‫اربعین نَوَوی‬

‫(چهل حدیث)‬

‫تألیف‪:‬‬
‫امام أبوزکریا یحیی بن شرف نووی دمشقی شافعی‪/‬‬

‫ترجمه‪:‬‬
‫اسحاق دبیری‪/‬‬
 .‫این کتاب از سایت کتابخانه عقیده دانلود شده است‬
www.aqeedeh.com
book@aqeedeh.com :‫آدرس ایمیل‬

‫سایتهاى مفید‬

www.aqeedeh.com www.sadaislam.com
www.islamtxt.com www.islamhouse.com
www.ahlesonnat.com www.bidary.net
www.islamtape.com www.tabesh.net
www.blestfamily.com www.farsi.sunnionline.us
www.islamworldnews.com www.sunni-news.net
www.islamage.com www.mohtadeen.com
www.islamwebpedia.com www.ijtehadat.com
www.islampp.com www.kalemeh.tv
www.videofarsi.com www.nourtv.net
 ‫بسم اهلل الرحمن الرحیم‬

‫فهرست مطالب‬

‫مقدمه مترجم ‪3 ........................................ ................................ ................................‬‬

‫حدیث ‪4 ................. ................................ ................................ ................................ 1‬‬
‫حدیث ‪4 ................. ................................ ................................ ................................ 2‬‬
‫حدیث ‪6 ................. ................................ ................................ ................................ 3‬‬
‫حدیث ‪7 ................. ................................ ................................ ................................ 4‬‬
‫حدیث ‪8 ................. ................................ ................................ ................................ 5‬‬
‫حدیث ‪8 ................. ................................ ................................ ................................ 6‬‬
‫حدیث ‪9 ................. ................................ ................................ ................................ 7‬‬
‫حدیث ‪9 ................. ................................ ................................ ................................ 8‬‬
‫حدیث ‪11 .............. ................................ ................................ ................................ 9‬‬
‫حدیث ‪11 ............ ................................ ................................ ................................ 11‬‬
‫حدیث ‪11 ............ ................................ ................................ ................................ 11‬‬
‫حدیث ‪11 ............ ................................ ................................ ................................ 12‬‬
‫حدیث ‪12 ............ ................................ ................................ ................................ 13‬‬
‫حدیث ‪12 ............ ................................ ................................ ................................ 14‬‬
‫حدیث ‪12 ............ ................................ ................................ ................................ 15‬‬
‫حدیث ‪13 ............ ................................ ................................ ................................ 16‬‬
‫حدیث ‪13 ............ ................................ ................................ ................................ 17‬‬
‫حدیث ‪13 ............ ................................ ................................ ................................ 18‬‬
‫حدیث ‪14 ............ ................................ ................................ ................................ 19‬‬
 ‫أربعون نووی‬ ‫‪2‬‬

‫حدیث ‪15 ............ ................................ ................................ ................................ 21‬‬

‫حدیث ‪15 ............ ................................ ................................ ................................ 21‬‬
‫حدیث ‪16 ............ ................................ ................................ ................................ 22‬‬
‫حدیث ‪16 ............ ................................ ................................ ................................ 23‬‬
‫حدیث ‪17 ............ ................................ ................................ ................................ 24‬‬
‫حدیث ‪18 ............ ................................ ................................ ................................ 25‬‬
‫حدیث ‪19 ............ ................................ ................................ ................................ 26‬‬
‫حدیث ‪21 ............ ................................ ................................ ................................ 27‬‬
‫حدیث ‪21 ............ ................................ ................................ ................................ 28‬‬
‫حدیث ‪21 ............ ................................ ................................ ................................ 29‬‬
‫حدیث ‪23 ............ ................................ ................................ ................................ 31‬‬
‫حدیث ‪23 ............ ................................ ................................ ................................ 31‬‬
‫حدیث ‪24 ............ ................................ ................................ ................................ 32‬‬
‫حدیث ‪24 ............ ................................ ................................ ................................ 33‬‬
‫حدیث ‪25 ............ ................................ ................................ ................................ 34‬‬
‫حدیث ‪25 ............ ................................ ................................ ................................ 35‬‬
‫حدیث ‪26 ............ ................................ ................................ ................................ 36‬‬
‫حدیث ‪27 ............ ................................ ................................ ................................ 37‬‬
‫حدیث ‪28 ............ ................................ ................................ ................................ 38‬‬
‫حدیث ‪29 ............ ................................ ................................ ................................ 39‬‬
‫حدیث ‪29 ............ ................................ ................................ ................................ 41‬‬
‫حدیث ‪29 ............ ................................ ................................ ................................ 41‬‬
‫حدیث ‪31 ............ ................................ ................................ ................................ 42‬‬
 ‫مقدمه مترجم‬

‫احلمدهلل رب العالـمني قيوم السموات واألرضني‪ ،‬مدبر اخلالئق أمجعني وصلوات اهلل‬
‫وسالمه عىل نبينا حممد وسائر األنبياء والـمرسلني وآل كل وسائر الصحابة أمجعني ومن‬
‫تبعهم بإحسان إىل يوم الدين أما بعد‪:‬‬
‫كتاب حاضر شامل چهل و دو حديث مىباشد‪ .‬هر حديثي از اين احاديث‪ ،‬قاعده‬
‫بزرگي از قواعد اسالم به شمار مىرود و علما گفتهاند كه مدار كلي اسالم‪ ،‬يا نصف‪،‬‬
‫يا يك سوم اسالم بر اين احاديث استوار است‪ ،‬ناگفته نماند كه امام نووى‪ /‬بر‬
‫خود الزم دانست كه بيشتر احاديث اين كتاب را از معتبرترين و صحيحترين آنها‬
‫برگزيند‪ .‬همچنين يادآور شويم كه اسناد احاديث‪ ،‬حذف شده تا حفظ كرد ِن آنها‬
‫آسان شود و فايده آن به همگان برسد‪ .‬بنابراين هركس پيروزی و كاميابي آخرت را‬
‫مىخواهد بايستى احاديثي كه در برگيرنده امور مهم دين و طاعات است را بداند و‬
‫به آن عمل كند‪ .‬اميد است خداوند ترجمه اين كتاب را فقط برای رضا و خشنودی‬
‫خود بداند و نيز پسند خاطر خوانندگان محترم واقع شود تا ما را از دعای خير‬
‫بىبهره نسازند‪.‬‬
‫وصىل اهلل ىلع حممد وآهل وصحبه‪.‬‬
‫اسحاق بن عبداهلل دبيرى‬
 ‫حدیث ‪1‬‬

‫از اميرالمؤمنين ابىحفص عمر بن خطاب‪ ‬روايت است كه گفت‪ :‬شنيدم كه‬
‫َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ َّ َ َّ َ ُ ِّ ْ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ‬
‫ئ َما ن َوى‪ ،‬ف َم ْن َكنت‬ ‫پيامبر خدا‪ ‬مىفرمود‪« :‬إنما األعمال بِانليا ِت وإنما ِلُك ام ِر ٍ‬
‫ْ َ‬ ‫ْ ُُ ْ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ ْ ُُ َ‬ ‫ْ ُُ َ‬
‫وهل‪َ ،‬و َم ْن َكنت ِهج َرته ِ ُِلنيا يُ ِصي ُب َها أ ِو‬ ‫ُ‬
‫هلل َو َرس ِ ِ‬
‫وهل ف ِهج َرته ِإَل ا ِ‬
‫ُ‬
‫هلل َو َرس ِ ِ‬
‫ِهج َرته ِإَل ا ِ‬
‫ْ ََ َْ ُ َ َ ْ َُُ َ َ َ َ َ‬
‫اج َر ِإَلْه»(‪.)1‬‬ ‫كحها ف ِهجرته ِإَل ما ه‬ ‫امرأ ٍة ين ِ‬
‫«همانا اعمال و كردار به نيت بستگى دارد‪ ،‬و هركسي به اندازه نيتش از كردارش‬
‫اجر و ثواب مىبرد‪ .‬پس كسى كه هجرت و انتقال او به مدينه به سوى خدا و پيامبر‬
‫بوده باشد‪ ،‬اين هجرت بهسوى خدا و پيامبر اوست‪ ،‬و هركس هجرتش به خاطر مال‬
‫دنيا و يا به خاطر زني باشد كه بخواهد با او ازدواج كند‪ ،‬اهميت هجرت او برابر با‬
‫همين قصد و همت اوست»‪.‬‬

‫حدیث ‪2‬‬
‫َْ‬ ‫ُ ٌ‬ ‫َْ َْ‬
‫همچنين از عمر بن خطاب‪ ‬روايت است كه گفت‪« :‬بَين َما َن ُن ُجلوس ِعند‬
‫َّ ْ‬
‫يد َس َوا ِد الشع ِر‪ ،‬ال‬ ‫يد َبيَاض اثلِّيَاب‪َ ،‬شد ُ‬ ‫إذ َطلَ َع َعلَيْنَا َر ُج ٌل َشد ُ‬ ‫َ َ َْ ْ‬
‫ول اهلل‪ ‬ذات يومٍ ‪،‬‬ ‫َُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫رس ِ‬
‫ََ ْ َ َ ْ َْ َ‬ ‫ُ َ َ َ ْ َ َ ُ َّ َ َ َ ْ ُ ُ َّ َ ٌ َ َّ َ َ َ َ‬
‫ِب ‪ ،‬فأسند ُركبَتي ِه إَل‬ ‫انل ِّ‬
‫ِ‬
‫إَل َّ‬ ‫يرى علي ِه أثر السف ِر‪ ،‬وال يع ِرفه ِمنا أحد‪ ،‬حَّت جلس‬
‫ْ َ ََ َ َُ ُ‬ ‫ُ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َّ ُ ْ ْ َ‬
‫ِب ِِن ع ْن اإلسَامِ ‪ .‬فَال رسول‬ ‫ركبتي ِه‪ ،‬ووضع كفي ِه ىلع ف ِخذي ِه‪ ،‬وقال‪ :‬يا حممد‪ ،‬أخ ِ‬
‫َ‬
‫الصَا َة‪َ ،‬وتُ ْؤِتَ‬ ‫اهلل َوأَ َّن ُحمَ َّمدا ً َر ُسول اهلل‪َ ،‬وتَُ َ‬
‫يم َّ‬ ‫ُ‬ ‫ال ُ‬ ‫ْ َُ َْ َْ َ َ َْ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اإلسَام أن تشهد أن ال إِهل إِ‬ ‫هلل‪ِ :‬‬ ‫ا ِ‬
‫ْ َ َ ْ َ َ ْ َ ً َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ان‪َ ،‬وَتُ َّج َ‬
‫اْل َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ‬‫َ‬
‫يت ِإن استطعت ِإَل ِه س ِبيَا‪ .‬قال‪ :‬صدقت‪ ،‬فع ِجبنا هل‬ ‫الزَكة‪ ،‬وتصوم رمض‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ِبِن َعن اإل ْي َمان‪ ،‬قَ َال‪ :‬أ ْن تُ ْؤ ِم َ‬ ‫َ ْ َ ُ ُ َ ُ َ ِّ ُ ُ َ َ َ ْ‬
‫َ‬
‫هلل‪َ ،‬و َمَائِك ِت ِه‪َ ،‬وكتُ ِب ِه‪،‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫خ ْ‬
‫يسأهل ويصدقه‪ .‬قال‪ :‬فأ ِ ِ‬

‫يم ب ِن الـ ُم ِغري ِة ب ِن َبر ِدز َبه ال ُب َخ ِار ُّي َو َأ ُبو احلُ َس ِ‬
‫ني‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪َ -1‬ر َوا ُه إ َما َما الـ ُم َحدِّ ثنيَ َأبو عَبد اهللِ ُحم ََّمدُ ب ُن إِس ََمعي َل ب ِن إب َراه َ‬
‫َ‬
‫ب الـ ُم َصنَّ َف ِة‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫اج ب ِن ُمس ِل ٍم ال ُق َش ِري ُّي النَّي ِسا ُب ِ‬
‫ور ُّي ِِف َصحي َحي ِه ََم ال َّل َذي ِن ُ َ‬
‫ُها َأ َص ُّح ال ُك ُت ِ‬ ‫ُمس ِل ُم ب ُن احلَ َّج ِ‬
 ‫‪5‬‬ ‫أربعون نووی‬
‫َ ُ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ِّ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َو ُر ُسله‪َ ،‬و ْاَلَ ْ‬
‫ِب ِِن َع ِن‬
‫خ ْ‬
‫ِ‬ ‫أ‬ ‫ف‬ ‫‪:‬‬ ‫ال‬ ‫ق‬ ‫‪،‬‬‫ت‬ ‫ق‬ ‫د‬ ‫ص‬ ‫‪:‬‬ ‫ال‬ ‫ق‬ ‫‪.‬‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫َش‬‫و‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ْي‬
‫ِ‬ ‫خ‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫َ‬ ‫ال‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ؤ‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ر‬‫ِ‬ ‫اآلخ‬
‫ِ‬ ‫مِ‬ ‫و‬ ‫ِِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ ْ ُ َ َ َّ َ َ َ ُ َ ْ ْ َ ُ ْ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫ِب ِِن َع ِن‬
‫خ ْ‬
‫ان‪ .‬قال‪ :‬أن تعبد اهلل كأنك تراه‪ ،‬فإِن لم تكن تراه ف ِإنه يراك‪ .‬قال‪ :‬فأ ِ‬ ‫اإلحس ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ََ ْ ْ َ ْ ََ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َ ْ َ‬
‫الساع ِة‪ ،‬قال‪ :‬ما المسؤول عنها بِأعلم ِمن السائِ ِل‪ .‬قال‪ :‬فأخ ِِب ِِن عن أماراتِها‪ ،‬قال‪ :‬أن‬
‫اْلنْيَان‪ُ .‬ثمَّ‬‫ون ِف ْ ُ‬ ‫ْ ُ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ َّ َ َ َ َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ت ِِل األمة ربتها‪ ،‬وأن ترى اْلفاة العراة العالة ِرَعء الشا ِء يتطاول ِ‬
‫ُ َ َ ُ ُُ َ ْ َ ُ َ َ‬ ‫ت َمل ًّيا ُث َّم قَ َال‪ :‬يَا ُع َم ُر أَتَ ْدري َمن َّ‬
‫السائ ُل؟ قُلْ ُ‬ ‫ْان َطلَ َق فَلَبثْ ُ‬
‫ت‪ :‬اهلل ورسوهل أعلم‪ ،‬قال‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ُ ْ‬
‫ِبيْل أتاك ْم ي َعل ُمك ْم ِدينك ْم»(‪.)1‬‬ ‫ف ِإنه ِج ِ‬
‫«روزى ما نزد پيامبر اكرم‪ ‬نشسته بوديم‪ ،‬مردى بر ما وارد شد كه جامه او كام ا‬
‫ال‬
‫سفيد بود‪ ،‬و موهاى سرش بسيار سياه‪ ،‬كسى از ما او را نمىشناخت‪ ،‬و هيچ اثر سفر‬
‫بر او نبود كه بگوييم از جايي دور آمده است‪ ،‬تا اين كه نزد پيامبر‪ ‬نشست و دو‬
‫زانوى خود را به دو زانوى پيامبر‪ ‬چسپاند‪ ،‬و دو دستش را بر دو ران آن‬
‫حضرت‪ ‬نهاد و گفت‪ :‬اى محمد‪ ‬مرا از اسالم خبر ده‪ .‬پيامبر‪ ‬در پاسخ فرمود‪:‬‬
‫اسالم عبارت است از اين كه گواهى دهى و يقين داشته باشى‪ ،‬معبودى بحق جز‬
‫خداى يكتا نيست‪ ،‬و اينكه محمد‪ ‬فرستاده خداست‪ ،‬و نماز را بر پا بدارى‪ ،‬و‬
‫زكات بدهى‪ ،‬و روزه [ماه مبارك] رمضان بگيرى‪ ،‬و حج خانه خـدا كنى‪ ،‬اگر توانايي‬
‫بدنى و مالى و توشه راه و وسيلهاى براى سفر داشته باشى‪ .‬آن مرد گفت‪ :‬راست‬
‫گفتى‪ .‬ما به شگفت آمديم كه از رسول اكرم‪ ‬سؤال مىكند [در حالى كه سئوال‪،‬‬
‫عالمت ندانستن است] و تصديق مىنمايد [در حالى كه تصديق نشانه دانستن است]‪.‬‬
‫سپس گفت‪ :‬پس مرا از ايمان خبر ده‪ ،‬حضرت فرمود‪ :‬ايمان عبارت است از اين‬
‫كه به يگانگى خدا ايمان بياورى [در ذات و صفات و افعالش كه هيچ شريكى‬
‫ندارد]‪ ،‬و به فرشتگان خدا ايمان بياورى [كه پيامرسانان بين خدا و پيامبران هستند]‪،‬‬
‫و به پيامـبران خـدا ايمان بياورى [كه براى راهنمايى بشـر فرستاده شدهاند]‪ ،‬و به‬
‫روز قيامت ايمان بياورى [و آنچه شامل آن مىشود‪ ،‬از جزاى اعمال و حساب و‬
‫بهشت و دوزخ]‪ ،‬و به سرنوشت [يعنى تقدير] ايمان بياورى‪ ،‬و به خير و شر آن‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬

 ‫أربعون نووی‬ ‫‪6‬‬

‫ايمان بياورى‪ .‬آن مرد گفت‪ :‬راست گفتى‪.‬‬

‫گفت‪ :‬مرا از احسان و نيكوكارى خبر ده‪ .‬فرمود‪ :‬نيكوكاری عبارت است از اينكه‬
‫چنان خدا را بندگى كنى گويا او را مىبينى‪ ،‬و اگر تو او را نمىبينى‪ ،‬يقين بدار كه او‬
‫تو را مىبيند‪.‬‬
‫گفت‪ :‬مرا از روز قيامت خبر ده‪ .‬فرمود‪[ :‬در اين مسئله] پرسيده شده داناتر از‬
‫پرسنده نيست‪ .‬آن مرد گفت‪ :‬پس مرا از نشانههاى قيامت باخبر ساز‪ .‬فرمود‪ :‬آنكه‬
‫كنيز آقايش را بزايد [يعنى مادران را خوار و حقير شمارنـد و خود را آقاى مادر‬
‫بدانند]‪ ،‬و آنكه پا و تن برهنگان بينوا و چوپا ِن گوسفندان را ببينى كه به برافراشتن‬
‫كاخ [و زياده روى در ساختمان] بپردازند‪ .‬پس آن مرد رفت‪ ،‬و من چندى نشستم‪ ،‬و‬
‫آن حضرت‪ ‬فرمود‪ :‬اى عمر‪ ،‬مىدانى كه سئوال كننده چه كسى بود؟ گفتم‪ :‬خدا و‬
‫رسول خدا بهتر دانند‪ .‬فرمود‪ :‬او جبرئيل‪ ‬بود‪ ،‬كه آمده بود [تا با پرسش و پاسخ‬
‫كردنش] دينتان را به شما بياموزاند»‪.‬‬

‫حدیث ‪3‬‬

‫از ابى عبدالرحمن عبداهلل بن عمر بن خطاب‪ ‬روايت است كه گفت‪ :‬شنيدم‬
‫َ َ َ َ ْ َ َ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً‬ ‫ُ َ ْ َ َ َْ‬
‫اإلسَا ُم َىلع َخ ٍس‪ :‬شهاد ِة أن ال هلإ إِال اهلل وأن حممدا‬ ‫رسول اكرم‪ ‬مىفرمود‪« :‬ب ِِن ِ‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ َّ َ َ َ ِّ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َُ ُ‬
‫ت‪َ ،‬و َص ْومِ َر َمضان»(‪.)1‬‬
‫اْلي ِ‬ ‫هلل‪َ ،‬وإقامِ الصَا ِة‪ ،‬وإيتا ِء الزَك ِة‪ ،‬وحج‬
‫رسول ا ِ‬
‫«اسالم بر پنج قاعده بنا شده است‪ :‬گواهى دادن به آنكه معبودى بحق جز خداى‬
‫يكتا نيست‪ ،‬گواهى به آنكه حضرت محمد‪ ‬پيامبر خـداست‪ ،‬بر پا داشتن نماز‪،‬‬
‫دادن زكات‪ ،‬حج خانه خدا‪ ،‬و روزه گرفتن در [ماه مبارك] رمضان»‪.‬‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي َو ُمس ِلم‪.‬‬

 ‫‪7‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫حدیث ‪4‬‬

‫از ابى عبدالرحمن عبداهلل بن مسعود‪ ‬روايت است كه گفت‪ :‬پيامبر راستگو و‬
‫ْي‬ ‫ك ْم ُُيْ َم ُع َخلْ َُ ُه ِف َب ْطن أُ ِّمه أَ ْر َبع ْ َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ‬
‫راستگو دانسته شده به ما خبر داد كه‪ِ « :‬إن أحد‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َ‬ ‫ُ ُ ْ ًَ َْ َ َ ُ‬ ‫ُ ُ ًََ َْ َ َ ُ‬ ‫ً ُ ًَ ُ‬
‫يَ ْوما ن ْطفة‪ ،‬ث َّم يَكون َعلَة ِمثل ذلِك‪ ،‬ث َّم يَكون ُمضغة ِمثل ذلِك‪ ،‬ث َّم يُ ْر َسل ِإَلْ ِه‬
‫ِق‬
‫َ‬
‫ب ر ْزقِ ِه‪َ ،‬وأ َج ِل ِه‪َ ،‬و َع َم ِل ِه‪َ ،‬و َش ِ ٌّ‬ ‫َْ‬
‫ت‬‫ك‬ ‫ب‬ ‫‪:‬‬ ‫ات‬ ‫وح َو ُي ْؤ َم ُر بأَ ْر َبع ََك َ‬
‫م‬ ‫الر َ‬ ‫ك َفيَنْ ُف ُخ ِفيْ ِه ُّ‬ ‫َْ َ ُ‬
‫المل‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ََْ ٌْ َ‬
‫ْي ُه ِإن أ َحدك ْم َلَع َمل بِ َع َم ِل أه ِل اْلَن ِة‪َ ،‬ح ََّّت َما يَكون‬ ‫اَّلي ال ِإهل غ‬ ‫هلل ِ‬ ‫أوس ِعيد‪ .‬ف َوا ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ٌ َ َ ْ ُ َ َ ْ ْ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ‬
‫ار فيَدخل َها‪َ ،‬وإِن‬ ‫ِ‬ ‫انل‬ ‫ل‬
‫كتاب فيعمل بِعم ِل أ ِ‬
‫ه‬ ‫بينه وبينها إِال ِذراع‪ ،‬فيس ِبق علي ِه ال ِ‬
‫َ َّ َ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ٌ َ َ ْ ُ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ‬
‫ار‪ ،‬حَّت ما يكون بينه وبينها إِال ِذراع‪ ،‬فيس ِبق علي ِه‬ ‫ك ْم ََلَ ْع َم ُل ب َع َمل أ ْهل َّ‬
‫انل‬ ‫أح د‬
‫ِ‬ ‫ِ َِ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ َ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ ُ َ ْ‬
‫اب فيَع َمل بِ َع َم ِل أه ِل اْلَن ِة فيَدخل َها»(‪.)1‬‬ ‫كت‬
‫ال ِ‬
‫«در حقيقت‪ ،‬خلقت يكى از شما در شكم مادرش چنين انجام مىگيرد‪ :‬چهل روز‬
‫به حالت نطفه است‪ ،‬پس از آن‪ ،‬به قدر همان زمان و مدت [يعني چهل روز طول‬
‫ميكشد كه] به پاره خونى تبديل مىشود‪ ،‬سپس به اندازه همان مدت و زمان به پاره‬
‫گوشتى تبديل مىشود‪ ،‬سپس خداى تعالى به سوى او فرشته مىفرستد تا روح در آن‬
‫بدمد و فرشته به نوشتن چهار كلمه مأمور است‪ :‬روزيش‪ ،‬مدت عمرش‪ ،‬كردار و‬
‫رفتارش‪ ،‬و اينكه بدبخت يا نيكبخت است‪ .‬پس سوگند به خدای كه هيچ معبود‬
‫بحقى غير او نيست‪ ،‬همانا يكى از شما بـه كردار و رفتار اهل بهشت مىپردازد تا‬
‫آنكه ميـان او و رسيـدن بـه بهشت‪ ،‬فاصلهاى نمىماند مگر يك ذرع [حدود يك‬
‫متر]‪ .‬در آن هنگام‪ ،‬سرنوشت و فرجام كردارش بر او پيشى مىگيرد و بـه عمـل‬
‫مـردم دوزخى مىپردازد و پايان بد‪ ،‬سبب رفتنش به دوزخ مىگردد‪ ،‬و همانا يكى از‬
‫شما به كردار و رفتار اهل دوزخ مىپردازد تا آنكه ميان او و رسيدن به دوزخ‪،‬‬
‫فاصلهاى نمىماند مگر يك ذرع‪ .‬در آن هنگام‪ ،‬سرنوشت بر او پيشى مىگيرد و به‬
‫كردار بهشتيان و فرجام نيك مىپردازد و سبب رفتنش به بهشت مىشود»‪.‬‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي َو ُمس ِلم‪.‬‬

 ‫أربعون نووی‬ ‫‪8‬‬

‫حدیث ‪5‬‬

‫از ام المؤمنين ‪ -‬ام عبداهلل‪ -‬عايشهل روايت است كه گفت‪ :‬پيامبر خدا‪‬‬
‫ٌّ‬ ‫ُْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َْ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫فرمود‪َ « :‬م ْن أحدث ِِف أم ِرنا هذا َما لي َس ِمنه ف ُه َو َرد»(‪ .)1‬و در روايت ديگر‪َ « :‬م ْن‬
‫ٌّ‬ ‫َْ َْ َ َ‬ ‫َ َ ً َْ‬
‫َع ِمل ع َمَا لي َس َعلي ِه أم ُرنا ف ُه َو َرد»‪.‬‬
‫در روايت بخارى‪« :‬كسى كه در دين ما چيزى تازه و نو آورد‪ ،‬آن بدعت مردود است»‪.‬‬
‫در روايت مسلم‪« :‬هر كس كارى كند كه برابر دستور ما نباشد‪ ،‬آن كار مردود است»‪.‬‬

‫حدیث ‪6‬‬

‫از ابو عبداهلل نعمان بن بشير‪ ‬روايت است كه گفت‪ :‬شنيدم پيامبر‪ ‬مىفرمود‪:‬‬
‫َّ ْ َ َ َ َ ِّ ٌ َ َّ ْ َ َ َ َ ِّ ٌ َ َ ْ َ ُ َ ُ ُ ٌ ُ ْ َ َ ٌ َ‬
‫ال َي ْعلَ ُم ُه َّن َكث ٌ‬
‫ْي ِم َن‬ ‫ِ‬ ‫« ِإن اْلَال بْي‪ ،‬وإِن اْلرام بْي‪ ،‬وبينهما أمور مشت ِبهات‬
‫َ‬
‫ات َوق َع ِِف‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫ََ ْ َََ‬ ‫َ َ ْ َََْ ْ َ ْ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫َ َ ْ َّ َ‬ ‫َّ‬
‫ات فَد استِبأ ِ ِِلي ِن ِه و ِعر ِض ِه‪ ،‬ومن وقع ِِف الشبه ِ‬ ‫اس‪ ،‬فمن اتَق الشبه ِ‬ ‫انل ِ‬
‫َ َ َّ‬ ‫َ َ َّ ُ ِّ‬ ‫َْ َ َ َْ ْ َ ُ ُ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫وشك أن يَ ْرت َع ِفي ِه‪ ،‬أال َوإِن ِلُك َم ِل ٍك ِح ًَم‪ ،‬أال َوإِن‬
‫اْلَم ي ِ‬‫اْل َ َرام‪َ ،‬ك َّلر ِاِع يرَع حول ِ‬
‫ُ ُّ ُ َ َ َ ْ‬ ‫َْ َ ُ ْ َ ً َ َ ُ َ ْ َ ْ‬ ‫َ َ ُ َ َ َّ‬
‫حت َصل َح اْل َ َس ُد َكه‪َ ،‬وإِذا ف َسدت‬ ‫ار ُمه‪ ،‬أال َوإِن ِِف اْلس ِد مضغة‪ ،‬إِذا صل‬ ‫ِ‬ ‫ِح ََم ا ِ‬
‫هلل حم‬
‫ َ الْ ََلْ ُ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ُ ُ ُّ ُ َ َ‬
‫ال َو ِ َ‬
‫ب»(‪.)2‬‬ ‫فسد اْلسد َكه‪ ،‬أ‬
‫«محققاا حالل روشن و آشكار است‪ ،‬و محققاا حرام روشن و واضح است‪ ،‬و‬
‫درميان حالل و حرام كارهايى است كه به گونهاى شباهت به حالل يا حرام دارد و‬
‫اين كارهاى همانند را بسيارى از مردم نمىدانند‪ ،‬پس كسى كه خود را از همانندها‬
‫نگه داش ت‪ ،‬به حقيقت از شك و شبهه دور گشته و دين و ناموس خود را حفظ‬
‫كرده است‪ ،‬و كسى كه در شكها و گمانها افتاد و از آنها پرهيز نكرد‪ ،‬در حرام‬
‫مىافتد؛ مانند چوپانى كه شتران خود را در اطراف مكان حفاظت شده براى چرا آزاد‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي َو ُمس ِلم‪.‬‬

‫‪َ -2‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي َو ُمس ِلم‪.‬‬
 ‫‪9‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫مىگذارد و در اين حال‪ ،‬به چرا كردن در آن حريم نزديك مىشود‪ .‬هان! بدانيد كه‬
‫هر شاهى‪ ،‬حريمى دارد كه مخصوص خـو ِد اوسـت‪ .‬آگاه باشيد كه بـه يقين‬
‫منطقهاى كه خدا منع فرموده‪ ،‬از محرمات است‪ .‬آگاه باشيد كه در بدن آدمى پاره‬
‫گوشتى است كه هر زمان به صالح آمد و شايسته شد‪ ،‬تمام بدن شايسته مىگردد‪ ،‬و‬
‫هر زمان آن پاره گوشت‪ ،‬فاسد شد همه بدن به تباهى مىرود‪ .‬بدانيد كه آن پاره‬
‫گوشت‪ ،‬قلب و دل آدمى است»‪.‬‬

