o4 777 KHAI NIEM NGON NGU HOC cach (case) Pham tri: ngir phap thé hién quan hé ct phap giita cae tir o trong cau. Khong phai tat ca cic ngon ngir déu co pham tri cach. Trong ngit phap tiéng Latin, cdc céch khac nhau dua trén co so bién doi hinh thai cua tir va c6 cae eich nhu: danh cach (nominative se). ... Tiéng Hi Lap c6 5 cach, tiéng case), doi cach (accusative ¢: Sanskrit c6 8 cach. tiéng Phan Lan c6 13 cach, tiéng Nga c6 6 cach Trong ting Anh, pham tri cach duge thue hién bing nhimg phuong thire sau: — Bién t6, vi du: feacher “thay gido” - teacher's “cua thay giao” ~ Két hop voi gidi tir, vi du: with a man “v6i mot ngudi™ ~ Trat tur tir, vi du John kicked Peter “John da Peter” Peter kicked John “Peter da John” ‘Trong tiéng Nga, pham tri céch duge thye hién bang nhing phuong thire sau: ~ Bién t6, vi du: kuna (sach, cach 1, sé it) h, it) ch, cach 3, sé it) ich 2, s KHHrH (s KuHre ( ~ Bién t6 két hop voi hur tir, vi duz B kite (sach, cach 6, $6 it) ~ Prat tur tir, vi du Math :uoGut ton “Me yeu con gai” Jloun mo6ur Marp “Con gai yeu mePhan m6t. 777 Khai niém ngon nou hoc o Bien t6 két hop voi wong am. vi du Cao? pa (tr cach 1. so nhicuy Caopa’ (tu. cach 2.50 it) Xem: pham tri ngir phap ch diing (usage) Thoi quen noi va viet cua MOt Nhom nguUdi ndo do. Khong co ngdn net nao cO sur thong nhat hodn toan. Mot so tir, eaeh viet. cach phat am. nghia va cdc hinh thire nei phap khong co sur thong nhat G6 moi noi: mdi ving. mdi nghe. mdi phony cach ed the co nhimng dae trung riéng. Do do, cde tir dién thuong su dung mot so nhan dé ghi cht céch ding. Char an. Tir dién Tiéng Viet do Hoang Phé chu bién (Ha Noi. 2000) ding cde nhan nhu: nehie bong chuvén mon, it ding, kiéu céch, khdu nytt. phuong nei thong tue, rang trong. van chuong... Nhimg nin cach ding ehi ra c’ch ding rign: biét chi thich hop trong mot so inh nhat dinh, sé bat neo ho tr cainh khac. Co nhitng tir c6 hoan toan bién khoi ngdn nei hign dai. © hoan toan khong due ding tong nhitr nhung trong mot s6 tir dién ngudi ta van ti p hop va giai thich ching dé ngudi ding co phuong tién doe cae van ban cé. Xem: miéu ta ludin cach ti¢p cfin dinh lwong (quantitative approach) Cach ti¢p can thong ké doi voi vid nghicn ecru sq bién thign cia ngdn nytt. Tir Liu ngudi ta da nan thay su phan bé cae tir trong mot bai an ctr Lap di lp lai theo mot quy lwat nhat dinh, trong tng vGi mot str phan bo thong ké ndo do. Trong mdi ngdn ngir. tren mot bai di dai nao dé, cdc yéu té eta ngdn ngit dé sé lap lai theo mat quy luat nhat dinh, tan s6 suat hién ede yéu t6 do hau nhur khong doi. Dau the ki XX. ngudi ta bat dau ding tha phap thing ké dé nghién ciru ngon ngt, Nam 1913. Mackov ding thi: phap thong ké dé nghién etru quy Iudt phan bd phu am va nguyén am trong tac phim Epréghi9 777 KHAI NIEM NGON NGU HOC Onéghin cia Puskin. Tir ntra cudi thé ki XX thi tha phap thong ké di duge ding rong rai trong ngén ngit hoc. Nam 1960, W.Labov mo ra mot cach tiép cn hoan toan moi déi v6i ngdn ngir hoc xa hoi. Ong coi su bién thién 1a déi tugng dau tién cia sy khao sat. Chia khoa cua cach tiép cn nay la van dung thong ké hoc. nha ng6n ngit hoc xa hOi Iya chon nhimg dir ligu théng ké vé tan sé cua cdc hinh thire ngén ngit clung duge nhitng ngudi noi khac nhau ding va tim ra nhimg tuong lién v6i céc nhan t6 phi ngon ngé. Néu chi quan sat ngudi ndi hoac nhom ngudi noi thi ching ta nhan thay ngudi ndi khi thi str dung hinh thire nay, khi thi str dung hinh thire kia co vé ngau nhién. Tuy nhién, néu chang ta lap bang tan sé cia mdi hinh thire canh tranh thi ching ta thay ngudi nay sir dung ngén ngit khac ngudi khac va tan sé cula mot hinh thite riéng biét tuong lién chat ché voi mét sé bién phi ngon ngir. Cac bién phi ng6n ngtr 1a nhtng bién nh gidi tinh, tudi tac, tang lop xa hdi, trinh dé gido du Nghién etru dinh lugng chi ra rang sy bién thién khéng hoan toan n: nhién ma duge két cdu héa cao. Xem: eich tiép cin dinh tinh cach tiép