MURAD IV

med Ağa'nın, metal aksarnı ise İsmail adın­
da bir ustanın eseri olduğu imzalarından
anlaşılmaktadır. Revakın aynalı tonazları­
nın 1978 yılındaki resterasyanda ortaya
çıkarılan kOfi yazılarla bezeli özgün kalem
işi süslemeleri ise dönemin özelliklerini
yansıtır.
Yapıda üç sıra halinde düzenlenmiş pen-
cerelerden alttakiler mermer söveli ve dik-
dörtgen, üst sıradakiler sivri kemerli açık­
lıklıdır. Üstte palmetli bir tepelik dizisinin
taçlandırdığı mukarnaslı bir koroişten son-
ra kubbeler arasındaki boşluğu aydınlatan
üç pencereli geniş kasnak ve kubbe yük-
selmektedir. Dıştaki en ilgi çekici ayrıntı,
hazlre duvarlarının kesilerek iki yandan
merdivenlerle ulaşılan bir podyumda yer
alan, diğerlerinden farklı şebekelere sahip
üç pencereden oluşan hacet pencereleri-
dir.
Kubbe, içte köşelerin önüne yerleştiri­
len mukarnaslı başlıklı altı mermer sütu-
na oturan sivri kemerlerle taşınırken du-
varların önünde sekilerle belirlenmiş ge-
lenmiş esrna-i hüsnayı
içeren çini madal-
yonlar kullanılmıştır.Belgelerden, saray
nakkaşları tarafından bu yapı için özel ola-
rak tasarlanmış deseniere göre İznik'te
üretildiği anlaşılan çini süslemelerde uy-
gulamanın da çok başarılı olduğu görül-
mektedir.
İkinci ve üçüncü sıra pencerelerin ara-
sındaki satıhlarda ise pandantif yüzeyle-
rindeki çini panolara benzer şekilde, an-
cak kalemişi olarak tasarlanmış. esrna-i
hüsnayı ihtiva eden ikişer dairevi madal-
yon işlenmiştir. Tamamen kalem işiyle be-
zenmiş kubbe içinde Allah ve Muhammed
isimlerinin tekrarlandığı kOfi bir şeritle
çevrelenen, Fatiha sOresini ihtiva eden gö-
bek madalyonu ile etekte dolanan lotus
ve palmiye yapraklarından oluşan kuşak
arasındaki kısmın rOm! istifleriyle doldu-
rulduğu görülmektedir.
Türbede lll. Murad'ın yanı sıra hasekisi
Safiye Sultan. yirmi şehzadesi, kızları Fat-
ma, Fahri ve Mihriban sultanlarla diğer
yirmi kızı, lll. Mehmed'in iki kızı ve üç şeh­
ağalarından biri tarafından öldürülmek
istendiği ve diğer ağaların müdahalesiyle
kurtulduğu rivayet edilir.
Amcası ı. Mustafa'nın akli dengesi ye-
rinde olmadığından devlet idaresinde be-
liren karışıklığı gidermek için başta Sad-
razam Kemankeş Ali Paşa ile Şeyhülislam
Zekeriyyazade Yahya Efendi bulunduğu
halde ileri gelenler tarafından 1. Mustafa'-
nın tahttan indirilmesine karar verildiğin­
de küçük yaşta olmasına rağmen muhte-
melen annesi Kösem Sultan'ın tesiriyle
tahta çıkarıldı (15 Zilkade 1032 1 10 Eylül
1623) Ertesi gün Eyüp Sultan Türbesi'n-
de Aziz Mahmud Hüdayl eliyle kılıç kuşan­
dı ve beş gün sonra sünnet edildi. Salta-
natının ilk yıllarında idare daha çok anne-
sinin etkisi altındaki devlet adamlarının
elinde kaldı. 1041 'e (1632) kadar devam
eden bu dokuz yıllık süre boyunca devrin
olaylarında herhangi bir tesiri olmadı. Yö-
netimi tam anlamıyla, Sadrazam Receb
Paşa'yı bertaraf edip zorbaları ortadan
kaldırdığı Şewal 1041 'den (Mayıs 1632)

niş bir galeri ortaya çıkmıştır. Türbe kapı­
sının karşısındaki üç cephede üçlü düzen-
de pencereler yer almışken diğerlerinde
dolap nişleriyle kapının solunda üstteki
mahfile çıkışı sağlayan merdiven bulun-
maktadır. İç mekanda alt pencerelerin ara-
larına alternatifli olarak çini panolar yer-
leştirilmiş olup üst kısmında tepelik de-
senli çinilerio taçlandırdığı, beyaz renkli,
sülüs hatla besmele ve Tebareke sOresi-
nin tamamını ihtiva eden çini ayet kuşağı
yer alır. Kubbeye geçiş bölgesinde. cerı sü-
lüsle merkezde düğümlenir şekilde istif-
lll. Murad Türbesi - istanbul
zadesi, 1. Ahmed'in oğlu Kasım ile Sultan itibaren ele aldı.
İbrahim'in bir şehzadesi ve iki kızıyla bir- Saltanatının ilkyıllarındaSadrazam Ke-
likte toplam elli dört kişinin gömülü oldu- mankeş Ali Paşa devlet işlerinde söz sa-
ğunu Ayvansarayİ bildirmekle beraber (Ha- hibiydi. Devrin kaynakları bu sırada devle-
dikatü'l-cevami', ı. 6) bugün yapıda elli tin oldukça sıkıntılı bir dönem geçirdiğin­
adet sanduka bulunmaktadır. de müttefiktir. Özellikle İstanbul'daki oto-
BİBLİYOGRAFYA :
Ayvansarayi. Hadfkatü'l-cevami', I, 6; Haluk
Şehsuvaroğlu, Asırlar Boyunca istanbul, İstan­
bul, ts., s. 152; Dilek Haskök. istanbul'da Çinili
Türbe/er (mezuniyet tezi, 1965). İÜ Ed. Fak., s.
73-82; Gönül Öney, Türk Çini Sanatı, İstanbul
1976, s. 102; Tahsin Ömer Tahaoğlu, istanbul'- Tahta çıktı ğı ilk yıllarda IV. Murad'ın tasvir edi ldi ği yağ lı boya
da Osmanlı Türbelerinin Tipo/ojisi (doktora te- tablo rrsM, nr. 17/ 390)
zi, 1988) , İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 188-196;
Hakkı Önkal. Osmanlı Hanedan Türbeleri, An-
kara 1992, s. 178-183; Zarif Orgun, "Mimar Dal-
gıç Ahmet", Arkitekt, Xl/3-4, İstanbul 1942, s. 59-
62; Uğur Tanyeli, "Murad III Türbesi", DBist.A,
V, 503-504. r:;g;ı
[!!!tl İsMAiL ORMAN

MURAD IV
( ~~.)'")
(ö. 1049/1640)

Osmanlı padişahı
(1623- 1640).
L _)

28 Cemaziyelewel 1021'de (27 Temmuz

ı 6 ı 2) İstanbul' da doğdu. ı. Ahmed ile Mah-
peyker (Kösem) Sultan'ın oğludur. Şehza­
delik hayatı hakkında kaynaklarda fazla
bilgi yoktur. ll. Osman olayından sonra Sad-
razam Davud Paşa'nın tertibiyle kardeşle­
riyle beraber Üsküdar'a götürülmek üzere
sarayın bahçesine çıkarıldığı sırada kapı

177
MURAD IV
rite boşluğu taşradaki idarecilerin kendi
başlarına hareket etmesine yol açıyordu.
Katledilen Sultan Osman'ın kanını dava
etme iddiasıyla ortaya çıkıp Erzurum ve
civarını hakimiyeti altına alan, etrafta bul-
duğu yeniçerileri öldüren ve Ankara üze-
rine yürüyen Abaza Paşa ile Bağdat'taki
Bekir Subaşı'nın faaliyetleri ciddi problem
oluşturdu. Bağdat, gelişen hadiseler sonu-
cunda Safev'iler'in eline geçti (1033/I624).
