‫ﺟﺰوه درس ژﺋﻮدزي و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‬

‫اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺮﯾﻢ‬

 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ژﺋﻮدزی ‪ II‬ﯾ ﯽ از دروس ﻣ ﻢ ﻧﻘﺸــﮫ ﺑﺮداری اﺳــﺖ ﮐﮫ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻠﯿﺪی ﻣﺮ ﻮط ﺑﮫ ﺳ ـ ﺴــﺘﻢ ﺎی ﺗﺼــﻮ ﺮ و رواﺑﻂ ﻃﺮا و‬
‫اﺳ ــﺘﻔﺎدﻩ از آ ﺎ را ﺷـ ــﺮح ﻣﯽ د ﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻌ ـ ـ از دروس ﮐﮫ ﺳ ــﺮ ﻓﺼـ ــﻞ آن ﺴـ ــﺘﮫ ﺑﮫ اﺳـ ــﺘﺎد ﺗﻔﺎوت ز ﺎدی دارﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﯾﻦ درس ﮐﮫ ﻢ ﺑﺮای آﻣﻮزش ﮐﻼ‬ ‫درس ﺗﻘﺮ ﺒﺎ در اﻏﻠﺐ دا ﺸـ ﺎﻩ ﺎ ﺑﺎ ﺳﺮ ﻓﺼ ﻣﺸﺎﺑﮫ ﺗﺪر ﺲ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﻢ ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ آزﻣﻮن ﺎرﺷ ـ ــﻨﺎ ـ ـ ـ ارﺷ ـ ــﺪ ﻣﻔﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷ ـ ــﺪ‪ ،‬ﺟﺰوﻩ ﻣ ﻨﺪس ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺮ ﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷ ـ ــﺪ ﮐﮫ در واﻗﻊ ﺗﺮﺟﻤﮫ‬
‫ﺑﺨﺸ ﺎ ﯽ از ﮐﺘﺎب ‪ Geodesy The Concept‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در اداﻣﮫ ﺳﺮ ﻓﺼﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﺟﺰوﻩ آوردﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺧش اول‪ :‬ﺳﯾﺳﺗم ھﺎی ﻣﺧﺗﺻﺎت ژﺋودزی‬

‫‪ -١‬ﻣﻘﺪﻣﮫ‬

‫‪-١-١‬ﻗﻄ ﺐ ھ ﺎ‪ ،‬ﺻ ﻔﺤ ﺎت و ﻣﺤﻮرھ ﺎ ) ‪Terrestrial Topocentric ،Terrestrial Geocentric Systems‬‬

‫‪ ،Systems‬ﺳ ﯿﺴ ﺘﻢ ھﺎی دﺳ ﺖ ﭼﭙﯽ‪ ،‬ﺳ ﯿﺴ ﺘﻢ اﮐﻠﯿﭙﺘﯿﮏ ﺳ ﻤﺎوی‪ ،‬ﺳ ﯿﺴ ﺘﻢ ﺑﻌﺪی ﺳ ﻤﺎوی‪ ،‬ﺳ ﯿﺴ ﺘﻢ زاوﯾﮫ ﺳ ﺎﻋﺘﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫اﻓﻘﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪاری(‬

‫‪ -١ -٢‬زﻣﺎن ﺟﮭﺎﻧﯽ زﻣﺎن ﻧﺠﻮﻣﯽ‬

‫‪ -١-٣‬اﻧﻮاع ﻣﺸﺎھﺪات در ژﺋﻮدزی‬

‫‪ -٢‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ھﺎی ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ‬

‫‪ -٢-١‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ھﺎی زﻣﯿﻨﯽ ‪Geocentric‬‬

‫‪ -٢-١-١‬ﺣﺮﮐﺎت ﻗﻄﺒﯽ و دوران ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ زﻣﯿﻦ‬

‫‪ -٢-١-٢‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ھﺎی ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻟﺤﻈﮫ ای‬

‫‪ -٢-١-٣‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ھﺎی ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬

‫‪ -٢-٢‬راﺑﻄﮫ ﺑﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ و ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ‬

‫‪ -٢-٢-١‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ و ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﮫ روی ﺑﯿﻀﻮی ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ‬

‫‪ -٢-٢-٢‬ﺑﺮدار وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬

‫‪ -٢-٢-٣‬ﺗﺒﺪﯾﻞ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﮫ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬

‫‪ -٢-٣‬ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬

‫‪ -٢-٣-١‬ﭘﺎراﻣﺘﺮھﺎی ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪه وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻄﺢ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬

‫‪ -٢-٣-٢‬اﯾﺠﺎد ﯾﮏ دﯾﺘﻮم‬

‫‪ -٢-٣-٣‬ﺗﺒﺪﯾﻼت دﯾﺘﻮم‬

‫‪١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪-٢-۴‬‬

‫‪ -٢-۴-١‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ھﺎی زﻣﯿﻨﯽ ‪Topocentric‬‬

‫‪ -٢-۴-٢‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ‬

‫‪ -٢-۴-٣‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ھﺎی ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ‬

‫‪ -٢-۵‬ﺧﻼﺻﮫ ﺳﯿﺴﺘﻢ ھﺎی زﻣﯿﻨﯽ‬

‫ﺑﺧش دوم‪ :‬ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت ﺗﻌﯾﯾن ﻣﺧﺗﺻﺎت‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اول‪ :‬ھﻨﺪﺳﮫ ﺑﯿﻀﻮی‬

‫‪ -١‬ﺑﯿﻀﻮی دوراﻧﯽ‬

‫‪ -١-١‬ﭘﺎراﻣﺘﺮھﺎی ﺑﯿﻀﻮی‬

‫‪ -١-٢‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء‬

‫‪ -١-٢-١‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻧﺼﻒ اﻟﻨﮭﺎر‬

‫‪ -١-٢-٢‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء اوﻟﯿﮫ‬

‫‪ -١-٢-٣‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎ در ﯾﮏ آزﯾﻤﻮت اﺧﺘﯿﺎری‬

‫‪ -١-٣‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ھﺎی واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﯾﮏ ﺑﯿﻀﻮی‬

‫‪ -١-٣-١‬ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ‬

‫‪ -١-٣-٢‬ژﺋﻮدزﯾﮏ‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ :‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺸﺎھﺪات ژﺋﻮدزﯾﮏ زﻣﯿﻨﯽ ﺑﮫ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮی ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ‬

‫‪-٢‬‬

‫‪ -٢-١‬ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻣﺘﺪاد ھﺎ و ﯾﺎ زواﯾﺎی اﻓﻘﯽ‬

‫‪ -٢-١-١‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﺗﻨﺎﻓﺮ ﻗﺎﺋﻢ ھﺎ‬

‫‪ -٢-١-٢‬اﺛﺮات ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‬

‫‪-٢-٢‬ﻓﻮاﺻﻞ ﺳﻤﺖ اﻟﺮاﺳﯽ‬

‫‪-٢-٣‬ﻓﻮاﺻﻞ‬

‫‪-٢-۴‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻤﯿﺖ ھﺎی ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﺷﺪه ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﮫ اﻧﺪازه ھﺎی زﻣﯿﻨﯽ‬

‫‪٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﺮ روی ﺑﯿﻀﻮی ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ‬

‫‪ -٣‬ﻓﺮﻣﻮل ﭘﻮاﺳﻦ – ﺧﻄﻮط ﮐﻮﺗﺎه‬

‫‪ -٣-١‬ﻣﻘﺪﻣﮫ‬

‫‪-٣-٢‬ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫‪-٣-٣‬ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﻌﮑﻮس‬

‫‪-٣-۴‬ﺧﻼﺻﮫ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺮﺑﻮطﮫ ﺑﮫ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﺑﺎ ﺑﮫ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﻓﺮﻣﻮﻟﮭﺎی ﭘﻮاﺳﻦ‬

‫‪-٣-۵‬ﻓﺮﻣﻮﻟﮭﺎی ﮔﻮس ﺑﺮای ﻋﺮض ھﺎی ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫‪-٣-۶‬دﯾﮕﺮ ﻓﺮﻣﻮﻟﮭﺎی ﺧﻄﻮط ﮐﻮﺗﺎه‬

‫ﺑﺧش ﺳوم ﺳﯾﺳﺗم ﺗﺻوﯾر ﻣﺗﺷﺎﺑﮫ‬

‫ﮐﻠﯿﺎت‬

‫‪ -١‬ﻣﻘﺪﻣﮫ ای ﺑﺮ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﮫ‬

‫‪ -٢‬ﻣﺮوری ﺑﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ ھﺎی ﻣﺘﻐﯿﺮ‬

‫‪ -٢-١‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﺨﺘﻠﻂ‬

‫‪ -٢-٢‬ﺻﻔﺤﮫ ﻣﺨﺘﻠﻂ‬

‫‪ -٢-٣‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ‬

‫‪ -٢-۴‬ﺷﺮط ﺗﺸﺎﺑﮫ ﺑﺮ روی دو ﺻﻔﺤﮫ ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ ،‬ﺷﺮوط ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن‬

‫‪ -٢-۵‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺧﺎص‬

‫‪ -٣‬ﻣﺮوری ﺑﺮ ھﻨﺪﺳﮫ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‬

‫‪ -٣-١‬ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ روﯾﮫ‬

‫‪ -٣-٢‬ﮐﻤﯿﺖ ھﺎی اﺻﻠﯽ ﮔﻮس‬

‫‪ -٣-٣‬زاوﯾﮫ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ھﺎی ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ‬

‫‪ -۴‬ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﮫ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ‬

‫‪ -۴-١‬ﺻﻔﺤﮫ ‪Isometric‬‬

‫‪ -۴-٢‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‬

‫‪ -۴-٣‬ﺷﺮوط ﺗﺸﺎﺑﮫ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﮫ ﻧﻘﺸﮫ و ﺻﻔﺤﮫ اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ‬

‫‪٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪ -۴-۴‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‬

‫‪ -۴-۵‬رواﺑﻂ ھﻨﺪﺳﯽ ﻣﻨﺤﻨﯽ ھﺎی ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪه‬

‫‪ -۴-۶‬ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﮭﺎرات‬

‫‪ -۵‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‬

‫‪ -۵-١‬ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫‪ -۵-٢‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‬

‫‪ -۵-٣‬ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﮭﺎرات‬

‫‪ -۵-۴‬ﺷﮑﻞ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‬

‫‪ -۵-۵‬ﻟﻮﮐﺴﺪروم ‪loxodrome‬‬

‫‪ -۵-۶‬ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﻌﮑﻮس‬

‫‪ -۶‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‬

‫‪ -۶-١‬ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫‪ -۶-٢‬ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﮭﺎرات ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬

‫‪ -۶-٣‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬

‫‪ -۶-۴‬ﺷﮑﻞ ظﺎھﺮی ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‬

‫‪ -۶-۵‬ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﻌﮑﻮس‬

‫‪ -۶-۶‬ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﮭﺎرات ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺸﮫ‬

‫‪ -۶-٧‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺸﮫ‬

‫‪ -6-8‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﺟﻬﺎﻧﯽ‬

‫‪ -۶-٨-١‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ در ‪UTM‬‬

‫‪ -۶-٨-٢‬ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺼﻮﯾﺮ در ‪UTM‬‬

‫‪ -٧‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﮫ ﻣﺨﺮوطﯽ ﻻﻣﺒﺮت‬

‫‪ -٧-١‬ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫‪ -٧-٢‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‬

‫‪ -٧-٣‬ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﮭﺎرات‬

‫‪۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪ LCC -٧-۴‬در ﺣﺎﻟﺖ دو ﻣﺪار اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫‪ LCC -٧-۵‬در ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ ﻣﺪار اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫‪ -٧-۶‬ﺗﺮﻣﯿﻢ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬

‫‪ -٧-٧‬ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻣﻌﮑوس‬

‫‪۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت در ژﺋﻮدزي‬

‫‪ (1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎرﯾﻒ دﻗﯿﻖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت و ﺗﺒﺪﯾﻼت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺪف از اﻧﺘﺨﺎب ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳـﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﯾﺎ ﺑﺎﻻي آن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ داراي‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت زﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺤﻞ ﻣﺒﺪأ‬
‫‪ -2‬ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر‬
‫‪ -3‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﯾﮏ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ )ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ ﯾﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ(‬

‫ﺣﺮﮐﺎت دوره ﻫﺎي زﻣﯿﻦ در ﻓﻀﺎ از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت و ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي زﻣﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ زﻣﯿﻦ داراي دو ﻧﻮع ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ‪ :‬اول ﺣﺮﮐﺖ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮد و دوم ﮔﺮدش آن ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﯿﺪ )ﺷﮑﻞ ‪(1-1‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ داراي ﯾﮏ ﻗﻤﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ )ﻣﺎه( و ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي اﻗﻤﺎر ﻣﺼـﻨﻮﻋﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ دوره اي را در ﻓﻀﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آن را ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺴﯿﺮي‪ 1‬ﺑﻪ دور زﻣﯿﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬از اﻧﻮاع ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﺒﺮده زﯾﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ‪ :٢‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .٣‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻣﯿﻦ‬ ‫‪-‬‬
‫دوران ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ و ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ ﻣﺮﮐﺰ زﻣﯿﻦ‪ ٤‬و دﯾﮕﺮي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺒﺪأ آﻧﻬﺎ واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ‪ ٥‬اﺳﺖ)ﺷﮑﻞ ‪.(1-2‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺳﻤﺎوي‪ :6‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﺮﮐﺖ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ وﻟﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ‬ ‫‪-‬‬
‫زﻣﯿﻦ دوران ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺟﺮام ﺳﻤﺎوي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﭼﻬﺎر‬
‫دﺳﺘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٧‬‬
‫‪ -١‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﮐﻠﯿﭙﺘﯿﮏ‬
‫‪٨‬‬
‫‪ -٢‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻌﺪي‬
‫‪٩‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت زاوﯾﻪ ﺳﺎﻋﺘﯽ‬
‫‪١٠‬‬
‫‪ -۴‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﻓﻘﯽ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﯿﺮي‪:١١‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻣﯿﻦ دوران ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ در ﺣﺮﮐﺖ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﻗﻤﺎر ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪.‬‬

‫‪Orbital motion ١‬‬

‫‪Terrestrial Coordinate Systems ٢‬‬
‫‪Earth fixed ٣‬‬
‫‪geocentric ٤‬‬
‫‪Topocentric ٥‬‬
‫‪Celestial Coordinate Systems ٦‬‬
‫‪Ecliptic ٧‬‬
‫‪Right ascension ٨‬‬
‫‪Hour angle ٩‬‬
‫‪Horizon ١٠‬‬
‫‪Orbital coordinate systems ١١‬‬

‫‪۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪1-1‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 1-2‬ﺟﺪول ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت(‬

‫‪٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻗﻄﺐ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت و ﻣﺤﻮرﻫﺎ‬ ‫‪-١-١‬‬

‫ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼـﺎت را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻗﻄﺐ ﻫﺎي اوﻟﯿﻪ و ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت اوﻟﯿﻪ و ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ و ﻣﺤﻮرﻫﺎي اول و دوم و ﺳﻮم‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪ ‬ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎرن ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺤﻮر دوران زﻣﯿﻦ‬
‫‪ ‬ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ :‬ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮاي زﻣﯿﻦ‬
‫‪ ‬ﺻـﻔﺤﻪ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺻـﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ و ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻄﻮر اﺧﺘﯿﺎري اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺻـﻔﺤﻪ ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ و ﮔﺎﻫﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺗﻌﺮﯾﻒ آﻧﻬﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ‪) ‬ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد داﯾﺮه اﮐﻠﯿﭙﺘﯿﮏ و داﯾﺮه اﺳﺘﻮا(‪.‬‬
‫‪ ‬ﻗﻄﺐ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻﻔﺤﺎت اوﻟﯿﻪ و ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﺤﻮر اول‪ ،‬ﻗﻄﺐ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ و ﻣﺤﻮر ﺳﻮم‪ ،‬ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ و ﻣﺤﻮر دوم ‪ ،‬ﻋﻤﻮد ﺑﺮ دو ﻣﺤﻮر دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺘﺨﺎب آن در ﺟﻬﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ‪ ١٢‬ﯾﺎ دﺳﺖ ﭼﭙﯽ‪١٣‬را ﺑﻮﺟﻮد آورد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻮر اول و ﻗﻄﺐ را در آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ ‬ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ آﻧﻬﺎ ﻣﺮﮐﺰ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ١٤‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ و ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ ﻋﻤﻮد اﯾﻦ ﻗﻄﺐ و ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮا ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر اول ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮا و ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ اﺳﺖ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ اﺳﺖ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ‬ ‫‪١٥‬‬
‫‪ ‬ﺑﺮاي ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ آﻧﻬﺎ ﻧﻘﻄﻪ اي واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ اي اﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ‬
‫ب‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ ﺻﻔﺤﻪ اي اﺳﺖ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﺪأ‬
‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر اوﻟﯿﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺷـﻤﺎل اﺳﺖ )اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻤﺎس و ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ(‬
‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ ﭼﭙﯽ اﺳﺖ‬
‫‪ ‬ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺳﻤﺎوي اﮐﻠﯿﭙﺘﯿﮏ ﭼﻬﺎر ﻋﺎﻣﻞ ﻓﻮق ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ ﻧﻘﻄﻪ اي اﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫ب‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺖ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻔﺤﻪ اﮐﻠﯿﭙﺘﯿﮏ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ اﮐﻠﯿﭙﺘﯿﮏ و ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮا اﺳﺖ )ﻧﻘﻄﻪ ‪ ( ‬ﮐﻪ ‪ vernal equinox‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ اﺳﺖ‬
‫‪ ‬ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺳﻤﺎوي ﺑﻌﺪي ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪Right handed ١٢‬‬

‫‪Left handed ١٣‬‬
‫‪Terrestrial geocentric system ١٤‬‬
‫‪Terrestrial topocentric system ١٥‬‬

‫‪٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ‬

‫ب‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮا اﺳﺖ‬
‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر اول ﻧﻘﻄﻪ ﮔﺎﻣﺎ )‪ (vernal equinox‬اﺳﺖ‬
‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ اﺳﺖ‬
‫‪ ‬ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ زاوﯾﻪ ﺳﺎﻋﺘﯽ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ‬
‫ب‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮا اﺳﺖ‬
‫ج‪ -‬ﺻـﻔﺤﻪ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﺻـﻔﺤﻪ ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺳـﻤﺎوي اﺳﺖ )ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺳﻤﺎوي ﺻﻔﺤﻪ اي اﺳﺖ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻧﺎﻇﺮ و‬
‫ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ(‬
‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ ﭼﭙﯽ اﺳﺖ‬
‫‪ ‬در ﻣﻮرد ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻓﻘﯽ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ‬
‫ب‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻤﺎس در ﻣﺤﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ )ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ(‬
‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻧﻘﻄﻪ ﺷﻤﺎل ﻧﺎﻇﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ ﭼﭙﯽ اﺳﺖ‬
‫‪ ‬و در ﻣﻮرد ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺴﯿﺮي‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫ب‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﺳﯿﺮ ﻗﻤﺮ ﺑﻪ دور زﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر اول ﺧﻄﯽ در ﺻـــﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ و ﺟﻬﺖ آن ﺑﻪ ﻃﺮف ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺮي ﺟﯽ‪١٦‬اﺳـــﺖ)اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ اﯾﺴـــﺖ ﮐﻪ ﻗﻤﺮ‬
‫ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ در ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ از زﻣﯿﻦ واﻗﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد (‪ .‬ﺧﻂ ﻣﺰﺑﻮر ﺧﻂ اﭘﺴﯿﺪس ‪17‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ اﺳﺖ‬
‫زﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﯽ و زﻣﺎن ﻧﺠﻮﻣﯽ‬ ‫‪-1-2‬‬

‫ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺎت دوره اي دوراﻧﯽ و اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ زﻣﯿﻦ دو ﺳــﯿﺴــﺘﻢ زﻣﺎﻧﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﺧﻮرﺷــﯿﺪي )‪ (UT‬و ﻧﺠﻮﻣﯽ )‪ (ST‬ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷــﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﯾﮏ ﺳـﯿﺴﺘﻢ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﯾﮏ ﻓﺎﺻﻠﻪ و ﯾﮏ ﻣﺒﺪأ دﻗﯿﻖ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬روز ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ دو ﻋﺒﻮر ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ از ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﯾﮏ ﻣﺤﻞ‪ .‬روز ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻓﺎﺻـﻠﻪ دو ﻋﺒﻮر ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﻧﻘﻄﻪ ﮔﺎﻣﺎ از ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﯾﮏ‬
‫ﻣﺤﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺒﺪأ ﻧﺠﻮﻣﯽ زاوﯾﻪ ي ﺑﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ ‪ ‬و ﯾﮏ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر زﻣﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ ﺑﺎﺷﺪ آن را زﻣﺎن‬
‫ﻧﺠﻮﻣﯽ ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ )‪ (GST‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﺧﻮرﺷــﯿﺪي ﺑﻮﺳــﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﻓﺮﻣﻮل رﯾﺎﺿــﯽ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺮﺑﻮط اﺳــﺖ‪ .‬زﻣﺎن ﻧﺠﻮﻣﯽ‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آن ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي زﻣﯿﻨﯽ و ﻧﺠﻮﻣﯽ ﺑﺎﻫﻢ ارﺗﺒﺎط ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧواع ﻣﺷﺎھدات در ژﺋودزی‬ ‫‪-١-٣‬‬

‫ژﺋﻮدزي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺪازه و ﺷﮑﻞ زﻣﯿﻦ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ و ﺑﺎﻻي آن‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﯾﮏ‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎه و ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه از ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﺎي زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫»اﻣﺘﺪاد ﻫﺎ« ‪» ،‬ﻓﻮاﺻﻞ« ‪» ،‬اﺧﺘﻼف ﻓﻮاﺻﻞ« و »ارﺗﻔﺎﻋﺎت«‬

‫‪perigee ١٦‬‬
‫‪apsides ١٧‬‬

‫‪٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي زاوﯾﻪ اﻓﻘﯽ و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳــﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﺗﺌﻮدوﻟﯿﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷــﻮﻧﺪ اﻣﺘﺪاد ﻫﺎي زﻣﯿﻨﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي زاوﯾﻪ اي ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﯾﮏ اﯾﺴﺘﮕﺎه واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ و ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ از ﻗﻤﺮ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد )ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺜﺎل ﻃﺮﯾﻖ ﻋﮑﺴـﺒﺮداري از ﻗﻤﺮ ﻣﺼـﻨﻮﻋﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺳـﺘﺎره( اﻣﺘﺪاد ﻫﺎي ﻗﻤﺮ ﻣﺼـﻨﻮﻋﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪات زاوﯾﻪ اي ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ از ﺳـﻄﺢ زﻣﯿﻦ و ﯾﮏ ﺳـﺘﺎره ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ اﻣﺘﺪاد ﻫﺎي ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﯿﻦ دو اﯾﺴﺘﮕﺎه روي زﻣﯿﻦ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻮاﺻﻞ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷـﺪه ﺑﻮﺳــﯿﻠﻪ دﺳــﺘﮕﺎه ﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻣﺎﺗﯿﮏ( ﻓﻮاﺻــﻞ زﻣﯿﻨﯽ و ﻓﻮاﺻــﻞ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷــﺪه ﺑﯿﻦ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ زﻣﯿﻨﯽ و ﯾﮏ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ از ﻗﻤﺮ ﻣﺼــﻨﻮﻋﯽ )ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷــﺪه ﺑﺎ ‪ (lazer ranging‬ﻓﻮاﺻــﻞ اﻗﻤﺎري ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷــﻮﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف اﻧﺪازه‬
‫ﮔﯿﺮي ﺷــﺪه ﺑﯿﻦ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ از زﻣﯿﻦ ﺑﺎ دو اﯾﺴــﺘﮕﺎه دﯾﮕﺮ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي اﺧﺘﻼف ﻓﺎﺻــﻠﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷــﻮﻧﺪ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ وﺿــﻌﯿﺖ‬
‫ﻫﯿﭙﺮﺑﻮﻟﯿﮑﯽ(‪ .‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي اﺧﺘﻼف ﻓﺎﺻــﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﯾﮏ اﯾﺴــﺘﮕﺎه زﻣﯿﻨﯽ و دو وﺿــﻌﯿﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﮏ ﻗﻤﺮ ﻣﺼــﻨﻮﻋﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي‬
‫اﺧﺘﻼف ﻓﺎﺻـﻠﻪ اﻗﻤﺎري ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ رواﺑﻂ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﯿﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده و ﺑﺨﺸﯽ از ژﺋﻮدزي‬
‫ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼف ارﺗﻔـﺎﻋـﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ روش ﺗﺮازﯾﺎﺑﯽ دﻗﯿﻖ ﺑﺪﺳـــﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ و ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﮐﻪ از اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي ﺛﻘﻞ در ﻣﺴـــﯿﺮ اﯾﻦ ﺧﻄﻮط‬
‫ﺗﺮازﯾﺎﺑﯽ ﺣﺎﺻـﻞ ﻣﯽ ﺷـﻮﻧﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ در ﺣﻮزه ﺟﺎذﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺨﺸﯽ از ﻓﯿﺰﯾﮑﺎل ژﺋﻮدزي را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ‬
‫دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﻤﺎم اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي ﻓﻮق و ﻣﺨﺘﺼـﺎت اﯾﺴـﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﺷـﺒﮑﻪ ﻫﺎي ژﺋﻮدزي ﮐﻪ ﺑﺎ آن اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﺗﻮأﻣﺎ و ﻣﺸــﺘﺮﮐﺎً ﻣﺪل رﯾﺎﺿــﯽ را ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺣﻞ ﯾﮑﻪ ﺑﺮاي ﻣﺨﺘﺼــﺎت ﻣﺠﻬﻮل را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﻋﻤﺎل روش ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺑﻌﺎت‪ 18‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي و ﻣﺪل رﯾﺎﺿﯽ را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ‬

‫در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ ژﺋﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ و ﺗﻮﭘﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﺑﺘﺪا ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﭘﻮﺳــﻨﺘﺮﯾﮏ را ﺑﺎ اﺳــﺘﻔﺎده از ﻣﺨﺘﺼــﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ ﺗﻮﺿــﯿﺢ داده و ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ و ﻧﺼــﻒ اﻟﻨﻬﺎر‬
‫ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ و ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ ﺷﺮح داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در آﺧﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ زﻣﯿﻨﯽ ﺗﻮﭘﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ‬
‫را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي زﻣﯿﻨﯽ ژﺋﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ‬ ‫‪-2-1‬‬

‫در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي زﻣﯿﻨﯽ ژﺋﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ زﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ب‪ -‬ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ در اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر اول ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ و ﺻﻔﺤﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ‬

‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺷﺮط »د« روﺷﻦ و ﺑﺪون اﺑﻬﺎم اﺳﺖ وﻟﯽ ﺳﻪ ﺷﺮط اوﻟﯿﻪ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪Least-squares estimation ١٨‬‬

‫‪١٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻣﺎ اﺑﺘﺪا در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ و ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ و ﺳﭙﺲ درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ زﻣﯿﻦ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺣﺮﮐﺎت ﻗﻄﺒﯽ و دوران ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ زﻣﯿﻦ‬ ‫‪-2-1-1‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ زﻣﯿﻦ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﺛﺎﺑﺘﯽ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ و زﻣﺎن ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ دوران ﻣﯽ ﮐﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻧﻪ ﻣﺤﻮر دوران و ﻧﻪ زﻣﺎن‬
‫ﯾﮏ دوران ﻫﯿﭽﮑﺪام ﺛﺎﺑﺖ و ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﯿﺶ از ‪ 70‬ﺳـﺎل از ﮐﺸـﻒ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ .‬ﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻗﻄﺐ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ و ﻣﺤﻮر ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﯾﻨﺮﺷﯿﺎي آن ﺑﺮﻫﻢ ﻋﻤﻮد ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻏﯿﺮ ﻣﻨﻈﻢ وﻟﯽ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ داﯾﺮه اي و در ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺳـﺎﻋﺖ اﺳﺖ )اﻟﺒﺘﻪ از ﻣﻨﻈﺮ ﺷﻤﺎل(‪ .‬داﻣﻨﻪ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ‪ 5‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎ‬
‫دوره ‪ 430‬روز ﮐﻪ اﯾﻦ دوره ﭼﻨﺪﻟﺮ‪١٩‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷــﻮد‪ .‬دو ﺳــﺎزﻣﺎن ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﯾﮑﯽ ﺑﻨﺎم ‪ IPMS‬و دﯾﮕﺮي ﺑﻨﺎم ‪ BIH‬ﺑﻄﻮر ﻣﻨﻈﻢ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﺠﻮﻣﯽ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ IPMS .‬از ﭘﻨﺞ اﯾﺴﺘﮕﺎه واﻗﻊ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ‪BIH‬‬
‫از ﭼﻬﻞ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﮐﻪ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻧﯿﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮐﺮده اﻧﺪ اﯾﻦ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ و ﻣﺸـﺎﻫﺪات‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺟﻊ و ﻣﺒﺪأ اﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ‬
‫اي اﺳـــﺖ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر اﺧﺘﺼـــﺎر )‪ (CIO‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷـــﻮد و از ﺳـــﻪ ﺣﺮف اول ﮐﻠﻤﺎت ﺗﺸـــﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺟﻤﻠﻪ ‪Conventional‬‬
‫‪ International Origin‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ ﺑﯿﻦ ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1900-1905‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 2-1‬ﺣﺮﮐﺖ ﻗﻄﺐ ر در ﺳﺎل ‪ 1969‬ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﯾﻦ دو ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-1‬ﺣﺮﮐﺖ ﻗﻄﺒﯽ(‬

‫‪chandler ١٩‬‬

‫‪١١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺣﺪود ﭼﻬﻞ ﺳـﺎل ﻗﺒﻞ ﻧﺎﻣﻨﻈﻤﯽ ﻫﺎﯾﯽ در دوران زﻣﯿﻦ ﮐﺸﻒ ﺷﺪ اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺎت ﻏﯿﺮ ﻣﻨﻈﻢ ﻏﯿﺮ از ﺣﺮﮐﺖ ﻗﻄﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺎت ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺼﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد آن ﻣﻠﻮل ﺟﺰر و ﻣﺪ زﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﺗﮑﺮار آن ﻗﺎﺑﻞ ﺛﺒﺖ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 15‬ﻣﺘﺮ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ اي ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ دوران ﻣﯽ ﮐﻨﺪ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﺳـﺎل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ)ﺷﮑﻞ‬
‫‪.(2-2‬‬

‫ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ )ﺻـﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ و ﻣﺮﮐﺰ دﺳـﺘﮕﺎه ﺗﺮاﻧﺰﯾﺖ در ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ( ﺑﻌﻠﺖ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت‬
‫ﻓﺼﻠﯽ ﺑﻄﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ دوران ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي رﻓﻊ اﯾﻦ اﺷﮑﺎل ﯾﮏ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺻﻔﺮ ﻓﺮﺿﯽ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ دوران ﮐﻨﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ‬
‫‪ BIH‬ﻫﺮ ﺳـﺎل ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷـﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻓﻘﻂ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ اﺛﺮات ﺣﺮﮐﺖ ﻗﻄﺒﯽ و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺼﻠﯽ را‬
‫دﺧﺎﻟﺖ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺤﻞ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺸﺎﻫﺪات ‪ ٢٠‬ﯾﺎ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺠﻮﻣﯽ ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪2-2‬‬

‫)ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻧﻘﻄﻪ اي ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ روي ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺘﻮا ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﻨﻬﺎي ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ واﻗﻌﯽ آن ﻧﻘﻄﻪ روي ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺘﻮا(‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻟﺤﻈﻪ اي )‪(Average and Instantaneous Terrestrial Systems‬‬ ‫‪-٢-١-٢‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ )‪ (A.T.‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﯾﺪه آل ژﺋﻮدزي اﺳﺖ )ﺷﮑﻞ ‪ (2-3‬و ﻣﺸﺨﺼﺎت آن ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ آن ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫ب‪ -‬ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ در ﺟﻬﺖ و ﺳــﻮي ‪ ، CIO‬ﺻــﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ ﺻــﻔﺤﻪ اي اﺳــﺖ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ و ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ‬
‫زﻣﯿﻦ )ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮاي ﻣﺘﻮﺳﻂ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﺻـﻔﺤﻪ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﺻﻔﺤﻪ اي اﺳﺖ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ و ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد اﯾﻦ دو ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ ﯾﺎ ﻣﺤﻮر اول اﺳﺖ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Mean observatory ٢٠‬‬

‫‪١٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮدار وﺿـﻌﯿﺖ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ i‬ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ R i‬ﻧﺸــﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﺑﺮﺣﺴــﺐ ﻣﺨﺘﺼــﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ ‪ x , y , z‬ﺑﻪ ﺷــﮑﻞ زﯾﺮ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪x ‬‬
‫‪R i   y ‬‬ ‫)‪(2-1‬‬
‫‪ z  A .T .‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-3‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ و ژﺋﻮدﺗﯿﮏ(‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ زﻣﯿﻨﯽ ﻟﺤﻈﻪ اي )‪ (I.T.‬ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫ب‪ -‬ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ ﺑﺴﻮي ﻣﺤﻮر ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ ﻟﺤﻈﻪ اي‪ ٢١‬دوران زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر اول ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ و ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺣﻘﯿﻘﯽ دوران و ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺠﻮﻣﯽ ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ اﺳﺖ‬

‫ﻣﺸـﺨﺼﻪ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ دو ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ژﺋﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺒﺪأ آﻧﻬﺎ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ زﻣﯿﻦ و ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ‬
‫زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎي دوراﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ ﻟﺤﻈﻪ اي را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد)ﺷﮑﻞ ‪:(2-4‬‬

‫‪instantaneous ٢١‬‬

‫‪١٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪x ‬‬

‫‪y ‬‬ ‫‪ R 2 ( x P ) R1 ( yP )  y ‬‬ ‫)‪(2-2‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ z  A .T .‬‬ ‫‪ z  I .T .‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-4‬ﺗﺒﺪﯾﻞ از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻟﺤﻈﻪ اي ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺘﻮﺳﻂ زﻣﯿﻨﯽ(‬

‫در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ) ‪ (x P , yP‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﮐﻤﺎﻧﯽ و ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎي دوراﻧﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬

‫‪R1 ( y P )   0 cos( y P ) sin( y P ) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬دوران در ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ )ﻣﻨﻔﯽ( ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ‪ x‬ﻫﺎ‬
‫‪ 0  sin( y P ) cos( y P ) ‬‬
‫‪ cos( y P ) 0  sin( y P ) ‬‬
‫‪R1 ( y P )  ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ ‬دوران در ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ )ﻣﻨﻔﯽ( ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ‪ y‬ﻫﺎ ‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ sin( y P ) 0 cos( y P ) ‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻣﻌﮑﻮس‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ اي را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪x ‬‬

‫‪ y   [R ( x ) R ( y )]1  y ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ z  I.T .‬‬ ‫‪ z  A.T .‬‬

‫و ﺑﻌﻠﺖ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﺪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎي دوراﻧﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫) ‪R 1 ( )  R T ( )  R (‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪x ‬‬

‫‪ y   R (y )R (x )  y ‬‬ ‫)‪(2-3‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪P  ‬‬

‫‪ z  I.T .‬‬ ‫‪ z  A.T .‬‬

‫‪١۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬ ‫‪-٢-١-٣‬‬

‫ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ )‪ (G‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر آن ﻣﻨﻄﺒﻖ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻣﺤﻮرﻫﺎي‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎﺷﺪ)ﺷﮑﻞ ‪.(2-3‬‬

‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ و در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮازي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺎ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺴﺒﯽ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ دوم ارﺗﺒﺎط ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺴﺒﯽ و ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮدار اﻧﺘﻘﺎل ‪: datum‬‬

‫‪x 0 ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪r0   y 0 ‬‬
‫‪ z 0 ‬‬

‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺮداري اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪R i  r0  ri‬‬
‫‪‬‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ri‬ﺑﺮدار وﺿﻌﯿﺖ ﻧﻘﻄﻪ ‪ i‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ اﺳﺖ و ﺑﺼﻮرت ﺑﺮداري ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪x 0 ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪ri   y 0 ‬‬
‫‪ z 0 G‬‬
‫‪‬‬
‫و ‪ R i‬ﺑﺮدار وﺿﻌﯿﺖ ‪ i‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق در ﻓﺮم ﺑﺮداري ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪x 0  x ‬‬

‫‪y ‬‬ ‫‪  y 0    y ‬‬ ‫)‪(2-4‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ z  A .T .  z 0   z G‬‬

‫ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﯿﺸـﺘﺮ در ﻣﻮرد ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺴﺒﯽ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ در ﺑﺨﺶ ‪ 2-3‬ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ وﻟﯽ ﻗﺒﻞ از آن ﻻزم اﺳﺖ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺮوري‬
‫ﺑﺮ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ و ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ ﺷﻮد‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ و ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ‬ ‫‪-2-2‬‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﺑﺘﺪا ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ و ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ )ﻋﺮض‪ ،‬ﻃﻮل و ارﺗﻔﺎع( ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ واﻗﻊ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ را ﺷﺮح ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‬
‫و ﺳـﭙﺲ ﺑﺮدار وﺿـﻌﯿﺖ ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ ﻋﺮض ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه و درآﺧﺮ در ﻣﻮرد ﺗﺒﺪﯾﻞ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ )‪ ( ,  , h‬ﺑﻪ‬
‫)‪ (x, y, z‬و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ و ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ روي ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬ ‫‪-2-2-1‬‬

‫ﺑﯿﻀـﻮي ﮐﻪ در ژﺋﻮدزي ﺑﻌﻨﻮان ﺳﻄﺢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رود ﯾﮏ ﺑﯿﻀﻮي دوراﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از دوران ﯾﮏ ﺑﯿﻀﯽ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر اﻗﺼﺮش‬
‫)ﺷﮑﻞ ‪ (2-5‬ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﻄﺮ اﻃﻮل اﯾﻦ ﺑﯿﻀﯽ ﺑﺎ ‪ a‬و ﻣﯿﺰان ﻣﺴﻄﺢ ﺑﻮدن آن ﺑﺎ ‪ f٢٢‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪flattening ٢٢‬‬

‫‪١۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪a b‬‬
‫‪f ‬‬ ‫)‪(2-5‬‬
‫‪a‬‬

‫اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺑﯿﻀﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫دﯾﮕﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺮاي ﻣﺸــﺨﺺ ﻧﻤﻮدن ﯾﮏ ﺑﯿﻀــﻮي اوﻟﯿﻦ و دوﻣﯿﻦ ﺧﺎرج از ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ ﻫﺴــﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪a2  b 2‬‬
‫‪ → e 2 ‬اوﻟﯿﻦ ﺧﺎرج از ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ‬ ‫)‪(2-6‬‬
‫‪a2‬‬

‫‪a2  b 2‬‬
‫‪ → e 2 ‬دوﻣﯿﻦ ﺧﺎرج از ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ‬ ‫)‪(2-7‬‬
‫‪b2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-5‬ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ(‬

‫ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رود ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯿﻀﻮي اﺳﺖ‬

‫ب‪ -‬ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ )ﻣﺤﻮر ‪ (z‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺼﻒ ﻗﻄﺮ اﻗﺼﺮ ﺑﯿﻀﻮي ﺑﻮده و ﺻﻔﺤﻪ اول ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ اﺳﺖ و ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮا ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ج‪ -‬ﻫﺮ ﺻﻔﺤﻪ اي ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺼﻒ ﻗﻄﺮ اﻗﺼﺮ ﺑﻮده و ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ‬
‫اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺨﺼـﻮﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﺻﻔﺤﻪ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﻄﺐ دوم)ﻣﺤﻮر ‪ (x‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮا و ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ‬

