T.

C
HİTİT ÜNİVERSİTESİ
ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ
SAYISAL DEVRE TASARIMI LAB. DENEY FÖYÜ
DENEY-8 SHIFT REGISTER
DENEYİN AMACI: Shift register ( Kaydırmalı kaydedici) devrelerinin çalışma mantığını
anlamak.

ÖN BİLGİ:

Register

Ardışık devrelerin bir üyesi olan register; bir binary bilgiyi tutmak için kullanılan
binary depolama hücreleri (flip-flop) grubundan oluşan bir devre olarak
tanımlanabilir. N-bitlik bir register, N adet flip-floptan oluşur ve N-bit binary bilgiyi
depolar. Bu register devresi flip-floplar haricinde kapılardan oluşan bir
kombinasyonel devreyi de bünyelerinde bulundurabilirler. Böyle bir devrede flip-
floplar binary bilgiyi depolama görevini, kapı devrelerinden oluşan kombinasyonel
devre ise binary bilginin registerın ne zaman ve nasıl depolanacağını kontrol eder.

MSI devre olarak elde edilebilecek birçok değişik register tipi mevcuttur. En basit
register ise yardımcı kapı devreleri kullanılmaksızın sadece D tipi flip-floplardan
oluşan registerdir. Şekil 1, D tipi flip-floptan oluşan 4 bitlik basit bir registera örnektir.

Şekil 1. 4-Bit register

Clock sinyal girişi (CP) dört girişte bulunan bilgilerin (I4-I1) registera depolanmasını
sağlar. Clock sinyalinin uygulanması ile 4-bitlik binary bilgi 4-bit registera kaydedilmiş
olur ve depolanmış bilgiler registerın çıkışından (A4-A1) gözlenebilir. Bir register
dizaynında en önemli nokta, kullanılacak flip-flopların tetikleme tipine (clock girişi)
karar vermektir. Eğer flip-floplar D tipi latch’lerden seçilmiş ise, D girişlerindeki
bilgiler CP=1 iken Q çıkışlarına transfer edilecektir ve CP=1 olduğu sürece D
girişlerindeki bilgiler sürekli Q çıkışına aktarılacaktır. CP=0 olduğu anda ise D
girişindeki bilgiler Q çıkışında tutulmuş olacak, CP=1 oluncaya kadar böyle kalacaktır.
Bir başka deyişle CP=0 olduktan sonra D girişlerine uygulanacak bilgiler Q çıkışlarına
aktarılamayacaktır. Burada sözü edilen flip-flop grubu clock palsının süresine
duyarlıdır (seviye tetikleme) ve LATCH olarak anılır. CP girişi ise G şeklinde isim
değiştirir. Önemli bir not olarak bilinmelidir ki Clock palslarının süresine duyarlı flip–
floplar register düzenlemelerinde kullanılmamalıdır. Diğer bir deyişle; ardışık
devrelerde clock palsının geçiş zamanına duyarlı flip-floplar (kenar tetiklemeli) tercih
edilmelidir. Bunun nedeni ise şudur; clock darbe süresine duyarlı flip-floplar grubuna
bir bilgiyi kaydetmek için (saklı tutma) clock darbe süresinin pozitif (düşme) veya
negatif (yükselme) darbe süresinin değişim gösterdiği anı beklemek gerekir. Bu süre
ise bilginin kayıt edilmesinde bir zaman gecikmesi meydana getirir. Bu durum
kullanımda ise bazı zorluklara yol açabilir. Buna karşılık, clock darbesinin sadece geçiş
anına bağımlı olarak çalışan flip-floplar (kenar tetiklemeli) üzerinde depolanacak
bilgi, clock palsının bir seviyeden diğer seviyeye geçtiği anda (seviye değişme anı)
flip-floplar üzerinde depolanacağından herhangi bir zaman gecikmesi söz konusu
olmayacaktır. Bu durumda daha güvenilir bir depolama işlemi getirilmiş olacaktır.

