diskis
monacemTa gadacemis siCqaris damokidebuleba spirali ufro mWidroa (0,74 mikroni 1,06 mikronis
muSaobis siCqareze nacvlad);
CD-ROM amZravis monacemTa gadacemis • DVD-teqnologiaSi gamoyenebuli wiTeli lazeris
muSaobis siCqaris siCqare, kbaiti/wm talRis sigrZe 0,65 mikronia 0,78 mikronis nac-
jeradoba vlad;
1x 150 zemoTCamoTvlilma teqnologiurma siaxleebma
2x 300 diskis moculobis 7-magi zrda (4,7 gb-mde) ganapi-
8x 1200 roba. wamkiTxavi DVD-1x mowyobiloba 1,4 mb/wm siCqa-
16x 2400 riT muSaobs (Cveulebrivi kompaqt-diskuri mowyobi-
24x 3600 lobis wakiTxvis siCqare 150 kb/wm-ia).
32x 4800 4,7 gbaiti moculobis DVD-diskze SesaZle-
36x 5400 belia 133 wuTis xangrZlivobis, maRali gadawyvetis
40x 6000 (720×480) mqone videoCanaweris ganTavseba. umetes Sem-
50x 7500 TxvevaSi es sakmarisia (holivudSi gadaRebuli fil-
60x 9000 mebis 92% xangrZlivobiT 133 wuTze naklebia). Tumca
zogierT SemTxvevaSi (mag. multimediuri TamaSebis-
DVD-teqnologia Tvis, erT diskze ramdenime filmis Cawerisas, sac-
nobaro gamocemebisTvis da a.S) SeiZleba saWiro gax-
DVD-diski CD-diskisgan garegnulad ar gan- des ufro didi moculobis matareblebis gamoyeneba.
sxvavdeba. CD-diskis msgavsad, misi diametric 120 mm- amis gamo DVD-diskebis oTxi formati Seiqmna:
ia, polikarbonatis safuZvelze mzaddeba, Rrmulebs • erTmxrivi erTfeniani diskebi (4,7 gb);
da zedapirebs Seicavs, romlebic lazeruli diodiT • erTmxrivi orfeniani diskebi (8,5 gb);
naTdeba da fotodeteqtoris saSualebiT ikiTxeba.
• ormxrivi erTfeniani diskebi (9,4 gb);
magram maT Soris gansxvavebebic arsebobs. es gan-
• ormxrivi orfeniani diskebi (17 gb).
sxvavebebi aseTia:

189 190
ismis kiTxva, ra saWiroa amdeni formati? pasu- XII Tavi
xi martivia: Philips da Sony kompaniebma CaTvales, rom kompiuteris gare mowyobilobebi
momxmareblebisTvis mouxerxebeli iqneboda diskebis
gadabruneba da SeimuSaves erTmxrivi diskebi ori gare anu periferiuli mowyobilobebis daniS-
feniT, xolo Toshiba-m da Time Warner-ma gadawyvites, nulebaa kompiuterisTvis programebisa da mona-
rom aseTi diskebi ver imuSavebdnen da gamouSves cemebis miwodeba da kompiuteris muSaobis Sedegebis
ormxrivi erTfeniani diskebi. adamianisTvis misaRebi formiT gamotana an sxva kom-
piuterze gadacema.
kompiuteris centralur nawilTan erTad peri-
feriuli mowyobilobebic mniSvnelovanwilad ganapi-
robeben personaluri kompiuteris SesaZleblobebs
da gamoyenebis sferos.

12.1. klaviatura da mausi

dReisaTvis klaviatura informaciis Semtani


ZiriTadi mowyobilobaa personalur kompiuterSi. es
mdgomareoba ar Seicvleba, sanam ar Seiqmneba adami-
anis xmis amomcnobi iafi da saimedo sistemebi.
standartuli kompiuteruli klaviatura, ro-
melsac agreTve PC/AT an ubralod AT ewodeba, 101 an
102 klaviSisgan Sedgeba.
Tanamedrove klaviaturebSi gamoiyeneba ramde-
nime tipis klaviSi. klaviaturebis umetesobaSi gamo-
yenebulia meqanikuri gadamrTvelebi, romlebSic
klaviSze daWerisas SeirTveba eleqtruli kontaq-
tebi. zogierT ufro maRali klasis klaviaturaSi
ukontaqto tevaduri gadamwodebi gamoiyeneba.

