Hoa Dai Cuong Huynh Ky Phuong Ha Bai Giang Hoa Dai Cuong (Cuuduongthancong - Com)

1
TRƯỜNGĐẠI HỌC BÁCH KHOA TP. HỒ CHÍ MINH

KHOA KỸ THUẬT HÓA HỌC
BỘ MÔN KỸ THUẬT HÓA VÔ CƠ
*
* *
BÀI GIẢNG HÓA ĐẠI CƯƠNG
SỌAN: TS. HÙYNH KỲ PHƯƠNG HẠ
(Dựa trên các tài liệu tham khảo chính là sách Hóa Đại Cương của GS. Nguyễn Đình Soa và
GS. Acmetop).
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
2
CHÖÔNG I
NHÖÕNG KHAÙI NIEÄM VAØ ÑÒNH LUAÄT CÔ SÔÛ CUÛA HOAÙ HOÏC
1. Nguyeân töû
Nguyeân töû laø phaàn töû nhoû nhaát cuûa moät nguyeân toá hoaù hoïc, khoâng theå phaân chia nhoû
hôn ñöôïc nöõa veà maët hoaù hoïc. Trong caùc phaûn öùng hoaù hoïc, nguyeân töû khoâng thay ñoåi.
2. Phaân töû
Phaân töû laø taäp hôïp nhoùm caùc nguyeân töû (coù theå cuøng hoaëc khaùc loaïi). Caùc nguyeân töû
lieân keát vôùi nhau trong phaân töû theo nhöõng kieåu lieân keát khaùc nhau.
3. Nguyeân toá hoaù hoïc

Laø chaát ñöôïc taïo thaønh töø caùc nguyeân töû coù ñieän tích haït nhaân gioáng nhau.
4. Chaát hoaù hoïc

Ñoàng nhaát vaø coù thaønh phaàn coá ñònh.
5. Ñôn chaát, hôïp chaát
6. Khoái löôïng nguyeân töû vaø phaân töû
7. Ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng
8. Ñònh luaät tæ leä boäi. (Ñònh luaät Ñalton)

Neáu hai nguyeân toá hoùa hôïp vôùi nhau taïo thaønh moät soá hôïp chaát thì nhöõng löôïng khoái
löôïng cuûa moät nguyeân toá so vôùi cuøng moät löôïng khoái löôïng cuûa nguyeân toá kia seõ tæ leä vôùi
nhau nhö nhöõng soá nguyeân ñôn giaûn.
Ví duï:
FeS, FeS2 , vôùi cuøng 56 ñôn vò khoái löôïng Fe thì 32:56; 64:56 → tæ leä S laø 32:64 = 1:2
N 2 O, NO, N 2 O 3 , NO 2 , N 2 O 5 vôùi 14 ñôn vò khoái löôïng N thì:
8 16 24 32 40
, , , va ⇒ 8 : 16 : 24 : 32 : 40 = 1 : 2 : 3 : 4 : 5.
14 14 14 14 14
9. Ñöông löôïng vaø ñònh luaät ñöông löôïng:
9.1 Ñöông löôïng: Ñ

Ñöông löôïng cuûa moät nguyeân toá hay moät hôïp chaát laø soá phaàn khoái löôïng cuûa nguyeân
toá hay hôïp chaát ñoù keát hôïp hoaëc thay theá vöøa ñuû vôùi moät ñöông löôïng cuûa moät nguyeân toá hay
hôïp chaát khaùc.
9.2 Caùch tính ñöông löôïng:
3
A
a. Ñöông löôïng cuûa moät nguyeân toá Ñ =
n
A: khoái löôïng nguyeân töû.
n: hoùa trò nguyeân toá.
12
Ví duï: Trong CO thì Ñ C = =6
2
12
CO 2 thì Ñ C = = 3
4
b. Ñöông löôïng cuûa axit:
Maxit
Đa =
So H tham gia phan ung
+
Ví duï: axit 1H + thì Ñ = M. axit 3H + : H 3 PO 4 .....

c. Ñöông löôïng cuûa bazô:
M bazô
Ñb =
SoáOH − thamgiaphaûnöùng
d. Ñöông löôïng cuûa muoái:
M
Ñ m = muoái
n
n: Soá ñieän tích cuûa ion (anion hoaëc cation) ñaõ thay theá.
M Fe 2 (SO 4 )3
Ví duï: Ñ Fe 2 (SO 4 )3 =
n
n = 3× 2 theo SO 4
2−
n = 2 × 3 theo Fe 3+
Fe 2 (SO 4 )3 + 2NH 4 OH = 2Fe(OH )SO 4 + (NH 4 )2 SO 4
Ñ NH 4OH = M NH 4OH vì chæ coù moät nhoùm OH −
M Fe 2 (SO 4 )3 400
Ñ Fe 2 (SO 4 )3 = =
1SO 4 × 2 2
M
c. Ñöông löôïng chaát oxi hoùa-khöû: Ñ =
n
M: khoái löôïng phaân töû chaát
n: soá e trao ñoåi trong phaûn öùng.
Ví duï: 8Al + 3KNO 3 + 5KOH + 2H 2 O = 3NH 3 + 8KAlO2
A 27
Ñ Al = = =9 (soá e töø Al 0 → Al +3 = 3)
n 3
Ñ KOH = M KOH
M KNO3
Ñ KNO3 =
8
(N +5
→ N −3 → 8e − )
9.3 Ñöông löôïng gam:
Ñöông löôïng gam cuûa moät chaát laø löôïng tính baèng g cuûa chaát ñoù coù soá ño baèng ñöông
löôïng cuûa noù.
Ví duï: Ñ H 2SO 4 = 98 hay 49 thì Ñ lg = 98 hay 49g
4
9.4 Ñònh luaät ñöông löôïng:

-Trong moät phaûn öùng hoùa hoïc soá ñöông löôïng cuûa caùc chaát tham gia phaûn öùng phaûi
baèng nhau.
- Trong caùc phaûn öùng hoùa hoïa moät ñöông löôïng cuûa chaát naøy chæ keát hôïp hoaëc thay theá
moät ñöông löôïng cuûa chaát khaùc maø thoâi.
9.5 Noàng ñoä ñöông löôïng:

Laø soá ñöông löôïng gam chaát tan treân moät lít dung dòch.
Kyù hieäu N hay C N (Noàng ñoä nguyeân chuaån)
m Ñ
→ Ñònh luaät vieát thaønh A + B = C + D hay A = A N A VA = N B VB
m B ÑB
Ví duï: Tìm theå tích H 2 O ñeå pha dung dòch HCl 0.4M (5ml) thaønh dung dòch HCl
0.01M.
ÔÛ ñaây ÑHCl = M HCl → CM = CN töùc laø :
N A VA = N B VB ↔ 0.4 × 5 = VB × 0.01 ⇒ VB = 200ml → löôïng H 2 O theâm vaøo
VH O = 200 − 5 = 195 ml
2
Ví duï: Xaùc ñònh chính xaùc noàng ñoä ñöông löôïng nguyeân chuaån HCl cho bieát noàng ñoä
nguyeân chuaån xuùt laø 0.1N (VHCl = 25, VNaOH = 26ml )
HCl + NaOH = NaCl + H 2 O
0.1 × 26
N A VA = N B VB → N HCl .25 = 0.1 × 26 ⇒ N HCl = (N )
25
10. Phöông trình traïng thaùi khí lyù töôûng:

pV = nRT
p: aùp xuaát (mmHg,
V: theå tích (ml, lít)
0
(
T: nhieät ñoä Kenvin T = t 0 C + 273 K )
n: soá mol
R: Haèng soá khí
lít .atm ml.mmHg
R = 0.082 R = 62400
mol K 0
mol 0 K
R = 1.987 cal / mol 0 K
v Ñònh luaät Avogadro: (xaùc ñònh khoái löôïng nguyeân töû vaø phaân töû. Töï ñoïc)
( )
Moät mol khí baát kyø ôû ñieàu kieän tieâu chuaån 0 0 C,760mmHg phaûi chöùa moät soá phaân töû laø
6.023 × 10 23 . N = 6.023 × 10 23 (N laø soá Avogadro).
Töø ñoù tính ñöôïc khoái löôïng chính xaùc cuûa nguyeân töû vaø phaân töû.
M pt 31.9988
m pt = Ví duï: m 02 = = 5.312 × 10 −23 g
N N
5
CHÖÔNGII
NGUYEÂN TÖÛ VAØ QUANG PHOÅ NGUYEÂN TÖÛ
Nguyeân töû vaø quang phoå nguyeân töû (töï ñoïc)
1. Thuyeát caáu taïo nguyeân töû Borh_Xomecphen:

ü -Tomxôn: Nguyeân töû goàm ñieän tích (+) phaân boá ñoàng ñeàu trong toaøn boä theå tích
nguyeân töû vaø nhöõng e chuyeån ñoäng giöõa caùc ñieän tích döông ñoù.
ü -Rodôpho: Nguyeân töû goàm haït nhaân ñieän tích döông taäp trung phaàn lôùn khoái löôïng
nguyeân töû vaø caùc e (-) quay xung quanh haït nhaân.
→ Naêm 1913, Bo ñöa ra thuyeát môùi, döïa treân Rodôpho vaø Plaêng (sau Xomeephen boå xung
vaø phaùt trieån), goàm 3 ñònh ñeà:
ü Electron quay quanh haït nhaân khoâng phaûi treân nhöõng quyõ ñaïo baát kyø maø treân nhöõng
quyõ ñaïo troøn, ñoàng taâm coù baùn kính nhaát ñònh goïi laø nhuõng quyõ ñaïo beàn (hay quyõ ñaïo
cho pheùp).
ü Khi quay treân nhöõng quyõ ñaïo beàn naøy electron khoâng phaùt ra naêng löôïng ñieän töø.
ü Naêng löôïng (E) chæ ñöôïc phaùt ra hay haáp thuï khi electron chuyeån töø quyõ ñaïo beàn naøy
sang quyõ ñaïo beàn khaùc vaø baèng hieäu soá naêng löôïng cuûa electron ôû E ñ vaø E C .
E = Eñ − EC = hν
h: haèng soá Plaêng h = 6.625 × 10 −27 erg. sec
ν : taàn soá böùc xaï.
⇒ Öu ñieåm maãu Bo:
Bieåu töôïng cuûa maãu Bo coøn ñöôïc duøng cho ñeán nay.
Giaûi thích ñöôïc yù nghóa vaät lyù cuûa quang phoå nguyeân töû H 2 .
Tính ñöôïc baùn kính, toác ñoä vaø naêng löôïng cuûa nguyeân töû H 2 .
Töø nguyeân töû Hidro aùp duïng gaàn ñuùng cho nguyeân töû nhieàu e
+ Baùn kính caùc quyõ ñaïo beàn:
n2h2
r=
4π me2 2
( )A0
n: soá löôïng töû chính, m: troïng löôïng e = 9.1 × 10 −28 g
e: giaù trò tuyeät ñoái cuûa ñieän tích e = 4.8 × 10 −10 ñôn vò tónh ñieän.
⇒ r1 = 0.529A 0 * 1 ñôn vò tónh ñieän baèng Cm 3 / 2 g1 / 2 s −1
vaø vôùi r1 : r2 : r3 = 12 : 2 2 : 3 2
+ Tính naêng löôïng:
1 2π 2 me 4
E=− 2 × (eV)
n h2
1eV = 1.6 × 10 −12 erg = 3.8 × 10 −20 cal
+ Toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa e treân quyõ ñaïo beàn:
1 2πe 2
υ= ×
n h
Veà sau, Xomecphen boå xung raèng: quyõ ñaïo beàn cuûa caùc e trong nguyeân töû coù theå troøn
hay clip. Trong ñoù:
6
a = n 2 r (baùn kính truïc lôùn)

b = nlr (baùn kính truïc nhoû)
n: soá löôïng töû chính.
l: soá löôïng töû phuï.
e: baùn kính öùng vôùi n.
⇒ Nhöôïc ñieåm:
+ Khoâng xaùc ñònh ñöôïc vò trí cuûa e khi chuyeån quyõ ñaïo.
+ Khoâng giaûi thích ñöôïc caùc ñaëc tröng quang phoå quang troïng nhö cöôøng ñoä vaø ñoä boäi.
+ Khoâng ñuùng vôùi nguyeân töû nhieàu e.
a
b
2. Caáu taïo nguyeân töû theo quan nieäm hieän ñaïi cuûa cô hoïc löôïng töû:
Ba luaän ñieåm cô sôû cuûa cô hoïc löôïng töû:
1. Vaät vi moâ ñeàu coù tính chaát haït vaø soùng. Lui dô Brôi (1924) ñaõ ñöa ra giaû thuyeát veà
tính chaát naøy qua heä thöùc
h
λ=
mV
→ Haït vi moâ coù khoái löôïng m khi chuyeån ñoäng vôùi toác ñoä V seõ taïo neân soùng truyeàn ñi
vôùi böôùc soùng λ .
2. Nguyeân lyù baát ñònh Haâyxenbec (1927). Khoâng theå ñoàng thôøi xaùc ñònh chính xaùc caû vò
trí laãn toác ñoä cuûa vaät vi moâ.
h
Δx.ΔV ≥
m 2π
Δx : Ñoä baát ñònh veà vò trí.
ΔV : Ñoä baát ñònh veà toác ñoä.
→ Khoâng bieát chính xaùc toác ñoä cuûa vaät vi moâ, chæ coù theå bieát xaùc xuaát coù maët cuûa noù ôû
choã naøo ñoù trong khoâng gian.
3. Phöông trình soùng Sôroâñingô (1926).

∂ 2ψ ∂ 2ψ ∂ 2ψ 8π 2 m
+ + + (E − V )ψ = 0
∂x 2 ∂y 2 ∂z 2 h2
ψ : Haøm soá soùng töông öùng vôùi bieân ñoä soùng ba chieàu.
V: Theá naêng cuûa haït.
x, y, z : laø toïa ñoä cuûa haït.
e2
Vôùi Hydro thay V = − ta coù:
r
7
∂ 2ψ ∂ 2ψ ∂ 2ψ 8π 2 m ⎛ e 2 ⎞
+ + + ⎜ E + ⎟ψ = 0
∂x 2 ∂y 2 ∂z 2 h 2 ⎜⎝ r ⎟⎠
ψ 2 : luoân döông ñeå bieåu hieän xaùc xuaát coù maët e.
ψ 2 ñôn vò: maät ñoä xaùc xuaát e ôû ñôn vò theå tích dV.
3. Traïng thaùi e trong nguyeân töû vaø ñaùm maây e:

Theo cô hoïc löôïng töû, e khoâng naèm treân maët phaúng maø no naèm trong moät vò trí khoâng
gian naøo ñoù xung quanh haït nhaân. Trong ñoù, khoâng coù theå coù maët ôû baát kyø thôøi ñieåm naøo vôùi
xaùc suaát coù maët khaùc nhau trong vuøng khoâng gian ñoù laø ñaùm maây electron.
“Ñaùm maây electron laø vuøng khoâng gian gaàn haït nhaân bao goàm 90% ñieän tích, khoái löôïng cuûa
electron vaø hình daùng cuûa ñaùm maây electron chính laø beà maët bao quanh vuøng khoâng gian
naøy”
4. Caùc soá löôïng töû vaø yù nghóa:

Coù 4 soá löôïng töû ñeå bieåu thò traïng thaùi cuûa electron trong nguyeân töû.
4.1. Soá löôïng töû chính, kyù hieäu n (soá lôùp electron)
-Soá löôïng töû n bieåu thò kích thöôùc cuûa nguyeân töû, n caøng lôùn kích thöôùc cuûa nguyeân töû
caøng lôùn.
- n laø soá nguyeân döông töø 1 → ∞ vaø caùc electron trong cuøng moät soá löôïng töû chính coù
cuøng moät möùc naêng löôïng.
E1 < E 2 < E 3 ...... < E n
- Caùc electron trong cuøng moät lôùp coù cuøng moät kyù hieäu goïi laø lôùp löôïng töû.
Soá löôïng töû chính: 1 2 3 4 5 6 7
Kyù hieäu lôùp löôïng töû töông öùng: K L M N O P Q
4.2. Soá löôïng töû ocbitan l vaø hình daïng caùc ñaùm maây electron (l: coøn goïi laø soá
löôïng töû phuï hay phöông vò)
- Noù cho bieát hình daïng caùc ñaùm maây electron. Coù n giaù trò cuûa l ñi töø 0 → n − 1
- Noù cho bieát phaân möùc naêng löôïng (phaân lôùp electron)
Soá löôïng töû ocbitan: 0 1 2 3 4 5
Kyù hieäu phaân lôùp löôïng töû s p ñ f g h
E s < E p < .... < E h
(hình daïng ñaùm maây s, p. d trong saùch giaùo khoa trang 56)
⇒ Keát luaän: Chæ qua hai soá löôïng töû ta cuõng coù theå moâ taû traïng thaùi electron döïa vaøo
kích thöôùc vaø hình daïng.
4.3. Soá löôïng töû m vaø caùc ocbitan nguyeân töû:

- Coù (2l + 1) giaù trò cuûa m vaø moãi giaù trò m laø moät ocbitan nguyeân töû. Caùc giaù trò ñi töø
− l → 0 → +l
Ví duï: n l m
1 0 0 coù 10N s
2 0,1 0, ± 1 coù 30N p x ,y ,z
8
…. 3 0,1,2 0,±1,±2 coù 5 ON d (xy,xz,z 2 ,x 2 −y 2 )
4.4. Soá löôïng töû spin s:

Xaùc ñònh traïng thaùi rieâng cuûa electron chæ coù hai giaù trò laø ± 1/ 2
- Quy öôùc: s = ½ khi quay thuaän chieàu kim ñoàng hoà, s = -1/2 ngöôïc laïi.
• Toùm laïi: Traïng thaùi electron trong nguyeân töû ñöôïc hoaøn toaøn xaùc ñònh baèng 4 soá löôïng
töû n, l, m vaø s.
5. Traïng thaùi naêng löôïng electron trong nguyeân töû nhieàu electron:
Tìm hieåu ñieàu naøy ñeå ñöa ra quy luaät saép xeáp electron vaøo nguyeân töû, töø ñoù bieát ñöôïc
coâng thöùc electron cuûa nguyeân töû.
Keát quaû nghieân cöùu töø phöông trình soùng Sôroâdingô vaãn cho thaáy traïng thaùi electron
phuï thuoäc vaøo 4 soá löôïng töû n, l, m vaø s. Tuy nhieân do söï töông taùc giöõa caùc electron maø traïng
thaùi naêng löôïng phuï thuoäc vaøo caû n vaø l.
Ví duï:Z=11
+
+
+
+
Töø ñoù xuaát hieän hai hieäu öùng quan troïng:
5.1. Hieäu öùng chaén:

Gaây ra do electron beân trong chuyeån ñoäng taïo neân moät maøn chaén giöõa caùc electron ngoaøi vôùi
haït nhaân, laøm giaûm löïc huùt cuûa haït nhaân vôùi electron ngoaøi.
Hieäu öùng chaén taêng khi soá electron taêng (töùc soá z taêng) vaø khi n, l taêng.
5.2. Hieäu öùng xaâm nhaäp:

Ngöôïc laïi vôùi hieäu öùng chaén: Noù laøm taêng löïc huùt cuûa haït nhaân vôùi electron xaâm nhaäp
vaøo gaàn haït nhaân vì ôû ñaáy electron ít bò chaén hôn. Khaû naêng xaâm nhaäp cuûa caùc electron beân
ngoaøi giaûm theo chieàu l taêng.
Coâng thöùc electron theo thöïc nghieäm:
1s < 2s < 2p < 3s < 3p < 4s < 3d < 4p < ô3…..
6. Caùc quy luaät saép xeáp electron trong nguyeân töû nhieàu electron:
• Nguyeân lyù vöõng beàn:
Caùc electron saép xeáp vaøo nguyeân töû ñi töø möùc naêng löôïng thaáp ñeán möùc naêng löôïng cao,
caøng ôû möùc naêng löôïng thaáp thì caøng beàn vöõng.
• Nguyeân lyù loaïi tröø Paoli:
Trong nguyeân töû khoâng theå coù 2 electron coù cuøng 4 soá löôïng töû.
⎧e , n = 1( K ), l = 0( s), m = 0, s = 1 / 2
Ví duï: He⎨ 1
⎩e2 , n = 1( K ), l = 0( s), m = 0, s = −1 / 2
→ moãi giaù trò m laø 1ON
9
ON coù 2 electron coù spin ngöôïc nhau goïi laø nhöõng electron gheùp ñoâi. Coøn nhöõng electron
ôû moät mình treân ON goïi laø nhöõng electron ñoäc thaân.
Soá electron toái ña trong moät phaân lôùp laø:

s : 2 , p : 6 , d : 10 , f : 14
Töùc laø: Soá electron trong moät phaân lôùp laø: 2 (2l + 1).
Soá electron toái ña trong moät lôùp laø: 2n 2 .
• Quy taéc Hun:
Traïng thaùi beàn cuûa nguyeân töû öùng vôùi söï saép xeáp electron theá naøo cho trong giôùi haïn moät
phaân möùc naêng löôïng giaù trò tuyeät ñoái cuûa toång spin phaûi cöïc ñaïi (hay soá electron ñoäc thaân
cöïc ñaïi).
Moãi electron bieåu dieãn baèng moät muõi teân, moãi orbital bieåu dieãn baèng 1 oâ vuoâng.
Ví duï: minh hoïa.
• Quy taéc Clescovxki:
Quy taéc 1: Söï saép xeáp electron vaøo caùc oâ ON khi ñieän tích haït nhaân nguyeân töû taêng leân
xaûy ra theo thöù töï töø nhöõng ON coù toång n + l nhoû hôn ñeán lôùn hôn.
Ví duï: 1s 2 2s 2 2 p 6 3s 2 3 p 6 {
Quy taéc 2: Söï saép xeáp caùc electron vaøo caùc ON coù toång soá n + l nhö nhau seõ xaûy ra theo
höôùng taêng daàn giaù trò n.
Ví duï: Cu Z = 21
⎧3d, coùn + l = 5, n = 3choïn
⎪
1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 4s 2 ⎨4p, coùn + l = 5, n = 4choïn
⎪5s, coùn + l = 5, n = 5choïn
⎩
Toùm laïi: Trong coâng thöùc electron cuûa nguyeân töû:
Soá thöù töï chæ soá electron (n)
Chöõ chæ soá phaân lôùp electron (l)
Soá muõ chæ soá electron coù maët (hoaëc toái ña) ytong moät phaân lôùp.
SÔ ÑOÀ TRAÄT TÖÏ SAÉP XEÁP ELECTRON VAØO CAÙC ORBITAL NGUYEÂN TÖÛ:
10
l
n 0 1 2 3
1
2
1 1s
3
2 2s 2p
4 Toång soá n+l
5
3 3s 3p 3d 5 6
7
8
4 4s 4p 4d 4f
9
5 5s 5p 5d 5f 10
6 6s 6p 6d 6f
7 7s 7p 7d 7f
CHÖÔNGIII
ÑÒNH LUAÄT TUAÀN HOAØN, HEÄ THOÁNG TUAÀN HOAØN CAÙC NGUYEÂN
TOÁ HOÙA HOÏC VAØ CAÁU TAÏO NGUYEÂN TÖÛ.
1. Ñònh luaät tuaàn hoaøn cuûa Mendeleev:

Naêm 1869 Mendeleev phaùt bieåu ñònh luaät tuaàn hoaøn nhö sau:
“ Tính chaát caùc ñôn chaát cuõng nhö daïng vaø tính chaát caùc hôïp chaát cuûa nhöõng nguyeân toá hoùa
hoïc phuï thuoäc tuaàn hoaøn vaøo troïng löôïng nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá”.
Ngaøy nay, caùc nhaø khoa hoïc hieän ñaïi phaùt bieåu nhö sau:
“Tính chaát caùc ñôn chaát cuõng nhö daïng vaø tính chaát caùc hôùp chaát cuûa nhöõng nguyeân toá hoùa
hoïc phuï thuoäc tuaàn hoaøn vaøo ñieän tích haït nhaân nguyeân töû caùc nguyeân toá”
2. Heä thoáng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc vaø caáu truùc electron nguyeân
töû.(Baûng ngaén)
2.1. Chu kyø:

Boá trí theo haøng ngang, coù thöù töï töø 1 ñeán 7.
Khôûi ñaàu chu kyø laø caùc nguyeân toá kim loaïi kieàm (Li, Na, K, Rb, Cs, Fr) keát thuùc baèng
nhöõng nguyeân toá khí trô (He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rr).
- Ba chu kyø ñaàu laø chu kyø nhoû, chæ goàm moät daõy nguyeân toá, chu kyø 1 goïi laø chu kyø ñaëc
bieät, chæ coù H vaø He.
- Chu kyø 2, 3 goïi laø chu kyø ñieån hình, coù 8 nguyeân toá.
- Boán chu kyø coøn laïi coù hai daõy nguyeân toá, goïi laø chu kyø lôùn:
+ Chu kyø 4, 5 coù 18 nguyeân toá (8 nguyeân toá phaân nhoùm chính, 10 nguyeân toá phaân nhoùm
phuï hay nguyeân toá chuyeån tieáp).
11
+ Chu kyø 6 coù 32 nguyeân toá (8 nguyeân toá phaân nhoùm chính, 10 nguyeân toá phaân nhoùm phuï
vaø 14 nguyeân toá hoï lantanit.
+ Chu kyø 7 veà lyù thuyeát cuõng coù 32 nguyeân toá nhöng chæ môùi phaùt hieän 19 (2 chính, 3
chuyeån tieáp vaø 14 actinit) goïi laø chu kyø dôû dang.
- Soá thöù töï oâ truøng vôùi soá ñieän tích haït nhaân Z.
- Soá thöù töï chu kyø truøng vôùi soá n (soá lôùp electron)
- Nguyeân toá s (hoï s) laø caùc nguyeân toá coù electron cuoái cuøng ñieàn vaøo phaân möùc s ngoaøi
cuøng.
ns (kieàm), ns 2 (kieàm thoå), coù hai nguyeân toá s ôù ñaàu chu kyø.
1
- Nguyeân toá p (hoï p) coù electron cuoái cuøng ñieàn vaøo phaân möùc p ngoaøi cuøng, ñoù laø 6
nguyeân toá cuoái chu kyø: ns 2 np 1→6 .
- Giöõa chu kyø laø 10 nguyeân toá d coù electron vaøo ON (n – 1)d sau nguyeân toá d thöù nhaát laø
14 nguyeân toá f (n – 2)f
2.2. Nhoùm:
Laø daõy doïc caùc nguyeân toá coù toång soá electron lôùp ngoaøi cuøng (n) baèng nhau vaø baèng
soá thöù töï cuûa nhoùm hay phaân nhoùm. Rieâng caùc nguyeân toá nhö: Co, Ni. Tuy coù soá electron ôû
phaân lôùp ngoaøi cuøng lôùn hôn 8 vaãn ñöôïc ñaët vaøo nhoùm VIII. Ngoaøi ra caùc nguyeân toá lantanit
vaø actinit coù caáu taïo ñaëc bieät ñöôïc xeáp vaøo nhoùm III (saùch giaùo khoa trang 83).
→ Coù phaân nhoùm chính vaø phaân nhoùm phuï.
a. Phaân nhoùm chính: (A) Goàm caùc nguyeân toá s hoaëc p coù coâng thöùc electron ôû lôùp ngoaøi
x−2
cuøng töông ñöông vôùi ns x hoaëc ns 2 np
Ví duï: Chu kyø III, phaân nhoùm IA: 3s1
b. Phaân nhoùm phuï: (B) goàm caùc nguyeân toá d coù coâng thöùc electron lôùp ngoaøi cuøng
(n − 1)d x−2 ns 2 , moãi phaân nhoùm coù 3,4 nguyeân toá, ñaëc bieät nhoùm VIIIB coù 9 nguyeân toá.
- Soá thöù töï phaân nhoùm phuï baèng soá electron phaân möùc ngoaøi cuøng.
+ Caùc ngoaïi leä:
I B vaøII B : Thay vì (n − 1)d x −2 ns 2 → (n − 1)d10 ns x
VIII B : x > 8 (Co, Ni….)
- Caùc tröôøng hôïp gaàn caáu truùc baõo hoøa hoaëc baùn baûo hoøa ñeàu chuyeån veà ñoù.
Ví duï: Neáu coù ns 2 (n − 1)d 4 thì → ns1 (n − 1)d 5
ns 2 (n − 1)d 9 → ns1 (n − 1)d10
ns (n – 1)d ns (n – 1)d
↓↑
↑ ↑ ↑ ↑ → ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑
↓↑ ↓↑ ↓↑ ↓↑ ↓↑ ↓↑ ↓↑ ↓↑ ↓↑ ↓↑
↑ → ↑
2.3. OÂ:
Laø vò trí cuï theå cuûa moãi nguyeân toá trong baûng, laø soá thöù töï nguyeân toá truøng soá Z, cuõng
laø soá electron trong nguyeân töû.
12
Veà nguyeân taéc, khi bieát nguyeân toá naèm ôû oâ naøo laø xaùc ñònh ñöôïc caáu truùc electron
nguyeân töû.
3. Caáu truùc electron, nguyeân töû vaø söï thay ñoåi tính chaát cuûa caùc nguyeân toá
trong heä thoáng tuaàn hoaøn:
3.1. Baùn kính nguyeân töû vaø ion: (r)

- Trong cuøng chu kyø: Traùi sang phaûi baùn kính nguyeân töû giaûm, do Z taêng vaø n khoâng ñoåi.
ÔÛ caùc chu kyø lôùn khoâng roõ raøng, do hieäu öùng chaén.
- Trong nhoùm chính: Treân xuoáng baùn kính nguyeân töû taêng do n taêng vaø hieäu öùng chaén
chieám öu theá so vôùi Z taêng.
- Phaân nhoùm phuï: Nguyeân toá 1 ñeán nguyeân toá 2 baùn kính nguyeân töû taêng, sau ñoù haàu
nhö khoâng taêng.
3.2. Naêng löôïng ion hoùa: (I)

- Laø naêng löôïng caàn thieát böùt electron ra khoûi nguyeân töû khoâng bò kích thích ñeå taïo ion
döông.
X0 + I = X+ + e
Naêng löôïng ion hoùa caøng nhoû thì caøng deã nhöôøng electron, do ñoù tính kim loaïi vaø khöû
taêng.
- Taùch ion caøng veà sau caøng khoù.
Ví duï: Taùch electron thöù hai cho ra X 2+ coù I 2 > I1
- Z taêng vaø hieäu öùng xaâm nhaäp taêng daãn ñeán I taêng.
Hieäu öùng chaén taêng daãn ñeán I giaûm ⇒ Trong 1 chu kyø töø traùi sang phaûi I taêng, tính kim
loaïi giaûm (Z taêng).
Töø treân xuoáng, phaân nhoùm chính I giaûm.
Phaân nhoùm phuï I taêng (ít) do hieäu öùng xaâm nhaäp taêng.
3.3. Aùi löïc electron (F)

Laø naêng löôïng phaùt ra (hay thu vaøo) khi keát hôïp moät electron vaøo nguyeân töû trung
hoøa, taïo ion aâm.
X0 + e = X − ± F
Tính phi kim taêng ⇔ aùi löïc electron (F) taêng.
Trong chu kyø: Traùi sang phaûi F taêng.
Phaân nhoùm chính: Töø treân xuoáng F giaûm.
3.4. Ñoä aâm ñieän:

Cho bieát khaû naêng moät nguyeân töû cuûa moät nguyeân toá huùt maät ñoä electron veà phía mình
khi taïo lieân keát vôùi nguyeân töû cuûa moät nguyeân toá khaùc.
Ñoä aâm ñieän theo Mulliken X = 1 / 2(F + I)
X lôùn thì söï huùt electron lôùn.
Theo Pauling ΔE = E A−B − E AA .E BB = (X A − X B )
2
Vôùi X vaø ΔE tính baèng eV.

- Trong chu kyø: Traùi sang phaûi X taêng.
- Trong nhoùm: Töø treân xuoáng X giaûm.
13
3.5. Soá oxy hoùa:

Laø ñieän tích döông hay aâm cuûa nguyeân toá trong hôïp chaát ñöôïc tính vôùi giaû thieát raèng
hôïp chaát ñöôïc taïo thaønh töø caùc ion.
Moät soá quy taéc xaùc ñònh soá oxy hoùa cuûa caùc nguyeân toá:
- Soá oxy hoùa cuûa nguyeân toá töï do baèng 0.
- Soá oxy hoùa cuûa moãi ion moät nguyeân töû baèng ñieän tích cuûa ion ñoù.
- Soá oxy hoùa cuûa moãi nguyeân toá trong hôïp chaát coäng hoùa trò baèng ñieän tích cuûa nguyeân
töû ñoù khi xem caëp electron lieän keát seõ chuyeån haún veà nguyeân töû coù ñoä aâm ñieän lôùn
hôn. (Ví duï NH 3 ).
- Soá oxy hoùa cuûa kim loaïi kieàm luoân baèng +1, kieàm thoå +2.
- Soá oxy hoùa cuûa Oxy baèng -2 (tröø F2 OvaO 2 −2 = +2va − 1)
- Soá oxy hoùa Hydro baèng +1 (tröø caùc hôïp chaát Hidrua cuûa kim loaïi hoaït ñoäng baèng -1)
“Toång soá oxy hoùa trong phaân töû trung hoøa cuûa caùc nguyeân toá baèng 0”
→ Theo nguyeân taéc naøy tính soá oxy hoùa cuûa caùc nguyeân toá.
CHÖÔNG IV
LIEÂN KEÁT HOÙA HOÏC VAØ CAÁU TAÏO PHAÂN TÖÛ
1. Moät soá khaùi nieäm cô baûn:

- Baûn chaát lieân keát: Coù baûn chaát ñieän giöõa caùc haït nhaân tích ñieän döông vaø electron tích
ñieän aâm.
- Caùc electron thöïc hieän lieân keát hoùa hoïc chuû yeáu laø caùc electron nhöõng phaân lôùp ngoaøi
cuøng: ns, np, (n-1)d, (n-2)f, goïi laø caùc electron hoùa trò.
- Ñoä daøi lieân keát: Khoaûng caùch giöõa hai haït nhaân cuûa caùc nguyeân töû töông taùc vôùi nhau.
(thöôøng tính baèng A 0 )
- Goùc hoùa trò laø goùc taïo thaønh bôûi hai ñoaïn thaúng töôûng töôïng noái haït nhaân nguyeân töû
trung taâm vôùi haït nhaân hai nguyeân töû lieân keát.
Ví duï: H 2 O
0 O-2
104.5
H+ H+
- Naêng löôïng lieân keát: (kcal (KJ)/mol) laø naêng löôïng caàn tieâu toán ñeå phaù huûy leân keát.
- Ñoä boäi lieân keát: Laø soá moãi lieân keát ñöôïc hình thaønh giöõa hai nguyeân töû trong lieân keát.
Ví duï: C – C ñoä boäi 1, C ≡ C ñoä boäi 3.
⇒ Sau ñaây ta seõ xeùt hai phöông phaùp khaûo saùt lieân keát coäng hoùa trò.
2. Phöông phaùp lieân keát hoùa trò: (L – H)

Coøn goïi laø phöông phaùp caëp electron cuûa Haâyle-London.
Döïa treân cô sôû nghieân cöùu söï hình thaønh phaân töû H 2 .
14
+ + Hb
Ha
ra2 rb2
ra1 rb2
- -
e1 e2
Khi H a , H b ôû xa nhau thì ψ = ψ a .ψ b (1)

1 2
ψ : Haøm soá soùng phaân töû moâ taû söï chuyeån ñoäng cuûa hai electron.
ψ a ,ψ b : Haøm soùng nguyeân töû (giöõa a vaø 1, giöõa b vaø 2)
1 2
Khi H b , H a laïi gaàn nhau thì ta coù theâm löïc huùt giöõa a ↔ e 2 , b ↔ e1 do ñoù caàn boå sung:
ψ ' = ψ a .ψ b
2 1
→ haøm soùng gaàn ñuùng laø toå hôïp cuûa (1) vaø (2), daïng:
ψ H 2 = C1ψ a ψ b + C 2ψ a ψ b
1 2 2 1
⎧C1 = C 2
⎨
Giaûi phöông trình soùng Sôroâñingô, ta coù: ⎩C1 = −C 2
→ Coù hai haøm soùng ñaëc tröng cho chuyeån ñoäng cuûa hai electron.
1 2
(
ψ S = CS ψ a ψ b +ψ a ψ b
2 1
)
Haøm soá ñoái xöùng
= C (ψ )
Haøm soá baát ñoái xöùng
1 2 2 1
ψA A a ψ b −ψ a ψ b
ψ S öùng vôùi traïng thaùi hai electron coù spin ngöôïc nhau.
v YÙ nghóa cuûa haøm soùng:
- Haøm ψ S Töông öùng vôùi tröôøng hôïp hai electron cuûa H a , H b coù spin ngöôïc nhau, ñeán
gaàn nhau daãn ñeán huùt nhau taïo phaân töû Hydro (coù lieân keát)
- Haøm ψ A coù hai electron spin gioáng nhau, tieán gaàn nhau daãn ñeán ñaåy nhau, töùc khoâng
taïo phaân töû Hydro.
- Ñöôøng cong theá naêng cuûa nguyeân töû Hydro:
↑ ψS ↓ ↑ ψ ↑
Ha Hb Ha Hb
15
Moät soá ñieåm cô baûn cuûa phöông phaùp L –H veà lieân keát coäng hoùa trò:
+ Lieân keát coäng hoùa trò laø lieân keát hai electron hai taâm.
+ Lieân keát coäng hoùa trò hình thaønh do söï che phuû laãn nhau giöõa caùc ON hoùa trò cuûa caùc
nguyeân töû töông taùc.
+ Lieân keát coäng hoùa trò caøng beàn khi ñoä che phuû cuûa caùc ON töông taùc caøng lôùn. Ñoä che
phuû phuï thuoäc kích thöôùc, hình daïng caùc On vaø höôùng che phuû cuûa chuùng.
→ Lieân keát coäng hoùa trò coù tính ñònh höôùng, baõo hoøa vaø phaân cöïc.
Bieåu dieãn lieân keát coäng hoùa trò baèng hai chaám (J hay gaïch ngang (-)
H:H hay H – H coù moät lieân keát coäng hoùa trò
N:::N hay N ≡ N coù ba lieân keát coäng hoùa trò
Ví duï: Khaûo saùt söï taïo thaønh H 2 Se
↑ ↑↓ ↑↓ ↑ ↑
1s1 Se 4s2 4p4

Löu yù: ON s bao giôø cuõng coù daáu +
ON p coù moät ñaàu döông moät ñaàu aâm.
Caùc kieåu lieân keát coäng hoùa trò:
- Lieân keát coäng hoùa trò σ taïo thaønh do söï che phuû giöõa caùc ON xaûy ra theo truïc noái hai
haït nhaân nguyeân töû. s – s, s – p, p – p, s – d, ….
Chuù yù: Cuøng daáu thì che phuû, khaùc daáu khoâng che phuû.
- Lieân keát coäng hoùa trò π : Khi caùc ON töông taùc che phuû vôùi nhau veà hai beân cuûa truïc
noái hai haït nhaân: p – p, p – d, d – d.
- Lieân keát coäng hoùa trò δ xuaát hieän khi 20N d naèm trong hai maët phaúng song song che
phuû nhau theo caû 4 “caùnh hoa”.
-
Xeùt ví duï: Taïo thaønh phaân töû N 2
16
Phaân töû coù moät lieân keát σ , hai lieân keát π .
Baäc lieân keát:

Lieân keát ñôn baäc baèng 1, lieân keát ñoâi baäc baèng 2, lieân keát ba baäc baèng 3. Ngoaøi ra lieân keát
coøn coù theå coù giaù trò leû.
Ví duï: Baäc lieân keát Cl – Cl laø 1,12, cuûa C – O trong CO 2 laø 1,33….
2−
Giaûi thích:
Do Cl coù 7 electron ngoaøi, trong ñoù ba electron tham gia taïo moät lieân keát, coøn laïi laø
2 × 4 = 8e taïo moät lieân keát ⇒ baäc leû laø 1 : 8 = 0.12
Lieân keát π di ñoäng (khoâng ñònh choã) hai electron, ña taâm.
Ví duï: Lieân keát F – F , O = O , N≡N
Baäc lieân keát 1 2 3
( )
Ñoä daøi lieân keát A 0
1.42 1.207 1.095
Naêng löôïng lieân keát 151 493 940
(KJ/Kmol)
Baäc lieân keát caøng lôùn thì ñoä daøi lieân keát caøng giaûm, E caøng lôùn.
Baäc lieân keát leû do coù moät lieân keát σ vaø moät lieân keát π di ñoäng.
Ví duï: CO 3 vaøC 6 H 6
2−
Caùc tính chaát lieân keát coäng hoùa trò:
a. Tính baõo hoøa cuûa lieân keát coäng hoùa trò:

Lieân keát coäng hoùa trò ñöôïc hình thaønh theo hai cô cheá:
+ Cô cheá gheùp ñoâi:
Lieân keát coäng hoùa trò ñöôïc hình thaønh do söï goùp chung hai electron hoùa trò ñoäc thaân coù
spin ngöôïc nhau cuûa hai nguyeân töû töông taùc, trong ñoù moãi nguyeân töû ñöa ra moät cho ñeán
soá lieân keát coäng hoùa trò baèng soá electron gheùp ñoâi.
+ Cô cheá cho – nhaän:
Söï hình thaønh caëp electron gheùp ñoâi cuûa lieân keát coäng hoùa trò chæ do moät trong hai nguyeân
töû töông taùc ñöa ra, coøn nguyeân töû kia nhaän laáy.
Caëp electron coù saün cuûa nguyeân toá cho ñöôïc goïi laø caëp electron hoùa trò töï do.
Ví duï:
b. Tính ñònh höôùng cuûa lieân keát coäng hoùa trò:
17
Theo lyù thuyeát thì lieân keát

Nhöng thöïc nghieäm thì cho thaáy do ñoù chæ ñôn thuaàn xeùt söï che phuû cuûa caùc ON töông
taùc maø keát luaän caáu hình khoâng gian laø khoâng chính xaùc. Töø ñoù Paolinh vaø Xtaâyle ñaõ ñöa
ra thuyeát lai hoùa.
Thuyeát lai hoùa:

- Caùc nguyeân töû töông taùc vôùi nhau coù theå khoâng duøng nhöõng ON s, p, d, … thuaàn tuùy
maø duøng nhöõng ON “troän laãn” môùi ñöôïc taïo thaønh trong noäi boä nguyeân töû ñeå che phuû
vôùi nhöõng ON khaùc. Hieän töôïng naøy goïi laø söï lai hoùa caùc ON.
Ví duï: Lai hoùa sp, sp 2 , sp3 , sp3 d, sp3 d 2 ....
Sp: lai hoùa ON s vôùimoät ON p
- Caùc ON lai hoùa coù hình daïng vaø naêng löôïng hoaøn toaøn gioáng nhau, trong ñoù coù bao
nhieâu ON tham gia lai hoùa seõ coù baáy nhieâu ON lai hoùa ñöôïc taïo thaønh vaø phaân boá ñoái
xöùng trong khoâng gian.
+ Ñieàu kieän coù lai hoùa beàn vöõng:
- Caùc ON tham gia lai hoùa phaûi coù naêng löôïng gaàn nhau.
- Maät ñoä electron cuûa caùc ON phaûi ñuû lôùn.
- Maät ñoä che phuû cuûa caùc ON caøng taêng thì lai hoùa caøng beàn.
+ Moät soá lai hoùa ñôn giaûn:
1. Lai hoùa sp: Do söï toå hôïp moät ON s vôùi moät ON p (cuûa cuøng moät nguyeân töû) Taïo ra hai
ON lai hoùa sp phaân boá ñoái xöùng goùc 180 0
2. Lai hoùa sp 2 : Xaûy ra giöõa moät ON s vaø hai ON p (cuøng moät nguyeân töû) taïo ba ON lai
hoùa sp 2 vaø goùc laø 120 0 .
18
3. Lai hoùa sp 3 : Xaûy ra giöõa moät ON s vaø ba ON p taïo ra boán ON lai hoùa sp 3 phaân phoái
ñoái xöùng nhau trong khoâng gian theo höôùng ñeán boán ñænh moät töù dieän ñeàu ⇒ goùc laø
109 0 28' . Ví duï: CCl4 , CH 4 ... Ngoaøi ra coøn caùc kieåu lai hoùa khaùc phöùc taïp hôn.
• Ñaëc bieät: Xuaát hieän caùc giaù trò goùc 1040 ,50 ,1070 ,30 (gaàn vôùi 109 0 28' ) hoaëc 118 0 (gaàn
120 0 ) ôû CCl2 laø do coù maët caëp electron hoùa trò töï do trong nguyeân töû trung taâm taïo neân
hieäu öùng ñaåy.
Ví duï:
Lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc, khoâng cöïc vaø söï phaân cöïc:
- Söï phaân cöïc laø do caëp electron hoùa trò chuyeån (bò huùt) veà nguyeân toá coù ñoä aâm ñieän cao
hôn, laøm cho noù bò phaân cöïc aâm, nguyeân toá kia phaân cöïc döông. Daàn daàn tieán ñeán giôùi
haïn lieân keát ion, goïi laø söï ion hoùa (khi ñoä cheânh leäch cuûa ñoä aâm ñieän giöõa hai nguyeân
toá lôùn).
Toùm laïi:
- Öu ñieåm cuûa phöông phaùp L _ H laø giaûi thích ñöôïc khaû naêng taïo lieân keát, caùc ñaëc
tröng lieân keát, giaûi trích ñöôïc caáu truùc vaø tính chaát cuûa nhieàu phaân töû vaø nhaát laø coù tính
chaát roõ raøng deå hình dung.
- Nhöôïc ñieåm: Chöa giaûi thích ñöôïc heát caùc tính chaát, nhö tính thuaän töø, ñoä maøu saéc, söï
taïo thaønh ion H 2
+
3. Phöông phaùp Ocbitan phaân töû (OP)

- Phöông phaùp naøy do hai nhaø baùc hoïc Hund vaø Mulliken ñöa ra. Khaûo saùt tröôøng hôïp
ion H 2 Thay vì phaân töû H 2 . Trong tröôøng hôïp naøy haøm soá soùng ñöôïc xaùc ñònh nhö
+
sau:
ψ H + = C1ψ a + C 2ψ b
2
Giaûi phöông trình soùng Sôroâñingô treâncuõng cho hai lôøi giaûi.
C1 = C2 vaø C1 = −C 2
Töùc laø ta coù:
ψ s = Cs (ψ a +ψ b ) laø haøm soùng bieåu dieãn caùc Ocbitan phaân töû lieân keát.
ψ A = CA (ψ a −ψ b ) Laø haøm bieåu dieãn caùc OP phaûn lieân keát.
19
Ñöôøng bieåu dieãn caùc haøm soá soùng ψ A ,ψ S ⇒ OP lieân keát coù naêng löôïng thaáp hôn OP phaûn
lieân keát.
e
ra rb
+ +
Ha Rab Hb
• Moät soá luaän ñieåm cuûa phöông phaùp OP:

Phaân töû laø toå hôïp thoáng nhaát cuûa caùc haït nhaân nguyeân töû vaø e, trong ñoù moãi electron
chuyeån ñoäng trong tröôøng caùc haït nhaân vaø nhöõng e coøn laïi. Caùc haït nhaân vaø electron laø
cuûa chung phaân töû neân coù theå xem laø “nguyeân töû phöùc taïp”.
Trong phaân töû traïng thaùi electron ñöôïc ñaëc tröng baèng haøm soá soùng phaân töû ψ , töùc laø
baèng OP.
Caùc OP ñöôïc taïo thaønh do söï toå hôïp tuyeán tính (+ hoaëc -) caùc ON (söï che phuû), soá OP taïo
thaønh baèng soá ON tham gia che phuû.
Söï toå hôïp tuyeán tính + caùc ON → OP lieân keát.
Söï toå hôïp tuyeán tính – caùc ON → OP phaûn lieân keát.
EOP lk < Exuaátphaùt < EOP plk
Bieåu dieãn söï taïo thaønh caùc OP töø caùc ON.
Moät soá ví duï taïo thaønh caùc OP töø caùc ON.
20
Ñieàu kieän ñeå caùc ON toå hôïp thaønh OP:

+ CaÙc ON phaûi gaàn nhau veà naêng löôïng, phaûi che phuû nhau ñaùng keå vaø phaûi coù ñoái xöùng
gioáng nhau ñoái vôùi ñöôøng lieân keát trong phaân töû.
+ Caùc electron trong phaân töû seõ phaân boá treân caùc OP theo nhöõng quy luaät gioáng nhö treân
caùc ON: Theo traät töï taêng daàn naêng löôïng, treân moãi OP toái ñachæ coù hai electron, xeáp sao
cho soá electron ñoäc thaân nhieàu nhaát ….
- Lieân keát trong phaân töû ñöôïc xaùc ñònh baèng soá electron lieân keát khoâng bò trieät tieâu bôûi
electron phaûn lieân keát (moät electron phaûn lieân keát trieät tieâu moät electron lieân keát).
soáe lk − soáe plk
Baäclieânkeát =
2
Vaø lieân keát coù teân goïi cuûa OP chöùa e lk khoâng bò trieät tieâu.
Khaûo saùt moät soá phaân töû ñôn giaûn baèng phöông phaùp OP:
1. Caùc phaân töû caáu taïo töø hai nguyeân töû cuøng loaïi cuûa chu kyø I:
plk lk
Caùc OP taïo thaønh töø caùc ON 1s trong ñoù coù 1 OP σ 1s coù naêng löôïng cao hôn OP σ 1s .
21
2. Caùc phaân töû caáu taïo töø hai nguyeân töû cuøng loaïi cuûa nhöõng nguyeân toá chu kyø II:
Ngoaøi ON 1s coøn coù 4 ON 2s, 2Px ,y ,z .
Do söï sai khaùc veà naêng löôïng neân söï che phuû chæ xaûy ra giöõa caùc ON s vôùi nhau vaø P vôùi
nhau. Töùc laø töø 10 ON toå hôïp tuyeán tính → 10 OP.
+ Khi möùc naêng löôïng 2s vaø 2p caùch xa nhau (ñoái vôùi caùc nguyeân toá cuoái chu kyø) 10 OP
phaân boá theo chieàu taêng daàn naêng löôïng nhö sau.
lk plk lk plk lk lk lk plk plk plk
σ 1s < σ 1s < σ 2s < σ 2s < σ 2 px < π 2 py = π 2 pz < π 2 py = π 2 pz < σ 2 px
+ Ñoái vôùi caùc nguyeân toá ñaàu chu kyø, naêng löôïng 2s vaø 2p gaàn nhau:
lk plk lk plk lk lk lk plk plk plk
σ 1s < σ 1s < σ 2s < σ 2s < π 2 py = π 2 pz < σ 2 px < π 2 py = π 2 pz < σ 2 px
Giaûn ñoà naêng löôïng cuûa hai tröôøng hôïp treân trình baøy nhö sau:
Cuï theå ôû ñaây B 2 (6e)C 2 (8e)N 2 (10e)N 2 (9e)O 2 (11e)O 2 (12e)F2 (14e)Ne 2 (16e) laø caùc e
+ +
hoùa trò.
• Nhaän xeùt:
Taêng caùc electron hoùa trò → taêng baäc lieân keát vaø naêng löôïng lieân keát, giaûm chieàu daøi lieân
keát trong daõy B2 − C 2 − N 2 , nhöng ngöôïc laïi trong daõy N 2 − O2 − F2 − Ne 2 laø do söï taêng
electron lieân keát hay electron phaûn lieân keát (daõy sau). Ôû phaân töû khí trô soá electron lieân
keát baèng soá electron phaûn lieân keát neân caùc phaân töû khí trô khoâng theå toàn taïi ôû ñieàu kieän
bình thöôøng.
Giaûi thích moät soá tính chaát:
- Töø tính: Chaát thuaän töø khi phaân töû coù chöùa electron ñoäc thaân (do töø tröôøng electron taïo
ra cuøng chieàu vôùi töø tröôøng ngoaøi neân bò nam chaâm huùt).
Chaát coù hai electron gheùp ñoâi thì hai electron sinh ra töø tröôøng ngöôïc nhau (do spin ngöôïc
nhau) daãn ñeán trieät tieâu nhau vaø daãn ñeán nghòch töø.
22
- Maøu saéc: Caùc electron khi bò kích thích seõ chuyeån töø OP naøy sang OP khaùc coù naêng
löôïng cao hôn, söï chuyeån naøy keøm theo söï haáp thuï naêng löôïng töông öùng vôùi böôùc
soùng υ (A 0 ) öùng vôùi caùc tia ñôn saéc → taïo maøu.
Ví duï: coù maøu tím khi electron chuyeån töø π plk → σ plk öùng vôùi υ = 5200A 0 , töùc vaøng – luïc
– tím.
Thöôøng ta bieåu dieãn ñôn giaûn:
( )( )( )( )
N 2 : ⎡ σ s
⎢⎣
lk 2
σs
plk 2 lk 4
π y,z σ x ⎤
lk 2
⎥⎦
( )( )( )( )(
F2 : ⎡ σ s
⎢⎣
lk 2
σs
plk 2
σx
lk 2
π y ,z )
lk 4
π y ,z
plk 4 ⎤
⎥⎦
3. Caùc phaân töû caàu taïo töø hai nguyeân töû khaùc nhau:
Cuõng gioáng treân, tuy nhieân do caùch bieät naêng löôïng giöõa caùc On s vaø p taêng leân neân ta
duøng tröôøng hôïp caùc nguyeân töû cuoái chu kyø.
Baây giôø ta khaûo saùt söï phaân boá electron trong phaân töû coù soá electron hoùa trò gioáng vôùi
phaân töû N 2 laø CO (ñaàu chu kyø). (CO, CN, CN − ) (cuoái chu kyø NO + , NO, NO − )
( )
- Do caáu truùc saép xeáp 10e hoùa trò CO gioáng N 2 C 4 , O 6 neân chuùng coù nhieàu ñaëc tröng lyù
hoùa gioáng nhau.
4. Caùc phaân töû nhieàu nguyeân töû:
Trong phöông phaùp L – H treân, ta ñaõ khaûo saùt vaø ñaõ bieát raèng phaân töû BeH2 taïo thaønh do
söï che phuû cuûa ON sp lai hoùa goùc 180 0 vaø caùc ON s cuûa H.
CH 4 thì taïo thaønh do söï che phuû 4 On lai hoùa sp 3 cuûa C, taïo töù dieän ñeàu, goùc laø
109 0 28' vôùi caùc ON s cuûa H.
Sau ñaây ta xeùt sô ñoà caáu truùc electron cuûa caùc phaân töû BeH 2 vaøCH4 theo phöông phaùp OP.
lk
Töø giaûn ñoà naêng löôïng ta thaáy caùc lieân keát Be – H töông öùng vôùi hai caëp (σ x , σ s ) vaäy
( )( )
coâng thöùc phaân töû cuûa BeH2 coù daïng: ⎡ σ s
⎢⎣
lk 2 lk 2
σ x ⎤
⎥⎦
( )( )( )( )
Coâng thöùc electron phaân töû CH 4 : ⎡ σ s
⎢⎣
lk 2
σx
lk 2 lk 2
σ y σ z ⎤
lk 2
⎥⎦
5. Caùc phaân töû coäng hoùa trò:
Laø nhöõng phaân töû ñöôïc hình thaønh treân cô sôû lieân keát coäng hoùa trò.
Phaân töû coäng hoùa trò coù cöïc vaø khoâng cöïc:
Tuøy thuoäc vaøo söï phaân boá maät ñoä electron ñoái xöùng hay khoâng ñoái xöùng, töùc laø lieân keát
taïo thaønh coù cöïc hay khoâng cöïc.
Ví duï: Phaân töû khoâng cöïc: N 2 , O2 , H 2 hay coù caáu hình ñoái xöùng
CO 2 , SO 2 , CS 2 , C 6 H 6 , CCl 4 ....
Phaân töû coù cöïc: HCl, HBr, HI, H 2 O, NH 3 ...
Löôõng cöïc vaø moment löôõng cöïc:
Ta xem phaân töû coù cöïc cuõng nhö laø moät löôõng cöïc ñieän, töùc laø heä thoáng goàm hai ñieän tích
( )
baèng nhau nhöng ngöôïc daáu δ + vaø δ − moment löôõng cöïc tính bôûi:
µ = l ×δ l: Ñoä daøi löôõng cöïc.
µ : Ño baèng D (Ñô bai)
µ trong khoaûng 0 đến 4 D
Quy öôùc: µ coù chieàu töø cöïc döông ñeán cöïc aâm.
23
µ löôõng cöïc baát ñoái xöùng tính theo nguyeân taéc coäng vectô.
Löôõng cöïc nhaát thôøi:
Chæ xuaát hieän nhaát thôøi ôû moät thôøi ñieåm naøo ñoù (ví duï trong phaân töû Cl 2 ) laø do taùc duïng
noäi.
Löôõng cöïc caûm öùng:
Xuaát hieän döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng ngoaøi, noù seõ maát khi ñieän tröôøng thoâi taùc duïng.
4. Lieân keát ion:
4.1. Baûn chaát lieân keát ion:

- Laø löïc huùt tónh ñieän giöõa caùc ion traùi daáu (löïc Culong).
- Khaû naêng taïo Cation: Phuï thuoäc naêng löôïng ion hoùa cuûqa nguyeân toá. I beù thì khaû naêng
taïo cation lôùn.
- Khaû naêng taïo anion: Phuï thuoäc aùp löïc electron cuûa nguyeân toá. E caøng lôùn thì khaû naêng
taïo anion caøng lôùn.
4.2. Ñaëc ñieåm lieân keát ion:

- Lieân keát ion coù hai tính chaát ñaëc tröng traùi ngöôïc haún vôùi lieân keát coäng hoùa trò laø
khoâng ñònh höôùng vaø khoâng baûo hoøa.
- Do ion laø quaû caàu coù ñieän tröôøng ñeàu neân noù huùt caùc ion ngöôïc daáu theo baát kyø höôùng
naøo trong khoâng gian. Ñaëc bieät trong tinh theå moãi ion ñöôïc bao quanh baèng caùc ion ñoái
daáu vôùi löïc lieân keát hoaøn toaøn nhö nhau daãn ñeán khoâng coù ion tuyeät ñoái.
- Ví duï: C s − F − 94% lieän keát ion, 6% lieân keát coäng hoùa trò.
+
4.3. Söï phaân cöïc ion:

Laø söï dòch chuyeån caùc ñaùm maây electron ñoái vôùi haït nhaân cuûa moät ion döôùi taùc duïng cuûa
moät ñieän tröôøng moät ion khaùc.
- Ion coù ñaùm maây electron bò bieán daïng goïi laø ion bò phaân cöïc.
- Ion coù ñieän tröôøng taùc duïng goïi laø ion phaân cöïc.
Khaû naêng phaân cöïc ion phuï thuoäc vaøo ñieän tích, kích thöôùc vaø caáu hình electron cuûa
chuùng: r caøng taêng thì ñoä phaân cöïc caøng taêng.Do ñoù ñoä bò phaân cöïc caøng taêng theo chieàu
sau (daõy kieàm vaø halogen)
Li + < Na + < K + < Rb + < Cs +
F − < Cl − < Br − < I −
Caáu hình khí trô s 2 p 6 coù ñoä bò phaân cöïc nhoû nhaát, caáu hình s 2 , p 6 , d10 bò phaân cöïc lôùn nhaát.
Khaû naêng phaân cöïc: Ñieän tích ion taêng thì ñoä phaân cöïc taêng.
Kích thöôùc taêng thì ñoä phaân cöïc giaûm.
⇒ Ñoä phaân cöïc Li > Na + > K + > Rb + > Cs + .
+
5. Lieân keát kim loaïi:
5.1. Caáu taïo kim loaïi vaø lieân keát kim loaïi:
Trên nuùt maïng laø caùc ion döông (hoaëc nguyeân töû kim laïoi trung hoøa töùc thôøi), beân
trong maïng laø caùc electron töï do (böùt khoûi nguyeân töû kim loaïi) chuyeån ñoäng hoån loaïn trong
toaøn boä tinh theå. Do ñoù caùc lieân keát tónh ñieän khoâng oån ñònh cao ñoä, hay noùi caùch khaùc laø lieân
24
keát raát nhieàu taâm vì khi electron lieân keát ñoàng thôøi thoäc veà toaøn boä caùc nguyeân töû trong tinh
theå.
5.2. Lyù thuyeát mieàn naêng löôïng veà caáu taïo kim loaïi (Bloâc)
Cô sôû cuûa lyù thuyeát naøy laø thuyeát OP aùp duïng cho heä khoaûng 10 23 nguyeân töû.
Theo thuyeát OP thì hai nguyeân töû töông taùc nhau xaûy ra söï che phuû taïo ra caùc OP lieân
keát vaø phaûn lieân keát. Töùc laø moãi traïng thaùi naêng löôïng nguyeân töû ñöôïc taùch thaønh hai traïng
thaùi naêng löôïng phaân töû.
Vaäy neáu coù 3, 4, 5…nguyeân töû töông taùc vôùi nhau thì moãi traïng thaùi naêng löôïng
nguyeân töû laïi taùch thaønh 3, 4, 5… traïng thaùi naêng löôïng phaân töû.
Xeùt 1cm 3 tinh theå coù 10 22 ÷ 10 23 nguyeân töû töông öùng vôùi 10 23 möùc naêng löôïng tôû hôïp
nhau taïo 10 23 OP. Caùc möùc naêng löôïng traûi ñeàu nhau trong moät giaûi naêng löôïng ñöôïc xem
nhö lieân tuïc.
Sô ñoà taùch traïng thaùi naêng löôïng nguyeân töû thaønh traïng thaùi naêng löôïng phaân töû.
⇒ MIEÀN NAÊNG LÖÔÏNG
Chieàu roäng vaø vò trí cuûa mieàn naêng löôïng ñöôïc quyeát ñònh bôûi giaù trò cuûa khoaûng caùch caân
baèng giöõa caùc nguyeân töû trong tinh theå chaát raén.
- Mieàn chöùa caùc electron hoùa trò goïi laø mieàn hoùa trò(1).
- Mieàn töï do naèm treân mieàn hoùa trò goïi laø mieàn daãn (2).
- Mieàn xuaát hieän giöõa (1) vaø (2) (neáu coù) laø mieàn caám (3).
⇒ Caáu truùc kim loaïi, chaát baùn daãn vaø chaát caùch ñieän:
6. Caùc loaïi lieân keát yeáu. (giöõa caùc phaân töû)
6.1. Lieân keát Van der Waals:

- Baûn chaát cuõng laø töông taùc tónh ñóen, goàm ba thaønh phaàn töông taùc sau:
+ Töông taùc ñònh höôùng: Xuaát hieän giöõa caùc phaân töû coù cöïc. Töông taùc taêng khi moment
löôõng cöïc cuûa caùc phaân töû taêng vaø nhieät ñoä giaûm.
+ Töông taùc caûm öùng: Phaân töû khoâng cöïc tieán ñeán gaàn phaân töû phaân cöïc maïnh vaø bò phaân
cöïc taïm thôøi, töông taùc vôùi nhau.
+ Töông taùc khuyeách taùn: Xuaát hieän giöõa caùc phaân töû coù cöïc hoaëc khoâng cöïc baát kyø, nhôø
löôõng cöïc nhaát thôøi.
→ Löïc lieân keát Van der Walls yeáu, deã bò phaù vôõ.
6.2. Lieân keát Hydro:

- Lieân keát taïo thaønh giöõa H ñaõ tham gia lieân keát trong phaân töû naøy vôùi nguyeân töû coù ñoä
aâm ñieän maïnh trong phaân töû khaùc ( Caùc nguyeân töû coù theå cuøng loaïi hoaëc khaùc loaïi).
Ví du: Cuøng loaïi HF, H 2 O .Khaùc loaïi C 2 H 5 O 4 , H 2 O...
- Lieân keát Hydro (E = 8 ÷ 40KJ/mol) aûnh höôûng ñeán nhieàu quaù trình.
Ví duï: Laøm nhieät ñoä soâi , nhieät ñoä noùng chaûy chaát taêng cao.
Lieän keát Hydro coù theå hình thaønh noäi phaân töû (nhieàu chöùc).
- Baûn chaát lieân keát Hydro:
Laø lieân keát coù tính chaát ion.
Coù tính cho, nhaän. ( H + nhaän caëp electron).
Thöù töï giaûm daàn lieân keát Hydro: F, N, O…caùc halogen khaùc.
25
Chöông V
NHIEÄT HOÙA HOÏC VAØ HIEÄU ÖÙNG NHIEÄT
CUÛA CAÙC QUAÙ TRÌNH HOÙA HOÏC
1. Khaùi nieäm veà nhieät ñoäng hoùa hoïc vaø nhieät hoùa hoïc:
- Nhieät ñoäng hoïc laø söï nghieân cöùu veà söï chuyeån bieán töông hoå giöõa caùc daïng naêng
löôïng khaùc nhau vaø noù döïa treân cô sôû hai nguyeân lyù sau:
Nguyeân lyù 1: (Töông töï ñònh luaät baûo toaøn naêng löôïng)
Naêng löôïng khoâng töï nhieân sinh ra hay maát ñi maø noù chæ chuyeån töø daïng naøy sang daïng
khaùc.
Nguyeân lyù 2: Nhieät chæ chuyeån töø nôi coù nhieät ñoä cao hôn ñeán nôi coù nhieät ñoä thaáp.
- Aùp duïng vaøo nhieät ñoäng hoùa hoïc:
+ Nhieät ñoäng hoùa hoïc nghieän cöùu caùc quy luaät veà söï chuyeån bieán töông hoå giöõa hoùa naêng
vaø caùc daïng naêng löôïng khaùc, veà hieäu öùng nhieät cuûa quaù trình hoùa hoïc, veà ñieàu kieän beàn
vöõng cuûa caùc heä vaø caùc quy luaät thay ñoåi cuûa caùc quaù trình hoùa hoïc.
+ Nhieät hoùa hoïc chæ nghieân cöùu veà hieäu öùng nhieät, laø löôïng nhieät phaùt ra hay thu vaøo
trong caùc quaù trình hoùa hoïc.
Hieäu öùng nhieät kyù hieäu Q, ñôn vò cal(J)/mol 1cal = 4.18J.
2. Moät soá khaùi nieäm.

- Heä: Laø moät vaät hay moät nhoùm vaät theå ñöôïc nhaên caùch vôùi moâi tröôøng xung quanh
baèng beà maët töôûng töôïng hay beà maët vaät lyù.
- Heä coâ laäp laø heä khoâng trao ñoåi nhieät, naêng löôïng, chaát vôùi moâi tröôøng xung quanh.
- Heä kín (ñoùng): Khoâng trao ñoåi chaát maø coù khaû naêng trao ñoåi naêng löôïng vôùi moâi
tröôøng beân ngoaøi.
- Heä hôû (môû): Coù khaû naêng trao ñoåi chaát, nhieät, naêng löôïng vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi.
- Heä caân baèng: Laø heä coù caùc thoâng soá traïng thaùi xaùc ñònh ôû moät ñieàu kieän naøo ñoù.
- Heä ñoàng theå: Laø heä chæ coù moät pha (khoâng coù söï phaân chia pha), hoaëc khoâng coù beà
maët phaân chia.
- Heä dò theå: coù hai pha trôû leân hoaëc coù beà maët phaân chia.
3. Thoâng soá vaø haøm soá traïng thaùi:

- Thoâng soá traïng thaùi laø caùc döõ kieän: t 0 , p, m, v, nhieät dung C…
- Phöông trình traïng thaùi: Duøng bieåu dieãn töông quan taäp hôïp traïng thaùi cuûa heä ôû moät
ñieàu kieän xaùc ñònh.
Ví duï: pv = nRT
- Caùc haøm soá traïng thaùi chæ phuï thuoäc quaù trình ñaàu vaø cuoái, khoâng phuï thuoäc ñöôøng ñi.
- Caùc haøm traïng thaùi: Noäi naêng (U), Enthalpy (H), Entropy (S), theá ñaúng nhieät, ñaúng aùp
Caùc quaù trình:
Khi heä chuyeån töø traïng thaùi naøy sang traïng thaùi khaùc: thöïc hieän moät quaù trình.
- Quaù trình T – N: Xaûy ra theo hai chieàu ngöôïc nhau vaø töông ñoái chaäm, quaù trình ñaït
ñeán caân baèng ñoäng.
- Quaù trình baát TN: Laø quaù trình chæ xaûy ra theo moät chieàu.
26
- Quaù trình ñaúng tích (V = const)

- Quaù trình ñaúng aùp: (p = const)
- Quaù trình ñaúng nhieät ( t 0 = const)
Coâng: A. Quy öôùc: Quaù trình nhaän coâng A < 0, sinh coâng A > 0.
A = A t + A'
A t : coâng theå tích (giaõn nôû, cô hoïc)
A’: coâng höõu ích.
p1
A t = pΔV = ΔnRT = nRT ln
p2
A’; coâng ñieän tröôøng, töø tröôøng, hoùa hoïc…
4. U, H vaø Δ H (hieäu öùng nhieät)

- Noäi naêng U laø naêng löôïng coù saün, aån beân trong heä, goàm naêng löôïng chuyeån ñoäng tònh
tieán, quay, dao ñoäng… cuûa nguyeân töû, phaân töû.
Naêng löôïng heä = U + ñoäng naêng heä (E ñ )+ theá naêng heä (E t )
Ta coù: Q = ΔU + A
→ Töùc laø khi cung caáp cho heä moät nhieät löôïng Q thì nhieät naêng naøy duøng ñeå taêng noäi
naêng cuûa heä vaø thöïc hieän coâng A choáng laïi caùc löïc beân ngoaøi taùc ñoäng leân heä.
ΔU = U 2 − U1
Q = ΔU + A = ΔU + pΔV = ΔU + ΔnRT
+
⇒ Q = ΔU + 0 = ΔU = Q V
+ Ñaúng aùp (P = const) → Q P
Q P = ΔU + P(V2 − V1 ) = U 2 − U1 + PV2 − PV1
Ñaët H = U + PV
H goïi laø entanpy.
⇒ Q P = H 2 − H1 = ΔH
⇒ Hieäu öùng nhieät ñaúng tích laø söï bieán ñoåi noäi naêng ΔU
Hieäu öùng nhieät ñaúng aùp laø söï bieán ñoåi entapy ΔH
Vôùi heä chaát khí ΔH = ΔU + ΔnRT
- Phaûn öùng töï xaûy ra khi ΔH < 0 → phaùt nhieät
- Phaûn öùng khoâng töï xaûy ra khi ΔH > 0 → thu nhieät
1
Ví duï: H 2 (k ) + O 2 (k ) = H 2 O(k )
2
ΔH = −51.8kcal / mol
⎛ 1 ⎞ 1
Δ = 1 − ⎜1 + ⎟ = −
⎝ 2 ⎠ 2
⎛ 1 ⎞
⇒ ΔU = ΔH − ΔnRT = −51.8 + ⎜ RT ⎟ kcal/mol
⎝ 2 ⎠
C(r ) + H 2O(k ) = CO(k ) + H 2 (k )
ΔH = 31.4 kcal/mol
27
Δn = 1 + 1 − 1 = 1 ⇒ ΔU = 31.4 − 1.R.T
Phöông trình nhieät hoùa hoïc:

Laø phöông trình phaûn öùng hoùa hoïc coù ghi keøm traïng thaùi pha cuûa taùc chaát, saûn phaåm.
Hieäu öùng nhieät tyû leä thuaän vôùi löôïng chaát tham gia phaûn öùng.
Ví duï: 2H 2 (k ) + O2 (k ) = 2H 2 O thì
ΔH = 2(− 51.8) = 103.6 kcal/mol
5. Moät soá ñònh nghóa:
5.1. Nhieät taïo thaønh:

Laø hieäu öùng nhieät cuûa phaûn öùngtaïo thaønh moät mol chaát töø caùc ñôn chaát ôû traïng thaùi töï
do beàn vöõng.
1 1
Ví duï: Cl 2 (k ) + H 2 (k ) → HCl(k )
2 2
ΔH = −22.06 kcal
N 2 (k ) + 3H 2 (k ) → 2NH 3 (k )
ΔH = −22 kcal
ΔH tt NH 3 = −11 kcal/mol
- Nhieät taïo thaønh cuûa caùc ñôn chaát beàn ôû ñieàu kieän tieâu chuaån baèng 0.
5.2. Nhieät ñoát chaùy:

Laø hieäu öùng nhieät cuûa phaûn öùng ñoát chaùy baèng oxy 1 mol chaát höõu cô ñeå taïo thaønh
CO 2 , nöôùc loûng vaø moät soá saûn phaåm khaùc.
7
Ví duï: C 2 H 6 (k ) + O 2 (k ) = 2CO 2 + 3H 2 O (l)
2
ΔH 298 = −372.82 kcal chính laø nhieät ñoát chaùy cuûa C 2 H 6 .
0
Tham khaûo baûng “Nhieät taïo thaønh tieâu chuaån” vaø “Nhieät ñoát chaùy tieâu chuaån”(9, 10)
5.3. Nhieät chuyeån traïng thaùi:

Laø hieäu öùng nhieät chuyeån 1 mol chaát töø traïng thaùi naøy sang traïng thaùi khaùc.
Ví duï: I 2 (r ) → I 2 (k ) ΔH 0 298 = 14.92 kcal
H 2 O(l ) → H 2 O(k ) ΔH 0 298 = 10.52 kcal
AlBr3 (r ) → AlBr3 (l ) ΔH 0 298 = 2.71 kcal
B2 O 3 (vñh ) → B2 O 3 (tt ) ΔH 0 298 = 4.40 kcal
→ Hieäu öùng nhieät thaêng hoa vaø bay hôi coù giaù trò khoaûng 10 ÷ 100 kcal, coøn hieäu öùng
nhieät noùng chaûy, nhieät chuyeån ña hình…töø 1 ÷ 5 kcal.
- Nhieät hoøa tan:
Ví duï: NaOH(r ) + (m + n )H 2 O(l ) = Na + .mH 2 Odd + OH − .nH 2 Odd

ΔH 0 298 = −10.20 kcal
Na 2 S2 O3 (r ) + (m + n )H 2 O(l ) = 2Na + .mH 2 Odd + S2 O3 .nH 2 Odd
2−
ΔH 0 298 = 6.4 kcal
28
6. Ñònh luaät Hess: (Ñònh luaät cô baûn cuûa nhieät hoùa hoïc)
“Hieäu öùng nhieät cuûa quaù trình hoùa hoïc chæ phuï thuoäc vaøo baûng chaát vaø traïng thaùi cuûa
caùc chaát ñaàu vaø saûn phaåm cuoái chöù khoâng phuï thuoäc vaøo ñöôøng ñi cuûa quaù trình, nghóa laø
khoâng phuï thuoäc vaøo soá vaø ñaëc ñieåm cuûa caùc giai ñoaïn trung gian.”
A
ΔH1 ΔH2
ΔH
Chaát phaûn öùng Saûn phaåm phaûn öùng
ΔH3 ΔH5
ΔH4
B C
Ta coù : ΔH = ΔH1 + ΔH2 = ΔH3+ ΔH4 + ΔH5
Heä quaû: Ñònh luaät Lavoisier vaø Laplace:

“Löôïng nhieät haáp thu khi moät chaát phaân huûy thaønh caùc nguyeân toá baèng löôïng nhieät
phaùt ra khi taïo thaønh hôïp chaát ñoù töø caùc nguyeân toá.”
A + B = AB(ΔH1 ) AB = A + B(ΔH 2 )
ΔH1 = ΔH 2
Caùc öùng duïng tính toaùn:
1. Tính hieäu öùng nhieät döïa vaøo nhieät taïo thaønh:
- Hieäu öùng nhieät cuûa phaûn öùng baèng toång nhieät taïo thaønh cuûa caùc saûn phaåm phaûn öùng
tröø toång nhieät taïo thaønh cuûa caùc chaát ban ñaàu.
(Nhieät taïo thaønh cuûa ñôn chaát baèng 0).
Ví duï: mAB + nCD = pAC + qBD
ΔH1 ΔH 2 ΔH 3 ΔH 4 (nhieät taïo thaønh)
0 0
(
ΔH 0 pö = pΔH 3 + qΔH 4 − mΔH1 + nΔH 2
0 0
)
2. Tính hieäu öùng nhieät döïa vaøo nhieät ñoát chaùy:
- Hieäu öùng nhieät cuûa phaûn öùng baèng toång nhieät ñoát chaùy cuûa caùc chaát ñaàu tröø toång nhieät
ñoát chaùy cuûa caùc saûn phaåm.
Ví duï: mA + nB = pC + qD
ΔH 1 ΔH 2 ΔH 3 ΔH 4 (nhieät ñoát chaùy)
0 0 0 0
0 0
(
ΔH 0 pö = mΔH1 + nΔH 2 − pΔH 3 + qΔH 4
0 0
)
3. ÖÙng duïng ñònh luaät Hess-chu trình Born-Haber:
Ví duï: Duøng chu trình Born-haber ñeå tính maïng tinh theå NaCl, naêng löôïng maïng cho moät
mol.
Na+(k) + Cl-(k) → NaCl(r) ΔH 0 NaCl < 0
Bieát: Nhieät thaêng hoa cuûa Na, nhieät phaân ly cuûa Cl, naêng löôïng ion hoùa cuûa Na, aùi löïc cuûa
Cl vaø nhieät taïo thaønh cuûa NaCl.
Chu trình: ÄΔHth Na
1 Na(k)+ Cl(k)
Na(r) + Cl2
2 1 INa ECl
Δ ÄH0tt DCl2
2
NaCl (r) ΔÄH0 NaCl Na+ + Cl-
cuoái
29
Theo ñònh luaät Hess:

1
ΔH 0 tt = ΔH thNa + DCl 2 + I Na + E Cl2 + ΔH 0 NaCl
2
⎛ 1 ⎞
⇒ ΔH 0 NaCl = ΔH 0 tt − ⎜ ΔH thNa + DCl 2 + I Na + E Cl 2 ⎟
⎝ 2 ⎠
Ví duï: Tính naêng löôïng lieân keát HCl: ΔH lk HCl
0
H(k ) + Cl(k ) → HCl ΔH 0 lk HCl < 0
ΔH 0tt
1 1 HCl(k) ÄH0tthanh
H2(k) + Cl2 (k)
2 2
1/2DH2 1/2DCl2
ΔH 0lk HCl
H(k) + Cl(k)
Theo ñònh luaät Hess:

1 1
ΔH 0 tt = D H 2 + DCl 2 + ΔH 0 lk HCl
2 2
⎛ 1 1 ⎞
⇒ ΔH 0 lk HCl = ΔH 0 tt − ⎜ DH 2 + DCl 2 ⎟
⎝ 2 2 ⎠
4. Söï aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä ñeán hieäu öùng nhieät – Ñònh luaät Kieâcsoâp.
Ñònh nghóa nhieät dung (C): Laø nhieät löôïng caàn thieát ñeå naâng nhieät ñoä cuûa moät mol chaát
leân 10 K
Ñôn vò: cal/mol (J)
Q
C= Khi V = const → nhieät dung phaân töû ñaúng tích C V
ΔT
ΔU
CV = Khi p = const → nhieät dung phaân töû ñaúng aùp
ΔT
ΔH
CP =
ΔT
T2 T2
⇒ ΔH = ∫ CpdT ΔU = ∫ C V dT
T1 T1
Ñònh lyù Kirchoff:

T2
ΔH 2 = ΔH1 + ∫ ΔC p dT
T1
ΔH 2 : Hieäu öùng nhieät ôû nhieät ñoä T2

ΔH1 : Hieäu öùng nhieät ôû nhieät ñoä T1
ΔC p = ΣC P sau phaûn öùng - ΣC P tröôùc phaûn öùng
Coù nhaân vôùi heä soá tæ löôïng.
aA + bB = cC + dD
Ví duï:
⇒ ΔC P = cC PC + dC PD − (aC PA + bC PB )
Thöïc teá aùp duïng trong khoaûng nhieät ñoä nhoû, ta coù:
30
ΔH T = ΔH 0 298 + ΔC P (T − 298)
Ví duï: Xaùc ñònh hieäu öùng nhieät cuûa phaûn öùng:
1
CO(k ) + O 2 (k ) = CO 2 (k )
2
ÔÛ 398 K bieát ΔH 0 298 cuûa phaûn öùng laø -67.64 kcal/mol. Vaø nhieät dung ñaúng aùp cuûa CO laø
0
6.97; O 2 laø 7.05; CO 2 laø 8.06 cal/mol ñoä.