‫حدیث ‪7‬‬

‫از ابىرقيه تميم بن اوس الدارى‪ ‬روايت است كه رسول اهلل‪ ‬فرمود‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ألئ َّمة ال ْ ُم ْسلم َ‬ ‫ح ُة قُلْنَا‪ :‬ل َم ْن؟ قَ َال‪ِّّ :‬لِل‪َ ،‬ول َ‬
‫انلصيْ َ‬
‫ْي َو ََعم ِت ِه ْم»(‪.)1‬‬ ‫ِِ‬ ‫وهل‪َ ،‬و ِ ِ‬
‫ُ‬
‫كتابِ ِه‪َ ،‬ول ِ َرس ِ ِ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِّ ُ َّ‬
‫«اِلين ِ‬
‫«همة دين‪ ،‬سفارش و نصيحت است‪ .‬گفتيم براى چه كسانى؟ فرمود‪ :‬براى خدا و براى‬
‫قرآن و براى پيغمبرش و پيشوايان و فرمانداران و حكام مسلمين‪ ،‬و براى همه مسلمانان»‪.‬‬

‫حدیث ‪8‬‬
‫ُ ُ َ ْ َُ َ‬
‫از عبداهلل بن عمر‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمود‪« :‬أ ِم ْرت أن أقاتِل‬
‫َّ َ َ ْ ُ‬ ‫ول اهلل‪َ ،‬و ُيَ ُ‬ ‫َّ َ َ َّ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ‬
‫الصَاة‪َ ،‬و ُيؤتوا‬ ‫يموا‬ ‫ِ ِ‬ ‫انلاس حَّت يشهدوا أن ال ِإهل ِإال اهلل وأن حممدا رس‬
‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ِّ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ ُ ْ َّ‬
‫ال ِبَ ِّ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫َّ َ َ َ َ َ َ ُ‬
‫اب ُه ْم َىلع‬
‫َامِ ‪َ ،‬وح َس ُ‬
‫ِ‬ ‫س‬ ‫اإل‬
‫ِ‬ ‫ق‬ ‫الزَكة‪ ،‬ف ِإذا فعلوا ذلِك عصموا ِمِن ِدماءهم وأموالهم‪ِ ،‬إ ِ‬
‫َ َ‬
‫هلل ت َعاَل»(‪.)2‬‬
‫ا ِ‬
‫«مأمور شدم با مردم بجنگم تا آن كه گواهى دهند كه معبودى به حق جز خداى يكتا‬
‫نيست‪ ،‬و آن كه محمد پيغمبر خداست‪ ،‬و نماز را بر پا بدارند‪ ،‬و زكات بدهند‪ ،‬پس اگر‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬

‫‪َ -2‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي َو ُمس ِلم‪.‬‬
 ‫أربعون نووی‬ ‫‪01‬‬

‫اينها را انجام دادند خونها و اموال خود را از من نگهداشتهاند‪ ،‬مگر به حق اسالم‪ ،‬و‬
‫حساب آنها بر خداى تعالى است‪ .‬حقِ اسالم‪ ،‬يعنى آنچه اسالم‪ ،‬كيفرى بر آن ثابت‬
‫نمايد‪ ،‬مانند قصاص‪ ،‬و سنگسار كردن مرد زناكارى كه زن داشته باشد و غير آن»‪.‬‬

‫حدیث ‪9‬‬

‫از ابىهريره عبدالرحمن بن صخر‪ ‬روايت است كه گفت شنيدم رسول اهلل‪‬‬
‫َ َّ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َُْ ْ ُ‬ ‫َ ُ ُ‬ ‫َ ََُْ ُ ْ َ ُْ َ ْ‬
‫وه‪َ ،‬و َما أ َم ْرتك ْم بِ ِه فأتوا ِمنه َما استَ َطعتُ ْم‪ ،‬ف ِإن َما‬ ‫اجتَنبُ ُ‬
‫مىفرمايد‪« :‬ما نهيتكم عنه ف ِ‬
‫َ َْ‬ ‫ْ َُ‬ ‫َ ْ َ َ َّ َ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ‬
‫ْثة َم َسائِ ِل ِه ْم َواخ ِتَاف ُه ْم َىلع أن ِبيَائِ ِه ْم»(‪.)1‬‬ ‫اَّلين ِمن قب ِلكم ك‬
‫أهلك ِ‬
‫«از آنچه شما را از آن باز داشتم دورى كنيد‪ ،‬و آنچه شما را به آن امر كردم‪،‬‬
‫انجام دهيد تا آنجا كه توانايى آن را داريد؛ زيرا به حقيقت‪ ،‬مردمى كه پيش از شما‬
‫بودند به هالكت رسيدند‪ ،‬به خاطر سئوال و پرسش بسيارشان‪ ،‬و اختالف نمودن و‬
‫مخالفت با پيامبرانشان»‪.‬‬

‫حدیث ‪11‬‬
‫َّ َ َ َ َ َ ِّ ٌ َ‬
‫ب ال‬ ‫از ابى هريره‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمودند‪« :‬إِن اهلل تعاَل طي‬
‫ُ‬ ‫ُْ ْ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫اهلل أَ َم َر ال ْ ُم ْؤمن َ‬
‫ال َطيِّباً‪َ ،‬وإ َّن َ‬ ‫َ ْ َ ُ َّ‬
‫ْي‪ ،‬فَال ت َعاَل‪﴿ :‬يَٰٓأ ُّيهآَٰٱ ُّلر ُس َٰٓ‬
‫لَٰٓ‬ ‫ْي بِ َما أ َم َر بِ ِه المرس ِل‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫يَبل ِإ‬
‫َّ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُُكُوآَٰ َٰٓمِنَٰٓ َٰٓٱ َّ‬
‫ّلينَٰٓ َٰٓءام ُنوآََٰٰٓ‬‫ت َٰٓوَٰٓٱعَٰٓملوآَٰ َٰٓصَٰٓل ًِحا﴾ [المؤمنون‪َ .]11 :‬وقال ت َعاَل‪﴿ :‬يَٰٓأ ُّيها َٰٓٱ َِٰٓ‬ ‫لطيِبَٰٓ َِٰٓ‬
‫ُ َّ َ َ َ َّ ُ َ ُ ُ َّ َ َ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُُ‬
‫السف َر‪ ،‬أش َعث‬ ‫ت َٰٓما َٰٓرزقَٰٓنَٰٓكمَٰٓ﴾ [البقرة‪ .]172 :‬ثم ذكر الرجل ي ِطيل‬ ‫ُكوآَٰ َٰٓمِن َٰٓطيِبَٰٓ َِٰٓ‬
‫ْ ُ‬
‫ام‪َ ،‬و َملبَ ُسه‬ ‫ْش ُب ُه َح َر ٌ‬ ‫ام‪َ ،‬و َم ْ َ‬
‫ار ُّب‪َ ،‬و َم ْط َع ُم ُه َح َر ٌ‬
‫الس َماءِ‪ :‬يَا َر ُّب‪ ،‬يَ َ‬ ‫ِب‪َ ،‬ي ُم ُّد يَ َديْه إ ََل َّ‬ ‫أَ ْغ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ى‬ ‫ََ‬ ‫ْ‬ ‫ََ ٌ ُ‬
‫ام‪ ،‬وغ ِذ َي بِاْل َ َرامِ ‪ ،‬فأّن يستجاب هل !»(‪.)2‬‬
‫ُ‬ ‫حر‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي َو ُمس ِلم‪.‬‬

‫‪َ -2‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬
 ‫‪00‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫«محققاا كه خداوند پاك است و جز پاكيزه را نمىپذيرد‪ ،‬و به حقيقت كه خداى‬

‫تعالى به مؤمنان امر فرمود آن چه را به پيامبران امر فـرموده كه‪« :‬اى پيامبران از‬
‫روزیهاى حالل و پاكيزه بخوريد و عمل صالح انجام دهيد»‪ ،‬و خداوند فرمود‪« :‬اى‬
‫كسانى كه ايمان آوردهايد‪ ،‬از نعمتهاى پاكيزه كه به شما روزى دادهايم بخوريد»‪.‬‬
‫سپس پيامبر از كسى ياد كرد كه سفر خود را طوالنى مىكند و ژوليده موى و گرد‬
‫آلود‪ ،‬دو دستش را بهسوى آسمان بلند كرده‪ ،‬مىگويد‪" :‬اى پروردگار من" در حالى‬
‫كه غذايش حرام‪ ،‬و آبش حرام‪ ،‬و پوشاكش حرام‪ ،‬و پرورش يافته به حرام است؛ با‬
‫اين حال‪ ،‬چگونه خداوند او را اجابت كند و دعايش را بپذيرد؟»‪.‬‬

‫حدیث ‪11‬‬

‫از ابو محمد حسن بن علي بن ابيطالب ريحانه پيامبر [پسر دختر پيامبر‪]‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ‬
‫روايت است كه گفت‪« :‬دع َما يَ ِريْبُك إَِل َما ال يَ ِريبُك»(‪.)1‬‬
‫از پيامبر‪ ‬اين جمله را حفظ نمودم‪« :‬آنچه تو را به شك اندازد‪ ،‬آن را رها كن و‬
‫بگذار‪ ،‬و آنچه تو را به شك نمىاندازد بگير»‪.‬‬

‫حدیث ‪12‬‬
‫ْ َ‬
‫از ابوهريره‪ ‬روايت است كه گفت پيامبر اكرم‪ ‬فرمودند‪ِ « :‬م ْن ُح ْس ِن ِإسَامِ‬
‫َ َْ‬ ‫ْ َ ُُ‬
‫ال َم ْر ِء ت ْركه َما ال يع ِني ِه»(‪.)2‬‬
‫«از خوبىهاى مسلمانى فرد است‪ ،‬ترك كردن آنچه را كه نه مورد توجه اوست‪،‬‬
‫نه به او ربط دارد و نه وابسته به كارش است»‪.‬‬

‫الِّت ِم ِذ ُّي‪َ :‬ح ِديث َح َسن َص ِحيح‪.‬‬

‫الِّت ِم ِذ ُّي َوالن ََّس ِائ ُّي‪َ ،‬و َق َال ِّ‬
‫‪َ -1‬ر َوا ُه ِّ‬
‫الِّت ِم ِذ ُّي َو َغ َري ُه هك ََذا‪.‬‬
‫‪َ -2‬ح ِديث َح َسن‪َ ،‬ر َوا ُه ِّ‬
 ‫أربعون نووی‬ ‫‪02‬‬

‫حدیث ‪13‬‬

‫از ابى حمزه انس بن مالك‪ ‬خادم رسول اهلل‪ ‬روايت است كه رسول اهلل‪‬‬
‫َ ُ ْ ُ َ َ َ ُ ْ َ َّ ُ َّ َ ْ َ ُ ُّ ْ‬
‫ب ِنلَف ِس ِه»(‪.)1‬‬ ‫ُي‬
‫ُيب أل ِخي ِه ما ِ‬
‫فرمود‪« :‬ال يؤ ِمن أحدكم حَّت ِ‬
‫«هيچيك از شما ايمان نياورده است‪ ،‬تا اينكه دوست بدارد براى برادرش‪ ،‬آنچه‬
‫كه براى خودش دوست مىدارد»‪.‬‬

‫حدیث ‪14‬‬
‫َ َ ُّ َ ُ ْ‬
‫ئ‬
‫ُيل دم ِ ٍ‬
‫ر‬ ‫ام‬ ‫از عبداهلل بن مسعود‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمودند‪« :‬ال ِ‬
‫ُْ َ ُ‬ ‫اَّتار ُك ْ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َ َّ ْ ُ‬ ‫َّ ْ ُ َّ‬ ‫َّ ْ َ َ َ‬ ‫ُ ْ‬
‫ار ُ‬ ‫انلف ِس‪َ ،‬و َّ ِ ِ ِ‬
‫ِلي ِن ِه المف ِ‬ ‫مس ِل ٍم ِإال بِإِحدى ثَا ٍث‪ :‬اثليب الز ِان‪ ،‬وانلفس بِ‬
‫ج َم َ‬
‫اع ِة»(‪.)2‬‬ ‫لل ْ َ‬
‫ِ‬
‫«ريختن خون فرد مسلمان روا نمىشود مگر به سبب يك از اين سه چيز‪ :‬بيوه‬
‫زنى كه زنا كند‪ ،‬كسي كه ديگر را بكشد‪ ،‬و كسى كه دينش را ترك كرده و از‬
‫جماعت مؤمنان جدا شود»‪.‬‬

‫حدیث ‪15‬‬

‫هلل‬ ‫َ ْ َ َ ُْ ُ‬
‫از ابى هريره‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمودند‪« :‬من َكن يؤ ِمن بِا ِ‬
‫كر ْم َج َ‬‫َ ُْ ْ‬ ‫ت‪َ ،‬و َم ْن ََك َن يُ ْؤم ُن باهلل َو ْاَلَ ْ‬ ‫ََُْ ْ َ ْ ً َْ َ ْ ُ ْ‬ ‫َو ْاَلَ ْ‬
‫ار ُه‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫اآلخ‬
‫ِ‬ ‫مِ‬‫و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ص‬ ‫َل‬
‫ِ‬ ‫و‬‫أ‬ ‫ا‬‫ْي‬ ‫خ‬ ‫ل‬‫َ‬ ‫ي‬‫ل‬ ‫ف‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫اآلخ‬
‫ِ‬ ‫مِ‬ ‫و‬
‫ْ َ ْ َ ُ (‪)3‬‬
‫َ ُْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ ُْ‬
‫اآلخ ِر فليك ِرم ضيفه» ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫هلل واَلومِ‬‫َومن َكن يؤ ِمن بِا ِ‬
‫«كسى كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد‪ ،‬بايد سخن نيك بگويد‪ ،‬يا خاموش و‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي َو ُمس ِلم‪.‬‬

‫‪َ -2‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي َو ُمس ِلم‪.‬‬
‫‪َ -3‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي َو ُمس ِلم‪.‬‬
 ‫‪01‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫ساكت شود‪ ،‬و كسى كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد‪ ،‬بايد همسايه خود را گرامى‬
‫بدارد‪ ،‬و كسى كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد‪ ،‬مهمان نوازى كند»‪.‬‬

‫حدیث ‪16‬‬
‫ً َ َ َ َْ َ ْ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َ َّ َ‬
‫از ابىهريره‪ ‬روايت است كه‪« :‬ال تغضب‪ ،‬ف َردد ِم َرارا‪ ،‬قال‪ :‬ال تغضب»‪.‬‬
‫«مردى به رسول اكرم‪ ‬گفت‪ :‬مرا نصيحت كن‪ .‬آن حضرت‪ ‬فرمود‪ :‬خشم‬
‫مگير؛ و چند بار تكرار فرمود‪ :‬خشم مگير و غضب مكن»‪.‬‬