191 192
klaviSze daWerisas sruldeba wyvetis proce- leri iRebs informacias misi 1500 erTeuliT mar-
dura da gaiSveba operaciul sistemaSi Semavali jvniv gadaadgilebis Sesaxeb. `mausis~ draiveri
wyvetis qveprograma. miiReba daWerili klaviSis no- gamoiTvlis am monacems, gaasaSualoebs mas moni-
meri (1-dan 102-mde). programulad agreTve damuSavde- toris garCevisunarianobis mixedviT da moaxdens
ba Shift, Ctrl da Alt klaviSebis daWera sxva klaviSebTan `mausis~ kursoris pozicionirebas ekranze. am dros
erTad da specialuri klaviSebis kombinaciebi, maga- mniSvneloba ara aqvs `mausis~ gadaadgilebis siCqa-
liTad, Ctrl-Alt-Delete. res.
`mausi~, klaviaturasTan erTad, personalur
kompiuterSi informaciis Semtan ZiriTad mowyobi-
lobas warmoadgens. `mausis~ gamoyeneba aucilebelia 12.2. skaneri da cifruli kamera
grafikul garsebTan efeqturi muSaobisaTvis. obi-
eqtis amorCeva, masze erTjeradi an orjeradi da- skaneri
Wera `mausiT~ bevrad ufro mosaxerxebelia, vidre
Sesabamisi brZanebebis klaviaturiT Sesruleba. skaneri aris mowyobiloba, romlis saSuale-
`mausi~ kompiuteris ports SeiZleba ukavSir- biTac kompiuterSi Seitaneba grafikuli informacia
debodes kabelis an damatebiTi mowyobilobis saSu- _ suraTebi, fotografiebi, slaidebi, teqsti da a. S.
alebiT, romelic iRebs radio an infrawiTel signa- skanerebis klasificireba xdeba ramdenime
lebs. kriteriumis mixedviT, romlebic Semdegnairad
moqmedebis principis mixedviT arsebobs: SeiZleba Camo-yalibdes:
• optikur-meqanikuri `mausi~; ˆ gamosaxulebis formirebis xerxi
• optikuri mausi. • wrfivi;
`mausis~ umTavresi maxasiaTebeli misi • matriculi.
garCevisunarianobaa, romelic mis xarisxs ganapi- ˆ kinematikuri meqanizmi
robebs. garCevisunarianobaa dpi-obiT (dpi - dot per inch – • xelis (sur. 12.1);
wertilebis raodenoba diuimze) izomeba. `mausis~ • samagido (sur. 12.2);
eleqtronuli sqema impulsebis raodenobad aiTvlis ˆ dasaskanirebeli gamosaxulebis tipi
im manZils, romliTac gadaadgildeba `mausi~. maga- • Sav-TeTri (ordoniani);
liTad, Tu `mauss~ gaaCnia 1500 dpi garCevisunarianoba,
• naxevartonuri (Savi-TeTri-nacrisferi);
marjvniv 1 diuimiT gadaadgilebisas mikrokontro-
• feradi.

193 194
kavSiriT (xmk) da fotoeleqtronuli gamamravleb-
lebi (feg).
nebismieri skaneris ganuyofel nawils warmo-
adgens analogur-cifruli gardamqmneli (acg). mis
daniSnulebaa xmk-idan, an fem-idan miwodebuli
Zabvis uwyvetad cvladi mniSvnelobebis cifrul
kodebad gardaqmna, romlebic Seesabameba garkveul
ferebs an nacrisferis gradaciebs.
daskanirebuli gamosaxulebis xarisxi pirda-
pir kavSirSia skanerSi gamoyenebuli acg-s Tanri-
gianobasTan. Sav-TeTr (ordonian) skanerebSi ana-
logiur gardaqmnas asrulebs komparatori, romelic
sur. 12.1. xelis skaneri LS-6220 miRebul Zabvas sayrden Zabvas adarebs.

cifruli kamera

cifruli kamerebis (nax. 12.3) ZiriTadi maxasi-


aTeblebia:
• rogorc calkeuli kadrebis, ise kadrebis Tan-
mimdevrobis Caweris SesaZlebloba;
• SCSI, FireWire, an USB interfeisebis mxardaWera;
• moxsnadi vinCesteri an sxva tipis damgrovebeli;
• ferebis 24- an 36-bitiani warmodgena;
• Txevadkristaluri ekrani;
sur. 12.2. skaneri Epson Perfection 4990 Photo Scanner • printerTan uSualo SeerTebis SesaZlebloba.

monacemebis wakiTxvis teqnologia Tanamedrove


skanerSi efuZneba ori tipis fotomgrZnobiare ga-
damwodis gamoyenebas. esenia: xelsawyoebi muxturi