‫د‪ -‬ﻣﺤﻮر ‪y‬ﻫﺎ ﻃﻮري اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﺷـﻮد ﮐﻪ ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت دﺳﺖ راﺳﺘﯽ ﺑﻮده و اﯾﻦ ﻣﺤﻮر در ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮا ‪ 90‬درﺟﻪ در ﺧﻼف‬
‫ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ‪x‬ﻫﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻣــﻌــﺎدﻟــﻪ اﯾــﻦ ﺑــﯿﻀــــﻮي)در ﻓــﺮﻣــﻮل ﺑــﺮداري( ﺑــﺮ ﺣﺴــــﺐ ﻣــﺨــﺘﺼــــﺎت ﮐــﺎرﺗــﺰﯾــﻦ ﺑﺼــــﻮرت ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x T sE x  1‬‬ ‫)‪(2-8‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫اﺳــﺖ و ﯾﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻓﺮﻣﻮل ﺑﯿﻀــﻮي را‬ ‫‪sE   0‬‬ ‫)‪0  (2-9‬‬ ‫‪ x T  [x‬و‬ ‫‪y‬‬ ‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ] ‪z‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪b 2 ‬‬
‫ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x2y2 z2‬‬
‫‪ 2 1‬‬ ‫)‪(2-10‬‬
‫‪a2‬‬ ‫‪b‬‬

‫ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ زاوﯾﻪ اي ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 90‬درﺟﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮا و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي در آن ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ و در ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫‪٢٣‬‬
‫ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬
‫ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ آن ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﻂ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي در آن ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯽ ﺷـﻮد‪ .‬ﻋﺮﺿـﯽ ﮐﻪ ﺑﻄﺮﯾﻖ ﻓﻮق ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷـﺪ ﺑﺎ ‪ ‬ﻧﺸـﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﺧﻄﻮط واﺻﻞ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ از ﺑﯿﻀﻮي و ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﺑﯿﻀﯽ ﺑﺎ ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺘﻮا ﻋﺮض ژﺋﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ‪ ٢٤‬آن ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه و ﺑﺎ ‪ ‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﺮض دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﯾﮏ ﺗﺴﻬﯿﻞ رﯾﺎﺿﯽ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻋﺮض ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ ‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد )ﺷﮑﻞ ‪.(2-6‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-6‬ﻋﺮض ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ(‬

‫‪Geodetic Latitude ٢٣‬‬

‫‪Geocentric Latitude ٢٤‬‬

‫‪١٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪٢٥‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮ ﺑﯿﻀـﻮي‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ زاوﯾﻪ در ﺟﻬﺖ ﺧﻼف ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ‬
‫و ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ آن ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ ‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ)ﺷﮑﻞ ‪.(2-5‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-7‬ﺧﻂ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﺑﯿﻀﯽ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر(‬

‫ارﺗﻔﺎع از ﺑﯿﻀـﻮي ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﻻي ﺑﯿﻀﻮي ﮐﻪ در ﻃﻮل ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي از آن ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد)ﺷﮑﻞ ‪.(2-8‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-8‬ﻧﻘﻄﻪ اي واﻗﻊ در ﺑﺎﻻي ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ(‬

‫ﺑﺮدار وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺮض ژدودﺗﯿﮏ‬ ‫‪-٢-٢-٢‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ P‬روي ﺳـﻄﺢ ﺑﯿﻀـﻮي در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼـﺎت ‪ P‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر اول آن در ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ‬
‫اﻟﻨﻬﺎر ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬و ﺑﺎ * ‪ x‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪Longitude ٢٥‬‬

‫‪١٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪x * ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪r 0‬‬
‫‪z ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ﺻـﻔﺤﻪ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀـﻮي در ‪ P‬و ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ‪ P‬ﺻـﻔﺤﻪ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي در ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬از ﺷﮑﻞ ‪ 2-7‬ﺷﯿﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻤﺎس ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪dz‬‬ ‫‪cos ‬‬

‫*‬
‫‪ tan(90   )  ‬‬ ‫)‪(2-12‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪sin ‬‬

‫ﺷﯿﺐ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﯿﻀﯽ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫‪(x * )2 z 2‬‬
‫‪ 2 1‬‬ ‫)‪(2-13‬‬
‫‪a2‬‬ ‫‪b‬‬
‫و ﯾﺎ‬

‫‪b 2 (x* )2  a 2 z 2  a 2b 2‬‬ ‫)‪(2-14‬‬

‫‪2b 2 x *dx *  2a 2 zdz  0‬‬ ‫)‪(2-15‬‬

‫‪dz‬‬ ‫* ‪b 2x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(2-16‬‬
‫* ‪dx‬‬ ‫‪a 2z‬‬

‫از دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺷﯿﺐ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪b 2 x * cos ‬‬

‫‪‬‬ ‫)‪(2-17‬‬
‫‪a 2z‬‬ ‫‪sin ‬‬

‫‪b 2 x * .sin   a 2 z .cos ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(2-18‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﺑﻊ ﮐﺮدن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪b 4 (x * )2 .sin 2   a 4 z 2 .cos 2 ‬‬ ‫)‪(2-19‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 2-14‬و ‪ 2-19‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪b 4 .sin 2 ‬‬ ‫‪a 4 .cos 2   (x * ) 2   0 ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 2    2 2‬‬ ‫)‪(2-20‬‬
‫‪ b‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪  z  a b ‬‬

‫ﻣﻌﮑﻮس ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ اول ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪ a 2 a 4 .cos 2  ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a 2b 2 (a 2 .cos 2   b 2 .sin 2  )  b 2 b 4 .sin 2  ‬‬

‫ﻧﺎﻗﺺ ‪...‬‬

‫‪١٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪٢٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪٢١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos  cos  ‬‬ ‫‪cos  cos  ‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ri   y   N  cos  sin    h  cos  sin  ‬‬
‫‪ z ‬‬ ‫‪ b2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ sin  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪sin‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ a‬‬ ‫‪‬‬

‫و ﯾﺎ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ x  (N  H) cos  cos  ‬‬
‫‪‬‬
‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ri   y    (N  H) cos  sin  ‬‬ ‫)‪(2-31‬‬
‫‪ z  ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ (N b  h ) sin  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫واﺿـﺢ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺑﺮدار ‪ r‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﺑﺮدار وﺿـﻌﯿﺖ ﻧﻘﻄﻪ اي را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ آن ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯿﻀﻮي اﺳﺖ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺑﯿﻀﻮي ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﺴﺒﯽ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﺪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﺮﮐﺰ آن ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ زﻣﯿﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺑﺮدار وﺿـﻌﯿﺖ ﻧﻘﻄﻪ اي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ‪ A .T .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺮدار وﺿﻌﯿﺖ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬
‫ﻧﺴﺒﯽ درﺳﺖ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x 0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(ri ) A .T .   y 0   (ri )G‬‬
‫‪ z 0 ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x‬‬
‫‪   0‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪(N‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪H‬‬ ‫‪cos‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(ri ) A .T .‬‬ ‫‪  y    y 0    (N  H) cos  sin  ‬‬ ‫)‪(2-32‬‬
‫‪ z   z 0  ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ (N b 2  h ) sin  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﺴﺒﯽ ) ‪ ( , h, ‬ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ )‪ (x, y, z‬را در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ‬

‫‪ a , b‬و ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺘﻘﺎل ‪ x 0 , y 0 , z 0‬در دﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‪:‬‬ ‫‪-2-2-3‬‬

‫ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻌﮑﻮس ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-32‬اﺳـﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ در آن ﻣﺨﺘﺼـﺎت زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ )‪ (x, y, z‬و ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ) ‪ (x 0 , y 0 , z 0‬و اﻧﺪازه ﺑﯿﻀﻮي )‪ (a, b‬داده ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﺴﺒﯽ ) ‪ ( , h, ‬را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫اﺑﺘﺪا ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت را از ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯿﻀﻮي اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-32‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪x ‬‬ ‫‪x 0 ‬‬

‫‪y   y ‬‬ ‫‪  y 0 ‬‬ ‫)‪(2-33‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ z G  z  A .T .  z 0 ‬‬

‫‪٢٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ از ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪y‬‬
‫‪  tan 1‬‬ ‫)‪(2-34‬‬
‫‪x‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ و ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺮ از ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪ N‬ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ از ‪ ، ‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-22‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪a‬‬
‫‪N ‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(2-35‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪b2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪(cos   2 sin  ) 2‬‬
‫‪a‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪  , h‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت زﯾﺮ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪b2‬‬
‫‪e 2  1‬‬ ‫)‪(2-36‬‬
‫‪a2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪P  (x  y‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫)‪(2-37‬‬

‫و ﯾﺎ‬

‫‪P‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪N‬‬ ‫)‪(2-38‬‬
‫‪cos ‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-21‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪b2‬‬ ‫‪a2  b 2‬‬

‫‪z  (N‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪h‬‬ ‫‪)sin‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪(N‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪N  h)sin   (N  h  e2 N) sin ‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬

‫‪z (N h  e 2 N)sin ‬‬ ‫‪e2 N‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ tan  .(1 ‬‬ ‫)‬ ‫)‪(2-39‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪(N  h) cos ‬‬ ‫‪N h‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ ‬را از دو راه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﮑﺮار و دﯾﮕﺮي ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻄﺮﯾﻖ‬
‫ﺗﮑﺮار از ﻓﺮﻣﻮل ‪ 2-19‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪z‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪e 2 N 1‬‬
‫‪  tan [( )(1 ‬‬ ‫] )‬
‫‪P‬‬ ‫‪N h‬‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺮوع ﺗﮑﺮار در ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ ﻣﻘﺎدﯾﺮ اوﻟﯿﻪ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬

‫‪N0 a‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪h0  (x  y  z )  (ab‬‬
‫‪z‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪e 2 N 1‬‬
‫‪  tan [( )(1 ‬‬ ‫] )‬
‫‪P‬‬ ‫‪N h‬‬
‫و ﺑﺮاي ﺗﮑﺮار ﻫﺎي ﺑﻌﺪي از ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﮐﻪ در آن ‪ i‬ﺷﻤﺎره ﺗﮑﺮار اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪٢٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪a‬‬
‫‪Ni ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪b2‬‬
‫‪(cos 2 i 1  2 sin 2 i 1 ) 2‬‬
‫‪a‬‬
‫‪P‬‬
‫‪hi ‬‬ ‫‪Ni‬‬
‫‪cos i 1‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪e 2 N i 1‬‬
‫‪i  tan 1[( )(1 ‬‬ ‫] )‬
‫‪P‬‬ ‫‪Ni  h i‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﮑﺮارﻫﺎ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﺪ دﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ دارد اداﻣﻪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﺣﺪي ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪(hi  hi 1 )  a ‬‬
‫‪(i  i 1 )  ‬‬

‫‪z‬‬
‫را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-39‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ‪ h‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-38‬ﺣﺬف ﻧﻤﻮد و‬
‫‪p‬‬

‫‪z‬‬ ‫‪e 2 N cos ‬‬

‫‪ tan  (1 ‬‬ ‫)‬
‫‪p‬‬ ‫‪P‬‬

‫‪P tan   z  e 2N sin ‬‬ ‫و ﯾﺎ‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺠﻬﻮل ‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن ‪ N‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-35‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪a.e 2 sin ‬‬

‫‪P tan   z ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪b2‬‬
‫‪(cos 2   2 sin 2  ) 2‬‬
‫‪a‬‬
‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺻﻮرت و ﻣﺨﺮج ﮐﺴﺮ ﻓﻮق ﺑﺮ ‪ cos ‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪a.e 2 sin ‬‬

‫‪P tan   z ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪b2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪(cos   2 sin  ) 2‬‬
‫‪a‬‬
‫‪1‬‬
‫‪(P tan   z )(1  (1  e2 ) tan 2  ) 2  ae 2 tan ‬‬ ‫و ﯾﺎ‬
‫‪1‬‬
‫‪(P tan   2Pz tan   z 2 )(1  (1  e2 ) tan 2  ) 2  a 2e 4 tan 2 ‬‬
‫و ﯾﺎ‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2Pz tan ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪P tan   2Pz tan   (   z ) tan  ‬‬ ‫‪?0‬‬
‫‪1e 2‬‬

‫‪P 2  a 2e 4‬‬
‫‪‬‬ ‫ﮐﻪ در آن‪:‬‬
‫) ‪(1  e 2‬‬

‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي اﺳـﺖ از درﺟﻪ ‪ 4‬ﺑﺮﺣﺴـﺐ ‪ tan ‬ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺿـﺮاﺋﺐ آن ﻣﻌﻠﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺮاي اﯾﻦ روش ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫‪ ‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ‪ %25‬از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روش ﺗﮑﺮاري ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪٢٦‬‬
‫ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬ ‫‪-٢-٣‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮم زﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان دو ﻧﻮع ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺷﮑﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ زﻣﯿﻦ‬

‫‪ -2‬ﺷﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻓﺮم واﻗﻌﯽ زﻣﯿﻦ‬

‫ﺷـﮑﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ زﻣﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳـﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﺎ ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯿﮏ زﻣﯿﻦ ﺑﺎ اﻧﻀـﻤﺎم ﺳﻄﺢ اﻗﯿﺎﻧﻮس ﻫﺎ و دﯾﮕﺮي ﺳﻄﺢ‬
‫ﻫﻢ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ اﯾﺪه آل اﻗﯿﺎﻧﻮس ﻫﺎ )ژﺋﻮﺋﯿﺪ( )ﺷﮑﻞ ‪ .(2-9‬در ﻣﻮرد ﺷﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻓﺮم زﻣﯿﻦ و ﯾﺎ‬
‫ﻓﺮم ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ زﻣﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع درس ژﺋﻮدزي ‪ 2‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن اﺳﺖ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮي در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-9‬ﻣﻘﻄﻊ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎري زﻣﯿﻦ(‬

‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻻزم اﺳـﺖ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻓﺮم اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي ﮐﻨﺘﺮل‪ ٢٧‬ﻣﻮﺳـﻮم اﺳﺖ )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﻧﺪازه‬
‫ﮔﯿﺮي ﻃﻮل ﻫﺎ‪ ،‬زواﯾﺎ و ﺗﺮاز ﯾﺎﺑﯽ دﻗﯿﻖ( و ﻧﻘﺎﻃﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي روي آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﻧﻘﺎط ﮐﻨﺘﺮل ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷــﻮد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ رواﺑﻂ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ ﻧﻘﺎط ﮐﻨﺘﺮل در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﯽ ﺑﻨﺎم ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺒﮑﻪ‪٢٨‬ﺑﮑﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷـﺒﮑﻪ ﻧﻘﺎط ﮐﻨﺘﺮل ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺗﺼﺎل دارﻧﺪ ﻧﻘﺎط ﺗﮑﺜﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪٢٩‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي ﻗﺎﺋﻢ و ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻄﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ از اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي اﻓﻘﯽ و ﺷﺒﮑﻪ‬

‫‪Geodetic Datum's ٢٦‬‬

‫‪Control measurement ٢٧‬‬
‫‪Network adjustment ٢٨٢٨‬‬
‫‪densified ٢٩‬‬

‫‪٢۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻫﺎ و ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﻟﮑﻦ از روش ﺳﻪ ﺑﻌﺪي‪٣٠‬ﮐﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﻤﺎم اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي‬
‫ﻫﺎ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻗﺎﺋﻢ و اﻓﻘﯽ را ﯾﮑﯽ اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬

‫در روش ﮐﻼﺳـﯿﮏ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي ﻗﺎﺋﻢ و ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﯾﺎ ‪ datum‬ﻗﺎﺋﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ژﺋﻮﺋﯿﺪ‬
‫اﺳــﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷــﻮد وﻟﯽ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎي اﻓﻘﯽ و ﺷــﺒﮑﻪ ﻫﺎي آن ﺳــﻄﺢ ﺳــﻮﻣﯽ ﺑﺠﺎي دو ﺳــﻄﺢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﻪ اﺑﺘﺪاي اﯾﻦ‬
‫ﻗﺴـﻤﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷـﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷـﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺳـﻄﺢ ﯾﮏ ﻓﺮم ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﺻـﺮﻓﺎ رﯾﺎﺿـﯽ( زﻣﯿﻦ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎن ﺑﯿﻀﻮي‬
‫دوراﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ ﮐﻪ در ﻗﺴــﻤﺖ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﺑﺤﺚ ﺷــﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﺷــﮑﻞ رﯾﺎﺿــﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺑﯿﻀــﻮي ﺑﻌﻨﻮان ﺳــﻄﺢ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت اﻓﻘﯽ ‪ ٣١‬در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎ و ﺗﮑﺜﯿﺮ ﻧﻘﺎط اﺳﺖ‪.‬‬

‫واﺿـﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺳﻄﺢ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﻓﻘﯽ ﺑﺎ ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺼﺤﯿﺤﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﻋﻤﺎل ﺷﻮد وﻟﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫ﺑﯿﻀـﻮي را ﻃﻮري اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﺣﺪي ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺼﺤﯿﺤﺎت را ﺧﻄﯽ ﻓﺮض ﻧﻤﻮد و‬
‫( اﺧﺘﻼف ﯾﺎ ﺟﺪاﯾﯽ‬ ‫ﯾﺎ در ﺻـﻮرت اﻣﮑﺎن ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﯿﻀـﻮي اي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺷـﺪه ﺑﺎﺷﺪ )ﺷﮑﻞ‬
‫ﺑﯿﻦ آن و ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﻫﻤﻮاره ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 100‬ﻣﺘﺮ و اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎي ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي و ژﺋﻮﺋﯿﺪ )اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ‪ (٣٢‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي ﮐﻤﺘﺮ از ‪5‬‬
‫ﺛﺎﻧﯿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺴــﯿﺎر ﻧﺪرﺗﺎ از ‪ 1‬دﻗﯿﻘﻪ ﺗﺠﺎوز ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﯽ ﯾﮏ ﺑﯿﻀــﻮي ﻣﺨﺘﺼــﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت و ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت را اﻧﺠﺎم داد ﮐﻪ در ﻗﺴـﻤﺖ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ وﻟﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺷـﺒﮑﻪ ﮐﻨﺘﺮل اﻓﻘﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط ﺷﺒﮑﻪ( ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﯿﻀﻮي ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺒﻞ از آﻏﺎز ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬اﻧﺪازه‬
‫ﮔﯿﺮي ﻫﺎي ﻧﻘﺎط ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﯾﻦ ﺑﯿﻀﻮي ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪه وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻄﺢ ﻣﺨﺘﺼﺎت )‪(datum position parameters‬‬ ‫‪-2-3-1‬‬

‫ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺑﯿﻀـﻮي ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﺳـﻄﺢ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﺑﺎﯾﺴـﺘﯽ ﺷﮑﻞ و اﻧﺪازه آن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد)ﻣﻌﻤﻮﻻ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﺑﺮاي ﻧﺼﻒ ﻗﻄﺮ اﻃﻮل و ﻓﺸﺮدﮔﯽ ﺑﯿﻀﻮي اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد( و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ وﺿﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﺑﯿﻀﻮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺷـﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﯿﻀـﻮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷﺪ داراي اﯾﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ژﺋﻮﺋﯿﺪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﮐﻪ‬
‫ﺷـــﺒﮑﻪ در آن ﻗﺮار دارد ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﺟﻬﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ وﺿـــﻌﯿﺖ ﺑﯿﻀـــﻮي ﻧﺴـــﺒﺖ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻄﺢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫در ﻓﻀﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻫﺮ ﺷﮑﻠﯽ داراي ﺷﺶ درﺟﻪ آزادي اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺶ راه وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ )در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ آن ﺳﺮ و‬
‫ﮐﺎر دارﯾﻢ اﯾﻦ ﺷـﮑﻞ ﺑﯿﻀﻮي اﺳﺖ( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﺛﺎﺑﺖ )در ژﺋﻮدزي زﻣﯿﻦ ﺷﮑﻞ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ( ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﺶ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﺶ ﭘﺎراﻣﺘﺮ در ﺗﻌﯿﯿﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﯾﮏ ‪ datum‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫راه دﯾﮕﺮ ﺑﺮرﺳـﯽ اﯾﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ دو ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ و دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﻨﺪ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷــﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺒﺪأ ﻫﺎي اﯾﻦ دو ﺳــﯿﺴــﺘﻢ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﯿﺴــﺘﻨﺪ و ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼــﺎت آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﮏ ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺤﻞ ﯾﮏ ﻣﺒﺪأ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺪأ دﯾﮕﺮ و وﺿﻌﯿﺖ ﯾﮏ دﺳﺘﻪ از ﻣﺤﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت و ﺳﻪ دوران ﮐﻪ ﺟﻤﻌﺎ ﺷﺶ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺷـﺶ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻫﻤﺎن ﺷﺶ درﺟﻪ آزادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪ و ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﮐﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه وﺿﻌﯿﺖ ﺑﯿﻀﻮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪه وﺿﻌﯿﺖ ‪ datum‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫‪Three dimensional ٣٠‬‬

‫‪Horizontal datum ٣١‬‬
‫‪Deflection of vertical ٣٢‬‬

‫‪٢۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺎﻣﻞ ﯾﮏ ‪ datum‬ﻫﺸـﺖ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ دو ﺗﺎ از آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ و اﻧﺪازه ﺑﯿﻀـﻮي اﺳـﺖ )ﻧﺼـﻒ ﻗﻄﺮ اﻃﻮل و ﻓﺸـﺮدﮔﯽ( و ﺷﺶ ﭘﺎراﻣﺘﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻼ دو ﻧﻮع ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺸـﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪه وﺿـﻌﯿﺖ ‪ datum‬وﺟﻮد دارد‪ :‬ﻧﻮع اول اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ ﻫﺎي دو ﺳــﯿﺴــﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﯿﻀﻮي و زﻣﯿﻦ را در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﺮﮐﺰ زﻣﯿﻦ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و ﻧﻮع دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ ﻫﺎي دو ﺳﯿﺴﺘﻢ را‬
‫در ﻧﻘﻄﻪ اي ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﻓﺮض ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ را ﻧﻘﻄﻪ اوﻟﯿﻪ ﺑﯿﻀﻮي‪٣٣‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر آن را ﺑﺎ ‪A.T.‬‬ ‫‪٣٤‬‬

‫در ﺣﺎﻟﺖ اول)ژﺋﻮﺳـﻨﺘﺮﯾﮏ( ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻫﻤﺎن ﺳﯿﺴﺘﻢ زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﻧﺸـﺎن ﻣﯽ دادﯾﻢ و در ﺑﺨﺶ ‪ 2-1-2‬راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﺑﺤﺚ ﺷـﺪ و ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﯿﻀﻮي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ‪ 2-31‬اﺳــﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ اﺳــﺘﺜﻨﺎ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼــﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ و ‪ A.T.‬ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻮازي‬
‫ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺸـﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪه وﺿـﻌﯿﺖ ‪ DATUM‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬
‫ﻧﺴــﺒﺖ ﺑﻪ ﺳــﯿﺴــﺘﻢ ‪ A.T.‬ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ x 0 , y 0 , z 0‬ﻧﺸــﺎن داده ﻣﯽ ﺷــﻮﻧﺪ )ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-32‬رﺟﻮع ﺷــﻮد( و ﺳــﻪ زاوﯾﻪ دوران ﻣﺜﻼ‬
‫) ‪ (1 , 2 , 3‬ﮐﻪ ﻣﻌﺮف زواﯾﺎي ﺑﯿﻦ دو دﺳـﺘﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼـﺎت دو ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ اﮔﺮ وﺿﻌﯿﺖ‬
‫ﺑﯿﻀـﻮي ﻃﻮري ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ زواﯾﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ اﮔﺮ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﺗﻘﺎرن ﮐﻪ در ﺑﯿﻀﻮي ﻗﻄﺮ اﻃﻮل و در زﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ آن اﺳﺖ ﻣﻮازي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺎﻟﺖ دوم )ﺗﻮﭘﻮﺳـﻨﺘﺮﯾﮏ( ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ در ﻧﻘﻄﻪ اوﻟﯿﻪ و ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﻀﻮي ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ در ﻫﻤﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد )در ﻣﻮرد اﯾﻦ دو ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﺑﺨﺶ ‪ 2-4‬ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ(‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از اداﻣﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻻزم اﺳـﺖ ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻤﯽ در ﻣﻮرد ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻨﺪﺳـﯽ ﻫﻤﺴـﺎﯾﮕﯽ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ واﻗﻊ ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫داده ﺷﻮد‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ 2-10‬ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ژﺋﻮدزي در ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻔﻬﯿﻢ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻮرد اﻧﺪازه ي زواﯾﺎ اﻓﺮاط ﺷﺪه ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ اﻧﺪازه زواﯾﺎ و اﻧﺤﻨﺎء ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺑﯿﻀﻮي‪ ،‬ژﺋﻮﺋﯿﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻦ و ﺗﻌﺪادي ﺳﻄﻮح ﻫﻢ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-10‬ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺑﯿﻀﻮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ژﺋﻮﺋﯿﺪ(‬

‫‪Initial point of the datum ٣٣‬‬

‫‪Average terrestrial ٣٤‬‬

‫‪٢٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀــﻮي در ﻧﻘﻄﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪، Q‬ژﺋﻮﺋﯿﺪ و زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ‪ P‬و ‪ T‬ﻗﻄﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﺎﺋﻢ ﺳــﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫)ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻓﯿﺰﯾﮏ دارﻧﺪ( ﻧﯿﺰ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٣٥‬‬
‫‪ -١‬ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﻫﻢ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪T‬‬
‫‪٣٦‬‬
‫‪ -٢‬ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ژﺋﻮﺋﯿﺪ در ﻧﻘﻄﻪ ‪P‬‬
‫‪ -٣‬ﺧﻂ ﺷـﺎﻗﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺳـﻄﻮح ﻫﻢ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ واﻗﻊ ﺑﯿﻦ ﺳﻄﺢ ژﺋﻮﺋﯿﺪ و ﻧﻘﻄﻪ ‪ T‬ﻋﻤﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻠﺖ ﻋﺪم ﺗﻮازي ﺳﻄﻮح ﻫﻢ‬
‫ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﯾﻦ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪.٣٧‬‬

‫ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻗﺎﺋﻢ در ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ژﺋﻮدﺗﯿﮏ واﻗﻊ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺗﺼﺎوﯾﺮ آﻧﻬﺎ در اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ دده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ از اﻧﺤﻨﺎي ﺧﻂ ﺷﺎﻗﻮﻟﯽ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﻢ اﯾﻦ ﺧﻂ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻗﺎﺋﻢ اول و ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻗﺎﺋﻢ دوم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻧﺠﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ اي اﺳﺖ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﯾﮑﯽ از ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎ و ﺧﻄﯽ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ . A.T.‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﺧﻂ ﻗﺎﺋﻢ‬
‫‪‬‬
‫و ﺧﻂ ﻣﻮازي ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ‪z‬ﻫﺎي ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ‪ A.T.‬را ﻣﺘﻤّﻢ ﻋﺮض ﻧﺠﻮﻣﯽ ) ‪ (‬ﻧﻘﻄﻪ‪ ٣٨‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ و ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ ) ‪ . (  ‬زاوﯾﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﯿﻦ ﺻـﻔﺤﻪ ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻧﺠﻮﻣﯽ و ﺻـﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﯾﻨﻮﯾﭻ ﻃﻮل ﻧﺠﻮﻣﯽ‪٣٩‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه و آن را ﺑﺎ ‪ ‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬زاوﯾﻪ‬
‫ﺑﯿﻦ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀــﻮي و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ژﺋﻮﺋﯿﺪ اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ‪٤٠‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷــﻮد ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺑﻪ دو ﻣﺆﻟﻔﻪ ‪ ‬در ﺻــﻔﺤﻪ ﻧﺼــﻒ اﻟﻨﻬﺎر‬
‫ژﺋﻮدﺗﯿﮏ و ‪ ‬در ﺻــﻔﺤﻪ ﻗﺎﺋﻢ اﺻــﻠﯽ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻤﻮد )ﺻــﻔﺤﻪ ﻗﺎﺋﻢ اﺻــﻠﯽ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺻــﻔﺤﻪ اي اﺳــﺖ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ‬
‫ﺑﯿﻀﻮي و ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ژﺋﻮدﺗﯿﮏ(‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ زاوﯾﻪ دو ﻗﺎﺋﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬دو دﺳـﺘﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺮاي ﻃﻮل و ﻋﺮض و ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻧﺤﻨﺎي‬
‫ﺧﻂ ﺷﺎﻗﻮﻟﯽ ﻧﺎدﯾﺪه ﻓﺮض ﺷﻮد ﻣﻘﺎدﯾﺮ اﯾﻦ دو دﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﯿﻀـﻮي ﻃﻮري ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ژﺋﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ آن ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪ A.T.‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ‪، w 1  w 2  w 3  0‬‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪   ‬‬ ‫)‪(2-40‬‬

‫‪Surface gravity vertical ٣٥‬‬

‫‪Geoid gravity vertical ٣٦‬‬
‫‪Plumb line ٣٧‬‬
‫‪Astronomic co-latitude ٣٨‬‬
‫‪Astronomic longitude ٣٩‬‬
‫‪Deflection of vertical ٤٠‬‬

‫‪٢٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪  (    ) cos ‬‬ ‫)‪(2-41‬‬

‫ﮐﻪ ) ‪ ( , ‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻘﺎط ‪ Q , P ,T‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﺳـﻄﻮح ﺑﯿﻀـﻮي و ژﺋﻮﺋﯿﺪ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷﺪه در ﻃﻮل ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي )‪ (QP‬ارﺗﻔﺎع ژﺋﻮﺋﯿﺪ اﺳﺖ و ﺑﺎ * ‪ N‬ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﻣﯽ ﺷـﻮد‪ .‬ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﺑﯿﻀﻮي و زﻣﯿﻦ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷﺪه در ﻃﻮل ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي )‪ (QT‬ارﺗﻔﺎع ﺑﯿﻀﻮي اﺳﺖ و ﺑﺎ ‪ h‬ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﻣﯽ ﺷــﻮد‪ .‬ﻓﺎﺻــﻠﻪ ﺑﯿﻦ ژﺋﻮﺋﯿﺪ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷــﺪه در ﻃﻮل ﺧﻂ ﺷــﺎﻗﻮﻟﯽ ‪ P T‬ارﺗﻔﺎع ارﺗﻮﻣﺘﺮﯾﮏ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷــﻮد و ﺑﺎ ‪H‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ از اﻧﺤﻨﺎي ﺧﻂ ﺷﺎﻗﻮﻟﯽ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﻮد ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪h N *H‬‬ ‫)‪(2-42‬‬

‫زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﺻــﻔﺤﻪ ﻧﺼــﻒ اﻟﻨﻬﺎر ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﻄﻪ ‪ T‬و ﺻــﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻــﻠﻪ اي از ‪ T‬ﻗﺮار دارد و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ‬
‫ﺑﯿﻀــﻮي )‪ ، (QPT‬آزﯾﻤﻮت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ) ‪ (‬آن ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺴــﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ Q , P‬و ﯾﺎ ‪ T‬اﺳــﺖ‪ .‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﺻــﻔﺤﻪ ﻧﺼــﻒ اﻟﻨﻬﺎر‬
‫ﻧﺠﻮﻣﯽ و ﺻـﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ و ﻗﺎﺋﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ T‬آزﯾﻤﻮت ﻧﺠﻮﻣﯽ )‪ (A‬اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ‪ P‬ﯾﺎ ‪ T‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺪاﻣﯿﮏ از دو ﻗﺎﺋﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﺷـﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻠﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮدن زاوﯾﻪ اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط اﺧﺘﻼف دو آزﯾﻤﻮت‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻣﻘﺪاري اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ زاوﯾﻪ ﯾﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر‬ ‫‪  A  ‬‬ ‫ﻧﺠﻮﻣﯽ و ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‪(2-43) :‬‬
‫ژﺋﻮدﺗﯿﮏ و ﻧﺠﻮﻣﯽ‪.‬‬

‫ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﻢ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي وﺿـﻌﯿﺖ ‪ datum‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮﭘﻮﺳـﻨﺘﺮﯾﮏ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳــﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﻢ ﻣﺒﺪأ ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ در ﻧﻘﻄﻪ اوﻟﯿﻪ ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ ‪ datum‬ﯾﻌﻨﯽ روي ﺑﯿﻀﻮي واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻀﻮي از ﻧﻘﻄﻪ اوﻟﯿﻪ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ اي‬
‫واﻗﻊ ﺑﺮ ﯾﺎ ﺑﺎﻻي زﻣﯿﻦ اﺳـــﺖ ﺑﮕﺬرد‪ .‬در روش ﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ژﺋﻮدزي )دو ﺑﻌﺪي( ارﺗﻔﺎع ارﺗﻮﻣﺘﺮﯾﮏ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺳـــﻄﺢ ﺑﻪ‬
‫ژﺋﻮﺋﯿﺪ داﺧﻞ ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ﺷـﺒﮑﻪ ﻫﺎي اﻓﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ در ﻧﻘﻄﻪ اوﻟﯿﻪ‬
‫واﻗﻊ ﺑﺮ ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ اوﻟﯿﻪ را ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲ ﺻﻔﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺷﺶ ﭘﺎراﻣﺘﺮ وﺿﻌﯿﺖ ‪ datum‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺒﺪأ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ ) ‪ (0 , 0 , N*0‬و ﺳﻪ زاوﯾﻪ دوران ﻻزم‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ و ﻧﺠﻮﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ ) ‪. (0 ,0 ,  0‬‬

‫اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ‪datum‬‬ ‫‪-2-3-2‬‬

‫دﯾـﺪﯾﻢ ﮐـﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾـﮏ ‪ datum‬را ﺑـﺎ ﻧﺴـــﺒـﺖ دادن ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﺑﻪ ﻫﺸـــﺖ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ) ‪ (a, b, x 0 , y0 , z0 , w1 , w 2 , w3‬ﯾﺎ‬
‫) ‪ (a, b,  0 , 0 , N*0 ,  0 ,0 ,  0‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺴــﺒﺖ دادن ﻣﻘﺎدﯾﺮي اﺧﺘﯿﺎري ﻋﻤﻮﻣﺎ رﺿــﺎﯾﺖ ﺑﺨﺶ ﻧﺒﻮده و ‪datum‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷـﺪه ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﯾﻦ ﻃﺮز اﺧﺘﯿﺎري ﻣﻔﯿﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﻃﺒﻖ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ ‪ datum‬ﺑﺎ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﮐﺎﻓﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺒﮑﻪ اي ﮐﻪ ‪ datum‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﺑﻪ ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﺑﺎ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﮐﺎي ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪي ﮐﻪ ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﯾﮑﺴــﺎن ﻓﺮض ﻧﻤﻮد و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼــﺎت ژﺋﻮﺳــﻨﺘﺮﯾﮏ ﺳــﯿﺴــﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼــﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﺳـﯿﺴﺘﻢ ‪ A.T.‬ﻣﻮازي و ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮازي ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﺗﻘﺎرن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﮐﻪ‬
‫درآن ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻮق ﺑﺮاي ﻫﺸﺖ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺮﺣﻠﻪ اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ‪ datum‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ‪ datum‬ﻫﻤﻮاره ﻧﺴـﺒﺖ دادن ﻣﻘﺎدﯾﺮي ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻮﭘﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ ﯾﻌﻨﯽ ) ‪ (a, b,  0 , 0 , N*0 ,  0 ,0 ,  0‬ﻣﻄﺮح‬
‫اﺳــﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ژﺋﻮﺳــﻨﺘﺮﯾﮏ ﯾﻌﻨﯽ ) ‪ ، (a, b, x 0 , y0 , z0 , w1 , w 2 , w3‬زﯾﺮا ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻮﭘﻮﺳــﻨﺘﺮﯾﮏ ﻣﺴــﺘﻘﯿﻤﺎ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط اﻧــﺪ ﺑــﻪ اﻧــﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫــﺎي ژﺋﻮدزي و ﻧﺠﻮﻣﯽ ﮐــﻪ ﺑــﺎﯾــﺪ در ﺗﻌﯿﯿﻦ و اﯾﺠــﺎد ‪ datum‬ﺑﮑــﺎر روﻧــﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﻣﻘــﺎدﯾﺮ‬

‫‪٢٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫) ‪ (a, b,  0 , 0 , N*0 ,  0 ,0 ,  0‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ روﺷـﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷـﻮﻧﺪ ﮐﻪ ) ‪ (N* ,  ,‬در ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮي از ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺠﺰ ﻧﻘﻄﻪ اوﻟﯿﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻘـﺎدﯾﺮ زﯾـﺎدي ﻧﺒـﺎﺷـــﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻘﺎرب ‪ datum‬ﺑﺎ ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﺣﻔﻆ ﺷـــﻮد و ﯾﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﺪف اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ‪ datum‬ژﺋﻮﺳـــﻨﺘﺮﯾﮏ اﺳـــﺖ‬
‫‪ w 1  w 2  w 3  0‬ﺑﺎﺷـﺪ ﺗﺎ دو دﺳـﺘﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﻪ ﻗﺒﻼ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻮازي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺷـﺒﮑﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ‪ datum‬ژﺋﻮﺳــﻨﺘﺮﯾﮏ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ ﺷــﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻫﺴــﺘﻨﺪ و ﻻزم اﺳــﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮارد‬
‫‪ x 0  y0  z0  0‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ datum‬ﻫﺎي ژﺋﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ ‪ datum‬ﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻘﺎرب ژﺋﻮﺋﯿﺪ و ‪ datum‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻗﺮار ﻧﻤﻮدن ﺷﺮط زﯾﺮ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪N*0   0  0  0‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺖ ﮐﻪ ﺗﻮأم ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﯾﺴـﺘﯽ ﺷﺮط ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ ﺑﻮدن ) ‪ (N* ,  ,‬در ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻓﻮق را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻓﺮض ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﯾﺠـﺎد ﯾﮏ ‪ datum‬ﺑﻪ دو ﻃﺮﯾﻖ اﻣﮑﺎن دارد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ) ‪ (a, b, N*0 ,  0 , 0‬را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﯾﺎ‬
‫) ‪ ( ,‬و ﯾﺎ ) *‪ (N‬در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺷﺒﮑﻪ ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ ﺷﻮد ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﺷﺮط زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪min ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ (   )ds‬‬
‫‪f‬‬
‫‪s‬‬

‫‪min ‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ (N )ds‬‬
‫‪a ,f‬‬
‫‪s‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴـﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ) ‪ (N* ,  ,‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺷﺒﮑﻪ در دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﯾﮏ ﺷﺒﮑﻪ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﺸـﺎن دﻫﻨﺪه ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺗﮑﺮاري و ﺗﺮﻣﯿﻤﯽ ‪ datum‬اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ‪ datum‬ﺟﺪﯾﺪ از ﯾﮏ ‪datum‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳـــﺘﻔـﺎده ﻧﻤﻮده و آن را ﺗﺮﻣﯿﻢ ﻣﯽ ﻧﻤـﺎﯾﻨﺪ ﺑﻌﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ‪ datum‬در ﯾﮏ زﻣﺎن ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺗﻘﺎرب را ﺑﺎ ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت آن زﻣﺎن داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ‪ «best fitting ellipsoid» .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﻣﯿﻢ ﯾﮏ ‪ datum‬ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﻣﮑﺎن دارد‪.‬‬