‫حدیث ‪17‬‬
‫از ابى يعلي شداد بن اوس‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمودند‪« :‬إ َّن َ‬
‫اهلل‬ ‫ِ‬
‫ِّ ْ َ‬ ‫ْ ََْ َ َ َْ ََ ْ‬ ‫ْ َ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ‬ ‫ََ َ‬
‫َشءٍ‪ :‬ف ِإذا قتَلتُ ْم فأح ِسنُوا ال َِتلة‪َ ،‬وإِذا ذِبتُ ْم فأح ِسنُوا اَّلِبَة‪،‬‬ ‫اإلحسان ىلع ُك‬
‫كتب ِ‬
‫َ ُْ ْ َ َ ُ ُ ْ َ ْ َ َُ َ ُْ ْ َ َ ُ‬
‫يحتَه»(‪َ ( .)1‬ر َوا ُه ُمس ِلم)‪.‬‬‫ْيح ذ ِب‬
‫وَل ِحد أحدكم شفرته‪ ،‬ول ِ‬
‫«همانا خدا نيكويى را درباره هر چيز واجب نموده است‪ ،‬پس هرگاه كشتيد‪،‬‬
‫كشتن را بر وجه نيكو انجام دهيد‪ ،‬و هرگاه ذبح كرديد‪ ،‬بر وجه نيكو ذبح كنيد‪ ،‬چنان‬
‫كه يكى از شما كارد خود را تيز نمايد‪ ،‬تا حيوانى را كه براى كشتن آماده شده‬
‫آسايش دهد»‪.‬‬

‫حدیث ‪18‬‬

‫از ابى ذر جندب بن جناده وابى عبدالرحمن معاذ بن جبل‪ ‬روايت است كه‬
‫َ‬ ‫َّ ِّ َ َ ْ‬
‫اْل َ َسنَ َة َت ْم ُ‬ ‫َ َ َُْ ُ ْ َ َْ‬ ‫َّ‬
‫ح َها‪َ ،‬وخا ِل ِق‬ ‫ت‪َ ،‬وأت ِب ِع السيئة‬ ‫رسول اهلل‪ ‬فرمودند‪« :‬ات ِق اهلل حيثما كن‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي‪.‬‬

 ‫أربعون نووی‬ ‫‪01‬‬
‫َّ َ ُ ُ‬
‫اس ِِبل ٍق َح َس ٍن»(‪.)1‬‬ ‫انل‬
‫«هر جا باشى از خدا بترس‪ .‬بعد از بدى خوبى كن تا خوبيها بدیها را محو و‬
‫نابود كند و با مردم خوش رفتار باش»‪.‬‬

‫حدیث ‪19‬‬

‫ِب‪‬‬ ‫انل َّ‬ ‫ت َخلْ َف َّ‬ ‫از ابى عباس عبداهلل بن عباس‪ ‬روايت است كه گفت‪ُ « :‬كنْ ُ‬
‫ِ‬
‫َ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ ََْ ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫ك ََك َ‬‫َ ُ َ ُ ِّ ُ َ ِّ ُ َ‬ ‫ً ََ َ‬
‫َتد ُه‬ ‫ِ‬ ‫اهلل‬ ‫ظ‬ ‫ِ‬ ‫ف‬ ‫اح‬ ‫‪،‬‬‫ك‬ ‫ظ‬ ‫ف‬ ‫ُي‬ ‫اهلل‬ ‫ظ‬ ‫ِ‬ ‫ف‬ ‫اح‬ ‫‪:‬‬ ‫ات‬ ‫م‬
‫ِ ٍ‬ ‫يَ ْوما فَال ِِل يا غَام‪ِ ،‬إن أعلم‬
‫ْ‬ ‫ْ َ َ َّ ُ َّ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ ْ ََْ َ َ ْ‬ ‫َُ َ َ َ َ َْ َ َ ْ َ‬
‫هلل‪َ ،‬واعل ْم أن األمة لو اجتَ َم َعت‬ ‫ا‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ب‬ ‫استَع ْ‬
‫ن‬ ‫ف‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ع‬‫ت‬‫اس‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫ِ‬ ‫إ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫اهلل‬ ‫ل‬
‫َتاهك‪ِ ،‬إذا سألت فاسأ ِ‬
‫ْ ْ َ َ ُ َ َ َْ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ َ َّ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ‬
‫اهلل لك‪َ ،‬وإِن اجتمعوا ىلع أن‬ ‫ىلع أن ينفعوك بَِش ٍء لم ينفعوك ِإال بَِش ٍء قد كتبه‬
‫ْ َ ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ال ب َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َ ُ ُّ َ َ ْ َ ْ َ ُ ُّ َ َّ‬
‫ت‬ ‫ت األقَام َوجف ِ‬ ‫َش ٍء قد كتبه اهلل عليك‪ ،‬رفِع ِ‬ ‫يُضوك بَِش ٍء لم يُضوك ِإ ِ‬
‫ُّ ُ ُ‬
‫حف»(‪.)2‬‬ ‫الص‬
‫َ َ ُْ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
‫امك‪ ،‬ت َع َّرف‬ ‫َتده أم‬ ‫و در روايتى غير از روايت ترمذى آمده است‪« :‬احف ِظ اهلل ِ‬
‫ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫ْ َ َ َّ‬ ‫ِّ َّ‬ ‫َّ َ َ ْ ْ َ‬ ‫َ‬
‫الرخا ِء يع ِرفك ِِف الشد ِة‪َ ،‬واعل ْم أن َما أخ َطأ َك ل ْم يَك ْن َِلُ ِصيبَك‪َ ،‬و َما‬ ‫هلل ِِف‬
‫ِإَل ا ِ‬
‫َ َّ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َّ َّ ْ َ َ َ َّ ْ َ َّ ْ َ‬
‫ِب‪َ ،‬وأن الف َر َج َم َع الك ْر ِب‪َ ،‬وأن‬ ‫أصابك لم يكن َِلخ ِطئك‪ ،‬واعلم أن انلْص مع الص ِ‬
‫َ َ ُْ ْ ْ ً‬
‫ْس يُْسا»‪.‬‬‫مع الع ِ‬
‫«روزی پشت سر پيامبر‪ ‬بودم‪ .‬پيامبر‪ ‬فرمود‪ :‬ای جوان‪ ،‬من چند كلمه را به تو‬
‫مىآموزم‪ :‬خدا را نگهدار تا او تو را نگه دارد؛ به خدا روىآور تا او را در برابر خود‬
‫بيابى؛ هرگاه خواهش و نيازى دارى‪ ،‬از خدا بخواه؛ و هرگاه يارى و كمك خواستى‪،‬‬
‫از خدا يارى بخواه؛ و اين را يقين بدان كه اگر همه امت جمع شوند تا به تو سودى‬
‫رسانند نتوانند رسانيد‪ ،‬مگر آنچه كه خدا براى تو نوشته باشد؛ و اگر همه امت جمع‬
‫شوند تا به تو زيانى برسانند نتوانند رسانيد‪ ،‬مگر زيانى كه خدا بر تو نوشته باشد؛‬

‫ض الن َُّس ِخ َح َسن َص ِحيح‪.‬‬

‫الِّت ِم ِذ ُّي َو َق َال‪َ :‬ح ِديث َح َسن‪َ ،‬و ِِف َبع ِ‬
‫‪َ -1‬ر َوا ُه ِّ‬
‫‪َ -2‬ر َوا ُه ال ِِّّت ِم ِذ ُّي َو َق َال‪َ :‬ح ِديث َح َسن َص ِحيح‪.‬‬
 ‫‪05‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫قلمهاى سرنوشت برداشته شده و نامهها خشك گشتند‪ .‬و در روايت ديگر‪ :‬به خدا‬
‫روى آور تا او را در برابر خود بيابى؛ خودت را در ناز و خوشى به خدا بشناسان تا‬
‫خدا تو را در سختى و مشقت يارى كند؛ و اين را يقين بدان كه آن چه براى تو نبود‪،‬‬
‫به تو نرسيد؛ و آنچه براى تو بود‪ ،‬ممكن نيست به تو نرسد؛ و اين را نيز بدان كه‬
‫يارى خدا همراه با صبر و شكيبايى است [اگر صبر پيشه سازى‪ ،‬خدا تو را يارى‬
‫رساند] و همراه هر سختى‪ ،‬گشايشى است‪ ،‬و با هر دشوارى‪ ،‬آسانى»‪.‬‬

‫حدیث ‪21‬‬

‫از ابى مسعود عقبه بن عمرو انصارى بدرى‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪‬‬
‫َّ َّ َ ْ َ َ َّ ُ ْ َ َ ُّ ُ َّ ُ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ‬
‫اصنَ ْع َما شئْ َ‬
‫ت»(‪.)1‬‬ ‫ِ‬ ‫فرمودند‪ِ « :‬إن ِمما أدرك انلاس ِمن لَكمِ انلبو ِة األوَل‪ِ :‬إذا لم تست ِح ف‬
‫«آنچه مردم از سخن پيامبران پيشين دريافتند‪ :‬هرگاه شرم و حيا نداشتى‪ ،‬هرچه‬
‫خواستى بكن»‪.‬‬

‫حدیث ‪21‬‬

‫از ابى عمرو گفته شده ابىعمره سفيان بن عبداهلل ثقفى‪ ‬روايت است كه گويد‪:‬‬
‫ت‬‫آمنْ ُ‬ ‫ال أَ ْسأَ ُل َعنْ ُه أَ َحدا ً َغ ْ َ‬
‫ْي َك‪ ،‬قَ َال‪ :‬قُ ْل َ‬ ‫ْ َ َ ً َ‬
‫اإلسَامِ قوال‬ ‫ِف‬ ‫ِل‬
‫ُْ‬
‫ل‬ ‫ق‬ ‫‪،‬‬‫هلل‬ ‫ا‬
‫ُْ ُ َ َُ َ‬
‫ول‬ ‫«قلت‪ :‬يا رس‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ْ‬
‫هلل‪ ،‬ث َّم استَ َِ ْم»(‪.)2‬‬
‫بِا ِ‬
‫«عرض كردم‪ :‬اى پيامبر خدا! از اسالم سخنى به من بگو كه ديگر از كسى جز تو‪،‬‬
‫درباره آن نپرسم‪ .‬آن حضرت‪ ‬فرمود‪ :‬بگو ايمان به خدا آوردم‪ ،‬سپس بر ايمان خود‬
‫استوار و پايدار باش»‪.‬‬

‫‪ -1‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي‪.‬‬

‫‪َ -2‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬
 ‫أربعون نووی‬ ‫‪06‬‬

‫حدیث ‪22‬‬
‫َ‬ ‫ً ََ‬ ‫َ َّ‬
‫از ابى عبداهلل جابر بن عبداهلل انصارى‪ ‬روايت است كه‪« :‬أن َر ُجَا َسأل َر ُسول‬
‫َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ ْ ُ ْ َ ْ ُ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ َ‬
‫ت اْلََال‪،‬‬ ‫هلل‪ ‬فَال‪ :‬أرأيت ِإذا صليت المكتوبات‪ ،‬وصمت رمضان‪ ،‬وأحلل‬ ‫ا ِ‬
‫َّ َ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َّ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ ً ْ ُ ُ‬ ‫ْ‬
‫ام‪َ ،‬ول ْم أ ِزد َىلع ذلِك شيئا‪ ،‬أأدخل اْلَنة؟ قال‪ :‬ن َع ْم»(‪.)1‬‬‫وحرمت اْلر‬
‫«مردى از رسول اكرم‪ ‬پرسيد‪ :‬ببين اگر نمازهاى فرض را بخوانم و روزه [ماه‬
‫مبارك] رمضان را بگيرم و حالل را حالل بدانم [و آن را انجام دهم]‪ ،‬حرام را حرام‬
‫بدانم [و از آن دورى كنم] و بر اينها چيزى ديگر نيفزايم‪ ،‬آيا داخل بهشت مىشوم؟‬
‫حرمت احلرام»‪« .‬از حرام دورى جستم»‪ .‬و‬
‫ُ‬ ‫رسول اهلل‪ ‬فرمود‪ :‬بلى»‪ .‬اين است معنى «‬
‫معنى‪« :‬أح َل ُ‬
‫لت احلالل»‪[« ،‬فقط] حالل را حالل شمردم»‪.‬‬

‫حدیث ‪23‬‬

‫از ابى مالك حارث بن عاصم اشعرى‪ ‬روايت است كه رسول اهلل‪ ‬فرمودند‪:‬‬
‫َْ‬ ‫ْ ْ ُ‬ ‫َْ ُ ْ َ َ ُ ْ َ َ‬ ‫ْ ْ ُ‬ ‫ور َش ْط ُر ْ َ‬ ‫الط ُه ُ‬
‫« ُّ‬
‫آلن ‪-‬‬
‫هلل تم ِ‬ ‫هلل َواْلَمد ِ‬ ‫هلل تمأل ال ِمزيان‪َ ،‬وسبحان ا ِ‬ ‫ان‪َ ،‬واْلَمد ِ‬ ‫اإليم ِ‬ ‫ِ‬
‫الص ْ ُ‬
‫ان‪َ ،‬و َّ‬ ‫َ َّ َ ُ ُ ٌ َ َّ َ َ ُ ُ ْ َ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ََْْ ُ‬
‫أل‪َ -‬ما َب ْ َ‬
‫ِب ضيَ ٌ‬
‫اء‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫الس َما ِء َواأل ْر ِض‪ ،‬والصَاة نور‪ ،‬والصدقة بره‬ ‫ْي َّ‬ ‫أوتم‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ ُ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ُ ْ ُ ُ َّ َ ْ َ ْ َ‬
‫َ‬ ‫ٌ‬
‫اس يغ ُدو فبَائِ ُع نف َسه ف ُمع ِتَ َها أ ْو ُموبَِ َها»(‪.)2‬‬ ‫ك‪ُ ،‬ك َّ‬
‫انل ِ‬ ‫والَرآن حجة لك أو علي‬
‫«طهارت و پاكيزگى نيمى از ايمان است؛ و الحمدهلل‪ ،‬ستايش خداست كه ترازوى‬
‫نيكىها را پر مىكند و سبحان اهلل و الحمدهلل‪ ،‬ميان آسمان و زمين را پر مىكند؛ و‬
‫نماز‪ ،‬نور و روشنايى است؛ و صدقه‪ ،‬دليل ايمان داشتن است؛ و شكيبايى‪ ،‬فروغ و‬
‫پرتو ايمان است؛ و قرآن‪ ،‬دليلى است به سود تو يا مدركى به زيان تو‪ .‬همه مردم‬
‫چـون بامداد شود از خانه بيرون رفته و به تالش و كوشش مىپردازند‪ ،‬پس خود را‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬

‫‪َ -2‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬
 ‫‪07‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫به خدا فروخته و آزاد مىكنند‪ ،‬يا خود را به هوا و هوس و مخالفت با خدا فروخته‬
‫و هالك مىكنند»‪.‬‬