Şekil 2. Clock işareterinin özellikleri

Sonuç olarak; clock palsının geçiş zamanına duyarlı flip-floplar grubu REGISTER, buna
karşılık clock palsının süresine duyarlı flip-floplar grubu ise LATCH olarak anılır. Bir
registere yeni bilgiler transfer etme işlemi, registerı yükleme (loading) olarak
adlandırılır. Eğer registera bütün bilgiler aynı anda tek bir clock palsı ile yükleniyorsa,
register paralel olarak yüklenmiş denir. Şekil 1’deki register devresinde girişlerdeki
bütün bilgiler paralel olarak CP girişine uygulanan tek bir clock palsı ile
yüklenmektedir. Diğer bir deyişle, CP registera yeni bilgilerin depolanmasını kontrol
eden bir ENABLE sinyali olarak tanımlanabilir. Şekil 3’deki devrede ise RS flip-
floplardan oluşan ve yükleme kontrol girişine (Load Control Input) sahip 4-bitlik
register görülmektedir. Bu devre Şekil 1’den farklı yapıdadır. Depolanmak istenen
bilgiler LOAD kontrol girişi ile AND’lenerek RS flip-flop girişlerine uygulanmaktadır.
Bunun anlamı ise depolama işleminin LOAD kontrol girişine bağımlı olmasıdır. Clock
darbelerinin sürekli şekilde flip–floplara uygulanmasına karşılık LOAD kontrol girişi,
registerın işlemlerini kontrol eden giriş durumundadır. Şekil 3’den görüldüğü gibi iki
AND kapısı, bir INVERTER ve I girişi yardımıyla flip-flop’un R ve S girişlerine
uygulanacak bilgi tayin edilmiş olacaktır. Eğer LOAD=0 ise R ve S her ikisi de lojik 0
değerine sahip olacaktır ve flip-flop durumunu değiştirmeyecektir. Yani I girişindeki
bilgi flip-flop girişine uygulanmamış olacaktır. LOAD=1 olduğunda I girişine uygulanan
bilgi; iki AND kapısı ve bir INVERTER’den oluşan kombinasyonel devre yardımıyla da
flip-flop’a depolanmış olacaktır.

Şekil 3. 4-Bit paralel register

Clear girişi ise registerın üzerinde depolanmış olan bilgilerin silinmesini sağlar.
CLEAR=0 olduğunda depolanmış bilgiler silinir ve CLEAR=1 olduğunda register
etkilenmeden normal çalışma özelliklerini sürdürür.

Shift Register

Üzerindeki bilgiyi sağ ya da sol doğrultuda kaydırabilen registera SHIFT REGISTER

denir. Bir shift registerın yapısı arka arkaya kaskad olarak bağlanmış flip-floplar
zincirinden oluşur. Bu yapıda her flip-flop’un çıkışı bir sonraki flip-flop’un girişine
bağlanmaktadır ve bütün flip- flopların clock girişleri paralel olarak bağlanmıştır. En
basit shift register Şekil 4’de görüldüğü gibi sadece flip-floplardan oluşur. Her clock
darbesi sonunda registerlardaki bilgiler bir sağa kaydırılmış olur. Kaydırma işlemi
(shift operation) esnasında shift registerda kaydırılacak bilgiler seri girişten uygulanır.

Şekil 4. Basit Shift register

Shift registerın seri çıkışından her kaydırma işlemi sonunda çıkışına aktarılacak
bilgiler elde edilmiş olur. Ayrıca her flip-flop’un Q çıkışları, beraberce paralel çıkış
olarak da kullanılabilir. Genel olarak shift registerlar paralel dijital bilgiyi seri dijital
bilgiye, ya da seri dijital bilgiyi paralel dijital bilgiye dönüştürebilir. Ayrıca bu
çevrimler esnasında çevrimin yönü de seçilebilir.