Bu arada Gürcistan'da da bazı olaylar çık­
tı (1034/I625). Ancak Bağdat'ın geri alın­
ması işine öncelik verildi ve IV. Murad, Ha-
fız Ahmed Paşa'yı Bağdat'a gönderdi, an-
cak çarpışmalardan bir netice elde edile-
ınedi (I035/1626). Diğer taraftan Abaza
Paşa uzun uğraşılar sonucu teslim oldu ve
padişahtan aman diledi. IV. Murad, hu-
zuruna getirilen Abaza Paşa ile yakından
ilgilendi ve onu Bosna beylerbeyiliğine ta-
yin etti.
18 Şewal1038'de (10 Haziran I629) He-
medan ve Bağdat seferine çıkan Hüsrev
Paşa, Abaza'nın eski adamlarından Genç
Osman vasıtasıyla Kerbela, Necef ve Hille
gibi yerleri zaptetti. Şehrizol Kalesi'ni (Gü-
lanber) tamir ettirdi, bölgedeki aşiretleri
itaat altına aldı. Mihribarı Kalesi'ni de ele
geçirdikten sonra 22 Ramazan 1039'da
(5 Mayıs I630) bu kale yakınında Han-ı
Harran Zeynel'in ordusuna ağır kayıplar
verdirdi ve IV. Murad'ın emriyle Bağdat
üzerine yöneldi. 28 Safer 1040'ta (6 Ekim
I630) başlayan Bağdat'ın bu ikinci muha-
sarasından da bir netice alınamadı. Bu ba-
şarısızlık, Hüsrev Paşa'nın aziine ve yeri-
ne ikinci defa Hafız Ahmed Paşa'nın geti-
rilmesine yol açtı.
IV. Murad'ın saltanatının bu döneminde
Avrupa, Otuzyıl savaşlarının buhr.anı için~
deidive· n:ı~zhep problemleri Osrtıanlı top-
rakiarıncıa · da kendini gösteriyordi.ı. Katoc
nk::devıe1: elçileriyle catvin'in mezhebini'k8"
bbl eden -devlet elçilerinin siy1i~l mücade-
lesine sahne olan istanbul'da Fransızlar'ın
Katoli~iğe üstün bir mevki s~ğlamak ve
qrut faaliyetini :geliştirmek yolundaki gay-·
retlerine Hollanda ve İngiltere, Protestan
mezhebini yaymaya çalışmaksuretiyle kar~ .
şılık veriyordu .. Fransız sefiri M. leComte .
d~ Cezy'nin Protestanlığın kötülük ve-ita-
atsizlik telkin ettiğine dair. itharniarına kare
şı Hollandalılar, Cizvitler·r padişahın haya-
tı 've memleketin asayişi bakımından teh-·
likeli göstererek onların faaliyetini baltala-
maya çalışıyorlardı. Bu çerçevede Osman-
lı hükümeti, Cizvitler tarafından Katelikli-
ği yaymak için kurulan matbaayı kapata-
rak onları Sakız'a sür::ll'lüştü. Erde!'de ise
Bethlen Gabor İngiltere, Venedik, Hollan-
178
da gibi devletlerle anlaşıp Alman İmpara­
torluğu'na karşı Protestan prenslerine yar-
dımda bulunuyordu. Bethlen, Murtaza Pa-
şa'nın yardımıyla Almanya topraklarında
askeri hareketler yaparken İstanbul'da da
teşebbüslerde bulunarak Kırım kuvvetle-
rinin Lehistan'a girmesinitemine çalıştı ve
Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında ye-
nilenecek anlaşmaya kendisinin de dahil
edilmesi için ferman almayı başardı. Da-
ha önceki devirlerde olduğu gibi IV. Mu-
rad zamanında da Zitvatoruk Muahedesi
yenilendi. 11 Ramazan 1036'da (26 Mayıs
I627) Gyarmath'ta yapılan anlaşmadan
sonra Murtaza Paşa ile Kont von Althan
arasında sıkı görüşmelerin ardından 13
Eylül 162Tde Szöny'de (Osmanlı kaynakla-
rında Sonbor) esas itibariyle daha evvel-
ki ahidnameleri teyit edip yenileyen yirmi
beş yıllık bir muahede imzalandı.
Bu dönemde IV. Murad İstanbul'daki
askerin zorbalığı, bunu kendi menfaatle-
rine alet eden devlet adamlarının tahak-
kümü ve eyalet isyanları gibi gailelerle ba-
şa çıkacak durumda değildi. Cülusundan
sonra birbiri ardı sıra ayaklanmalar oldu.
Defterdar Yahni- Kapan Abdülkerim Efen-
di, ertesi yıl Topa! Receb Paşa'nın tahri-
kiyle eski sadrazam Vezir Gürcü Mehmed
Paşa öldürüldü. Balıkesir'de Cennetoğlu
hükümet kuvvetlerini dağıtacak kadar gü-
ce ulaştıktan ve devleti altı ay kadar uğ­
raştırdıktan sonra Manisa'da mağlup edi-
lerek Denizli'de yakalandı ve Birgi'de idam
edildi (Reblülevvel I 0351 Aralık I625). Bu
zorlu yıllarda IV. Murad'a yaşı ilerledikçe
işleri Kızlar Ağası Mustafa Ağa'nın yardı­
mıyla yürüten annesinin vesayeti ağır gel-
meye başlamıştı. Kuvvetli bir iradeye sa-
hip olduğunu ispat eden, ara sıra kıyafet
değiştirip şehirde dolaşarak her şeyin as-
lını öğrenmeye çalışan padişah devletin
idaresini ele almaya hazırlanıyordu. Kösem
Sultan'ın ise oğlunda gördüğü bu tema-
yüiden çekinip onu eğlenceye sevkettiği,
hediye ve şenliklerle oyalamaya çalıştığı
belirtilir.
IV. Murad'ın yönetimi tam anlamıyla
eline geçirmesinin başlangıç noktasını,
Hüsrev Paşa'nın azli ve ona taraftar olan
askerlerin ve zorbaların vezlriazam olmak
isteyen kaymakam Topa! Receb Paşa ta-
rafından Hafız Ahmed Paşa aleyhine kış­
kırtılması sonucu çıkan isyan hareketi teş­
kil eder. Zorbalar, 16 Receb 1041'de (7
Şubat I632) Atmeydanı'nda toplanıp üç
gün arka arkaya saraya giderek Hüsrev
Paşa'nın aziine sebep olan Sadrazam Ha-
fız Ahmed Paşa, Şeyhülislam Zekeriyya-
zade Yahya Efendi, Yeniçeri Ağası Hasan
Halife ve Musahib Musa Çelebi dahil ol-
mak üzere padişahın en yakın adamların- .
dan on yedi kişinin başlarını istediler. IV.
Murad, önce soğuk kanlı davranıp onları
oyatadıysa da tahttan indirilme tehditleri
ve Topa! Receb Paşa'nın ısrarları sonucu
durumun vehametini antayarak asilerin is-
teklerini kabul etmek zorunda kaldı. Ha-
fız Paşa'nın zorbalar tarafından katline
şahit olunca da intikam almaya ahdedip
ağlayarak dairesine çekildi (I 9 Receb 1 I O
Şubat).
Olaylar sonucu Receb Paşa sadrazam ol-
du. Aziedilen Yahya Efendi'nin yerine me-
şihata Ahizade Hüseyin Efendi geçti. Pa-
dişahın bu olayda rolü bulunduğundan
şüphelendiği, o sırada Tokat'ta olan Hüs-
rev Paşa'yı öldürtmesi Receb Paşa'yı mem-
nun ettiyse de gazabından korktuğu pa-
dişahın etrafındaki adamları bertaraf et-
mek ve böylece rakipsiz kalmak için zor-
baları yine harekete geçirdi. 19 Şaban'da
(I ı Mart) Hüsrev Paşa'nın başının geldiği
haberi yayılınca ertesi gün yeni bir isyan
başladı. Atmeydanı ' nda toplanıp saraya
yürüyerek padişaha ayak divanı yaptıran
ve burada Yeniçeri Ağası Hasan Halife,
Musahib Musa Çelebi ile Başdefterdar
Mustafa Paşa'nın öldürülmesini isteyen
zorbalar, bu defa padişaha itimatları kal-
madığını söyleyip şehzadeleri (Bayezid,
Süleyman, Kasım, İbrahim) görmek üze-
re Babüssaacte önüne çıkarttılar. Şehza­
de Bayezid ile Süleyman'ın, bu hareketle-
rinin kendi hayatları için tehlike arzettiği
yolundaki sözleri hiçbir tesir yapmadı. Asi-
leri tatmin için Receb Paşa ile Ahizade şeh­
zadelere kefil olduklarını açıkladılar. Ancak
karışıklıklar sürdü. Sonunda Hasan Hall-
fe, Defterdar Mustafa Paşa, hayatının ba-
ğışlanması hususunda padişahın Receb
Paşa'ya emanet ettiği ve Kaptanıderyil
Canbolatzade Mustafa Paşa'nın da kefil
olduğu Musahib Musa Çelebi saklandıkla­
rı yerlerde bulunup öldürülerek Atmeyda-
nı'ndaki ağaca asıldı. Asiler bu olayların pa-
dişah üzerindeki etkisini hesaba katarak
onun bir gün intikam alacağını, bu padişah
zamanında artık kendilerine hayat hakkı
olmadığını aniayıp onu tahttan indirerek
yerine şehzadelerden birini çıkarmayı dü-
şündüler. Fakat aralarında ihtilaf çıktı.