‫حدیث ‪24‬‬

‫از ابوذر غفارى‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬در حديث قدسى از خداوند‪‬‬
‫َ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َّ ً‬ ‫ِّ َ َّ ْ ُ ُّ ْ َ َ ْ‬
‫ت الظل َم َىلع نف ِِس وجعلته بينكم حمرما‬ ‫روايت مىكند كه‪« :‬يَا ِعبَا ِدي‪ :‬إِن حرم‬
‫َْ ُ‬ ‫استَ ْه ُ‬ ‫ُ ُّ ُ ْ َ ٌّ َّ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ْ‬ ‫َا َت َظال َ ُموا‪ .‬يَا عبَ‬ ‫َ َ‬
‫وِن أه ِدك ْم‪ .‬يَا ِعبَا ِدي‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ف‬ ‫ه‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ال‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ال‬ ‫ض‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫َك‬ ‫ي‪:‬‬ ‫د‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ِ‬ ‫ف‬
‫َّ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُّ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُّ‬
‫وِن أ ْط ِعمك ْم‪ .‬يَا ِعبَا ِدي‪َ :‬كك ْم ََع ٍر إِال َم ْن‬ ‫ِ‬ ‫َكك ْم َجائِ ٌع إِال َم ْن أ ْط َعمتُه‪ ،‬فاستَ ْط َع ُم‬
‫ََ َ ْ‬ ‫ون باللَّيْل َو َّ‬
‫انل َ‬ ‫َّ ُ ْ ُ ْ ُ َ‬ ‫ك ْم‪ .‬يَا عبَ‬ ‫َ ْ ُ ُ‬ ‫ك ُ‬ ‫َ َ ُُْ َ ْ َ ْ‬
‫ار‪َ ،‬وأنا أغ ِف ُر‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ِ ِ‬ ‫ئ‬ ‫ط‬ ‫ِ‬ ‫ُت‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ن‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ي‪:‬‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ِ‬ ‫س‬ ‫ك‬ ‫أ‬ ‫وِن‬
‫ِ‬ ‫س‬ ‫كسوته فاست‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُّ ُ َ َ‬
‫وِن‪،‬‬ ‫ُض‬ ‫ُضي فتَ ُ ُّ‬ ‫ك ْم ل ْن َتبْل ُغوا ُ ِّ‬ ‫َّ ُ‬
‫ن‬ ‫إ‬ ‫ي‪:‬‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ك ْم‪ .‬يَا عبَ‬
‫ِ‬
‫ْ ُ‬
‫ل‬ ‫ر‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫غ‬ ‫أ‬ ‫وِن‬ ‫ر‬‫استَ ْغ ِف ُ‬ ‫ْ‬
‫ف‬ ‫‪،‬‬ ‫يعا‬ ‫َج‬
‫ِ‬ ‫اَّلنوب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َّ َ َّ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ َُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ ُ‬
‫ُ‬
‫آخركم و ِإنسكم و ِجنكم َكنوا‬ ‫وِن‪ .‬يا ِعبا ِدي‪ :‬لو أن أولكم و ِ‬
‫َ َ‬
‫ِ‬ ‫َول ْن تبلغوا نف ِِع فتَنف ُع‬
‫َ َ َّ َ َ ُ‬ ‫ْ َ ْ ً‬ ‫َ َ َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ىلع أَ ْت ََق قَلْب َر ُ‬ ‫ََ‬
‫اح ٍد ِمنك ْم‪َ ،‬ما َزاد ذلِك ِِف ُمل ِِك شيئا‪ .‬يَا ِعبَا ِدي‪ :‬ل ْو أن أ َّولك ْم‬ ‫ٍ ِ‬ ‫َ‬
‫و‬ ‫ل‬ ‫ج‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫ََ‬
‫اح ٍد ِمنك ْم‪َ ،‬ما نَ َص ذلِك ِم ْن‬
‫ْ ُ‬ ‫َ‬
‫و‬ ‫ل‬ ‫جر قَلْب َر ُ‬
‫ج‬ ‫ىلع أَفْ َ‬ ‫َ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ‬
‫آخركم وإِنسكم و ِجنكم َكنوا‬
‫ٍ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫و ِ‬
‫َ ْ‬ ‫ك ْم َو ُ ْ ْ َ ُ ْ َّ ُ ْ َ ُ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َّ َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ْ ً‬
‫اح ٍد‪،‬‬ ‫آخ َركم َوإِنسكم َو ِجنكم قاموا ِِف ص ِعي ٍد َو ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُمل ِِك شيئا‪ .‬يَا ِعبَا ِدي‪ :‬لو أن أول‬
‫َّ َ َ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ََ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ْ ُ ُ َّ‬ ‫َ َ َُ‬
‫اح ٍد َم ْسأ ََّته‪َ ،‬ما نَ َص ذلِك ِم َّما ِعن ِدي ِإال ك َما ينَ ُص‬ ‫وِن‪ ،‬فأعطيت ُك َو ِ‬ ‫فسأل ِ‬
‫ِّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫حص َ‬ ‫ُ‬
‫َّ َ َ ْ َ ُ ْ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫خيَ ُط إ َذا أ ْدخ َل َ ْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ْ‬
‫يها لك ْم‪ ،‬ث َّم أ َوفيك ْم‬ ‫ َ أعمالكم أ ِ‬ ‫اْلح َر‪ .‬يا ِعبا ِدي‪ِ :‬إنما ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ال ِم‬
‫َْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ك فََا يَل َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ َ َ َْ َ َ‬ ‫ْ‬
‫َّ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ‬‫ً‬
‫وم َّن إِال نف َسه»(‪.)1‬‬ ‫إِياها‪ ،‬فمن َوجد خْيا فليحم ِد اهلل‪ ،‬ومن وجد غْي ذل ِ‬
‫«اى بندگان من‪ ،‬ظلم و ستم را بر خود حرام نمودم و ميان شما نيز آن را حرام‬
‫كردم‪ ،‬پس به همديگر ظلم و ستم نكنيد‪ .‬اى بندگان من‪ ،‬همه شما گمراه هستيد مگر‬
‫كسي كه من او را هدايت نمودهام؛ پس از من راه راست بخواهيد تا شما را به آن‬
‫راهنمايى كنم‪ .‬اى بندگان مـن‪ ،‬همه شما گرسنهايد مگر كسى كه من او را غذا‬
‫دادهام؛ پس از من غذا بخواهيد تا شما را اطعام كنم‪ .‬اى بندگان من‪ ،‬همه شما‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬

 ‫أربعون نووی‬ ‫‪08‬‬

‫برهنهايد مگر كسي كه مـن او را پوشاندهام؛ پس از من لباس بخواهيد تا شما را‬

‫بپوشانم‪ .‬اى بندگان من‪ ،‬در حقيقت همه شما شب و روز خطا مىكنيد و من‬
‫گناهــان را مىآمرزم؛ پس از من آمرزش بخواهيد تا شما را بيامرزم‪ .‬اى بندگان من‪،‬‬
‫شما هرگز نمىتوانيد به من زيان برسانيد‪ ،‬و هرگز نمىتوانيد به من فايده و سودى‬
‫برسانيد‪ .‬اى بندگان من‪ ،‬اگر از نخستين شما تا آخرين شما و انس و جن شما‪ ،‬همه‬
‫بر پرهيزگارترين قلب باشيد‪ ،‬مانند اينكه يك به يك شما پرهيزكار باشيد‪ ،‬اين تقوا و‬
‫پرهيزكارى شما بر مُلك من نمىافزايد‪ .‬اى بندگان من‪ ،‬اگر اول و آخرتان و انس و‬
‫جن شما همه بر بدترين و ناپاكترين قلب باشيد‪ ،‬اين بدى شما‪ ،‬از ملك من چيزى‬
‫كم نخواهد كرد‪ .‬اى بندگان من‪ ،‬اگر اولين فرد تا آخرين فردتان‪ ،‬از انس گرفته تا‬
‫جن‪ ،‬همه در مىدانى ايستاده و از من خواهش كنند و من به هر يك از شما آنچه‬
‫خواهد بدهم‪ ،‬اين خواهش و خواسته‪ ،‬از آنچه در نزد من است نمىكاهد؛ چنان كه‬
‫هرگاه سوزن به دريا فرو برده شود‪ ،‬كم نخواهد شد‪ .‬اى بندگان من‪ ،‬اين همان است‬
‫كه مىبينيد؛ درو شدة كردارتان است كه براى شما به وفا و تمام مىشمارم و به شما‬
‫مىرسانم‪ .‬پس كسى كه خوبى را يافت‪ ،‬بايد خدا را ستايش كند‪ ،‬و كسى كه غير از‬
‫آن يافت‪ ،‬نبايد غير خود ديگرى را سرزنش نمايد»‪.‬‬

‫حدیث ‪25‬‬
‫ُّ َ َ‬ ‫ُ‬
‫األ ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ ُّ ُ‬ ‫َ َُ َ‬
‫ور‪ ،‬يُ َصلون ك َما‬ ‫ِ‬ ‫ج‬ ‫هلل‪ ،‬ذهب أهل اِلث ِ ِ‬
‫ب‬ ‫ور‬ ‫از ابوذر‪ ‬روايت است كه‪« :‬يا رسول ا ِ‬
‫ون ب ُف ُضول أَ ْم َواله ْم‪ ،‬قَا َل‪ :‬أَ َولَيْ َس قَ ْد َج َع َل ُ‬
‫اهلل‬
‫ُ َ ِّ َ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫نصِّل‪ ،‬ويصومون كما نصوم‪ ،‬ويتصدق ِ‬
‫َ َ ً ُ ِّ َ ْ َ‬ ‫ُ ِّ َ ْ َ َ َ َ ً َ ُ ِّ َ ْ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ َّ ُ َ َّ‬
‫ْي ٍة َصدقة‪َ ،‬وُك َت ِميد ٍة‬ ‫كب َ‬
‫لكم ما تصدقون؟ ِإن بِكل تس ِبيح ٍة صدقة‪ ،‬وُك ت ِ‬
‫َ‬
‫ْ‬ ‫َ ًَ‬ ‫ْ َ‬
‫ْه ع ْن ُمنك ٍر َصدقة‪َ ،‬و ِف بُض ِع‬
‫َ َ ًَ ََ ْ َ‬
‫ن‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫ة‬ ‫ق‬ ‫د‬ ‫ص‬ ‫وف‬
‫ِ‬ ‫ُك َت ْه ِليلَ ٍة َص َدقَ ًة‪َ ،‬وأ ْمر بال ْ َم ْع ُ‬
‫ر‬
‫َ َ َ ً َ ُ ِّ‬
‫صدقة‪ ،‬و‬
‫ٍ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َُ َ ََُْ ََ ُ ُ ُ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ ًَ َ ُ َ َُ َ‬
‫يها أج ٌر؟ قال‪:‬‬ ‫هلل أيَأ ِِت أحدنا شهوته ويكون هل ِف‬ ‫أح ِدكم صدقة‪ .‬قالوا‪ :‬يا رسول ا ِ‬
 ‫‪09‬‬ ‫أربعون نووی‬
‫َْ َ‬
‫َال ََك َن َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َْ ٌْ َ َ َ َ‬
‫ك إ َذا َو َض َع َ‬ ‫أَ َرأَ ْيتُ ْم ل َ ْو َو َض َع َ‬
‫هل‬ ‫ِ‬ ‫اْل‬ ‫ِف‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬‫ذ‬ ‫ك‬ ‫ف‬ ‫؟‬ ‫ر‬‫ز‬‫و‬‫ِ‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ي‬‫ل‬ ‫ع‬ ‫ان‬ ‫ك‬ ‫أ‬ ‫‪،‬‬ ‫امٍ‬‫حر‬ ‫ِف‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ه‬
‫َ ْ‬
‫أج ٌر»(‪.)1‬‬
‫«گروهي از صحابه‪ ‬به پيامبر‪ ‬گفتند‪ :‬ای رسول خدا‪ ،‬صاحبان مال با پاداشها‬
‫رفتند و ثروتمندان همه ثوابها را با خود بردند؛ نمــاز مىخوانند چنان كه ما نماز‬
‫مىخوانيم؛ روزه مىگيرند چنان كه ما روزه مىگيريم و صدقـه مىدهند از بسياری‬
‫اموالشان‪ .‬آن حضرت‪ ‬فرمود‪ :‬آيا چنين نيست كه خداوند [ثوابِ] آنچه را كه صدقه‬
‫نماييد برای شما قرار داده است؟ شما در برابر هر «سبحان اهلل» گفتن صدقهای داريد‪،‬‬
‫و در بـرابـرِ هر «اهلل أكرب» گفتن صدقهای‪ ،‬و با هر «احلمد هلل» گفتن صدقهای‪ ،‬با هر‬
‫«ال إله إالَّ اهلل» گفتن صدقهای داريد‪ ،‬و در برابر هر امر به معروف و خوبى كردن‬
‫صدقهای‪ ،‬در مقابل هر بازداشتن از منكر و زشتي صدقهای داريد‪ ،‬و در نزديكي يكي‬
‫از شما با همسرش صدقهای‪ .‬ياران گفتند‪ :‬ای رسول خدا‪ ،‬آيا وقتي يكي از ما‬
‫شهوتش را فرو مىنشاند‪ ،‬برای او در اين كار اجر و پاداشي است؟ آن حضرت‪‬‬
‫فرمود‪ :‬به من بگوييد اگر شهوت خود را در حرام مىگذاشت آيا بر آن گناهي نبود؟‬
‫پس همچنان است كه اگر شهوتش را در حالل بگذارد برای او اجر و پاداش است»‪.‬‬

‫حدیث ‪26‬‬
‫َْ‬ ‫ُ ُّ ُ َ‬
‫اس َعلي ِه‬ ‫َا ََم ِم َن َّ‬
‫انل ِ‬ ‫از ابىهريره‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمود‪ُ« :‬ك س‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ٌ َ ُ ُ َّ َ‬
‫الر ُجل ِِف دابَّ ِت ِه‬ ‫ْي صدقة‪ ،‬وت ِعْي‬
‫َّ ْ ُ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َ َ َ ٌ ُ َّ َ ْ َ ْ ُ ُ‬
‫صدقة ُك يومٍ تطلع ِفي ِه الشمس‪ :‬تع ِدل بْي اثن ِ‬
‫ُ ِّ َ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َ َ ٌ َ ْ َ َ ُ َّ ُ َ َ ٌ‬
‫الطيِّبَة َصدقة‪َ ،‬وبِكل خ ْط َو ٍة‬ ‫َكمة‬
‫فتح ِمله عليها أو ترفع هل عليها متاعه صدقة‪ ،‬وال ِ‬
‫َ ٌَ‬ ‫َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ٌ ُ ُ َ‬
‫األ َذى َعن َّ‬
‫يق َصدقة»(‪.)2‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ر‬‫الط‬ ‫تم ِشيها ِإَل الصَا ِة صدقة‪َ ،‬وت ِميط‬
‫«بر هر پيوندی از بـدن مـردم صدقهای است‪ .‬هر روزی در آن آفتاب بيرون‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬

‫‪َ -2‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي َو ُمس ِلم‪.‬‬
 ‫أربعون نووی‬ ‫‪21‬‬

‫مىآيد و بين دو تن اصالح و تعادل به وجود مىآوری‪ ،‬برای تو صدقهای است؛ و‬

‫وقتي به فردی كمك مىكني تا بر چارپايش سوار شود يا بارش را بر آن بگذارد‪،‬‬
‫برای تو صدقهای است؛ و سخن و گفتار خوب برای تو صدقهای است؛ و هرگامي‬
‫كه به سوى نماز برميداری‪ ،‬برای تو صدقهای است؛ و در آنچه از سر راه مردم‬
‫برميداری و دور مىكني تا به آنها آزار نرسد‪ ،‬برای تو صدقهای است»‪.‬‬

‫حدیث ‪27‬‬
‫ُ‬ ‫از نواس بن سمعان‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمود‪« :‬الْ ُّ‬
‫ِب ُح ْس ُن اخلُل ِق‪،‬‬‫ِ‬
‫َّ ُ (‪)1‬‬ ‫َ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َّ َ َ َ ْ‬
‫اإلثم ما حاك ِِف نف ِسك وك ِرهت أن يط ِلع علي ِه انلاس» ‪.‬‬
‫و ِ‬
‫«نيكوكاری‪ ،‬خوش اخالقي است و گناه‪ ،‬ناراحتيای است كه در دل پديد مىآيد‬
‫و دوست نداری مردم از آن آگاه شوند»‪.‬‬
‫ول اهلل‪َ ‬ف ََ َال‪ :‬جئْ َ‬ ‫َْ ُ َُ َ‬ ‫َ‬
‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و از وابصه بن معبد‪ ‬روايت است كه گفت‪« :‬أتيت رس‬
‫ْ َ ََّ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ ِّ ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُّ َ ْ َ َ َّ ْ ْ َّ ْ‬
‫َ‬
‫انلف ُس َواطمأن‬ ‫ت قلبك‪ ،‬ال ِِب ما اطمأنت ِإَل ِه‬ ‫تسأل ع ِن ال ِِب؟ قلت‪ :‬نعم‪ ،‬قال‪ :‬استف ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الص ْدر َوإ ْن أ ْفتَ َ‬
‫انل ْفس َوتَ َر َّد َد ِف َّ‬ ‫إ ََلْه الْ ََلْ ُ‬
‫ب‪َ ،‬واإل ْث ُم َما َح َ‬
‫اس َوأفتَ ْو َك»(‪.)2‬‬ ‫انل ُ‬‫اك َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اك ِف َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫«به خدمت حضرت رسول اهلل‪ ‬آمدم‪ ،‬آن حضرت‪ ‬فرمود‪ :‬آمدهای كه از‬
‫نيكوكاری بپرسي؟ گفتم‪ :‬بلي‪ ،‬فرمود‪ :‬از دلت بپرس‪ .‬نيكوكاری چيزی است كه روح‬
‫به سوی آن آرام گيرد و دل بر آن آسوده شود‪ ،‬و گناه چيزی است كه در دل خارشي‬
‫پديد آورد و در سينه شك و ترديد ايجاد كند‪ .‬اگر همه مردم بر خالف احساس‬
‫درون قلب تو فتوا دهند‪ ،‬تو به آن فتوا اعتماد مكن»‪.‬‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬

‫ني َأْحَدَ ب ِن حنب ٍل والدَّ ِار ِمي بِإِسن ٍ‬
‫َاد َح َس ٍن‪.‬‬ ‫‪َ -2‬ح ِديث َح َسن َر َوينَا ُه ِِف ُمسنَدَ ي ِ‬
‫اإل َما َم ِ‬
‫ِّ‬ ‫َ َ َ‬
 ‫‪20‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫حدیث ‪28‬‬
‫َ َ َ َُ ُ‬
‫هلل‪‬‬ ‫از ابىنجيح العرباض بن ساريه‪ ‬روايت است كه گفت‪َ « :‬وعظنا رسول ا ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ ْ َْ ُْ ُ ُ َ َ َ ْ َْ ُُْ ُ َ ُ َْ َ َ ُ َ‬ ‫َْ َ ً‬
‫هلل كأن َها َم ْو ِعظة‬ ‫مو ِعظة َو ِجلت ِمنها الَلوب‪َ ،‬وذرفت ِمنها العيون‪ ،‬فَلنا‪ :‬يا رسول ا ِ‬
‫َْ ُ‬ ‫ْ َ َ َّ‬ ‫الس ْمع َو َّ‬ ‫يك ْم بتَ َْ َوى اهلل‪َ ،‬و َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ ِّ َ َ ْ َ َ َ ُ‬
‫اع ِة َوإِن تأم َر َعليك ْم‬ ‫الط َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫مود ٍع‪ ،‬فأو ِصنا‪ ،‬قال‪ :‬أ ِ‬
‫وص‬
‫ََ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َ ً َ ً َ َْ ُ‬ ‫ك ْم فَ َس َ َ‬
‫ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ٌ َ َّ ُ‬
‫ْيا‪ ،‬ف َعليك ْم ب ِ ُسن ِِت َو ُسن ِة اخلُلفا ِء‬ ‫ْيى اخ ِتَافا ك ِث‬ ‫عبد‪ ،‬ف ِإنه َم ْن يَ ِعش ِمن‬
‫َ َّ ُ َّ ُ ْ َ َ‬ ‫ُ‬
‫األ ُ‬ ‫َ َّ ُ ْ َ ُ ْ َ َ‬ ‫ْي‪َ ،‬ع ُّضوا َعلَيْ َها ب َّ‬
‫انل َ‬ ‫ين ال ْ َم ْهديِّ َ‬ ‫الراشد َ‬
‫ور‪ ،‬ف ِإن ُك حمدث ٍة‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ات‬‫ِ‬ ‫ث‬ ‫د‬ ‫حم‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫اك‬ ‫ي‬‫ِ‬ ‫إ‬‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ذ‬ ‫ِ‬ ‫اج‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ ِ‬
‫ار»(‪.)1‬‬ ‫َالَ ٍة ِف َّ‬
‫انل‬
‫ْ َ ٌ َ ُ َّ ْ َ َ َ َ ٌ َ ُ َّ َ َ‬
‫بِدعة‪ ،‬وُك بِدع ٍة ضَالة‪ ،‬وُك ض‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫«رسول اكرم‪ ‬ما را پند داد‪ ،‬پندی كه دلها از آن ترسيد و چشمها را اشك‬
‫آورد‪ .‬گفتيم‪ :‬ای رسول خدا‪ ،‬چنين مىنمايد كه اين پند وداعي است‪ ،‬پس ما را‬
‫سفارش ده‪ ،‬آن حضرت‪ ‬فرمود‪ :‬شما را به ترس از خدای‪ ‬و فرمانبرداری از‬
‫اميرم [يعني فرماندار يا رئيسي كه منصوب كردهام] سفارش مىكنم اگر چه بردهای‬
‫بر شما امير شود‪ ،‬زيرا كسي كه از شما باقي بماند و عمری طوالني كند‪ ،‬اختالف‬
‫بسياری خواهد ديد‪ .‬شما را به گرفتن [پيروی] راه من و راه خلفای راشدين ‪-‬كه‬
‫هدايت شدهاند‪ -‬تشويق مىكنم؛ اين سفارش را با بن دندان عقل خـود بگيريد؛ و‬
‫شما را از راههای نو و جديد كه برابر با راه من و خلفا نيست برحذر مىدارم‪ ،‬زيرا‬
‫هر نو و جديدی [در دين] بدعت است‪ ،‬و هر بدعت‪ ،‬گمراهي است‪ ،‬و هر گمراهي‪،‬‬
‫در آتش جهنم»‪.‬‬

‫حدیث ‪29‬‬
‫ْ ُ‬ ‫َ ْ‬
‫ِب ِِن بِ َع َم ٍل يُد ِخل ِِن‬
‫خ ْ‬
‫از معاذ بن جبل‪ ‬روايت است كه‪ :‬گفتم ای رسول خدا‪« ،‬أ ِ‬
‫ْس ُه ُ‬
‫اهلل‬
‫َ َّ ُ َ َ ٌ َ َ‬
‫ىلع َم ْن ي َ َّ َ‬ ‫يم‪ ،‬وإِنه لي ِسْي‬‫ظ‬ ‫ع‬ ‫اْل َ َّن َة‪َ ،‬و ُيبَاع ُدن َعن ا َّنلار‪َ ،‬ق َال‪ :‬لَ ََ ْد َسأَلْ َ‬
‫ت َع ْن َ‬ ‫ْ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫الِّت ِم ِذ ُّي َو َق َال‪َ :‬ح ِديث َح َسن َص ِحيح‪.‬‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه َأ ُبو َد ُاو َد َو ِّ‬
 ‫أربعون نووی‬ ‫‪22‬‬
‫َ َ‬ ‫الز ََك َة‪َ ،‬وتَ ُص ُ‬ ‫َا َة‪َ ،‬وتُ ْؤِت َّ‬ ‫َ ْ ً َ ُ ُ َّ َ‬ ‫ال ت ُ ْْش ُ‬ ‫ََ َ َ َْ َ ُْ ُ َ َ‬
‫وم َر َمضان‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫الص‬ ‫يم‬ ‫َ‬‫ِ‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ا‪،‬‬ ‫ئ‬‫ي‬ ‫ش‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ب‬
‫ِ ِ‬ ‫ك‬ ‫تعاَل علي ِه‪ :‬تعبد اهلل‬
‫ْ‬
‫َّ ْ ُ ُ َّ َ َّ َ َ ُ ُ ْ ُ َ َ َ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ‬
‫ىلع أب ْ َواب اخل َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ََ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُّ ْ َ ْ َ ُ َّ َ َ‬
‫يئة‬ ‫ْي‪ :‬الصوم جنة‪ ،‬والصدقة تط ِءىء اخل ِط‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫د‬ ‫أ‬ ‫ال‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬ ‫ال‬ ‫وَتج اْليت‪ .‬ثم ق‬
‫وب ُهمَٰٓ َٰٓع َِٰٓ‬
‫نَٰٓ‬
‫َ‬
‫الر ُجل ِف َج ْوف الليْل‪ُ ،‬ث َّم تََا‪﴿ :‬تتجافَٰٓ َٰٓ ُج ُن ُ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ار‪َ ،‬و َصَا ُة َّ‬ ‫انل َ‬ ‫اء َّ‬ ‫َك َما ُي ْطءى ُء ال ْ َم َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َْ‬ ‫ُ َ َ َ َ ُ ْ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ج َِٰٓع﴾ [السجدة‪ .]11 :‬حَّت بلغ ﴿يعَٰٓملونَٰٓ﴾‪ .‬ثم قال‪ :‬أال أخ ِِبك بِ َرأ ِس األم ِر‬ ‫ٱلَٰٓمضا ِ‬
‫َ ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ َ َ ُ‬ ‫ُْ ُ ََ َ َُ ُ‬ ‫َ ُ ُُ ْ َ َ‬
‫اإلسَا ُم‪َ ،‬وع ُمود ُه‬ ‫هلل‪ .‬قال‪ :‬رأس األم ِر ِ‬ ‫َوعموده َو ِذر َو ِة سنا ِم ِه؟ قلت‪ :‬بىل يا رسول ا ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ِّ ُ ْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ُ ُ َّ َ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َّ َ ُ َ ْ َ ُ َ َ‬
‫ت‪ :‬بَىل يَا َر ُسول‬ ‫ِب َك بِ َمَا ِك ذلِك َك ِه؟‪ .‬قل‬ ‫خ ُ‬
‫اْلهاد‪ .‬ثم قال‪ :‬أال أ ِ‬ ‫الصَاة‪ ،‬و ِذروة سناِ ِمه ِ‬
‫َ َ َّ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َ‬
‫هلل‪َ ،‬وإِنا ل ُمؤاخذون بِ َما ن َتَك ُم‬ ‫ا‬ ‫َّ‬
‫ِب‬
‫َ َ َ ُ َّ َ َ ْ َ َ ُ ْ ُ َ َ‬
‫ن‬ ‫ا‬ ‫ي‬ ‫‪:‬‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ق‬ ‫ا‪.‬‬ ‫هذ‬ ‫ك‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ف‬ ‫ك‬ ‫‪:‬‬ ‫ال‬ ‫ق‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫اهلل‪ ،‬فَأَ َخ َذ بل َ‬
‫س‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ِِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َْ َ َ ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ار ىلع ُوجو ِه ِهم ‪-‬أو قال‪ :‬ىلع‬ ‫بِ ِه؟ فَال‪ :‬ث َِلتك أمك َيا معاذ‪ ،‬وهل يكب انلاس ِِف انل ِ‬
‫ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫ََ‬
‫اخ ِر ِه ْم‪ِ -‬إال َح َصائِ ُد أل ِسن ِت ِه ْم؟»(‪.)1‬‬ ‫من ِ‬
‫« از كارهايي آگاهم كن كه مرا به بهشت داخل كند و از دوزخ دور گرداند‪ .‬آن‬
‫حضرت‪ ‬فرمود‪ :‬در حقيقت از چيز بسيار بزرگي پرسيدی و آسان است بر كسي كه‬
‫خدای تعالي برای او آن كار را آسان سازد‪ ،‬و آن هم عبارت است از اين كه‪ :‬بندگي‬
‫كني خدای يكتا را و هيچ چيز برای او شريك قرار ندهي‪ ،‬و نماز را بر پا داری‪ ،‬و‬
‫زكات بدهي‪ ،‬روزه [ماه مبارك] رمضان را بگيری‪ ،‬و حـج خانـه خـدا بروی‪ ،‬سپس‬
‫فرمود‪ :‬آيا تو را از همه درهای خير آگاه نسازم؟ روزه سپری است كه از روزه دار‬
‫محافظت مىكند‪ ،‬و صدقـه‪ ،‬آتش گناه و خطاها را خاموش مىسازد‪ ،‬چنانكه آب‬
‫آتش را خاموش مىكند‪ ،‬و نماز شخص در دل شبها‪ .‬سپس اين آيه را تالوت‬
‫ُ‬
‫فرمود‪« :‬پهلوهايشان از بسترهايشان دور مىشود»‪ ،‬تا اينكه به ﴿يعَٰٓملونَٰٓ﴾ رسيد‪ .‬پس‬
‫از آن فرمود‪ :‬آيا تو را از سرآمد كارها و باالترين كوهان آن با خبر نكنم؟ گفتم‪ :‬بلي‬
‫ای رسول خدا‪ ،‬مرا با خبر كن‪ .‬فرمود‪ :‬سرآم ِد كارها اسالم است‪ ،‬و ستون اسالم نماز‪،‬‬
‫و باالترين كوهانِ آن جهاد در راه خداست‪ .‬سپس فرمود‪ :‬آيا تو را از سر رشتة همه‬
‫اينها خبر دهم؟ گفتم‪ :‬بلي ای رسول خدا‪ ،‬مرا خبر ده‪ .‬آن حضرت زبان خود را‬