195 196
12.3. printerebi

adamianis moRvaweobis yvela sferoSi kompi-


uteruli teqnologiebis farTo SeRwevam ganapiroba
sxvadasxva tipis sabeWdi mowyobilobebis gavrce-
leba, romlebic unda akmayofilebdnen beWdvis sis-
wrafis, xarisxis, saimedoobis da eqspluataciis
simartivisadmi wayenebul moTxovnebs.
tradiciulad, printeris personalur kompi-
uterTan dasakavSireblad, paraleluri porti gamo-
iyeneboda. zogierTi Zveli modelis printeri stan-
dartul mimdevrobiT portsac uerTdeboda, Tumca
sur. 12.3. Kodak-is firmis fotokamera da printeri es mniSvnelovnad anelebda beWdvis process, gansa-
kuTrebiT grafikul reJimSi beWdvis dros.
cifrul foto da videokamerebSi gamosa- Tanamedrove printerebis umetesoba kompi-
xulebis formirebis matriculi meTodi gamoiyeneba uters USB portis saSualebiT ukavSirdeba.
(sur. 12.4)

kamera nemsuri (matriculi) printeri


brtyeli matrica
nemsuri printeri (Dot-matrix-printer) (sur. 12.5)
didi xnis ganmavlobaSi iyo kompiuteris standar-
tuli sabeWdi mowyobiloba. nemsuri printeris
dadebiTi Tvisebebia faqtobrivad nebismier qaRal-
dze beWdvis SesaZlebloba da beWdvis dabali Rire-
buleba, xolo uaryofiTi Tvisebebia beWdvis Seda-
firuli filtri rebiT dabali xarisxi da da dabali siCqare.
nemsuri printeris moqmedebis principi Zalian
martivia. gamosaxuleba formirdeba nemsebiT, romle-
bic moTavsebulia printeris TavakSi. qaRaldis mi-
sur. 12.4. gamosaxulebis formireba cifrul kameraSi wodeba xdeba lilvis saSualebiT, xolo qaRaldsa

197 198
da printeris Tavaks Soris moTavsebulia SesaRebi Wavluri printerebi
lenti. lentze nemsis dartymisas qaRaldze rCeba
SeRebili kvali. Wavluri printeris pirveli firma-damamzade-
belia Hewlett-Packard. Wavluri printeris muSaobis
principi garkveulwilad gvagonebs nemsuri printe-
ris muSaobis princips. gansxvaveba is aris, rom
printeris TavakSi nemsebis nacvlad gamoiyeneba
wvrili saqSenebi. printeris TavakSi dayenebulia
Txevadi saRebavis rezervuari. saRebavi, saqSenebis
gavliT, mikronawilakebis saxiT gadaitaneba fur-
celze. saqSenebis raodenoba damokidebulia printe-
ris modelze. mag. HP Deskjet 2060 printeris (sur. 12.7)
sur. 12.5. 24-nemsiani printeri OKI Microline 6300 FB Tavaks aqvs 300 saqSeni Savi saRebavisTvis da 2060
saqSeni _ feradi saRebavebisTvis.
Tavaki gadaadgileba horizontaluri mimarTu-
lebiT da imarTeba bijuri ZraviT.
sur. 12.6-ze warmodgenilia `K~ simbolos mat-
rica TavakSi nemsebis sxvadasxva raodenobis Sem-
TxvevaSi.

9 nemsi 18 nemsi 18 nemsi 24 nemsi


9x9 wertili 9x18 wertili 18x18 wertili 24x37 wertili sur. 12.7. Wavluri printeri HP Deskjet Ink Advantage 2060 AIO
Cveulebrivi ormagi
gadafarva gadafarva
feradi beWdva nemsuri printerebiT ar iZleva
sur. 12.6. `K~ simbolos matrica TavakSi nemsebis
sasurvel xarisxs, xolo lazeruli da Termuli
sxvadasxva raodenobis SemTxvevaSi