Elebaşılardan Rum Mehmed daha fazla
ileri gidilmemesi fiki'indeydi. Yeniçeri ağa­
lığına getirilen Köse Mehmed Ağa ise dı­
şarıdaki hadiseleri ve Receb ile Canbola-
toğlu Mustafa paşaların tertiplerini padi-
şaha bildiriyordu. Alırran tedbirlerle hal'
konusu bertaraf edildi, ancak istanbul'da
asayişsizlik had safhaya ulaştı. Zorbaların

yeni talepleri, mansıp
ve görev almak için
çıkardıkları karışıklıklar,
ulüfe istekleri Re-
ceb Paşa'yı da zorlamaya başladı. Durum
bu safhada iken IV. Murad doğrudan ken-
di otoritesini kurmak için harekete geçti.
öncelikle zorbalaşan devlet adamlarını ber-
taraf etmek, bilhassa şahsen nefret etti-
ği ve yalnız İstanbul'daki isyanlarla değil
Anadolu'daki bazı ayaklanmalarlada iliş­
kili gördüğü Receb Paşa'yı ortadan kaldır­
makla işe başladı. Receb Paşa ayrıca etra-
fına pek çok sarıca ve sekban toplayıp Ba-
lıkesir, Bergama, Karesi, Manisa gibi yer-
lere hakim olduktan sonra Midilli adasına
da el uzatan, kuşatıldığı Bergama Hisa-
rı' nda Küçük Ahmed Paşa'ya teslim ola-
rak Boğaziçi'nde istavroz bahçesinde hu-
zura kabul edilip bir hayli azar işittikten
sonra idam edilen (Reblülevvel 10421 Ey-
lül 1632) İlyas Paşa'nın isyanından dolayı
da şüphe altındaydı. IV. Murad, 28 Şevval
1041 'de (18 Mayıs 1632) divandan sonra
Receb Paşa'yı içeri çağırtarak öldürttü ve
yerine Tabanıyassı Mehmed Paşa'yı getir-
di. Bu ani darbe sipahileri ve onlara yar-
dım edenleri şaşkına çevirdi. 20 Zilkade
(8 Haziran) Çarşamba günü sipahiler, Ok-
meydanı 'nda daha önce zorbalıkla ele ge-
çirdikleri "hizmetler"in kendilerine resmen
tevcihini isternek bahanesiyle bir araya
geldiler. Sadrazamın, sipahilerin eskiden
sahip olmadıkları vazifelerin verilmeme-
sine dair bir hatt-ı hümayun aldığını du-
yunca Sultanahmet Meydanı ' nda toplan-
IV. Murad'ı at üstünde tasvir eden bir minyatür (TSMK, Ha·
zine, nr. 2134, vr. 1')
dılar. Toplantı haber alımnca padişah, Si-
nan Paşa Köşkü'nde yeniçeri zabitleri da-
hil olmak üzere bütün ileri gelenlerin ka-
tıldığı bir ayak divanı topladı ve sipahi tem-
silcilerini çağırtarak herkesin devlete ita-
at etmesi gerektiğini uzun uzun anlattık­
tan ve cevapları dinledikten sonra bunla-
ra Kur'an üzerine yemin ettirdi. Konuşu­
lanları ve yeminleri Şeyhl Mehmed Efen-
di'ye tesbit ettirerek bu belgeyi sadrazam
ve şeyhülislamdan başka Vezir Hüseyin ve
Bayram paşalarla Şeyhl Efendi'ye imza-
lattı. Sinan Paşa Köşkü'ndeki bu kararla-
ra sipahiler karşı çıktıysa da yeniçerilerin
desteğini kaybettiklerinden bir şey yapa-
madılar. IV. Murad, önce Sipahi Ağası Ca-
fer ile Silahdar Ağası Ahmed'i divana ça-
ğırıp derhal elebaşıları yakalama emrini
verdi ve Ahmed Ağa'nın acizlik gösterme-
si üzerine boynunu vurdurdu. Sinan Pa-
şa Köşkü'ndeki toplantıdan iki gün sonra
sadrazarnın sarayında yapılan toplantıda
Ahizade Hüseyin Efendi yeniden isyan çı­
karanlara ewela nasihat edilmesi, yola gel-
mezlerse hepsinin öldürülmesi gerektiği­
ni söyledi. Bunun ardından İstanbul'da ve
eyaJetlerde zorba takibi başladı ve yaka-
lananlar derhal öldürüldü. Kaynaklara gö-
re sadrazam kıyafet değiştirerek İstanbul
sokaklarında dolaşıyor, nerede bir sipahi
kılıklı adam görse hemen hakkından ge-
liyor, bu şiddetten zaman zaman yeniçe-
riler ve şehir halkı da etkileniyordu. IV. Mu-
rad'ın kendi katı otoritesini sağlama yo-
lundaki sert hareketlerinin birçok haksız
uygulamaya yol açtığı bilinmekteyse de bu-
nun asayişi ve emniyeti sağladığı açıktır.
Ayrıca 1042 başında (Temmuz 1632) Ana-
dolu ve Rumeli beylerbeyilerine tirnarla-
rın hak edenlerine verilmesi için yoklama
yaptırılmış, bunun üzerine sipahi ve yeni-
çerilerden bi rçoğu ulüfelerini bırakıp ti-
mar almaya başlamıştır. Böylece bozulmuş
olan timarlı sipahi teşkilatma çekidüzen
verilmiştir.
Merkezde sipahi zorbalarının ortadan
kaldırılmasıyla sukünet sağlanırken taşra­
da da bu yolda faaliyetler sürüyordu. Ce-
belilübnan'da adeta müstakil bir idare ku-
ran Dürzl Emlri Ma'noğlu Fahreddin'in is-
yanı bastırıldı (ı 044/1635). Osmanlı ida-
resinin zaafından istifadeyle birçok bölge-
ye hakim olan ve Kevkeban'da para bas-
tırarak müstakil gibi davranan Zeydller'in
imamı Müeyyed-Billah Muhammed b. Ka-
sım, Yemen Valisi Haydar Paşa'yı San'a'da
kuşatmış, Habeş Beylerbeyi Aydın Paşa 'yı
aciz bir vaziyete düşürmüş, Yemen'e ta-
yin edilen Mısır ümerasından Kansu Paşa' ­
nın "Yemen kulu" adıyla hükümetin gön-
MURAD IV
derdiği sipahiler ve diğer
kuvvetlerin ba-
şında giriştiği çarpışmalar senelerce sür-
müştü. Yemen kulu dönerken Hicaz'a gel-
diği sırada bir yanlış anlama neticesinde
Mekke Emlri Şerif Zeyd ile muharebeye tu-
tuşup galip gelmiş ve Mekke'ye hakim ol-
muştu (Şaban ı 040 1 Mart 1631 ). Hicaz'-
da durumun karışması üzerine Mısır Vali-
si Halil Paşa, Koca Kasım Bey'i buraya gön-
derdi. Zorbaların bir kısmı Basra'ya doğru
çekildi ve Araplar tarafından imha edildi,
diğerleri de sipahiliklerini isternek üzere
başvurdukları Divan-ı Hümayun'dan ko-
vuldu (1042/1633). öteyandan Kansu Pa-
şa. Yemen'de daha fazla kalamayarak ge-
ri dönünce Zeydl imamı bütün ülkeye ha-
kim oldu.