‫روش ﮐﻼﺳـﯿﮏ ﺑﺮاي اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻮازي ﺑﻮدن ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﺗﻘﺎرن‪ ،‬ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﺮط آزﯾﻤﻮت ﻻ ﭘﻼس در ﻧﻘﻄﻪ اوﻟﯿﻪ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫دادن ﻣﻘﺪاري ﺑﻪ ‪  0‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺷﺮط زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ 0  A0  0  0 tan 0‬‬ ‫)‪(2-44‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ A0‬آزﯾﻤﻮت ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻋﻤﺎل اﯾﻦ ﺷﺮط ﺳﺒﺐ ﻣﻮازي ﺑﻮدن )داراي ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻮدن( دو ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻧﺼــﻒ اﻟﻨﻬﺎري ﻧﺠﻮﻣﯽ و ژﺋﻮدﺗﯿﮏ در ﻧﻘﻄﻪ اوﻟﯿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷ ـﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎرن در ﯾﮏ ﺻــﻔﺤﻪ‬
‫ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎري واﻗﻊ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﻗﺮاري اﯾﻦ ﺷﺮط ﺑﺎﻋﺚ اﯾﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ دو ﻣﺤﻮر در اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎري ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﺮ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺑﺎﯾﺴـﺘﯽ ﺷـﺮط ﻻ ﭘﻼس را در ﻣﻮرد ﻧﺼـﻒ ﻧﻘﺎط ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات‬
‫ژﺋﻮدﺗﯿﮏ و ﻧﺠﻮﻣﯽ را در ﻧﻘﺎط ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮازي در آورد‪ .‬در اﺻـﻞ اﻋﻤﺎل و ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷـﺮط ﻻ ﭘﻼس ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﺒﺐ‬
‫ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫﺎي ‪ datum‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ ﺗﺎ ﻣﻮازي ﺷﺪن ﻗﻄﺮ اﻗﺼﺮ آن ﺑﺎ ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ زﻣﯿﻦ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﺮط‬
‫ﻻ ﭘﻼس در ﺳـﺮﺗﺎﺳﺮ ﺷﺒﮑﻪ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ وﺟﻮد ﺷﺒﮑﻪ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺪه اي اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﺠﺪدا ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺗﮑﺮاري و ﺗﺮﻣﯿﻤﯽ ‪ datum‬را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻼت ‪datum‬‬ ‫‪-2-3-3‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﮐﻪ در ژﺋﻮدزي ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ ﯾﮏ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ‪datum‬‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ datum‬دﯾﮕﺮي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت از ﯾﮏ ‪ datum‬ﺑﻪ ‪ datum‬دﯾﮕﺮ دو ﻧﮑﺘﻪ زﯾﺮ را ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺤﻞ ﻣﺮاﮐﺰ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از دو ﺑﯿﻀﻮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ و ﯾﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬اﺧﺘﻼف در ﺷﮑﻞ و اﻧﺪازه ﺑﯿﻦ آن دو ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي دو ﺑﯿﻀﻮي ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ A.T.‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫دو ﺑﯿﻀـــﻮي ﺑـﺎ ﺷـــﮑـﻞ و اﻧـﺪازه ﻫـﺎي ) ‪ (a1 , b1 ),(a 2 , b2‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ )ﻣﯽ ﺗﻮان ) ‪ (a1 ,f1 ),(a 2 ,f 2‬ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ‬
‫‪a b‬‬
‫‪ f ‬اﺳــﺖ را ﺑﺠﺎي ) ‪ (a1 , b1 ),(a 2 , b2‬ﺑﻌﻨﻮان ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻌﺮف ﺷــﮑﻞ و اﻧﺪازه در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ( ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﻣﯽ‬
‫‪a‬‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﻣﺤﻞ ﻣﺮاﮐﺰ ﻫﻨﺪﺳﯽ دو ﺑﯿﻀﻮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﺑﺮدار ﻫﺎي زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪x 0 ‬‬ ‫‪x 0 ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ (r0 )1   y 0 ‬و ‪(r0 )2   y 0 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ z 0  2‬‬ ‫‪ z 0 1‬‬

‫ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻧﻘﻄﻪ اي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ اوﻟﯿﻦ ﺑﯿﻀـﻮي ‪ (1 , 1 , h1 ) ،‬ﺑﺎﺷـﺪ وﻟﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻣﺨﺘﺼـﺎت آن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫دوﻣﯿﻦ ﺑﯿﻀﻮي ﮐﻪ آن را ) ‪ (2 , 2 , h 2‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-32‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ A.T.‬اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ) ‪ (1 , 1 , h1‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x ‬‬ ‫‪ x 0  (N1  H1 ) cos 1 cos 1 ‬‬
‫‪y ‬‬ ‫‪  y 0    (N1  H1 ) cos 1 sin 1 ‬‬ ‫)‪(2-45‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ z  A .T .‬‬ ‫‪ z 0 1 ‬‬ ‫‪b12‬‬
‫‪(N 1 2  h1 ) sin 1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a1‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ A.T.‬اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ) ‪ (2 , 2 , h 2‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x ‬‬ ‫‪ x 0  (N 2  H 2 ) cos  2 cos 2 ‬‬
‫‪y ‬‬ ‫‪  y 0    (N 2  H 2 ) cos  2 sin 2 ‬‬ ‫)‪(2-46‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ z  A .T .‬‬ ‫‪ z 0  2 ‬‬ ‫‪b2 2‬‬
‫‪(N 2 2  h2 ) sin  2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪٣١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴـﺖ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ‪ datum‬ﺗﺎﺛﯿﺮي در ﻣﺨﺘﺼـﺎت ‪ A.T.‬ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺪارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮدن ﻃﺮف اول اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﻃﺮف ﻫﺎي دوم آﻧﻬﺎ را ﻣﺴــﺎوي ﻗﺮار داد ﮐﻪ در اﯾﻨﺼــﻮرت ﺳــﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎ ﺳــﻪ ﻣﺠﻬﻮل ) ‪ (2 , 2 , h 2‬را ﺑﺮﺣﺴــﺐ‬
‫) ‪ (a1 , b1 ,a 2 , b2 , N1 , N2 , 1 , 2 , 1 , 2 , h1 , h 2‬ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫دو روش ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ) ‪ (2 , 2 , h 2‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اوﻟﯿﻦ روش آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ A.T.‬ﻧﻘﻄﻪ‬
‫را از ﻣﻌـﺎدﻟـﻪ ‪ 2-45‬ﺑﺮ ﺣﺴـــﺐ )‪ (1 , 1 , h1 ,...‬ﯾـﺎﻓﺘـﻪ و ﺑـﺎ ﺑﮑـﺎر ﺑﺮدن آن در ﻣﻌـﺎدﻟﻪ ‪ 2-46‬و ﻣﻌﮑﻮس ﻧﻤﻮدن اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪،‬‬
‫) ‪ (2 , 2 , h 2‬را ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن روس ﺗﮑﺮاري ﮐﻪ در ‪ 2-2-6‬ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﻧﺪ‪.‬‬

‫روش دوم ﮐــﻪ ﺑــﻪ روش دﯾﻔﺮاﻧﺴـــﯿــﻞ ﻣﻮﺳـــﻮم اﺳــــﺖ وﻗﺘﯽ ﺑﮑــﺎر ﻣﯽ رود ﮐــﻪ ﭘــﺎراﻣﺘﺮﻫــﺎي اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ دو ﺑﯿﻀـــﻮي‬
‫) ‪ ( a,  f ,  x 0 ,  y 0 ,  z 0‬ﺑﻪ ﺣﺪي ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﺗﻘﺮﯾﺒﺎت ﺧﻄﯽ ﺳﺮي ﺗﯿﻠﻮر را ﺑﮑﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﯾﻦ روش‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-32‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻣﺨﺘﺼـﺎت ‪) A.T.‬ﺻـﻔﺮ ﺑﻮدن ﻣﺸﺘﻖ آن(‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ ﮐﻠﯽ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺲ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ دو‬
‫ﻧﻮع ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو ﺑﯿﻀﻮي ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﻣﻘﺎدﯾﺮ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ( را ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ دو ﺑﯿﻀﻮي ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق را از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪2  1   ‬‬

‫‪          ‬‬
‫‪ 2   1  ‬‬
‫‪ h2   h1   h ‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺸﺘﻖ ﮔﯿﺮي از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-32‬و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-35‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪N ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪b‬‬
‫‪(cos 2   2 sin 2  ) 2 (cos 2   (1  f)2 sin 2  ) 2‬‬
‫‪a‬‬
‫رواﺑﻂ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫‪ x 0 ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪ y   J‬‬ ‫‪    B‬‬ ‫‪ a ‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ f   0‬‬ ‫)‪(2-47‬‬
‫‪  z 0 ‬‬ ‫‪ h ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎي ‪ J , B‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ (M  h)sin  cos ‬‬ ‫‪(N h) cos  sin  cos  cos  ‬‬
‫‪J   (M  h)sin  sin ‬‬ ‫‪(N h) cos  cos  cos  sin  ‬‬ ‫)‪(2-48‬‬
‫‪ (M  h) cos ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪sin  ‬‬

‫‪ N cos  cos ‬‬ ‫‪M sin 2  cos  cos ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪1 f ‬‬
‫‪ N cos  sin ‬‬ ‫‪M sin 2  cos  sin ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪B ‬‬ ‫)‪(2-49‬‬
‫‪‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪1  f ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ N (1  f) sin ‬‬ ‫‪(M sin 2   2N ) sin ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪1  f ‬‬

‫‪٣٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪:‬‬

‫‪a (1  f) 2‬‬
‫‪M ‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪(2-50‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(cos   (1  f) sin ‬‬ ‫‪2‬‬

‫و ﭘﺲ از ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪  x 0 ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪    J 1   y   B‬‬ ‫‪a ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ 0 ‬‬ ‫‪ f  ‬‬ ‫)‪(2-51‬‬
‫‪ h ‬‬ ‫‪  z ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ 0 ‬‬ ‫‪‬‬

‫ﮐﻪ در آن‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ sin  sin ‬‬ ‫‪cos  ‬‬

‫)‪  sin  cos  (M  h‬‬ ‫)‪(M  h‬‬ ‫‪(M  h) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ sin ‬‬ ‫‪cos ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪J 1  ‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫)‪(2-52‬‬
‫‪(N h) cos ‬‬ ‫‪(N  h) cos ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪cos  cos ‬‬ ‫‪cos  sin ‬‬ ‫‪sin  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻠﺖ ﻧﺰدﯾﮑﯽ دو ﺑﯿﻀـﻮي ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻣﻘﺎدﯾﺮ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎي ﻓﻮق را‬
‫ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ دو ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻄﻮر دﻟﺨﻮاه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﺑﺮاي ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان از‬
‫ﺗﻘﺎرب ﮐﺮوي اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﯾﻌﻨﯽ ‪ . f  0, N  M  N  h  M  h  a‬ﺟﺪول ‪ 2-1‬ﻣﺜﺎﻟﯽ اﺳﺖ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ‪ datum‬ﻫﺎ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ datum‬آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ )‪ (N.A.D.‬را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ datum‬اروﭘﺎ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺪول ﻣﻨﻈﻮر از ‪ datum‬ﻗﺪﯾﻢ )‪ (N.A.D.‬و ﻣﻨﻈﻮر از ‪ datum‬ﺟﺪﯾﺪ‪ datum ،‬اروﭘﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ دو روش ﺗﮑﺮاري‬
‫و دﯾﻔﺮاﻧﺴـــﯿﻠﯽ در اﯾﻦ ﻣﺤـﺎﺳـــﺒـﺎت ﺑﮑـﺎر رﻓﺘﻪ اﻧﺪ و اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺪود ‪ 0/4‬ﻣﺘﺮ در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ‪ 0/3‬ﻣﺘﺮ در ﻃﻮل‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ‪ 0/2‬ﻣﺘﺮ در ارﺗﻔﺎع اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺟﺪول ‪) 2-1‬ﻣﺜﺎل راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ دو دﯾﺘﻮم(‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي زﻣﯿﻨﯽ ﺗﻮﭘﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ‬ ‫‪-2-4-1‬‬

‫در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺗﻮﭘﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ آﻧﻬﺎ ﻧﻘﻄﻪ اي اﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ‬

‫ب‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﺪأ‬

‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر اول ﻧﻘﻄﻪ ﺷﻤﺎل اﺳﺖ‬

‫د‪ -‬ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ ﭼﭙﯽ اﺳﺖ‬

‫‪٣۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫دو ﻣﺸﺨﺼﻪ آﺧﺮ واﺿﺢ و ﺑﺪون اﺑﻬﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﺸﺨﺼﺎت اول و دوم ﺑﻌﻠﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺒﯿﺮ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﻮدن ﻋﺒﺎرت »ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ« ﻧﯿﺎز‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﺿـﯿﺢ دارﻧﺪ زﯾﺮا اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳـﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺳﻄﺢ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ زﻣﯿﻦ‪ ،‬دﯾﮕﺮي ﺳﻄﺢ ﻫﻢ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ زﻣﯿﻦ و‬
‫ﺳﻮم‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺳﻄﺢ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﯾﺎ واﻗﻌﯽ زﻣﯿﻦ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ آن ﺻـﻔﺤﻪ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺳـﻄﺤﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻤﻼ دو ﻧﻮع ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﻮﭘﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﯾﮑﯽ‬
‫ﺳـﯿﺴـﺘﻤﯽ ﮐﻪ ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ آن ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺳـﻄﺢ ﻫﻢ ﭘﺘﺎﻧﺴـﯿﻞ اﺳـﺖ در ﻧﻘﻄﻪ اي ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺮ روي آن اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷـﻮد و دﯾﮕﺮي ﺳـﯿﺴـﺘﻤﯽ ﮐﻪ ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ آن ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀـﻮي ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ اﯾﺴـﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪات اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺤﻠﯽ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ‬ ‫‪-2-4-2‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ اﺧﺘﺼﺎراً ﺑﺎ )‪ (L.A.‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد داراي ﻣﺸﺨﺼﺎت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ آن اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ب‪ -‬ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ )ﻣﺤﻮر ‪ (z‬ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺳـﻄﺢ ﻫﻢ ﭘﺘﺎﻧﺴـﯿﻞ در اﯾﺴـﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﺪأ و ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻗﺎﺋﻢ‬
‫ﻣﺰﺑﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر اول)ﻣﺤﻮر‪ ،(x‬ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﯽ ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ و ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻗﻄﺐ ‪ A.T.‬و اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻤﺎل ﻧﺠﻮﻣﯽ‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫د‪ -‬ﻣﺤﻮر دوم)ﻣﺤﻮر ‪ (y‬در ﺟﻬﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت دﺳﺖ ﭼﭙﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-11‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ژﺋﻮدﺗﯿﮏ و ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ(‬

‫‪٣۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺮدار وﺿﻌﯿﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ L‬از اﯾﺴﺘﮕﺎﻫﯽ ﺑﻨﺎم ‪ k‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ L.A.‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪cosVkl cos A kl ‬‬

‫‪‬‬
‫‪(rkl ) L .A .   y   rkl‬‬ ‫‪ cosV sin A ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪kl‬‬ ‫‪kl ‬‬ ‫)‪(2-54‬‬
‫‪ z  L .A .‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪sinVkl‬‬ ‫‪‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ rkl‬ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻓﻀـﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ دو اﯾﺴﺘﮕﺎه ‪ L‬و ‪ k‬و ‪ Akl‬و ‪ Vkl‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زاوﯾﻪ ﻗﺎﺋﻢ و آزﯾﻤﻮت آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ و‬
‫ﻣﻬﻢ راﺑﻄﻪ ﺳــﯿﺴــﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼــﺎت ‪ A.T.‬و ‪ L.A.‬اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺨﺘﺼــﺎت ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻧﻘﻄﻪ ‪ k‬و آزﯾﻤﻮت ﺧﻂ ‪kl‬‬
‫) ‪ (k , k , Akl‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﺣﺮﮐﺖ ﻗﻄﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﻤﺎل ﺷـﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺨﺘﺼﺎت اﯾﺴﺘﮕﺎه ‪ k‬را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ A.T.‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ L.A.‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪x ‬‬

‫‪‬‬
‫‪(rkl ) A .T .   y ‬‬ ‫‪ R 3 (180   k ) R 2 (90   k ) P2  y ‬‬ ‫)‪(2-55‬‬
‫‪ z  A .T .‬‬ ‫‪ z  L .A .‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ اﻧﻌﮑﺎس ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪1 0 0 ‬‬
‫‪P2  0 1 0‬‬ ‫)‪(2-56‬‬
‫‪0 0 1 ‬‬

‫و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ ﭼﭙﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎي دوراﻧﯽ ‪ R 2 , R 3‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از‪:‬‬

‫‪ cos(90   k ) 0  sin(90   k ) ‬‬

‫‪R 2  ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(2-57‬‬
‫‪ sin(90   k ) 0 cos(90   k ) ‬‬

‫‪ cos(180   k ) sin(180   k ) 0‬‬

‫‪R 3    sin(180   k ) cos(180   k ) 0‬‬ ‫)‪(2-58‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 ‬‬

‫ﮐﻪ اﺛﺮ اﯾﻦ دو دوران اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي دو ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﻣﻮازي ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﮑﻮس ﺗﺒﺪﯾﻞ ‪ 2-55‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(rkl ) L .A .  [R 3 (180   k ) R 2 (90   k ) P2 ]1 (rkl ) A .T .‬‬ ‫)‪(2-59‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(rkl )L .A .  P2 R 2 (k  90) R 3 ( k  180)(rkl )A .T .‬‬ ‫)‪(2-60‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺨﺸـﯽ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺒﺪأ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼـﺎت دو ﺳـﯿﺴـﺘﻢ داده ﻧﺸـﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮدار وﺿﻌﯿﺖ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎه ‪ k‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ A.T.‬ﻣﻌﻠﻮم و ﺑﺎ ‪ (R k ) A .T .‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮدار وﺿﻌﯿﺖ ﮐﻠﯽ ‪ R l‬ﻧﻘﻄﻪ ‪l‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ A.T.‬را ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪٣۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(R l ) A .T .  (R k ) A .T .  (rkl ) A .T .‬‬ ‫)‪(2-61‬‬

‫ﺳـﻪ ﺑﺮدار ﯾﮑﻪ ‪ uˆx , uˆ y , uˆz‬ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ L.A.‬داراي ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ A.T.‬ﺑﻪ ﺷﺮح‬
‫زﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪1 ‬‬
‫‪uˆx  R 3 (180   k ) R 2 (90   k ) P2  0‬‬
‫‪ 0‬‬

‫‪  sin  cos  ‬‬

‫‪uˆx    sin  sin  ‬‬ ‫)‪(2-62‬‬
‫‪ cos  ‬‬

‫‪0 ‬‬
‫‪uˆy  R 3 (180   k ) R 2 (90   k ) P2 1 ‬‬
‫‪0 ‬‬

‫‪  sin  ‬‬

‫‪uˆy   cos  ‬‬ ‫)‪(2-63‬‬
‫‪ 0 ‬‬

‫‪0‬‬
‫‪uˆz  R 3 (180   k ) R 2 (90   k ) P2 0‬‬
‫‪1 ‬‬

‫‪cos  cos  ‬‬

‫‪uˆz   cos  sin  ‬‬ ‫)‪(2-64‬‬
‫‪ sin  ‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﯽ ﯾﮑﻪ اﺳﺖ )ﺑﺮﺧﻼف ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ( و ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺳﻪ ﺑﻌﺪي در اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﯾﮑﺴﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﺎﻧﺪ )ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﯾﻌﻨﯽ ‪ 2-54‬و ‪ ...‬ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﯾﮑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ‬ ‫‪-2-4-3‬‬

‫ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ اﺧﺘﺼﺎراً ﺑﺎ )‪ (L.G‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺒﺪأ آن ﻧﻘﻄﻪ اي اﺳﺖ در ﻃﻮل ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻄﻮر اﺧﺘﯿﺎري‬
‫ﺑﺮ روي ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀـﻮي از ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸـﺎﻫﺪه اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد وﻟﯽ ﻋﻤﻼ ﯾﮑﯽ از ﻧﻘﺎط ﻣﺸـﺎﻫﺪه‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺎ ﺑﯿﻀﻮي و ﯾﺎ ﻣﺤﻞ‬
‫ﺗﻼﻗﯽ اﯾﻦ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺎ ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺒﺪأ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٣٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ب‪ -‬ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ ‪ ،‬ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي و ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻣﺒﺪأ و ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻗﻄﺐ اوﻟﯿﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ج‪ -‬ﻣﺤﻮر اول ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻﻔﺤﻪ اوﻟﯿﻪ و ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻗﻄﺮ اﻗﺼﺮ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﺒﺪأ اﺳﺖ و ﺷﻤﺎل ژﺋﻮدزي ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫د‪ -‬ﻣﺤﻮر ‪ y‬ﻃﻮري اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ دﺳﺖ ﭼﭙﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﯿﻦ ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﻫﺎي ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ و ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﺪأ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎي ﺑﺮ‬
‫ﺑﯿﻀﻮي و ژﺋﻮﺋﯿﺪ )اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ( و زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎل ﻫﺎي ﻧﺠﻮﻣﯽ و ژﺋﻮدﺗﯿﮏ اﻣﮑﺎن دارد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ روي ﻧﺼــﻒ اﻟﻨﻬﺎر و ﻗﺎﺋﻢ اوﻟﯿﻪ ﯾﻌﻨﯽ ‪  ,‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آزﯾﻤﻮت ﻫﺎي ژﺋﻮدﺗﯿﮏ و ﻧﺠﻮﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪ a , A‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾﮏ ﺑﺮدار در ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ L.A.‬را ﺑﻪ ﺑﺮداري در ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ L.G.‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(rkl )L .G.  R 3 (A a) R 2 ( ) R1 ( )(rkl )L.A.‬‬ ‫)‪(2-65‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷــﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻠﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮدن زواﯾﺎي ‪ ، (A  a ),  ,‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎي دوراﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ در ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ‬
‫اﻫﻤﯿﺘﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺷﺮط ﻻ ﭘﻼس در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﺪأ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ) ‪ (A  a‬را از ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪:‬‬

‫‪ A  a  (    ) sin    tan ‬ﺟﺎﯾﮕزﯾن ﻧﻣود‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺒﺪأ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼـﺎت در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﺒﺎﺷﺪ )ﯾﻌﻨﯽ در ﯾﮑﯽ از دو ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي از ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎ ﺑﯿﻀﻮي‬
‫‪‬‬
‫ﯾﺎ ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﺑﺎﺷـﺪ( ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮدار وﺿﻌﯿﺖ ‪ R k‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-61‬ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﺪأ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻧﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫واﻗﻊ ﺑﺮ ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﻣﺒﺪأ اﺧﺘﯿﺎر ﺷـﻮد در ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ) ‪ (x k , yk , zk‬از ) ‪ (k , k , Nk‬اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ واﻗﻊ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي‬
‫ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺎﺷﺪ )‪ (k , k ,0‬ﺑﮑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻮﭼﮑﯽ از زﻣﯿﻦ ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﻓﺮض‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد در واﻗﻊ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ در ﻣﻮرد ﺳـﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ ﻧﯿﺰ رواﺑﻄﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ‪ 2-55‬و ‪ 2-54‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺑﺮدار‬
‫وﺿﻌﯿﺖ از اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪات ‪ k‬ﺑﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﻮرد ﻣﺸﺎﻫﺪه ‪ l‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪cosa kl cos  kl ‬‬

‫‪‬‬
‫‪(rkl ) L .G.   y ‬‬ ‫‪ rkl‬‬ ‫‪ cosa sin  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪kl‬‬ ‫‪kl ‬‬ ‫)‪(2-66‬‬
‫‪ z  L .G.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪sina kl‬‬ ‫‪‬‬

‫و‬

‫‪x ‬‬ ‫‪x ‬‬

‫‪‬‬
‫‪(rkl )G   y   R 3 (180  k ) R 2 (90  k ) P2  y ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(2-67‬‬
‫‪ z G‬‬ ‫‪ z  L .G.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (a,  , r‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ارﺗﻔﺎع ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‪ ،‬آزﯾﻤﻮت و ﻃﻮل و ) ‪ ( , ‬ﻋﺮض و ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻫﺴـــﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ )‪ (G‬و ﺳﯿﺴﺘﻢ زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ )‪ (A.T.‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2 -4‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪٣٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪x 0  x ‬‬

‫‪y ‬‬ ‫‪  y 0    y ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ z  A .T .  z 0   z G‬‬

‫ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮدار ﻫﺎي ﯾﮑﻪ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪  sin  cos  ‬‬

‫‪uˆx    sin  sin  ‬‬ ‫)‪(2-68a‬‬
‫‪ cos  ‬‬

‫‪  sin  ‬‬

‫‪uˆy   cos  ‬‬ ‫)‪(2-68b‬‬
‫‪ 0 ‬‬

‫‪cos  cos  ‬‬

‫‪uˆz   cos  sin  ‬‬ ‫)‪(2-68c‬‬
‫‪ sin  ‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي زﻣﯿﻨﯽ‬ ‫‪-2-5‬‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺞ ﺳﯿﺴﺘﻢ زﻣﯿﻨﯽ ﺑﻄﻮر دﻗﯿﻖ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺳﯿﺴﺘﻢ زﻣﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ )‪(A.T.‬‬

‫‪ -2‬ﺳﯿﺴﺘﻢ زﻣﯿﻨﯽ ﻟﺤﻈﻪ اي )‪(I.T‬‬
‫‪ -3‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ )‪(G‬‬
‫‪ -4‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ )‪(L.A.‬‬
‫‪ -5‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ )‪(L.G.‬‬

‫ﮐﻪ ﺳـﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ژﺋﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ و دو ﺳﯿﺴﺘﻢ آﺧﺮ ﺗﻮﭘﻮﺳﻨﺘﺮﯾﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 2-2‬ﺷﺎﻣﻞ ﺻﻔﺤﺎت‪ ،‬ﻗﻄﺐ ﻫﺎ‬
‫و ﻣﺤﻮرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﻨﺞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻓﻮق ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻄﻮر دﻗﯿﻖ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎرﺗزﯾن )‪ (x, y, z‬ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رود‬

‫‪ -٢‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ )‪ ، ( ,  , h‬اﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ )‪ ، (V, A, r‬اﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻧﺠﻮﻣﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‬
‫‪ -4‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ )‪ (a,  , r‬ﮐﻪ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‬

‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﺻـﻮل ﺗﺒﺪﯾﻼت ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت و ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ 2-12‬ﺣﺎوي ﺷﻤﺎره‬
‫ﻣﻌﺎدﻻﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼت از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪه و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼت در ﺟﺪول ‪ 2-3‬ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺮح داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-12‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي زﻣﯿﻨﯽ(‬

‫ﺟﺪول ‪) 2-2‬ﻗﻄﺐ ﻫﺎ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت و ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﺮﺟﻊ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ(‬

‫‪۴٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺟﺪول ‪)2-3‬ﺗﺒﺪﯾﻼت ﺑﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت زﻣﯿﻨﯽ(‬

‫ﺑﺧش دوم‪ :‬ﻣﺣﺎﺳﺑﺎت ﺗﻌﯾﯾن ﻣﺧﺗﺻﺎت‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺳـﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ روي ﯾﮏ ﺑﯿﻀﻮي‪ .‬در ﻓﺼﻞ اول ﻣﺮوري ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷـﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪﺳـﻪ ﺑﯿﻀـﻮي و ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﻣﺮور ﺗﻔﻬﯿﻢ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌﻠﺖ اﯾﻨﮑﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺑﺮ روي‬
‫ﺑﯿﻀﻮي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪات ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﻻزم اﺳﺖ ﯾﮏ ﻓﺼﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫در ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ﮐﻼﺳـﯿﮏ ﻫﻨﺪﺳﯽ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ و ﻃﺮق‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﺧﻄﻮط ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺑﻠﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﯾﮏ‬
‫از ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎ داراي ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﯾﺎ دﻗﺘﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻃﻮل ﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ در ﻓﻀﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻣﻮرد ﺑﺮﺳﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و‬
‫ﻣﻌﮑﻮس و ﺳﭙﺲ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﺎص ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ آزﯾﻤﻮت و ﺗﻘﺎﻃﻊ در اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﻣﻄﺮح ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪۴١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اول‪ :‬ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺑﯿﻀﻮي‬

‫‪ (1‬ﺑﯿﻀﻮي دوراﻧﯽ‬

‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻀـﻮي دوراﻧﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﺷـﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﻪ ﻓﺮم زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت زﻣﯿﻨﯽ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ب روي اﯾﻦ ﺳﻄﺢ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬در زﯾﺮ ﺧﺼــﻮﺻــﯿﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻨﺪﺳــﯽ ﯾﮏ ﺑﯿﻀــﻮي دوراﻧﯽ را ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ژﺋﻮدزي اﺳــﺖ ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﻪ و‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪.‬‬

‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺑﯿﻀﻮي‬ ‫‪-1-1‬‬

‫در ﺷﮑﻞ‪ 1-1‬ﯾﮏ ﺑﯿﻀﻮي دوراﻧﯽ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﻀﻮي دوراﻧﯽ)ﺑﯿﻀﻮي ﻣﺮﺟﻊ ﯾﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ( را ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازه و ﺷﮑﻞ آن ﺑﯿﻀﻮي ﻣﯽ ﺑﺮﯾﻢ و ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻧﺼﻒ ﻗﻄﺮ اﻃﻮل ﺑﯿﻀﻮي)‪(a‬‬

‫ب‪ -‬ﻧﺼﻒ ﻗﻄﺮ اﻗﺼﺮ ﺑﯿﻀﻮي )‪(b‬‬

‫‪x2 z2‬‬
‫و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﻀــﻮي دوراﻧﯽ ﺑﺼــﻮرت )‪(1-1a‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(1-1‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻧﺼــﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺑﺼــﻮرت‬
‫‪a2 b 2‬‬
‫‪x2y2 z2‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 2 1‬‬
‫‪a2‬‬ ‫‪b‬‬
‫ﻧﻘﺎط ‪ F , F ‬در ﺷـﮑﻞ ‪ 1-1‬ﮐﺎﻧﻮن ﻫﺎي ﺑﯿﻀـﯽ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻧﻘﺎط ‪ P , E , P , E‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎﻧﻮن ﻫﺎ ﺑﻔﻮاﺻﻞ‬
‫ﻣﺴﺎوي از ﻣﺮﮐﺰ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﯿﻀﻮي )‪ (O‬واﻗﻊ اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﻮاﺻﻞ ‪ PF , PF ‬ﺑﺎ ﻧﺼﻒ ﻗﻄﺮ اﻃﻮل )‪ (a‬ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺸﺮدﮔﯽ ﺑﯿﻀﻮي ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪a b‬‬
‫‪f ‬‬ ‫)‪(1-2‬‬
‫‪a‬‬

‫دو ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﺑﯿﻀﻮي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اوﻟﯿﻦ و دوﻣﯿﻦ ﺧﺎرج از ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي‬

‫‪a2  b 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪e ‬‬ ‫)‪(1-3‬‬
‫‪a2‬‬

‫‪a2  b 2‬‬
‫‪e 2 ‬‬ ‫)‪(1-4‬‬
‫‪b2‬‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎﻟﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺣﺪود ﺑﺰرﮔﯽ اﯾﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻼﺳﯿﮏ ‪ 1866‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﯿﻀﻮي در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫‪a  63783206.4‬‬
‫‪b  6356583.8‬‬

‫‪۴٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ )‪: (1-2‬‬

‫‪f  0.00339007...‬‬
‫‪1‬‬
‫‪:‬‬ ‫ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺼﻮرت‬
‫‪f‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 244.97869...‬‬
‫‪f‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي )‪ (1-4‬و )‪ (1-3‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪e 2  0.00676865...‬‬
‫‪e 2  0.00681478...‬‬

‫ﭼﻬﺎر ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ a , b , e (| e), f‬و رواﺑﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ژﺋﻮدزي در ﺑﺤﺚ ﻫﺎي‬
‫آﯾﻨﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪)1-1‬ﺑﯿﻀﻮي دوراﻧﯽ(‬

‫ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء‪:‬‬ ‫‪-1-2‬‬

‫ﯾﮏ ﺑﯿﻀـﻮي و ﻧﻘﻄﻪ اي اﺧﺘﯿﺎري ﺑﺮ روي آن در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬از ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀـﻮي در اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺻﻔﺤﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺻـﻔﺤﺎت ﻗﺎﺋﻢ و ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ از ﺑﺮﺧﻮرد اﯾﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﺑﺎ روﯾﻪ ﺑﯿﻀﻮي اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ دو ﻣﻘﻄﻊ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻢ ﻋﻤﻮدﻧﺪ و ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء آﻧﻬﺎ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺰﺑﻮر ﺣﺪاﮐﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﻌﺎع ﻫﺎي اﻧﺤﻨﺎي ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻘﺎﻃﻊ در آن ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻣﻘﻄﻊ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ اﺻﻠﯽ ﻧﺎم دارﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر و دﯾﮕﺮي ﻗﺎﺋﻢ اوﻟﯿﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻌﺎع‬
‫ﻫﺎي اﻧﺤﻨﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ‪ N , M‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ )ﺷﮑﻞ ﻫﺎي ‪ 1-2‬و ‪.(1-3‬‬

‫در ﺷـﮑﻞ ‪ 1-2‬ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺷـﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ از اﺳـﺘﻮا ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﻄﺐ در ﺣﺎل ﺗﺰاﯾﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﻦ‬
‫ﻧﮑﺘﻪ در ﻣﻮرد ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻗﺎﺋﻢ اوﻟﯿﻪ ﺻﺎدق اﺳﺖ )ﺷﮑﻞ ‪.(1-3‬‬

‫‪۴٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪)1-3‬ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ اوﻟﯿﻪ و ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء آن(‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪)1-2‬ﻣﻘﻄﻊ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر و ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء آن(‬

‫ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر‬ ‫‪-1-2-1‬‬

‫ﻣﻘﻄﻊ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎري از ﺑﯿﻀﻮي دوراﻧﯽ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪) :‬ﺷﮑﻞ ‪(1-4‬‬

‫‪x2 z2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(1-5‬‬
‫‪a2 b 2‬‬

‫ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء اﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ P‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪dz 2 32‬‬
‫( ‪(1 ‬‬‫) )‬
‫‪M ‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫)‪(1-6‬‬
‫‪d 2z‬‬
‫‪dx 2‬‬
‫‪dz‬‬ ‫‪x b2‬‬
‫‪ . 2‬‬ ‫)‪(1-7‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪z a‬‬
‫‪dz‬‬
‫‪z x‬‬
‫‪d 2z‬‬ ‫‪b2‬‬ ‫) ‪dx‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‬ ‫)‪(1-8‬‬
‫‪dx 2‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪d 2z‬‬ ‫‪b2‬‬ ‫‪x 2 b2‬‬

‫‪  2 2 (z ‬‬ ‫) ‪.‬‬ ‫)‪(1-8a‬‬
‫‪dx 2‬‬ ‫‪a z‬‬ ‫‪z a2‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ 1-4‬ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﯿﺐ ﺧﻂ ﻣﻤﺎس در ‪ P‬را ﻣﯽ ﺗﻮان از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪dz‬‬
‫‪tan(90   ) ‬‬ ‫‪  cot ‬‬ ‫)‪(1-9‬‬
‫‪dx‬‬

‫و ﯾﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﺎوي ﻗﺮار دادن رواﺑﻂ )‪ (1-9‬و )‪ (1-7‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪z b2‬‬
‫‪ cot   ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(1-10‬‬
‫‪x a2‬‬

‫‪۴۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪a2 z‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(1-10a‬‬
‫‪b2 x‬‬
‫‪1‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (1-10a‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫) ‪b  a (1  e‬‬ ‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري )‪(1-10b‬‬

‫‪z  x (1  e2 ) tan ‬‬ ‫)‪(1-11‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن ‪ z,b‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 1-5‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ )‪ (1-10b‬و )‪ ، (1-11‬راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪a cos ‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(1-12‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(1  e sin ‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻗﺮار دان ‪ x‬از اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در راﺑﻄﻪ ‪ 1-11‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪a (1  e 2 )sin ‬‬

‫‪z ‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(1-13‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(1  e sin ‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪d 2 z dz‬‬
‫‪,‬‬ ‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري ‪ x , z‬از ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (1-8a‬و )‪ (1-7‬در رواﺑﻂ )‪ (1-13‬و )‪ (1-12‬و ﺳـــﭙﺲ ﺑﺎ ﻗﺮار دادن‬
‫‪dx 2 dx‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ، 1-6‬ﻣﻘﺪار ‪ M‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪:‬‬

‫) ‪a (1  e 2‬‬
‫‪M ‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪(1-14‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(1  e sin ‬‬ ‫‪2‬‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪:‬‬

‫) ‪M  a (1  e 2‬‬ ‫)‪(1-14a‬‬ ‫‪ ‬در اﺳﺘﻮا )‪: (  0‬‬

‫‪a‬‬
‫‪M ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ ‬و در ﻗﻄﺐ )‪(1-14b) : (  90‬‬
‫‪2 2‬‬
‫) ‪(1  e‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ از اﯾﻦ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ واﺿـﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻃﻮل ﺷـﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ اي واﻗﻊ ﺑﺮ روي ﻧﺼﻒ‬
‫اﻟﻨﻬﺎر از اﺳﺘﻮا ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﻄﺐ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺪرﯾﺠﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 1-4‬اﻧﺤﻨﺎء ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر(‬

‫‪۴۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻗﺎﺋﻢ اوﻟﯿﻪ‬ ‫‪-1-2-2‬‬

‫از ﺷﮑﻞ ‪ 1-5‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪x‬‬
‫‪cos  ‬‬ ‫)‪(1-15‬‬
‫‪N‬‬
‫‪cos ‬‬
‫‪N ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(15-a‬‬
‫‪x‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪ x‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (1-12‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (15a‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻗﺎﺋﻢ اوﻟﯿﻪ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪a‬‬
‫‪N ‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(1-16‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(1  e sin ‬‬ ‫‪2‬‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ N‬ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ‪ ‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪N a‬‬ ‫‪ ‬در اﺳﺘﻮا )‪: (  0‬‬

‫‪a‬‬
‫‪N ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪ ‬و در ﻗﻄﺐ )‪(1-16a) : (  90‬‬
‫‪2 2‬‬
‫) ‪(1  e‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﮐﻤﯿﺖ ﻣﻬﻢ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ژﺋﻮدزي ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رود ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﮔﻮس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪R  MN‬‬ ‫)‪(1-17‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﺷﻌﺎع ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮐﻪ از ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد داراي دﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ آن ﻫﻢ اﻏﻠﺐ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ و از آن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻣﺪار در ﻋﺮض‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ داده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﺪاري ار ﻣﻨﻈﺮ ﻗﻄﺐ ﺷـﻤﺎل ﺑﯿﻀـﻮي )ﻣﺤﻮر ‪ (Z‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ داﯾﺮه اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻌﺎع آن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷـﮑﻞ ‪ 1-5‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳـﺖ ﺑﺎ ‪ x‬در ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ x-z‬در ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ ،(1-15a‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻣﺪار در‬
‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ‪ ‬را ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪R   N cos ‬‬ ‫)‪(1-18‬‬

‫از ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺳــﺎدﮔﯽ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷــﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ )‪ (  0‬اﺳــﺖ‪ R   N :‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ . R   a‬و در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻗﻄﺒﯿﻦ‬
‫)‪ cos   0  R   0 ، (  90‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪۴۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪)1-5‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻗﺎﺋﻢ اوﻟﯿﻪ(‬