‫الِّت ِم ِذ ُّي َو َق َال‪َ :‬ح ِديث َح َسن َص ِحيح‪.‬‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ِّ‬
 ‫‪21‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫گرفت و فرمود‪ :‬اين را نگهدار‪ .‬گفتم‪ :‬ای پيامبر خدا‪ ،‬آيا ما به آنچه مىگوييم‪ ،‬مورد‬
‫بازخواست قرار خواهيم گرفت؟ آن حضرت‪ ‬فرمود‪ :‬مادرت به عزايت بنشيند‪،‬‬
‫[خداوند] مردم را بر روهايشان‪ -‬يا اينكه فرمود بر بينيهايشان‪ -‬در آتش مىاندازد‪،‬‬
‫مگر [فقط به خاطرِ] سخنان ياوه‪ ،‬بيهوده و درو شدة زبانهايشان»‪.‬‬

‫حدیث ‪31‬‬
‫َّ‬
‫از ابىثعلبه الخشي جرثوم بن ناشب‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمود‪ِ « :‬إن‬
‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ ِّ ُ َ َ َ َّ ُ ُ ً َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ‬
‫اء فَا‬ ‫اهلل تعاَل فرض فرائِض فَا تضيعوها‪ ،‬وحد حدودا فَا تعتدوها‪ ،‬وحرم أشي‬
‫َ ْ َ (‪)1‬‬ ‫ََْ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ًَْ َ ُ ْ َ َْ ْ َ َ َ َْ َ ُ‬
‫ان فَا تبحثوا عنها» ‪.‬‬ ‫تنت ِهكوها‪ ،‬وسكت عن أشياء رْحة لكم غْي نِسي ٍ‬
‫«خداوند متعال فريضههايي را واجب نموده است‪ ،‬پس آنها را ضايـع نكنيد و از‬
‫كارهايي منع فرمـوده و برای آنها حدودی [مرزها و محرماتي] معين كرده است‪ ،‬پس‬
‫از آنها پا فراتر مگذاريد‪ ،‬و چيزهايي را حرام نموده است‪ ،‬پس به حرمت و حرام‬
‫بودن آن احترام بگذاريد‪ ،‬و درباره چيزهای ديگری سكوت كرده به خاطر مهرباني به‬
‫شما نه از روی فراموشي‪ ،‬پس آنها را جستجو مكنيد»‪.‬‬

‫حدیث ‪31‬‬

‫ِب‪‬‬ ‫انل ِّ‬‫اء َر ُج ٌل إ ََل َّ‬

‫از ابىعباس سهل بن سعد ساعدى‪ ‬روايت است كه‪َ « :‬ج َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ‬ ‫ََ َ َ َُ ُ‬
‫َ‬
‫هلل دل ِِن ىلع عم ٍل إِذا ع ِملته أحب ِِن اهلل‪ ،‬وأحب ِِن انلاس‪ .‬فَال‪ :‬ازهد ِِف‬ ‫فَال‪ :‬يا رسول ا ِ‬
‫انل ُ‬
‫ك َّ‬ ‫ُ َّ َ‬ ‫يما ِعنْ َد َّ‬
‫از َه ْد ف َ‬
‫اهلل‪َ ،‬و ْ‬
‫ك ُ‬ ‫ُّ ْ َ ُ َّ َ‬
‫اس»(‪.)2‬‬ ‫ُيب‬
‫اس ِ‬ ‫انل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُيب‬‫اِلنيا ِ‬
‫«مردی نزد پيامبر اكرم‪ ‬آمد و گفت‪ :‬ای رسول خدا‪ ،‬مرا به كاری راهنمايي كن‬

‫‪َ -1‬ح ِديث َح َسن َر َوا ُه الدَّ َار ُقطنِي َو َغ ُري ُه‪.‬‬
‫اجه َو َغ ُري ُه بِ َأ َسانِيدَ َح َسن ٍَة‪.‬‬
‫‪َ -2‬ر َوا ُه اب ُن َم َ‬
 ‫أربعون نووی‬ ‫‪21‬‬

‫كه هرگاه آن را انجام دهم خداوند مرا دوست بدارد‪ ،‬و مردم نيز مرا دوست بدارند‪.‬‬
‫آن حضرت‪ ‬فرمود‪ :‬دل به دنيا مبند و از آن روی بگردان تا خدا تو را دوست‬
‫بدارد‪ ،‬و به آنچه نزد مردم است بيميل باش و از آن روی بگردان تا مردم تو را‬
‫دوست بدارند»‪.‬‬

‫حدیث ‪32‬‬

‫از ابىسعيد سعد بن مالك بن سنان خدرى‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪‬‬
‫ُض َ‬ ‫َ َ َ َ َ‬
‫ال َ‬
‫ار»(‪.)1‬‬ ‫فرمودند‪« :‬ال ُضر َو ِ‬
‫«نه به خود زيان برسان و نه به ديگران»‪[ .‬يعني دين مبين اسالم بر پايه مصلحت‬
‫و منفعت بنا شده است و ضرر زدن به ديگران را منع كرده است]‪.‬‬

‫حدیث ‪33‬‬
‫َّ ُ َ ْ ُ‬ ‫َ ُْ‬
‫اس بِدع َواه ْم‪،‬‬ ‫از ابن عباس‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمود‪« :‬ل ْو يع َطى انل‬
‫َْ َ‬ ‫َ َْ ُ َ‬ ‫ْ َ ِّ َ ُ َ ْ َّ‬ ‫َّ َ َ ٌ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ْ‬
‫مْي َىلع َم ْن أنك َر»(‪.)2‬‬ ‫اْلينة َىلع ال ُمد ِِع‪ ،‬واَل‬ ‫لك ِن‬
‫الدَع ِرجال أموال قومٍ و ِدماءهم‪ِ ،‬‬
‫«اگر مردم به مجرد ادعايشان [و همين كه ادعای چيزی مىكردند] به آنها داده‬
‫مىشد‪ ،‬هر آيينه برخي ادعای اموال و خون برخي ديگر مىكردند‪ ،‬ولي مدعي بايد‬
‫دليل و مدرك بياورد‪ ،‬و انكار كننده بايد سوگند بخورد»‪.‬‬

‫ُها ُمسنَد ًا‪َ ،‬و َر َوا ُه َما َلك ِِف الـ ُم َو َّطأ ُمر َس ً‬
‫ال عَن عَم ِرو ب ِن ََي َي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اجه َوالدَّ َار ُقطن ُّي َو َغ َري ُ َ‬
‫‪َ -1‬حديث َح َسن‪َ ،‬ر َوا ُه اب ُن َم َ‬
‫يد‪َ ،‬و َل ُه ُط ُرق ُي َق ِّوي َبع ُض َها َبع ًضا‪.‬‬ ‫َن النَّبِي‪َ ، ‬ف َأس َق َط َأبا س ِع ٍ‬ ‫عَن َأبِ ِيه ع ِ‬
‫َ َ‬ ‫ِّ‬
‫يح ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ني‪.‬‬ ‫الصح َ‬ ‫‪َ -2‬حديث َح َسن‪َ ،‬ر َوا ُه ال َبي َهق ُّي َو َغ ُري ُه هك ََذا َو َبع ُض ُه ِِف َّ‬
 ‫‪25‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫حدیث ‪34‬‬

‫از ابىسعيد خدرى‪ ‬روايت است كه گفت‪ :‬از رسول اكرم‪ ‬شنيدم كه فرمودند‪:‬‬
‫ْ َ َ ْ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ك ًرا فَلْيُ َغ ِّ ْ‬
‫ْ ُ ْ ُْ َ‬ ‫َ‬
‫ْي ُه ِبيَ ِدهِ‪ ،‬ف ِإن ل ْم ي َ ْستَ ِطع ف ِب ِل َسانِ ِه‪ ،‬ف ِإن ل ْم ي َ ْستَ ِطع ف ِبَل ِب ِه‪،‬‬ ‫« َم ْن َرأى ِمنكم من‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ ْ َُ‬
‫اإلي َمان»(‪.)1‬‬
‫ِ‬ ‫ف‬ ‫وذلِك أضع‬
‫«كسي كه از شما كار زشتي را ديد بايد آن را با دست خود تغيير دهد؛ اگر‬
‫نتوانست با دست تغيير دهد‪ ،‬با زبان و گفتار خود تغيير دهد؛ اگر نتوانست با زبان‬
‫تغيير دهد‪ ،‬با دل خود آن را انكار كند و اين مرحله [يعني انكار به وسيله دل]‬
‫ضعيفترين [وكمترين نمودِ] ايمان است»‪.‬‬

‫حدیث ‪35‬‬
‫َ‬
‫اس ُدوا‪َ ،‬وال‬ ‫ال ََتَ َ‬‫َ‬
‫از ابىهريره‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمودند‪« :‬‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ َ ْ ُ ُ ْ ََ َْ َ ْ‬ ‫َ ََ َ‬ ‫َ ََ َ ُ‬ ‫ََ َ ُ‬
‫تناجشوا‪َ ،‬وال تباغضوا‪َ ،‬وال تداب ُروا‪َ ،‬وال ي ِبع بعضكم ىلع بي ِع بع ٍض‪َ ،‬وكونوا ِعباد ا ِ‬
‫هلل‬
‫َ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ ُ ُ ُ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ ُ ُ َّ ْ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫ْ ً ْ‬
‫اَّتَ َوى‬ ‫إِخ َوانا‪ ،‬ال ُم ْس ِل ُم أخو ال ُم ْس ِل ِم‪ :‬ال يظ ِلمه‪ ،‬وال َيذهل‪ ،‬وال يك ِذبه‪ ،‬وال ُي َِره‪،‬‬
‫ُ ُّ‬ ‫َ َّ ِّ َ ْ َ ْ َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َّ‬
‫الْش أن ُي َِ َر أخ ُاه ال ُم ْس ِل َم‪ُ ،‬ك‬ ‫ئ ِمن‬
‫ب ام ِر ٍ‬‫ات‪ِِ -‬بس ِ‬ ‫ههنا ‪-‬وي ِشْي إَِل صد ِرهِ ثَاث مر ٍ‬
‫ُ‬ ‫ام‪َ :‬د ُم ُه‪َ ،‬و َم ُ ُ‬
‫اهل‪َ ،‬و ِع ْر ُضه»(‪.)2‬‬ ‫ىلع ال ْ ُم ْسلم َح َر ٌ‬
‫ََ‬ ‫ْ‬
‫ال ُم ْس ِل ِم‬
‫ِِ‬
‫«شما مسلمانان به يكديگر حسد نورزيد؛ به زيان يكديگر سازش نكنيد؛ و به‬
‫يكديگر بغض و كينه نورزيد؛ و به همديگر پشت نكنيد؛ و هيچ يك از شما بر‬
‫فروش ديگری نفروشد؛ بندگان خدا و برادران همديگر باشيد‪ .‬مسلمان برادر مسلمان‬
‫است؛ به برادر خود ستم نميكند؛ دست از ياری و كمك او نميكشد؛ او را تكذيب‬
‫نميكند؛ او را خوار و ذليل نميشمارد؛ اين تقوا و پرهيزكاری است‪ ،‬و سه بار به‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬

‫‪َ -2‬ر َوا ُه ُمس ِلم‪.‬‬
 ‫أربعون نووی‬ ‫‪26‬‬

‫سينهاش اشاره فرمود‪ .‬برای انسان همين كافي است كه برادر مسلمان خويش را حقير‬
‫و كوچك شمارد‪ .‬خون و مال و شرف و ناموس هر مسلمان بر مسلمان ديگر حرام‬
‫است»‪.‬‬

‫حدیث ‪36‬‬
‫ُ ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬
‫از ابىهريره‪ ‬روايت است كه پيامبر اكرم‪ ‬فرمود‪َ « :‬م ْن نف َس ع ْن ُمؤ ِم ٍن ك ْر َبة‬
‫ُ َ ْ ُ ُ ْ َ ً ْ ُ َ َ ْ ْ َ َ َ َ ْ َ َّ َ َ َ‬
‫ىلع ُم ْعْس‪ ،‬ي َ َّ َ‬ ‫ُّ ْ َ َّ‬ ‫ُ‬
‫ْس‬ ‫ٍِ‬ ‫اِلن َيا‪ ،‬نف َس اهلل عنه كربة ِمن كر ِب يومِ ال َِيام ِة‪ ،‬ومن يْس‬ ‫ِم ْن ك َر ِب‬
‫اهلل ِِف َع ْو ِن‬‫اِل ْنيَا َواآلخ َرة‪َ ،‬و ُ‬
‫اهلل ِف ُّ‬ ‫َت ُه ُ‬ ‫اِل ْنيَا َواآلخ َرة‪َ ،‬و َم ْن َس َ َ‬
‫َت ُم ْسل ًما َس َ َ‬ ‫اهلل َعلَيْه ِف ُّ‬ ‫ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫اهلل َ ُ‬
‫ك َطريَا ً يَلْتَم ُس فيْه علْماً‪َ ،‬س َّه َل ُ‬ ‫ََ ْ َ َ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫الْ َعبْد َما ََك َن الْ َعبْ ُ‬
‫هل بِ ِه‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ه‬‫ِ‬ ‫ي‬‫خ‬‫ِ‬ ‫أ‬ ‫ن‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ع‬ ‫ِف‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِ‬
‫َََ َ َ َُ‬ ‫ْ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َََْ ٌْ َْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫ار ُسونه‬ ‫هلل ويتد‬
‫هلل‪ ،‬يتلون ِكتاب ا ِ‬ ‫وت ا ِ‬
‫ْ ُُ‬
‫ت ِمن بي ِ‬ ‫ِط ِريَا إَِل اْلَن ِة‪َ ،‬وما اجتمع قوم ِِف بي ٍ‬
‫ك ُة‪َ ،‬و َذ َك َر ُه ُم ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َّ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َّ َ ُ َ َ َ ْ ُ ُ َّ ْ َ ُ َ َ َّ ْ ُ ُ ْ َ َ َ‬
‫اهلل‬ ‫كينة‪ ،‬وغ ِشيتهم الرْحة‪ ،‬وحفتهم المَائِ‬ ‫بينهم‪ِ ،‬إال نزلت علي ِهم الس ِ‬
‫َ ْ ْ َ ُ َ َ ْ َ َّ َ َ َ ُ ُ َ ْ ُ ْ ْ َ ُ‬
‫ْسع بِ ِه ن َسبُه»(‪.)1‬‬‫ِفيمن ِعنده‪ ،‬ومن بطأ بِ ِه عمله لم ي ِ‬
‫«كسي كه از برادر مؤمن خود يك سختي و دشواری را در دنيا بر طرف كند‪،‬‬
‫خداوند يك دشواری و سختي روز قيامت او را رفع مىكند‪ .‬كسي كه بر فقير و‬
‫بينوايي آسان بگيرد‪ ،‬خداوند در دنيا و آخرت بر او آسان خواهد گرفت‪ .‬كسي كه‬
‫بدی و زشتي مسلماني را پنهان كند‪ ،‬خداوند در دنيا و آخرت‪ ،‬بدی و زشتي او را‬
‫مىپوشاند [اين زشتي و بدی برای كساني است كه دارای كارها و مناصب بزرگ‬
‫هستند‪ ،‬از قبيل اميران كه به فساد مشهور نيستند و ممكن است اتفاقي آن را انجام‬
‫داده باشند؛ البته در صورت انجام آن كار‪ .‬ولي اگر در حال انجام زشتي ديده شود‪،‬‬
‫بايد منع شود و اگر توانايي بازداشتن از آن كار زشت وجود نداشت‪ ،‬به فرمانروا و‬
‫حاكم شهر شكايت نمود] و كسي كه قدمي در آموختن علم بردارد‪ ،‬خدا راه بهشت‬
‫را بر او آسان گردانـد‪ ،‬و هـرگاه گروهي از مـردم در خـانـهای از خانههای خدا‬