İstanbul'da Cibalikapısı dışındaki bir ge-
mi kalafatçısının sebebiyet verdiği, rüz-
garın şiddetiyle genişleyen yangın şehrin
beşte birini kül etti (27 Safer 1043 1 2 Ey-
lül 1633). Katib Çelebi, telafisi imkansız
kayıpları belirtirken ulema ve eşrafın ko-
naklarında pek çok yazma eserin mahval-
duğunu kaydeder. Bu yangın birçok dedi-
koduya, bilhassa kahvehanelerde ileri geri
konuşmalara yol açtığından kahve ve tütü-
nü haram sayan Kadızade Mehmed Efen-
di'nin teşvikiyle IV. Murad kahvehaneleri
yeni bir yangın çıkar bahanesiyle yıktırıp
yerlerine bekarlara, debbağ ve nalbantla-
ra mahsus odalar yaptırdı ve tütünü ya-
sakladı. Tütün ve afyondan nefret ettiği
rivayetine rağmen içkiye aşırı derecede
düşkün olan padişah mutaassıp kesimle-
rin temayülüne uymayı iç siyaseti için uy-
gun bir fırsat sayıyordu. Edirne'deki kah-
vehaneleri de yıktırdığı bilinen padişahın
kendisinde marazi bir hal alan tütün düş­
manlığı yüzünden gerek başşehirde ge-
rekse Revan ve Bağdat seferleri esnasın­
da bazıları işkenceyle olmak üzere katiet-
tirdiği insanlar önemli bir yekün tutar.
IV. Murad 1043 Cemaziyelahirinde (Ara-
lık 1633) çıktığı Bursa seyahatinde av ve-
silesiyle uğradığı İznik'in kadısını yolların
tamirindeki ihmali sebebiyle astırması il-
miye kesiminde tepkilere yol açtı. Alim
bir zat olan Şeyhülislam Ahizade Hüseyin
Efendi, ulemanın nefretini çekmenin teh-
likeli olacağını padişaha bildirmesi için Kö-
sem Sultan'a bir tezkire yazdı. ilmiye men-
suplarının bir ziyafet sırasında bir araya
gelmesi üzerine valide sultan onların hal'
meselesini konuştukları şüphesine düşe­
rek durumu hemen oğluna haber verdi.
1 Receb 1043'te (1 Ocak 1634) gittiği Bur-
sa'da kaldığı beşinci günde ava çıkmış bu-
lunan padişah haberi alınca hemen İstan­
bul'a gelip şeyhülislamı azietti ve Kıbrıs'a
179
MURAD IV
sürdü. Fakat öfkesini yenerneyerek gemi
fırtına yüzünden daha Marmara'da iken
onu Çekmece sahillerinde karaya çıkarttı.
Kendisi de yanında Abaza Paşa bulundu.-
ğu halde o yöreye gidip Bestancıbaşı Du-
çe Mehmed Ağa'ya verdiği emirle Ahiza-
de'yi bağdurdu (7 Receb 1043 1 7 Ocak
1634). IV. Murad, Osmanlı tarihinde daha
önce görülmemiş olan ve kendisinden son-
ra nadir rastlanan şeyhülislam katline te-
vessül eden ilk padişah olmuştur.
IV. Murad devrinde Kırım Hanlığı, Ka-
zaklar ve Rusya ile alakah olmak üzere Os-
manlı- Lehistan ilişkilerinde dikkate de-
ğer safhalar varsa da bunlar anlaşmalar­
la sona ermişti. Kırımlılar'ın Kazaklar'a ve
Ruslar'a karşı teşebbüsleri İran seferle-
rinde görevlendirilmeleri yüzünden ger-
çekleşmedi. Özi Beylerbeyi Murtaza Pa-
şa. Lehliler'Ie yedi maddelik bir antlaşma
imzaladı (I Safer 1040 / 9 Eylüll630). Bu
antlaşmayla Lehistan Kırım'a vergi ver-
mekte devam edecek, Kazaklar' ı bulun-
dukları adalardan çıkaracak, Osmanlı Dev-
leti ise Kırım akıniarına mani olacaktı . Bir
süre sonra ilişkiler tekrar bozularak sa-
vaş emareleri belirdiğinde Bosna beyler-
beyiliği esnasında Venedik sınırında giriş­
tiği mücadelelerle dikkati çeken ve mem-
leket ahalisine zulmettiği halde padişahın
gözünden düşmeyip Özi ve Silistre muha-
fızlığına getirilen Abaza Paşa harekat için
görevlendirildi. IV. Murad. Lehistan'a kar-
şı kendisinden yardım talebinde bulunan
Rus Çarı Mihail Romanov'a gönderdiği ce-
vapta durum müsait olunca bu yardımı
yapacağını ve o zamana kadar da isveç ile
dost geçinmesi gerektiğini bildirdi. Babı­
ali'nin isveç ile ilk defa olarak siyasi ilişki­
lere başlaması da bu zamanlara rastlar.
Lehistan topraklarına giren Abaza Paşa.
Hotin Kalesi civarında Eskitabur adlı yere
gelerek ( 18 Reblülahir ı 043 1 22 Ekim
1633) Kamaniçe (Kamieniec) Kalesi önün-
deki mevzilere saldırdı. Lehliler'i çekilme-
ye mecbur ettiyse de kaleyi kuşatmaya im-
kan bulamadı. Daha sonra geri çekildi. Bu
sırada istanbul'a gelen Leh elçisi Alexan-
dre Trzebinski padişah tarafından kabul
edildi. Elçi, iki devlet arasındaki ilişkilerin
Kanuni Sultan Süleyman zamanının şart­
l arı altında düzenlenmesini teklif etmiş,
buna karşı IV. Murad, Dinyestr (Turla suyu)
üzerinde bulunan palankaların tahribini ve
Lehistan ' ın vergi vermesini isteyince an-
laşma zemini bulunamamıştı. Bu durum-
da padişah, Murtaza Paşa'yı sınır boyla-
rındaki kuwetlere serdar tayin ettikten
sonra Abaza Paşa'yı yanına alıp Edirne'ye
hareket etti ( 16 Şewal 1043 1 15 Nisan
180
1634). Ruslar' ın şiddetli saldırısına uğra­
yan Lehistan işin ciddi tutulduğunu gö-
rünce yeniden barış teklifinde bulundu.
IV. Murad ise İran üzerine sefer yapmayı
amaç edindiğinden Leh meselesinde faz-
la ısrar etmedi ve sorumluluğu Murtaza
Paşa'ya bırakarak Edirne'den ayrıldı (ı Sa-
fer 1044 1 27 Temmuz 1634). Murtaza Pa-
şa'nın Trzebinski ile akdettiği yedi madde-
lik antlaşma gereğince Osmanlı Devleti,
Bielgorod bozkırlarında yerleşen Tatar oy-
maklarını bulundukları yerden kaldıracak,
Lehistan da Zaporog Kazakları'nı kontrol
altına alacaktı. IV. Murad, Edirne'den is-
tanbul'a döndükten sonra çıkacağı İran se-
feri öncesinde içki yasağı ilan ettirip mey-
haneleri yıktırdı (I O Safer ı 044 1 5 Ağus­
tos 1634). Kahve ve tütün yasaklarında
olduğu gibi bunu da şiddetle uyguladı.
Devletin idaresini tamamıyla kendi eli-
ne alan IV. Murad bizzat yönettiği iki bü-
yük sefere çıktı. 1042'de (1632-33) Şah Sa-
fi' nin Gürcistan'ı istilaya başlayıp Tahmu-
ras Han'ın mukavemetini kırması, diğer
taraftan da İran ordusunun Van'a saldır­
ması üzerine padişah , Van muhafazasını
M urtaza Paşa'ya havale edip büyük bir se-
fer hazırlığına başladı ve Sadrazam Taba-
nıyassı Mehmed Paşa kumandasındaki or-
duyu Üsküdar sahrasına çıkarttı (ll Rebl-
ülahir 10431 15 Ekim 1633) . Aynı gün Van
muhasaradan kurtulmuş olmakla beraber
serdar sefere devam ederek orduyla Ha-
Iep'e, orada uiOfe bahanesiyle çıkan bir ye-
niçeri isyanını bastırdıktan sonra Diyarbe-
kir'e gitti. Bu arada IV. Murad, bir zaman-
dan beri en yakın adamı olarak yanında
bulundurduğu Abaza Paşa'yı ve ardından
çok sevdiği şair Nefi'yi öldürttü.