199 200
printerebi sakmaod ZviradRirebulia. sxvadasxva fe-
ris saRebavebis gamoyeneba sakmaod iaffasiani da
misaRebi xarisxis alternativaa, ramac Wavluri
printerebis farTo gavrceleba ganapiroba.
feradi gamosaxuleba sami ZiriTadi feris
(Cyan-Magenta-Yellow) zeddebiT miiReba. Teoriulad sa-
mive feris maqsimaluri gamoyenebiT unda miiRebodes
Savi feri, Tumca realurad miiReba yavisferi, an
nacrisferi. garda amisa, maqsimaluria saRebavebis
danaxarji. amitom ZiriTadi, meoTxe feris saxiT,
amateben Sav saRebavs (blacK). amrigad, ferad Wavlur
sur. 12.8. Sav-TeTri lazeruli printeri HP Laserjet P3015
printerebSi gamoiyeneba feradi modeli CMYK (Cyan-
Magenta-Yellow- blacK).
furceli miewodeba mimwodi Raridan, lilva-
kebis sistemis saSualebiT. furceli winaswar imux-
lazeruli printerebi
teba statikuri muxtiT da dolTan Sexebisas izi-
davs toneris nawilakebs.
lazeruli printeris (sur. 12.8) umniSvnelova-
toneris fiqsaciisTvis furceli isev imux-
nesi komponentia mbrunavi doli, romlis saSualebi-
teba, tardeba or gorgolaWs Soris da cxeldeba
Tac xdeba gamosaxulebis furcelze gadatana. doli
1800C-mde. dabeWdvis Semdeg doli ganimuxteba, gasuf-
warmoadgens metalis cilindrs, romelic dafaru-
Tavdeba miwebebuli nawilakebisgan da mzadaa Sem-
lia Suqgamtari naxevargamtaris afskiT.
degi beWdvisTvis.
mikrokontroleris mier marTuli lazeri ax-
ferad lazerul printerebSi (sur. 12.9), Tan-
dens sinaTlis viwro sxivis generacias, romelic
mimdevrobiT TiToeuli ferisTvis (Cyan, Magenta, Ye-
dolze miwodebisas, Sexebis wertilSi cvlis mis
llow, blacK), gamosaxuleba formirdeba SuqmgrZnobiare
eleqtrul muxts. amrigad, dolze iqmneba gamosaxu-
ferad lentze. dabeWdva xdeba furclis oTxjeradi
lebis SeniRbuli eleqtruli kopio.
gavliT, rac, bunebrivia, amcirebs beWdvis siCqares.
muSaobis Semdeg safexurze dol-developerze
ferad lazerul printerebs gaaCniaT oTxi toneri
daitaneba toneri _ saRebavi mtveri, romelsac mi-
(Cyan, Magenta, Yellow, blacK) da 2-4 gamJRavnebis wyaro.
izidavs doli eqspoziciis wertilebSi da afor-
mirebs gamosaxulebas.

201 202
ferad lazerul printers aqvs sakuTari pro- XIII Tavi
cesori, mexsiereba da vinCesteri. vinCesterSi iwere- kompiuteruli qselebi
ba Sriftebi da sxvadasxva programebi, romlebic
marTaven printeris muSaobas, akontroleben mis damakavSirebeli xazebiT erTmaneTTan SeerTe-
mdgomareobas da axdenen printeris muSaobis optimi- buli kompiuterebi, printerebi da sxva mowyobilo-
zacias. bebi kompiuterul qsels aformireben. qselis saSu-
alebiT SesaZlebelia mowyobilobebis, monacemebis
da programebis erToblivi gamoyeneba.

13.1. qselis tipebi

arsebobs ori ZiriTadi tipis qseli:


• lokaluri qseli (LAN - Local Area Network) _ qseli,
romelic erTmaneTTan axlos ganTavsebul kom-
piuterebs aerTianebs (sur. 13.1).

sur. 12.9. feradi lazeruli printeri


HP LaserJet Pro CM 1415

feradi lazeruli printerebi didi gabari-


tebiT, beWdvis teqnologiuri procesis sirTuliT
da maRali RirebulebiT gamoirCevian.

sur. 13.1. lokaluri qseli

203 204
• globaluri qseli (WAN - Wide Area Network) _ qse- geblobisTvis gamoyos sakuTari resursi, magaliTad,
li, romelic satelefono xazebis an sxva rome- printeris porti, saqaRalde. gamoyofili resursi
lime Sori kavSiris arxebis saSualebiT farTo SeiZleba xelmisawvdomi iyos qselSi gaerTianebuli
geografiul sivrceSi ganTavsebul kompiuterebs yvela kompiuterisTvis. ekonomiurobis gamo erTgva-
aerTianebs (sur. 13.2). rovani qseli farTod aris gavrcelebuli mcire
ofisebSi.