‫‪ -1‬رواه مس ِلم ِب َذا ال َّلف ِ‬

‫ِ‪.‬‬ ‫َ َ ُ ُ‬
 ‫‪27‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫[مساجد] گرد آيند تا قـرآن بخوانند و درسهای قرآن را به هم بياموزند‪ ،‬دلها بر‬
‫ايشان فرود آيد‪ ،‬و مهر و محبت و رحمت خداوندی بر آنان فراگيرد‪ ،‬و فرشتگان‬
‫آنان را در برگيرند‪ ،‬و خداوند آنان را به كساني كه نزد او هستند ياد كند‪ ،‬و كسي كه‬
‫عمل و كردارش بر او پيشي گرفت و او را به دنبال انداخت‪ ،‬به يقين نسب و‬
‫قبيلهاش او را به جلو نميبرد»‪.‬‬

‫حدیث ‪37‬‬

‫از عبداهلل بن عباس‪ ‬از رسول اكرم‪ ‬در حديث قدسى از خداوند تبارك و‬
‫السيِّئَات‪ُ ،‬ث َّم َب َّ َ‬ ‫َّ َ َ َ َ ْ‬
‫اْل َ َسنَات َو َّ‬
‫ْي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫تعالى روايت است كه خداوند فرمود‪ِ « :‬إن اهلل كتب‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ًَ َ ًَ‬ ‫ُ َْ‬ ‫َ ََ َْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫اهلل ِعند ُه َح َسنة َك ِملة‪َ ،‬وإِن ه َّم بِ َها ف َع ِمل َها‬ ‫ذلِك‪ :‬ف َم ْن ه َّم ِِبَ َسن ٍة فل ْم يع َمل َها كتَبَ َها‬
‫ِّ‬ ‫ْ َ‬
‫ْي ٍة‪َ ،‬وإِن ه َّم ب ِ َسي َئ ٍة‬ ‫اف َكث َ‬ ‫ع‬‫ْش َح َس َنات إ ََل َسبْ ُعمائَة ض ْعف إ ََل أَ ْض َ‬ ‫َكتَبَ َها ُ‬
‫اهلل ِعنْ َد ُه َع ْ َ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٍ ِ‬ ‫ٍ ِ‬
‫ُ ِّ ً‬ ‫َ َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ًَ َ ًَ‬ ‫ُ َْ‬ ‫ََ َْ ْ َ‬
‫اهلل َسي َئة‬ ‫اهلل ِعند ُه َح َسنة َك ِملة‪َ ،‬وإِن ه َّم بِ َها ف َع ِمل َها كتَبَ َها‬ ‫فل ْم يع َمل َها كتَبَ َها‬
‫َ ًَ‬
‫احدة»(‪.)1‬‬
‫و ِ‬
‫«همانا خدا خوبيها و بدیها را نوشته است‪ .‬پس هركس قصد خوبي نمود و آن‬
‫را انجام نداد‪ ،‬خداوند برای او نزد خود يك نيكي كامل مىنويسد‪ ،‬و اگر قصد خوبي‬
‫كرد و آن را به انجام رساند‪ ،‬خداوند نزد خود ده خوبي تا هفتصد برابر تا چند برابر‬
‫بسيار برای او مىنويسد‪ ،‬و اگر قصد بدی نمود و آن را انجام نداد‪ ،‬خداوند نزد خود‬
‫برای او يك نيكي كامل مىنويسد‪ ،‬و اگر قصد بدی نمود و آن را انجام داد‪ ،‬خداوند‬
‫يك بدی برای او مىنويسد»‪ .‬پس ای برادر بنگر‪ -‬خدا ما و شما را بهسوی لطف‬
‫عظيم توفيق دهد‪ -‬و در مورد اين جمالت خوب انديشه كن‪ .‬عبارت «نزد خود‬
‫مىنويسد» اشاره است به اهميت آن و لفظ «نيكي كامل» برای تأكيد آن عبارت و‬
‫اهميت بسيار آن است‪ .‬و درباره «قصد بدی كردن ولي آن را انجام ندادن» فرمود‪:‬‬

‫‪ -1‬رواه الب َخ ِاري ومس ِلم ِِف ص ِحيحي ِهَم ِب ِذ ِه احلر ِ‬

‫وف‪.‬‬ ‫ُُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ ُ‬ ‫َ َ ُ ُ‬
 ‫أربعون نووی‬ ‫‪28‬‬

‫خداوند يك نيكي كامل برای او مىنويسد و بر كلمه كامل تأكيد نمود و اگر بدی‬
‫انجام داد‪ ،‬يك بدی برای او مىنويسد‪ ،‬و بر يك بدی تأكيد ننمود؛ بنابراين خدا را‬
‫حمد و منت است‪ -‬سبحانه و تعالي‪ -‬كه ستايش او را نتوانيم كرد؛ توانايي و توفيق‬
‫در طاعتها برای اوست‪.‬‬

‫حدیث ‪38‬‬
‫َّ َ َ َ َ َ‬
‫اهلل ت َعاَل قال‪َ :‬م ْن‬ ‫ابوهريره‪ ‬از رسول اكرم‪ ‬روايت مىكند كه فرمودند‪ِ « :‬إن‬
‫َ ْ َ َ َّ َ َّ َّ ْ َ َ ْ ُ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ َ َّ َ ْ‬ ‫َ ًّ َ َ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ‬ ‫َ َ‬
‫َتض ُته‬ ‫ِل عب ِدي بَِش ٍء أحب ِإِل ِمما اف‬ ‫َعدى ِِل و َِلا فَد آذنته بِاْلر ِب‪ ،‬وما تَرب إِ‬
‫َ َّ ُ َّ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُ ُ ْ ُ َ ْ َ ُ َّ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ َّ‬ ‫َ َْ َ َ ََ ُ َ ْ‬
‫اَّلي‬‫انل َوافِ ِل حَّت أ ِحبه‪ ،‬فإِذا أحببته كنت سمعه ِ‬ ‫ِل ب َّ‬
‫علي ِه‪ ،‬وال يزال عب ِدي يتَرب إِ ِ‬
‫َ ْ‬ ‫ْ َ ُ َّ َ ْ‬ ‫َ َّ َ ْ ُ‬ ‫َ َ َ َ َّ‬
‫اَّلي ُيبْ ِ ُ‬
‫ْص بِ ِه‪َ ،‬و َيد ُه ال ِِت يب ِطش بِ َها‪َ ،‬و ِرجله ال ِِت يم َِش بِ َها‪َ ،‬ول ِِئ‬ ‫ْص ُه ِ‬ ‫ي َ ْس َم ُع بِ ِه‪ ،‬وب‬
‫َ َ ُ ْ َّ ُ َ ْ ْ َ ُ َ َّ ُ‬
‫َسأل ِِن ألع ِطيَنه‪َ ،‬ول ِِئ اس َت َعاذ ِن أل ِعيذنه»(‪.)1‬‬
‫«خداوند در حديث قدسى مىفرمايد‪ :‬كسيكه با دوست من دشمني كند‪ ،‬با او‬
‫اعالم جنگ مىكنم‪ ،‬و بنده مؤمن با هيچ چيز محبوبي نزد من بهتر از فرايض با من‬
‫نزديك نميشود‪ ،‬و او با انجام نوافل [عبادتهای غير واجب] به من نزديك مىشود‬
‫تا اين كه من او را دوست بدارم‪ ،‬هنگامي كه من او را دوست دارم‪ ،‬من گوش او‬
‫مىشوم كه با آن مىشنود‪ ،‬و چشم او مىشوم كه با آن مىبيند‪ ،‬و دستش مىشوم كه‬
‫با آن مىگيرد‪ ،‬و پايش مىشوم كه با آن راه مىرود؛ اگر چيزی از من بخواهد به او‬
‫مىدهم‪ ،‬و اگر پناه بخواهد پناهش مىدهم»‪.‬‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي‪.‬‬

 ‫‪29‬‬ ‫أربعون نووی‬

‫حدیث ‪39‬‬

‫اهلل ََتَ َ‬
‫او َز ِِل‬ ‫از عبداهلل بن عباس‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪ ‬فرمودند‪« :‬إ َّن َ‬
‫ِ‬
‫َْ‬ ‫ْ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ِّ‬ ‫َ ُ َّ‬
‫ع ْن أم ِِت اخل َ َطأ َوالن ْسيَان‪َ ،‬و َما استُك ِرهوا َعلي ِه»(‪.)1‬‬
‫«خداوند به خاطر من از خطا و فراموشي امتم و آنچه بر آنها زور و اجبار شود‪،‬‬
‫گذشت كرده است»‪.‬‬

‫حدیث ‪41‬‬
‫ُ‬ ‫ََ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َُ ُ‬
‫ك ِِب فَال‪ :‬ك ْن ِِف‬ ‫ن‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫‪‬‬ ‫هلل‬ ‫ا‬ ‫ول‬ ‫عبداهلل بن عمر‪ ‬روايت مىكند كه‪« :‬أخذ رس‬
‫يب أَ ْو ََعب ُر َ‬
‫ك َغر ٌ‬ ‫ُّ ْ َ َ َ َّ َ‬
‫يل‪.‬‬‫ٍ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اِلنيا كأن‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ت فَا تَنْتَظر َّ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َو ََك َن ْاب ُن ُع َم َرب َي َُول‪ :‬إذا أ ْم َسيْ َ‬
‫ت فَا تنتَ ِظ ِر‬ ‫ح َ‬ ‫اح‪َ ،‬وإِذا أصب‬‫الصبَ َ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ َ ُ ْ‬
‫اء‪َ ،‬وخذ ِم ْن ِص َّح ِتك ل ِ َم َر ِضك َو ِم ْن َحيَاتِك ل ِ َم ْوتِك»(‪.)2‬‬ ‫المس‬
‫«رسول اكرم‪ ‬دوش مرا گرفت و فرمود‪ :‬در دنيا چنان باش كه گويي غريب يا‬
‫رهگذری هستي‪ .‬عبداهلل بن عمر‪ ‬هميشه مىگفت‪ :‬وقتي شب شد‪ ،‬به انتظار صبح‬
‫مباش‪ ،‬و وقتى بامداد بر تو آمد‪ ،‬به انتظار شب منشين؛ در موقع تندرستي و سالمتي‪،‬‬
‫برای روزهای بيماريت توشه برگير‪ ،‬و در زندگي برای مرگ و مردنت توشه فراهم كن»‪.‬‬

‫حدیث ‪41‬‬

‫از ابى محمد عبداهلل بن عمرو بن عاص‪ ‬روايت است كه رسول اكرم‪‬‬
‫َ ُ ْ ُ َ َ ُ ُ ْ َ َّ َ ُ َ‬
‫ون َه َو ُاه َتبْعا ً ل َما جئْ ُ‬
‫ت بِ ِه»(‪.)3‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫فرمودند‪« :‬ال يؤ ِمن أحدكم حَّت يك‬

‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اجه َوال َبي َهق ُّي َو َغ ُري ُ َ‬
‫ُها‪.‬‬ ‫‪َ -1‬حديث َح َسن َر َوا ُه اب ُن َم َ‬
‫‪َ -2‬ر َوا ُه ال ُب َخ ِار ُّي‪.‬‬
‫َاد َص ِح ٍ‬
‫يح‪.‬‬ ‫َاب احلج ِة بِإِسن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪َ -3‬حديث َح َسن َصحيح َر َوينَا ُه ِِف كت ِ ُ َّ‬
‫ِ‬
 ‫أربعون نووی‬ ‫‪11‬‬

‫«هيچيك از شما ايمان نميآورد تا اين كه هوای او پيرو آنچه باشد كه من‬
‫آوردهام »‪.‬‬

‫حدیث ‪42‬‬

‫انس‪ ‬گويد‪ :‬شنيدم رسول اكرم‪ ‬از قول باری تعالي مىفرمايد‪:‬‬
‫َ َ ْ َ‬ ‫ََ ُ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫َ َ ُ َ َ‬
‫اهلل ت َعاَل‪ :‬يَا ْاب َن آد َم‪ ،‬إِنك َما د َع ْوت ِِن َو َر َج ْوت ِِن‪ ،‬غف ْرت لك َىلع َما َكن ِمنك‬ ‫«قال‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ َْ ََ ْ َ َ ْ ُ ُ ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬
‫الس َما ِء ث َّم استَغف ْرت ِِن‪ ،‬غف ْرت لك‪ ،‬يَا ْاب َن‬ ‫ان َّ‬ ‫َوال أبَ ِاِل‪ ،‬يا ابن آدم‪ ،‬لو بلغت ذنوبك عن‬
‫َ ْ ً ََْ َ ُ‬ ‫َ ُْ‬ ‫َ َ َ ُ َّ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ك ل َ ْو أَتَيْتَ‬
‫َ َ َّ َ‬
‫ْش ُك ِِب شيئا‪ ،‬ألتيتُك بَِ َرابِ َها‬‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ال‬ ‫ِن‬ ‫ت‬
‫ِ ِ‬ ‫ي‬‫َ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ث‬ ‫ا‪،‬‬ ‫اي‬ ‫ط‬ ‫خ‬ ‫ض‬ ‫ِ‬
‫األ ْ‬
‫ر‬ ‫اب‬‫ر‬
‫ِ ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ب‬ ‫ِن‬ ‫آدم‪ِ ،‬إن‬
‫ْ ً‬
‫َمغ ِف َرة»(‪.)1‬‬
‫«ای بني آدم‪ ،‬هرگاه مرا مىخواني و به من اميد داری‪ ،‬تو را بر آنچه بوده [يعني‬
‫به خاطر اعمالت] مىآمرزم و از تو پروايي ندارم‪ .‬ای فرزند آدم‪ ،‬اگر گناهان تو به‬
‫ابرهای آسمان برسد و آنگاه از من طلب آمرزش كني‪ ،‬تو را مىآمرزم و گناهان تو را‬
‫خواهم بخشيد‪ .‬ای انسان‪ ،‬اگر بهسوی من آيي در حالي كه زميني پر از گناه و خطا‬
‫داری ولي به من شرك نياوردی‪ ،‬من با زميني پر از مغفرت و بخشايش بهسوی تو‬
‫مىآيم»‪.‬‬

‫الِّت ِم ِذ ُّي َو َق َال‪َ :‬ح ِديث َح َسن َص ِحيح‪.‬‬

‫‪َ -1‬ر َوا ُه َّ‬