IV. Murad'ın ilk İran seferine fethettiği
kalenin adıyla Revan seferi adı verilir. Ya-
nında Şeyhülislam Zekeriyyazade Yahya
Efendi bulunduğu halde Üsküdar'dan ha-
reketi 9 Şewal1044'e (28 Mart 1635) rast-
lar. Padişah ordunun yürüyüşü sırasında
uğradığı yerlerde vazifelerini ihmal eden-
leri, haklarında şikayet olan kadıları, ve-
zirleri veya tütün içenleri cezalandırıp iz-
mit, Eskişehir. Konya, Kayseri yolunu ta-
kip etti. Sivas'tan ayrıldıktan sonra Sınır
ovasında Anadolu ve Rumeli askerine ken-
disinin de iştirak ettiği büyük bir savaş
manevrası yaptırdı. Bu sırada Sadrazam
Tabanıyassı Mehmed Paşa hazırlıklarda
bulunduğu Erzurum'dan gelerek Bayburt
civarında orduya katıldı . Rivayete göre
200.000 asker, yirmi beş balyemez ve 100'-
den fazla şahi topla altı günde Soğanlı
yayfasını geçip İran serhaddi olan Kars'a
ulaştı (i Safer 1045 / 17Temmuz 1635) ve
oradan i ran topraklarına girdi. 1O Safer'-
de (26 Temmuz) Revan önüne geldi. Ka-
leden epey uzak bir yerde kurulan otağı­
nı surlara daha yakın bir yere naklettirdi
ve sonradan buraya Hünkar tepesi denil-
di. Revan on bir günlük direnişin ardın­
dan teslim oldu (23 Safer 1045 1 8 Ağus ­
tos 1635). Padişah, kale hakimi Emirgü-
neoğlu Tahmasp Kulu Han ' ı muhteşem
bir merasimle huzuruna kabul edip şahın
kaleye yerleştirdiği Mir Fettah kumanda-
sındaki Mazenderanlı tüfekçileri serbest
bıraktı ve kalenin tamirini emretti. Anne-
siyle birlikte teslim olan ve Osmanlı hiz-
metine giren Emirgüneoğlu'na Halep bey-
lerbeyiliğini verdi. Sünni mezhebine gir-
diği ve ismi Yusuf Paşa'ya dönüştürüldü­
ğü halde daima eski adıyla anılan bu şa­
hıs. iki ay kadar kaldığı Halep'te dikkat çe-
kici hareketlerinden dolayı şikayet üzerine
aziedilip padişah tarafından yanına çağı­
rılmış ve kendisine vezaret haslarından
başka Boğaziçi'nde bir bahçe (Feridun Pa-
şa bahçesi, şimdiki Emirgan) , Ahırkapı'­
da bir saray ve Kağıthane 'de bir çiftlik ve-
rilmiş, mOsikiye vukufu, eğlence ve sefa-
hat işlerindeki tecrübesinden dolayı padi-
şahın yakınlarından biri olmuştur.
IV. Murad, Kenan Paşa kumandasında
bir kuweti daha önce yardım edilemediği
için düşen Ahıska'nın zaptıyla görevlen-
dirdikten sonra Tebriz' e yürüdü. Hoy'a gi-
derken hastalandı, tahtırevana binrnek
zorunda kaldı. Bu sırada annesinin ken-
disine karşı birtakım entrikalar çevirme-
sinden kaygılandığı için kardeşlerini orta-
dan kaldırmaya başladı ve Revan zaferi-
nin estireceği olumlu havayı uygun görüp
istanbul'da bulunan Şehzade Bayezid ile
Süleyman'ı öldürttü ( 13 Reblülewel ge-
cesi 1 27 Ağustos) . Revan ' ın fethi müjde-
sinin İstanbul'a geldiği ve dört gece süre-
cek şenliklerin başladığı günün gecesi yir-
mi beşer yaşlarındaki şehzadelerin öldü-
rülmesi herkeste hüzün ve nefret uyan-
dırdı. IV. Murad 28 Rebiülewel'de (ı ı Ey-
lül) ulaştığı boşaltılmış Tebriz'i tahrip et-
tirirken Yahya Efendi'nin müdahalesiyle
Cihan Şah ve Sultan Hasan camilerine do-
kunulmadı. Kışın yaklaşması ve hastalığı
yüzünden daha ileri gitmeyip geri döndü.
İzmit'te kendisini karşılayanlar arasında,
Ahıska'yı yirmi üç günlük muhasaranın
ardından zapteden ve daha dört beş kü-
çük kale ele geçiren Kenan Paşa ile Emir-
güneoğlu da bulunuyordu . IV. Murad, iz-
mit'ten kadırgalarla hareket ederek (7 Re-
ce b 1045 1 17 Aralık 1635 Salı günü) Üs-
küdar'a geldi ve perşembe günü büyük
bir alayla istanbul'a girdi.

Osmanlı ordusunun ayrılışından sonra
Revan yeniden Safeviler'in eline geçti (24
Şevval ı045 1 ı Nisan ı636) . Şah Safi, Re-
van'ı geri almasına ve ardından Küçük Ah-
med Paşa kuvvetlerini Mihriban Kalesi ci-
varında mağlfıp etmesine rağmen barış
için İstanbul'a Maksud Han'ı göndermiş,
fakat padişah namenin cevabının Bağdat'­
ta verileceğini söyleyerek elçiyi huzuruna
kabul etmemiş ve büyük bir sefer hazır­
lığına başlamıştı . Sefere çıkmadan önce
kendisi için tehlikeli gördüğü şehzade Ka-
sım'ı idam ettirdi. 23 Zilhicce 104Tde (8
Mayıs 1638) beraberinde Şeyhülislam Yah-
ya Efendi ile Kaptanıderya Kemankeş Ka-
ra Mustafa Paşa bulunduğu halde büyük
fetihler devrini hatırlatan ve sefer boyun-
ca miktarı artacak olan muazzam ordusu
ile Bağdat'a doğru hareket etti. Bu ara-
da mehdilik iddiasıyla ortaya çıkıp Eskişe­
hir ahalisini haraca bağlamaya kalkışan
Sakarya şeyhi Ahmed öldürüldü. Ereğli,
Adana, İskenderun ve Halep'ten geçerek
Ayıntap, Birecik ve Urfa'ya ulaştı. Bu civar-
da bulunan Cülab menzilinde Bayram Pa-
şa vefat ettiğinden sadarete Musul Valisi
Tayyar Mehmed Paşa'yı tayin etti. Diyar-
bekir'e vardığında Derviş Paşa'yı öncü ola-
rak gönderdi. 28 Cemaziyelahir 1048'de
(6 Kasım ı638) Musul'a ulaştı. Ordu imam
Mfısa Türbesi (Kazımiye) civarına 7 Receb'-
de (14 Kasım) varmış, padişah ertesi gün
İmam-ı Azam Türbesi (Azamiye) karşısın­
daki otağına inmişti. IV. Murad, Bağdat
önünde kuşatmanın bütün safhalarını ya-
kından takip etti ve zaman zaman met-
rislere kadar gitti. Muhasaranın on dör-
düncü günü umumi bir hücum yapılma­
sı kararlaştırılmakla beraber müdafilerin
içeride metrisler hazırladığı şayiası buna
engel oldu. Bağdat'ın metris sürmek su-
retiyle zaptı uygun görüldüğünden kuşat­
ma gittikçe şiddetini arttırarak günlerce
sürdü. Bir gün önce yürüyüşe kalkışmadı­
ğı için padişah tarafından azarlanan Tay-
yar Mehmed Paşa, kendi cephesinin kar-
şısında bulunan kuleleri ele geçirip ser-
dengeçtilerin başında savaşa girdiği sıra­
da alnına isabet eden bir kurşunla şehid
olunca yerine Kaptanıderya Kemankeş
Mustafa Paşa tayin edildi. Ertesi gün ( 17
Şaban ı048 1 24 Aralık 1638 Cuma) kale
kumandanı Bektaş Han, Bağdat'ı teslime
karar verip IV. Murad'ın huzuruna mera-
sim ve iltifatla kabul edildi. Padişah kaleyi
teslim etmelerini söyledi ve müdafaada
bulunan askerlerin kendi yanında kalma
veya şahın yanına gitme hususunda ser-
best olduklarını bildirdi. Fakat henüz Bağ­
dat'ta bulunan iranlılar'ın Osmanlılar'ın
elindeki kulelerin altına lağım yerleştir­
mekte olduğu haberi yayılınca yeniden
başlayan çarpışma bir gün bir gece sür-
dükten sonra birçok iranit yakalanmış, han-
ları hapsedilip diğerlerinden pek çoğu öl-
dürülmüştü.