Örnek olarak seri bilginin paralele çevrilmesini inceleyelim. Dört bitlik shift registerda
ilk olarak 0111 dijital bilgisi depolu olduğu kabul edilirse, shift registere uygulanacak
her clock darbesinde bir bit sağa kayacak ve 4 clock darbesi sonunda ise daha önce
depolanmış bulunan bilginin tamamı seri çıkıştan dışarıya atılmış olacaktır. Bu olaylar
sırasında seri girişten uygulanacak bilgiler shift registera depolanmış olacaktır (Şekil
5). Bu esnada shift registerdaki kaydırma işleminin sağa doğru olduğuna dikkat
ediniz.

Şekil 5. Shift register işleminin adımları

 Ø D Türü Flip Flop’lar ile Kaydırmalı Kaydedici Gerçekleştirme

DENEY MALZEMELERİ

1- C.A.D.E.T
2- 1 adet 74LS74

DENEYİN YAPILIŞI

1. Şekil 6’deki devreyi kurup, tüm bağlantıları gerçekleştirin.

2. Bu devrede giriş olarak S1 anahtarı, çıkışlar için LED’ler (veya logic indicator)
kullanılmıştır.S2 anahtarı saat darbelerini üretmek, S3 anahtarı ise tüm çıkışları
sıfırlamak amacıyla tasarlanmışlardır.
3. S3 anahtarına basıp bırakın ve LED lerin hangilerinin yandıklarını belirtin.
4. S1 anahtarı 0 konumunda iken S2 anahtarına basıp bırakınız ve Tablo1’de ilgili
satırı doldurun.
5. S1 anahtarı 1 konumunda iken S2 anahtarına basıp bırakınız ve Tablo1’de ilgili
satırı doldurun.
6. S1 anahtarı 0 konumunda iken S2 anahtarına basıp bırakınız ve Tablo1’de ilgili
satırı doldurun.
7. S1 anahtarı 1 konumunda iken S2 anahtarına basıp bırakınız ve Tablo1’de ilgili
satırı doldurun.
8. Yukarıdaki gözlemlerinize göre her bir saat darbesi eşliğinde S1 anahtarı ile girişte
uygulanan verinin LEDler yardımıyla çıkışta ne şekilde sıralandıklarını açıklayın.

Şekil 6. Deney Devresi

 Ø Kaydırmalı Kaydedici İle 4-bit Seri/Paralel Dönüştürücü Gerçekleştirme

DENEY MALZEMELERİ

1- C.A.D.E.T
2- 1 adet 74LS194

DENEYİN YAPILIŞI

1- Şekil 7 deki devreyi kurup, tüm bağlantıları gerçekleştirin.

2- 74LS194 kaydedici entegre fonksiyon tablosundan (function table)
faydalanarak entegre bacaklarının hangilerinin ne şekilde kullanıldığını da göz
önünde bulundurarak bu devrenin ne maksatla tasarlandığını belirlemeye
çalışın ve açıklayın.
3- Clear anahtarına basıp bırakın ve yine LED lerin hangilerinin yandıklarını
belirtin.
4- Inp Serial Left anahtarı 0 konumunda iken Clock anahtarına basıp bırakınız ve
Tablo2’de ilgili satırı doldurun.
5- Inp Serial Left anahtarı 1 konumunda iken Clock anahtarına basıp bırakınız ve
Tablo2’de ilgili satırı doldurun.
6- Inp Serial Left anahtarı 0 konumunda iken Clock anahtarına basıp bırakınız ve
Tablo2’de ilgili satırı doldurun.
7- Inp Serial Left anahtarı 1 konumunda iken Clock anahtarına basıp bırakınız ve
Tablo2’de ilgili satırı doldurun.
8- Yukarıdaki gözlemlerinize göre her bir saat darbesi eşliğinde Inp Serial Left
anahtarı ile girişte uygulanan verinin LEDler yardımıyla çıkışta ne şekilde
belirdiklerini açıklayın.
9- Aynı işlemleri Input Serial Right için tekrarlayınız ve sonuçları Tablo3’de
ilgili yerlere yazınız.

Şekil 7. Deney Devresi

DENEY SONUÇ KAĞIDI

1.

Tablo-1
2.

Tablo-2
3.

Tablo-3