cAn dinh tinh (qualitative approach) Miéu ta va giai thich cach sir dung ng6n ngfr trong pham vi m6i truéng van héa va xa hdi dién ra ty nhién. Xu huong nghién ctru nay xuat hién trong xa hdi hoc tir 1920, nhung chi tir 1980 xu hung nghién ciru nay moi co uu thé trong ngén ngit hoc. Theo cach tiép can nay, tinh xac thue duge coi nhu co tinh quyét dinh ma tinh xac thye duge thyc hién nh& miéu ta chi tiét mGi truong, hdi va thuc tién x4 hdi tao ra cac dit ligu ngdn ngir. Nghién ciru dinh tinh cha y kham pha cai y nghia x4 hoi ma ngudi sir dung ng6n ngfr tham gia vao cdc hoat déng ngén ngir ctia ho. Cach tiép nay tuong phan voi cach tiép cin dinh lugng. Nghién ctu dinh tinh ding su quan sat, phan tich van ban, phong van, ghi 4m va phién dm loi noi. Trong nghién ctru dinh lurgng, ngudi ta cling ding nhimg digu nay, nhung trong nghién ciru dinh tinh, chang co mot viPhan mét. 777 Khai niém ngén ng hoc 97 the khae han. Troi ign ctru dinh lvong. su quan sat chi ap dur 6 giai doan phat hign ban dau. dén giai doan cat Loi, giai doan nhan dign chu diém nghién ctru, thi su quan sat chura dit co so dé rit ra nhimg dir ligu ding durge, Trong nghién ctru dinh tinh, sir quan sat cua nhtmg nguéi tham gia duve coi la co so trong phat hién nhan to chinh ti va xa hoi Lam tru e6t cho cach str dung ngén nga. Xem: each tiép edn dinh hrong cai biéu dat (signifier) Mat vat chat etia don vi ngdn ngt. duge cau thanh bang cée loai don vj ngir am thude cae edip do khé : nhau co chire nang biéu dat mot Khai nigm nhat dinh. Trong loi noi, cai bigu dat La dong am thanh cu thé trong tit, n6 lai duge thé hign bang cée am hode té hop cde am trong cau, no 1a mot so dO, m6 hinh cdu tric edu. Don vi nho nhat ctia cai bieu dat trong Joi ndi 1a am 16. Xem: eai durge biéu dat cai cho sin (the given) Thong tin 1a mot qua trinh tuong tac giita cai cho sin va cai moi. Cai cho san chinh 1a cai thong tin co thé dy doan duge doi véi ngudi nghe. Coi dicu gi do Li c6 thé dur doin duge c6 thé La vi day la digu da durge noi dén truce réi. Thi du: A: Thi} viet giddy? B: No vier thie Trong van canh trén, Thi vier la dicu da duge noi trong cau hoi cua A, thong tin mdi chi 6 dur ma thdi. Nhung trudng hgp cai cho sin la cai da duge ndi dén trude rdi khong phai la kha nang duy nhat. Cai cho s i gi dé nam trong tinh hudng hoac cai gi do hoan toan khong the té nhung la diéu ngudi noi mudn dién n-c6 thé 1a ca dat nhu 1 cdi cho sin vi muc dich tu tir. Thi du:98 777 KHAI NIEM NGON NGU HOt A: Con gai ctia Huong xinh qué B: Em dé c6 chéng dau ma c6 con! Con chi Tram diy! Phat ngdn Con gdi ctia Hong xinh qui! C6 tién gia dinh li Huong c6 con gai. Day 1a diéu khong thue té (da dure ph nhan 6 cau sau). Nhung ngudi noi coi nhu dé 1a digu cho sin chi bé sung thém thong tin xinh qua thoi Xem: cai moi cai duge biéu dat (signified) Trong méi quan hé voi cai biéu dat. cdi so chi va cai so biéu 1a cai durge biéu dat cua don vi ngdn ngit. Cai duoc biéu dat chinh 1a nhimg su vat, hién tung, quan hé trong thé gidi thu tai, hoac cae khai niém, biéu tuong duoc xem xét v6i tu cach 1a mat bén trong cla mot don vi ng6n ngit. Khong nén lam lin cai duge biéu dat voi y nghia cua don vi ng6n ngir. Xem: cai biéu dat cai moi (the new) Thong tin la mot qua trinh tuong tac giita cai cho sin hay cai c6 thé dy doan va cai mdi 1a cai kh6ng dodn trude duge. Cai moi chinh 1a théng tin ma lan dau tién ngudi ndi dura vao y thite cla ngudi nghe. Diéu duge coi la cai moi, cdi khong thé dir doan durge 6 thé la cai gi dé chura duge nhac dén true day, nhung no eiing co thé la cai bat ngo, khéng durge cho doi, cho di co duge nhac dén tir truéc hay khong. C6 nghia 1a day phai 1a cai ma nguii ndi mudn luu ¥ ngudi nghe. Hay xem xét doi thoai sau: A: Em thie nghi xem, anh n6i doi hav em noi doi? B: Chinh anh la ké n6i doi! Newdi néi va nguoi nghe déu c6 trong ¥ thire ctia nhau, deu khong phai la cai gi méi: déng thai ca hai nhan vat déu duge hai tir