IV. Murad fethin ardından kalenin,
imam-ı Azam ve Abdülkadir Geylani tür-
belerinin tamiriyle meşgul oldu. İmam-ı
Azam Türbesi'ni ziyaret etti ve Kazımiye
civarına geçti. Sadrazaını Bağdat'ta bıra-
IV. Murad'ın
tuğralı
birfermanı
CTSMA, nr. 7945/ 1)
MURAD IV
kıp 12 Ramazan 1048'de (17 Ocak 1639)
İstanbul'a doğru hareket etti. Onun İran
topraklarına girerek İsfahan'a kadar git-
me tasawurunu bu defa da gerçekleşti­
rememesine ve barış meselesinin hallini
Kemankeş Mustafa Paşa'ya bırakmasına
hastalığı sebep gösterilir. Musul'a vardığı
zaman seferden önce İstanbul'a geldiği
halde kabul etmediği ve Musul'da beklet-
tiği İran elçisi Maksud Han ile İran şahına
eskiden beri Osmanlı Devleti'ne ait top-
rakların iadesini, her yıl hediye ve pişkeş
gönderilmesini, aksi takdirde yine savaşın
başiayacağını bildiren bir mektup gönder-
di. Diyarbekir'e gelirken hastalandığından
kış mevsiminde yolculuktan çekinerek bu-
rada yetmiş bir gün kaldıktan sonra 11
Zilhicce 1048'de (ı 5 N isan 1639) ayrılıp
Malatya, Sivas, Tokat ve Ankara üzerinden
İzmit'e geldi. Yine deniz yoluyla istanbul'a
hareket edip Sinan Paşa Köşkü'ne indi (8
Safer 10491 ı o Haziran 1639). Sefer zor-
luklarının da arttırdığı hastalığı sebebiyle
ayakları ıstırap içinde olduğu halde iki gün
sonra Bahçekapı'dan büyük bir alayla şeh­
re girdi. Bu arada Kasrışirin civarındaki
Zühab mevkiinde İran savaşiarına nihayet
veren, sonraki asırlarda da esas alınan Kas-
rışirin Antiaşması imzalanmıştı ( 14 Mu-
harrem 10491 17 Mayıs 1639). Muahede-
namenin metni İran elçisi Muhammed Ku-
lu Han tarafından İstanbul'a getirilerek
IV. Murad'ın tasvibine sunulmuştu.
Diğer taraftan İran meselesi yanında IV.
Murad devrinin başından sonuna kadar
Kırım Hanlığı'nın karışık durumu ve Kazak
taarruzları Osmanlı Devleti'ni uğraştıran
başlıca meseleler arasında yer almış, or-
du ve donanma sevki, Özi suyu üzerinde
kaleler inşasıyla Kazaklar'ın denize çıkma­
larının önlenmesi gibi tedbirlerle bu me-
selelerin halline çalışılmış, fakat o devirde
tamamen halli mümkün olmamıştır. Ka-
zaklar'ın yaptığı diğer faaliyetler yanında
4 Şewal1033'te (20 Temmuz 1624) Boğa­
ziçi'ne kadar girip Sarıyer, Tarabya ve bil-
hassa Yeniköy'de yağmacılık yapmalarının
kısa süre içinde bertaraf edilmekle bera-
ber istanbul'da büyük heyecan uyandır­
dığı bilinmektedir. Osmanlı Devleti buna,
Kaptanıderya Receb Paşa kumandasın­
daki donanmasıyla takip ettiği Kazaklar'ı
Köstence'nin kuzeyindeki Karaharman
açıklarında mağlfıbiyete uğratarak cevap
vermişti (Muharrem 1035 1 Ekim 1625) .
IV. Murad, Bağdat seferinde iken Arna-
vutluk'un çeşitli yerlerinde ve Bosna'da
çıkan karışıklıkların yatıştırılması işiyle Du-
çe Mehmed Paşa'yı görevlendirmişti . Du-
çe'nin buralardaki faaliyetlerinin pek ba-
181
MURAD IV
şarılı olmadığı ve meselenin IV. Murad 'ın
son zamanlarına kadar sürdüğü görülmek-
tedir. Yine onun döneminde, Osmanlı Dev-
leti ile Venedik Cumhuriyeti arasındaki
münasebetlerin bir müddet kesilmesine
sebep olacak kadar önem kazanan olay
Avianya hadisesidir. Akdeniz'in emniyet i-
ni teminle görevli Cezayir ve Tunus donan-
malarının başındaki Ali Piçinoğlu, Girit ve
İtalya sahillerinde faaliyette bulunduktan
sonra Avianya Limanı 'na gelmiş. Venedik
hükümeti, Marina Capello kumandasın ­
daki yirmi sekiz kadırga ve bir büyük ge-
miden oluşan donanmasıyla Avianya'yı ab-
luka etmiş . kale ve şehri topa tutmuş . Pi-
çinoğlu ' nun gemilerini alıp götürmüştü
(ı 048/ 1638) . Olayı haber alan IV. Murad
büyük bir hiddete kapılmış, antlaşmayı bo-
zan Venedik ile t icari münasebetlerin ke-
silmesini ve yılda SO yük akçe gelir getiren
Spalato Gümrüğü ' nün kapatılmasını em-
retmişti. Sonunda eskiden beri sürmekte
olan ticari münasebetlerin korunması esa-
sına dayalı ve tazminatı ihtiva eden bir
antlaşma imzalandı (ı 5 Reblülewel ı 049 1
16 Temmuz 1639).
PadiŞah Revan seferinde başlayan ve git-
tikçe artan damla (gut) hastalığına müp-
tela idi. Bağdat seferinde bazan tahtıre­
vanla yolculuk etmek zorunda kalmış ve
dönüşte kendisine şiddetli bir baş ağrısı
ve ardından titreme gelerek yatağa düş­
müştü . Bunu önce sıtmaya hamleden he-
kimler ardından felç teşhisi koydular. Se-
fer sonrası biraz düzelmekle beraber İs­
tanbul'daki zafer alayında zorlukla buluna-
bildi. Kasım ayında avianmak üzere gitti-
ği Beykoz taraflarında tekrar ağırlaşınca
etrafındakilerin tavsiyesiyle aşırı derecede
kullandığı içkiden vazgeçti. Üsküdar sa-
rayında on gün istirahat neticesinde iyi-
leşmekle beraber maneviyatı çok bozuk-
tu; güneş tutulmasından ve hazinede bul-
duğu bir cifir kitabından hayatıyla ilgili
olumsuz anlamlar çıkarıyordu. Bununla be-
raber geleceğe yönelik tasawurlarda bu-
lunuyor, Venedikliler'e karşı karadan ve
denizden yapmayı düşündüğü büyük bir
seferin hazırlıklarını sürdürüyordu. Tersa-.
ne ve tophanede yeni gemiler inşa ettir-
mek, top döktürmek, Selanik taraflarına
asker sevketmek gibi faaliyetleri Batı'da
büyük bir endişe uyandırmıştı . Bu seferin
Malta korsaniarına yönelik olduğu ve pa-
dişahın bir adam gönderip adanın planını
aldırdığı hakkında rivayetler vardır.
