ARHITEKTONSKA ESTETIKA

I kolokvijum

1. Na slici su date sheme koje prate razvoj prvobitnih naselja. Njihov oblik iskazuje
odredjena znacenja u odnosu na:
Razvoj drustveno-socijalne strukture zajednice i ovo znacenje je iskazano jezikom simbolike.

* ako dodje slika stounhendza - neolit mladje kameno doba, magijska funkcija umjetnosti /
ritual / ''kult'' - kultno mjesto
** slika totema - vratnica u arhitekturi prvobitne kulture pacifickih plemena /
Simbolicki jezik - zastitnicko apotropejsko znacenje / predmet koji ima moc da odbije zle sile
Kult predaka - pragovi
*** Vezano za prag i toteme - zbog funkcionalnog rjesenja a pod b) tradicija predaka - prag
kuce - ispod kog su sahranjivani preci, zastitnik kuce
**** slika hrama u Egiptu - a) je povezan sa: etapa razvoja istorije, tradicija prenosenja
***** Treca slika je bila da se zaokruzi zasto su gradjevine dozivljavale odredjene deformacije u
perceptivnom smislu - ugao posmatranja i dozivljaj posmatraca.
****** Drugo je vezano za sliku 2- mislim da se to odnosilo na suprotnosti, svjesno i
podsvjesno, Dionis i Apolon. I da se zaokruzi - metafora ili estetika.

2. Stvaranje estetickog misljenja u arhitekturi u Egiptu i Mesopotamiji mozemo posmatrati

kroz sacuvane opise pojedinih gradjevina i gradova iz tog perioda. Iz kog perioda datiraju
prvi zapisi koji ukazuju na stvaranje estetickog misljenja u Egiptu i Mesopotamiji? Kakva
je 'matrijca vrednovanja' arhitekture koja se tada formira?

Prva pisana tumacenja znacaja arhitekture u drustvenom kontekstu javljaju se negde na prelasku
iz treceg u drugi milenijum prije nove ere, ali u tako razvijenom obliku, da se moze smatrati da je
njihovo uoblicenje otpocelo daleko ranije. To jasno ukazuje na posebno mjesto i znacaj koje
graditeljstvo kao cin i materijalni proizvod imalo u razvoju prvih civilizacija. Tumacenje
arhitekture kroz simbolicki oblik javlja se kao osnova svakog njenog daljeg misaonog
uoblicavanja i materijallnog vrednovanja, ali i vise od toga: iskazi kojima se ove vrijednosti
tumace pretacu se u matricu vrijednosti koja se sustinski nije bitno mijenjala preko hiljadu i po
godina.

Postoje tri znacajne komponente koje su u datom vremenu odredjivale vrijednost arhitekture: tu
je na prvom mjestu stav da je kralj neposredni graditelj; vrednovanje dugotrajnosti konstrukcije,
koja simbolise vjecnost univerzuma i samog Amona, a time i kraljevske vlasti; i na kraju, znacaj
velicine dvorane; kao i cinjenice da ona nikada nije bila tih velicina, sto ukazuje na izuzetne
napore kralja kao do tada najuspjesnijeg suverena. Takodje u arhitekturi Egipta kapije su od
posebnog znacaja jer predstavljaju tacku prelaza izmedju profanog svijeta u sakralni.
Stvaralacki cin uoblicavanja strukture hrama je produzetak stvaranja svijeta.
Najznacajniji aspekt hramovske arhitektrue je njena simbolicka konotacija. Cjelokupna
materijalizacija i upotreba skupocjenog metala i kamena podredjena je simbolickom sadrzaju. Pri
tome je potrebno imati u vidu da se pojam skupocjen ne odnosi na materijalnu vrijednost, vec na
osobine materijal, prije svega na njegovu trajnost i nepropadljivost.
Simbolicka znacenja
Elektrum - mjesavina zlata i srebra ( materijal energetske transformacije materijalnog u
duhovno )
Znacaj porijekla materijala - iz svih djelova svijeta jer kralj je simbolicko srediste zemlje
Piloni egipatskog hrama- brda iza kojih se radja sunce, uloga pilona kao nebeskih stubova // u
skripti koja je ranije izbacena u grupi je pisalo da su na ovom pitanju svi odgovori pod c

3. a) Ko se smatra prvim teoreticarem u istoriji arhitekture, kada i zasto? Koja su tri

esteticka pojma koja autor pominje u svom djelu i kojem?