sur. 13.3. erTgvarovani qseli


nax. 13.2. globaluri qseli
klienti/serveris tipis qselSi yvela Ziri-
ganasxvaveben qselis muSaobis or ZiriTad mo- Tadi resursi ganTavsebulia erT kompiuterze, ro-
dels: erTrangovani modeli (Tanabari TanabarTan) melsac serveri ewodeba. serveris daniSnulebaa qse-
(sur. 13.3) da modeli klienti/serveri (Client/Server lis klientebidan Semosuli moTxovnebis momsaxu-
Network) (sur. 13.4). reba. klienti/serveris tipis qselebi bevrad ufro
erTrangovan qselSi yvela kompiuters Tana- daculia, moxerxebulia administrirebis Tvalsazri-
bari statusi _ erTi da igive rangi aqvs. amgvar ga- siT da mZlavria, vidre erTrangovani qseli.
remoSi TiToeul kompiuters SeuZlia saerTo sar-

205 206
sur. 13.5. qselis plata-adapteri

sur. 13.4. qseli klienti/serveri

13.2. qselis komponentebi

kompiuteruli qselis komponentebia:


• NIC (Network Interface card) _ qselis interfeisis
karta. es aris mowyobiloba-kontroleri, rome-
lic fizikurad aerTebs kompiuters qselTan da
uzrunvelyofs mis urTierTqmedebas qselis sxva
kompiuterebTan da mowyobilobebTan. NIC SeiZleba
warmoadgendes plata-adapters (sur. 13.5), an CaSe-
nebuli iyos kompiuteris sistemur plataSi (sur.
13.6).

sur. 13.6. qselis CaSenebuli kontroleri (Gigabit RJ-45


Ethernet LAN Port)

207 208
• Cables _ kabelebi. gamtarebi, romlebiTac aerTe- XIV Tavi
ben qselis mowyobilobebs. interneti
• Network Operating Software _ qseluri sistemuri prog-
ramuli uzrunvelyofa. esaa programuli uzrun- interneti XX saukunis 70-an wlebSi damuSave-
velyofa, romlis daniSnulebaa qselis sxvadas- buli teqnologiebis safuZvelze aRmocenda. igi
xva servisebis uzrunvelyofa. msoflio masStabis kompiuterul qselia, romelic
sxvadasxva sakomunikacio arxebiT dakavSirebul Se-
darebiT mciremasStabian qselebs aerTianebs.
funqciurad interneti globaluri sakomunika-
cio da sainformacio sivrcea, romelic adamianis
sxvadasxva saxis sainformacio momsaxurebas uzrun-
velyofs. internetis saSualebiT SegviZlia swrafad
davamyaroT kontaqti megobrebTan, naTesavebTan da
kolegebTan, miviRoT monawileoba sxvadasxva konfe-
renciebsa da forumebSi, visargebloT monacemTa ba-
zebiT da biblioTekebiT, miviRoT uaxlesi infor-
macia politikuri, kulturuli da sportuli movle-
nebis Sesaxeb.
interneti erT saerTo enaze „molaparake“ kom-
piuterTa globalur qselia. mTlianad sistemas ara-
vin ar flobs da ar marTavs, magram internetSi mu-
Saoba ise xdeba, TiTqos igi erT did mTlian siste-
mas warmoadgendes.
internetze msjelobisas wina planze misi
funqcionirebis ori mxare gamodis _ teqnikuri da
humanitaruli. teqnikuri TvalsazrisiT interneti
erTmaneTTan dakavSirebuli sakuTari unikaluri mi-
samarTebis mqone kompiuterebis (hostebis) farTo
qselia. humanitaruli TvalsazrisiT interneti kul-