IV. Murad, 1 Şewal 1049'da (25 Ocak
1640) bayram tebriklerini kabul ettikten
182
ve Sinan Paşa Köşkü ' nde iç ağalarının çe-
şitli hünerlerini seyredip biraz at koştur­
duktan sonra Atmeydanı ' nda Silahdar
Mustafa Paşa'ya tahsis edilen saraya gi-
derek istirahat etti ve akşam yemeğinde
Silahdar ve Emirgüneoğlu gibi yakınları­
nın teklifiyle eskisi gibi yiyip içti. Bu gece-
nin ertesi günü hastalandı ; bütün tedavi-
lere rağmen günden güne fenalaştı. Ya-
nında bulunmuş olan İmam-ı Sultanı Şa­
m! Yusuf Efendi'nin nakline göre ara sıra
şuurunu kaybediyordu . 1S Şewal 1049 (8
Şubat 1640) Perşembe yatsıdan sonra
Şehzade Kasım'ı bağdurduğu odada ve-
fat etti. Cenazesi, gazalarda bindiği üç at
tersine eyerlenmiş olarak tabutu önünde
götürüldüğü halde büyük merasimle kal-
dırılıp Sultan Ahmed Camii yanındaki ba-
bası 1. Ahmed'in türbesine defnedildi.
IV. Murad, Osmanlı padişahları arasın­
da farklı karakterde bir şahsiyettir. İrade
ve hafızası kuwetli, gözü hiçbir şeyden yıl­
mayan bu hükümdar vesayet altında ya-
şadığ ı yıllarda devlet işleriyle ilgilenmiş,
tebdil gezerek her şeyi yakından görüp an-
lamaya çalışmış . memleketin iç ve dış du-
rumunu düzeltebilmiştir. Gittikçe artan
sert tutumunu daha çok kötülüklerine
inandığı kimseler hakkında göstermiştir.
Bazı Batı kaynaklarında , onun her taraf-
ta hafıye bulundurduğu ve bir mühtediye
tercüme ettirdiği Machiavel'i okuduğu ri-
vayet edilir.
Askerin başında savaşa katılan Osman-
lı padişahları arasında yer alan IV. Murad
kaynaklarda uzun boylu, geniş omuzlu,
heybetli bir kişi olarak tanımlanır. Yine
çağdaş kaynaklarda çok kuwetli olduğu ,
iri yarı bir adam olan Silahdar Musa'yı (Pa-
ş a) kuşağından tutup kaldırarak Has Oda'-
yı birkaç defa dolaştırdığı, devrin meşhur
pehlivanlarıyla güreştiği, 200 okkalık gürz
kullandığı, kılıç . ok, harbe vb. silahları kul-
lanmakta mahir olduğu belirtilir. Topkapı
Sarayı'ndaki demir (gümüş) kapıyı, Bağdat
seferi sırasında Musul'da Babürlü Hüküm-
dan Şah Cihan'ın elçisi Mlr Zarif'in tak-
dim ettiği hediyeler arasında bulunan ve
ok, kurşun geçirmediği söylenen gerge-
dan derisi kaplı kalkanı harbe ve akla del-
diği, Eski Saray'dan attığı ciridi Beyazıt Ca-
mii minaresinin altına. Halep Kalesi 'nden
attığını da şehrin Saraçhane civarına dü-
şürdüğü, kemankeşliğindeki maharetini
de çeşitli vesilelerle ispat ettiği bilinmek-
tedir.
IV. Murad'ın birçok çocuğu dünyaya gel-
miştir. Evliya Çelebi bunların sayısını otuz
iki olarak göstermekteyse de tesbit edile-
bilenler beşi erkek olmak üzere on altı ka-
dardır. Daha babalarının sağlığında ölen
şehzadelerinin ismi Süleyman, Mehmed,
Alaeddin, Ahmed ve Mahmud'dur. Kızla­
rından Kaya İsmihan Sultan Melek Ahmed
Paşa ile, Rukiye Sultan Melek (Şeytan) İb­
rahim Paşa ile, Hafize Sultan Hüseyin Pa-
şa ile evlenmiş, diğerleri daha küçük yaş­
ta ölmüştür. Kardeşlerinden üçünü (Baye-
zid. Süleyman ve Kas ım) ve bir rivayete
göre amcası ı. Mustafa'yı öldürttüğünden
kendisine halef olacak İbrahim'den başka
kimse kalmamıştı . Ağır hastalığında has-
talığının iyileştirilmemesine sebep olarak
gördüğü Şehzade İbrahim'in de öldürül-
mesini emrettiği, Kösem Sultan ' ın emrin
görevlilere ulaşmasına engel olarak İbra­
him'in hayatta kalmasını sağladığı da söy-
lenir.
IV. Murad dönemi alim, şair, tarihçi.
hattat ve mGsikişinas gibi muhtelif saha-
larda yetişmiş fikir adamları bakımından
Osmanlı Devleti'nin en dikkate değer bir
devresi olmuştur. Evliya Çelebi, Katib Çe-
lebi, Nef'l, Şeyhülislam Yahya, Veysi, Koçi
Bey, Azmizade Haleti gibi isimler edebiyat
sahasında dönemin önde gelen şahsiyet­
lerinden sadece birkaçıdır.
Arapça ve Farsça bilen IV. Murad yüksek
bir edebi kabiliyeti olmamakla birlikte Mu-
radi mahlasıyla şiirler yazmış, mOsikiyle il-
gisi besteler yapacak düzeye ulaşmış ( aş.
bk.). kimden öğrendiği bilinmemekle be-
raber özellikle t a'lik hattını güzel yazmış ,
siyasi gayeleri için kullanmak istemiş olsa
bile zamanının tartışma konularıyla uğraş­
maya özenmiştir. Onun dini meselelerdeki
anlayış farklarından ortaya çıkan münaka-
şalarda daha ziyade Kadızade Mehmed
Efendi'nin tesiri altında kaldığı açıktır. An-
cak Abdülmecid Sivasl'yi de hoş tutar, onun
taraftarlarını gücendirrnek istemezdi.
IV. Murad, bütün saltanatı boyunca se-
ferler ve diğer meselelerle meşgul oldu-
ğundan büyük hayrat vücuda getirmemiş­
se de bu sahada bazı faaliyetleri vardır.
Üsküdar Çamlıca'da bir cami, Kazak taar-
ruzlarına karşı bağazın müdafaası için Ana-
dolukavağı ile Rumelikavağı'nda müşte­
milatı ve camileriyle beraber kaleler yap-
tırmış, Revan seferinde iken verdiği emir
üzerine Bayram Paşa İstanbul'un imarı­
na çalışarak surları, yanan camileri imar
etmiştir. Okmeydanı Namazgahı'na min-
ber konulması da IV. Murad zamanına
rastlar. Kendisi, Üsküdar tarafında İstav­
rez Sarayı ve Kandilli'de bugün mevcut ol-
mayan bir saray yaptırdığı gibi Topkapı
Sarayı'nda Revan ve Bağdat fetihleri ha-

tırasma Bağdat ve Revan köşklerini inşa
ettirmiştir. 1636 ve 1639 yıllarında tamam-
lanan bu yapılardan bilhassa Bağdat Köş­
kü, çeşitli Türk sanat şubelerini bir araya
getiren XVII. yüzyıldaki en yüksek sanat
eserlerindendir. Şiddetli yağmurlar netice-
sinde ( 19 Şaban ı 039 1 3 N isan 1630) Mes-
cid-i Haram ' ı basan suların tahrip ettiği
Kabe'yi Kadı Mehmed Efendi ve Mimar
Rıdvan Ağa vasıtasıyla esaslı bir surette
tamir ettirmiş ve padişahın adı Beytut-
lah ' ın takı üzerine yazılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA :
Dördüncü Murad'ın Bağdat Seteri Menzilna-
mesi: Bağdat Se{eri Harp Jurnalı (haz. Halil Sa-
hillioğlu , 7TK Belgeler, 11/3-4 [1965[ içinde), s.
11-35; IV. Murad'ın Revan Se{eri Menzilname-
si (haz. Nezihi Aykut, TD, sy. 34 [ 1984[ içinde), s.
191 -246; Topçular Katibi Abdülkadir (Kadri)
Efendi Tarihi (haz. Ziya Yılmazer), Ankara 2003,
ll, 783-1134; Peçuylu İbrahim. Tarih, ll, 393-451,
460-462, 486; Hasanbeyzade Ahmed, Tarih (haz.
Nezih i Aykut, doktora tezi , I 980), İÜ Ed. Fak. Ta-
rih Seminer Kitaphğı, nr. 3277, ll, 354-410; Katib
Çelebi, Fezleke, ı , 346; ll, 38-321; Solakzade, Ta-
rih, s. 721, 736-766; Mehmed Halife, Tarih-i Gıl­
mani, İstanbul 1340, s. 10-17; Evliya Çelebi, Se-
yahatname(Dağlı). I, tür.yer.; Naima, Tarih, 11-111,
tür.yer. ; Müstakimzade, Tuh{e, s. 738, 739;
Hammer (Ata Bey), IX, 3-296; Zinkeisen, Ge-
schichte, IV, 3-524; N. Jorga, Geschichte des
Osmanisehen Reiches, Gotha 1910, lll, 388,
449-479; Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, 111/l, s.