Za Aristotela mnogi istrazivaci estetike i istorije njenog uoblicavanja tvrde da je on prvi

analiticki mislilac koji je postavio sistematicnu teoriju o nacinu stvaranja, sagledavanja i
prosudjivanja lijepog u umjetnosti. Pri tome se uobicajno analizira njegovo djelo ' O pjesnickoj
umjetnosti '( IV v.p.n.e.) kao vjerodostojni pokazatelj cjelovitosti Aristotelovog pjesnickog
misljenja.
Aristotel je u sustini dao cjelovito misljenje o estetskim aspektima arhitekture. Pri tome je
rasporavljao i o prirodi kreativnog procesa graditelja, vrijednostima oblika i materije i njihovog
medjusobnog odnosa, ali i o kljucnim pitanjima sta cini ljepotu djela.
Aristotelovi stavovi se naslanjaju i cine dio opste grcke anticke filozofije. On tvrdi da je lijepo
ono sto je buduci po sebi pozeljno, vrijedno hvale, ili ono sto je, buduci dobro, ugodno zato sto je
dobro. Ovaj stav, koji je blizak izvornom znacenju kalokagatije , razlozen je detaljnije u
Nikomahovoj etici, pri cemu se zalazi i u osnovna pitanja covjekovog osnovnog estetskog
odnosa prema nekoj pojavi: postoje, naime, tri pokretaca ka stvarima i naseg bjezanja od njih:
lijepo, korisno i prijatno, i njihove suprotnosti: ruzno, stetno i neprijatno.
Aristotel smatra da se covjekovo prepoznavanje navedenih kategorija posmatra kao prirodno
svojstvo duha i u tom smislu pravi razliku izmedju ljudi sa iskustvom koji sude o nekom djeli i
onih koji takvo iskustvo nemaju. Smatra da se estetski sud na osnovu iskustava donosi uz
poznavanje jasno utvrdjenih parametara. Osim ovog uslova da bi se nesto sagledalo ono mora
imati boju, jer je ona uzrok vidljivosti. Kod onih bez iskustva djelo je samo opazajna sposobnost
koja je usmjerena na spoljasnju manifestaciju djela, cesto samo na materiju, dok kod onih koji
imaju iskustva, spoznajna moc duse sagledava i oblik, zapravo ideju, ali i sredstva, nacin i svrhu
djela.

b) Koje je znacenje pojma euritmija, red, raspored, simetrija, primjena oblika i ekonomija
u antickoj arhitekturi?

RED (ordinacio) // je kvantitativna velicina i odnosi se na pravilno slaganje djelova gradjevine,

kao i na poredjenje razmjernih odnosa cjeline po principima simetrije. Ovaj odnos odredjuje
osnovne mjere djelova gradjevine, cime se postize njeno prijatno djelovanje kao cjeline.

RASPORED (dispositio) // je kvalitativni koncept koji proizilazi iz kompozicije razradjene na

idejnom nivou i odnosi se na zgodno postavljanje predmeta i prijatno djelovanje gradjevine.
Zapravo se govori o elementima projektovanja, pri cemu se definisu tri nacina prikazivanja i
razrade oblika: ihnografija (nacrt, plan), ortografija (vertikalna projekcija, fasada) i scenografija
(perspektivna slika). Ovi oblici rasporeda se utvrdjuju na osnovu razmisljanja i iznalazenja, koji
se pokrecu u arhitekturi kada se definise namjera da se djelo uradi i problemi rijese.

EURITMIJA // Prijatan oblik i lijep izgled s obzirom na sastav pojedinih djelova. Zapravo, misli
se na opstu pravilnost gradjevine pri cemu se uskladjuju njena visina, sirina i duzina jedan prema
drugom. Radi se o opstim proporcijskim odnosima gradjevine, koji ostvaruju opsti harmonijski
utisak kod posmatraca.