209 210
turis axali ganzomilebaa. igi codnisa da infor- rebs Seicavdes. sistemebis urTierTqmedebis uzrun-
maciis Senaxvisa da gavrcelebis xerxs warmoadgens. velyofisaTvis saWiroa saerTo „ena“, romlis mova-
kompiuteris internetTan dakavSirebisTvis igi leobasac informaciis gacvlis ganawesi _ protoko-
unda gaxdes internetSi CarTuli romelime qselis li (Protocol) _ asrulebs.
nawili. aseT serviss organizaciebisTvis da indivi- ganasxvaveben ori tipis ganawess _ sabazos da
dualuri momxmareblebisaTvis specialuri kompa- gamoyenebiTs. sabazo ganawesi uzrunvelyofs infor-
niebi _ internet-momsaxurebis provaiderebi uzrun- maciis fizikur gadaadgilebas qselSi. es ganawesia
velyofen. TCP/IP (Transport Control Protocol/Internet Protocol). misi sa-
provaiderTan dakavSireba SesaZlebelia sxva- SualebiT xdeba informaciis swrafi da saimedo
dasxva arxebiT: Cveulebrivi satelefono xaziT gadacema. gasagzavni Setyobinebebi mcire zomis pa-
(Dial-up, DSL), gamoyofili xaziT, ukabelo kavSiriT, ketebad iyofa, romlebic inomreba, specialuri misa-
satelituri kavSiriT da sxv. TiToeuli tipis arxi marTebiT aRiWurveba da igzavneba.
gansazRvravs internetTan kavSiris siCqares da paketis zomis simcire qselSi mis swrafad
xarisxs. gadaadgilebas ganapirobebs da ar iwvevs arxis didi
internetTan kavSiris siCqare izomeba wamSi xniT dakavebas. mcire drois Semdeg paketebi Tavs
gadacemuli bitebis raodenobiT (bps). arsebobs sxva- iyris misamarTSi miTiTebul mimReb kompiuterSi da
dasxva sididis erTeulebi Kbps _ wamSi aTasi biti, iqve gaerTiandeba.
Mbps _ wamSi milioni biti, Gbps _ wamSi miliardi gamoyenebiTi ganawesebi pasuxs ageben speci-
biti. aluri momsaxureobis uzrunvelyofaze. magaliTad,
mowyobilobas, romelic satelefono xazebis HTTP ganawesi pasuxs agebs hiperteqsturi veb-gver-
saSualebiT uzrunvelyofs kompiuteris kavSirs sxva debis gadacemaze, FTP ganawesi _ programebisa da
kompiuterTan, modemi ewodeba. modemi kompiuteridan monacemebis _ failebis gadacemaze.
gamomaval cifrul signalebs satelefono xazis-
Tvis damaxasiaTebel analogur signalebad gardaq-
mnis da piriqiT, satelefono xazidan Semaval ana-
logur signalebs _ kompiuterisTvis gasageb cif-
rul signalebad.
rogorc aRvniSneT, interneti erTmaneTTan da-
kavSirebul araerTgvarovan qselebs aerTianebs. Ti-
Toeuli qseli SeiZleba sxvadasxva tipis kompiute-

211 212
14.1. internetis misamarTebis sistema. resursis sanam momxmarebeli mas ar Secvlis, igi ucvlelia.
unificirebuli misamarTi dinamiuri IP misamarTi kompiuters DHCP (Dynamic Host
Configuration Protocol) serveris mier eniWeba, anu kom-
internetSi CarTul TiToeul kompiuters piuteris IP misamarTi misi qselSi CarTvis Sem-
unikaluri misamarTi (IP address) eniWeba. IP misamarTi TxvevaSi SeiZleba iyos gansxvavebuli. DHCP ser-
wertilebiT gamoyofili oTxi ricxvisgan Sedgeba. veris meSveobiT kompiuters eniWeba aseve TCP/IP pro-
TiToeuli ricxvis diapazonia 0-255. magaliTad: tokolis sxva parametrebic: Subnet mask, Default gateway
217.72.130.138. vinaidan IP misamarTis zoma aris 4 baiti da DNS server.
anu 32 biti, SesaZlebelia gvqondes 232 = 4294967296 vinaidan IP misamarTebis raodenoba mkacrad
raodenobis gansxvavebuli IP misamarTebis sivrce. SezRudulia, Tavisufali IP misamarTebis raodenoba
garda IP misamarTisa, kompiuteris internetis qsel- droTa ganmavlobaSi sul ufro mcirdeba. amitom
Si CasarTavad mas unda mieniWos sxva TCP/IP para- gamoiyeneba kompiuteris rogorc realuri, aseve
metrebi. kerZod Subnet mask, Default gateway, DNS server. ararealuri IP misamarTebi. realuri IP misamarTi
Subnet mask (qselis niRabi) gansazRvravs, Tu ra unificirebulia anu ar meordeba. ararealuri IP
zomisaa lokaluri qseli, romelSic CarTulia mo- misamarTebi ki mxolod garkveuli lokaluri qse-
cemuli kompiuteri. lis masStabiT moqmedeben, qselis gareT ki es
Default gateway _ gasasvleli miuTiTebs im kom- misamarTebi uCinaria. internetSi maT igive IP misa-
piuteris an qseluri mowyobilobis IP misamarTs, marTi aqvT, rac maT internetSi gasasvlels _ Default
romlis gavliTac mocemuli lokaluri qselis kom- gateway-s. ararealuri misamarTebis erT realur
piuterebi sxva qselis kompiuterebs ukavSirdeba. misamarTad gadayvanas NAT (network address translation)
erT lokalur qselSi CarTuli kompiuterebis erT- teqnologia uzrunvelyofs, romelic im qselur
maneTTan dakavSireba uSualod, Default gateway-s ga- mowyobilobazea gaSvebuli, romelic Default gateway-s
reSe xdeba. funqcias asrulebs.
DNS server – serveris IP misamarTi, romelic adamianisaTvis ricxvebiT Cawerili misamar-
kompiuteris domenuri saxelis mis IP misamarTSi ga- Tebis damaxsovreba sakmaod rTuli da mouxerxe-
dayvanas uzrunvelyofs. belia. momxmarebelTa muSaobis gamartivebis mizniT
kompiuteris IP misamarTebi SeiZleba iyos sta- 1983 wels Seiqmna domenur saxelTa sistema (DNS -
tikuri an dinamiuri. statikuri IP misamarTi kom- Domain Name System), romlis mixedviTac TiToeul
piuters uSualod momxmareblis mier eniWeba da misamarTs Seesabameba erTi an ramdenime teqsturi