148-208; Danişmend, Kronoloji', lll, 257, 325-
386; K. Teply, Die Kaiserliche Grossbotscha{t an
Sultan Murad IV. im Jahre 1628 des Freiherrn
Hans Ludwig von Kue{steins Fahrt zur Hohen
P{orte, Wien 1976, s. 17, 29-31, 42; Kerim Vans,
IV. Murad Devrinde Osman lı-Safevi Münase-
betleri (doktora tezi , 1977), İÜ Ed. Fak., s. 77-
214; Oktay Aslanapa, Osmanlı Devri Mimarisi,
İstanbul 1986, s. 340-343, 521 -523; Midhat Ser-
toğlu, IV. Murad, Ankara 1987; Önder Bayır. IV.
Murad'ın Hatt- ı Humayunları (yüksek lisans te-
zi, 1994), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; Hüsrev
Subaşı. "Hattat Osmanlı Padişahlan", Osmanlı,
Ankara 1999, Xl, 54-55; Süheyl ünver, "Dördün-
cü Sultan Murad'ın Revan Seferi Kronolojisi",
7TK Belleten, XVI/64 (1952). s. 547-576; Meh-
met İnbaşı. "The Register of Expenditures of
Murat IV's Bagdad Campaign", AO, LIV /4
(2001 ), s. 497-508; M. Cavid Baysun, " Muri'ıd
IV.", lA, VIII, 625-647; A. H. de Groot, "Murad
IV" , El' (İng.), VII, 597-599; Öztuna, TMA, ll, 39-
40. IA:l
umJ ZiYA YILMAZER
o MÜSİKİ. XVI. yüzyıl sonlarında Os-
manlı Devleti'nin karşılaştığı siyasi ve ik-
tisadi problemler yüzünden sarayda du-
raklayan mOsiki faaliyetleri IV. Murad dö-
neminde yeniden canlanarak yaygınlaşmış
ve bir gelişme göstermiştir. Saltanatı bo-
yunca ilim ve sanat adamlarını destekle-
yen IV. Murad, Tebriz'i fethedince en meş­
huru Şeştari Murad Ağa olan on iki mOsi-
kişinası istanbul'a getirerek Enderun'a ye-
MURAD V
ni sanatkarlar kazandırmış, bunlar döne- ı ı
min mOsiki çalışmalarına büyük katkıda MURADV
bulunmuştur. Padişahın hanende ve mu- ( .:ıf_rı )
sahibleri arasında yer alan Evliya Çelebi,
(1840-1904)
Seyahatname'sinde saray meşkhanesin­
de ve Sultan Murad'ın huzurunda yapılan Osmanlı padişahı
edebiyat ve mOsiki cemiyetlerinden bah- (1876).
L _j
seder. Cuma geceleri ulema, meşayih ve
hafızların katılımıyla toplantıların yapıldı­ ZS Receb 1Z56'da (22 Eylül 1840) doğ­
ğını, cumartesi geceleri de ilahihan, ha- du. Asıl adı Mehmed olup babası Abdül-
nende ve sazendelerin iştirakiyle dini eser- mecid, annesi Şevkefza Kadınefendi'dir.
lerin geçildiğini vefasıllar düzenlendiğini Şehzadeliğinde iyi bir eğitim gördü. Çeşitli
anlatır. Sultan Murad'dan himaye ve teş­ hocalardan Türkçe, Arapça, Fransızca, Os-
vik görerek bu dönemde meşhur olmuş manlı tarihi ve fen dersleri okudu; iki İtal­
mGsikişinaslar içinde özellikle dini eserle- yan hocadan piyano ve Batı müziği ders-
riyle tanınan Hafız Kumral ve Derviş Sacta- leri aldı . Amcası Abdülaziz tahta çıkınca
yi'nin yanı sıra tarihçi Solakzade Mehmed veliaht ilan edildi ( 1861 ) . Abdülaziz'in Mı­
Hemdemi Efendi, Ama Kadri, Benli Hasan sır (1863) ve Avrupa (1867) seyahatlerine
Ağa, neyzen ve çengi Yusuf Dede Efendi, veliaht sıfatıyla katıldı. Vaktinin çoğunu,
Tokatlı Derviş Ömer Efendi, Awact Meh- Abdülaziz'in kendisine tahsis ettiği Kadı­
med Ağa ve Kasımpaşalı Koca Osman Efen- köy Kurbağahdere'deki çiftlik evinde ge-
di zikredilebilir. Evliya Çelebi, aynı zaman- çiriyordu. Bu dönemlerde meşruti rejimi
da musahib-i şehriyariler arasında bulunan savunan Yeni Osmanlılar'la temas kurdu.
Derviş Ömer'in kar. nakış ve şarkılarının Sık görüştüğü Şinasi, Namık Kemal ve Zi-
çoğunu Sultan Murad'ın çok sevdiği segah ya (Paşa) beylerle meşrutiyet, demokrasi
makamında bestelediğini ve padişahın ken- ve hürriyet konusunda fikir alışverişinde
disine "peder" diye hitap ettiğini söyler. bulunuyordu. Ziya Paşa ve özel doktoru
Mehter mOsikisinin önde gelen beste- Kapoleon Efendi aracılığıyla , Abdülaziz'in
karları arasında sayılan IV. Murad sözlü yönetiminden hoşnut olmayan muhalif
eserlerle saz eserleri de bestelemiştir. Ali grubun lideri Midhat Paşa ile de haber-
Ufki Bey'in MecmCıa-i Saz ü Söz adlı ki- leşmekteydi. Bu yıllarda Osmanlı Devleti
çeşitli zorluklarla karşı karşıya kalmıştı.
tabında ve Kantemiroğlu'nun Kitabü İl­
mi'l-mCısiki ala vechi'l-hurCıfdt'ında Hersek isyanıyla (1875) başlayan Balkan
onun bestelerine rastlanmaktadır. MOsi- buhranı, Bulgaristan ayaklanması (2 Ma-
ki kaynaklarında bu iki eserde yer alan yıs 1876) ve iki konsolasun öldürülmesiyle
"Şah Murad" adlı bestekarın Sultan Mu- sonuçlanan Selanik vak'ası (6 Mayıs 1876)
rad olduğu kabul edilmektedir. Yılmaz
öztuna, IV. Murad'ın altısı hüseyni maka-
mında olmak üzere on üç peşrevi ile yü-
rük semai ve ilahiden müteşekkil on beş
eserinin listesini vermektedir. Bunlar ara-
sında sözleri de N. Murad'a ait olan, "Uyan
V. Murad
ey gözlerim gafletten uyan" mısraıyla baş­
layan eviç ilahisi günümüzde de okun-
maktadır.
BİBLİYOGRAFYA :
Ali Ufki Bey, Hiiza Mecmüa-i Siiz il Söz (nşr.
M. Hakan Cevher), İzmir 2003, s. 222-225, 524,
771, 786-787, 829-831; Evliya Çelebi. Seyahat-
name, ı, 632-633; a.e. (Dağlı), I, 99-103; Kante-
miroğ lu, Kitabu İlmi'l-müsiki ala vechi'l-hurü-
{at: Müsikiyi Harflerle Tesbit ve /cra ilminin Kita-
bı (nşr. Yalçın Tura), İstanbul 2001, ll, 94, 137-
141, 311 -312; Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, 111/2, ·
s. 565-566; a.mlf.. "OsmanWar Zamanında Sa-
raylarda Musiki Hayatı", 7TK Belleten, XLI/16İ ·
( 1977). s. 89-90; Haydar Sanal, Mehter Miısikisi,
istanbul 1964, s. 258-259; Kip, TSM Saz Eserle-
ri, s. 44; Hayri Yenigün, "IV. Sultan Murad Dev-
rinin Lil.dlni Bestekarlan", MM, sy. 136 ( 1959), s.
103-104; Öztuna, BTMA, ll, 67-68.
li! NuRi ÖzcAN
183