7.05
Ta coù: ΔC P = 8.96 − 6.97 − = −2.435 cal/mol ñoä
2
= -2.435 × 10 −3 kcal/mol.ñoä
⇒ ΔH 0 398 = ΔH 0 298 − 0.002435(398 − 298) = −67.64 − 0.2435 = −67.8835kcal / mol
31
Chöông VI:
THEÁ ÑAÚNG AÙP VAØ CHIEÀU CUÛA CAÙC QUAÙ TRÌNH HOÙA HOÏC.
Nguyeân lyù moät chöa giaûi quyeát ñöôïc caùc vaán ñeà veà chieàu cuûa phaûn öùng, do ñoù ngöôøi
ta phaûi döïa vaøo nguyeân lyù hai ñeå xaùc ñònh vaán ñeà naøy.
1. Entropi vaø chieàu cuûa caùc quaù trình hoùa hoïc:
1.1. Entropi:
Döïa vaøo nguyeân lyù hai nghieân cöùu söï lieân heä giöõa löôïng nhieät maø heä thu vaøo vôùi coâng
maø heä thöïc hieän khi chuyeån töø nhieät ñoä cao ñeán nhieät ñoä thaáp, ngöôøi ta ñöa ra khaùi nieäm
entropi.
→ Entropi cuõng nhö U, H, laø ñaïi löôïng xaùc ñònh traïng thaùi cuûa heä. Trong quaù trình maø
heä thöïc hieän, löôïng nhieät thoaùt ra hay thu vaøo duøng ñeå laøm bieán thieân entropi
ΔS = S2 − S1 = SC − SÑ
Q tN
+ Neáu quaù trình T – N thì ΔS =
T
+ Quaù trình baát TN thì ΔS > Q BTN / T
Q
Toång quaùt ΔS ≥
T
- Vôùi heä coâ laäp thì:
+ Quaù trình TN ΔS = 0
+ Quaù trình BTN ΔS > 0
Nghóa laø entropi taêng → trong heä coâ laäp, nhöõng quaù trình töï xaûy ra laø nhöõng quaù trình coù
keøm theo söï taêng S.
Ñôn vò entropi: cal / mol 0 K(ñvc)
YÙ nghóa vaät lyù:
- Entropi laø thöôùc ño ñoä hoãn loaïn traïng thaùi cuûa heä.
- Entropi laø thöôùc ño xaùc suaát cuûa traïng thaùi ñaõ cho cuûa heä.
• Entropi tieâu chuaån: S 0 298 , xaùc ñònh ôû 25 0 C ,1atm, vôùi khí ñöôïc xem laø lyù töôûng, vôùi
dung dòch thì noàng ñoä baèng moät ñôn vò.
Ñònh luaät Nernst:
“Entropi cuûa taát caû caùc tinh theå tinh khieát ôû 0 0 K ñeàu baèng 0.”
→ phaân töû caøng phöùc taïp, S caøng lôùn.
S0 O = 38.47 , S0 O 2 = 49.00 , S 0 O 3 = 57.08 ñvc
- Chaát caøng raén S caøng nhoû:
ÔÛ 500 0 K s Bi = 17.0 , SW = 11.1 , S kimcöông = 2ñvc
- Nhieät ñoä taêng thì S taêng, nhöng p taêng thì S giaûm.
ñoähoãnloa ïnôûtraïng thaùicuoái
ΔS = SC − Sñ = R ln
ñoähoãnloa ïnôûtraïng thaùiñaàu
1.2. Söï thay ñoåi entropi vôùi moät soá quaù trình:
a. Vôùi caùc phaûn öùng hoùa hoïc:
32
Vôùi caùc phaûn öùng hoùa hoïc maø ΔV > 0 → ΔS > 0 , coøn khi ΔS < 0 → ΔV < 0.
Tính söï thay ñoåi entropi:
ΔS = SC − Sñ = ΣSSP − ΣStacchaát (vôùi heä soá tæ löôïng)
Ví duï:
mA + nB = pC + qD
( ) (
⇒ ΔS = pS 0 C + qS 0 D − mS0 A + nS 0 B )
Ví duï:
Vôùi phaûn öùng C(gr) + CO 2 (k ) = 2CO(k )
ÔÛ 2980 K ( )
ΔS0 298 = 2S0 CO − S0 C + S0 CO2 = 2 × 47.22 − (1.37 + 51.06 ) = 42.01 ñve
b. Vôùi quaù trình chuyeån pha, hoøa tan:
Q
- Vôùi quaù trình TN ñaúng nhieät ΔS =
T
Ví duï: Vôùi nöôùc ñaù, Q nc ôû 0 C laø 1436.3 cal/mol.
0
1436.3
⇒ ΔS = = 5.2583 ñve
273.16
c. Söï phuï thuoäc cuûa S vaøo nhieät ñoä 0 K ( )
Q ΔU
* V= const ΔS = V =
T T
Q ΔH
* P = const ΔS = P =
T T
T2
Ta coù ΔS = ∫ C P d ln T = S 2 − S1
T1
T2 T2
ΔS T2 = ΔS T1 + ∫ ΔC P d ln T ⇒ S T2 = S T1 + ∫ C P d ln T
T1 T1
T2
Vôùi khoaûng nhieät ñoä nhoû C P ≈ const ⇒ ΔS = C P ln
T1
(lieân heä giöõa entanpi vaø entropi töï ñoïc)
2. Theá ñaúng aùp vaø chieàu cuûa quaù trình hoùa hoïc:
2.1. Theá ñaúng aùp:

Xeùt quaù trình t,p=const,ngöôøi ta ñöa ra moät ñaïi löôïng phoái hôïp giöõa H vaø S, goïi laø theá
ñaúng aùp ñaúng nhieät,goïi ngaén goïn laø theá ñaúng aùp hay naêng löôïng töï do Ghip.
G = H – TS
G laø haøm traïng thaùi , ñôn vò truøng vôùi H(Kcal/mol).
- Ñoä thay ñoåi G trong t = const(p = const) ñöôïc xaùc ñònh:
ΔG = ΔH − TΔS
Ñaây laø phuông trình cô baûn cuûa nhieät ñoäng hoùa hoïc(tham khaûo baûng 13)
- Giaûng theâm: Coøn coù theá ñaúng tích ñaúng nhieät hay naêng löôïng töï do Hemhon.
F = U – TS
ΔF = ΔU − TΔS
• Tính ΔG :
ΔG = G c − G ñ tæ leä thuaän vôùi löôïng chaát phaûn öùng.
33
Ví duï: mA + nB = pC + qD
(
ΔG 0 298 = p ΔG 0 tt )
C (
+ q ΔG 0 tt ) − [m(ΔG )
D
0
tt A (
+ n ΔG 0 tt )]
B
- Theá ñaúng aùp tieâu chuaån cuûa caùc ñôn chaát baèng 0.
Ví duï:
Cho phaûn öùng N 2 (k ) + 3H 2 (k ) = 2NH 3 (k )
ΔS0 298 = 2S0 NH3 − S0 N 2 − 3S0 H 2
ΔH 0 298 = 2ΔH 0 NH3 − 0 − 0
(
ΔG 0 298 = 2 ΔG 0 tt )
NH3 −0−0
- ÔÛ khoaûng nhieät ñoä khoâng lôùn laém ΔG 0 T = ΔH 0 298 − TΔS0 298
2.2. Chieàu dieãn bieán cuûa phaûn öùng theo ΔG :

Theo nguyeân lyù I vaø II, ngöôøi ta chöùng minh ñöôïc: A' ≤ −ΔG .Vôùi :
A’: Coâng coù ích ñaúng nhieät.
Quaù trình TN A' max = −ΔG
Phaûn öùng töï xaûy ra A’> 0 → ΔG < 0
Phaûn öùng khoâng xaûy ra A’< 0 → ΔG > 0
Toùm laïi:
- Phaûn öùng töï xaûy ra ΔG < 0, ΔH < 0, ΔS > 0.
- Phaûn öùng khoâng töï xaûy ra ΔG > 0, ΔH > 0, ΔS < 0.
- ÔÛ ñieàu kieän caân baèng ΔS = 0, ΔG = 0
• Vôùi ΔG = ΔH − TΔS ,ta coù:
⎧ΔS > 0phaûnöùngtöïxaûyra
- Khi ΔH = 0 → ⎨
⎩ΔS < 0phaûnöùngkhoângtöïxa ûyra
⎧ΔH < 0phaûnöùngtöïxaûyra
- Khi ΔS = 0 → ⎨
⎩ΔH > 0phaûnöùngkhoângtöïxa ûyra
- Khi T caøng lôùn thì chieàu phaûn öùng phuï thuoäc ΔS.
- Khi T nhoû thì ΔH quyeát ñònh chieàu.
- Neáu T trung bình phaûi xeùt ΔG = ΔH − TΔS (cal/mol)
Noùi theâm: khi bieát haèng soá caân baèng K P ta tính (vôùi R = 1.987)
ΔG 0 = −RT ln K P
K P = 10 −22.7 atm
Ví duï: CaCO 3 (r ) = CaO(r ) + CO 2 (k )
ΔG o = 30.96 Kcal / mol
Thöïc nghieäm
ΔG< -10 kcal/mol (hay -40 kJ/mol) phaûn öùng xaûy ra theo 1 chieàu thuaän.
ΔG> +10 kcal/mol (hay +40 kJ/mol) phaûn öùng xaûy ra theo 1 chieàu nghòch.
-10 kcal/mol <ΔG< +10 kcal/mol : Phaûn öùng TN, caøng gaàn 0 caøng tieán ñeán caân baèng.
34
Chöông VII:
CAÂN BAÈNG HOÙA HOÏC.
1. Phaûn öùng thuaän nghòch – Traïng thaùi caân baèng.
1.1. Khaùi nieäm phaûn öùng thuaän nghòch.

Phaûn öùng thuaän nghòch laø phaûn öùng xaûy ra theo hai chieàu: Taïo saûn phaåm vaø saûn phaåm
phaân huûy thaønh taùc chaát. Thöïc teá, ña soá ñeàu laø phaûn öùng thuaän nghòch.
Ñaëc ñieåm laø bao giôø trong heä cuõng cuøng toàn taïi taùc chaát vaø saûn phaåm.
Ví duï: H 2 + I 2 ⇔ 2HI
- Moâ taû quaù trình (giaûng): Taùc chaát cho ra saûn phaåm, sau ñoù saûn phaåm thaønh taùc chaát →
caân baèng ñoäng luùc VT = VN
- Caân baèng bò chuyeån dòch neáu taùc ñoäng vaøo heä.
- Ñieàu kieän traïng thaùi caân baèng ΔG = 0
“Duø ñi töø phía naøo ñeå ñeán traïng thaùi caân baèng thì traïng thaùi naøy cuõng chæ laø moät maø thoâi”
1.2. Haèng soá caân baèng vaø ñònh luaät taùc duïng khoái löôïng:
Xeùt heä caân baèng:
aA + bB ⇔ cC + dD
Vaän toác phaûn öùng υ T = k T C a A C b B
υN = k N CC C Cd D
Khi υ T = υ N , phaûn öùng caân baèng, ruùt ra.
C d
k T CcCCd D [C] [D]
= a b =k Neáu duøng hoaït ñoä k =
k N C AC B [A]a [B]b
k: Haèng soá caân baèng, phuï thuoäc baûn chaát phaûn öùng, nhieät ñoä vaø khoâng phuï thuoäc noàng
ñoä (giaûng).
Ñònh luaät taùc duïng khoái löôïng:

“Khi moät heä ñoàng theå ñaït ñeán caân baèng thì tích noàng ñoä cuûa caùc saûn phaåm phaûn öùng
chia tích noàng ñoä caùc chaát phaûn öùng - vôùi soá muõ töông öùng laø heä soá tæ löôïng – luoân laø moät
haèng soá ôû ñieàu kieän nhieät ñoä nhaát ñònh.”
FeO(r ) + CO(k ) ⇔ Fe(r ) + CO 2 (k )
Ví duï: [CO 2 ] (loaïi tröø caùc chaát raén)
⇒K=
[CO]
Haèng soá caân baèng khi caùc chaát ôû traïng thaùi khí.
PCPd
K P = Ca Db P: Aùp suaát rieâng phaàn cuûa khí, xaùc ñònh theo ñònh luaät Ñanton.
PA PB
n
Ta coù: PV = nRT ⇒ P = RT = CRT
V
Δn
Ta coù: K P = K C (RT )
Δn = (c + d) − (a + b) (chæ tính cho caùc chaát khí)
35
1.3. Lieân heä K vaø ΔG :

ΔG 0 = ΔH 0 − TΔS0 = −RT ln K P = −2.303RT lg K P
Bieåu thöùc naøy chæ söû duïng chính xaùc ñoái vôùi K P , coøn K C chæ ñuùng khi Δn = 0 hoaëc
phaûn öùng trong dung dòch.
ΔG 0 = −RT ln K, vaøΔG 0 = ΔH 0 − TΔS0
Ta coù:
⇒ RT ln K = −ΔH 0 + TΔS0
ΔH 0 ΔS0
⇒ ln K = − + Vôùi T1 , T2 öùng vôùi K1 , K 2
RT R
ΔH 0 ΔH 0
⇒ ln K 1 − ln K 2 = − +
RT1 RT2
K2 ΔH 0 ⎛ 1 1 ⎞
⇒ lg =− ⎜⎜ − ⎟⎟
K1 4.576 ⎝ T2 T1 ⎠
Döïa vaøo ñaây tính ñöôïc K 2 khi bieát K1 (baát kyø)
2. Chuyeån dòch caân baèng – nguyeân lyù LÔSATÔLIEÂ:

Nguyeân lyù Lôsatôlieâ:
“Khi taùc duïng töø ngoaøi vaøo heä caân baèng baèng caùch thay ñoåi moät ñieàu kieän naøo ñoù
quyeát ñònh vò trí caân baèng, thì vò trí caân baèng cuûa heä seõ dòch chuyeån veà phía laøm giaûm hieäu
quaû taùc duïng ñoù.”
2.1. AÛnh höôûng cuûa noàng ñoä:

Ví duï: H 2 + I 2 ⇔ 2HI
ÔÛ ñieàu kieän caân baèng a b c (m/l)
Ta coù: K T ab = K N c 2
(VT = VN )
Khi taêng noàng ñoä H 2 leân hai laàn → 2a mol/l
VT' = k T 2ab > VT hai laàn
Maø VT = VN ⇒ VT > VN '
⇒ Chieàu thuaän laø chieàu chuyeån dòch cuûa phaûn öùng laøm giaûm H 2 theâm vaøo (choáng laïi
söï thay ñoåi noàng ñoä).
2.2. AÛnh höôûng cuûa aùp suaát:

Ñoái vôùi heä phaûn öùng coù chaát khí vaø ñieàu kieän Δn(k ) ≠ 0
Xeùt heä N 2 (k ) + 3H 2 (k ) ⇔ 2NH 3 (k )
Traïng thaùi caân baèng a b c (mol/l)
K T ab 3 = K N c 2 (ôû t = const )
0
Khi taêng PH 2 leân hai laàn (theâm H 2 ) thì

VT' = K T a(2b ) = 8K T ab 3 = 8VT
3
⇒ VT' > VN ⇒ Caân baèng chuyeån dòch theo chieàu thuaän, taïo NH 3 , nhaèm laøm giaûm P
(heä)
36
2.3. AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä:

ΔG 0 = ΔH 0 − TΔS 0
ΔS 0 ΔS 0
−
⇒ K = 10 10
4.576T 4.576
0
ΔG = − RT ln K
+ Phaûn öùng phaùt nhieät ΔH < 0
Ví duï: N 2 + 3H 2 ⇔ 2NH 3 (
500 0 C )
ΔH 0 = −22.0 kcal
Töø ñoù neáu T taêng thì K giaûm, hay caân baèng chuyeån veà phía nghòch (taïo chaát ñaàu),
nhaèm laøm giaûm nhieät ñi.
+ Phaûn öùng thu nhieät ΔH > 0 (phaûn öùng nghòch laïi)
Luùc naøy T taêng thì K taêng → neáu taêng T thì paûn öùng chuyeån theo chieàu thuaän: Thu
nhieät.
37
Chöông VIII
TOÁC ÑOÄ VAØ CÔ CHEÁ PHAÛN ÖÙNG
1. Moät soá khaùi nieäm:
- Ñoäng hoùa hoïc nghieân cöùu toác ñoä, cô cheá, caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán quaù trình hoùa hoïc:
t 0 , baûn chaát, xuùc taùc…
- Heä soá tæ löôïng cuûa caùc phaûn öùng hoùa hoïc: (noùi roài – nhaéc laïi)
Ví duï: N 2 + 3H 2 ⇔ 2NH 3
Caùc hoïc sinh töï laøm 1, 2, 3.
- Phaûn öùng ñôn giaûn: Chæ xaûy ra moät giai ñoaïn.
Ví duï: NO + O 3 = NO 2 + O 2
- Phaûn öùng phöùc taïp: Xaûy ra qua nhieàu giai ñoaïn ( coù theå noái tieáp hoaëc song song, hoaëc
ñoàng thôøi)
N 2O5 = N 2O3 + O 2
Ví duï: N 2 O 3 + N 2 O 5 = 4NO 2
⇒ 2N 2 O 5 = 4NO 2 + O 2
- Baäc phaûn öùng:
Baèng taàng soá muõ cuûa noàng ñoä caùc chaát phaûn öùng ghi trong bieåu thöùc ñònh luaät taùc duïng
khoái löôïng.
2. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán toác ñoä phaûn öùng:
2.1. AÛnh höôûng cuûa noàng ñoä:

Theo ñònh luaät taùc duïng khoái löôïng, ta coù:
Vôùi phaûn öùng aA + bB = cC + dD
Toác ñoä phaûn öùng xaùc ñònh nhö sau: V = k 1C aA C Bb
→ Toác ñoä phaûn öùng giaûm lieân tuïc theo thôøi gian do CA , CB giaûm ngöôïc laïi VN taêng.
Do ñoù, ta taùc ñoäng leân vaän toác phaûn öùng baèng caùch thay ñoåi noàng ñoä caùc chaát theo thôøi
gian.
Haèng soá toác ñoä K (phaûn öùng thuaän laø K T , nghòch laø K N )
+ Phaûn öùng baäc 1:
2.303 C 0
K= lg sec −1
t C
t: thôøi gian phaûn öùng (laáy töø 0)
C 0 : noàng ñoä ñaàu (ôû t = 0S)
C: noàng ñoä ôû t
+ Phaûn öùng baäc 2: A + B → C
1 b(a − x )
kt = ln (1)
a − b a(b − x )
+ Phaûn öùng baäc 3: 3A → C
38
1 ⎡ 1 1 ⎤
kt = ⎢ 2 − 2 ⎥ (2)
2 ⎣⎢ C A C A0 ⎥⎦
Trong ñoù:
a, b: noàng ñoä ban ñaàu caùc taùc chaát (vôùi (1))
x: noàng ñoä moät chaát ñaõ tham gia phaûn öùng vôùi (1) vaø laø noàng ñoä cuûa a ñaõ tham gia
phaûn öùng (vôùi (2)).
t: Thôøi gian ñaõ thöïc hieän phaûn öùng.
2.2. AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä:

Qui taéc VanHoâp: “Khi taêng nhieät ñoä leân 10 0 thì toác ñoä phaûn öùng taêng leân 2 ÷ 4 laàn”.
k
γ = T +10 = 2 ÷ 4
kT
k
Toång quaùt: γ n = T +10n = (2 ÷ 4) n
kT
Quy taéc naøy chæ ñuùng trong khoaûng t 0 khoâng lôùn.
Ví duï: Phaûn öùng phaân huûy N 2 O 5 , cho k 300 C = 3.6 × 10 −5 vaø k 00 C = 7.9 × 10 −7
Tính k1000 C . Ta coù:
Vaäy:
3
k 00 C +10×3 3.6 × 10 −5 3 10
k1000 C 10 10
γ = = −7
= (3.86 ) ⇒ γ = = (3.86 ) ⇒ k1000 C = (3.86 ) × 7.9 × 10 −7
k 00 C 7.9 × 10 k 00 C
Quy taéc Areniuyt: Cho pheùp tính chính xaùc.
E ∗ ⎛ 1 1 ⎞ E∗
k1 ⎜ − ⎟
R ⎜ T T ⎟ −
= e ⎝ 2 1 ⎠ k = α .e RT
k2
T: nhieät ñoä 0 K ( )
R = 1.987
E ∗ : Naêng löôïng hoaït hoùa cuûa phaûn öùng (cal)
2.3. AÛnh höôûng cuûa xuùc taùc:

Khaùi nieäm: “Chaát xuùc taùc laø nhöõng chaát laøm taêng toác ñoä phaûn öùng do tham gia vaøo
töông taùc hoùa hoïc vôùi caùc phaûn öùng ôû giai ñoaïn trung gian, nhöng sau phaûn öùng noù ñöôïc phuïc
hoài laïi vaø giöõ nguyeân veà löôïng cuõng nhö veà thaønh phaàn vaø taùc chaát hoùa hoïc.”
Taùc duïng chuû yeáu cuûa chaát xuùc taùc laø laøm giaûm naêng löôïng hoaït hoùa cuûa phaûn öùng baèng caùch
thay ñoåi cô cheá phaûn öùng töø ñoù laøm taêng toác ñoä phaûn öùng.
Ví duï: Phaûn öùng toång quaùt A + B = AB
Khi chöa coù xuùc taùc A + b → A B → AB, E1∗
A + K → A − K → AK, E ∗2
Khi coù xuùc taùc K:
AK + B → AK − B → AB + K, E ∗3
E ∗2 , E ∗3 < E1∗ Neân phaûn öùng xaûy ra nhanh hôn.
39
3. Cô cheá phaûn öùng:
3.1. Phaûn öùng ñôn giaûn:

Laø phaûn öùng xaûy ra tröïc tieáp giöõa caùc phaân töû.
Ví duï: I 2 + H 2 = 2HI
Hay NO + Cl 2 → 2NOCl
Nhöõng phaûn öùng naøy ñoøi hoûi naêng löôïng khaù cao (35÷ 100Kcal / mol)vì theá ít gaëp.
3.2. Phaûn öùng ion:

- Naêng luôïng hoaït hoùa nhoû do coù söï tham gia cuûa caùc ion.
- Thöôøng hpaûi phaân ly thaønh ion tröôùc (do hoøa tan, phoùng ñieän, ñun noùng, böùc xaï naêng
löôïng cao…)
HCl + NaOH → NaCl + H 2 O
Ví duï: +
H + Cl − + Na + + OH − → NaCl + H 2 O
Hay CL− + Na + → NaCl
3.3. Phaûn öùng goác:

- Coù söï taïo thaønh caùc goùc töï do tröôùc, laø caùc tieåu phaân khoâng baõo hoøa hoùa trò. Phaûn öùng
goác hay xaûy ra theo cô cheá daây chuyeàn.
Ví duï: H 2 + Cl 2 → 2HCl
+ Quaù trình taïo goác töï do (khôi maøo)
hν hν
Cl 2 ⎯⎯→ 2Cl o , hay H 2 ⎯⎯→ 2H 0
+ Quaù trình phaùt trieån daây chuyeàn:
Cl  + H 2 → HCl + H  ΔH  , E∗ ≈ 0
H  + Cl 2 → HCl + Cl  ΔH  , E∗ ≈ 0
+ Quaù trình keát thuùc (ngaét daây chuyeàn)
2Cl  → Cl 2 , ΔH  = −59Kcal
2H  → H 2 , ΔH  = −104kl
Hoaëc H  + Cl  → HCl
⇒ Toùm laïi, phaûn öùng xaûy ra theo cô cheánaøo laø do söï thuaän lôïi veà naêng löôïng.
40
Chöông IX
DUNG DÒCH LOÛNG
1. Khaùi nieäm veà dung dòch loûng:
- Dung dòch laø moät heä phaân taùn goàm hai phaàn laø dung moâi (moâi tröôøng phaân taùn) vaø
chaát tan (chaát phaân taùn).
- Caùc heä dung dòch taäp hôïp töø ba pha khaùc nhau thaønh chín heä.
R R
L L
K K
ÔÛ ñaây, ta chæ xeùt dung dòch loûng.

Tuøy thuoäc kích thöôùc cuûa chaát phaân taùn ngöôøi ta chia heä thaønh caùc loaïi:
Dung dòch:
Huyeàn phuø:
Nhuõ töông:
Ñònh nghóa:
“Dung dòch laø heä ñoàng theå goàm hai hay nhieàu chaát maø thaønh phaàn cuûa chuùng coù theå thay
ñoåi trong giôùi haïn roäng”.
Vaäy dung dòch loûng ñöôïc taïo thaønh khi hoøa tan caùc chaát K, L, R vaøo dung moâi loûng.
Trong giôùi haïn cuûa chöông trình, chæ xeùt tính chaát caùc dung dòch loûng, loaõng phaân töû.
2. Quaù trình hoøa tan:

- Quaù trình hoøa tan bao goàm hai giai ñoaïn:
+ Vaät lyù: Söï chuyeån pha, coù ΔH  chuyeån pha.
+ Hoùa hoïc: ΔH  solvat hoùa(dung moâi ≠ H 2 O )
ΔH  hydrat (dung moâi ≡ H 2 O ) laø quaù trình töông taùc giöõa chaát tan vaø dung
moâi.
ΔH  hoøa tan = ΔH 
Hieäu öùng nhieät hoøa tan: Löôïng nhieät thu vaøo hay phaùt ra khi hoøa tan 1 phaân töû gam chaát
tan ñöôïc goïi laø nhieät hoøa tan.
3. Noàng ñoä dung dòch:

“Noàng ñoä dung dòch laø löôïng chaát tan trong moät löôïng hay moät theå tích nhaát ñònh cuûa dung
dòch hoaëc dung moâi”.
3.1. Noàng ñoä % khoái löôïng (%)

a
C% = 100% a: khoái löôïng chaát tan
a+b
b: khoái löôïng dung moâi
41
3.2. Noàng ñoä phaân töû gam hay noàng ñoä mol: (M)
1000.a
CM = a: khoái löôïng chaát tan
M.V
M: phaân töû löôïng chaát tan
V: theå tích dung dòch (ml)
→ chuyeån ñoåi giöõa CM vaøC%
C .M
C% = M d: khoái löôïng rieâng (g/ml)
10.d
3.3. Noàng ñoä Molan (m)

a.1000
Cm = a: khoái löôïng chaát tan (g)
M.b
b: khoái löôïngn dung moâi (g)
M: phaân töû löôïng chaát tan.
3.4. Noàng ñoä phaàn mol: (Ni)

ni
Ni = ∑ ni = 1
∑ ni
mRT
M=
πV
R = 0.08 T 0K ( )
V: lit dd π : atm (thaåm thaáu)
m: khoái löôïng
4. Ñoä tan vaø Dung dòch baõo hoøa
• Hoøa tan: chaát tan + dung moâi → dung dòch.

• Keát tinh: dung dòch → chaát tan + dung moâi.
• Söï baõo hoøa: Khi caân baèng hoøa tan – keát tinh thieát laäp.
• Ñoä tan: Löôïng chaát tan caàn thieát ñeå taïo dung dòch baõo hoøa ôû ñieàu kieän xaùc ñònh (g
chaát tan/ 100g dung moâi).
• Ví duï: Ñoä tan cuûa NaCl trong 100 ml H2O ôû 100oC laø 35.9g
5. Ñònh luaät Henry:

Neáu Sk laø ñoä tan cuûa chaát khí A, k laø haèng soá, Pk laø aùp suaát rieâng phaàn cuûa A:
• Sk = kPk
– K là hằng số Henry, phuï thuoäc baûn chaát quaù trình, ñôn vò laø l.atm/mol, atm/(NA)
hoaëc Pa.m3/mol.
• Moät soá giaù trò cuûa k:
42
– Oxygen (O2) : 769.2 l.atm/mol

– Carbon dioxide (CO2) : 29.4 l.atm/mol
– Hydrogen (H2) : 1282.1 l.atm/mol
6. Ñònh luaät Raoult

AÙp suaát hôi cuûa moãi caáu töû i trong dung dòch loaõng phuï thuoäc vaøo aùp suaát rieâng vaø
phaàn mol cuûa noù trong dung dòch.
Pi = N i Pi 0
Nhaéc laïi ñònh luaät Dalton trong hoãn hôïp khí:
PA = N A Ptotal
Psolution = ∑ N i Pi 0
i
• P0i laø aùp suaát hôi cuûa caáu töû tinh khieát.
• Ni laø phaàn mol cuûa caáu töû i trong dung dòch.

• Ñònh luaät Raoult khoâng ñuùng khi löïc huùt dung moâi – dung moâi vaø chaát tan – chaát tan
lôùn hôn löïc huùt chaát tan – dung moâi trong dung dòch.
• Ñònh luaät Raoult khoâng ñuùng khi löïc huùt dung moâi – dung moâi vaø chaát tan – chaát tan
lôùn hôn löïc huùt chaát tan – dung moâi trong dung dòch.
• Taïi ñieåm soâi cuûa chaát loûng tinh khieát, aùp suaát hôi cuûa dung dòch seõ < 1atm . Do ñoù,
caàn nhieät ñoä cao hôn ñeå ñạt aùp suaát hôi 1 atm cho dung dòch (ΔTS). Ta coù:
ΔTS = K S Cm
• KS laø haèng soá, phuï thuoäc baûn chaát dung moâi.
7. Ñoä haï nhieät ñoä ñoâng ñaëc
Ñoä haï nhieät ñoä ñoâng ñaëc ñöôïc ñònh nghóa:
ΔTñ = Kñ.Cm
Baûng Kñ vaø Ks cho döôùi ñaây cuûa moät soá dung moâi.
Boiling Point Kb (°C/(mol Freezing Point Kf (°C/(mol

Solvent
(°C) kg-1)) (°C) kg-1))
Aniline 184.3 3.69 –5.96 –5.87
Acetic Acid 118.1 3.07 16.6 –3.90
Benzene 80.1 2.65 5.5 –4.90
43
Carbon
46.2 2.34 –111.5 –3.83
Disulfide
Carbon
76.8 4.88 –22.8 –29.8
Tetrachloride
Chloroform 61.2 3.88 –63.5 –4.90
Cyclohexane 80.74 2.79 6.55 –20.2
Diethyl Ether 34.5 2.16 –116.2 –1.79
Ethanol 78.4 1.19 –114.6 –1.99
Formic acid 101.0 2.4 8.0 –2.77
Nitrobenzene 210.8 5.24 5.7 –7.00
Phenol 181.75 3.60 43.0 –7.27
Water 100.00 (exact) 0.52 0.0 –1.86
8. Söï thaåm thaáu

• Laø söï di chuyeån cuûa dung moâi töø dung dòch coù noàng ñoä cao ñeán dung dòch coù noàng ñoä
thaáp thoâng qua maøng baùn thaåm.
• Maøng baùn thaåm: Chæ cho moät soá caáu töû cuûa dung dòch ñi qua. Ví duï maøng teá baøo.
• Maøng baùn thaåm coù theå cho caáu töû chuyeån qua theo 2 höôùng.
• Khi dung moâi chuyeån ñoäng qua maøng, möùc dung dòch maát caân baèng.
AÙp suaát thaåm thaáu (Ñònh luaät van’t Hoff)
• AÙp suaát thaåm thaáu, π, laø aùp suaát caàn thieát ñeå choáng laïi söï thaåm thaáu:
πV = nRT
⎛ n ⎞
π = ⎜ ⎟ RT
⎝ V ⎠
= CM RT
• Quaù trình thaåm thaáu laø quaù trình töï xaûy ra.
44
Chöông X
DUNG DÒCH ÑIEÄN LY
1. Moät soá tính chaát dung dòch axit – bazô - muoái :
- Caùc dung dòch axit , bazô, muoái trong nöôùc khoâng tuaân theo ñònh luaät Raun vaø ñònh
luaät Vanhoâp treân. Töø ñoù Vanhoâp ñöa ra heä soá hieäu chænh i trong caùc ñònh luaät nhö sau:
'
π = iRCT = iπ
ΔP ' = iP0 N B = iΔP
ΔT ' = iKC m = iΔT
Trong ñoù π ' , ΔP ' , ΔT ' laø caùc ñaïi löôïng thöïc nghieäm.
i: Heä soá ñaúng tröông hay heä soá Vanhoâp.
- Caùc dung dòch treân coù tính daãn ñieän, maëc duø H 2 O , axit, bazô, muoái raén nguyeân chaát
khoâng daãn ñieän.
+ Ñoä daãn ñieän rieâng: Ñoä daãn ñieän cuûa 1cm 3 dung dòch ñaët giöõa hai ñieän cöïc coù tieát dieän
ngang 1cm 2 vaø caùch nhau 1cm.
1
χ=
ϕ
ϕ : Ñieän trôû rieâng.
+ Ñoä daãn ñieän ñöông löôïng: Laø ñoä daãn ñieän cuûa V cm 3 dung dòch chöùa moät ñöông löôïng
gam chaát tan ñaët giöõa hai ñieän cöïc song song caùch nhau 1cm.
χ
λ = 1000
CN
⇒ Ñoä daãn ñieän pha loaõng voâ haïn λ∞ laø ñaïi löôïng khoâng ñoåi ñaët tröng cho moãi axit, bazô,
muoái.(Baûng 19)
2. Söï ñieän ly vaø thuyeát ñieän ly:(ñoïc theâm SGK)

- Theo Areniuyt: Ngay khi hoøa tan vaøo nöôùc, axit, bazô, muoái phaân ly thaønh nhöõng ion
döông (cation) vaø ion aâm (anion). Ví duï: HCl → H + + Cl − , bazô, muoái….
→ Thuyeát naøy khoâng tính ñeán söï töông taùc giöõa caùc tieåu phaân trong dung dòch.
- Nhaø baùc hoïc Nga Cablucoâp ñònh nghóa:
“Söï ñieän ly laø söï phaân ly cuûa caùc chaát tan döôùi taùc duïng cuûa caùc tieåu phaân dung moâi thaønh
nhöõng ion solvat hoùa.”
Ví duï: NaCl(r ) + (m + r )H 2 O = Na + .mH 2 Odd + Cl − .nH 2 Odd
Tính heä soá ñaúng tröông i: (khi pha raát loaõng, öùng vôùi λ∞ )
- Dung dòch chaát tan khoâng phaân ly i=1
- Phaân töû phaân ly 2 ion i=2
Ví duï: NaCl → Na + Cl + −
- Phaân töû phaân ly → 3 ion i=3

Ví duï: H 2 SO 4 → 2H + SO 4
+ 2−
45
- Phaân töû phaân ly → 4 ion i=4

Ví duï: H 3 PO 4 → 3H + + PO 34−
Cô cheá ñieän ly (SGK)
Chuù yù: Khi dung dòch khoâng loaõng thì i nhoû hôn caùc giaù trò treân.
3. Ñoä ñieän ly:

Ñònh nghóa: Ñoä ñieän ly α laø tæ soá giöõa caùc phaân töû ñaõ phaân ly thaønh ion (n) treân toång
soá phaân töû ñaõ hoøa tan trong dung dòch (no)
n
α=
n0
Qui öôùc : α < 3% → chaát ñieän ly yeáu,thöôøng laø caùc axit ,bazo höõu cô.
3%< α <30% chaát ñieän ly trung bình.
α >30% chaát ñieän ly maïnh (axit,bazô voâ cô).
(trong dung dòch H 2 O 0.1N)
- α phuï thuoäc vaøo baûn chaát dung moâi, C, t.
3.1. Baûn chaát dung moâi:

Söï phaân ly thaønh ion xaûy ra yeáu trong dung moâi coù cöïc yeáu vaø xaûy ra maïnh trong dung
moâi coù cöïc maïnh.
3.2. Noàng ñoä:

α taêng khi C giaûm, ngöôïc laïi.
3.3. Nhieät ñoä:

α taêng khi nhieät ñoä taêng.
- Ngöôøi ta tính α theo caùc coâng thöùc sau:
λ
α=
λ∞
i −1
α= i: Heä soá ñaúng tröông
m −1
m: Soá ion phaân ly töø phaân töû
4. Caân baèng trong dung dòch chaát ñieän ly yeáu vaø haèng soá ñieän ly:
- Ta coù caân baèng ñieän ly cuûa chaát ñieän ly yeáu A m Bn
A m Bn ⇔ mA + n + nB − m
Haèng soá ñieän ly hay haèng soá ion hoùa nhö sau:
C m+ n .C nB− m
K= A
C A m Bn
- A m Bn laø axit, bazô, muoái ta coù K a, K b , K m . K = const ôû nhieät ñoä xaùc ñònh, K cöïc ñaïi ôû
moät nhieät ñoä nhaát ñònh naøo ñaáy.
Ñònh luaät pha loaõng Oâtvan (lieân heä giöõa K vaø α ).
AB ⇔ A + + B −
46
C A+ C B
−
K=
C AB
Vôùi ñoä ñieän ly laø α vaø noàng ñoä ñaàu laø C thì C A+ = C B − = αC
C AB (caânbaèng) = C − Cα = C(1 − α )
Cα 2
⇒K=
1−α
Khi α << 1 ⇒ 1 − α ≈ 1 luùc naøy ta coù:
K
K = Cα2 ⇒ α =
C
Haèng soá phaân ly töøng baäc:
Ví duï: H 3 PO 4
H 3 PO4 ⇔ H + + H 2 PO4− Ka1
H 2 PO ⇔ H + HPO
−
4
+ 2−
4 Ka 2
HPO ⇔ H + + PO 34−
2−
4 Ka 3
Ka1 >> Ka 2 > Ka 3
Ta coù:
Ka = Ka1 × Ka 2 × Ka 3
Noùi chung, ñoái vôùi chaát ñieän ly nhieàu baäc, ta coù: K = π K i
i
K caøng lôùn thì α caøng lôùn.
- Ñoái vôùi caùc phöùc, haèng soá ñaëc tröng naøy goïi laø haèng soá khoâng beàn, K Kb caøng nhoû thì
phöùc caøng beàn.
Ví duï: [Ag(NH 3 )2 ] ⇔ Ag + + 2NH 3
+
C Ag + .C 2NH3
K Kb = = 9.3 × 10 −8
C [Ag (NH ) ]+
3 2
Fe(CN )6 ⇔ Fe +3 + 6CN −
−3
C Fe + 3 .C 6CN −
K Kb = = 1.0 × 10 −31
C Fe (CN )−3
6
⇒ phöùc Fe(CN )6 beàn hôn phöùc Ag(NH 3 )2 nhieàu.