‫ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء در ﯾﮏ آزﯾﻤﻮت اﺧﺘﯿﺎري‬ ‫‪-1-2-3‬‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ‪ 1-2-2‬و ‪ 1-2-1‬دﯾﺪه ﺷـﺪ ﺷﻌﺎع ﻫﺎي اﻧﺤﻨﺎء ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ و ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ P‬واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﯿﻀـﻮي دوراﻧﯽ در ﺻﻔﺤﺎت ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر و ﻗﺎﺋﻢ اوﻟﯿﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮارد در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺷـﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء در ﺻﻔﺤﻪ اي ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ دو ﺻﻔﺤﻪ اﺻﻠﯽ ﻣﻌﻠﻮم م ﺑﺎﺷﺪ )ﺷﮑﻞ ‪ .(1-6‬ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ در آزﯾﻤﻮﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ‬در ﻧﻘﻄﻪ اي‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ P‬داراي ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ R‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء اوﻟﺮ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺷـﮑﻞ ‪ ، 1-6‬ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬ﮐﻪ در آن ﺷـﻌﺎع ‪ R‬را ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺮ روي ﺳـﻄﺢ ﻗﺎﺋﻢ ‪ PP ‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ روي اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻗﺴﻤﺖ ﮐﻮﭼﮑﯽ از ﺳﻄﺢ ﻗﺎﺋﻢ ) ‪ (ds‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ زﯾﺮا واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ آزﯾﻤﻮت ‪‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ آزﯾﻤﻮت ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ در ﻫﺮ ﻃﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪)1-6‬ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ در آزﯾﻤﻮت ‪( ‬‬

‫‪۴٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷـﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎي اوﻟﺮ در ﻧﻘﻄﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ P‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷـﻮد ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي در اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ اي ﺑﻪ ﻣﻮازات اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻤﺎس ﮐﻪ آن را ﺻﻔﺤﻪ ‪ BB ‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ رﺳﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﻄﻊ ﺻﻔﺤﻪ اﺧﯿﺮ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي از‬
‫ﻣﻨﻈﺮ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي در ‪ P‬ﯾﮏ ﺑﯿﻀﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 1-7‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫در ﻧﻘﻄﻪ ‪ P ‬از ﻣﻨﻈﺮ زاوﯾﻪ آزﯾﻤﻮت ‪ ‬ﻧﮕﺎه ﺷـﻮد ﺑﺼﻮرت ﺷﮑﻞ ‪ 1-8‬دﯾﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎد آوري ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﻀﯽ‬
‫ﺑﺼﻮرت‪:‬‬

‫‪x2 z2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(1-19‬‬
‫‪a2 b 2‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ 1-7‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x  ds sin ‬‬

‫)‪(1-20‬‬
‫‪y  ds cos ‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬

‫‪ds 2 sin 2  ds 2 cos 2 ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(1-21‬‬
‫‪m2‬‬ ‫‪n2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪1-8‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪1-7‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﮑﻞ ‪ 1-9‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪z‬‬
‫‪sin  ‬‬ ‫)‪(1-22‬‬
‫‪c‬‬

‫‪1‬‬
‫‪c‬‬
‫‪sin   2‬‬ ‫و )‪(1-23‬‬
‫‪R‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق‪:‬‬

‫‪۴٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪c2‬‬
‫‪z ‬‬ ‫)‪(1-24‬‬
‫‪2R ‬‬

‫ﭼﻮن ‪ PP ‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ c  ds‬و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ds 2‬‬
‫‪z ‬‬ ‫)‪(1-25‬‬
‫‪2R ‬‬

‫اﮔﺮ ‪   0‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ds  n‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و‬

‫‪n2‬‬
‫‪z ‬‬ ‫)‪(1-26‬‬
‫‪2M‬‬
‫و در ﺣﺎﻟﺖ ‪ ds  m ،   90‬اﺳﺖ و‬

‫‪m2‬‬
‫‪z ‬‬ ‫)‪(1-27‬‬
‫‪2M‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ رواﺑﻂ )‪ (1-25) ، (1-26‬و )‪ (1-27‬و )‪ (1-25‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ds 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪n ‬‬ ‫‪M‬‬ ‫)‪(1-28‬‬
‫‪R‬‬

‫‪ds 2‬‬
‫‪m2 ‬‬ ‫‪N‬‬ ‫و )‪(1-29‬‬
‫‪R‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪ n 2 , m 2‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ ، (1-21‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪R  sin 2  R  cos 2 ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(1-30‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪M‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء اوﻟﺮ اﺳﺖ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪MN‬‬
‫‪R ‬‬
‫‪M sin   N cos 2 ‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪1-9‬‬

‫‪۴٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﯾﮏ ﺑﯿﻀﻮي‬ ‫‪-1-3‬‬

‫از ﻫﺮ دو ﻧﻘﻄـﻪ واﻗﻊ ﺑﺮ روي ﯾﮏ ﺑﯿﻀـــﻮي ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺧﻢ ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ .‬ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺧﻢ‪ ،‬دو ﺧﻢ در ژﺋﻮدزي ﻫﻨﺪﺳـــﯽ داراي‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﺧﻢ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ و ژﺋﻮدزﯾﮏ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ دو ﻧﻘﻄﻪ ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺷﺮح داده ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ‬ ‫‪-1-3-1‬‬

‫در ﺑﺨﺶ ‪ 1-2‬ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺣﺎﺻـﻞ از ﺗﻘﺎﻃﻊ ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺎﺋﻢ در ﻧﻘﻄﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ P‬ﺑﺎ روﯾﻪ ﺑﯿﻀﻮي ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دو ﻧﻘﻄﻪ ‪ P1 , P2‬ﻏﯿﺮ از واﻗﻊ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر و در ﻋﺮض ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ روي ﯾﮏ ﺑﯿﻀﻮي در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫دﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ از ‪ P1‬ﺑﮫ ‪ P2‬ﮐﻪ آن را ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﺴـــﺘﻘﯿﻢ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ ﺑﺮ ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ از ‪ P2‬ﺑﻪ ‪) P1‬ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻌﮑﻮس(‬
‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﯿﺴﺖ )ﺷﮑﻞ ‪.(1-10‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )ﺻﻔﺤﻪ ‪ ( P1n1P2‬ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي در ‪ P1‬و ﻧﻘﻄﻪ ‪ P2‬و ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ‬
‫ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻌﮑﻮس )ﺻــﻔﺤﻪ ‪ ( P2 n2 P1‬ﺷــﺎﻣﻞ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀــﻮي در ‪ P2‬و ﻧﻘﻄﻪ ‪ P1‬اﺳــﺖ‪ .‬اﮔﺮ دو ﻣﻘﻄﻊ ‪ P1P2 , P2 P1‬ﺑﺮ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻻزم ﻣﯽ ﺷـﻮد ﮐﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎي ‪ P1n1‬و ‪ P2 n2‬در ﺻـﻔﺤﺎت ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎرﺷﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را در ﻧﻘﻄﻪ اي واﻗﻊ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر‬
‫اﻗﺼــﺮ ﺑﯿﻀــﻮي ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷــﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺤﻮر ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷــﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﮐﻪ آن را ﺑﺪون‬
‫اﺛﺒﺎت ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ae 2 sin  p‬‬

‫‪zn ‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(1-31‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(1  e sin  p‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ ﮐﻪ داراي ﻋﺮض ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﻮر اﻗﺼﺮ ﺑﯿﻀﻮي ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ‪ z‬آن ﻧﻘﺎط‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﮔﺮ دو ﻧﻘﻄﻪ ‪ P1 , P2‬داراي ﻃﻮل ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ‪  p   p‬ﺑﺎﺷــﺪ )ﺷــﮑﻞ ‪ z n  z n (1-10‬و ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎي ‪ P1n1‬و ‪P2 n2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺧﻄﻮط ﻣﺘﻨﺎﻓﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد وﻟﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دو ﻧﻘﻄﻪ ‪ P1 , P2‬ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﺪار واﻗﻊ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ‪ ،  p   p‬ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﺑﺮ‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻫﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ دو ﻧﻘﻄﻪ ‪ P1 , P2‬ﺑﺮ روي ﯾﮏ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎي اﯾﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را در روي‬
‫ﻣﺤﻮر اﻗﺼــﺮ ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ وﻟﯽ در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﺴــﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺻــﻔﺤﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ دو ﻧﻘﻄﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪)1-10‬ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس(‬

‫‪۵٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿــﯿﺢ ﻓﻮق روﺷــﻦ اﺳــﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ )ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺮاوﻟﺮوي در ﻋﻤﻠﯿﺎت زﻣﯿﻨﯽ( ﯾﮏ ﺧﻂ واﺣﺪي را ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺪﺳـﺖ ﻧﻤﯽ دﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﮏ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﯿﻀـﻮي واﺣﺪ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺷﮑﻞ ‪ 1-11‬ﻣﯽ‬
‫ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﺴــﺘﻘﯿﻢ از ‪ A‬ﺑﻪ ‪ B‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ AaB‬ﺑﺮ ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻌﮑﻮس ‪ BbA‬ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﯿﺴــﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺮﺟﻊ آزﯾﻤﻮت‬
‫ﻫﺎي ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ‪  A ,  B‬ﻣﻨﺤﻨﯽ واﺣﺪي ﻧﯿﺴـﺖ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻣﻮرد آزﯾﻤﻮت ﻫﺎي از ‪ A‬ﺑﻪ ‪ C‬و از ‪ B‬ﺑﻪ ‪ C‬و ﻏﯿﺮه ﻧﯿﺰ وﺟﻮد‬
‫دارد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪)1-11‬ﻣﺜﻠﺚ ﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ دو ﻃﺮﻓﻪ(‬

‫اﮐﻨﻮن ﺑﻄﻮر اﺧﺘﺼﺎر ﻣﯿﺰان اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬در ﺷﮑﻞ ‪ 1-12‬اﯾﻦ اﺧﺘﻼف‬
‫ﺑﺎ زاوﯾﻪ ‪ ‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﮐﻪ اﻧﺪازه آن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ )ﺑﺪون اﺛﺒﺎت( ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫) ‪   ( e 2  2 cos 2  m sin 2 p12‬‬ ‫)‪(1-32‬‬
‫‪4‬‬

‫‪N1 N 2‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪  p 2‬‬

‫‪ Nm ‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬و‬ ‫‪  m  p1‬و‬ ‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪Nm‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ‪ P1P2  200km‬ﺑﺎﺷـﺪ و ‪)  p12  45,  m  0‬ﺷﺮط ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ( ‪ ،‬در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ‪  0.36‬‬
‫ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﺧﻄﻮط ﻣﺜﻠﺚ ﺑﻨﺪي ‪ .‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﻃﻮل ﻫﺎ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﭼﻨﯿﻦ ﻃﻮﻟﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ ﻣﻘﺪار ‪ ‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻮﭼﮏ و در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﻋﻤﻼ ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ژﺋﻮدزﯾﮏ‬ ‫‪-1-3-2‬‬

‫ژﺋﻮدزﯾﮏ ﯾﺎ ﺧﻂ ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از ﻣﻨﺤﻨﯽ ﯾﮑﻪ واﺣﺪي ﮐﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻫﺮ دو ﻧﻘﻄﻪ واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﺗﻌﺮﯾﻒ و‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷـﻮد‪ .‬ﯾﮏ ژﺋﻮدزﯾﮏ داراي اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ واﻗﻊ ﺑﺮ آن ﺑﺮدار ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء اﺻﻠﯽ ﺑﺮ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي در‬
‫آن ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮ ﻫﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ اﻧﺪ‪ .‬ژﺋﻮدزﯾﮏ ﺑﯿﻦ ‪) P1 , P2‬ﺷﮑﻞ ‪ (1-13‬ﮐﻮﺗﺎﻫﺘﺮﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ وﺿﻌﯿﺖ‬
‫ژﺋﻮدزﯾﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ رﯾﺎﺿﯽ ژﺋﻮدزﯾﮏ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺧﻄﻮط ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﺮ روي ﯾﮏ ﺳﻄﺢ دوراﻧﯽ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ اﻃﻼﻋﺎت اوﻟﯿﻪ در ﻫﻨﺪﺳﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ داﻧﺴﺘﻪ ﻓﺮض ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ دوراﻧﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت‬
‫زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪F (x, y, z)  0‬‬ ‫)‪(1-33‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ ﯾﮏ ژﺋﻮدزﯾﮏ واﻗﻊ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫)‪x  f 1 (s‬‬
‫)‪y  f 2 (s‬‬ ‫)‪(1-34‬‬
‫)‪z  f 3 (s‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺴﯿﻨﻮس ﻫﺎي ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪‬‬‫‪y‬‬
‫‪cos 1  x , cos  2 ‬‬ ‫‪, cos 3  z‬‬ ‫)‪(1-35‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﮐﻪ در آن‪:‬‬

‫‪F 2 F 2 F 2 12‬‬
‫) ) ( ‪D  (( )  ( ) ‬‬ ‫)‪(1-36‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬

‫ﮐﺴﯿﻨﻮس ﻫﺎي ﻫﺎدي ﻗﺎﺋﻢ اﺻﻠﯽ ﻣﻨﺤﻨﯽ )‪ (1-34‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪:‬‬

‫‪d 2x‬‬ ‫‪d 2y‬‬ ‫‪d 2z‬‬

‫‪cos  N 1‬‬ ‫‪ R 2 , cos  N 2  R‬‬ ‫‪, cos  N 3  R 2‬‬ ‫)‪(1-37‬‬
‫‪ds‬‬ ‫‪ds 2‬‬ ‫‪ds‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ R‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء اﺻﻠﯽ ﺳﻄﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ ژﺋﻮدزﯾﮏ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي از ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻤﯽ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺳـﻄﺢ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﺑﺮدار ﺷـﻌﺎع اﺻﻠﯽ )ﻗﺎﺋﻢ‬
‫اﺻﻠﯽ( اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺎ ﻓﺮض ﺗﺴﺎوي ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (1-37‬و )‪ (1-35‬ﺑﺮ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪x  y  z‬‬ ‫)‪(1-38‬‬
‫‪d 2x d 2 y d 2z‬‬
‫‪ds 2‬‬ ‫‪ds 2‬‬ ‫‪ds 2‬‬
‫در ژﺋﻮدزي ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﻀﻮي دوراﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ آن را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت‪:‬‬

‫‪x 2  y 2  f (z)  0‬‬ ‫)‪(1-39‬‬

‫ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪ 2x ,‬‬ ‫‪ 2y ,‬‬ ‫)‪ f (z‬‬ ‫)‪(1-40‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬

‫‪۵٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻗﺮار دادن اﯾﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 1-38‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ زﯾﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪d 2x‬‬ ‫‪d 2y‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪(1-41‬‬
‫‪ds 2‬‬ ‫‪ds 2‬‬
‫و ﭘﺲ از اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮي ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ydx  xdy  cds‬‬ ‫)‪(1-42‬‬

‫ﮐﻪ ‪ c‬ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮي اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺷـﮑﻞ ‪ ،1-14‬ﺧﻂ ‪ PP ‬ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ ﮐﻮﭼﮏ از ﯾﮏ ژﺋﻮدزﯾﮏ واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ )‪ (x, y, z‬ﻧﻘﻄﻪ ‪ ، P‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻧﻘﻄﻪ ‪ P ‬را )‪ (x  dx, y  dy, z  dz‬داﻧﺴــﺖ زﯾﺮا ‪ ، ds‬ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﺴــﯿﺎر‬
‫ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳـــﺖ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼـــﺎت ﻧﻘﻄﻪ ‪ A‬ﮐﻪ ﺗﺼـــﻮﯾﺮ ‪ P ‬ﺑﺮ روي ﺻـــﻔﺤﻪ ﻣﺪار در ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ‪ P‬اﺳـــﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳـــﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫)‪ . (x  dx, y  dy, z‬ﺷـــﻌـﺎع اﯾﻦ ﻣﺪار ﺑﺎ ‪ r‬ﻧﺸـــﺎن داده ﻣﯽ ﺷـــﻮد‪ .‬ﺳـــﻄﺢ ﻣﺜﻠﺚ ‪ CPA‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل )‪(1-43‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬ ‫)‪(ydx  xdy‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪1-14‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﺎ آﻧﺎﻟﯿﺰ ﺑﺮداري ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼﻋﯽ ﮐﻪ دو ﺿﻠﻊ ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ آن ‪PA ,CP‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪dy‬‬
‫‪CP ^ AP  CP .AP .sin  ‬‬ ‫‪ ydx  xdy‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪dx‬‬

‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺜﻠﺚ ﻓﻮق ﻧﺼﻒ ﻣﺴﺎﺣﺖ اﯾﻦ ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ راﺑﻄﻪ ‪ 1-43‬ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﺮوﺿﺎت‬
‫ﺑﺎﻻ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻗﻄﺮ داﯾﺮه ‪ PP C‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺣﺴﺎب ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪PP C ‬‬ ‫‪rds sin ‬‬ ‫)‪(1-44‬‬
‫‪2‬‬

‫‪۵٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ ds‬ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪CPA  PP C‬‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪(ydx  xdy)  rds sin ‬‬ ‫)‪(1-45‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫و ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪ 1-42‬در ‪ 1-45‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Cds ‬‬ ‫‪rds sin ‬‬ ‫)‪(1-46‬‬
‫‪2‬‬

‫و ﯾﺎ‬

‫‪r sin   C‬‬ ‫)‪(1-47‬‬

‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺎ اﺳــﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 1-18‬در ‪ 1-47‬راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي از ﯾﮏ ژﺋﻮدزﯾﮏ واﻗﻊ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺑﯿﻀــﻮي دوراﻧﯽ‬
‫ﺻﺎدق اﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪N cos  sin   C‬‬ ‫)‪(1-48‬‬

‫در ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ژﺋﻮدزي ﻫﻨﺪﺳـﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ آزﯾﻤﻮت ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬
‫ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻋﻤﻼ ﻣﺸﺎﻫﺪات زاوﯾﻪ اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﯿﺰان اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ژﺋﻮدزﯾﮏ و ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﯿﺰان اﯾﻦ اﺧﺘﻼف ﮐﻪ ﺑﺪون اﺛﺒﺎت در اﯾﻨﺠﺎ ذﮐﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫ﺑﺎ راﺑﻄﻪ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(1-49‬‬
‫‪‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪  .‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ژﺋﻮدزﯾﮏ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ و ‪ ‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ ‪ 2-1-1‬ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮي در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺣﺴـﺎب ﺷﺪه ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﺴﺎب ﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ژﺋﻮدزﯾﮏ‬
‫ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺑﺎ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪ae 4‬‬
‫‪s ‬‬ ‫‪sin 2 212 cos 4 m  5‬‬ ‫)‪(1-50‬‬
‫‪360‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻃﻮل ‪ 600‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﻣﯿﺰان اﯾﻦ ﺗﺼــﺤﯿﺢ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ‪ 9 10 6 m‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬واﺿــﺢ اﺳــﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﮐﻪ در‬
‫ژﺋﻮدزي اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد اﯾﻦ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪1-15‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ :‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪات ژﺋﻮدزﯾﮏ زﻣﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬

‫‪(٢‬‬

‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ و ﻣﺸــﺎﻫﺪات ژﺋﻮدزي )اﻣﺘﺪاد ﻫﺎ ‪ ،‬ﻓﻮاﺻــﻞ و ﻓﻮاﺻــﻞ ﺳــﻤﺖ اﻟﺮأﺳــﯽ( در روي ﺳــﻄﺢ زﻣﯿﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ و ﻣﺨﺘﺼـﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﺮ روي ﺳـﻄﺢ ﺑﯿﻀـﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ از‬
‫ﺳـﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺳـﻄﺢ ﺑﯿﻀـﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺷﺪه دو ﻧﻮع ﺗﺼﺤﯿﺢ ﯾﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻫﻨﺪﺳﯽ و دﯾﮕﺮي ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺣﻮزه ﺛﻘﻞ زﻣﯿﻦ ﺑﺮ روي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‪.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼت را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻧﯿﺰ اﻧﺠﺎم داد ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ داﺷـﺘﻦ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ روي‬
‫ﺑﯿﻀﻮي )ﻣﺜﻼ ﻓﻮاﺻﻞ( ﻣﯽ ﺗﻮان آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎﯾﯽ واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -2-1‬ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻣﺘﺪاد ﻫﺎ و ﯾﺎ زواﯾﺎي اﻓﻘﯽ‬

‫وﻗﺘﯽ اﻣﺘﺪادﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮ روي ﺳـﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷـﻮﻧﺪ ﺳـﻌﯽ ﻣﯽ ﺷـﻮد دﺳـﺘﮕﺎه ﺗﺌﻮدوﻟﯿﺖ ﺗﺮاز ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺮاز ﺷﺪن‬
‫دﺳﺘﮕﺎه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر ﻗﺎﺋﻢ آن ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﺑﺮدار ﺛﻘﻞ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺮدار ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀــﻮي ﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳــﺒﺎت ژﺋﻮدزي ﺑﺮ روي آن اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﻧﯿﺴــﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺧﺘﻼف ﮐﻪ ﻧﺎﺷــﯽ از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﯿﺰﯾﮏ زﻣﯿﻦ ﺑﺮ روي‬
‫ﻣﺸـﺎﻫﺪات ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﻫﻤﺎن ﺗﺼـﺤﯿﺢ اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻮد ﺗﺎ‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﻫﻢ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ در اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي در آن ﻧﻘﻄﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺼـﺤﯿﺤﺎت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ اﺷـﺎره ﺷـﺪ ﻧﺎﺷـﯽ از ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻫﻨﺪﺳـﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮل ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺑﯿﻀﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﺼـﺤﯿﺤﺎت ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﻧﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ارﺗﻔﺎع ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻗﺮاوﻟﺮوي ﮐﻪ ﻋﻠﺖ آن ﻣﺘﻨﺎﻓﺮ ﺑﻮدن ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎي ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي‬
‫در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ آن اﺳﺖ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺘﻨﺎﻓﺮ ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد و دﯾﮕﺮي ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ژﺋﻮدزﯾﮏ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻨﺎﻓﺮ ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎ‬ ‫‪-2-1-1‬‬

‫در ﺷــﮑﻞ ‪ P1 ،1-2‬ﺗﺼــﻮﯾﺮ ﻗﺎﺋﻢ ﻧﻘﻄﻪ زﻣﯿﻨﯽ ‪ p1‬ﺑﺮ روي ﺑﯿﻀــﻮي و ‪ p 2‬ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻣﺸــﺎﻫﺪه و ‪ P2‬ﺗﺼــﻮﯾﺮ ﻗﺎﺋﻢ آن ﺑﺮ روي‬
‫ﺑﯿﻀــﻮي اﺳــﺖ‪ .‬ﻗﺎﺋﻢ ﻫﺎي ﺑﺮ ﺑﯿﻀــﻮي در ﻧﻘﺎط ‪ p1‬و ‪ p 2‬ﻣﺤﻮر دوراﻧﯽ ﺑﯿﻀــﻮي را در ﻧﻘﺎط ‪ Q , R‬ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺧﻂ ‪ QP2‬را‬
‫‪PC‬‬
‫‪1‬‬ ‫رﺳـﻢ ﻧﻤﻮده و آن را ﺗﺎ ‪ p 2‬اﻣﺘﺪاد ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ‪ P2 p2  h2‬ﺷـﻮد ) ‪ h2‬ارﺗﻔﺎع ﻧﻘﻄﻪ ‪ p 2‬از ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻣﺪاري اﺳـــﺖ ﺑﻪ ﻋﺮض ژﺋﻮدزﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ‪ P1‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ‪  ) CP2  ‬اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﻋﺮض ﻫﺎي ژﺋﻮدزﯾﮏ ﻧﻘﺎط ‪ P1‬و ‪P2‬‬
‫‪sin a21‬‬
‫‪ L) p1 p 2‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ دو اﯾﺴﺘﮕﺎه‬ ‫اﺳـﺖ(‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﺎت ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫‪L‬‬
‫‪ p1‬و ‪ p 2‬اﺳـﺖ(‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﺖ دﺧﺎﻟﺖ ﻋﺎﻣﻞ ‪ sina21‬در اﯾﻦ ﺗﺼـﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ p 2‬در ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺼﻒ‬
‫اﻟﻨﻬﺎري ﻧﻘﻄﻪ ‪ p 2‬واﻗﻊ اﺳــﺖ‪ .٤١‬زاوﯾﻪ ‪ QP2R‬را ‪ ‬ﻧﺎﻣﯿﺪه و ﺧﻂ ‪ QC‬را رﺳــﻢ ﻧﻤﻮده و ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد آن را ﺑﺎ ‪D ، P2 R‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ‪ DP2‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳـﺖ ﺑﺎ ﺷـﻌﺎع ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻧﺤﻨﺎء ﺑﯿﻦ ﻧﻘﺎط ‪ . C , P2‬زﯾﺮا ‪ D‬ﻣﺮﮐﺰ اﻧﺤﻨﺎء ﮐﻤﺎن‬
‫ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎري ‪ CP2‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎ ‪ Mm‬و ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ اوﻟﯿﻪ دو ﻧﻘﻄﻪ ‪ P1‬را ‪ N 1‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪DQ  N 1  Mm‬‬ ‫)‪(2-1‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻣﺜﻠﺚ ‪ DQP2‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪DQ Mm‬‬

‫)‪ (N1  Mm‬‬

‫‪‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(2-2‬‬
‫‪Mm‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺴﻂ ﻫﺎي ‪ M‬و ‪ N‬ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت‪:‬‬

‫) ‪a (1  e 2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪M ‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪ a (1  e 2 )(1  e 2 sin 2   ...‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪(1  e 2sin 2 ‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪N ‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪ a (1  e 2 sin 2   ...‬‬ ‫و‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(1  e sin ‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ اﻏﻤﺎض از اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ‪ a‬و ‪ R‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪  e 2 cos 2 2‬‬ ‫)‪(2-3‬‬

‫‪٤١‬‬
‫ﯿﺤﺎت اﻓﻘﯽ در ﺻﻔﺤﮫ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺻﻔﺤﮫ ﻗﺮاوﻟﺮوی اﻋﻤــﺎل‬ ‫ﯿﺢ ﮐﻤﮏ ﺷﺎﯾﺎ ﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮل اﯾﻦ ﺗ‬ ‫ﻧﮑﺘﮫ ﻣ ﻤﯽ ﮐﮫ آ ﺎ ﺑﺮ آن ﺑﮫ درک‬
‫ﺑﺮ روی ﺻـﻔﺤﮫ اﻓﻘﯽ ﻗﺮاوﻟﺮوی ﮐﻤﺎ ﯽ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻃﻮل‬ ‫‪p1 p 2‬‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ ﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﻣﺸـﺎ ﺪات ﻧ در اﯾﻦ ﺻـﻔﺤﮫ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ ﺑﯿ ﯿﻢ ﮐﮫ ﺗﺼـﻮ ﺮ‬
‫ﺧﻮا ﺪ ﺑﻮد و ﭼﻮن اﯾﻦ ﺧﻄﺎی ﮐﻤﺎ ﯽ در ﻃﻮل ‪ L‬ﻗﺮاﺋﺖ ﮔﺮدﯾﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻘﺪار زاو ﮫ‬ ‫‪p1 p 2 sin a12‬‬ ‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺼـﻮ ﺮ آن ﺑﺮ ﺻﻔﺤﮫ ﻗﺮاوﻟﺮوی‬ ‫‪p1 p2 cos a12‬‬
‫‪sin a12‬‬
‫‪p1 p 2‬‬ ‫ﯿﺢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬ ‫ای ﺗ‬
‫‪L‬‬

‫‪۵۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪  e 2 (L‬‬
‫‪Mm‬‬
‫‪) cosa12 cos 2  2‬‬ ‫و ﯾﺎ‬

‫ﺑﺎ ﻧﺸﺎن دادن ﻣﻘﺪار ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﺎ ‪  h‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪h2e 2‬‬
‫(‪ h   ‬‬ ‫) ‪sin 2 a12 cos 2 2‬‬ ‫)‪(2-4‬‬
‫‪2Mm‬‬
‫‪h2‬‬
‫(‪ h) 0.11‬ﺑﺮﺣﺴـﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ﻣﻘﺪار اﯾﻦ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ p 2‬در ﺟﻨﻮب‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳـﺖ ﺑﺎ ) ‪)(sin 2 a12 cos 2  2‬‬
‫‪1000‬‬
‫ﻏﺮﺑﯽ و ﯾـﺎ ﺷـــﻤـﺎل ﺷـــﺮﻗﯽ ‪ p1‬واﻗﻊ ﺑﺎﺷـــﺪ ﻣﺜﺒﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺗﺼـــﺤﯿﺢ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﮐﻮﭼﮏ اﺳـــﺖ و ﺣﺪود ‪ 0.3‬ﺑﺮاي‬
‫‪ h  3000m‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ژﺋﻮدزي درﺟﻪ ﯾﮏ و در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎ اﯾﻦ ﺗﺼﺤﯿﺢ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫دوﻣﯿﻦ اﺛﺮ ﻫﻨﺪﺳـﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ در ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻣﺘﺪاد ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ آن‬
‫اﻣﺘﺪاد و ژﺋﻮدزﯾﮏ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ دو ﻧﻘﻄﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﯾﺎ ﺗﺼـﺤﯿﺢ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ از ﺗﺮﮐﯿﺐ رواﺑﻂ )‪ (1-50‬و )‪ (1-32‬ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آورد‪:‬‬

‫‪e 2s 2 cos2  sin 2a12‬‬

‫(‪ h   ‬‬ ‫)‬ ‫)‪(2-5‬‬
‫‪12N m2‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ s‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪار اﯾﻦ ﺗﺼــﺤﯿﺢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺸــﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه اش ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎﻣﻼ در ﻣﺤﺎﺳــﺒﺎت ژﺋﻮدزي ﻗﺎﺑﻞ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺎﺷــﺪ )ﺑﺠﺎي‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ‪ h‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 2-4‬ارﺗﻔﺎع از ﺳـﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي( ﻣﯽ ﺗﻮان از ارﺗﻔﺎع ارﺗﻮﻣﺘﺮﯾﮏ )‪ (H‬اﯾﺴﺘﮕﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ اي در ﻣﯿﺰان ﺗﺼﺤﯿﺢ ‪  h‬اﯾﺠﺎد ﺷﻮد(‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪1-2‬‬

‫‪۵٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫اﺛﺮات ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‬ ‫‪-2-1-2‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼ اﺷـﺎره ﺷـﺪ ﺗﺌﻮدوﻟﯿﺖ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮدار ﺛﻘﻞ اﯾﺴـﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺮاز ﻣﯽ ﺷﻮد ﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮدار ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺼـﺤﯿﺤﯽ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان اﯾﻦ اﺧﺘﻼف ﯾﻌﻨﯽ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﺑﺮدار )اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ( ﻻزم اﺳـﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻋﻤﺎل ﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 2-2‬اﯾﻦ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ‪ p1‬اﯾﺳﺗﮕﺎه ﻣﺷﺎھدات و ‪ p 2‬اﯾﺳﺗﮕﺎه ﻣورد ﻣﺷﺎھده اﺳت و ارﺗﻔﺎع اﯾن‬
‫دو ﻧﻘطﮫ از ﺳ طﺢ ﺑﯾﺿوی ﺑﮫ ﺗرﺗﯾب ‪ h2 , h1‬ﻓرض ﺷده اﺳت‪ P1 .‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻗﺎﺋﻢ ‪ p1‬ﺑﺮ روي ﺑﯿﻀﻮي و ‪ P1‬ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ‬
‫ژﺋﻮﺋﯿﺪ از ﻧﻘﻄﻪ ‪ p1‬ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺮاوﻟﺮوي ﻋﻤﻼ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻧﻘﺎط ‪ p1‬و ‪ P1‬و ‪ p 2‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ‪ p 2‬و ‪ P1‬و ‪ p1‬ﮔﺮدد ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ اي ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﻀﻮي ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﺮوﺿـﺎت و ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻓﻮق روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺧﻂ ‪ p1P1‬و ‪ P1P1‬زاوﯾﻪ اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ در ﻧﻘﻄﻪ ‪ p1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ p1P1‬اﯾﻦ زاوﯾﻪ را ﺑﻪ دو ﺟﺰء ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ را ﮐﻪ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺻـﻔﺤﻪ ﻗﺮاوﻟﺮوي اﺳـﺖ ﺑﺎ ‪ ‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ ٤٢‬و‬
‫اﻧﺪازه آن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .٤٣ 1 sin a12 1 cos a12‬در ﺷﮑﻞ ‪ 2-2‬ﺧﻄﻮط ‪ p 2t P2‬و ‪ p2t P2‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﻣﻮازات ‪ p1P1‬و‬
‫‪ p1P1‬رﺳــﻢ ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ‪ t , t ‬ﺑﺮ روي ﺻــﻔﺤﻪ اﻓﻖ اﯾﺴــﺘﮕﺎه ‪ p1‬واﻗﻊ اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ زاوﯾﻪ ‪ p 2 p 2t ‬ﮐﻪ زاوﯾﻪ ﻗﺎﺋﻢ از‬
‫‪ p1‬ﺑﻪ ‪ p 2‬اﺳﺖ ‪ ‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪:‬‬

‫‪t t    p1t  tan ‬‬ ‫)‪(2-6‬‬

‫و ﻣﯿﺰان ﺗﺼﺤﯿﺢ ﯾﻌﻨﯽ زاوﯾﻪ ‪ t p1t ‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫‪  t p1t    tan   (1 sin a12 1 cos a12 ) tan ‬‬ ‫)‪(2-7‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﺼــﺤﯿﺢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺤﺎﺳــﺒﺎت ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ‪ ‬ﺣﺪود ‪ 40‬و ‪   5‬ﺑﺎﺷــﺪ ﻣﻘﺪار اﯾﻦ‬
‫‪1 ‬‬
‫‪ 5‬و در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﮐﻪ ‪ ‬ﺣﺪود ‪ 20‬و ‪   1‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯿﺰان اﯾﻦ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺣﺪود ‪ 0.3‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺪود‬
‫‪2‬‬

‫‪1 ‬‬
‫‪ 4‬اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫در ﺷـﺒﮑﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﻨﺪي ﮐﺸـﻮر ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن اﻣﺘﺪادي وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﺮاي آن‬
‫‪2‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻻزم اﺳـﺖ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪  ,‬ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺮض و ﻃﻮل ﻧﺠﻮﻣﯽ )ﯾﺎ آزﯾﻤﻮت ﻧﺠﻮﻣﯽ( در ﻧﻘﺎط ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ژﺋﻮدزي‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﻓﺮﻣﻮل دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷـﻮد ﻣﻘﺪار ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ‪ ‬ﯾﻌﻨﯽ زاوﯾﻪ ارﺗﻔﺎﻋﯽ ﺑﯿﻦ دو اﯾﺴﺘﮕﺎه دارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﺼـﺤﯿﺢ در ﺷـﺒﮑﻪ ﻫﺎي درﺟﻪ ﯾﮏ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﻮﻫﺴـﺘﺎﻧﯽ اﻏﻠﺐ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮ روي ﺗﻤﺎم اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﺠﻮﻣﯽ‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﮐﺎري اﺳـﺖ ﺑﺴـﯿﺎر دﺷﻮار‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ‪  ,‬در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺒﮑﻪ از ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﯾﮑﺠﺎ دو‬

‫‪ ٤٢‬ﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ در ﭘﺎور ﺻــﻔﺤﺎت ﻗﺒﻞ ﺗﻮﺿــﯿﺢ دادﻩ ﺷــﺪ ﺗ ـ ﯿﺤﺎت ﻣﺮ ﻮط ﺑﮫ اﻣﺘﺪاد ﺎ و زواﯾﺎی ﻣﺸــﺎ ﺪﻩ ﺷــﺪﻩ در ﺻــﻔﺤﮫ و ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺻــﻔﺤﮫ ﻗﺮاوﻟﺮوی اﻋﻤﺎل‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﺮﺗ ﺐ ﻣﺆﻟﻔﮫ ﺎی زاو ﮫ اﻧﺤﺮاف‬ ‫‪ ,‬‬ ‫اﺳ ــﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ‬ ‫‪p2‬‬ ‫ﺑﮫ‬ ‫‪p1‬‬ ‫آز ﻤﻮت از‬ ‫‪a12‬‬ ‫و‬ ‫‪p1‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﮫ ﺎی زاو ﮫ اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ در ا ﺴ ــﺘ ﺎﻩ‬ ‫‪ ,‬‬ ‫‪٤٣‬‬

‫ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ روی دواﯾﺮ ﻧﺼـ ـ ــﻒ اﻟ ﺎر و ﻗﺎﺋﻢ اوﻟﯿﮫ ﺑﻮدﻩ و ﻤﭽﻨ ن آز ﻤﻮت ﺑ ن دو ا ﺴـ ـ ــﺘ ﺎﻩ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷـ ـ ــﺪ وا ـ ـ ـ اﺳـ ـ ــﺖ ﮐﮫ ﺗﺼـ ـ ــﻮ ﺮ ﮐﻤﺎن اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ روی ﺻـ ـ ــﻔﺤﮫ‬
‫ﻗﺮاوﻟﺮوی ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪  cos a   sin a‬و ﺑﺮ روی ﺻﻔﺤﮫ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺻﻔﺤﮫ ﻗﺮاوﻟﺮوی ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ ﺑﺎ ‪.  sin a   cos a‬‬

‫‪۵٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ژﺋﻮﺋﯿﺪ ﻧﯿﺰ اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳـﺖ اﯾﻦ روش دﻗﺖ روش اول را ﻧﺪارد وﻟﯽ ﻋﻤﻠﯽ ﺗﺮ از آن اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ﺗﻔﺎوت ﺗﺼﺤﯿﺢ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از اﯾﻦ دو راه ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪2-2‬‬

‫‪ -2-2‬ﻓﻮاﺻﻞ ﺳﻤﺖ اﻟﺮأﺳﯽ‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﺣﻮزه ﺛﻘﻞ زﻣﯿﻦ ﮐﻪ آن را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪه زاوﯾﻪ اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫واﺿـﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﺮ روي ﻓﻮاﺻﻞ ﺳﻤﺖ اﻟﺮأﺳﯽ ﻧﯿﺰ اﺛﺮ دارد وﻟﯽ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺗﺼﺤﯿﺤﺎت اﻣﺘﺪاد ﻫﺎ و زواﯾﺎي ﻗﺴﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺻـﻔﺤﻪ ﻗﺮاوﻟﺮوي اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﮔﺮدد در ﻣﻮرد ﻓﻮاﺻـﻞ ﺳـﻤﺖ اﻟﺮأﺳﯽ ﯾﺎ زواﯾﺎي ارﺗﻔﺎﻋﯽ اﯾﻦ ﺗﺼﺤﯿﺢ در ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺮاوﻟﺮوي اﻧﺠﺎم ﻣﯽ‬
‫ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ‪ 2-1‬و ﺑﺎ ﻓﺮض ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ زاوﯾﻪ اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ ﺑﺮ روي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺮاوﻟﺮوي ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪ z  1 cos 12 1 sin 12‬‬ ‫)‪(2-8‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ 1 ,1‬ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﮐﻤﺎن اﻧﺤﺮاف ﻗﺎﺋﻢ در ‪ p1‬و ‪ 12‬آزﯾﻤﻮت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ از ‪ p1‬ﺑﻪ ‪ p 2‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-8‬زاوﯾﻪ ﺳﻤﺖ اﻟﺮأﺳﯽ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺷﺪه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪z R  z m   z  z m  1 cos 12  1 sin 12‬‬ ‫)‪(2-9‬‬

‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ‪ z m‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻤﺖ اﻟﺮأﺳﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ‪ z R‬زاوﯾﻪ ﺳﻤﺖ اﻟﺮأﺳﯽ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺷﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪۵٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪ -2-3‬ﻓﻮاﺻﻞ‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ )ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ( ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺼـﺤﯿﺤﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎ و ﺗﺼﺤﯿﺤﺎت اﺗﻤﺴﻔﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻓﻮاﺻﻞ ‪ E .D .M .‬اﻋﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪ‬
‫ﻃﻮل ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﻓﻀـﺎﯾﯽ ‪ L‬ﺑﺪﺳـﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ )ﺷـﮑﻞ ‪ (2-3‬ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدزي )اﻟﺒﺘﻪ در ژﺋﻮدزي‬
‫ﮐﻼﺳﯿﮏ(‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ روش زﯾﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫اﺑﺘﺪا راﺑﻄﻪ‬

‫‪R1  R 2‬‬
‫‪R‬‬ ‫)‪(2-10‬‬
‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ R1 , R 2‬ﺷـﻌﺎع ﻫﺎي اﻧﺤﻨﺎي اوﻟﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺴﯿﻨﻮس ﻫﺎ در ﻣﺜﻠﺚ ‪P1P2O‬‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪L2  (R  h1 )2  (R  h2 )2  2(R  h1 )(R  h2 ) cos ‬‬ ‫)‪(2-11‬‬

‫ﮐﻪ‬

‫‪h1  H 1  N 1‬‬ ‫)‪(2-12‬‬

‫‪h2  H 2  N 2‬‬ ‫و )‪(2-13‬‬

‫ارﺗﻔﺎع ﺑﯿﻀﻮي در ﻧﻘﺎط ‪ P1 , P2‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ)‪ H‬ارﺗﻔﺎع ارﺗﻮﻣﺘﺮﯾﮏ و ‪ N‬ارﺗﻔﺎع ژﺋﻮﺋﯿﺪ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪cos  1  2sin 2‬‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن )‪(2-14‬‬
‫‪2‬‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-11‬و ﻣﺮﺗﺐ ﮐﺮدن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪h1‬‬ ‫‪h‬‬ ‫‪‬‬

‫‪L 2  (h 2  h1 ) 2  4R 2 (1 ‬‬ ‫‪)(1  2 ) sin 2‬‬ ‫)‪(2-15‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﺜﻠﺚ ‪ P1P2O‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪L 0  2R sin‬‬ ‫)‪(2-16‬‬
‫‪2‬‬
‫‪L0‬‬
‫‪  2sin 1‬‬ ‫و ﯾﺎ‬
‫‪2R‬‬

‫‪h2  h1  h‬‬ ‫و ﺑﺎ ﻗﺮار دادن )‪(2-17‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-15‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫‪h1‬‬ ‫‪h‬‬
‫‪L 2  h 2  (1 ‬‬ ‫‪)(1  2 ) L 20‬‬ ‫)‪(2-18‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪۶٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪L 2  h 2‬‬
‫( ‪L0 ‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(2-19‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬
‫) ‪(1  1 )(1  2‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪L0‬‬
‫‪S  R  2R sin 1‬‬ ‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪(2-20) :‬‬
‫‪2R‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻓﺮﻣﻮل اﺧﯿﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾﮏ ﻃﻮل ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ دو اﯾﺴﺘﮕﺎه زﻣﯿﻨﯽ زا ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻃﻮﻟﯽ واﻗﻊ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎ داراي دﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﮐﺎرﻫﺎي ﺟﺎري ژﺋﻮدزي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﮏ ﻃﻮل ﺑﻪ ﺳـﻄﺢ ﺑﯿﻀـﻮي ﻻزم اﺳـﺖ ارﺗﻔﺎع ژﺋﻮﺋﯿﺪ )‪ (N‬در دﺳـﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺤﺚ ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﯿﺰﯾﮑﺎل ژﺋﻮدزي‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 2-3‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ(‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ دﯾﺪه ﺷﺪ در ﻣﻮرد ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻄﻮط ﺑﺎز دﻗﯿﻖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ اﺷﺎره اي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪ و اﯾﻦ ﺑﺪان ﻋﻠﺖ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﻣﺮوزه دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي اﺳـﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺧﻄﻮط در ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ‪ E .D .M .‬اﺳﺘﻔﺎده دﯾﮕﺮي از آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و‬
‫در ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻃﻮل ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫در ﭘﺎﯾﺎن ﻻزم اﺳــﺖ ﺗﺬﮐﺮ داده ﺷــﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻃﻮل وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻌﻀــﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﯿﻀــﻮي ﻫﺎي‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﺸﺨﺼﯽ و ﯾﺎ ﻧﻮاﺣﯽ ﺧﺎﺻﯽ از ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻫﺎي زﻣﯿﻨﯽ‬ ‫‪-2-4‬‬

‫ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﺎً در ﻋﻤﻠﯿﺎت و ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ژﺋﻮدزي اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس ﻣﺮاﺣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده‬
‫ﺷـﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن ﻓﻮاﺻـﻞ و اﻣﺘﺪاد ﻫﺎ ﯾﺎ زواﯾﺎي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷـﺪه ﺑﻪ ﺳـﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ اﻧﺪازه اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎ را ﺑﺮ روي‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫‪۶١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﮏ زاوﯾﻪ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺷﺪه )ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي( ﺑﻪ زاوﯾﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه‪ ،‬اﺑﺘﺪا آزﯾﻤﻮت ﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﻧﻘﺎط ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 2-5 ، 2-7‬و ‪ ، 2-4‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﺼﺤﯿﺤﺎت ‪  h,,  g ,,  ,‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده و ﺑﺎ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﻋﮑﺲ ﻋﻼﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺘﺪاد ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪ ﺷــﺪه ‪ ij‬اﻋﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ آن اﻣﺘﺪاد اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻣﺘﺪاد‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ‪ ij‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺘﺪادي ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺤﻮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ دﻗﯿﻘﺎ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻋﻤﻼ‬
‫از ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎري ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ روش ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻓﻮاﺻﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ‬
‫رود‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﯾﻞ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل ‪ 2-20‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪s‬‬
‫‪L 0  2R sin‬‬ ‫)‪(2-20a‬‬
‫‪2R‬‬

‫و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺤﻮ از ﻓﺮﻣﻮل ‪ 2-19‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪h1‬‬ ‫‪h‬‬
‫‪L 20 (1 ‬‬ ‫‪)(1  2 ) 1‬‬
‫(‪L ‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R )2‬‬ ‫)‪(2-19a‬‬
‫‪2‬‬
‫‪h‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ داﺷـﺘﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ s‬ﺑﺮ روي ﺑﯿﻀﻮي ﻣﯽ ﺗﻮان ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﯿﻨﯽ ‪ L‬ﺑﯿﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎري‬
‫وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم ‪ :‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﺮ روي ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬

‫‪ (3‬ﻓﺮﻣﻮل ﭘﻮاﺳﻮن – ﺧﻄﻮط ﮐﻮﺗﺎه‬

‫‪-3-1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم رﯾﺎﺿـﯿﺪان ﭘﻮاﺳـﻮن ﻓﺮاﻧﺴـﻮي‪ ٤٤‬ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺒﺘﮑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف اﺳـﺖ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن ﮐﻪ اﺳﺎس‬
‫اﺛﺒﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎت ﮐﺮوي اﺳـﺖ ﺑﺎﯾﺴـﺘﯽ ﺗﺼﺤﯿﺢ ‪ 1ppm‬در ﻃﻮل ‪ 100‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫دﻗﺖ در ﻃﻮل ﻫﺎي ﺑﯿﺸـﺘﺮ از ‪ 100‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 250‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ در ‪ ،   60‬ﻣﯾزان‬
‫ﺗﺼﺤﯿﺢ ‪ 40 ppm‬اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﭘﻮاﺳﻮن ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﻄﻮط ﮐﻮﺗﺎه‪.‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬ ‫‪-3-2‬‬

‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪) 1 , 1‬ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻧﻘﻄﻪ ‪) s12 ،( P1‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﺑﯿﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎي ‪ ( P1 , P2‬و ‪) 12‬آزﯾﻤﻮت‬
‫ژﺋﻮدﺗﯿﮏ اﻣﺘﺪاد ‪ ( P1P2‬داده ﺷـﺪه اﻧﺪ )ﺷـﮑﻞ ‪ .(3-1‬ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪) 2 , 2‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ ‪ ( P2‬و ‪ 21‬‬
‫)آزﯾﻤﻮت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ اﻣﺘﺪاد ‪.( P2 P1‬‬

‫اﺑﺘﺪا ‪ 2‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎت ﮐﺮوي از ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﻣﺜﻠﺜﺎت ﮐﺮوي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪sin 2  sin 1 cos(P1P2 )  cos 1 sin(P1P2 )cos ‬‬ ‫)‪(5-1‬‬

‫‪Puissant ٤٤‬‬

‫‪۶٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 3-1‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﭘﻮاﺳﻮن ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ(‬

‫‪s12‬‬
‫‪ P1P2 ‬و ‪ 2  1  d ‬و ‪   12‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬ ‫وﻟﯽ‬
‫‪N1‬‬

‫‪s 12‬‬ ‫‪s‬‬

‫(‪sin(1  d  )  sin 1 cos‬‬ ‫‪)  cos 1 sin( 12 ) cos 12‬‬ ‫)‪(3-2‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪N1‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق ﻻزم اﺳﺖ اﻧﺪازه ‪ d ‬را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﻃﺮف ﭼﭗ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-2‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫) ‪sin(1  d  )  sin 1 cos(d  )  cos1 sin(d ‬‬ ‫)‪(3-3‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺴﻂ ﺳﯿﻨﻮس و ﮐﺴﯿﻨﻮس دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪d2‬‬
‫‪cos(d  )  1 ‬‬ ‫‪ ...‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪(3-4‬‬
‫‪d 3‬‬
‫‪sin(d  )  d  ‬‬ ‫‪ ...‬‬
‫‪6‬‬
‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻗﺮار دادن در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-3‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪d2‬‬ ‫‪d3‬‬
‫‪sin(1  d  )  sin 1  sin 1‬‬ ‫‪ cos 1 d   cos 1‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(3-5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪s 12‬‬ ‫‪s‬‬
‫(‪ cos‬را ﺑﺴﻂ داده و از اﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ ‪ 3-4‬ﻣﯽ ﺗﻮان ) ‪ sin( 12‬و )‬
‫‪N1‬‬ ‫‪N1‬‬

‫‪۶٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪s 12‬‬ ‫‪s2‬‬

‫(‪cos‬‬ ‫‪)  1‬‬ ‫‪ ...‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪2N 12‬‬
‫)‪(3-6‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪s3‬‬
‫‪sin( 12 )  12 ‬‬ ‫‪ ...‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪N 1 6N 13‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬

‫)‪(3-7‬‬
‫‪d2‬‬ ‫‪d3‬‬
‫‪sin 1  cos 1d   sin 1‬‬ ‫‪ cos 1‬‬ ‫‪ ...‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪s 12‬‬ ‫‪s122‬‬ ‫‪s 123‬‬
‫‪ sin 1 ‬‬ ‫‪cos 12 cos 1 ‬‬ ‫‪sin 1 ‬‬ ‫‪cos 12 cos 1  ...‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪2N 12‬‬ ‫‪6N 13‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻃﺮﻓﯿﻦ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮ ‪ cos 1‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪s 12‬‬ ‫‪s2‬‬ ‫‪s3‬‬ ‫‪d2‬‬ ‫‪d3‬‬

‫‪d ‬‬ ‫‪cos 12  12 2 tan 1  12 3 cos 12 ‬‬ ‫‪tan 1 ‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(3-8‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪2N 1‬‬ ‫‪6N 1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬

‫واﺿـﺢ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻠﺖ وﺟﻮد ‪ d ‬در ﻫﺮ دو ﻃﺮف اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان آن را از اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫دوﺑﺎره از ﺗﻘﺮﯾﺐ ﮐﺮوي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪s 12‬‬
‫‪d ‬‬ ‫‪cos 12‬‬ ‫)‪(3-9‬‬
‫‪N1‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪ d ‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-9‬در ‪ 3-8‬راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫‪s 12‬‬ ‫‪s2‬‬ ‫‪s3‬‬ ‫‪s2‬‬ ‫‪d 3‬‬

‫‪d ‬‬ ‫‪cos 12  12 2 tan 1  12 3 cos 12  12 2 cos 2 12 tan 1 ‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(3-10‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪2N 1‬‬ ‫‪6N 1‬‬ ‫‪2N 1‬‬ ‫‪6‬‬

‫از اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻘﺮﯾﺐ دﻗﯿﻖ ﺗﺮي ‪ d ‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪s12‬‬ ‫‪s2‬‬
‫‪d ‬‬ ‫‪cos 12  12 2 tan 1 (1  cos 2 12 )  ...‬‬ ‫)‪(3-11‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪2N 1‬‬

‫)از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎﻻﺗﺮ از درﺟﻪ دو ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ( ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺑﺼﻮرت ﺳﺎده ﺷﺪه زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪s 12‬‬ ‫‪s2‬‬

‫‪d ‬‬ ‫‪cos 12  12 2 tan 1 sin 2 12  ...‬‬ ‫)‪(3-12‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪2N 1‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮان دوم راﺑﻄﻪ ﻓﻮق و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن از ﻗﻮاي ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪s 22‬‬ ‫‪s123‬‬

‫‪d   2 cos 12  3 cos 12 sin 2 12 tan 1  ...‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(3-13‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪N1‬‬

‫‪۶۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪s 123‬‬
‫‪d3 ‬‬ ‫‪cos3 12  ...‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪(3-14) :‬‬
‫‪N 13‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن رواﺑﻂ ‪ 3-14‬و ‪ 3-13‬در ‪ 3-8‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪s 12‬‬ ‫‪s2‬‬ ‫‪s3‬‬ ‫‪s2‬‬

‫‪d ‬‬ ‫‪cos 12  12 2 tan 1  12 3 cos 12  12 2 cos 2 12 tan 1‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪2N 1‬‬ ‫‪6N 1‬‬ ‫‪2N 1‬‬
‫)‪(3-15‬‬
‫‪s3‬‬ ‫‪s3‬‬
‫‪ 12 3 cos 12 sin 2 12 tan 2 1  12 3 cos3 12  ...‬‬
‫‪2N 1‬‬ ‫‪6N 1‬‬

‫‪s 12‬‬ ‫‪s 122‬‬ ‫‪s123‬‬

‫‪d ‬‬ ‫‪cos 12 ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪tan 1 sin 12 ‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪cos 12 sin 2 12 tan 2 1‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪2N 1‬‬ ‫‪2N 1‬‬
‫و ﯾﺎ )‪(3-16‬‬
‫‪s3‬‬
‫‪ 12 3 cos 12 sin 2 12  ...‬‬
‫‪6N 1‬‬

‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﺑﺼﻮرت ﺳﺎده ﺗﺮي ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪s 123‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪s123‬‬

‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪cos‬‬ ‫‪‬‬‫‪12‬‬ ‫‪sin‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪tan‬‬ ‫‪‬‬‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪cos 12 sin 2 12‬‬
‫‪2N 1‬‬ ‫‪6N 1‬‬
‫)‪(3-17‬‬
‫‪s3‬‬
‫) ‪  12 3 cos 12 sin 2 12 (1  3 tan 2 1‬‬
‫‪6N 1‬‬

‫‪s 12‬‬ ‫‪s2‬‬ ‫‪s3‬‬

‫‪d  ‬‬ ‫‪cos 12  12 2 tan 1 sin 2 12  12 3 cos 12 sin 2 12 (1  3 tan 2 1 )  ...‬‬ ‫)‪(3-18‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪2N 1‬‬ ‫‪2N 1‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-18‬ﺣﻞ دﻗﯿﻖ ﺗﺮي را ﺑﺮاي ﻣﺠﻬﻮل ‪ d ‬اراﺋﻪ ﻧﻤﯽ دﻫﺪ زﯾﺮا ﺷـــﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء در ﻃﻮل ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ از ‪ P1‬ﺑﻪ ‪ P2‬ﺛﺎﺑﺖ و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ ‪ N 1‬ﻓﺮض ﺷـــﺪه در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﯿﺰان و اﻧﺪازه اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳـــﺖ از ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ آن ﻧﻘﻄﻪ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫) ‪) M  f 2 ( ), N  f 1 (‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ‪ 1-16‬و ‪ .(1-14‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ در اﻧﺤﻨﺎء ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪d ‬‬ ‫)ﻃﺮف راﺳﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(3-18‬‬ ‫)‪(3-19‬‬
‫‪Mm‬‬

‫‪M1M 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪Mm ‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪه و )‪(3-20‬‬ ‫ﺑﺠﺎي‬ ‫در راﺑﻄﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪N1‬‬ ‫‪Mm‬‬

‫ﭼﻮن ﻣﻘﺪار ‪ 2‬ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ زﯾﺮ را ﺑﺮاي ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء در ﻧﻘﻄﻪ ‪ P2‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪M 2  M 1  dM 1‬‬ ‫)‪(3-21‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 1-14‬ﭘﺲ از ﻣﺸﺘﻖ ﮔﯿﺮي ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪5‬‬
‫‪dM 1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ a (1  e )( )(1  e sin 1 ) 2 (2 e 2sin 2 1 ) cos 1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(3-22‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ‪:‬‬

‫‪۶۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪dM 1‬‬ ‫‪3e 2 sin 1 cos 1‬‬

‫‪ M1‬‬ ‫)‪(3-23‬‬
‫‪d‬‬ ‫) ‪(1  e2sin 2 1‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن آن در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-20‬ﻧﺘﺎﯾﺞ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫) ‪M 1  (M 1  dM 1‬‬ ‫‪dM 1‬‬

‫‪Mm ‬‬ ‫‪ M1‬‬ ‫)‪(3-24‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪dM 1 d  ‬‬
‫‪Mm  M 1 ‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫)‪(3-25‬‬
‫‪d 1 2  ‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪e 2 sin 1 cos 1 d  ‬‬

‫‪Mm  M 1  M 1‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫)‪(3-26‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪(1  e 2sin 2  )  ‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3 e 2 sin 1 cos 1 d  ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪(1 ‬‬ ‫(‬ ‫))‬ ‫)‪(3-27‬‬
‫‪Mm M 1‬‬ ‫‪2 (1  e 2 sin 2 1 )  ‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-19‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫) ‪ s cos 12 s 122 tan 1 sin 2 12 s 123 cos 12 sin 2 12 (1  3 tan 2 1‬‬
‫‪d      ( 12‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪ ...‬‬
‫‪‬‬ ‫‪M1‬‬ ‫‪2M 1N 1‬‬ ‫‪6M 1N 12‬‬
‫)‪(3-28‬‬
‫‪3e 2 sin 1 cos 1 d  ‬‬
‫‪(1 ‬‬ ‫(‬ ‫‪) )‬‬
‫‪2(1  e2sin 2 1 )  ‬‬

‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ‪ d   ،‬در ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-18‬ﺣﺴﺎب ﺷﺪه و در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رود‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪d ‬‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ 2‬را از ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ‪:‬‬

‫‪2  1  d ‬‬ ‫)‪(3-29‬‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﻄﻪ ‪ P2‬را ﻣﯽ ﺗﻮان از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫‪2  1  d ‬‬ ‫)‪(3-30‬‬

‫از ﺷﮑﻞ ‪ 3-1‬و ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﺗﻘﺮﯾﺐ ﮐﺮوي ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪sin d ‬‬ ‫‪sin 12‬‬

‫‪‬‬ ‫)‪(3-31‬‬
‫‪s‬‬
‫) ‪sin 12 sin(90   2‬‬
‫‪N2‬‬

‫‪s12‬‬
‫‪sin d   sin‬‬ ‫‪sin 12 sec  2‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(3-32‬‬
‫‪N2‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﻤﻮدن ﺳـﯿﻨﻮس ﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﺎ ﺑﺴـﻂ ﻫﺎي ﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﺮي ﺗﯿﻠﻮر و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن از ﻗﻮاي ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻪ‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪۶۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪d 3‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪s3‬‬

‫‪d ‬‬ ‫) ‪ ...  ( 12  12 3  ...)(sin 12 sec 2‬‬ ‫)‪(3-33‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪N 2 6N 2‬‬

‫‪s12‬‬ ‫‪s3‬‬ ‫‪d 3‬‬

‫‪d ‬‬ ‫‪sin 12 sec 2  12 3 sin 12 sec 2 ‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(3-34‬‬
‫‪N2‬‬ ‫‪6N 2‬‬ ‫‪6‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻗﺴﻤﺖ اول راﺑﻄﻪ ‪ 3-34‬و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن از ﻗﻮاي ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪s123‬‬
‫‪d ‬‬‫‪3‬‬
‫‪3‬‬
‫‪sin 3 12 sec3 2  ...‬‬ ‫)‪(3-35‬‬
‫‪6N 2‬‬

‫ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪s‬‬ ‫‪s2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪d       12 sin 12 sec 2 (1  12 2 (1  sin 2 12 sec2 2 )) ‬‬ ‫)‪(3-36‬‬
‫‪N 2‬‬ ‫‪6N 2‬‬ ‫‪‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻗﺮار دادن آن در راﺑﻄﻪ ‪ 3-30‬ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ 2‬را ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ‪ 12‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ ﺣﻞ آن‬
‫ﻣﻮﮐﻮل ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻌﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس‬ ‫‪-3-3‬‬

‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪) 1 , 1‬ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻧﻘﻄﻪ ‪ ( P1‬و ‪) 2 , 2‬ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻧﻘﻄﻪ ‪ ( P2‬داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪) s12‬ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﺑﯿﻦ ﻧﻘﺎط ‪) 12 ،( P2 , P1‬آزﯾﻤﻮت از ‪ P1‬ﺑﻪ ‪ ( P2‬و ‪)  21‬آزﯾﻤﻮت از ‪ P2‬ﺑﻪ ‪)( P1‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪.(3-2‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺠﻬﻮﻻت اﺑﺘﺪا از ‪  21‬ﺷﺮوع ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﺗﻘﺮﯾﺐ ﮐﺮوي دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪P P2 P1  360   21‬‬ ‫)‪(3-37‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ‪(P P1P2  P P2 P1 )  (12  360   21‬‬ ‫و )‪(3-38‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪12  12  d ‬‬ ‫)‪(3-39‬‬

‫ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ اﺧﯿﺮ ‪ d ‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﯿﻦ ﻧﻘﺎط ‪ P2 , P1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 3-2‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﭘﻮاﺳﻮن ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس(‬

‫‪۶٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ 3-2‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ 21  12  180‬‬ ‫)‪(3-40‬‬

‫و ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ‪ 12‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-39‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ 21  12  d   180‬‬ ‫)‪(3-41‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪  21‬از )‪ (3-41‬در )‪ (3-38‬راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(P P1P2  P P2 P1 )  (12  360   21  d   180‬‬ ‫)‪(3-42‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪(P P1P2  P P2 P1 )  90 ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(3-43‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﺗﺎﻧﮋاﻧﺖ ﻫﺎي ﻣﺜﻠﺜﺎت ﮐﺮوي ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪cos  (90  2 )  (90  1 )‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪tan(90 ‬‬ ‫‪)  cot‬‬ ‫)‪(3-44‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ‪2 cos (90   )  (90  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 ‬‬
‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﻌﮑﻮس ﻧﻤﻮدن راﺑﻄﻪ ﻓﻮق دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪1   2‬‬
‫‪cos(90 ‬‬ ‫)‬
‫‪d‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪tan‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪tan‬‬ ‫)‪(3-45‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪cos (1  2‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫) ‪sin (1  2‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪tan‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪tan‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(3-46‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪cos‬‬
‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﻤﻮدن ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺎﻧﮋاﻧﺖ ﺑﺎ ﺑﺴﻂ آن ﺑﻪ ﺳﺮي ﺗﯿﻠﻮر )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن از ﻗﻮاي ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻪ( ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪d d 3‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪‬‬

‫‪d      d  sin m sec‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪(sin  m sec‬‬ ‫‪ sin 3 m sec3‬‬ ‫‪)  ...‬‬ ‫)‪(3-47‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪1   2‬‬
‫‪  m ‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‬
‫‪2‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪ d ‬از ‪ 3-47‬در ‪ 3-41‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ 12‬ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺎﺷــﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان ‪  21‬را ﺑﺪﺳــﺖ آورد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ‪ 12‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-28‬را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪۶٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪d  ‬‬ ‫‪M1‬‬ ‫‪s 122 tan 1 sin 2 12‬‬

‫‪s 12 cos 12 ‬‬ ‫(‪.‬‬ ‫)‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪3e 2 sin 1 cos 1 d  ‬‬ ‫‪2N 1‬‬
‫‪(1 ‬‬ ‫(‬ ‫))‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2(1  e sin 1 )  ‬‬ ‫)‪(3-48‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪s cos 12 sin 12 (1  3 tan 1‬‬
‫‪12‬‬
‫‪‬‬
‫‪6N 12‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮدن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-36‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪d   N 2‬‬ ‫‪s3‬‬ ‫‪s3‬‬

‫‪s 12 sin 12 ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ 12 2 sin 12  12 2 sin 3 12 sec 2 2‬‬ ‫)‪(3-49‬‬
‫‪  sec 2 6N 2‬‬ ‫‪6N 2‬‬

‫)‪(3  49‬‬
‫‪tan 12 ‬‬ ‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮدن ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-49‬ﺑﺮ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-48‬دارﯾﻢ‪(3-50) :‬‬
‫)‪(3  48‬‬

‫واﺿــﺢ اﺳــﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳــﺒﺐ وﺟﻮد ‪ 12‬در ﻃﺮف دوم ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻧﺪازه اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ دﺳــﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺠﻬﻮل از روش ﺗﮑﺮار اﺳــﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و اﺑﺘﺪا ﻣﻘﺪاري اوﻟﯿﻪ ﺑﺮاي آن در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺣﺬف ﺗﺮم‬
‫ﻫﺎي دوم ﺑﻪ ﺑﻌﺪ در ﺻـﻮرت و ﻣﺨﺮج ﮐﺴﺮ ‪ 3-50‬ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ اوﻟﯿﻪ ‪ s12‬ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻣﻌﺎدﻻت‬
‫‪ 3-48‬و ‪ 3-49‬ﺑﺎ ﺣﺬف ﺗﺮم ﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد )اﻟﺒﺘﻪ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﺑﺮاي ‪ s12‬ﻻزم اﺳـﺖ ﻣﻘﺪار ‪ 12‬ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ آن ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷــﺪ اﺳــﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد(‪ .‬و ﺳــﭙﺲ روش ﺗﮑﺮار را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ در‬
‫ﺑﺨﺶ اول ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺗﮑﺮار ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ‪ 12‬و ‪ s12‬ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺷﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫‪ s  0.001m‬و ‪ 12  0.002‬ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﭘﻮاﺳﻮن‬ ‫‪-3-4‬‬

‫در زﯾﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﭘﻮاﺳﻮن ﻻزم اﺳﺖ اﺟﺮا ﺷﻮد آورده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي )‪ (1-16‬و )‪ N 1 , M 1 ، (1-14‬ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ -٢‬ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ‪ d  ‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل )‪ (3-18‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‬
‫‪ d   -٣‬ﺑﺎ راﺑﻄﻪ )‪ (3-28‬و ‪ 2‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل )‪ (3-29‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪ N 2 -۴‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (1-16‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫‪ -۵‬ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن راﺑﻄﻪ )‪ d   ، (3-36‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ )‪ 2 (3-30‬ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪ d   -۶‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-47‬و ‪  21‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-41‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺮاﺣﻞ ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪ M 1 -١‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (1-14‬و ‪ N 1 , N 2‬ﺑﺎ )‪ (1-16‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ 12 -2‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از )‪ (3-50‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‬
‫‪ -٣‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ d  ‬و ﺳﭙﺲ ‪  21‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺎي )‪ (3-47‬و )‪ (3-41‬ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪ -۴‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي )‪ (3-48‬ﯾﺎ )‪ (3-49‬ﻣﻘﺪار ‪ s12‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‬

‫‪۶٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﮔﻮس ﺑﺮاي ﻋﺮض ﻫﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫‪-3-5‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎ اﺑﺘﺪا در ﺳﺎل ‪ 1861‬اﺑﺪاع و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﺳﺎس آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎت ﮐﺮوي ‪ .‬ﮐﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ در ﻃﻮل ﻫﺎي ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 50‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫در ﻋﺮض ﻫﺎي ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 80‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪d    d   sin m‬‬ ‫)‪(3-51‬‬

‫‪s 12 cos  m‬‬

‫(‪d     ‬‬ ‫)‬ ‫)‪(3-52‬‬
‫‪Mm‬‬
‫‪s12 sin  m‬‬
‫(‪d     ‬‬ ‫)‬ ‫)‪(3-53‬‬
‫‪Mm cos  m‬‬

‫‪d‬‬
‫‪  m  12 ‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪(3-54‬‬ ‫ﮐﻪ در اﯾﻦ رواﺑﻂ‬
‫‪2‬‬

‫ﺗﺸـﺎﺑﻬﺎت اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﭘﻮاﺳﻮن از ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ رواﺑﻂ )‪ (3-53‬و )‪ (3-52‬و )‪ (3-51‬ﺑﺎ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي اول ﻣﻌﺎدﻻت )‪-47‬‬
‫‪ (3‬و )‪ (3-28‬و )‪ (3-36‬آﺷﮑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﻋﺮض ﻫﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎﯾﺪ از روش ﺗﮑﺮار اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ d  ‬را ﺑﻄﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن آزﯾﻤﻮت ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺷـﺪه ﺑﺠﺎي ‪  m‬و ‪ M 1‬ﺑﺠﺎي ‪ Mm‬ﺣﺴـﺎب ﻧﻤﻮد و ﺳـﭙﺲ اوﻟﯿﻦ ﺗﻘﺮﯾﺐ ‪ 2‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫)‪ ،(3-29‬اوﻟﯿﻦ ﺗﻘﺮﯾﺐ ‪ d ‬را ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از )‪ (3-53‬و ‪ 2‬را ﺑﺎ )‪ (3-30‬ﺑﺪﺳـﺖ آورد و از آﻧﺠﺎ ‪ d ‬را ﺑﺎ )‪ (3-51‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑـﺎ ﺑﮑـﺎر ﺑﺮدن ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﺑﺮاي ‪ d ‬و ‪) d ‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ) ‪ ( ( m ,m‬ﻣﯽ ﺗﻮان روش ﺗﮑﺮار را ﺗﺎ زﻣﺎن‬
‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه اداﻣﻪ داد و ﺑﺎﻻﺧﺮه ‪ d  ‬را ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ‪ 2‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس ﺑﺪون اﺳـﺘﻔﺎده از روش ﺗﮑﺮار ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد زﯾﺮا ‪ m‬در دﺳﺖ اﺳﺖ‪ d  .‬ﺑﺎ راﺑﻄﻪ )‪ (1-47‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ tan  m‬از ﺗﻘﺴــﯿﻢ )‪ (3-53‬ﺑﺮ )‪ (3-52‬و از آﻧﺠﺎ ‪  21 ,12‬ﺑﺎ )‪ (3-43‬ﺑﺪﺳــﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ‪ s12‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ‬
‫ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﯾﮑﯽ از ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي )‪ (3-52‬و )‪ (3-53‬ﺣﺴﺎب ﮐﺮد‪.‬‬

‫دﯾﮕﺮ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ﺧﻄﻮط ﮐﻮﺗﺎه‬ ‫‪-3-6‬‬

‫‪٤٥‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴـــﺎﺋﻞ ﻣﺴـــﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس در ﻣﻮرد ﻃﻮل ﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه وﺟﻮد دارد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﮐﻼرك‬
‫)ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 150‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ در ‪ ( 1ppm‬و ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ‪ 15) Lilly‬ﻣﺘﺮ در ‪ 1000‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ(‪ .‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﺴـــﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﺑﺮ اﺳـــﺎس ﺗﻘﺮﯾﺒﺎت ﮐﺮوي ﻫﺴـــﺘﻨﺪ و دﻗﺖ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮل ‪ Bessel‬ﺑﺮاي ﻃﻮل ﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ‪ 4‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﻓﺎﻗﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪Clark ٤٥‬‬

‫‪٧٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺧش ﺳوم ﺳﯾﺳﺗم ﺗﺻوﯾر ﻣﺗﺷﺎﺑﮫ‬

‫ﮐﻠﯿﺎت‬

‫ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ‪٤٦‬آن دﺳﺘﻪ از ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ زواﯾﺎي روي ﺳﻄﺤﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه اﺻﻠﯽ ﺷﺎن را ﺣﻔﻆ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ زواﯾﺎي ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ روي ﺳﻄﺢ اﺻﻠﯽ و ﺳﻄﺢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ژﺋﻮدزي ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﯿﻀﻮي اﺳﺖ و ﺳﻄﺢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ‪٤٧‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ‬
‫روي ﺑﯿﻀـﻮي و ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺎ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺳﺮ و ﮐﺎر ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از ‪ :‬ﻋﺮض و ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ) ‪ ( , ‬و ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ )‪. (x, y‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ در دو ﻗﺴــﻤﺖ ﻣﻄﺮح ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷــﺪ‪ .‬در اوﻟﯿﻦ ﻗﺴــﻤﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ‪٤٨‬ﻣﺨﺘﺼــﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ) ‪ ( , ‬ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼــﺎت ﻧﻘﺎط‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪه )‪ (x, y‬و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﻗﺴﻤﺖ دوم ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ اﺳﺖ ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ اول را ﺗﺼﻮﯾﺮ ﯾﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ و ﻗﺴﻤﺖ دوم را ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ (١‬ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑﺮ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﮐﻪ در ﮐﻠﯿﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸـﺎﺑﻪ در ژﺋﻮدزي ﺗﺼﻮﯾﺮي اﺳﺖ از ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ واﻗﻊ ﺑﺮ روﯾﻪ ﺑﯿﻀﻮي ﺑﺮ‬
‫روي ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ اﻧﺪازه زواﯾﺎي آن ﺷﮑﻞ ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪن ﺣﻔﻆ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻔﻬﻮم ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﯾﺎ ﺗﺒﺪﯾﻠﯽ را ﺑﺎ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 3-1‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻣﺜﻠﺜﯽ واﻗﻊ ﺑﺮ روي ﺑﯿﻀﻮي روي ﺻﻔﺤﻪ(‬

‫‪conformal ٤٦‬‬
‫‪Map plan ٤٧‬‬
‫‪Mapping ٤٨‬‬

‫‪٧١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫در اﯾﻦ ﺷـﮑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﯿﻀﻮي ‪ Pi Pj Pk‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ) ‪ mapping( f 1‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺴﻄﺤﺎﺗﯽ ‪ Pi Pj Pk‬ﺷﺪه و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ .‬ﻣﺜﻠﺚ‬
‫اﺧﯿﺮ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ) ‪ mapping( f 2‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﯿﻀﻮي اوﻟﯿﻪ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ زواﯾﺎي اﯾﻦ دو ﻣﺜﻠﺚ ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺎس در‬
‫ﺑﺤﺚ ﺗﺼـﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸـﺎﺑﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ اﯾﻦ دو ‪ mapping‬اﺳـﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي رﻋﺎﯾﺖ اﺧﺘﺼـﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ‪ f 2 , f 1‬ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﻄﻪ اي واﻗﻊ ﺑﺮ ﺑﯿﻀـﻮي را ﺑﺎ ) ‪ ( , ‬و ﻣﺨﺘﺼﺎت آن را ﭘﺲ از اﻋﻤﺎل ‪ f 1‬ﺑﺎ‬
‫) *‪ (x, y‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫) ‪(x  iy)  f1 (  i ‬‬ ‫)‪(١-١‬‬

‫و اﮔﺮ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ x , y‬ﻧﻘﻄﻪ اي را ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﭘﺲ از اﻋﻤﺎل ‪ f 2‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫)‪(  i  )  f 2 (x  iy‬‬ ‫)‪(1-2‬‬

‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪ f 2 , f 1‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺪف اﺻﻠﯽ و ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺎﺳﯽ در ﺑﺤﺚ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ i  1 .‬و‬
‫ﻋﻠﺖ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻂ در اﯾﻦ درس ﺑﺤﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درآﯾﻨﺪه ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق واﺿـﺢ اﺳـﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ روﺑﺮو ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 1-1‬و‬
‫‪ 1-2‬ﮐﻪ آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻻزم اﺳـﺖ ﻣﺮوري ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﺟﺒﺮ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻗﺴﻤﺖ دوم ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز از ﻫﻨﺪﺳـﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴـﯿﻞ در ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم ﻣﺮور ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻬﺎرم ‪ ،‬اﺻﻮل ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﺗﺼـﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸـﺎﺑﻪ و در ﻗﺴـﻤﺖ ﻫﺎي ﭘﻨﺠﻢ ﺗﺎ ﻫﺸـﺘﻢ ﺗﺼـﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸـﺎﺑﻪ ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‪ ،‬ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺮوﻃﯽ ﻻﻣﺒﺮت و‬
‫اﺳﺘﺮﺋﻮﮔﺮاﻓﯿﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻬﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﻣﻌﺎدﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻄﻮر اﺧﺘﺼﺎر اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺘﻐﯿﺮ‬

‫در ﮔﺴـﺘﺮش ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان از ﺟﺒﺮ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﺪف از اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮوري اﺳﺖ ﮐﻮﺗﺎه‬
‫ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯾﯽ از ﺟﺒﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-1‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﺨﺘﻠﻂ‬

‫‪z  a  ib ; i  1‬‬ ‫)‪(٢-١‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ a , b‬اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘﯽ و ‪ i‬ﻋﺪد ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺎرﯾﻒ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺠﻤﻮع دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻋﺪدي اﺳﺖ ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫) ‪z 1  z 2  (a1  ib1 )  (a 2  ib2 )  (a1  a 2 )  i(b1  b2‬‬ ‫)‪(2-2‬‬

‫‪ -2‬ﺟﻤﻊ داراي ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻧﺠﻤﻨﯽ اﺳﺖ‪:‬‬

‫) ‪z 1  (z2  z3 )  z2  (z1  z3‬‬ ‫)‪(2-3‬‬

‫‪ -3‬ﻫﺮ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ داراي ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺘﻘﺎرن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﯾﮑﻪ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪٧٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪z  a  ib‬‬
‫)‪(2-4‬‬
‫‪z  a  ib‬‬

‫‪ -4‬ﺟﻤﻊ داراي ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪z 1  z2  z2  z 1‬‬ ‫)‪(2-5‬‬

‫‪ -5‬ﺿﺮب ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪z 1.z 2  (a1  ib1 ).(a 2  ib2 )  (a1a 2 )  i(b1b2 )  i (a1b2  a 2 b1 )  z3‬‬ ‫)‪(2-6‬‬

‫‪ -6‬ﺿﺮب داراي ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻧﺠﻤﻨﯽ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫) ‪z 1.(z2 .z3 )  z2 .(z1 .z3 )  z3 .(z 2 .z3‬‬ ‫)‪(2-7‬‬

‫‪ -7‬ﻫﺮ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ داراي ﯾﮏ ﻣﻌﮑﻮس ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1 a  ib‬‬ ‫‪a  ib‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪z 1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪i 2‬‬ ‫)‪(2-8‬‬
‫‪z a  ib a  ib a  b‬‬ ‫‪a b‬‬ ‫‪a b 2‬‬

‫‪ -8‬ﻋﺪد ﻣﺰدوج ‪ z‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪z  a  ib‬‬ ‫)‪(2-9‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﻠﻂ‬ ‫‪2-2‬‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﻓﺮم ﮐﻠﯽ ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Z‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪z  x 1  iy 1‬‬ ‫)‪(2-10‬‬

‫اﯾﻦ ﻋﺪد را ﺑﻄﻮر ﻫﻨﺪﺳـﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺮدار در ﯾﮏ ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ در ﻓﻀﺎي دو ﺑﻌﺪي ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮده و ﻧﻤﺎﯾﺶ داد‬
‫)ﺷﮑﻞ ‪.(2-1‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪2-1‬‬

