Metalne konstrukcije 1 P10-1

Vrste sredstava za veze

1. Mehanička spojna sredstva

- zakivci
- zavrtnjevi
- čepovi
2. Tehnološki postupci spajanja
- zavarivanje
- lepljenje

Metalne konstrukcije 1 P10-2

 Zavrtnjevi

Metalne konstrukcije 1 P10-3

Predosti zavrtnjeva u odnosu na zakivke

• ujednačen kvalitet (industrijska proizvodnja),

• jednostavnija oprema i jeftinija radna snaga za
ugradnju,
• nezavisnost u odnosu na vremenske uslove,
• brža ugradnja i
• manja cena.

Metalne konstrukcije 1 P10-4

Oblik i dimenzije običnih zavrtnjeva
d c
d

m
b
a šestougaona glava
b vrat zavrtnja
d0 c navrtka
d podloška
h

b e a
s

Metalne konstrukcije 1 P10-5

30

R
Md

ds
d

l1 i b
h l s
ds 0,9 s

M 12 M 16 M 20 M 22 M 24 M 27 M 30
b 19,5 23 26 28 29,5 32,5 35
i 2,5 3,0 4,0 4,0 4,5 4,5 5,0
e 20,88 26,17 32,95 35,03 39,55 45,20 50,85
h 8 10 13 14 15 17 19
s 19 24 30 32 36 41 46
R 0,6 0,6 0,8 0,8 0,8 1,0 1,0
Navrtka
m 10 13 16 18 19 22 24
Podloška
d1 14 18 22 24 26 30 33
d2 24 30 37 39 44 50 56

Metalne konstrukcije 1 P10-6

 Dimenzije metričkog navoja

t/ 8
NAVRTKA

t/ 2
60
t
t/ 2
t/ 6 ZAVRTANJ

d3
d2
d
d nominalni prečnik zavrtnja,
d2 srednji prečnik navoja, d 2 = d + 2 ⋅ t / 8 − 2 ⋅ t / 2 = d − 3 / 4 ⋅ t
d3 prečnik jezgra zavrtnja, d 3 = d + 2 ⋅ t / 8 − 2 ⋅ t + 2 ⋅ t / 6 = d − 17 / 12 ⋅ t
p korak navoja koji zavisi od prečnika zavrtnja (npr. za M12
p=1,75 mm),
t visina navoja koja zavisi od koraka navoja. t = p /(2 ⋅ tan 30 )
o

Metalne konstrukcije 1 P10-7

Podela prema tačnosti izrade

a) Obrađeni (upasovani) zavrtnjevi, Δd = d 0 − d ≤ 0,3 mm
b) Neobrađeni (neupasovani) zavrtnjevi Δd = d 0 − d ≥ 1,0 mm

Zavrtanj M20 obrađen zavrtanj neobrađen zavrtanj

nominalni prečnik d = 20 mm d = 20 mm
prečnik tela zavrtnja d = 21 mm (za proračun) d = 20 mm
prečnik rupe d0 = 21 mm d0 = 21 mm
Metalne konstrukcije 1 P10-8
 Specifični oblici zavrtnjeva

a) zavrtnjevi sa unutrašnjom šestougaonom glavom;

b) zavrtnjevi sa upuštenom glavom;
c) zavrtnjevi bez navrtke;
d) konusni zavrtnjevi.

Metalne konstrukcije 1 P10-9

Standardne navrtke i podloške

Metalne konstrukcije 1 P10-10

 Specijalne podložne pločice

za I profile za U profile elastične

Metalne konstrukcije 1 P10-11

Delovi kompleta zavrtnjeva i referentni

standardi

Metalne konstrukcije 1 P10-12

 Označavanje zavrtnjeva
Oznaka treba da sadrži informacije o:
• vrsti navoja (M ili “),
• prečniku zavrtnja (d),
• dužini zavrtnja (l),
• kvalitetu materijala od koga je izrađen i
• standardu po kome je zavrtanj izrađen.

Mdxl...k.č – (JUS M.B1.068)

Primer: M20x100...5.6

Metalne konstrukcije 1 P10-13

Prikazivanje zavrtnjeva na crtežima

Nazivni prečnik M12 M16 M20 M22 M24 M27 M30

28 31
Osnovne oznake
za zavrtnjeve
28 31
Obrađeni
zavrtnjevi
28 31
Montažni
zavrtnjevi
28 31
Montažne rupe
i zavrtnjevi

Metalne konstrukcije 1 P10-14

 Klase čvrstoće zavrnjeva

Klasa čvrstoće definiše kvalitet čelika od kog su

zavrtnjevi izrađeni, odnosno njegove mehaničke
karakteristike:
– fu čvrstoća na zatezanje i
– fy granica razvlačenja.