SIMETRIJA // se odnosi na detaljno uspostavljanje skladnog odnosa izmedju djelova gradjevine

i njene cjeline. Euritmija je svojstvo cjeline, dok je simetrija pristup uspostavljanju pravilnog
odnosa izmedju svih djelova.

PRIMJENA OBLIKA (dekor) // se odnosi na sagledavanje gradjevine u kontekstu okruzenja i

karaktera same zgrade. Pri tome se besprekoran izgleda zgrade postize njenim polozajem, zatim
se primjereni oblik gradjevine postize usaglasavanjem izrazajnosti svih njenih prostorija izmedju
sebe, ali i sa pristupom i okruzenjem zgrade. Primjeran oblik zgrade dobija i kada se gradi na
zdravim mjestima, uz vrela, ili kada se prostorije pravilno orijentisu u odnosu na svoju funkciju.

EKONOMIJA (distributio) // je dobro iskoriscavanje materijala i prostora, zatim razumna i

umjerena stednja u troskovima za zgrade. Ovaj pojam se odnosi na primjereno gradjenje u
odnosu na drustveni i imovinski status klijenta. U ovom smislu, ekonomija dobija eticki znacaj i
drustveno odredjenje.

4. Koji oblik tumacenja uvodi ranohriscanska i srednje-vjekovna umjetnost kao

dominantan (za razliku od antike)? Koji su simboli univerzalnog karaktera u razlicitim
kulturama i kako su transponovani u prostor ? Objasniti detaljnije.

Srednji vijek opet uvodi simboliku kao dominantan oblik tumacenja. Simbolika djeluje
neposredno na arhetipskom nivou, simboli se prosto prepoznaju i simbolicki kontekst se mijesa
sa estetickim.
Na prelazu izmedju stare i nove ere pojavljuje se novi pristup iscitavanja simbolickih nivoa
svetih knjiga koji se naziva EGZEGEZA koji se razlikuje od antike i prenosi se na arhitekturu.
Bozanske rijeci imaju visedimenzionalna-dubinska znacenja.

Egzegeza, od grcke rijeci eksegesis (objašnjenje) predstavlja kriticko tumacenje tekstova

(biblijskih, gramatickih, istorijskih, pravnih) citanje umjetnickih djela,po principu citanja
biblije. Prvo citanje je narativno,drugo simbolicko,a svakim sledecim se otkriva dublje znacenje
i stice se saznanje.

Simbolicka predstava nema individualnosti sto je tipican srednjevjekovni nacin iskazivanja

sustine, sto se ogleda u velikom broju djela iz tog perioda.
Dolazi do formiranja nove / hriscanske IKONOGRAFIJE, metaforicke predstave iz tekstova
prenesene su na arhitekturu. Univerzalni simboli u razlicitim civilizacijama su krst, krug i
kvadrat.
KRUG - nebo, beskraj, jedinstvo prirodnih sila ( kupola), prema Jungu arhetipski simbol
KVADRAT - simbol Zemlje
Palme - simbol trijumfa
Ptice i zmije - dualnost ljudske duse (dobro i zlo) 'bez iskusenja nema ni spasenja'
* Trasnponovanje univerzalnih simbola kroz kupolu - krug na pandantifima - kvadrat, a u osnovi
bazilike - krst.