‫‪٧٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪‬‬
‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در اﯾﻦ ﺷـﮑﻞ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﻗﺴـﻤﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻋﺪد ‪ z‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮدار ‪ oz‬ﺑﺮ روي ﻣﺤﻮر ‪X‬ﻫﺎ و ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ ﻋﺪد ‪ Z‬ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫‪‬‬
‫ﺑﺮدار ‪ oz‬اﺳــﺖ ﺑﺮ روي ﻣﺤﻮر ‪y‬ﻫﺎ ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان اﯾﻦ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ را ﺑﺼــﻮرت ﻗﻄﺒﯽ زﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ داد)ﺷــﮑﻞ ‪ .(2-2‬در اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪z  r cos   i .r sin ‬‬ ‫)‪(2-11‬‬

‫زﯾﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪x 1  r cos ‬‬

‫)‪(2-12‬‬
‫‪y 1  r sin ‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪2-2‬‬

‫زاوﯾﻪ ‪ ‬آرﮔﻮﻣﺎن ﻋﺪد ‪ Z‬و ‪ r‬ﻣﺪول آن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه و ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪y1‬‬
‫‪  tan 1‬‬ ‫)‪(2-13‬‬
‫‪x1‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪r  z  x  iy  (x  y‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2 2‬‬
‫‪1‬‬ ‫)‪(2-14‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ xy‬ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ‬ ‫‪2-3‬‬

‫)‪ w  f (z‬ﮐﻪ در آن ‪ z‬ﻋﺪدي اﺳــﺖ ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﻣﻘﺪار ‪ z‬ﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي ‪ w‬وﺟﻮد‬ ‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪(٢-١۵‬‬
‫داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ ‪ w‬را ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ از ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ z‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ‪ z‬ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴــﺘﻘﻞ و ‪ w‬ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴــﺘﻪ اﺳــﺖ‪.‬‬
‫)‪ w  z 2 (2-16‬ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳـــﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﻣﻘﺪار ﯾﮑﻪ ﺑﺮاي ‪ f‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮاﺑﻌﯽ را‪ ،‬ﯾﮏ‬ ‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻘﺪاري ﯾﺎ ﺗﻮاﺑﻊ ﯾﮑﻪ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ زﯾﺮ ﻣﺜﺎﻟﯽ اﺳﺖ از ﺗﻮاﺑﻊ ﭼﻨﺪ ﻣﻘﺪاري ‪ .w 2  z (2-17) :‬در ﺑﺤﺚ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﯾﮑﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫)‪w  f (z)  u  i. v  f(x  iy)  u (x, y)  i. v(x, y‬‬ ‫)‪(2-18‬‬

‫‪٧۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫و ﻋﺪد ﻣﺰدوج ‪ w‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫)‪w  f (z)  u (x, y)  i.v(x, y‬‬ ‫)‪(2-19‬‬

‫ﺷﺮط ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮ روي دو ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ ،‬ﺷﺮوط ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن‬ ‫‪-2-4‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ اﺑﺘﺪا ﻣﺸﺘﻖ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه و ﭘﺲ از اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن‪ ،‬ارﺗﺒﺎط اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎ ﺷﺮط‬
‫ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫دو ﺻﻔﺤﻪ ‪ Z‬و ‪ w‬ﮐﻪ ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬

‫)‪w  f (z)  u  i. v  f(x  iy‬‬ ‫)‪(2-20‬‬

‫ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻔﺤﻪ ‪ z‬ﻧﻘﻄﻪ ‪ A‬و در ﺻﻔﺤﻪ ‪ W‬ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ آن ‪ C‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ )ﺷﮑﻞ ‪.(2-3‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪2-3‬‬

‫در ﺻـﻔﺤﻪ ‪ Z‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ A‬ﻧﻤﻮ ‪ z‬داده ﺷـﺪه و ﻧﻘﻄﻪ ‪ B‬ﺣﺎﺻـﻞ اﯾﻦ ﻣﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﻧﻤﻮ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮاً ﻧﻘﻄﻪ ‪ D‬در ﺻﻔﺤﻪ ‪w‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻧﻤﻮ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪A B  z  x  i y‬‬ ‫)‪(2-21‬‬

‫‪CD  w  x  i y‬‬ ‫)‪(2-22‬‬

‫ﻣﺸﺘﻖ )‪ f (z‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪w‬‬
‫‪f (z)  lim‬‬ ‫)‪(2-23‬‬
‫‪ z  0 z‬‬

‫و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﻋﺪد وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻘﺪار آن ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮑﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن )‪ ، w  u  i .v , u  u(x, y), v  v(x, y‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪u‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬

‫‪w ‬‬ ‫‪x ‬‬ ‫‪y  ( x ‬‬ ‫) ‪y‬‬ ‫)‪(2-24‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ راﺑﻄﻪ ‪ 2-21‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪٧۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪u‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪v y‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪( i‬‬ ‫)‬
‫‪w x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y x‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(2-25‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪1 i‬‬
‫‪x‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪u‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪v y‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪( i‬‬ ‫)‬
‫‪w x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y x‬‬
‫‪f (z)  lim‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(2-26‬‬
‫‪z 0 z‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪1 i‬‬
‫‪x‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪v dy‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪( i‬‬ ‫)‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y dx‬‬
‫‪f (z) ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(2-27‬‬
‫‪dy‬‬
‫‪1 i‬‬
‫‪dx‬‬
‫‪dy‬‬
‫دارد و ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 2-3‬ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﺷﯿﺐ ﺧﻂ‬ ‫واﺿـﺢ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ راﺑﻄﻪ ‪ 2-27‬ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫‪dx‬‬
‫‪ AB‬اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪y dy‬‬
‫‪lim‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(2-28‬‬
‫‪z  0 x‬‬ ‫‪dx‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ f (z‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷــﺪه ﺑﻮﺳــﯿﻠﻪ راﺑﻄﻪ ‪ 2-27‬در ﻧﻘﻄﻪ )‪ A (z  x  iy‬ﯾﮑﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد زﯾﺮا ‪ B‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي‬
‫واﻗﻊ ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ داﯾﺮه اي ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ‪ A‬و ﺑﻪ ﺷـﻌﺎع ‪ z‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺎ ﺷﺮط ﯾﮑﻪ ﺑﻮدن ﻣﻘﺪار )‪ f (z‬ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ‬
‫‪dy‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﯾﮑﻪ ﺑﺮاي )‪ f (z‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮﻃﯽ را ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ اي‬
‫‪dx‬‬
‫‪dy‬‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر دو ﺷﺮط زﯾﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﺳﺎس آن راﺑﻄﻪ ‪ 2-27‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از‬
‫‪dx‬‬
‫‪dy‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‪(2-29‬‬
‫‪dx‬‬
‫‪dy‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(2-30‬‬
‫‪dx‬‬

‫ﺑﺮﻗﺮاري اﯾﻦ ﺷــﺮوط ﻣﻌﺎدل ﻣﻮازي ﻧﻤﻮدن ﺧﻂ ‪ AB‬اﺳــﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ‪ x‬ﻫﺎ و ‪ y‬ﻫﺎ‪ .‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل دو ﺷــﺮط ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪2-27‬‬
‫ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫‪u‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪f (z) ‬‬ ‫‪i‬‬ ‫)‪(2-31‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪1 u‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪f (z)  (  i‬‬ ‫)‬ ‫)‪(2-32‬‬
‫‪i y‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪٧۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ )‪ f (z‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻘﺪاري ﯾﮑﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺷـﺮط دﯾﮕﺮي ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﮐﻪ ﻃﯽ آن دو ﻣﻘﺪار ﻓﻮق ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪u‬‬ ‫‪v 1 u‬‬ ‫‪v‬‬

‫‪f (z) ‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪ ( i‬‬ ‫)‬ ‫)‪(2-33‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x i y‬‬ ‫‪y‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ ﺗﺴﺎوي دوم در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﻗﺮار داده ﺷﻮﻧﺪ دو ﺷﺮط زﯾﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮوط ﮐﻮﺷﯽ و‬
‫رﯾﻤﺎن ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫‪u  v‬‬
‫‪‬‬
‫‪x y‬‬
‫)‪(2-34‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬

‫در ﺑﺤﺚ ﻓﻮق ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﺷــﻮد ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻮﺷــﯽ و رﯾﻤﺎن ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺷــﺮط ﯾﮑﻪ ﺑﻮدن )‪ f (z‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و‬
‫ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي اﺳﺖ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﺳﺎس رﯾﺎﺿﯽ آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي روﺷـﻦ ﺷـﺪن ﻣﻮﺿـﻮع ﺷـﮑﻞ ‪ 2-4‬را ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺷـﮑﻞ ‪ 2-3‬ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺨﺘﺼﺮي اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ زﯾﺮ را در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺸﺘﻖ در ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:٤٩‬‬

‫‪w dw‬‬
‫‪f (z)  lim‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(2-35‬‬
‫‪z  0‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪dz‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪2-4‬‬

‫در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ‪ C , D, D,dw1 , dw 2‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ‪ A , B , B , dz 1 , dz 2‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷـﺮط ﯾﮑﻪ ﺑﻮدن )‪ ، f (z‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار آن ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ‪ dz‬ﻧﺪارد ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ در ﻫﺮ ﺳﺮي دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ‪ z‬را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ )‪ f (z‬در ﻧﻘﻄﻪ )‪ A (z‬ﻣﻘﺪاري اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ زﺑﺎن رﯾﺎﺿﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫اﻧﺪ ﺲ ﺎی ‪ ۱‬و‪ ۲‬ﺗ ﺎ ﺸﺎن د ﻨﺪﻩ دﯾﻔﺮا ﺴﯿﻞ در ﺟ ﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ و ﺑﺮای روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻄﻠﺐ ﺑ ﺎر رﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪dz 1 ,dz2 , dw 1 , dw 2‬‬ ‫‪ ٤٩‬در‬

‫‪٧٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪dw 1 dw 2‬‬
‫‪f (z) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(2-36‬‬
‫‪dz 1 dz 2‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ )‪ f (z‬را در ﻧﻘﻄﻪ ) ‪ B (z dz1‬در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺪاري ﺑﻮدن ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻧﻘﺎط ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ‬
‫)‪) B (z dz2 ), A (z‬ﻧﻘﺎط واﻗﻊ در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻧﻘﻄﻪ ‪ ( B‬ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺎط )‪ (cw‬و ) ‪ D (w1  dw 2‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺪﻟﯿﻞ ﯾﮑﻪ ﺑﻮدن )‪ f (z‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي از اﯾﻦ ﻓﻀﺎي دو ﺑﻌﺪي ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫) ‪dw 1 D (w  dw 2 )  D(w  dw 1‬‬

‫‪‬‬ ‫)‪(2-37‬‬
‫‪dz 1‬‬ ‫) ‪B (z  dz 2 )  B(z  dz1‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 2-37‬و ‪ 2-36‬ﺑﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ رﺳﯿﺪ‪:‬‬

‫) ‪dw 1 dw 2 D (w  dw 2 )  D(w  dw1‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(2-38‬‬
‫‪dz 1 dz 2‬‬ ‫) ‪B (z  dz 2 )  B(z  dz1‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ اﺳــﺖ ﮐﻪ دو ﻣﺜﻠﺚ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ‪ CDD , A BB ‬ﻣﺘﺸــﺎﺑﻪ اﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ زاوﯾﻪ ﻣﻤﺎس رﺋﻮس‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ دو ﻣﺜﻠﺚ در دو ﺻـﻔﺤﻪ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ زاوﯾﻪ ‪ ( A ,C‬و اﺻـﻮﻻ ﻧﺎﻣﮕﺬاري اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ در‬
‫اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺮ ﺷﮑﻞ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺼﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ در ﻣﻮرد ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن )ﻣﻌﺎدﻻت ‪ (2-34‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻃﺮﻓﯿﻦ اﺑﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺸﺘﻖ ﺟﺰﺋﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫‪ x , y‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ 2v‬‬ ‫‪ 2u‬‬ ‫‪ 2u  2u‬‬ ‫‪ 2v‬‬ ‫‪ 2v‬‬
‫‪ 2  2,‬‬ ‫‪ 2  2‬‬ ‫)‪(2-38‬‬
‫‪x y x‬‬ ‫‪y x y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬

‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ u ,v‬ﻫﺮ دو در ﻣﻌﺎدﻻت ﻻﭘﻼس ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪ 2u  2u‬‬
‫‪ 2u ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪x 2 y 2‬‬
‫)‪(2-39‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2v  2v‬‬
‫‪v  2  2 0‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬

‫ﮐﻪ ﻧﺸـﺎن دﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮادﯾﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮداري در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺸﺘﻖ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﮔﯿﺮي‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬در ﺷــﮑﻞ ‪ 2-4‬ﻧﺴــﺒﺖ ﯾﮏ ﻃﻮل ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ در ﺻــﻔﺤﻪ ‪ w‬ﺑﻪ ﻃﻮل ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮش در ﺻــﻔﺤﻪ ‪ z‬را‬
‫‪dw‬‬
‫( ‪ ٥٠‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ )‪ f (z‬در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻓﻮق ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﮔﯿﺮي اﺳﺖ‬ ‫)‬
‫‪dz‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺴــﺘﮕﯽ ﺑﻪ آزﯾﻤﻮت ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﺨﺘﺼــﺎت ﻧﻘﻄﻪ اﺳــﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﻤﯿﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ آزﯾﻤﻮت ﺑﺴــﺘﮕﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ Isotropic‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻬﻢ زﯾﺮ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ‪:‬‬

‫»در ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ‪ scale factor‬ﮐﻤﯿﺘﯽ اﺳﺖ ‪«Isotropic‬‬

‫‪Scale factor ٥٠‬‬

‫‪٧٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻻت ‪) 2-34‬ﺷﺮوط ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن( ﻣﯽ ﺗﻮان راﺑﻄﻪ زﯾﺮ را ﻧﯿﺰ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪u v u v‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪(2-38‬‬
‫‪x x y y‬‬

‫ﮐﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻫﻨﺪﺳـﯽ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي واﻗﻊ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ ، x , y‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺛﺎﺑﺖ ‪ ، u , v‬در ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط ﺷﺎن‬
‫در زاوﯾﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻗﻄﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺧﺎص‬ ‫‪-2-5‬‬

‫ﺗﺴﺎوي ﻫﺎ و ﻣﻌﺎدﻻت رﯾﺎﺿﯽ ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ر ﺑﺤﺚ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ داراي اﻫﻤﯿﺖ اﻧﺪ‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﺗﺴﺎوي ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ‬
‫ﺿـﺮاﯾﺐ و ﻗﻮاي ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺜﻠﺜﺎﺗﯽ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ »ﻣﻮآور‪ «٥١‬ﻣﻮﺳـﻮم اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﻄﻮر اﺧﺘﺼﺎر ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫) ‪z  x  iy  r (cos   isin ‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫)‪(2-39‬‬
‫‪z 1z 2  r1 (cos 1  isin 1 ) r2 (cos  2  isin  2 ) ‬‬
‫‪r1 r2  cos 1 cos  2  sin 1 sin  2  i (cos 1 sin  2  cos  2 sin 1 )  r1 r2  cos(1   2 )  isin(1   2 ) ‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻌﻤﯿﻢ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق در ﻣﻮرد ﺣﺎﺻـــﻞ ﺿـــﺮب ‪ n‬ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ و ﺑﺎ ﻓﺮض ‪1  2  ...  n   , r1  r2  ...  rn  r‬‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪n‬‬
‫‪z n  r n  cos n  i sin n    r (cos   i sin  ) ‬‬

‫و ﯾﺎ )‪(2-40‬‬
‫‪n‬‬
‫‪cos n  i sin n   (cos   i sin  ) ‬‬

‫دوﻣﯿﻦ ﺗﺴــﺎوي ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل اوﻟﺮ‪52‬ﻣﻌﺮوف اﺳــﺖ ﮐﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺜﻠﺜﺎﺗﯽ و ﻧﻤﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﺑﻌﺪا در اﺳــﺘﺨﺮاج‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻻﻣﺒﺮت ﺑﮑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن اﯾﻦ ﺗﺴﺎوي اﺑﺘﺪا از ﺑﺴﻂ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪e  1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ... ‬‬ ‫)‪(2-41‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪3‬‬ ‫!‪n‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺎً ﻣﯽ ﺗﻮان راﺑﻄﻪ زﯾﺮ را ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪(i  ) 2 (i  )3‬‬ ‫‪(i  ) n‬‬

‫‪e‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪ 1 i  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ... ‬‬ ‫)‪(2-42‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪3‬‬ ‫!‪n‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺟﺪا ﻧﻤﻮدن ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪Moivre ٥١‬‬
‫‪Euler ٥٢‬‬

‫‪٧٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪4 6‬‬ ‫‪3 5 7‬‬

‫‪e i   (1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...)  i( ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪ ...‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪4‬‬ ‫!‪6‬‬ ‫!‪3‬‬ ‫!‪5‬‬ ‫!‪7‬‬

‫‪e i   cos   i sin ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(2-43‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ‪ e i ‬ﺑﻪ ‪ e  i ‬در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪e i   cos   i sin ‬‬ ‫)‪(2-44‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ دو راﺑﻄﻪ اﺧﯿﺮ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻣﻔﯿﺪ زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ رﺳﯿﺪ‪:‬‬

‫‪1 i  i ‬‬
‫‪cos  ‬‬ ‫) ‪(e  e‬‬ ‫)‪(2-45‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1 i  i ‬‬
‫‪sin  ‬‬ ‫) ‪(e  e‬‬ ‫)‪(2-46‬‬
‫!‪2‬‬

‫آﺧﺮﯾﻦ دﺳـﺘﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺳـﯿﻨﻮﺳﯽ و ﮐﺴﯿﻨﻮﺳﯽ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ‪ z‬ﺑﺠﺎي ‪ ‬در ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 2-46‬و ‪2-45‬‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪1 iz  iz‬‬
‫‪cosz ‬‬ ‫) ‪(e  e‬‬ ‫)‪(2-47‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1 iz  iz‬‬
‫‪sinz ‬‬ ‫) ‪(e  e‬‬ ‫)‪(2-48‬‬
‫!‪2‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ )‪(2-49‬‬
‫)‪e z  e x iy  e x e iy  e x (cosy i.siny‬‬

‫‪ (3‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻫﻨﺪﺳﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﺤﺚ اﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ ﻣﺮوري اﺳـﺖ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯾﯽ از ﻫﻨﺪﺳـﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴـﯿﻞ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ روﯾﻪ‪،‬‬
‫و زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ اﺻﻠﯽ‬

‫‪-3-1‬ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ روﯾﻪ‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺿﻤﻨﯽ ﯾﮏ روﯾﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪F (x, y, z)  0‬‬ ‫‪٥٣‬‬

‫)‪(3-1‬‬

‫و ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ آن را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫) ‪x  x ( , ‬‬
‫) ‪y  y( , ‬‬ ‫)‪(3-2‬‬
‫) ‪z  z ( , ‬‬

‫‪٥٣‬‬
‫‪ X ,Y , Z‬ﻌﻨﻮان ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ رو ﮫ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﻮ ﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ‪ x , y‬ﻌﻨﻮان ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ ﺻﻔﺤﮫ ﺗﺼﻮ ﺮ ﺑ ﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٨٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪ x , y , z‬ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﮐﺎرﺗﺰﯾﻦ و ‪  , ‬ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺿـﻤﻨﯽ ﮐﺮه اي ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ R‬ﻋﺒﺎرات‬
‫اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪F (x, y, z)  x 2  y 2  z 2  R 2  0‬‬ ‫)‪(3-3‬‬

‫‪x  x ( ,  )  Rcos  cos ‬‬

‫و ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ آن ‪ y  y( ,  )  Rcos  sin ‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ ﮐﻪ ‪  , ‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺮض و ﻃﻮل ﮐﺮوي ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫‪z  z ( ,  )  Rsin ‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻌﺎدﻻت ﺿﻤﻨﯽ و ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ ﺑﯿﻀﻮي را ﻣﯽ ﺗﻮان اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪F  x2  y 2  z 2  N 2  0‬‬ ‫)‪(3-4‬‬

‫‪x  N cos  cos ‬‬

‫‪y  N cos  sin ‬‬ ‫)‪(3-5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪z  N (1  e ) sin ‬‬

‫ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ‪  , ‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺮض و ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ و ‪ N‬ﺷﻌﺎع اﻧﺤﻨﺎء ﻣﻘﻄﻊ ﻗﺎﺋﻢ اﺻﻠﯽ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ ﯾﮏ روﯾﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻫﺮ ﺧﻢ ﺧﺎﺻﯽ را ﺑﺮ روي آن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ :‬اﮔﺮ ‪ ‬ﻣﺴﺎوي ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ‪C 1‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ آن را ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫) ‪x  x (C 1 , ‬‬
‫) ‪y  y (C 1 , ‬‬ ‫)‪(3-6‬‬
‫) ‪z  z (C 1 , ‬‬

‫و ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ ﺧﻢ ‪   C 2‬ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫) ‪x  x ( ,C 2‬‬
‫) ‪y  y ( ,C 2‬‬ ‫)‪(3-7‬‬
‫) ‪z  z ( ,C 2‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ﯾﮏ ﺧﻢ اﺧﺘﯿﺎري ﺑﺎ ) ‪ s ( , ‬ﻧﺸﺎن داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ در اﺻﻞ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه راﺑﻄﻪ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﯿﻦ ‪  , ‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -3-2‬ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﮔﻮس‬

‫ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﮔﻮس وﺳﯿﻠﻪ اي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﺧﻮاص ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺳﻄﺤﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﯾﺎ ﺳﻄﺢ دﯾﮕﺮي ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻤﯽ اﺧﺘﯿﺎري ﺑﺮ روي روﯾﻪ اي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ P‬ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼـــﺎت )‪ (x, y, z‬و ﻧﻘﻄﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﺎﺻـــﻠﻪ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Q‬ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ) ‪ (x  x , y  y , z  z‬ﺑﺮ روي آن ﺧﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ )ﺷﮑﻞ ‪.(3-1‬‬

‫‪٨١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪3-1‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻃﻮل وﺗﺮ ‪ PQ‬را ﺑﺎ ‪ L‬و ﮐﻤﺎن ‪ PQ‬را ﺑﺎ ‪ s‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪L2  x 2  y 2  z 2‬‬ ‫)‪(3-8‬‬

‫‪L 2‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬

‫(‬ ‫‪)  ( )2  ( )2  ( )2‬‬ ‫)‪(3-9‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬

‫و ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ﻧﻘﻄﻪ ‪ Q‬ﺑﻪ ﻃﺮف ‪ L ، P‬ﺑﻪ ‪ s‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x 2 y 2 z 2‬‬
‫(‬ ‫‪) ( ) ( ) 1‬‬ ‫)‪(3-10‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪x y z‬‬
‫را ﺑﻪ ﮐﺴﯿﻨﻮس ﻫﺎي ﻫﺎدي ﺧﻄﯽ روي ﺳﻄﺢ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ راﺑﻄﻪ ‪ 3-10‬را ﻣﯽ ﺗﻮان‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻘﺎدﯾﺮ‬
‫‪s s s‬‬
‫ﺑﺼﻮرت )‪ s 2  x 2  y 2  z 2 (3-11‬ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﯽ داﻧﯿﻢ‪:‬‬

‫) ‪x  x ( , ‬‬
‫) ‪y  y( , ‬‬ ‫)‪(3-12‬‬
‫) ‪z  z ( , ‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪dx ‬‬ ‫‪d ‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪dy ‬‬ ‫‪d ‬‬ ‫‪d‬‬ ‫)‪(3-13‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪z‬‬
‫‪dz ‬‬ ‫‪d ‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮان ﻫﺎي دوم رواﺑﻂ ‪ 3-13‬و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﮐﺮدن آن ﻫﺎ در ﻓﺮﻣﻮل ‪ 3-11‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﻃﻮل ﮐﻤﺎﻧﯽ واﻗﻊ‬
‫ﺑﺮ روﯾﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻨﺤﻨﯽ اﻟﺨﻂ اﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫‪٨٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪ds 2  Ed  2  2Fd d   Gd  2‬‬ ‫)‪(3-14‬‬

‫‪x 2 y 2 z 2‬‬
‫(‪E ‬‬ ‫) (‪) ( ) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x x y y z z‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ﮐﻪ در آن )‪(3-15‬‬
‫‪     ‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬
‫‪G  ( )2  ( ) 2  ( )2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ E , F ,G .‬ﺑﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي اﺻـﻠﯽ ﮔﻮس ﺑﺮاي ﯾﮏ روﯾﻪ ﻣﻮﺳﻮم اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده آن ﻫﺎ در ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ‪ 4-2‬و ‪4-3‬‬
‫ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ )ﻣﺜﻞ ‪ (scale factor‬و ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺸﺎﺑﻪ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﺮاي ﺑﯿﻀﻮي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫‪E M‬‬
‫‪F 0‬‬ ‫)‪(3-16‬‬
‫‪G  N 2 cos 2 ‬‬

‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ راﺑﻄﻪ ‪ 3-14‬در ﻣﻮرد ﺑﯿﻀﻮي ﺑﺼﻮرت‬

‫‪ds 2  (Md  )2  (N cos d  )2‬‬ ‫)‪(3-17‬‬

‫‪M 2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ds 2  N 2 cos 2   2 sec 2 d  2  d  2 ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(3-18‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -3-3‬زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ اﻧﺪازه زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺧﻢ ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي اﺻـﻠﯽ ﮔﻮس ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر رواﺑﻂ ‪ 3-13‬را ﺑﺮاي ﺧﻢ‬
‫ﻫﺎي ‪)   C 1 ,   C 2‬ﺷــﮑﻞ ‪ (3-2‬ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 3-1‬ﻧﺸــﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﻘﺎدﯾﺮ )‪ (dx, dy, dz‬ﺣﺎﺻــﻞ از ﺑﺮ ﻗﺮاري‬
‫رواﺑﻂ ﻓﻮق در ﻣﻮرد ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪3-1‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪3-2‬‬

‫‪٨٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻻزم اﺳـﺖ ﮐﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮐﻠﯽ ﻃﻮل ﮔﻮس ‪) s‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (3-14‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪  C1‬‬
‫دارﯾﻢ‪ d   0 :‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪ds   G d ‬‬ ‫)‪(3-19a‬‬

‫و در ﻣﻮرد ‪   C 2‬ﮐﻪ ‪ d   0‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ds   E d ‬‬ ‫)‪(3-19b‬‬

‫زاوﯾﻪ ‪ ‬ﺑﯿﻦ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر و ﻣﺪار ﻋﺒﺎرت از زاوﯾﻪ دو ﺑﺮدار ﻣﻤﺎس ‪) T1 ,T 2‬ﺷﮑﻞ ‪ (3-2‬اﺳﺖ و از راﺑﻄﻪ ‪:‬‬

‫ﺣﺴــﺎب ﻣﯽ ﺷــﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ J , K , L‬ﮐﺴــﯿﻨﻮس ﻫﺎي ﻫﺎدي دو ﺑﺮدار‬ ‫)‪cos   J 1J 2  K 1K 2  L1L2 (3-20‬‬
‫‪ T1 ,T 2‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ ‪ 3-19b‬و ‪ 3-19a‬ﺑﻄﺮﯾﻖ زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪dx‬‬ ‫‪x 1‬‬

‫‪J1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ds   G‬‬
‫‪dy‬‬ ‫‪y 1‬‬
‫‪K1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(3-20a‬‬
‫‪ds   G‬‬
‫‪dz‬‬ ‫‪z 1‬‬
‫‪J1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ds   G‬‬

‫‪dx‬‬ ‫‪x 1‬‬

‫‪J2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ds   E‬‬
‫‪dy‬‬ ‫‪y 1‬‬
‫‪J2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(3-20b‬‬
‫‪ds   E‬‬
‫‪dz‬‬ ‫‪z 1‬‬
‫‪J2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ds   E‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن رواﺑﻂ ‪ 3-20b‬و ‪ 3-20a‬در ‪ 3-20‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ x x y y z z  1‬‬
‫‪cos    .‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ . ‬‬ ‫)‪(3-21‬‬
‫‪        EG‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻘﺪار داﺧﻞ ﮐﺮوﺷﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﮐﻤﯿﺖ اﺻﻠﯽ ﮔﻮس ‪ ، F‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪F‬‬
‫‪cos  ‬‬ ‫)‪(3-22‬‬
‫‪EG‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق در ﻣﻮرد ﻫﺮ روﯾﻪ اي ﺻﺎدق اﺳﺖ )ﻣﺜﻼ ﮐﺮه – ﺑﯿﻀﻮي‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ(‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﯾﮏ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر و ﯾﮏ ﻣﺪار را‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﯾﮏ زاوﯾﻪ و ﯾﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻨﯽ از ‪ ‬ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ از ﺷﺮﻃﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﮑﺎر ﺑﺮد‪.‬‬

‫در ﻣﻮرد ﺑﯿﻀــﻮي ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ﻧﺸــﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳــﺖ ﮐﻪ ‪   90‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ زﯾﺮا ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ )رواﺑﻂ ‪ (3-16‬در‬
‫ﺑﯿﻀﻮي ‪. F  0, E ,G  0‬‬

‫‪٨۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪ (4‬ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻠﯽ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي روي ﺻﻔﺤﻪ ﺷﺮح داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ ،Isometric‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﻔﺼـﯿﻠﯽ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ )‪ ،(scale factor‬ﺷﺮط ﺗﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‪،‬‬
‫ﻫﻨﺪﺳﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪه و ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-4-1‬ﺻﻔﺤﻪ ‪Isometric‬‬

‫در ﺑﺤﺚ ﺗﺼـﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸـﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺳﻪ روﯾﻪ ﺳﺮ و ﮐﺎر ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ روﯾﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮي ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ و ﺳﻮﻣﯽ‬
‫ﺻـﻔﺤﻪ اي اﺳﺖ واﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺻﻔﺤﻪ ‪ . Isometric‬در ژﺋﻮدزي روﯾﻪ اوﻟﯽ روﯾﻪ ﺑﯿﻀﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ Isometric‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-18‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﺎد آوري ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل داﺷﺘﯿﻢ‪:‬‬

‫‪M 2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ds 2  N 2 cos 2   2 sec 2 d  2  d  2 ‬‬ ‫)‪(4-1‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻤﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ ‪ ‬ﺑﺎ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ‪:‬‬

‫‪M‬‬
‫‪d ‬‬ ‫‪sec d ‬‬ ‫)‪(4-2‬‬
‫‪N‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-1‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫)‪(4-3‬‬
‫‪ds 2  N 2 cos 2  d  2  d  2 ‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار داﺧﻞ ﮐﺮوﺷﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﻣﯽ ﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﺮﺑﻊ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﺑﺮ روي ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺪاﻋﯽ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺻــﻔﺤﻪ ‪ ‬ﺻــﻔﺤﻪ ‪ Isometric‬ﻧﺎﻣﯿﺪ ﻣﯽ ﺷــﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺨﺘﺼــﺎت روي اﯾﻦ ﺻــﻔﺤﻪ ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ) ‪ (‬و ﻋﺮض‬
‫‪ ( ) Isometric‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻋﺮض ‪ Isometric‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺮض ژﺋﻮﻣﺘﺮﯾﮏ ) ‪ (‬راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رود‪:‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪‬‬
‫‪M‬‬
‫‪ d    N  secd ‬‬ ‫)‪(4-4‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫و ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ‪:‬‬

‫) ‪a (1  e 2‬‬
‫‪M ‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪(4-5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(1  e sin ‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪a‬‬
‫‪N ‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(4-6‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(1  e sin ‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ M , N‬از ‪ 4-6‬و ‪ 4-5‬در ‪ 4-4‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪٨۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(1  e2 ) d ‬‬ ‫) ‪(1  e 2 )(cos 2   sin 2 ‬‬
‫‪d   ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪d‬‬ ‫)‪(4-7‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪(1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪sin‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‬ ‫‪cos‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪(1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪e‬‬ ‫)‬ ‫‪cos‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪(cos‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪sin‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪cos d ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪e 2 ‬‬ ‫)‪(4-8‬‬
‫‪0‬‬
‫‪cos ‬‬ ‫‪0‬‬
‫) ‪(1  e2sin 2 ‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻧﺘﮕﺮال اول ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ cos   Ln  tan( 4  2 ) ‬‬ ‫)‪(4-9‬‬
‫‪0‬‬

‫ﮐﻪ ‪ Ln‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻟﮕﺎرﯾﺘﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻧﺘﮕﺮال دوم ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ زﯾﺮ را اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪sin   p , cos d   dp‬‬ ‫)‪(4-10‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪e‬‬
‫‪dp‬‬ ‫‪1  ep ‬‬ ‫‪1  e sin   2‬‬
‫‪e2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Ln‬‬ ‫‪1  ep ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Ln‬‬ ‫‪1  e sin  ‬‬ ‫)‪(4-11‬‬
‫‪1e 2 p 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫و ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ دو اﻧﺘﮕﺮال راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪  1  e sin  e2 ‬‬

‫() ‪  Ln  tan( ‬‬ ‫‪) ‬‬ ‫)‪(4-12‬‬
‫‪‬‬ ‫‪4 2 1  e sin  ‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﻘﺪار ‪ ‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ‪ ‬وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﺟﺪول ‪ 4-1‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ‪  , ‬آورده ﺷﺪه ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در‬
‫اﯾﻦ ﺟﺪول ﻣﺸــﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷــﻮد ﻣﻘﺪار ‪ ‬ﺗﺎ ‪   11‬ﮐﻤﺘﺮ از ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ و از ‪   12‬ﻣﻘﺪار ‪ ‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن اﺳــﺖ و در‬
‫‪  ،   89‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ ‬اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻫﻨﺪﺳـﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿـﻮع آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ‬
‫ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻫﻢ و ﺑﻪ ﻓﻮاﺻـﻞ ﻣﺴـﺎوي ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺪارات ﯾﮑﺴﺎن و ﻣﺴﺎوي ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﺪارات ﺷﻤﺎﻟﯽ‬
‫داراي ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺪارات ﺟﻨﻮﺑﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺷﮑﻞ ‪.(4-1‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪4-1‬‬

‫)ﻣﺪارات و ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات روي ﺻﻔﺤﻪ اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ(‬

‫‪٨۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﭼﻮن ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ) ‪ (‬را از ﻋﺮض اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ ) ‪ (‬ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪ ﻧﻤﻮد و ﻻزﻣﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻌﮑﻮس ﻧﻤﻮدن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪4-12‬‬
‫اﺳـﺖ و آن ﻫﻢ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴـﺖ از روش ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در زﯾﺮ روش ﺗﮑﺮار در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺧﺘﺼﺎراً ﺷﺮح‬
‫داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫روش ﺗﮑﺮار ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺘﺪ ‪ Newton-Raphson‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﻄﯽ ‪ f (x)  0‬داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺣﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ‪ P0‬ﺑﺮاي ‪ x‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﺷﻮد‬

‫‪ Pn  g (Pn 1 );n  1, 2,...‬ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﺷﻮد‬ ‫‪ Pn -٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻘﺪار ﺣﺎﺻﻞ از ‪ n‬ﺗﮑﺮار از ﻓﺮﻣﻮل )‪(4-13‬‬

‫و‬

‫)‪f (x‬‬
‫‪g (x)  x ‬‬ ‫)‪(4-14‬‬
‫)‪f (x‬‬

‫‪٨٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪ -٣‬ﺗﮑﺮار ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ ، Pn  Pn 1  ‬ﮐﻪ ‪ ‬ﺣﺪ دﻗﺖ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ‪ x  Pn‬اﺳﺖ و دﻗﺖ آن ﺗﺎ ‪ ‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن روش ﻓﻮق را در ﻣﻮرد ﻋﺮض اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-12‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ Ln (1  sin  )  Ln (1  sin  )  eLn (1  e sin  )  e Ln (1  e sin  ) ‬‬ ‫)‪(4-15‬‬
‫‪2‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﺎﺑﻊ )‪ f (x‬ﮐﻪ ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪f ( )  0‬‬

‫‪1‬‬
‫‪f ( ) ‬‬ ‫‪ Ln (1  sin  )  Ln (1  sin  )  eLn (1  e sin  )  e Ln (1  e sin  )  q  0‬‬ ‫و)‪(4-16‬‬
‫‪2‬‬

‫) ‪df (‬‬ ‫‪1e 2‬‬

‫‪f ( ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫و )‪(4-17‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪(1  e 2 sin 2  ) cos ‬‬

‫)ﯾﺎ( ﻣﻘﺪار اوﻟﯿﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ) ‪ (0‬ﮐﻪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﻘﺮﯾﺐ ﮐﺮوي اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ‪ ، e  0‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬

‫‪  Ln  tan(  0 ) ‬‬ ‫)‪(4-18‬‬
‫‪‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2 ‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﻌﮑﻮس ﻧﻤﻮدن اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪ 0  2 tan 1  exp( )  ‬‬ ‫)‪(4-19‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪f (‬‬
‫‪ g ( )   ‬روش ﺗﮑﺮار را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل ‪:‬‬ ‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ )‪(4-20‬‬
‫) ‪f (‬‬

‫‪n  g (n 1 );n  1, 2,...‬‬ ‫)‪(4-21‬‬

‫در ﻣﻮرد ﻣﺠﻬﻮل ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺎ ‪ n‬ﺑﺎر اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﻣﯽ رﺳﯿﻢ‪:‬‬

‫) ‪f ( n 1‬‬
‫‪ n   n 1 ‬‬ ‫)‪(4-22‬‬
‫) ‪f ( n 1‬‬

‫‪n  n 1  ( )n 1‬‬ ‫)‪(4-23‬‬

‫و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ n 1  ‬اداﻣﻪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‬ ‫‪-4-2‬‬

‫ﺿـﺮﯾﺐ اﺷﻞ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ واﻗﻊ ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﯿﺰان اﻋﻮﺟﺎج )‪ (distortion‬در ﻃﻮل اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﻋﻮﺟﺎج‬
‫اﻋﻤﺎل ﺷـﺮط ﺗﺸـﺎﺑﻪ و ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺮوﻃﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺧﺎص ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ واﻗﻊ ﺑﺮ‬

‫‪٨٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺳـﻄﺢ ﺑﯿﻀـﻮي و ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮش واﻗﻊ ﺑﺮ ﺻـﻔﺤﻪ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم اﺷـﻞ ﺧﻂ )‪ (Line Scale‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺑﺨﺶ ‪ 3-2‬دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ در ﺑﯿﻀـﻮي ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﺮ ﻣﺪارات ﻋﻤﻮدﻧﺪ و ﺟﻮن ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻫﻢ ﻋﻤﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺮط ﻋﻤﻮد ﺑﻮدن ﻣﺪارات و ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات در رﯾﺎﺿﯿﺎت ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار دادن ‪) F‬دوﻣﯿﻦ‬
‫ﮐﻤﯿﺖ اﺻﻠﯽ ﮔﻮس( ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ، 3-14‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺮﺑﻊ ﯾﮏ ﮐﻤﺎن ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ روي ﺑﯿﻀﻮي را ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫‪ds 12  M 2d  2  N 2 cos 2 d  2‬‬ ‫)‪(4-24‬‬

‫ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل آن ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:٥٤‬‬

‫‪ds 22  dx 2  dy 2‬‬ ‫)‪(4-25‬‬

‫‪ds 22‬‬ ‫‪dx 2  dy 2‬‬

‫‪2‬‬
‫‪k  2  2 2‬‬ ‫)‪(4-26‬‬
‫‪ds 1 M d   N 2 cos 2 d ‬‬

‫ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺮض اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ و ﻃﻮل ژﺋﻮدزﯾﮏ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫) ‪x  f 1 ( , ‬‬
‫)‪(4-27‬‬
‫) ‪y  f 2 ( , ‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ‪ ds 22 ،3-14‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫‪ds 22  ed  2  2f .d  .d   gd  2‬‬ ‫)‪(4-28‬‬