Klasa čvrstoće se označava sa dva broja razdvojena

tačkom!

Metalne konstrukcije 1 P10-15

Značenje oznake klase čvrstoće

Broj na prvom mestu predstavlja stoti deo čvrstoće
na zatezanje u MPa:
fu / 100.
Broj na drugom mestu predstavlja desetostruki
odnos granice razvlačenja i čvrstoće na zatezanje:
10 ( fy / fu ).
Obični zavrtnjevi se izrađuju u sledećim klasama
čvrstoće:
4.6 4.8 5.6 5.8 i 6.8.
Metalne konstrukcije 1 P10-16
 Klasa Granica razvlačenja Čvrstoća na zatezanje Izduženje
čvrstoće fy [MPa] f u [MPa] δ5 [%]
4.6 240 400 22
5.6 300 500 20
6.8 480 600 8

Metalne konstrukcije 1 P10-17

Vrste spojeva sa zavrtnjevima

• Smičući spojevi (SS) i smičući spojevi sa tačnim

naleganjem (SST) kod kojih se sila prenosi
smicanjem tela zavrtnja;
• Zatežući spojevi (ZS) kod kojih se sila prenosi
zatezanjem tela zavrtnja i
• Kombinovani spojevi (KS) istovremeno smicanje i
zatezanje.

Metalne konstrukcije 1 P10-18

 Različita naprezanja zavrtnjeva

a) smicanje
b) zatezanje
c) kombinovano naprezanje
d) konstruktivni zavrtnjevi
Metalne konstrukcije 1 P10-19

Ponšanje zavrtnjeva u smičućim spojevima

Metalne konstrukcije 1 P10-20

 Naprezanja zavrtnja u smičućem spoju

Deformisan Pritisak po
zavrtanj omotaèu rupe Napon smicanja
- Stvarni
b

1/2
b

Nt d0
d
a
b

- 1/2
b

Proraèunski

Metalne konstrukcije 1 P10-21

Stvarni i proračunski dijagrami napona

max τ

τ=N/Av

max σ
d0

d0

σb =N/Ab
Stvarni dijagrami napona Proračunski dijagrami napona

Metalne konstrukcije 1 P10-22

 Deformacije kod smičućih spojeva

Savijanje zavrtnjeva Gnječenje osnovnog materijala

Manji zazor (Δd=d0 - d) ⇒ manje deformacije!

Metalne konstrukcije 1 P10-23

Poračun nosivosti zavrtnjeva u smičućim

spojevima

Vidovi loma su kao kod smičućih spojeva sa

zavrtnjevima:
• Lom smicanjem tela zakivka,
• Lom gnječenjem omotača rupe,
• Lom neto preseka i
• Lom cepanjem lima.

Metalne konstrukcije 1 P10-24

 e1 e1

Lom gnje~enjem omota~a rupe Lom cepanjem lima

Lom neto preseka Lom smicanjem zavrtnjeva

Metalne konstrukcije 1 P10-25

Lom smicanjem zavrtnjeva

F [kN]
40
35

30
25

20

15
10
5
0
0 1 2 3 δ [mm]

Metalne konstrukcije 1 P10-26

 Lom cepanjem lima

F [kN]
30

25

20

15

10

0
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

δ [mm]

Metalne konstrukcije 1 P10-27

Lom neto preseka

F [kN]
45

40

35

30

25

20

15

10

0
0 10 20 30 40 50 60 70 80
δ [mm]

Metalne konstrukcije 1 P10-28

 Nosivost zavrtnjeva u smičućim spojevima

Fv ,dop = min Fv , Fb

Fv nosivost zavrtnja na smicanje

Fb nosivost zavrtnja na pritisak po omotaču rupe

Metalne konstrukcije 1 P10-29

Nosivost zavrtnjeva na smicanje

d 2 ⋅π
Fv = m ⋅ Av ,1 ⋅ τ dop =m⋅ ⋅ τ dop
4

m sečnost zavrtnja,
Av,1 površina poprečnog preseka tela zavrtnja,
τdop dopušten napon smicanja i
d prečnik zavrtnja.
Kod obrađenih zavrtnjeva umesto prečnika
zavrtnja (d) treba uzeti prečnik rupe (d0)!
Metalne konstrukcije 1 P10-30
 Sečnost zavrtnjeva

Metalne konstrukcije 1 P10-31

Nosivost zavrtnjeva na pritisak

po omotaču rupe

Fb =min Ab ⋅ σ b,dop Fb = min t ⋅ d ⋅ σ b,dop

minΑb minimalna površina kontakta između tela

zavrtnja i omotača rupe;
d prečnik tela zavrtnja;
minΣt minimalna debljina limova koji su opterećeni u
istom pravcu;
σb,dop dopušten napon pritiska po omotaču rupe.
Kod obrađenih zavrtnjeva umesto prečnika
zavrtnja (d) treba uzeti prečnik rupe (d0)!
Metalne konstrukcije 1 P10-32
 min Ab = min{Ab,1, Ab,2 }