213 214
saxeli da piriqiT. sakvanZo kompiuterTan dasakavSi- me-2 donis domeni gansazRvravs romelime qse-
reblad SegviZlia gamoviyenoT rogorc IP misamarTi, lis an organizaciis geografiul saxelwodebas.
ise domenuri saxeli. DNS avtomaturad da momxma- World Wide Web (WWW) warmoadgens marTvis
reblisgan farulad saitis saxels IP-misamarTad martiv grafikul interfeiss internetis dokumen-
gardaqmnis. domenuri saxelebis sintaqsi Semdegna- tebis dasaTvaliereblad. es dokumentebi da maTi
irad gamoiyureba: urTierTgadasvlis kavSirebi qmnis sainformacio
<me-3 donis domeni>. <me-2 donis domeni 2>. qsels.
<1-li donis domeni>. Web SegviZlia warmovidginoT didi bibli-
mag. www<3 donis domeni>.google<2 donis domeni>. oTekis saxiT, Web kvanZebi _ rogorc wignebi, xolo
ge<1 donis domeni>. Web gverdebi _ am wignebis gverdebi. gverdebi
domenur saxelSi 1-eli donis domeni adresa- SeiZleba Seicavdes mravalferovan teqstur, audio,
tis qveynis an saqmianobis sferos gansazRvravs. video informacias. es gverdebi SeiZleba moTavsdes
Tavdapirvelad pirveli donis eqvsi domeni arse- msoflios nebismieri qveynis kompiuterSi.
bobda: gverdidan gverdze gadasvla xdeba e.w. Hyper-
• .com _ komerciuli organizaciebi; link-ebis (mimarTvebis) saSualebiT. mimarTva xazgas-
• .edu _ saswavlo da samecniero oganizaciebi; mul sityvas an suraTs warmoadgens, romelic web-is
• .gov _ saxelmwifo organizaciebi; misamarTs Seicavs (cnobilia, rogorc URL – Universal
• .mil _ samxedro organizaciebi; Recource Locator misamarTi). mimarTvis amorCevisas
• .net _ qseluri organizaciebi; sruldeba gadasvla konkretuli kvanZis gansaz-
Rvrul gverdze. mimarTvis garCeva rTuli ar aris.
• .org _ sxvadasxva arakomerciuli, umetesad
internetSi arsebul nebismier dokuments uni-
saganmanaTleblo organizaciebia.
kaluri misamarTi aqvs, romelic calsaxad gan-
internetis aSS-s gareT gafarToebasTan erTad
sazRvravs mis adgilmdebareobas globalur qselSi.
gamoCnda pirveli donis nacionaluri domenebi (uk, fr,
am misamarTs resursis unificirebuli misamarTi
it, ru, ge da a.S.).
(URL) ewodeba. igi sami nawilisgan Sedgeba, romelic
Tavdapirvelad domenuri saxelebis registra-
internetSi Sesabamisi dokumentis povnas uzrun-
cias erTaderTi organizacia _ InterNIC axorcieleb-
velyofs. magaliTad:
da. 1998 wlidan registraciis ufleba sxva kompa-
URL: http://www.avoe.ge/movies/
niebsac miecaT. saqarTveloSi amas axorcielebs sa-
sadac:
qarTvelos internetganviTarebis fondi.