‫ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ در آن ‪:‬‬

‫‪x 2 y 2‬‬
‫(‪e ‬‬ ‫) (‪) ‬‬ ‫)‪(4-29‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪x x‬‬ ‫‪y y‬‬

‫(‪f ‬‬ ‫) () ( ‪)( ) ‬‬ ‫)‪(4-30‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪x 2 y 2‬‬
‫(‪g ‬‬ ‫) (‪) ‬‬ ‫)‪(4-31‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫و ﭼﻮن اﻧﺪازه زواﯾﺎ روي ﺑﯿﻀﻮي و روي ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬

‫‪ds 12  ed  2  gd  2‬‬ ‫)‪(4-32‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻣﯽ ﺗﻮان ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ را ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬

‫‪ds 22‬‬ ‫‪ed  2  gd  2‬‬

‫‪k2‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(4-33‬‬
‫) ‪ds 12 N 2 cos 2  (d  2  d  2‬‬

‫‪ ٥٤‬ﺑﺮای ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ ﺻﻔﺤﮫ ﺣﺮوف ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ x , y‬ﺑ ﺎر ﺑﺮدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٨٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷﺮط ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻘﺸﻪ و ﺻﻔﺤﻪ اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ‬ ‫‪-4-3‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ ﻣﻌﺎدﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺷﺮط ﺗﺸﺎﺑﻪ دو ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ )ﻧﻘﺸﻪ( و اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ اﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﺼﻮرت ﻣﻌﺎدﻻت‬
‫ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬از ﺷﮑﻞ ‪ 4-2‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪N cos ‬‬

‫‪tan  ‬‬ ‫‪d‬‬ ‫)‪(4-34‬‬
‫‪Md ‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ ‬آزﯾﻤﻮت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪4-2‬‬

‫‪Md ‬‬
‫‪ d  ‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﻤﻮدن آن در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-34‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫ﻗﺒﻼ ﻧﯿﺰ ‪ d ‬ﺑﺼﻮرت )‪(4-35‬‬
‫‪N cos ‬‬

‫‪d‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫)‪(4-36‬‬
‫‪d‬‬

‫‪d   tan  .d ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(4-37‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺠﺎي ‪ d ‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-33‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﺑﻌﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از اﻣﺘﺪاد ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪e cos 2   g sin 2 ‬‬

‫‪2‬‬
‫‪k ‬‬ ‫)‪(4-38‬‬
‫‪N 2 cos 2 ‬‬

‫وﻟﯽ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ در ﺗﺼـﺎوﯾﺮ ﻣﺘﺸـﺎﺑﻪ ﺿـﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻣﺘﺪاد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﻮدن ﺷﺮط ﺗﺸﺎﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﯾﺠﺎب‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻣﺘﺪاد )آزﯾﻤﻮت( ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪٩٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪e‬‬ ‫‪e‬‬
‫‪k2‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫)‪(4-38a‬‬
‫‪N cos  N cos 2 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﺮط ﺗﺸﺎﺑﻪ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﮔﻮس ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪f 0‬‬ ‫)‪(4-39‬‬

‫‪eg‬‬ ‫)‪(4-40‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻮﺷـﯽ و رﯾﻤﺎن را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 4-40‬و ‪ 4-39‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 4-30 ،4-31‬و ‪ 4-29‬ﺑﺪﺳﺖ آورد ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ e , f , g‬را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ x , y ,  , ‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-39‬ﺷﺮوع ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪f 0‬‬
‫‪x x y y‬‬ ‫)‪(4-41‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪   ‬‬

‫‪x x‬‬
‫‪‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫و )‪(4-42‬‬
‫‪‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-40‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪e g‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫)‪(4-43‬‬
‫‪( )2  ( ) 2  ( )2  ( ) 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪y‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-42‬در ‪ 4-43‬راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬ ‫از ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن‬
‫‪‬‬
‫‪x 2 x 2‬‬
‫‪(‬‬ ‫) ( )‬
‫‪x 2 y 2‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫(‬ ‫‪)  ( )  ( )2 ‬‬ ‫)‪(4-44‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪( )2‬‬
‫‪‬‬

‫‪x‬‬
‫‪( )2‬‬
‫‪x 2 y 2‬‬ ‫‪ x 2 y 2 ‬‬
‫‪( )  ( )  ‬‬ ‫‪(  )  (  ) ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(4-45‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪( )2‬‬
‫‪‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﺗﻨﻬﺎ در دو ﺣﺎﻟﺖ زﯾﺮ ﺑﺮ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪x 2 y 2‬‬
‫(‬ ‫‪) ( ) 0‬‬ ‫)‪(4-46‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪x 2‬‬ ‫‪y‬‬

‫(‬ ‫‪)  ( )2‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(4-47‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪٩١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-47‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(4-48‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-41‬ﺗﺴﺎوي زﯾﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(4-49‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﻫﻤﺮاه ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-48‬ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪x y‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)‪(4-50‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-48‬ﺑﺎ ﺟﻮاب ﻣﻨﻔﯽ ﻧﯿﺰ ﺷﺮوط ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪(4-51‬‬
‫‪x y‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻓﻮق ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﺷـﺮط ﺗﺸـﺎﺑﻪ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻮده و در ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﻮاﺑﻊ ‪f 2 , f 1‬‬
‫ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ‪:‬‬

‫) ‪x  iy  f 1 (  i ‬‬ ‫)‪(4-52‬‬

‫) ‪  i   f 2 (x  iy‬‬ ‫)‪(4-53‬‬

‫ﺑﮑﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‬ ‫‪-4-4‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴــﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺿــﺮﯾﺐ اﺷــﻞ ﺑﺎ ﻓﺮض ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن ﺗﺎﺑﻊ ‪) f 1‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (4-52‬اراﺋﻪ ﻣﯽ ﺷــﻮد‪ .‬ﯾﺎدآوري ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ‬
‫داﺷﺘﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ds 22‬‬ ‫‪ed  2  gd  2‬‬

‫‪2‬‬
‫‪k  2  2‬‬ ‫)‪(4-54‬‬
‫) ‪ds 1 N cos 2  (d  2  d  2‬‬

‫در ﺟﺒﺮ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ راﺑﻄﻪ اي ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫) ‪dw .dw  du 2  dv 2  f (z)f (z)(dx 2  dy2‬‬ ‫)‪(4-55‬‬

‫‪٩٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ :‫ﮔﺮد آوري از‬

‫ ﺳﺎده و ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ‬،‫ اﺛﺒﺎت اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‬.‫ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬w  u  iv  f (z)  f(x  iy),w  u  iv , z  x  iy ‫ﮐﻪ در آن‬
:‫اﺳﺖ‬

dw .dw  (du  i.dv)(du  i.dv)  du 2  dv 2

(4-55a)
 f (x  iy)f (x  iy)(dx  idy)(dx  idy)  f (z)f (z)(dx 2  dy2 )

: ‫و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ‬

u v v u
f (z)  f (x  iy)  i  i
x x y y

u 2 v 2 v u
f (z)f (z)  ( )  ( )  ( )2  ( )2 (4-55b) ‫و‬
x x y y

:‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‬

 u v   v u 
dw .dw  ( ) 2  ( ) 2  (dx 2  dy 2 )  ( )2  ( ) 2  (dx 2  dy 2 )
 x x   y y 

:‫ در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‬4-55 ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬

ds 22  dx 2  dy 2  f (  i  )f (  i  )(d  2  d  2 ) (4-56)

: ‫ را ﺑﺼﻮرت‬5-54 ‫ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬،‫و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‬

f (  i  )f (  i  )(d  2  d  2 )

k2 (4-57)
N 2 cos 2  (d  2  d  2 )

f (  i  )f (  i  )
k2 (4-58)
N 2 cos 2 

: ‫ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﺼﻮرت‬4-55b ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ‬

x 2 y 2
f (  i  )f (  i  )  ( ) ( ) (۴-۵٩)
 
x 2 y 2
( ) ( ) (4-60)
 

:‫ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺿﺮﯾﺐ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‬4-58 ‫ در راﺑﻄﻪ‬4-59 ‫ و‬4-60 ‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬

x 2 y 2
( ) ( )
k    (4-61)
N cos 

٩٣ hamid73j@ymail.com
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪x 2 y 2‬‬
‫(‬ ‫) (‪) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪k ‬‬ ‫)‪(4-62‬‬
‫‪N cos ‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ دو ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﯽ دارد ﮐﻪ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﻣﺜﻼ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪4-61‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ در ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﮐﻪ در آن ) ‪ x  x (‬اﺳﺖ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رود در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ از ﻓﺮﻣﻮل ‪ 4-62‬در ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﺨﺮوﻃﯽ ﻻﻣﺒﺮت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد زﯾﺮا در آن ) ‪ x  x (‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4-5‬رواﺑﻂ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪه‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺷـﮑﻞ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات‪ ،‬ﻣﺪارات و ژﺋﻮدزﯾﮏ ﻫﺎي ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪه ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ )ﻧﻘﺸﻪ( و رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫در ﺷﮑﻞ ‪ 4-3‬دو ﻧﻘﻄﻪ ‪ 2‬و ‪ 1‬ﮐﻪ از ﺑﯿﻀﻮي ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ژﺋﻮدزﯾﮏ ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ 1‬و ﻣﻤﺎس ﻫﺎي‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻧﺸـﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺳﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺸﻪ‬
‫)ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﺷـﺒﮑﻪ( ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ x , y‬ﻣﺸـﺨﺺ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺷﺒﮑﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ x , y ‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه و ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﺨﺘﺼـﺎت ژﺋﻮدزﯾﮏ ﮐﻪ ﺑﺎ ‪  ,‬ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺧﯿﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺤﻮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر ‪ ‬ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ژﺋﻮدزﯾﮏ‬
‫در ﻧﻘﻄﻪ ‪ 1‬و ﻣﺤﻮر ‪ ‬ﻋﻤﻮد ﺑﺮ آن در اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻮر ‪ y ‬ﺑﺎ ﺧﻂ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر زاوﯾﻪ اي ﺑﻨﺎم ‪ ‬ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ زاوﯾﻪ ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫آزﯾﻤﻮت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ‪ ‬ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﺷﺪه زاوﯾﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺧﻂ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر در ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ژﺋﻮدزﯾﮏ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪه اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،T .‬آزﯾﻤﻮت ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬زاوﯾﻪ اي اﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﺤﻮر ‪ y ‬ﺗﺎ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ژﺋﻮدزﯾﮏ‬
‫ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﺷـﺪه‪ .‬اﯾﻦ زاوﯾﻪ ﻧﯿﺰ در ﺟﻬﺖ ﻋﻘﺮب ﻫﺎي ﺳـﺎﻋﺖ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬آزﯾﻤﻮت ﺷﺒﮑﻪ ‪ t‬ﻧﯿﺰ در ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺳﺎﻋﺖ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺷﺪه و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺤﻮر ‪ y ‬وﺗﺮ واﺻﻞ ﺑﯿﻦ ﻧﻘﺎط ‪ 1‬و ‪ 2‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪4-3‬‬

‫‪٩۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪ -4-6‬ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴــﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮل ﮐﻠﯽ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪ ﺗﻘﺎرب ﻧﺼــﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﺮ ﺣﺴــﺐ ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﮐﻠﯽ در ﻋﺮض اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ و ﻃﻮل‬
‫ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ‪ ‬اراﺋﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺷﮑﻞ ‪ 4-3‬زاوﯾﻪ ‪ ‬را ﺑﻌﻨﻮان زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪  , x‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ )ﺷﮑﻞ ‪.(4-4‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪4-4‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪dy‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫)‪(4-63‬‬
‫‪dx‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ژﺋﻮدزﯾﮏ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪه ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪  , ‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪f ( ,  )  0‬‬ ‫)‪(4-64‬‬

‫و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ اﯾﻦ ﺧﻢ ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫) ‪x  x ( , ‬‬
‫)‪(4-65‬‬
‫) ‪y  y ( , ‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮي از اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪dx ‬‬ ‫‪d ‬‬ ‫‪d‬‬ ‫)‪(4-66‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪dy ‬‬ ‫‪d ‬‬ ‫‪d‬‬ ‫و )‪(4-67‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﮐﻪ از ﺟﺎﯾﮕﺬاري اﯾﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ در راﺑﻄﻪ ‪ 4-63‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ زﯾﺮ ﺑﺮاي ‪ tan ‬ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪٩۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪d ‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫)‪(4-68‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪d ‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪y y d ‬‬
‫‪‬‬
‫‪  d ‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(4-69‬‬
‫‪x x d ‬‬
‫‪‬‬
‫‪  d ‬‬

‫ﯾﺎدآوري ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-36‬داﺷﺘﯿﻢ‪:‬‬

‫‪d‬‬
‫‪ tan ‬‬ ‫)‪(4-70‬‬
‫‪d‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻗﺮار دادن اﯾﻦ ﻣﻘﺪار در راﺑﻄﻪ ‪ 4-69‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪y y‬‬
‫‪‬‬ ‫‪tan ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫)‪(4-71‬‬
‫‪x x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪tan ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪y x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪tan ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪tan   ‬‬ ‫و )‪(4-72‬‬
‫‪x x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪tan ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ راﺑﻄﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻠﯽ و اﺳﺎس ﮐﻪ ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ 4-5‬را ﮐﻪ در‬
‫آن ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪4-5‬‬

‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ زﯾﺮ ﺑﺮاي ‪  ,‬ﻓﺮض ﺷﺪه در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫)‪(۴-٧٣‬‬

‫‪  90‬‬ ‫و )‪(4-74‬‬

‫‪٩۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮل ‪ 4-71‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪y y‬‬

‫‪‬‬
‫‪tan ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫)‪(4-75‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪x x‬‬
‫‪‬‬
‫‪tan ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺟﺎﯾﮕﺬاري رواﺑﻂ ‪ 4-74‬و ‪ 4-73‬در ‪ 4-75‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪y‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫)‪(4-76‬‬
‫‪x‬‬
‫‪‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪y x‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪x‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪tan ‬‬ ‫)‪(4-77‬‬
‫‪y‬‬
‫‪‬‬

‫ﻫﺮ دو ﻋﺒﺎرت ﻓﻮق در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﻘﺎرب ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎرات از اﻋﺘﺒﺎر رﯾﺎﺿـﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ وﻟﯽ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده آﻧﻬﺎ ﺑﺴــﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي‬
‫ﺗﺼــﻮﯾﺮ و ﺷــﺮاﯾﻂ ﺧﺎص آﻧﻬﺎ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-77‬در ﺳــﯿﺴــﺘﻢ ﺗﺼــﻮﯾﺮ ﻣﺨﺮوﻃﯽ ﻻﻣﺒﺮت و از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-76‬در ﺳــﯿﺴــﺘﻢ‬
‫ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ (5‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‬

‫اﺑﺪاع ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر از اﯾﻦ ﮐﺎر اﯾﺠﺎد ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮي‬ ‫‪٥٥‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ در ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ 1550‬ﺑﻄﻮر ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ در آن ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻟﻮﮐﺴﺪروم‪)٥٦‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ‪ (5-5‬ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﻄﻮط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺪود‬
‫ﭼﻬﻞ ﺳـﺎل ﺑﻌﺪ راﯾﺖ‪٥٧‬ﺗﻮزﯾﻌﯽ رﯾﺎﺿـﯽ از اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻻزم اﺳﺖ دو ﺷﺮط زﯾﺮ رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﺷﻮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ در ﻃﻮل اﺳﺘﻮا ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻣﺒﺪا ﻣﺤﻮر ‪u‬ﻫﺎ در اﺳﺘﻮا واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪Mercator ٥٥‬‬
‫‪loxodrome ٥٦‬‬
‫‪wright ٥٧‬‬

‫‪٩٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‪ ،‬ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﻟﻮﮐﺴﺪروم و ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻣﻌﮑﻮس ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬ ‫‪-5-1‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺸﻪ ﯾﻌﻨﯽ ‪ x , y‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪  , ‬ﺑﻌﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬در راﺑﻄﻪ زﯾﺮ‪:‬‬

‫) ‪x  iy  f (  i ‬‬ ‫)‪(5-1‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺸـﯿﻨﯽ ‪ ‬در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﺠﺎي ‪ ‬ﻣﺴـﺌﻠﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﻠﯿﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ دارد زﯾﺮا‬
‫ﺻﻔﺤﻪ اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ واﺳﻄﻪ اي اﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي و ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻘﺸﻪ و ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪  ، 4-12‬را ﺑﻪ ‪ ‬ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﻗﺮاري ﺷﺮط »اﻟﻒ« ﻣﺬﮐﻮر در ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻗﺮاري راﺑﻄﻪ زﯾﺮ را اﯾﺠﺎب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫‪x  a‬‬ ‫)‪(5-2‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ a‬ﻧﺼﻒ ﻗﻄﺮ اﻃﻮل ﺑﯿﻀﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮاي ﺑﺮ ﻗﺮاري ﺷﺮط »ب« ﻻزم اﺳﺖ در اﺳﺘﻮا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪:‬‬

‫‪   y 0‬‬ ‫)‪(5-3‬‬

‫ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ f‬ﺑﺼﻮرت )‪ x  iy  a (  i  ) (5-4‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺻﺤﺖ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق را ﻣﯽ ﺗﻮان از ﺑﺮﻗﺮاري‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن در ﻣﻮرد آن ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﻮد ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪x y‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬ ‫و‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺟﺪاﺳﺎزي ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ در ‪ 5-4‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x  a‬‬
‫)‪(5-5‬‬
‫‪y  a‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ واﺣﺪ ‪ x , y‬ﻫﻤﺎن واﺣﺪ ‪ a‬اﺳﺖ زﯾﺮا واﺣﺪ ﻫﺎي ‪ q , ‬رادﯾﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‬ ‫‪-5-2‬‬

‫ﯾﺎدآوري ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻓﺮﻣﻮل ‪ 4-61‬داﺷﺘﯿﻢ‪:‬‬

‫‪x 2 y 2‬‬
‫(‬ ‫) (‪) ‬‬
‫‪k ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪N cos ‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 5-5‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫و‪a‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪(5-6‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪٩٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻓﺮﻣﻮل ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪a‬‬
‫‪k ‬‬ ‫)‪(5-7‬‬
‫‪N cos ‬‬

‫اﻋﻮﺟﺎج اﺷـﻞ در ﻃﻮل اﺳـﺘﻮا ﺻﻔﺮ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺗﺰاﯾﺪ ﻋﺮض ژﺋﻮدزﯾﮏ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ‪   90‬ﻣﯿﺰان اﻋﻮﺟﺎج ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻄﺐ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻄﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﯾﮏ ﻣﺪار ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات‬ ‫‪-5-3‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮل ﮐﻠﯽ ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات در ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻞ در ﻓﺮﻣﻮل ‪ ۴-٧۶‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ‪:‬‬

‫‪y‬‬
‫‪tan   ‬‬
‫‪x‬‬
‫‪‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪0‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪a‬‬

‫‪ 0‬‬ ‫و )‪(5-8‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺤﻮر ‪ y‬ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺪه ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‬ ‫‪-5-4‬‬

‫ﻇﺎﻫﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ در زﯾﺮ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ )ﺷﮑﻞ ‪:(5-1‬‬

‫‪x  a‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  1  e sin  e2 ‬‬
‫() ‪y  a    Ln  tan( ‬‬ ‫‪) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪4 2 1  e sin  ‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪5-1‬‬

‫‪٩٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪  0 -1‬‬
‫‪ -2‬در اﺳﺘﻮا ‪k  1‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺪارات و ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات در زاوﯾﻪ ‪ 90‬درﺟﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻗﻄﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫‪ -4‬ﻓﻮاﺻﻞ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ‬
‫‪ -5‬ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﯿﻦ ﻣﺪارات ﺑﺎ دور ﺷﺪن از اﺳﺘﻮا اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻟﻮﮐﺴﺪروم )‪(Loxodrome‬‬ ‫‪-5-5‬‬

‫ﻟﻮﮐﺴﺪروم ﯾﺎ ‪ rumb-line‬ﺧﻤﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ روي ﺑﯿﻀﻮي ﮐﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات را ﺑﺎ زاوﯾﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﻄﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ داراي آزﯾﻤﻮت ﺛﺎﺑﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺷﺮوع اﯾﻦ ﺑﺤﺚ اﺷﺎره ﺷﺪ در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﺧﻢ ﻟﻮﮐﺴﺪروم ﺑﺼﻮرت ﺧﻄﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪5-2‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻻ )ﺷﮑﻞ ‪ (5-2‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪N cos  d ‬‬

‫‪tan  ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(5-9‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪M‬‬
‫‪d   tan ‬‬ ‫‪sec d ‬‬ ‫و )‪(5-10‬‬
‫‪N‬‬

‫ﭘﺲ از اﻧﺘﮕﺮال ﮔﯿﺮي از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪  0  q tan ‬‬ ‫)‪(5-11‬‬

‫‪  q tan   0‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(5-12‬‬

‫‪١٠٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻟﻮﮐﺴﺪروم روي ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻀﻮي ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ q‬و ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺼﻮﯾﺮ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪y‬‬
‫‪q‬‬
‫‪a‬‬
‫‪x‬‬
‫‪‬‬
‫‪a‬‬

‫و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ آن ﻫﺎ در ‪ ، 5-12‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻟﻮﮐﺴﺪروم ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫‪x  y tan   a 0‬‬ ‫)‪(5-13‬‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﻄﯽ اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺿﺮﯾﺐ زاوﯾﻪ ‪ tan ‬و ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ‪. a0‬‬

‫‪٥٨‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس‬ ‫‪-5-6‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪  , ‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ‪ x , y‬در دﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺮاﺣﻞ زﯾﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺣﻞ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ‪ ‬از ﻓﺮﻣﻮل‪:‬‬

‫‪x‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(5-14‬‬
‫‪a‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ ‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ‪:‬‬

‫‪y‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(5-15‬‬
‫‪a‬‬

‫‪ -3‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ‪ ‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ‪ ‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل ‪ 4-12‬و روش ﺗﮑﺮار ذﮐﺮ ﺷﺪه‬
‫در ﻗﺴﻤﺖ ‪. 4-1‬‬
‫ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‪59‬‬ ‫‪ (6‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس‬

‫اﯾﻦ ﺳـﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﮐﺎرﺑﺮد وﺳﯿﻌﯽ در ﻋﻤﻞ دارد در ﺳﺎل ‪ 1772‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ »ﯾﻮﻫﺎن ﻫﻨﺮﯾﺦ ﻻﻣﺒﺮت‪ «٦٠‬اﺑﺪاع ﮔﺮدﯾﺪ‬
‫وﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ روش دﯾﮕﺮي در اﺑﺘﺪا ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺻﻮﻟﯽ اﺑﺘﺪاﯾﯽ اﺳﺘﻮار و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﮔﻮس‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﮑﻨﯿﮏ‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ رﯾﺎﺿﯽ ﻧﮕﺎﺷﺖ و ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ از ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ روﯾﻪ اي اﺳﺖ ﺑﺮ روي‬
‫دﯾﮕﺮ‪ .‬ﭘﺲ از ﮔﻮس در ﺳـﺎل ‪ 1912‬ﮐﺮوﮔﺮ‪ ٦١‬ﮐﺎر او را در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي اﯾﻦ ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻧﻤﻮد و ﻣﻌﺎدﻻﺗﯽ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آورد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ﻋﻤﻠﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎي ‪ 6-26‬و ‪ (6-25‬و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽ در اﯾﻦ رﺷﺘﻪ در ﻣﺪﺗﯽ ﺣﺪود ﯾﮏ ﻗﺮن و در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﺳﻪ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Transverse Mercator Projection ٥٨‬‬

‫‪Transverse Mercator Projection ٥٩‬‬
‫‪Johann Henrich Lambert ٦٠‬‬
‫‪L.Kruger ٦١‬‬

‫‪١٠١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺷﻞ در ﻃﻮل ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪ -2‬ﻣﺒﺪا ﻣﺤﻮر ‪y‬ﻫﺎ )‪ (ordinate‬در اﺳﺘﻮا ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ -3‬ﻣﺒﺪا ﻣﺤﻮر ‪x‬ﻫﺎ )‪ (abscissa‬در ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺿـﺮﯾﺐ اﺷـﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺎرب ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ ﻣﺨﺘﺼـﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﺑﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺸﻪ و ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‪٦٢‬ﮐﻪ اﺧﺘﺼﺎر ًا ‪UTM‬‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬ ‫‪-6-1‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﺑﺼـﻮرت )‪ x  iy  f (  i  ) (۶-١‬اﺳﺖ و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﺎﺻﯽ‬
‫اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺳـﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ذﮐﺮ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ در آن ﺻﺪق ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺷﺮط ﭼﻨﯿﻦ اﯾﺠﺎب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي‬
‫رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪x  0‬‬ ‫)‪(6-2‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-1‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‪:‬‬

‫) ‪iy  f (i ‬‬
‫)‪(6-3‬‬
‫) ‪y  f(‬‬

‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻻزﻣﻪ ﺑﺮ ﻗﺮاري ﺷـﺮط اول اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ‪ y‬در ﺻـﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻌﺎدل ﻃﻮل ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎري ‪ s ‬روي ﺑﯿﻀﻮي‬
‫ﺑﺎﺷﺪ )ﺷﮑﻞ ‪(6-1‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪6-1‬‬

‫‪Universal Transverse Mercator ٦٢‬‬

‫‪١٠٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪‬‬
‫ﻃﻮل ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر از اﺳﺘﻮا ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮال )‪ y  s    Md  (6-4‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ‪:‬‬
‫‪0‬‬

‫‪Md   N cos d ‬‬ ‫)‪(6-5‬‬

‫اﻧﺘﮕﺮال ‪ 6-4‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪y   N cos d ‬‬
‫‪0‬‬
‫)‪(6-6‬‬
‫) ‪y  f (‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬را ﺑﺮاي ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻃﺮﯾﻘﯽ اﺳــﺖ ﺑﺮاي ﻧﻘﺎط ﺧﺎرج از ﻧﺼــﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي وﻟﯽ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷــﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺎط ﺑﺎﯾﺪ از‬
‫ﺣﺪود ﺳـﻪ درﺟﻪ دورﺗﺮ از ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ زﯾﺮا ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬در اﯾﻦ ﻧﻘﺎط از ﺑﺴﻂ ﺳﺮي ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﻫﺎ از ﻧﻈﺮ رﯾﺎﺿﯽ در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ آن ﻧﻘﺎط ﻣﯽ ﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻧﻘﺎط ﻣﻘﺪار ‪ x‬ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫و ﻣﻘﺪار ‪ y‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر از اﺳﺘﻮا ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻮاﺑﯽ رﯾﺎﺿــﯽ و ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﺴــﺌﻠﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻘﺪاري ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﺑﺮاي آن ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺼــﻮﯾﺮ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫) ‪x  iy  f (  i ‬‬

‫را ﺣﻮل ﻧﻘﻄﻪ اﺧﺘﯿﺎري ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ 0 ,q 0‬ﺑﻪ ﺳﺮي ﺗﯿﻠﻮر ﺑﺴﻂ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ )ﺷﮑﻞ ‪.(6-2‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪6-2‬‬

‫) ‪x  iy  f (  i ‬‬
‫)‪(6-7‬‬
‫)‪ f  0    i ( 0   )   f  0  i  0  (   i  )   f (z 0   z)  f(z‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺴﻂ ﺗﺎﺑﻊ )‪ f(z‬را ﺑﻪ ﺳﺮي ﺗﯿﻠﻮر ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪f 2 (z 0 )(z ) 2 f 3 (z 0 )(z )3‬‬

‫‪f (z)  f(z 0 )  f 1 (z 0 )z ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(6-8‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪3‬‬

‫‪١٠٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫و ﯾﺎ‬

‫‪(  i  ) 2‬‬
‫) ‪f (  i  )  x  iy  f (0  i  0 )  f 1 (0  i  0 )(  i  )  f 2 (0  i  0‬‬ ‫)‪ ... (6-9‬‬
‫!‪2‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻣﻌﺎدﻻت ﻓﻮق اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺴﻂ را ﺑﺮ روي ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي در ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ‪ ‬ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺨﺘﺼﺎت دارا ﺑﺎﺷﺪ)ﺷﮑﻞ ‪ .(6-3‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪6-3‬‬

‫‪0  0‬‬
‫)‪(6-10‬‬
‫‪  0‬‬

‫‪   0     0‬‬
‫و )‪(6-11‬‬
‫‪  0    ‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-11‬در ‪ 6-9‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪II‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪(i  ) 2 f‬‬ ‫‪III‬‬
‫‪(i  ) 3‬‬
‫‪x  iy  f (i  )  f I (i  ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(6-12‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪3‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﺸﺘﻘﺎﺗﺶ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﻃﻮل ﻗﻄﻌﻪ اي از ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ رﺟﻮع ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪s   f ( )   N cos d ‬‬ ‫)‪(6-13‬‬
‫‪0‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﻮد ﺗﺎﺑﻊ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد از‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪f (i  )  if( )  i  N cos d ‬‬ ‫)‪(6-14‬‬
‫‪0‬‬

‫و اوﻟﯿﻦ ﻣﺸﺘﻖ ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫‪١٠۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪df (z) df (z) d ‬‬ ‫‪i .df ( ) d ‬‬

‫‪f I (i  )  f I (z) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(6-15‬‬
‫)‪f (z‬‬ ‫)‪d  f (z‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪dz‬‬

‫‪1‬‬
‫‪z  i  ,  z‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد زﯾﺮا دارﯾﻢ‪(6-16) :‬‬
‫‪i‬‬
‫‪d 1‬‬
‫‪  i‬‬ ‫و )‪(6-17‬‬
‫‪dz i‬‬
‫) ‪i .df (‬‬ ‫) ‪df (‬‬
‫‪f I (i  ) ‬‬ ‫‪.( i) ‬‬ ‫)‪(6-18‬‬
‫) ‪d (‬‬ ‫) ‪d (‬‬

‫) ‪f I (i  )  f (‬‬ ‫)‪(6-19‬‬

‫و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ دوﻣﯿﻦ ﻣﺸﺘﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪II‬‬ ‫‪df I (i  ) d  df ( )  d  df ( )  d ‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪(i  ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪dz‬‬ ‫‪dz  d   d   d   dz‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪II‬‬
‫‪(i  )  f‬‬ ‫‪II‬‬
‫)‪( )( i‬‬ ‫)‪(6-20‬‬

‫ﻣﺸﺘﻖ ﻫﺎي ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ روﯾﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪III‬‬ ‫‪III‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪(i  )  f‬‬ ‫) ‪(‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪IV‬‬
‫‪(i  )  f‬‬ ‫‪IV‬‬
‫) ‪(‬‬ ‫)‪(6-21‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪(i  )  f‬‬ ‫) ‪(‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻧﻤﻮدن ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﺸﺘﻘﺎﺗﺶ از ﻣﻌﺎدﻻت ﻓﻮق در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-12‬ﺑﺴﻂ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬
‫‪II‬‬
‫‪( i)f‬‬ ‫‪( ) 2 f‬‬ ‫‪III‬‬
‫‪( ) 3 i .f II ( ) 2‬‬
‫‪x  iy  f (  i  )  f (i  )  f I ( ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪3‬‬ ‫!‪4‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺪا ﻧﻤﻮدن ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ را ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪III‬‬
‫‪( ) 3 f V ( ) 5 f V II ( ) 7‬‬
‫‪f‬‬
‫‪x   f I ( ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬
‫!‪3‬‬ ‫!‪5‬‬ ‫!‪7‬‬
‫)‪(6-22a‬‬
‫‪f II ( ) 2 f IV ( ) 4 f VI ( ) 2‬‬
‫‪y  f ( ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪4‬‬ ‫!‪6‬‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ x , y‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﭘﺲ از ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدن ‪  , ‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﻄﻪ اي ﮐﻪ در ﺷﺮق‬
‫ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ )ﻧﻘﻄﻪ ‪ (   CM  ‬و ‪ ‬ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ ‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در رواﺑﻂ ‪ 6-19 ، 6-20 ، 6-21‬و ‪ 6-14‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ) ‪ f (i ‬و ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻣﺘﻮاﻟﯽ اش را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻤﯿﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ ) ‪ f (‬و ﻣﺸﺘﻘﺎﺗﺶ‬
‫ﺑﺪﺳـﺖ آورده اﯾﻢ و اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴـﺖ ﮔﺴـﺘﺮش داده ﺷـﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار اوﻟﯿﻦ ﻣﺸﺘﻖ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-5‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪١٠۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪ds ‬‬ ‫‪d f ( )‬‬

‫‪f I ( ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ N cos ‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬

‫و دوﻣﯿﻦ ﻣﺸﺘﻖ ﻧﯿﺰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪II‬‬ ‫‪ dN‬‬ ‫‪ d‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪( )  ‬‬ ‫‪cos   N sin  ‬‬
‫‪ d‬‬ ‫‪ d‬‬

‫ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﺮض اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ دارﯾم‪:‬‬

‫‪d N‬‬
‫‪‬‬ ‫‪cos ‬‬
‫‪d M‬‬
‫)‪(6-23‬‬
‫‪dN‬‬
‫‪ ( N  M ) tan ‬‬
‫‪d‬‬

‫‪N‬‬
‫‪f ( )  ‬‬ ‫‪sin 2‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪(6-24) :‬‬
‫‪2‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ را ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي رﻋﺎﯾﺖ اﺧﺘﺼﺎر از ﻧﻮﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺧﻮدداري‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﭘﺲ از ﺟﺎﯾﮕﺬاري در ‪ 6-22a‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪ 3 cos3 ‬‬ ‫‪ 5 cos5 ‬‬

‫‪  cos  ‬‬ ‫‪(1  t 2   2 ) ‬‬ ‫‪(5  18t 2  t 4  14 2  58 t 2  2 ‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪120‬‬
‫)‪(6-25‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4 2‬‬ ‫‪4 2‬‬ ‫‪ 7 cos 7 ‬‬
‫‪13  4  67 t  24 t ) ‬‬ ‫) ‪(61  479 t 2  179 t 4  t 6‬‬
‫‪5040‬‬

‫‪y s  2‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ sin  cos   sin  cos3  (5  t 2  9 2  4 4 ) ‬‬
‫‪N N‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪6‬‬
‫‪sin  cos5  (61  58 t 2  t 4  270 2  330 t 2  2  445 4  324 6‬‬ ‫)‪(6-26‬‬
‫‪720‬‬
‫‪8‬‬
‫‪680 4 t 2  88 8  600 6 t 2  192 8 t 2 ) ‬‬ ‫) ‪sin  cos 7  (1385  311t 2  543 t 4  t 6‬‬
‫‪40320‬‬

‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎ ‪ ‬ﺑﺮﺣﺴﺐ رادﯾﺎن اﺳﺖ و‬

‫‪‬‬
‫‪s    Md ‬‬
‫‪0‬‬

‫‪t  tan ‬‬ ‫)‪(6-27‬‬

‫‪ 2  (e)2 cos2 ‬‬ ‫)‪(6-28‬‬

‫‪a2  b 2‬‬
‫‪(e) 2 ‬‬ ‫)‪(6-29‬‬
‫‪a2‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻓﻮق ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ x , y‬را ﺑﺎ دﻗﺖ ‪ 0.001‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮاي ‪   3‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪١٠۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬ ‫‪-6-2‬‬

‫ﯾﺎدآوري ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-76‬ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﺼﻮرت‪:‬‬

‫‪y‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫)‪(6-30‬‬
‫‪x‬‬
‫‪‬‬

‫ﺑﺪﺳـﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 6-26‬و ‪ 6-25‬ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ ‪ ‬دﯾﻔﺮاﻧﺴـﯿﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه و ﺳـﭙﺲ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-30‬ﻗﺮار داده ﺷﻮد‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ 2‬‬
‫‪tan  sin  1  cos  (1  t 2  3 2  2 4 ) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 4 cos4 ‬‬
‫‪(2  4 t 2  2 t 4  15 2  35 4  40 t 2  4  33 6  60 t 2  6  18 8  24t 2 8 ) ‬‬ ‫)‪(6-31‬‬
‫‪15‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(1  t 2 )3  6 cos6  ‬‬
‫‪315‬‬ ‫‪‬‬

‫اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﭘﺲ از اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺴﻂ ﺳﺮي ‪ arc tan‬ﯾﻌﻨﯽ )ﻃﺮف راﺳﺖ ﻋﺒﺎرت ﻓﻮق( ‪  tan 1‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ‪:‬‬

‫‪  2 cos 2 ‬‬ ‫‪ 4 cos 4 ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪   sin  1 ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪(1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬‫‪‬‬ ‫‪4‬‬
‫)‬ ‫‪‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪(2  t 2 ) ‬‬ ‫)‪(6-32‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪3(  ‬‬ ‫)‪13(  ‬‬ ‫‪‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪  ,‬ﺑﺮﺣﺴﺐ رادﯾﺎن و ‪    csc1‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﻓﻮق ﮔﺮد ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ دﻗﺖ‬
‫‪ 0.01‬ﺑﺮاي ‪ ‬ﺗﺎ ‪ 3‬دورﺗﺮ از ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ﺑﮑﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺎرب ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺑﺎ دور ﺷـﺪن از ﻧﺼﻒ‬
‫اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬ ‫‪-6-3‬‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 4-61‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ را ﺑﺼﻮرت ﻋﺒﺎرت ﮐﻠﯽ ‪:‬‬

‫‪x 2 y 2‬‬
‫(‬ ‫) (‪) ‬‬
‫‪k ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(6-33‬‬
‫‪N cos ‬‬

‫ﺑﺪﺳﺖ آوردﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺮﺑﻊ راﺑﻄﻪ ‪ 6-30‬ﯾﻌﻨﯽ ‪:‬‬

‫‪y 2‬‬
‫)‬‫(‬
‫‪tan 2   ‬‬
‫‪x‬‬
‫‪( )2‬‬
‫‪‬‬
‫‪x 2 y 2‬‬ ‫‪x‬‬
‫(‬ ‫)‪)  ( )  ( ) 2 (1  tan 2 ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(6-34‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪١٠٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪x‬‬
‫‪1  tan 2 ‬‬
‫‪k  ‬‬ ‫ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪(6-35) :‬‬
‫‪N cos ‬‬

‫ﭼﻮن ‪ tan 2 ‬ﻣﻘﺪار ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان رادﯾﮑﺎل ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺮي ﺑﺴﻂ داد ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺸﺘﻖ‬
‫ﺟﺰﺋﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪ 4 cos 4 ‬‬

‫‪k  1‬‬ ‫‪cos 2  (1   2 ) ‬‬ ‫‪(5  4 t 2  14 2  13 4  28 t 2  2  4 6‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫)‪(6-36‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪ cos ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪48 t   24 t  ) ‬‬ ‫) ‪(61  148 t  16 t‬‬
‫‪720‬‬

‫‪2‬‬
‫‪k  1‬‬ ‫) ‪cos 2  (1   2 )   4 cos 4  (5  4 t 2‬‬ ‫ﮔﺮد ﺷﺪه راﺑﻄﻪ ﻓﻮق را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﻮﺷـﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻤﮑﻦ اﺳـﺖ ﯾﮏ ﯾﺎ دو واﺣﺪ در رﻗﻢ ﻫﺸـﺘﻢ اﻋﺸـﺎر ﺧﻄﺎ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﺑﺎ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ‪ ‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ زﯾﺎد ﺷـﺪن ﻓﺎﺻـﻠﻪ از ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد و در ﻃﻮل ﯾﮏ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﺼﺎن ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‬ ‫‪-6-4‬‬