−3 +
5. Caân baèng trong dung dòch chaát ñieän ly maïnh vaø hoaït ñoä:
- Trong dung dòch nöôùc, caùc chaát ñieän ly maïnh phaân ly hoaøn toaøn thaønh ion:
A m Bn = mA + n + nB − m
→ trong dung dòch ñieän ly maïnh luoân coù α = 1 vaø i ∈ N (1, 2, 3, 4, …) vaø λ = const khi
pha loaõng dung dòch λi = λ∞ .
- Thöïc teá chaát ñieän ly maïnh chæ coù α ≥ 0.3vaøα ∞ = 1vaø i cuõng khoâng chaün.
- Thuyeát ñieän ly maïnh Ñôbai, Hucken, Onsagô. (SGK)
- Do löïc huùt töông hoã giöõa caùc ion maø taïo ra baàu khí quyeån ion → söï lieân hôïp ion, laøm
cho noàng ñoä thöïc teá bao giôø cuõng nhoû hôn noàng ñoä lyù thuyeát.
47
- Noàng ñoä thöïc teá, hay bieåu bieán, goïi laø hoaït ñoä a, ñoù laø ñaïi löôïng ñuùng vôùi caùc tröôøng
hôïp cuûa ñònh luaät taùc duïng khoái löôïng.
Ví duï: A m Bn ⇔ mA + n + nB − m
a mA+ n a nB− m
K= vaø a A m Bn = m + n a mA+ n a nB− m
a A m Bn
Trong ñoù a = f. c
f: laø heä soá hoaït ñoä.Töông töï a
f A m Bn = m + n f Am+ n f Bn− m
khi f = 1 → a = C, f < 1 → a < C.
Caùch tính heä soá hoaït ñoä:
− A Z A + n .Z B− m I
lg f A m Bn =
1+ I
I: Löïc ion cuûa dung dòch.
A: Haèng soá, phuï thuoäc baûn chaát dung moâi vaø nhieät ñoä.
C i : Noàng ñoä ion i.
Z i : Ñieän tích ion i.
1
I = ∑ C i Z 2i
2
Vôùi dung dòch nöôùc vaø ôû 25 0 C , ta coù:
lg fAm Bn = −0.5 Z A+ n .Z B−m I
48
Chöông XI
CAÂN BAÈNG ION CUÛA NÖÔÙC.
1. Söï ñieän ly cuûa nöôùc vaø tích soá ion cuûa nöôùc:
- Nöôùc laø chaát ñieän ly yeáu: H 2 O ⇔ H + + OH −
C +C −
Haèng soá ñieän ly cuûa nöôùc. K H 2O = H OH
C H 2O
ÔÛ 22 0 C K H2O = 1.8 × 10 −16
Do ñoä ñieän ly cuûa nöôùc quaù nhoû neân:
K H 2O C H 2O = const = C H + C OH −
→ Tích soá ion cuûa nöôùc: K n
K n = C H + C OH −
1000
ÔÛ 22 0 C , ta coù: K n = K H 2O C H 2o = 1.8 × 10 −16 × = 10 −14
18
Moâi tröôøng axit coù C H+ > 10 −7 , C OH − < 10 −7
Moâi tröôøng bazô coù C H+ < 10 −7 , C OH − > 10 −7
Moâi tröôøng trung tính coù C H+ = 10 −7 , C OH − = 10 −7
2. Lyù thuyeát acid - base
2.1. Chæ soá Hydro:
Quy öôùc
[ ]
pH = − lg H + , pOH = − lg OH −[ ]
pK = − lg[K ]
Ta xeùt trong caùc dung dòch coù noàng ñoä cao hoaëc caùc dung dòch axit bazô maïnh thì:
pH = − lg a H +
⇒ Moâi tröôøng axit pH < 7, bazô pH > 7 trung tính pH = 7.
10 −14
Ta coù: C H + = hay pH + pOH = 14
C OH −
2.2. Tính pH cuûa caùc dung dòch ñieän ly:
a. pH cuûa dung dòch axit maïnh:

[ ]
Axit maïnh ñieän ly hoaøn toaøn: HA → H + + A − coù H + ≈ C HA ⇒ pH = − lg C H+ = − lg C a
b. pH axit yeáu ñôn baäc.

HA → H + + A − Ka
49
Ñaàu Ca 0 0
x2
Phaân ly x → x x ⇒ Ka =
Ca − x
Caân baèng C a − x x x
Do HA yeáu → x << Ca ⇒ C a − x = C a ⇒ x = K a C a = H + [ ]
1
[ ]
⇒ pH = − lg H + = − [lg K a + lg C a ]
2
c. pH dung dòch axit yeáu ña baäc:

1
K1 >> K 2 > K 3 , boû qua K 2 , K 3 ta coù: pH = − [lg K1 + lg C a ]
2
d. pH dung dòch bazô maïnh:

MOH → M + + OH −
C OH − ≈ C b
pOH = − lg C OH − = − lg C b ⇒ pH = 14 + lg C b
e. pH dung dòch bazô yeáu ñôn baäc:

1 1
pOH = − (lg K b + lg C b ) ⇒ pH = 14 + [lg K b + lg C b ]
2 2
f. pH dung dòch bazô yeáu ña baäc:

1 1
[
pOH = − (lg K b1 + lg C b ) ⇒ pH = 14 + lg K b1 + lg C b
2 2
]
3. Chaát chæ thò maøu:
- Thöôøng laø caùc Axit hay Bazô yeáu, caùc chaát coù maøu saéc thay ñoåi tuøy pH.
+ Kyù hieäu chaát chæ thò maøu Axit yeáu laø HInd.
HInd ⇔ H+ + Ind −
daïngAxit daïngBazô
Daïng HInd coù maøu khaùc vôùi daïng Ind −
Ví duï: phenolphtalein HP, quì HQ
HP ⇔ H+ + P−
Axit khoâng maøu Bazô maøu hoàng
HQ ⇔ H +
+ Q−
Axit ñoû Bazô xanh
→ Haèng soá ñieän ly cuûa chaát chæ thò maøu:
C +C − C MaøudaïngA xit
K Ind = H Ind ⇒ C H + = K Ind HInd = K Ind
C HInd C Ind − MaøudaïngB azô
C H + taêng thì maøu daïng axit chieám öu theá, pH giaûm thì ngöôïc laïi.
Chuyeån qua pH.
C Ind −
pH = pK Ind + lg
C HInd
50
pH taêng thì maøu Bazô chieám öu theá, ngöôïc laïi.
4. Dung dòch ñeäm:

Ñònh nghóa: Dung dòch ñeäm laø dung dòch coù giaù trò pH xaùc ñònh vaø haàu nhö khoâng thay
ñoåi khi pha loaõng, hay theâm vaøo moät löôïng nhoû axit hay bazô maïnh.
- Noùi chung dung dòch ñeäm ñöôïc taïo thaønh baèng caùch troän moät axit yeáu vôùi muoái cuûa noù
(heä ñeäm axit) hoaëc troän moät bazô yeáu vôùi muoái cuûa noù (heä ñeäm bazô).
Ví duï: CH 3 COOH + CH 3 COONa, NH 4 OH + NH 4 Cl
- Cô cheá taùc duïng ñeäm:
⎧⎪CH 3 COOH ⇔ CH 3 COO − + H +
Xeùt heä: ⎨
⎪⎩CH 3 COONa ⇔ CH 3 COO − + Na +
- Khi theâm axit maïnh HA → H + + A − thì H + + CH 3 COO − → CH 3 COOH
Keùm ñieän ly thì pH ít thay ñoåi.
- Khi theâm MOH → M + + OH − thì ta coù:
OH − + H + (coùsaün ) → H 2 O, luùc naøy laïi coù CH 3 COOH → H + + CH 3 COO −
→ pH ít thay ñoåi.
- Tính pH dung dòch ñeäm:
Heä ñeäm axit: Ví duï heä axetat treân.
Ta coù luùc ñaàu chæ coù CH 3 COOH
C CH3COOH
C h+ = K a
C CH COO−
3
Theâm CH 3 COONa vaøo ta coù: CH 3 COONa phaân ly hoaøn toaøn → Na + + CH 3 COO −

CH 3 COOH phaân ly khoâng ñaùng keå vaø CH 3 COO − raát lôùn.
→ C CH 3COOH = C a − C a .α ≈ C a
C CH COO− = C m + C a .α ≈ C m
3
Ca
→ Ch+ = K a
Cm
Cm
→ pH = pK a + lg
Ca
Heä ñeäm bazô: Lyù luaän töông töï treân, ta coù:
⎛ C ⎞
pH = 14 − ⎜⎜ pK b + lg m ⎟⎟
⎝ C b ⎠
Pha cheá dung dòch ñeäm pH: Tröôùc heát choïn axit hoaëc bazô coù pK a , 14 − pK b gaàn vôùi pH
caàn coù, sau ñoù tính tæ soá noàng ñoä muoái vaø axit (bazô) ñeå coù pH caàn thieát.
51
Chöông XII
CAÂN BAÈNG TRONG DUNG DÒCH CHAÁT ÑIEÄN LY KHOÙ TAN.
1. Chaát ñieän ly khoù tan – caân baèng trong dung dòch – tích soá tan.
- Trong dung dòch nöôùc baõo hoøa cuûa chaát ñieän ly khoù tan coù caân baèng dò theå:
A m Bn (r ) ⇔ mA + n (dd ) + nB − m (dd )
a mA+ n a nA − m
K= vì hoaït ñoä chaát raén laø khoâng ñoåi, neân:
a A m Bn
K.a Am Bn = a mA+ n a nB− m = const
Ñaët T: Tích soá tan
T = a mA+ n a nB− m
Xem dung dòch baõo hoøa coù noàng ñoä baèng hoaït ñoä.
TA m Bn = C mA+ n C nB− m fAmm+Bnn
Ta coù: ΔG 0 = −RT ln TAm Bn = ΔH 0 − TΔS0
2. Tích soá tan vaø ñoä tan: (baûng 28)

Goïi S laø ñoä tan tính theo mol/l cuûa A m Bn .
m n
⇒ TA m Bn = (mS) (nS) = m m n n S(m+n )
TA m Bn
Hay ñoä tan S = (m + n )
mmnn
Ñieàu kieän tan keát tuûa: C mA+ n C nB− m < TAm Bn
Ñieàu kieän taïo keát tuûa: C mA+ n C nB− m > TAm Bn
3. AÛnh höôûng caùc ion trong dung dòch ñeán S:

Trong dung dòch chaát tan khoù ñieän ly, khi coù maët cuûa caùc chaát ñieän ly maïnh, ta thay
noàng ñoä baèng hoaït ñoä, ta coù:
TA B
S = (m + n ) m nm (nm + n )
m n f A m Bn
3.1. Khi theâm chaát laï khoâng coù ion chung vôùi chaát ñieän ly:
- löïc ion I taêng, laøm heä soá hoaït ñoä f giaûm daãn ñeán laøm taêng ñoä tan cuûa chaát ñieän ly.
( )
Ví duï: Tích soá tan cuûa Ag 2 CrO4 laø 2 × 10 −12 t 0 C trong nöôùc .
2−
Ag 2 CrO4 ⇔ 2 Ag + CrO +
4
2 1 2
T Ag 2CrO4 = C Ag +C
CrO 2 −
= (2C ) C = 4C 3
4
T 3 2 × 10 −12
⇒ C CrO − 2 = 3 = = 7.9 × 10 −5 mol / l
4
4 4
52
Maø noàng ñoä [CrO4-2] trong dung dòch baèng ñoä tan cuûa Ag2CrO4, töùc laø S = 7.9x10-5 M
Trong dung dòch KNO3 0.01N
1
2
( 4
)
I ' = C Ag + × 12 + CCrO − 2 × 2 2 + 1 / 2(C K + × 12 + C NO− )
3
1
(
≈ C K + + C NO− = 0.01
2 3
)
'
⇒ f Ag 2 CrO 4
= 0.79
2 × 10 − 2
⇒ S' = 3 = 1.4 × 10 − 4 mol / l
4 × (0.79 )
3
1.4 × 10 −4
⇒ Ñoä tan taêng ≈ 1.77 laàn
7.9 × 10 −5
Chuù yù ôû ñaây laäp luaän gaàn ñuùng, vì khi cho ion laï vaøo thì ñoä tan thay ñoåi, do ñoù khoâng döïa
treân tích soá tan maø döïa treân tích soá ion thöïc teá.
3.2. Khi theâm chaát laï coù ion chung vôùi chaát ñieän ly khoù tan:
- I vaø f taêng, nhöng do noàng ñoä ion chung taêng maïnh hôn neân laøm cho ñoä tan phaûi giaûm
xuoáng theo nguyeân lyù chuyeån dòch can baèng.
Trong dung dòch AgNO 3 0.01M
AgNO 3 = Ag + + NO 3−
I, f vaãn nhö treân ⇒ I = 0.01, f = 0.79
Nhöng TAg 2CrO4 = C Ag
2
+C
1
CrO 2 −
2
= (0.01) CCrO 2−
4 4
Do ñoù CCrO 2− = TAg2CrO4 ×10 = 2 ×10 mol / l

4 −8
4
ÔÛ ñaây noàng ñoä [CrO4-2] trong dung dòch baèng ñoä tan cuûa Ag2CrO4
8.22 × 10 −5
⇒ Ñoä tan giaû m ñi −8
≈ 4.11 × 10 3 laàn
2 × 10
53
Chöông XIII
PHAÛN ÖNG TRAO ÑOÅI ION VAØ CAÂN BAÈNG
THUÛY PHAÂN – TRUNG HOØA.
1. Phaûn öùng trao ñoåi ion trong dung dòch ñieän ly:
Ax + By ⇔ Ay + Bx
- Theo nhieät ñoäng hoïc, ta coù: ΔG 0 = −RT ln K < 0
Ñieàu kieän xaûy ra phaûn öùng trao ñoåi ion laø:
+ Moät trong caùc saûn phaåm laø chaát keát tuûa, chaát ñieän ly yeáu hay chaát bay hôi.
Ví duï: Pb (NO 3 )2 + Na 2 SO 4 → PbSO 4 ↓ +2NaNO 3
KCN + HNO 3 → HCN + KNO 3
Na 2 S + 2HCl → H 2 S ↑ +2NaCl
- Trong tröôøng hôïp caû hai veá ñeàu coù chaát khoù tan, ñieän ly yeáu, deã bay hôi.
Ví duï: AgCl ↓ +KI ⇔ AgI ↓ +KCl
Ta phaûi döïa vaøo haèng soá ñieän ly, tích soá tan ñeå so saùnh.
2. Phaûn öùng thuûy phaân vaø caân baèng thuûy phaân.

Ñònh nghóa: “Söï thuûy phaân muoái laø phaûn öùng trao ñoåi giöõa caùc ion cuûa muoái vôùi caùc
ion cuûa nöôùc”
Ví duï: MA + H 2 O ⇔ MOH + HA
Phaûn öùng thuûy phaân laø phaûn öùng ngöôïc cuûa phaûn öùng trung hoøa vaø laø phaûn öùng T – N.
Sau ñaây xeùt söï thuûy phaân cuï theå moät soá loaïi muoái khaùc nhau.
2.1. Muoái taïo thaønh bôûi axit maïnh vaø bazô yeáu:
Ví duï: NH 4 Cl + H 2 O ⇔ NH 4 OH + HCl
Phöông trình ion phaân töû ruùt goïn: NH +4 + H 2 O ⇔ NH 4 OH + H +
n
Ñoä thuûy phaân: h =
n0
n: soá phaân töû muoái bò thuûy phaân.
n 0 : soá phaân töû muoái hoøa tan trong dung dòch.
Haèng soá thuûy phaân: K T
M + + H 2 O ⇔ MOH + H +
C −C + Kn
K b = OH M vôùi C H+ =
C MOH C OH −
C MOH K n K n
→ KT = =
C M + C OH − K b
Goïi C m laø noàng ñoä muoái vaø h laø ñoä thuûy phaân.
C MOH = C H + = C m h
CM + = Cm − Cm h
54
C m h.C m h h2
→K= = Cm
Cm − Cm h 1− h
Neáu ñoä thuûy phaân nhoû → 1 − h ≈ 1 . Ta coù:
Kt Kn
K t = Cm h 2 ⇒ h = =
Cm K bCm
2.2. Muoái taïo bôûi axit yeáu vaø bazô maïnh.

H 2O
Ví duï: CH 3 COONa ←⎯
⎯→ NaOH + CH 3 COOH
⇔ A − + H 2 O ⇔ HA + OH −
C A C OH − K n
Kt = =
C A− Ka
Kn
h=
K aCm
2.3. Muoái taïo bôûi axit yeáu vaø bazô yeáu.

Ví duï: NH 4 CN + H 2 O ⇔ HCN + NH 4 OH
NH +4 + CN − + H 2 O ⇔ NH 4 OH + HCN
Neáu K a > K b → moâi tröôøng axit, ngöôïc laïi.
K a ≈ K b → trung tính.
Toång quaùt: M + + A − + H 2 O ⇔ HA + MOH
C C
K t = HA MOH nhaân hai veá cho K n = C H + C OH −
C M+ C A−
C C Kn C HA C MOH
K t = MA MOH = Kn
C M + C A − C H + C OH − C H + C A − C M + C OH −
Kn Kn
⇒ Kt = , h=
K aK b K aK b
Vôùi söï thuûy phaân nhieàu baäc

CO 3−2 + H 2 O ⇔ HCO 3− + OH −
HCO 3− + H 2 O ⇔ H 2 CO 3 + OH −
K K
K t 2 = n , K t1 = n
K a1 K a2
Do K a1 > K a2 ⇒ K t1 > K t 2
Keát luaän: Axit, bazôtaïo thaønh caøng keùm ñieän ly thuûy phaân lôùn.
• Noàng ñoä taêng ñoä thuûy phaân giaûm.
• Nhieät ñoä taêng thì ñoä thuûy phaân taêng.
• K t phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä.
55
2.4. Tính pH dung dòch muoái thuûy phaân.

1) M + + H 2 O ⇔ MOH + H + → axit maïnh bazô yeáu.
1
pH = (pK n − pK b − lg C m )
2
2) Axit yeáu, bazô maïnh A − + H 2 O ⇔ HA + OH −
1
pH = (pK n + pK a + lg C m )
2
3) Axit yeáu, bazô yeáu M + + A − + H 2 O ⇔ MOH + HA
1
pH = (pK n + pK a − pK b )
2
Vôùi muoái thuûy phaân nhieàu baäc, aùp duïng caùc coâng thöùc treân vaøo baäc thuûy phaân thöù
nhaát, caàn löu yù söû duïng K a 2 hay K b 2 (öùng vôùi K t1 )
3. Chuaån ñoä axit, bazô.

- Ñeå chuaån ñoä moät axit baèng moät bazô, ta söû duïng töông quan sau:
C V
C HA = MOH MOH (noàng ñoä ñöông löôïng)
VHA
Ñieåm axit vaø bazô vöøa phaûn öùng ñuû vôùi nhau goïi laø ñieåm töông ñöông. Ta xaây döïng
ñöôøng cong chuaån ñoä ñeå xaùc ñònh maøu thích hôïp.
3.1. Chuaån ñoä axit maïnh baèng bazô maïnh.