Metalne konstrukcije 1 P10-33

Određivanje minimalne debljine

⎧t1
min ∑ t = min ⎨
⎩t 2

⎧t1 + t 3
min ∑ t = min ⎨
⎩t 2

Metalne konstrukcije 1 P10-34

 Dopušteni naponi za neobrađene zavrtnjeve

I slučaj opterećenja II slučaj opterećenja

Vrsta Vrsta čelika od kojeg su izrađeni elementi koji se spajaju
napona
S235 S275 S355 S235 S275 S355
σ b,dop 1,7 ⋅ σ dop
I
1,7 ⋅ σ dop
II

Pritisak
po omo- 270 315 410 305 350 450
taču rupe
Klase čvrstoće zavrtnjeva
4.6 5.6 6.8 8.8 4.6 5.6 6.8 8.8
τ dop 0,28 ⋅ f u 0,315 ⋅ f u
Smicanje 112 140 168 224 126 157 189 252
σ t, dop 0,275 ⋅ f u 0,312 ⋅ f u
Zatezanje 110 137 165 220 125 156 188 250

Metalne konstrukcije 1 P10-35

Dopušteni naponi za obrađene zavrtnjeve

I slučaj opterećenja II slučaj opterećenja
Vrsta za spajanje delova od čelika
napona S235 S275 S355 S235 S275 S355
σ b,dop 2,0 ⋅ σ dop
I
2,0 ⋅ σ dop
II

Pritisak po
omotaču 320 370 480 360 410 530
rupe
Klase čvrstoće zavrtnjeva
4.6 5.6 6.8 8.8 4.6 5.6 6.8 8.8
τ dop 0,35 ⋅ f u 0,40 ⋅ f u
Smicanje 140 175 210 280 160 200 240 320
σ t, dop 0,275 ⋅ f u 0,312 ⋅ f u
Zatezanje 110 137 165 220 125 156 188 250

Dopušteni naponi nisu isti za obrađene i neobrađene

zavrtnjeve, mada su izrađeni od materijala istog kvaliteta!
Metalne konstrukcije 1 P10-36
 Nosivost zavrtnjeva na zatezanje

Zavisi od:
• kvaliteta materijala i
• površine ispitnog preseka (As)

t/ 8
2
π ⎛ d2 + d3 ⎞
As = ⎜ ⎟ NAVRTKA

t/ 2
4⎝ 2 ⎠ 60

t
t/ 2
d2 srednji prečnik navoja, ZAVRTANJ

d3 prečnik jezgra zavrtnja. t/ 6 p

d3
d2
d
Metalne konstrukcije 1 P10-37

Ispitivanje zavrtnjeva na zatezanje

Metalne konstrukcije 1 P10-38

 Dopuštena sila zatezanja

Ft ,dop = As ⋅ σ t,dop

As površina ispitnog preseka zavrtnja,

σt,dop dopušten napon zatezanja za zavrtnjeve.
Zavrtanj M12 M16 M20 M22 M24 M27 M30 M33
As [cm2] 0,84 1,57 2,45 3,03 3,53 4,59 5,61 6,74

Nosivost obrađenih i neobrađenih zavrtnjeva na

zatezanje je ista!
Metalne konstrukcije 1 P10-39

Kombinovano naprezanje zavrtnjeva

Zavrtnjevi koji su istovremeno opterećeni na

smicanje i zatezanje.
Pored pojedinačnih kontrola nosivosti na smicanje i
zatezanje potrebno je proveriti i interaktivno dejstvo
smicanja i zatezanja!

Metalne konstrukcije 1 P10-40

 Kontrole naprezanja

Smicanje: V1 ≤ Fv ,dop

Zatezanje: Nt ,1 ≤ Ft ,dop

2 2
Kombinovano ⎛ V1 ⎞ ⎛ Nt ,1 ⎞
⎜ ⎟ +⎜ ⎟ ≤1
naprezanje: ⎜F ⎟ ⎜F ⎟
⎝ v ,dop ⎠ ⎝ t ,dop ⎠

V1 maksimalna smičuća sila u zavrtnju,

Nt,1 maksijalna sila zatezanja u zavrtnju.
Metalne konstrukcije 1 P10-41

Redukcija nosivosti kod dugačkih veza

Fv ,red = β ⋅ Fv
l − 15 ⋅ d
Koeficijent redukcije: β = 1− 1 ≤ β ≤ 0,75
200 ⋅ d

Metalne konstrukcije 1 P10-42