5. Koja tri aspekta predstavljaju osnovu estetike reda i harmonije u gotickoj arhitekturi?
Ritam, boja i svjetlost.

Goticka estetika u umetnosti se tumaci i preko svetlosti, nauke o bojama, zatim hemijskih
elemenata koji na specificne nacine vezuju boje i svetl. Pa tako imamo zlato, srebro, drago
kamenje i bisere koji uticu na estesticko poimanje boje. Tako se dolazi i do vitraza kao posebne
tehnike vezane za goticki period, ljepota se manifestuje i kroz boju svetlosti.
6. Kojim su estetickim pojmom u antickom periodu grci objasnjavali jedinstvo duha i
tijela?
Kalokagatija - neraskidivost ljepote i njenog etickog sadrzaja / lijepo je ono sto nam je korisno
KALOS - dobro / duhovna sustina
AGATOS - lijepo skoljka / spoljasnja opna
Vaspitni ideal anticke Grcke / Atine jeste harmonijski razvijena licnost ili kalokagatija pod
kojom se podrazumijevalo spajanje u jednu licnost snazno tijelo i visoki moral. Harmonijski
razvitak oznacava skladan i ravnomjeran razvitak svih covjekovih psihickih i fizickih snaga,
njegovo uskladjeno duhovno i tjelesno oblikovanje i oformljavanje. To je ustvari teznja da se u
cvjeku postigne skladan spoj ljepote i dobrote pomocu tjelesnog i duhovnog vaspitanja.
Cilj helenistickog vaspitanja i kulture bio je sinteza ljepote i vrline, odnosno prema kome je
svaki slobodan gradjanin Atine trebalo da bude lijep i plemenit.

U antickom periodu Grci su jedinstvo duha I tijela objasnjavali kroz pojam DUALIZMA.
Dualizam predstavlja dvojnu prirodu ljudske psihe koja je sastavljena iz svjesnog I nesvjesnog
na osnovu cega su tezili da formiraju osnove esteticke misli. SVJESNO I PODSVJESNO,
RAZUM I OSJECAJNOST. Sto se tice arhitekture ona se ne moze smatrati kao samo nesto
materijalno, njen dualizam je sacinjen od materijalnog I funkcionalnog- sustinskog aspekta tj
supstance. Ta supstanca u arhitekturi predstavlja atmosferu koju kreira odredjeni prostor. Na
atmosferu utice trenutno psihicko stanje covjeka, kao I zvuk, svjetlost, toplota… Ovo mozemo
povezati I sa prvim estetickim pojmom tj kalokagatijom koja predstavlja skup KALOSA
( DOBRO- DUHOVNA SUSTINA) I AGATOSA(LIJEPO -SPOLJASNJA OPNA), Pri cemu
nije samo spoljasnja opna vazna vec mora da postoji neka sustina, kao duh I tijelo.

7. Koja su tri esteticka pojma kojima Vitruvije vrednuje dobru arhitekturu?

Firmitas (cvrstina, staticka konstrukcija, logican odnos sadržaja i funkcije)
Utilitas (korisnost, svrha)
Venustas (ljupkost, ljepota)

8. Koji je renesansni umjetnik prvi postavio osnovna nacela estetike i koja su to nacela ?
Andrea Paladio - comodita (korisnost, udobnost), firmitas (izdrzljivost, cvrstoca), venustas
(ljepota)
9. Navedite 3 osnovna aspekta estetickog vrednovanja?
Lijepo, korisno i prijatno.

10. Koji su osnovni esteticki ________ renesansnog prostora? **** Ako neko zna neka
odgovori
a. Dvosmislenost
b. Nelimitiranost
c. Limitiranost
d. Kompaktnost

11. Kom grckom terminu odgovara latinski pojam proporcija?

EURITMIJA // Prijatan oblik i lijep izgled s obzirom na sastav pojedinih djelova. Zapravo, misli
se na opstu pravilnost gradjevine pri cemu se uskladjuju njena visina, sirina i duzina jedan prema
drugom. Radi se o opstim proporcijskim odnosima gradjevine, koji ostvaruju opsti harmonijski
utisak kod posmatraca.

12. Pitanje je otprilike ovako: Koja je vrsta tumacenja u Renesansi?

U estetickom smislu, obnavlja se anticki period i ugledanje na prirodu i njeno proucavanje
(MIMEZIS), bez postojanja egzegeze i anagogije, vec svaki odnos u prirodi je upravo ono sto
pokazuje Vazne su i esteticke teorije o sadrzaju forme, vezane za arhitekturu i gradjevinarstvo,
koje se razlikuju u odnosu na anticka i srednjovekovna shvatanja. Najvaznije da se sadrzaj ne
odbacuje od forme, vec se formi daje novi sadrzaj. U renesansi se mesa individualno sa
kolektivnim, priroda potice od duha, ali se ne tumaci simbolicki, vec putem prirode.

??? Ovo je bilo napisano kao odgovor na pitanje u skriptama koje sam skinula sa grupe -
Odgovor je metafora. Znam da je u gotici alegorija.