‫ﺷـﮑﻞ ﻇﺎﻫﺮي اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ و درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ 6-4‬و ﭼﻬﺎر ﻧﮑﺘﻪ زﯾﺮ درﯾﺎﻓﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬در ﻃﻮل ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ‪ k  1‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دو ﻗﻄﺐ ﺑﺼـﻮرت دو ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮ روي ﺻـﻔﺤﻪ ﻧﻘﺸـﻪ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ y‬آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﻃﻮل ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎري ﺑﯿﻦ ﻫﺮ ﻗﻄﺐ و ﺧﻂ اﺳﺘﻮا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺮاي ﻧﻘﺎط ﺧﺎرج از ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ﻣﻘﺪار ‪) y‬ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻧﻘﺎط ﺑﺎ ‪ y ‬ﻧﺸـﺎن داده ﺷـﺪه اﺳـﺖ )ﺷﮑﻞ ‪((6-4‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ‪ y‬ﻧﻘﻄﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ روي ﻫﻤﺎن ﻣﺪار وﻟﯽ روي ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي واﻗﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺎ دور ﺷﺪن از ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ﻣﻘﺪار ‪ ‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‬
‫‪ -۴‬ﻣﺪارات و ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات در زاوﯾﻪ ‪ 90‬درﺟﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻗﻄﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 6-4‬ﺷﮑﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر(‬

‫‪١٠٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس‬ ‫‪-6-5‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي ﺑﺼﻮرت‪:‬‬

‫) ‪x  iy  f (  i ‬‬ ‫)‪(6-38‬‬

‫ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮم ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس را ﻧﯿﺰ ﺑﺼﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬‬

‫)‪  i   F (x  iy‬‬ ‫)‪(6-39‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ F‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬

‫ﺣﻞ ﻣﻄﻠﻖ رﯾﺎﺿﯽ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ آن را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺴﻂ ﺑﻪ ﺳﺮي ﺗﯿﻠﻮر ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺑﺴﻂ را در ﺷﺮوع ﮐﺎر ﻧﻘﻄﻪ اي اﺧﺘﯿﺎري روي ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ x 0 , y 0‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ )ﺷﮑﻞ ‪ .(6-5‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪  i   (0  i  0 )  (  i  )  F(x 0  iy 0 )  FI (x 0  iy 0 )( x 0  i  y 0 ) ‬‬

‫) ‪FII (x 0  iy 0‬‬ ‫)‪(6-40‬‬
‫‪( x 0  i  y 0 ) 2  ...‬‬
‫!‪2‬‬

‫‪FII (z 0 )( z) 2 FIII (z 0 )( z)3‬‬

‫‪F (x  iy)  F(z 0 )  FI (z 0 ) z ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(6-41‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪3‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺗﺮي را ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺴـﻂ در اﯾﻦ ﺳﺮي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ اي اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت )‪: (0, y‬‬
‫)رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪(6-5‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪6-5‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫) ‪x 0  0  x  x 0  x  x ,(  ‬‬ ‫)‪(6-42‬‬

‫)‪y 0  u  y  0,(  0‬‬ ‫)‪(6-43‬‬

‫‪١٠٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫و ﭘﺲ از ﻗﺮار دادن ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻓﻮق در ‪ 6-40‬راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪F II (iy)x 2 F III (iy)x 3‬‬

‫‪  i   F (iy)  F I (iy)x ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(6-44‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪3‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪x 0‬‬
‫)‪(6-45‬‬
‫)‪i   F (iy‬‬

‫ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻫﻨﺪﺳـﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق در ﺷـﮑﻞ ‪ 6-6‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ دو ﻣﺪار ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﻣﺪار ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و دﯾﮕﺮي ﻣﺪار ﮔﺬرﻧﺪه ﺑﺮ ﻧﻘﻄﻪ اي واﻗﻊ ﺑﺮ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ﺑﺎ ‪ y‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ y‬ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ‪ ‬و ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﻄﻪ اﺧﯿﺮ ‪ 1‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن را ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﻨﺎ ﯾﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ‬
‫ﺑﺎ ‪ 1‬ﻋﺮض اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﻨﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷــﻮد و ﺑﺎ ‪  1‬ﻧﺸــﺎن داده ﻣﯽ ﺷــﻮد و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-45‬را ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫ﺑﺼﻮرت )‪ i  1  F (iy) (6-46‬ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 6-44‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ )‪ F (iy‬و ﻣﺸﺘﻘﺎﺗﺶ را ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺪﯾﺲ ‪1‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﻣﺸﺘﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫) ‪dF (iy) d (i ‬‬ ‫‪d  ds ‬‬

‫‪F I (iy) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(6-47‬‬
‫)‪d (iy‬‬ ‫)‪d (iy‬‬ ‫)‪ds  d (iy‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ‪:‬‬

‫‪iy  is ‬‬ ‫)‪(6-48‬‬

‫و ﺑﻄﻮر اﺧﺘﺼﺎر دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪iy  is 1  is 1‬‬ ‫)‪(6-49‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺸﺘﻖ در راﺑﻄﻪ ‪ 6-47‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ds ‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪‬‬ ‫)‪(6-50‬‬
‫‪ids ‬‬ ‫‪i‬‬

‫اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪d‬‬
‫‪I‬‬ ‫)‪(6-51‬‬
‫‪ds ‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-47‬را ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪F I (iy)   I‬‬ ‫)‪(6-52‬‬

‫دوﻣﯿﻦ ﻣﺸﺘﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪١١٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪ d ‬‬ ‫‪ d‬‬ ‫‪‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪ ds ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪II‬‬
‫‪F (iy) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ds ‬‬ ‫‪ . ds    II . 1‬‬ ‫)‪(6-53‬‬
‫)‪d (iy‬‬ ‫‪ds ‬‬ ‫) ‪d (is‬‬ ‫‪i‬‬

‫‪F II (iy)  i  II‬‬ ‫)‪(6-54‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ را ﺑﺪﺳﺖ آورد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪F III (iy)   III‬‬

‫‪F IV (iy)  i  IV‬‬
‫)‪(6-55‬‬
‫‪F V (iy)   V‬‬
‫‪...‬‬
‫ﺑﺎ دو ﺑﺎره ﻗﺮار دادن اﻧﺪﯾﺲ ‪ 1‬ﺑﺮاي ﻓﺮض ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﻨﺎ در ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﺸﺘﻘﺎﺗﺶ راﺑﻄﻪ ‪ 6-44‬را ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫‪i  1II x 2  1III x 3 i  1IV x 4‬‬

‫‪  i   i  1  x  1I ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(6-56‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪3‬‬ ‫!‪4‬‬

‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺟﺪا ﻧﻤﻮدن ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺼﻮرت ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه زﯾﺮ ‪:‬‬

‫‪ 1III x 3‬‬ ‫‪ 1V x 5‬‬

‫‪  x  1I ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(6-57‬‬
‫!‪3‬‬ ‫!‪5‬‬

‫‪ 1II x 2‬‬ ‫‪ 1IX x 4‬‬

‫‪  1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(6-58‬‬
‫!‪2‬‬ ‫!‪4‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-58‬اﺧﺘﻼف ‪      1‬ﺑﯿﻦ دو ﻋﺮض اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﺒﺎرت ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪.(6-65‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ واﻗﻌﯽ ‪  1I ,  1II ,...‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ در ﻣﻌﺎدﻻت ﻓﻮق ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﯾﺎدآوري ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪s    N cos d ‬‬ ‫)‪(6-59‬‬
‫‪0‬‬

‫اوﻟﯿﻦ ﻣﺸﺘﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪I ‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(6-60‬‬
‫‪ds  N cos ‬‬

‫و ﻣﺸﺘﻖ دوم و ﺳﻮم را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪d 2‬‬ ‫‪t‬‬

‫‪ II ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫)‪(6-61‬‬
‫‪ds ‬‬ ‫‪N cos ‬‬

‫‪d 3‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ III ‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 3‬‬ ‫) ‪(1  2t 2   2‬‬ ‫)‪(6-62‬‬
‫‪ds  N cos ‬‬

‫‪١١١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻣﺸـﺘﻘﺎت ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد و در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮاي رﻋﺎﯾﺖ اﺧﺘﺼـﺎر از ﻧﻮﺷـﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﻗﺮار دادن اﯾﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ در رواﺑﻂ ‪ 6-58‬و ‪ 6-57‬ﻋﺒﺎرت زﯾﺮ ﺑﺠﺎي ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ) ‪ (‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪x 1 x 3‬‬ ‫‪1 x 5‬‬

‫‪  sec 1 ‬‬ ‫‪ ( ) (1  2t 12  12 ) ‬‬ ‫‪( ) (5  612  28 t12  314  8 t12 12  24 t14‬‬
‫‪N‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪N1‬‬
‫)‪(6-63‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬‫‪x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪4  4 t   24 t  ) ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪( )7 (61  662 t12  1320 t14  720 t16 ) ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪5040 N 1‬‬ ‫‪‬‬

‫ﮐﻪ در آن اﻧﺪﯾﺲ ‪ 1‬ﻧﺸــﺎن دﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳــﺖ ﮐﻪ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ‪ ‬ﺑﺎﯾﺪ از ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﻨﺎ ) ‪ (1‬اﺳــﺘﻔﺎده ﺷــﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫‪ t1 ,1‬را ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 6-29‬و ‪ 6-27‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬دﻗﺖ ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ﺑﺮاي ‪ ‬ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 3‬از ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ﺑﻌﻼوه‬
‫ﯾﺎ ﻣﻨﻬﺎي ‪ 0.00001‬ﺛﺎﻧﯿﻪ ﮐﻤﺎﻧﯽ اﺳــﺖ‪ .‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﺸــﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ‪ ‬ﻗﺪري ﻣﺸــﮑﻞ ﺗﺮ اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﻻزم اﺳــﺖ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﺑﺮاي ‪     1‬ﺑﻌﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از اﺧﺘﻼف ‪      1‬ﺑﺪﺳــﺖ آورد ﮐﻪ در ﭼﻨﯿﻦ ﺻــﻮرﺗﯽ ‪ ‬را ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮان ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل )‪   1    1  g ( ) (6-64‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﯾﺎدآوري ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ 1‬ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﻨﺎ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻃﻮل ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎري ‪ y‬اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ‪ ‬را ﺑﻪ ﺳﺮي ﺗﯿﻠﻮر ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪ ‬ﺑﺴﻂ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪d 1  2 d 21  3 d 31‬‬

‫‪    1  g ( )  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(6-65‬‬
‫‪d 1‬‬ ‫‪2! d  12‬‬ ‫‪3! d  13‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﺮض اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪d 1 N 1 cos 1‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ (1  12 ) cos 1‬‬ ‫)‪(6-66‬‬
‫‪d 1‬‬ ‫‪M1‬‬

‫دوﻣﯿﻦ ﻣﺸﺘﻖ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت‪:‬‬

‫‪d 21 N 1‬‬ ‫‪N‬‬

‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪t 1 cos 2 1 (2  3 1 )  (1  12 )(1  312 ) t1 cos 2 1‬‬ ‫)‪(6-67‬‬
‫‪d 1‬‬ ‫‪M1‬‬ ‫‪M1‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺸــﺘﻘﺎت ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي رﻋﺎﯾﺖ اﺧﺘﺼــﺎر ﻧﻮﺷــﺘﻪ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري ﻣﺸـﺘﻘﺎت ‪ 6-61 ،6-62) ‬و ‪ (6-60‬در ‪ 6-58‬و ‪ ‬ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺬاري در ‪ 6-65‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻘﺎت‬
‫‪ 6-67) 1‬و ‪ (6-66‬در ‪ 6-65‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪t 1x 2‬‬ ‫‪t 1x 4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪t 1x 6‬‬
‫‪  1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪(5‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪4‬‬‫‪‬‬‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪9‬‬‫‪‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪1 1‬‬ ‫)‬ ‫‪‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪(61  90 t12‬‬
‫‪2M 1N 1 24M 1N 1‬‬ ‫‪720M 1N 1‬‬
‫‪4612  45 t14  252 t12 12  314  10016  66 t12 14  90 t14 12  8818‬‬ ‫)‪(6-68‬‬
‫‪8‬‬
‫‪t 1x‬‬
‫‪255 t14 14  84 t12 16  192 t12 18 ) ‬‬ ‫‪7‬‬
‫) ‪(1385  3633 t12  4095 t14  1575 t16‬‬
‫‪40320M 1N 1‬‬

‫‪t 1  tan 1‬‬

‫ﮐﻪ در آن‪ 12  (e) 2 cos 2 1 :‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷد‪ .‬دﻗﺖ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻧﯿﺰ ‪ 0.00001‬در ﺣﺪود ‪ 3‬از ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪a2 b 2‬‬
‫‪(e) 2 ‬‬
‫‪b2‬‬

‫‪١١٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺸﻪ‬ ‫‪-6-6‬‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ در ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼـﺎت ﻧﻘﺸـﻪ ﯾﻌﻨﯽ ‪ x , y‬داده ﻣﯽ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺘﯽ از ‪ ‬دارﯾﻢ‪:‬‬ ‫و‬ ‫ﺑﻌﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﯽ از ‪ X‬اراﺋﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬از ﻣﻌﺎدﻻت‬

‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪ dy‬‬
‫‪tan    ‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(6-69‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y dx‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ )‪    (x, y‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ‪ ‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪d ‬‬ ‫‪dx ‬‬ ‫‪dy  0‬‬ ‫)‪(6-70‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪dy‬‬
‫‪  x   x‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪dy‬‬
‫‪tan‬‬ ‫‪  x   x‬‬ ‫)‪(6-71‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬

‫زﯾﺮا ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(6-72‬‬
‫‪y x‬‬

‫ﻣﺸﺘﻘﺎت ‪ 6-71‬ﺑﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮي از ‪ (   (x)) 6-57‬و ‪ (   (x)) 6-58‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در زﯾﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪x3‬‬ ‫‪x 5 VI‬‬

‫‪x  1II   1IV ‬‬ ‫‪ 1  ...‬‬
‫‪tan   x ‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪120‬‬ ‫)‪(6-73‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x2‬‬ ‫‪x4‬‬
‫‪ 1I   1III   1V  ...‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪24‬‬
‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﻣﺸﺘﻘﺎت ﺟﺰﺋﯽ از ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 6-62‬ﺗﺎ ‪ 6-60‬در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪t1‬‬ ‫‪t x‬‬ ‫‪t x‬‬

‫‪tan ‬‬ ‫‪x  1 ( )3 (1  12  214 )  1 ( )5 (2  212  914  6 t12 12  2016‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪3 N1‬‬ ‫‪15 N 1‬‬
‫)‪(6-74‬‬
‫‪17t x‬‬
‫‪3 t   27 t   11  24 t  )  1 ( )7‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
‫‪1‬‬
‫‪8‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪8‬‬
‫‪1‬‬
‫‪315 N 1‬‬

‫‪١١٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ‪ x‬و ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﻨﺎ ) ‪ (1‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ‪ y‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺸﻪ‬ ‫‪-6-7‬‬

‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺪﺳﺖ دﻫﺪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪه اي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ﻓﺼﻞ دوم اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-35‬ﻋﮑﺲ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت‪:‬‬

‫‪‬‬
‫) ‪1 (N cos  x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(6-75‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(1  tan ‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-57‬و ﺑﺴﻂ دادن ‪ N cos ‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﺮي ﺗﯿﻠﻮر ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺴﻂ ‪) 1‬ﻋﺮض‬ ‫ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﺟﺰﯾﯽ‬
‫‪x‬‬
‫ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﻨﺎ( ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﮑﺲ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1  12 x 2 5  512  314  416  24t 1214  24t 1216 x 4 61 x 6‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪( ) ‬‬ ‫‪( ) ‬‬ ‫) (‬ ‫)‪(6-76‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪2 N1‬‬ ‫‪N1‬‬ ‫‪720 N 1‬‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﻌﮑﻮس ﻧﻤﻮدن دو ﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪1  12 x 2 1  612  914  416  24t 1214  24t 1216 x 4‬‬ ‫‪1 x 6‬‬
‫‪k  1‬‬ ‫‪( ) ‬‬ ‫‪( ) ‬‬ ‫) (‬ ‫)‪(6-77‬‬
‫‪2 N1‬‬ ‫‪N1‬‬ ‫‪720 N 1‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﺟﻬﺎﻧﯽ )‪(Universal Transverse Mercator‬‬ ‫‪-6-8‬‬

‫ﻧﺘﺎﯾﺞ رﯾﺎﺿـﯽ اﯾﻦ ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﮐﻪ ﺑﺼـﻮرت اﺧﺘﺼـﺎر ﺑﺎ ‪ UTM‬ﻧﺸـﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﺎﻣﻼ ﺑﺮ اﺳﺎس رﯾﺎﺿﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﺎص ‪ UTM‬و ﻣﻌﺎدﻻت ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس در‬
‫اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ اراﺋﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ‪ UTM‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ اﺳﺖ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر در ﻗﺎچ‪ ٦٣‬ﻫﺎي ‪ 6‬درﺟﻪ‬

‫‪ -2‬ﺑﯿﻀﻮي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﯾﺮان ‪ -‬ﺑﯿﻀﻮي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫‪ -3‬ﻣﺒﺪأ ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ – ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي‬
‫‪ -4‬ﻣﺒﺪأ ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ – اﺳﺘﻮا‬
‫‪ -5‬واﺣﺪ – ﻣﺘﺮ‬
‫‪ Y -6‬ﻗﺮاردادي ﺑﺮاي ﻣﺒﺪأ – ﺻﻔﺮ ﻣﺘﺮ ﺑﺮاي ﻧﯿﻤﮑﺮه ﺷﻤﺎﻟﯽ و ‪ 10,000,000‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮاي ﻧﯿﻤﮑﺮه ﺟﻨﻮﺑﯽ‬
‫‪ X -7‬ﻗﺮاردادي ﺑﺮاي ﻣﺒﺪأ – ‪ 500,000‬ﻣﺘﺮ‬
‫‪ -8‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ در ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ‪0/9996‬‬

‫‪zones ٦٣‬‬

‫‪١١۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪ -9‬ﺷـﻤﺎره ﮔﺬاري ﻗﺎچ ﻫﺎ – ﻗﺎچ ﺷـﻤﺎره ‪ 1‬ﺑﯿﻦ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ‪ 180‬درﺟﻪ ﻏﺮﺑﯽ و ‪ 174‬درﺟﻪ ﻏﺮﺑﯽ و ﺗﺎ ﻗﺎچ ﺷﻤﺎره ‪ 60‬ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﻦ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ‪ 174‬درﺟﻪ ﺷﺮﻗﯽ و ‪ 180‬درﺟﻪ ﺷﺮﻗﯽ اداﻣﻪ دارد )ﺷﮑﻞ ‪(6-7‬‬
‫‪ -10‬ﻣﺤﺪوده ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ 80‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ و ‪ 80‬درﺟﻪ ﺟﻨﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 6-7‬ﻗﺎچ ﻫﺎي ‪(UTM‬‬

‫‪ -6-8-1‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ در ‪UTM‬‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-37‬دﯾﺪﯾﻢ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ را در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﺑﻄﻮر ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫‪k  1‬‬ ‫‪cos 2 ‬‬ ‫)‪(6-78‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ در ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﺗﺮاﻧﺴـﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ در ﻃﻮل ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﯾﮏ ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ UTM‬اﯾﻦ‬
‫ﮐﻤﯿﺖ ‪ 0/9996‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آن را ﺑﺎ ‪ k 1‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﻓﺮﻣﻮل ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ را در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺼﻮرت‪:‬‬

‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪k  k 0 1  cos 2  ‬‬ ‫)‪(6-79‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬

‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺮ روي ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪k  k0‬‬ ‫)‪(6-79a‬‬

‫زﯾﺮا ﺑﺮاي ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ آن )‪   0 (6-79b‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻧﻘﻄﻪ از ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﻣﺮﮐﺰي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد ﻣﻘﺪار ‪ k‬ﻧﯿﺰ‬
‫ﻓﺰوﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﻪ ﻋﺪد ﯾﮏ رﺳـﯿﺪه و از آن ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﺪاﻧﯿﻢ در ﻃﻮل ﭼﻪ ﺧﻂ ﯾﺎ ﺧﻄﻮﻃﯽ‬
‫ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6-79‬اﺧﺘﻼف ‪ k 0 , k‬را ﺑﺎ ‪ k‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪١١۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ k  2‬‬
‫‪0  0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(6-80‬‬
‫‪cos ‬‬ ‫‪ k0 ‬‬

‫و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮض ﻓﻮق ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪k  1  0.9996 ‬‬ ‫‪ 4  10 4‬‬
‫‪2500‬‬

‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪:‬‬

‫‪  0  ,   2‬‬
‫‪  40 ,   3‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﻃﻮل اﺳﺘﻮا در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﺪود ‪ 220,000‬ﻣﺘﺮ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ ﻣﺴﺎوي واﺣﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد)ﺷﮑﻞ ‪.(6-8‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 6-8‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ در ‪(UTM‬‬

‫‪ -6-8-2‬ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮاي ‪UTM‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺻﺎدق ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت در ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ UTM‬ﻻزم اﺳﺖ‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ k  0.9996‬را ﺑﺮاي ﻧﺼـﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮐﺮوي در ﺗﻤﺎم ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻮده و در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎري در‬
‫‪ UTM‬ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪y  k 0s   k 0  Md   k 0  N cos d   k 0 f (‬‬ ‫)‪(6-81‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪١١۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ )‪ f (q‬در ‪ k 0‬ﺿﺮب ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ‬
‫ﯾﺎﺑﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫) ‪d n f (‬‬
‫‪k0 ‬‬ ‫)‪(6-82‬‬
‫‪d n‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ‪ UTM‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪x ‬‬ ‫‪x ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ k0  ‬‬ ‫)‪(6-83‬‬
‫‪ y UTM‬‬ ‫‪ y TM‬‬

‫‪y‬‬
‫ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﺮاي ‪ UTM‬ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪    (6-84‬ﺿﺮﯾﺐ ‪k 0‬‬
‫‪x‬‬
‫‪‬‬
‫ﺣﺬف ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬

‫‪ UTM  TM‬‬ ‫)‪(6-85‬‬

‫ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ در ‪ UTM‬ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪k UTM  k 0 .k TM‬‬ ‫)‪(6-86‬‬

‫در ﻣﻮرد ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺮاﻧﺴـﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر را ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ UTM‬ﺑﮑﺎر ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‬
‫‪x UTM‬‬
‫‪ ، x TM ‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دو ﻋﺒﺎرت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ ‬را ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﮐﻪ‬
‫‪k0‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪x UTM 1 x UTM‬‬ ‫‪x UTM‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪3 1‬‬
‫‪ 5  ...‬‬
‫‪3 1‬‬
‫)‪(6-87‬‬
‫‪k0‬‬ ‫‪3!k 0‬‬ ‫‪5!k 0‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ را ﻧﯿﺰ ﺑﺪﺳـﺖ آورد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﻌﮑﻮس ﺟﺪاوﻟﯽ‬
‫ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٦٤‬‬
‫‪ (7‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻣﺨﺮوﻃﯽ ﻻﻣﺒﺮت‬

‫اﯾﻦ ﺳـﯿﺴـﺘﻢ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﺮاﻧﺴﻮرس ﻣﺮﮐﺎﺗﻮر در ﺳﺎل ‪ 1772‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻻﻣﺒﺮت اﺧﺘﺮاع ﺷﺪ و ﻣﺨﺘﺼﺮاً ﺑﺼﻮرت‬
‫‪ LCC‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺪارات ﺑﺼﻮرت ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎﯾﯽ از دواﯾﺮ ﻣﺘﺤﺪاﻟﻤﺮﮐﺰ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ -2‬ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺷﻌﺎع ﻫﺎي اﯾﻦ دواﯾﺮ در ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‪ ،‬ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات‪ ،‬ﺣﺎﻻت ﯾﮏ و دو ﻣﺪار اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪Lambert Conformal Conic Projection ٦٤‬‬

‫‪١١٧‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬ ‫‪-7-1‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻻت ﻗﺒﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫) ‪x  iy  f (  i ‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ‪ f‬ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و ﺷﺮاﯾﻂ ‪ 1‬و ‪ 2‬ﺑﺎﻻ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ f‬ﺑﻪ دو ﺗﺎﺑﻊ ‪ f 1 , f 2‬ﺗﺒﺪﯾﻞ و ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﺗﺎﺑﻊ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺷﺮوط ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﯿﺎن رﯾﺎﺿﯽ ﺷﺮط ‪ 1‬ﻋﺒﺎرت ‪:‬‬

‫) ‪x 2  y 2  k 2 f 1 (‬‬ ‫)‪(7-1‬‬

‫اﺳـﺖ ﮐﻪ در آن ‪ k‬ﻋﺪدي اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاي ﺷﻌﺎع داﯾﺮه و ﻣﻘﺪار آن ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد و ) ‪ f 1 (‬ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ از ﻋﺮض اﯾﺰوﻣﺘﺮﯾﮏ‬
‫) ‪ . (‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ x , y‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﺸﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 7-1‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 7-1‬ﻣﺪارات و ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﺮ روي ‪(LCC‬‬

‫دوﻣﯿﻦ ﺷﺮط ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﻂ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﯾﮏ ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫‪y  f 2 ( ) x  0‬‬ ‫)‪(7-2‬‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ) ‪ f 2 (‬دوﻣﯿﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪ 7-2‬در ‪ 7-1‬ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫) ‪x 2  f 22 ( ) x 2  k 2 f 1 (‬‬

‫از اﯾﻦ ﺑﺴﻂ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ زﯾﺮ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫) ‪x  x ( , ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪k  f 1 ( )  2‬‬ ‫)‪(7-3‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1  f 22 ( ) ‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪١١٨‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬
‫) ‪y  y ( , ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪kf 2 ( )  f 1 ( ) 2‬‬ ‫و )‪(7-4‬‬
‫‪y ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1  f 22 ( ) ‬‬ ‫‪2‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻮﺷـﯽ و رﯾﻤﺎن را ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ) ‪ f 2 ( ),f1 (‬ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﯾﺎدآوري ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت‬
‫ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y x y‬‬

‫‪‬‬ ‫;‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(7-5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ ‪ 7-4‬و ‪ 7-3‬دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪kf 1I‬‬

‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(7-6‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫) ‪2(f1 ) (1  f‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫‪x k (f 11 ) 2 f 2 f 2I‬‬
‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪(7-7‬‬
‫‪‬‬
‫‪(1  f 22 ) 2‬‬

‫‪y 1‬‬ ‫‪k .f 2f 1I‬‬

‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(7-8‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫) ‪(f1 ) (1  f‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫‪y k .(f 1 ) f 2I‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪(7-9‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫) ‪(1  f 2‬‬

‫از اوﻟﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪f 1I‬‬ ‫‪2f 2I‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2L‬‬ ‫)‪(7-10‬‬
‫‪f 1 1  f 22‬‬

‫ﮐﻪ ‪ L‬ﺛﺎﺑﺖ ﺟﺪﯾﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-10‬ﻣﯽ ﺗﻮان دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪f 1I‬‬
‫‪ 2 L‬‬ ‫)‪(7-11‬‬
‫‪f1‬‬

‫‪f 2I‬‬
‫‪L‬‬ ‫)‪(7-12‬‬
‫‪1  f 22‬‬

‫ﺑﻌﺪاً ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪ L‬ﺟﻬﺖ از ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ) ‪ (‬؟؟‪ .‬از دوﻣﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺷﺮوط ﮐﻮﺷﯽ و رﯾﻤﺎن ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ را ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫‪١١٩‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪f 2I‬‬ ‫‪1 f 1I‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ L‬‬ ‫)‪(7-13‬‬
‫‪1  f 22 2 f 1‬‬

‫ﮐﻪ ‪ L‬ﻫﻤﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺒﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﯿﺰ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪f 1I‬‬
‫‪ 2 L‬‬ ‫)‪(7-14‬‬
‫‪f1‬‬

‫‪f 2I‬‬
‫‪L‬‬ ‫)‪(7-15‬‬
‫‪1  f 22‬‬

‫ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳــﺘﻔﺎده از آن ﻫﺎ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎراﺗﯽ را ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ) ‪ f 2 ( ),f1 (‬ﺑﺮ ﺣﺴــﺐ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫‪ k , L‬ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮاي دﺳـﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴـﯿﻞ ﺑﺎﻻ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴـﺖ اﻧﺘﮕﺮال ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ‪:‬‬

‫‪df 1‬‬
‫‪ 2Ld ‬‬ ‫)‪(7-16‬‬
‫‪f1‬‬

‫‪df 1‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪ 2 L  d ‬‬ ‫)‪(7-17‬‬
‫‪1‬‬

‫‪Ln (f1 )  C2  2L   C 1‬‬ ‫)‪(7-18‬‬

‫‪Ln (f1 )  2L   C I‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(7-19‬‬

‫ﮐﻪ ‪ C I‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ C 1 ,C 2‬اﺳﺖ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﺷﺮط )‪   0  Ln (f1 )  0 (7-20‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪CI  0‬‬ ‫)‪(٧-٢١‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-19‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Ln (f1 )  2L ‬‬ ‫)‪(7-22‬‬

‫‪f 1  e 2 L ‬‬ ‫)‪(7-23‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دوﻣﯿﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﯾﻌﻨﯽ ) ‪ f 2 (‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮال ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-15‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪f 2I‬‬
‫‪ 1  f 22 df 2   Ld ‬‬ ‫)‪(7-24‬‬

‫‪tan 1 f 2  L ‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(7-25‬‬

‫) ‪f 2  tan(L ‬‬ ‫)‪(7-26‬‬

‫‪١٢٠‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪ f 2 , f 1‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه در ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 407‬و ‪ 7-3‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪k e 2 L   2‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(7-27‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1  tan (L  ) ‬‬ ‫‪2‬‬

‫) ‪x  ke  L cos(L ‬‬ ‫)‪(7-28‬‬

‫) ‪y  ke L  sin(L ‬‬ ‫)‪(7-29‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻓﻮق ﻣﯽ ﺗﻮان ﺷﻌﺎع ﻫﺮ ﻣﺪاري را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪:‬‬

‫‪r 2  x 2  y 2  k 2e 2 L  (cos 2 (L  )  sin 2 (L  )),‬‬

‫)‪(3-30‬‬
‫‪r  ke  L ‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺼﻮﯾﺮ را ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ )ﺷﮑﻞ ‪:(7-2‬‬

‫) ‪x  r cos(L ‬‬ ‫)‪(7-31‬‬

‫) ‪y  r sin(L ‬‬ ‫)‪(7-32‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 7-2‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻗﻄﺒﯽ ﺑﺮاي ‪(LCC‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﮐﻠﯽ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﯾﻌﻨﯽ ‪ f‬ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 7-29‬و ‪ 7-28‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫) ‪x  iy  f (  i  )  ke L (cos   isin ‬‬ ‫)‪(7-33‬‬

‫و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ اوﻟﺮ ﮐﻪ در ﻗﺴﻤﺖ دوم اﯾﻦ ﺑﺨﺶ دﯾﺪﯾﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x  iy  ke  L  e iL ‬‬
‫) ‪x  iy  k e L (   i ‬‬ ‫)‪(7-34‬‬
‫) ‪x  iy  k e iL (  i ‬‬

‫‪١٢١‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ‬ ‫‪-7-2‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ را ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫‪x 2 y 2‬‬
‫(‬ ‫) (‪) ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪k ‬‬ ‫)‪(7-35‬‬
‫‪N cos ‬‬

‫داﺷﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ‪ ، LCC‬اﺟﺰاء ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ‪ k‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪x‬‬
‫) ‪  kLe  L  cos(L ‬‬ ‫)‪(7-36‬‬
‫‪‬‬

‫‪y‬‬
‫) ‪  kLe  L  cos(L ‬‬ ‫)‪(7-37‬‬
‫‪‬‬

‫‪kLe  L ‬‬
‫‪k ‬‬ ‫و )‪(7-38‬‬
‫‪N cos ‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎ در دﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ را ﺑﻪ ازاء ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ آن ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات‬ ‫‪-7-3‬‬

‫ﻗﺒﻼ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻘﺎرب ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎرات ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪y‬‬
‫‪tan   ‬‬ ‫)‪(7-39‬‬
‫‪x‬‬
‫‪‬‬

‫در ﻣﻮرد ‪ LCC‬ﭼﻨﯿﻦ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪y‬‬
‫)‪ Lr sin(Lr‬‬ ‫)‪(7-40‬‬
‫‪‬‬
‫‪x‬‬
‫)‪ Lr cos(Lr‬‬ ‫)‪(7-41‬‬
‫‪‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ tan   tan(L  ) :‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪:‬‬

‫‪  L‬‬ ‫)‪(7-42‬‬

‫‪ LCC‬در ﺣﺎﻟﺖ دو ﻣﺪار اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫‪-7-4‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﺼﻮﯾﺮ را ﺑﺮاي ‪ LCC‬در ﺣﺎﻟﺖ دو ﻣﺪار اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ در‬
‫ﻃﻮل دو ﻣﺪار ﻣﺴﺎوي ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-38‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪١٢٢‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪kLe  L 1‬‬ ‫‪kLe  L  2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪(٧-۴٣‬‬
‫‪N 1 cos 1 N 2 cos 2‬‬

‫‪e  L 1 N 1 cos 1‬‬

‫‪‬‬ ‫)‪(7-44‬‬
‫‪e  L  2 N 2 cos  2‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت اﻧﺪﯾﺲ ﻫﺎي ‪ 1‬و ‪ 2‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه دو ﻣﺪار ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-44‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫) ‪L  1  L  2  Ln (N1 )  Ln(cos 1 )  Ln (N2 )  Ln(cos 2‬‬ ‫)‪(7-47‬‬

‫ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪ L‬را ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫) ‪Ln (N1 )  Ln (N 2 )  Ln(cos 1 )  Ln(cos  2‬‬

‫‪L‬‬ ‫)‪(7-46‬‬
‫‪ 2  1‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-43‬ﺛﺎﺑﺖ ‪ k‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫‪N 1 cos 1 N 2 cos  2‬‬

‫‪k ‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(7-47‬‬
‫‪Le  L  1‬‬ ‫‪Le  L  2‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ دو ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ‪ k , L‬ﺑﻪ ﺷﺮﺣﯽ ﮐﻪ در ﻓﻮق ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺤﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﺎدآوري ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻠﯽ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ‪ 7-35‬دﯾﺪﯾﻢ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫) ‪x  iy  ke iL ( i‬‬

‫در ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ ﻣﺪار اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫‪LCC -7-5‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ ﻣﺪار اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ LCC‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮﯾﺐ اﺷﻞ در ﻃﻮل آن ﻣﺪار ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ‬
‫آن ﻣﺪار را ‪ 0‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪kLe  L  0‬‬
‫‪k 1‬‬ ‫)‪(7-48‬‬
‫‪N 0 cos 0‬‬

‫‪N 0 cos 0  Lke  L  0‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(7-49‬‬

‫وﻟﯽ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-30‬دﯾﺪﯾﻢ ﺷـﻌﺎع ﻫﺮ ﻣﺪار را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ )‪ r  ke  L  (7-50‬ﺣﺴﺎب ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﻌﺎع‬
‫ﻣﺪار ﺑﺎ ﻓﺮض ‪ 0‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ ﺑﺼﻮرت ‪:‬‬

‫‪r0  ke  L  0‬‬ ‫)‪(7-51‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-49‬را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪N 0 cos 0  Lr0‬‬ ‫)‪(7-52‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ از ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮد )ﺷﮑﻞ ‪:(7-3‬‬

‫‪١٢٣‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪7-3‬‬

‫ﺻﻮرت دﯾﮕﺮ ﺷﻌﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪r0  N 0 cot 0‬‬ ‫)‪(7-53‬‬

‫ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ ‪ L‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-53‬در ‪ 7-52‬ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫‪N 0 cos 0  LN 0 cot 0‬‬

‫‪L  sin 0‬‬ ‫)‪(7-54‬‬

‫و ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ ‪ k‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7-30‬رﺟﻮع ﺷﻮد(‪.‬‬

‫‪k  N 0 cot  0e  0 sin 0‬‬ ‫)‪(7-55‬‬

‫دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺧﯿﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺼــﻮﯾﺮ ﯾﻌﻨﯽ ) ‪ x  iy  ke iL ( i‬ﺣﻞ ﻣﺴــﺌﻠﻪ ﻣﺴــﺘﻘﯿﻢ را ﺑﺮاي ‪ LCC‬در ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ ﻣﺪار‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد را ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺮﻣﯿﻢ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬ ‫‪-7-6‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ‪ 7-2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ در ﻋﻤﻞ ﭼﻨﺪان ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي رﻓﻊ اﺷﮑﺎل‪ ،‬دو ﺗﺮﻣﯿﻢ ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮح‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ :‬ﻣﺤﻮرﻫﺎي ‪ x‬و ‪ y‬ر ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﻣﺤﻞ ﻣﺒﺪأ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻘﻠﯿﻞ اﻧﺪازه ﯾﮑﯽ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ‬
‫دﻫﯿﻢ‪ .‬از ﻣﻌﺎدﻻت ‪ 7-32‬و ‪ 7-31‬ﭼﻨﯿﻦ داﺷﺘﯿﻢ‪:‬‬

‫) ‪x  r cos(L ‬‬
‫) ‪y  r sin(L ‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺗﺒﺪﯾﻞ ‪ x‬ﺑﻪ ‪ y‬و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫) ‪x  r sin(L ‬‬
‫)‪(7-56‬‬
‫) ‪y  r cos(L ‬‬

‫‪١٢۴‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺒﺪأ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از )ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ 7-4‬رﺟﻮع ﺷﻮد(‪:‬‬

‫) ‪x  r sin(L ‬‬
‫)‪(7-57‬‬
‫) ‪y  r0  r cos(L ‬‬

‫ﮐﻪ ‪ r0‬ﻃﻮري اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻋﺒﺎرت ﻗﺴﻤﺖ دوم ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺧﻮدداري از داﺷﺘﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮاي ‪y‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دو ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ r0‬را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮط اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد وﺟﻮد دارد‪ .‬ﯾﮑﯽ اﻧﺘﺨﺎب ‪ 0‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ‬
‫‪ r0  ke  L ‬را ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻮد و ﯾﺎ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪0‬‬
‫آن زﯾﺮ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ واﻗﻊ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ‪، 0‬ﻋﺒﺎرت )‪(7-58‬‬
‫زﯾﺮ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺪﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫‪r0  N 0 cot 0‬‬ ‫)‪(7-59‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 7-4‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت در ‪(LCC‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس‬ ‫‪-7-7‬‬

‫در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ x , y‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ‪ r0 , L , k‬داده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺨﺘﺼﺎت ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﯾﻌﻨﯽ ‪  , ‬ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) 7-5‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﮑﻮس(‬

‫از ﺷﮑﻞ ‪ 7-5‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻋﺒﺎرت زﯾﺮ را ﺑﺮاي ﻃﻮل ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪x‬‬
‫‪tan  ‬‬ ‫)‪(7-60‬‬
‫‪r0  y‬‬

‫‪١٢۵‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬
 ‫ﺣﻤﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮزاده‬ ‫ﮔﺮد آوري از‪:‬‬

‫‪  L‬‬ ‫و )‪(7-61‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(7-62‬‬
‫‪L‬‬
‫‪r0  y‬‬
‫‪ r ‬ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬ ‫ﻋﺮض ژﺋﻮدﺗﯿﮏ ﺑﺎ اﺟﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ‪ r‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪(7-63‬‬
‫‪cos ‬‬

‫‪r  ke  L ‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪:‬‬

‫‪Ln (r)  Ln(k)  L ‬‬ ‫)‪(7-64‬‬

‫)‪Ln (k)  Ln(r‬‬

‫‪‬‬ ‫و ﯾﺎ )‪(7-56‬‬
‫‪L‬‬

‫ﭘﺲ از ﺗﻌﯿﯿﻦ ‪ ‬ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ ‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﮑﺮاري ‪ newton-Raphson‬ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺷﺮح داده ﺷﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪١٢۶‬‬ ‫‪hamid73j@ymail.com‬‬