215 216
http:// aris ganawesis saxeli, romelic veb-ser- veb-saitze arsebuli informaciis dasaTvali-
veridan Sesabamisi veb-gverdis momxmareblis kompi- ereblad specialuri programebi _ veb-brouzerebi _
uterze gadacemas uzrunvelyofs. gamoiyeneba, romlebic momxmareblis kompiuterzea
www.avoe.ge _ serveris domenuri saxeli. dainstalirebuli.
/movies/ _ aris serveris im direqtoriis saxe- Cveulebriv, WWW servisis gamoyenebisas, mom-
li, romelic saWiro veb-gverds Seicavs. xmarebeli romelime veb-saitze misTvis saintereso
veb-gverds poulobs. veb-gverdis daTvalierebisas
igi SeiZleba dainteresdes hiperbmuliT warmodge-
14.2. internetis ZiriTadi servisebi nili romelime obieqtiT. bmulze dawkapunebiT bro-
uzeris fanjaraSi masTan dakavSirebuli veb-gverdi
World Wide Web (WWW _ msoflio ablabuda) ixsneba, romelic igive an sxva, aTasobiT kilomet-
internetis yvelaze popularul serviss warmo- riT daSorebul veb-serverzea ganTavsebuli. analo-
adgens. WWW servisi hiperteqstur teqnologiebze giurad, miRebuli dokumentidan SesaZlebelia sru-
dafuZnebul informaciis Senaxvisa da gadacemis liad sxvagan gadanacvleba da a.S., dausruleblad
saSualebas warmoadgens. hiperteqsturi dokumenti „xetiali“ sainformacio sivrceSi.
SeiZleba Seicavdes teqsts, grafikas, animacias, xmas, eleqtronuli fosta internetis erT-erTi yve-
video fragments da hiperbmulebs (Hyperlink). laze masobrivi servisia. misi saSualebiT SesaZle-
hiperbmulebis saSualebiT veb-gverdTan dakav- belia Setyobinebebis anu eleqtronuli werilebis
Sirebulia sxva resursebi. hiperbmulebis gaaqti- gagzavna miTiTebul misamarTze da miReba eleqtro-
ureba da masTan dakavSirebuli resursis gamotana nul safosto yuTSi. eleqtronul werilSi SesaZ-
xdeba bmulze mausis dawkapunebiT. lebelia teqsturi, grafikuli an sxva tipis fa-
ilebis moTavseba da gagzavna. servisis popularoba
WWW momsaxurebas internetSi CarTuli aTa-
ganpirobebulia rogorc gamoyenebis simartiviT, ase-
sobiT veb-serveri uzrunvelyofs. veb-serverze gan-
ve misi siiafiT da moxerxebulobiT. eleqtronul
Tavsebulia veb-saitebi. veb-saiti erTmaneTTan hiper-
werils, Cveulebrivi werilis msgavsad, Tan axlavs
bmulebiT dakavSirebul veb-gverdebis krebuls war-
werilis gamgzavnisa da werilis mimRebis misamar-
moadgens.
Tebi. eleqtronuli fostis misamarTs aqvs Semdegi
veb-gverdebis Sesaqmnelad specialuri ena _
formati:
HTML (Hypertext Markup Language) _ gamoiyeneba.
momxmareblis saxeli@serveris saxeli

217 218
momxmareblis saxeli ganisazRvreba eleqtro- literatura
nuli fostis misamarTis mflobelis mier da misi
safosto yuTis saxels warmoadgens. 1. Scott Mueller. Upgrading and Repairing PCs. 20th Edition.
serveris saxeli gansazRvravs safosto yuTis Published by Que. 2012.
adgilmdebareobas anu im serveris domenis saxels, 2. A. Tanenbaum. Structured Computer Otganization. Fifth Editi-
romelzedac ganTavsebulia safosto yuTi. on. 2007.
3. Peter Norton. Introduction To Computers 6th edition. 2008.
4. Мюллер Скотт. Модернизация и ремонт ПК. 18-е издание.
Пер. с англ. – М.: издательскии дом "Вильямс" 2009. - 1512
с.: ил.
5. William Stallings. Computer Organization&Architecture. Desig-
ning for Performance. Sewenth Edition. 2006.
6. Vincent Heuring, Harry Jordan. Computer Systems Design and
Architecture. 2nd Edition. 2003.
7. a. benaSvili. personaluri kompiuteris arqiteq-
tura. Tb. „saqarTvelos universiteti“. me-2 gamo-
cema. I nawili. 2011 – 313 gv.
8. a. benaSvili. personaluri kompiuteris arqiteq-
tura. Tb. `sazogadoebriv mecnierebaTa univer-
siteti~. 2007 - 433 gv.
9. benaSvili a. periferiuli mowyobilobebis inter-
feisebi. teqnikuri universiteti. 2006 _ 125 gv.:
il.

219 220

You might also like