Ví duï: Chuaån ñoä HCl = NaOH
pH
7 Böôùc nhaûy pH
VNaOH
Böôùc nhaûy: luùc maø ít VNaOH laøm pH taêng nhieàu. Choïn chaát chæ thò maøu thích hôïp sao
cho khoaûng ñoåi maøu naèm trong böôùc nhaûy naøy.
ÔÛ ñaây, ta coù da cam metyl, ñoû metyl, lam bromtimol, ñoû crezol vaø phenol phatalein.
3.2. Chuaån ñoä acid yeáu baèng baz maïnh:

Ví duï: Chuaån ñoä CH3COOH baèng NaOH
ÔÛ pH naøy, choïn chaát chæ thò maøu laø phenol phtalein vaø ñoû crezol.
56
pH
Böôùc nhaûy
pH
VNaOH
3.3. Chuaån ñoä base yeáu baèng acid maïnh:

Ví duï: Chuaån ñoä NH4OH baèng HCl
Trong khoaûng naøy ta choïn maøu da cam metyl hay ñoû metyl.
pH
Böôùc nhaûy
pH
(3.2 ÷ 6.5)
VHCl
57
Chöông XIV
ÑIEÄN HOÙA HOÏC
1. Phaûn öùng oxy hoùa – khöû vaø doøng ñieän.
1.1. Phaûn öùng oxy hoùa – khöû: (O – K)

Khaùi nieäm: Phaûn öùng oxy hoùa khöû laø phaûn öùng trong ñoù coù söï trao ñoåi electron giöõa caùc
nguyeân töû cuûa nhöõng nguyeân toá tham gia phaûn öùng laøm thay ñoåi soá oxy hoùa caùc nguyeân toá.
- Quaù trình cho electron goïi laø quaù trình oxy hoùa, chaát cho electron goïi laø chaát khöû (chaát
bò oxy hoùa).
Ví duï: Zn − 2e ⇔ Zn +2
- Quaù trình nhaän electrongoïi laø quaù trình khöû, chaát nhaän electron goïi laø chaát oxy hoùa.
Ví duï: Cu 2+ + 2e ⇔ Cu
Toång quaùt: Kh I ⇔ Ox I + ne
Ox II + ne ⇔ Kh II
→ Kh I + Ox II ⇔ Ox I + Kh II
Caëp oxy hoùa – khöû Ox I / Kh I , Ox II / Kh II
1.2. Caân baèng phaûn öùng O – K:

Nguyeân taéc 1: Toång soá electron cho cuûa chaát khöû phaûi baèng toång soá electron chaát oxy
hoùa nhaän vaøo.
Caùc böôùc tieán haønh caân baèng.
+ Böôùc 1: Xaùc ñònh söï thay ñoåi soá oxy hoùa cuûa caùc chaát.
+ Böôùc 2: Laäp phöông trình electron – ion, vôùi heä soá sao cho ñuùng qui taéc treân.
+ Böôùc 3: Thieát laäp phöông trình ion cuûa phaûn öùng.
+ Böôùc 4: Caân baèng theo heä soá tæ löôïng.
Ví duï:
Al + CuSO 4 → Al 2 (SO 4 )3 + Cu
⎧Al − 3e → Al 3+ × 2
⎨ 2+
⎩Cu + 2e → Cu × 3
→ 2Al + 3Cu 2+ = 2Al +3 + 3Cu

2Al + 3CuSO 4 = Al 2 (SO 4 )3 + 3Cu
Nguyeân taéc 2:
Thieáu O beân naøo, theâm nöôùc beân ñoù, beân kia H + .
- Ñoái vôùi phaûn öùng O – K xaûy ra trong moâi tröôøng axit neáu daïng Ox cuûa chaát Ox coù
chöùa nhieàu nguyeân töû Oxy hôn daïng khöû cuûa noù thì phaûi theâm H + vaøo veá traùi (daïng
Ox) vaø theâm nöôùc vaøo veá phaûi (daïng khöû).
- Neáu daïng khöû cuûa chaát Kh chöùa ít nguyeân töû Oxy hôn daïng Ox cuûa noù thì theâm nöôùc
vaøo veá traùi (daïng K) vaø H + vaøo veá phaûi (daïng Ox).
Ví duï:
KMnO 4 + KNO 2 + H 2 SO 4 → MnSO 4 + KNO 3 + K 2 SO 4 + H 2 O
58
MnO −4 + 5e → Mn +2
NO −2 − 2e → NO 3−
MnO −4 + 5e + 8H + → Mn +2 + 4H 2 O ×2
NO −2 − 2e + H 2 O → NO 3− + 2H + ×5
2MnO −4 + 5NO 2 + 6H + = 2Mn + + 5NO 3− + 3H 2 O

⇒ 2KMnO 4 + 5KNO 2 + 3H 2 SO 4 = 2MnSO 4 + 5KNO 3 + K 2 SO 4 + 3H 2 O
Nguyeân taéc 3:
Thieáu O baân naøo theâm OH − beân ñoù, beân kia laø nöôùc.
- Phaûn öùng O – K xaûy ra trong moâi tröôøng bazô, neáu daïng Ox cuûa chaát Ox chöùa nhieàu
Oxy hôn daïng khöû thì phaûi theâm nöôùc vaøo veá traùi, OH − vaøo veá phaûi.
- Neáu daïng K cuûa chaát K chöùa ít Oxy hôn daïng Ox cuûa noù thì phaûi theâm OH − vaøo veá
traùi, nöôùc vaøo veá phaûi.
Ví duï:
KClO 3 + CrCl 3 + KOH → K 2 CrO 4 + KCl − + H 2 O
ClO 3− + 6e + 3H 2 O = Cl − + 6OH − ×1
Cr − 3e + 8OH = CrO + 4H 2 O
+3 − −2
4
×2
⇒ ClO 3− + 2Cr +3 + OH − = Cl − + 2CrO −42 + 5H 2 O

⇒ KClO3 + 2CrCl 3 + 10KOH = 7KCl + 2K 2 CrO4 + 5H 2 O
Nguyeân taéc 4:
Theâm nöôùc veá traùi heát, veá phaûi: OH − neáu theâm e, H + neáu maát e.
- Phaûn öùng trong moâi tröôøng trung tính. Neáu daïng Ox cuûa chaát Ox chöùa nhieàu nguyeân töû
Oxy hôn daïng Kh cuûa noù thì phaûi theâm nöôùc vaøo veá traùi, OH − vaøo veá phaûi.
- Neáu daïng Kh cuûa chaát Kh chöùa ít nguyeân töû Oxy hôn daïng Ox cuûa noù thì phaûi theâm
nöôc vaøo veá traùi, H + vaøo veá phaûi.
Ví duï:
KMnO 4 + KNO 2 + H 2 O → MnO 2 + KNO 3 + KOH
MnO −4 + 3e + 2H 2 O = MnO 2 + 4OH − ×2
NO −2 − 2e + H 2 O = NO 3− + 2H + ×3
2MnO −4 + 3NO −2 + 7H 2 O = 2MnO 2 + 3NO 3− + 8OH − + 6H +

→ 6H 2 O + 2OH −
2MnO −4 + 3NO −2 + H 2 O = 2MnO 2 + 3NO 3− + 2OH −
⇒ 2KMnO 4 + 3KNO 2 + H 2 O = 2MnO 2 + 3KNO3 + 2KOH
1.3. Phaûn öùng O – K vaø doøng ñieän. Nguyeân toá ganvanic vaø ñieän cöïc:
- ÔÛ ñieàu kieän bình thöôøng, phaûn öùng O – K xaûy ra cuøng moät nôi thì hoùa naêng seõ bieán
thaønh nhieät naêng.
- ÔÛ ñieàu kieän ñaëc bieät phaûn öùng O – K xaûy ra giaùn tieáp ôû hai nôi khaùc nhau thì hoùa naêng
seõ bieán thaønh ñieän naêng (qua daây daãn).
59
Nguyeân toá ganvanic: Laø thieát bò chuyeån hoùa naêng sang ñieän naêng. Caáu taïo goàm hai thanh
kim loaïi, nhuùng trong dung dòch muoái cuûa noù, noái vôùi nhau qua sôïi daây daãn kim loaïi.
Zn (-) Cu (+)
Maøng xoáp
Zn2+
SO42-
ZnSO4 CuSO4
ÔÛ ñieän cöïc keõm: Zn − 2e → Zn + goïi laø aâm cöïc (Catod)

Ñieän cöïc ñoàng: Cu +2 + 2e → Cu goïi laø döông cöïc (Anod)
Töùc laø ôû aâm cöïc xaûy ra quaù trình Oxy hoùa, Zn laø chaát khöû. ÔÛ döông cöïc xaûy ra quaù trình
khöû, Cu laø chaát Ox.
Phöông trình cuûa ganvanic.
Zn + Cu 2+ = Zn 2+ + Cu
Ngöôøi ta kyù hieäu nguyeân toá ganvanic:
(−)Zn ZnSO4 CuSO 4 Cu(+) hay (−)Zn Zn +2 Cu +2 Cu(+)
1.4. Söùc ñieän ñoäng cuûa nguyeân toá ganvanic:
Theá hieäu cöïc ñaïi xuaát hieän giöõa hai cực của nguyeân toá ganvanic goïi laø söùc ñieän ñoäng cuûa
nguyeân toá ganvanic, khi maø nguyeân toá ganvanic hoaït ñoäng T – N. Kí hieäu: VMax = E .
- Söùc ñieän ñoäng tieâu chuaån cuûa nguyeân toá gavanic. E 0 ño ôû p = 1 atm, C M (hay a) = 1.
A 'm = −ΔG = nFE
C CC d
⇒ ΔG = −nFE = ΔG 0 + RT ln Ca Db
C AC B
Vôùi aA + bB ⇔ cC + dD
Cc Cd
⇒ −nFE = −RT ln K + RT ln Ca Db
CACB
Khi C A = C B = CC = C D = 1 ⇒ nFE 0 = RT ln K
RT C Cc C dD
Vaø ΔG = −nFE ⇒ E = E −
0 0 0
ln
nF C aA C Bb
Trong ñoù: n: Soá ñöông löôïng gamchaát ñaõ tham gia vaøo phaûn öùng.
Neáu chæ tính vôùi 1 ion gam chaát phaûn öùng thì n laø ñieän tích cuûa ion hay soá electron trao
ñoåi.
F = 96500 (neáu A 'm laø J) vaø F = 23062 (cal)
Ví duï:
0 RT CCu C Zn + 2
ECu / Zn = ECu / Zn − ln
2 F C Zn CCu+ 2
60
Do C Cu vaø C Zn laø khoâng ñoåi:

RT C Zn + 2
⇒ E Cu / Zn = E 0Cu / Zn − ln
2F C Cu + 2
RT Ox
Ta coù: E = E 0 − ln
nF Kh
E = ϕ+ −ϕ− E 0 = ϕ +0 − ϕ −0
Ví duï: E 0Cu / Zn = ϕ +0 − ϕ −0 = 0.337 − (− 0.763) = 1.1V
2. Theá ñieän cöïc vaø chieàu cuûa quaù trình O – K:
2.1. Theá ñieän cöïc:

( )
Laø moät ñaïi löôïng baèng theá hieäu cuûa noù so vôùi ñieän cöïc hydro tieâu chuaån ϕ H0 2 = 0 .
Kyù hieäu: ϕ
ϕ 0 : Theá ñieän cöïc tieâu chuaån.
n: Soá electron trao ñoåi trong quaù trình ñieän cöïc.
Phöông trình Nec: Chaát khöû ⇔ Ox + ne
RT Ox
ϕ = ϕ0 + ln
nF Kh
0.059 Ox
⇒ ϕ = ϕ 00 + lg
n Kh
Thay T = 298 K 0
F = 96500
R = 8.31
( )
⇒ ϕ phuï thuoäc: Baûn chaát chaát tham gia quaù trình ñieän cöïc ϕ 0 , n nhieät ñoä T, noàng ñoä
chaát tham gia quaù trình ñieän cöïc C.
⇒ coøn goïi ϕ laø theá Ox – K hay theá Oxy hoùa.
ΔG = −nFϕ ΔG 0 = −nFϕ 0
2.2. Chieàu cuûa quaù trình O – K:

- Xeùt caùc caëp O – K (Ox1 / Kh1vaøOx 2 / Kh 2 )
Kh1 ⇔ Ox1 + ne ϕ1
Kh 2 ⇔ Ox 2 + ne ϕ2
Khi troän caùc caëp naøy, seõ coù phaûn öùng O- K.
Kh1 + Ox 2 ⇔ Kh 2 + Ox1
- Phaûn öùng xaûy ra theo chieàu thuaän khi:
ΔG = −nFE2 / 1 = −nF(ϕ2 − ϕ1 ) < 0 ⇒ ϕ2 > ϕ1
Quy taéc:
“Phaûn öùng O – K xaûy ra theo chieàu daïng Ox cuûa caëp O – K coù ϕ lôùn hôn seõ Ox daïng Kh
cuûa caëp O – K coù ϕ nhoû hôn”.
61
- Thöïc teá coù theå duøng ϕ +0 ,ϕ −0 ñeå xeùt. Nhöng khi ϕ 0+ − ϕ 0− beù quaù thì phaûi tính toaùn treân
ϕ + ,ϕ − .
3. Söï ñieän phaân – Ñieän phaân dung dòch chaát ñieän ly trong nöôùc:
Ñònh nghóa: Söï ñieän phaân laø quaù trình O – K xaûy ra treân beà maët ñieän cöïc khi cho doøng
ñieän moät chieàu ñi qua dung dòch chaát ñieän ly hoaëc qua chaát ñieän ly noùng chaûy vaø coù laøm theo
söï bieán ñoåi nhieät naêng thaønh hoùa naêng.
- ÔÛ ñaây ta xeùt quaù trình ñieän phaân moät dung dòch chaát ñieän ly trong nöôùc.
3.1. Caùc quaù trình Catod:

ÔÛ ñaây daïng Ox chính laø caùc cation kim loaïi vaø hydro cuûa dung dòch chaát ñieän ly. Ta
caàn so saùnh theá ñieän cöïc cuûa kim loaïi vaø hydro.
ϕ H 2 = −0.059 pH = −0.059 × 7 = −0.41V
Töùc laø ôû ñieàu kieän trung tính ϕ H 2 = −0.41V
- Neáu ϕ kl > ϕ H 2 → kim loaïi keát tuûa: Töø Sn → cuoái daõy.
- Neáu ϕ kl < ϕ H2 → H 2 ↑ : Töø Ti → ñaàu daõy.
2H + + 2e = H 2 ↑ (Trong moâi tröôøng axit)
2H 2 O + 2e ⇔ H 2 + 2OH − (Moâi tröôøng trung tính hay bazô)
- Neáu ϕ kl ≈ −0.41V thì tuøy vaøo noàng ñoä vaø ñieàu kieän tieán haønh (Töø Zn → Ni).
3.2. Caùc quaù trình anod:

Daïng khöû laø anion, goùc axit vaø OH − cuûa dung dòch, vaø tuøy theo vaät lieäu, ñieän cöïc coù
theå bò aên moøn: Coù anod trô (graphit, platin….) vaø anod tan (Ni…..)
• Anod trô: Khaû naêng cho electron theo thöù töï:
+ Anion khoâng chöùa Oxy I − , Br − , Cl − , S− .
+ Keá ñeán laø OH − .
+ Anion chöùa Oxy: SO 32− , MnO −4 , SO −2 ...
Ví duï: 2Cl − − 2e ⇔ Cl 2 ;4OH − − 4e ⇔ O 2 + 2H 2 O trong moâi tröôøng kieàm vaø
2H 2 O − 4e ⇔ O 2 + 4H + (trung tính hay axit)
• Anod tan:
Hoaëc anod phoùng ñieän, hoaëc hoøa tan anod. Neáu kim loaïi anod coù ϕ nhoû hôn ϕ caëp O – K
thì anod bò hoøa tan.
M − ne ⇔ M + n . Ngöôïc laïi A − hoaëc OH − bò oxy hoùa.
Moät soá ví duï minh hoïa:
1) Ñieän phaân CuCl 2 , anod trô:
ϕ Cu 2 + / Cu = 0.337 > −0.41
⇒ Catod Cu +2 + 2e = Cu ↓
Anol 2Cl − − 2e = Cl 2 ↑
2) Ñieän phaân dung dòch K 2 SO 4 vôùi anod trô:
ϕ K + / K = −2.924 < −0.41 → H + bò khöû.
Catod: 4H 2 O + 4e ⇔ 4OH − + 2H 2 ↑
62
(K +
+ OH − ⇔ KOH )
( )
Anod: SO −4 khoâng bò Ox, nöôùc OH − bò Ox.
2H 2 O − 4e ⇔ 4H + + O 2 ↑
(2H + + SO 24− ⇔ H 2 SO 4 )
⇒ Hay noùi khaùc ñi ñaây laø quaù trình ñieän phaân nöôùc.
3) Ñieän phaân dung dòch nöôùc NiSO 4 vôùi anod tan Ni ken.
ϕ Ni 2 + / Ni = −0.25 > −0.41, nhöng
2H 2 O ⇔ O 2 + 4H + + 4e,ϕ = 1.228
Neân ôû catod: Ni +2 + 2e = Ni ↓
(
Anod: Ni − 2e = Ni +2 Ni +2 + SO −42 ⇔ NiSO 4 )
4. Theá phaân giaûi vaø quaù theá: (ñoïc theâm SGK)
- Theá phaân giaûi laø theá hieäu toái thieåu caàn thieát ñeå tieán haønh quaù trình ñieän phaân ñaõ cho.
Kyù hieäu: E P
Noùi chung vôùi nhöõng heä T – N E P baèng söùc ñieän ñoäng cuûa nguyeân toá Ganvanic taïo thaønh
töø saûn phaåm ñieän phaân.
- Hieäu soá giöõa theá phaân giaûi E P vaø söùc ñieän ñoäng cuûa nguyeân toá Ganvanic töông öùng
phaûn öùng nghòch goïi laø quaù theá ñieän phaân.
η = EP − E
0
(baûng 33)
5. Đònh luaät ñieän phaân:

Ñònh luaät Farañay:
1) Löôïng chaát ñöôïc taïo thaønh hay hoøa tan ôû ñieän cöïc khi ñieän phaân tæ leä thuaän vôùi löôïng
ñieän ñi qua chaát ñieän ly.
2) Nhöõng löôïng ñieän baèng nhau seõ taïo thaønh hay hoøa tan ôû ñieän cöïc khi ñieän phaân nhöõng
ñöông löôïng nhö nhau cuûa caùc chaát.
Coâng thöùc cho ñònh luaät:
Ñ.Q AIt
m= hay n =
F nF
F: Haèng soá Farañaây baèng 96500 (culoâng)
m: khoái löôïng chaát ñieän phaân ra.
A: Nguyeân töû gam.
n: Hoùa trò chaát bieán ñoåi.
I: Cöôøng ñoä doøng ñieän (Ampe)
t: Thôøi gian ñieän phaân (sec)

Hoa Dai Cuong Huynh Ky Phuong Ha Bai Giang Hoa Dai Cuong (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hoa Dai Cuong Huynh Ky Phuong Ha Bai Giang Hoa Dai Cuong (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

TRƯỜNGĐẠI HỌC BÁCH KHOA TP. HỒ CHÍ MINH

BÀI GIẢNG HÓA ĐẠI CƯƠNG

SỌAN: TS. HÙYNH KỲ PHƯƠNG HẠ

3. Nguyeân toá hoaù hoïc

4. Chaát hoaù hoïc

5. Ñôn chaát, hôïp chaát

6. Khoái löôïng nguyeân töû vaø phaân töû

7. Ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng

8. Ñònh luaät tæ leä boäi. (Ñònh luaät Ñalton)

9. Ñöông löôïng vaø ñònh luaät ñöông löôïng:

9.1 Ñöông löôïng: Ñ

9.2 Caùch tính ñöông löôïng:

Ví duï: axit 1H + thì Ñ = M. axit 3H + : H 3 PO 4 .....

9.4 Ñònh luaät ñöông löôïng:

9.5 Noàng ñoä ñöông löôïng:

10. Phöông trình traïng thaùi khí lyù töôûng:

1. Thuyeát caáu taïo nguyeân töû Borh_Xomecphen:

a = n 2 r (baùn kính truïc lôùn)

3. Phöông trình soùng Sôroâñingô (1926).

3. Traïng thaùi e trong nguyeân töû vaø ñaùm maây e:

4. Caùc soá löôïng töû vaø yù nghóa:

4.3. Soá löôïng töû m vaø caùc ocbitan nguyeân töû:

…. 3 0,1,2 0,±1,±2 coù 5 ON d (xy,xz,z 2 ,x 2 −y 2 )

4.4. Soá löôïng töû spin s:

5.1. Hieäu öùng chaén:

5.2. Hieäu öùng xaâm nhaäp:

Soá electron toái ña trong moät phaân lôùp laø:

1. Ñònh luaät tuaàn hoaøn cuûa Mendeleev:

2.1. Chu kyø:

3.1. Baùn kính nguyeân töû vaø ion: (r)

3.2. Naêng löôïng ion hoùa: (I)

3.3. Aùi löïc electron (F)

3.4. Ñoä aâm ñieän:

Vôùi X vaø ΔE tính baèng eV.

3.5. Soá oxy hoùa:

1. Moät soá khaùi nieäm cô baûn:

2. Phöông phaùp lieân keát hoùa trò: (L – H)

Khi H a , H b ôû xa nhau thì ψ = ψ a .ψ b (1)

1s1 Se 4s2 4p4

Phaân töû coù moät lieân keát σ , hai lieân keát π .

Baäc lieân keát:

Caùc tính chaát lieân keát coäng hoùa trò:

a. Tính baõo hoøa cuûa lieân keát coäng hoùa trò:

Theo lyù thuyeát thì lieân keát

Thuyeát lai hoùa:

3. Phöông phaùp Ocbitan phaân töû (OP)

• Moät soá luaän ñieåm cuûa phöông phaùp OP:

Moät soá ví duï taïo thaønh caùc OP töø caùc ON.

Ñieàu kieän ñeå caùc ON toå hôïp thaønh OP:

4. Lieân keát ion:

4.1. Baûn chaát lieân keát ion:

4.2. Ñaëc ñieåm lieân keát ion:

4.3. Söï phaân cöïc ion:

5. Lieân keát kim loaïi:

6. Caùc loaïi lieân keát yeáu. (giöõa caùc phaân töû)

6.1. Lieân keát Van der Waals:

6.2. Lieân keát Hydro:

2. Moät soá khaùi nieäm.

3. Thoâng soá vaø haøm soá traïng thaùi:

- Quaù trình ñaúng tích (V = const)

4. U, H vaø Δ H (hieäu öùng nhieät)

Phöông trình nhieät hoùa hoïc: