Trong cheá

BÀIñoä1:coäng
MOÄT saûnSOÁ
nguyeân thuûy,ÑEÀ
VAÁN do trình
CÔñoä saûn xuaát
BAÛN VEÀ thaáp
NHAØkeùm,NÖÔÙC
mang
tính sô khai neân xaõ hoäi khoâng coù cuûa caûi dö thöøa. Ñaây laø thôøi kyø maø xaõ hoäi loaøi
ngöôøi chöa phaân chia giai caáp, chöa coù maâu thuaãn giai caáp, chöa coù Nhaø nöôùc,
chöa coù phaùp luaät.
1.1.NGUOÀN GOÁC CUÛA NHAØ NÖÔÙC
1.1.3 Söï tansoá
1.1.1.Moät raõquan
cuûañieåm
toå chöùc thò toäcgoác
veà nguoàn vaø Nhaø
nhaø nöôùc
nöôùc.xuaát hieän.
- Söï
Nhà tan raõ
nứớc cuûa
là một hiệntoåtượng
chöùcđathòdạng,
toäc phức
do caùctạp;nguyeân
do vậy đểnhaân
nhậnsau:
thức đúng bản
chất của nhà nước cũng như những biến động trong đời sống nhà nước, cần lý giải
+ Laàn phaân coâng lao động thöù nhaát: Söï phaùt trieån khoâng ngöøng cuûa löïc löôïng
đầy đủ hàng loạt vấn đề trong đó nhất thiết phải làm sáng tỏ nguồn gốc hình thành
saûn xuaát; coâng cuï lao ñoäng ngaøy moät ñöôïc caûi tieán, con ngöôøi phaùt trieån töøng
nhà nước, chỉ ra những nguyên nhân làm xuất hiện nhà nước. Từ thời trung cổ,
böôùc veà theå löïc vaø trí löïc tích luõy ngaøy caøng nhieàu kinh nghieäm trong lao ñoäng
nhiều nhà tư tưởng đã đưa ra những lý giải về nguồn gốc nhà nước và cho đến
saûn xuaát. Laàn ñaàu tieân trong xaõ hoäi thò toäc coù söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi lôùn,
nay vấn đề nguồn gốc nhà nước vẫn là chủ đề nổi bật trong cuộc đấu tranh tư
ñoù laø ngheà chaên nuoâi daàn daàn trôû thaønh moät ngaønh kinh teá ñoäc laäp vaø taùch ra
tưởng trên thế giới. Nhìn nhận một cách khái quát, chúng ta có thể tiếp cận nhöõng
khoûi ngaønh troàng troït.
tröôøng phaùi vôùi nhöõng quan ñieåm khaùc nhau cuøng giaûi thích veà nguyeân nhaân
cuûa söï ra ñôøi cuûa Nhaø nöôùc
+ Laàn phaân coâng lao ñoäng laàn thöù hai: Thuû coâng nghieäp taùch khoûi noâng
nghieäp. Đã thúc đẩy nhanh quá trình phân hóa xã hội, xã hội phân cấp kẻ giàu,
người nghèo
-Thuyeát và quá
thaàn trình
hoïc: này ngày
Nhöõng càng
ngöôøi sâutröôøng
theo sắc. phaùi naøy (Ph.Aùcvin, Masiten,
Koct Phlore v.v…) cho raèng : Thöôïng ñeá laø ngöôøi saép ñaët moïi traät töï xaõ hoäi,
+ Laàn
Nhaø phaân
nöôùc laø coâng
do ñaáng lao toái
ñoäng
caolaàn thöù
saùng ba:theå
taïo, Söï ra ñôøiyùcuûa
hieän saûnDo
Chuùa. xuất haøng
vaäy hoaùlöïc
quyeàn laømcuûa
cho
nhaøthöông
nöôùc nghieäp
laø hieänphaùt
thöïctrieån. Ñaây laø
cuûa quyeàn laàn
löïc phaânlaø
Chuùa, coâng
vónhlao ñoäng
cöûu, coùtheo
tuaân yù nghóa
quyeànquyeát
löïc
ñònh daãn ñeán
nhaø nöôùc söï tan
laø tuân theoraõyùcuûa cheá ñoä coäng saûn nguyeân thuûy. Chế độ tư hữu về tư
Chuùa.
liệu sản xuất hiện ở tầng lớp người giàu có.
-Thuyết gia trưởng cho rằng nhà nước ra đời là kết quả phát triển của gia đình
và-Taát caûgia
quyền nhöõng
trưởng,yeáu toá môùi
là hình thức tổxuaát
chứchieän noùicủa
tự nhiên treân ñaõsống
cuộc laømcon
ñaûo loän vì
người; ñôøi soáng của tổ
chức thò toäc,
vậy cũng bộ lạc.
như gia đình,Quyền lực của
nhà nước tồn cheá ñoä mọi
tại trong thò toäc, bộquyền
xã hội, lạc ñaõlực
toûnhà
ra nước
baát löïc
về vaø phaûi
nhöôøng
bản chất cũng giống như quyền lực gia trưởng của người đứng đầu gia đình (đại nước.
cho quyền lực của moät toå chöùc mới ra ñôøi. Tổ chức đó chính là Nhà
Như vậy, chế
biểu thuyết nàyđộcó
tưAristote,
hữu tài sản là tiền
Bodin, đề kinh tế cho sự ra đời của nhà nước và sự
More…)
phân chia xã hội thành các giai cấp là tiền đề xã hội cho sự ra đời nhà nước.
-Thuyeát Kheá öôùc xaõ hoäi (Groxi, Xpiroza, Goáp, Lore, Ruùtxoâ…) cho raèng söï ra
1.2.
ñôøi DAÁU
cuûa nhaø HIEÄU
nöôùc laøCÔkeát
BAÛN
quaûCUÛA NHAØ
cuûa moät kheáNÖÔÙC
öôùc (hôïp ñoàng) ñöôïc kyù keát giöõa
nhöõng
Nhaø nöôùc xuaát hieän duø vôùi baát cöù nguyeân khoâng
con ngöôøi soáng trong traïng thaùi töï nhiên coù nhaø
nhaân naøo, mangnöôùc. Vì vaäy
baûn chaát nhaø coù
gì ñeàu
nöôùc
nhöõng daáu hieäu laøm cho noù khaùc veà chaát so vôùi caùc toå chöùc khaùc trong xaõñeàu
phaûn aùnh lôïi ích cuûa caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi vaø moãi thaønh vieân hoäi.
coù
Ñoùquyeàn yeâu nöôùc
laø do nhaø caàu nhaø
coù nöôùc
nhöõngphuïc
daáuvuï, baûo
hieäu ñaëcveä quyeàn
tröng lôïi cuûa
cô baûn hoï.nhà nước trở
làm cho
thành tổ chức đặc biệt, giữ vị trí trung tâm trong hệ thống chính trị, có thể tác
động một nhaø
- Caùc cách kinh
tòan ñieån
diện, mạnh mẽ và Maùc
chuû nghóa hiệu quả với đờilaàn
– Leânin sốngñaàu
xã hội,
tieânthể hiện
ñaõ lợithích ñuùng
giaûi
ích
ñaéngiai cấpnhaø
raèng thốngnöôùc
trị một cách tập
khoâng trung
phaûi laønhất.
hieänNhà nước
töôïng có năm
vónh cöûu,dấu hiệu
baát đặc Nhaø nöôùc laø
bieán.
trưng, cơ bản
löïc löôïng sau:sinh töø xaõ hoäi ,laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Nhaø nöôùc chæ
naûy
xuaát hieän khi xaõ hoäi loaøi ngöôøi phaùt trieån ñeán moät möùc ñoä nhaát ñònh vaø tieâu
vong khi nhöõng ñieàu kieän khaùch quan cho söï toàn taïi cuûa noù maát ñi. Nhöõng luaän
- Nhaø
ñieåm nöôùc
khoa hoïc phaân
veà söïchia daân
xuaát cö theo
hieän nhaøcaùc ñôn
nöôùc vò haønh
ñöôïc chính laõnh
Ph.Aêngngen trìnhthoå,
baøykhoâng
trong taùc
phuï thuoäc vaøo ñòa vò, chính kieán, ngheà nghieäp hoaëc giôùi tính.
phaåm noåi tieáng “Nguoàn goác cuûa gia ñình, cuûa cheá ñoä tö höõu vaø cuûa Vieäc phaân chianöôùc
Nhaø
naøy
“ vaø daãn
ñöôïcñeán vieäc hình
V.I.Leânin thaønh
phaùt trieåncaùc cô quan
theâm trong quaûn lyù treân
taùc phaåm töøng
“ Nhaø ñôn vò
nöôùc vaøhaønh
caùchchính
maïng”.
laõnh thoå.

-1.1.2
NhaøCheá
nöôùcñoä coäng
thieát laäpsaûn nguyeân
quyeàn löïc thuyû
coâng:vaø toånöôùc
Nhaø chöùc laø
thòtoå
toäc, boä coâng
chöùc laïc quyeàn thieát
laäp moät quyeàn löïc ñaëc bieät khoâng coøn hoaø nhaäp vôùi daân cö nhö trong cheá ñoä thò
Theo
toäc quan
nöõa maø ñieåm
taùchcuûa
rôøiChuû nghóa
vaø töïc hoàMaùc-Lênin thì Coäng
nhö ñöùng treân saûnhoäi.
xaõ hoäi nguyeân
Quyeànthuûy
löïclaø cheá
naøy mang
ñoä
tính chính trò, giai caáp, ñöôïc thöïc hieän bôûi boä maùy cai trò, quaân ñoäi, nhaø tuø,cheá
xaõ hoäi ñaàu tieân trong lòch söû phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi.Trong ñoä
caûnh
naøy con ngöôøi
saùt, toøa aùn v.v….toå chöùc thaønh caùc thò toäc, bào tộc, bộ laïc ñeå cuøng chung soáng,
cuøng lao ñoäng vaø cuøng höôûng thuï nhöõng thaønh quaû lao ñoäng.

21
 -Nhaø nöôùc coù chuû quyeàn quoác gia. Chuû quyeàn quoác gia ñoù laø quyeàn ñoäc laäp
töï quyeát ñònh nhöõng vaán ñeà ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi cuûa ñaát nöôùc khoâng phuï thuoäc
vaøo caùc yeáu toá beân ngoaøi

- Nhaø nöôùc ban haønh phaùp luaät vaø thực hiện sự quản lý bắt buoäc với moïi
thaønh vieân trong xaõ hoäi. Laø ngöôøi ñaïi dieän chính thoáng cuûa xaõ hoäi ñeå cai trò
(quaûn lyù) ñoái vôùi moïi coâng daân cuûa ñaát nöôùc, Nhaø nöôùc ban haønh phaùp luaät vaø
ñaûm baûo thöïc hieän baèng söùc maïnh cöôõng cheá ñeå caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät coù
khaû naêng aùp duïng trong thöïc teá

- Nhaø nöôùc coù quyeàn thu thueá. Nhaø nöôùc laø toå chöùc duy nhaát coù quyeàn ñaët ra
caùc loaïi thueá vaø thu thueá ñeå nuoâi döôõng boä maùy nhaø nöôùc, ñaûm baûo cho söï phaùt
trieån kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi, giải quyết các công việc chung của xã hội.

1.3. BAÛN CHAÁT VAØ CHÖÙC NAÊNG CUÛA NHAØ NÖÔÙC:

1.3.1 Khaùi nieäm vaø baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc
1.3.1.1.Khái niệm
Nhà nước laø moät toå chöùc ñaëc bieät cuûa quyeàn löïc chính trò, coù boä maùy chuyeân
traùch ñeå cöôõng cheá vaø thöïc hieän caùc chöùc naêng quaûn lyù xaõ hoäi nhaèm thöïc hieän
vaø baûo veä tröôùc heát lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò trong xaõ hoäi coù giai caáp ñoái
khaùng; cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng döôùi söï laõnh ñaïo cuûa
Ñaûng coäng saûn trong xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa.

1.3.1.2.Baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc

- Nhaø nöôùc luoân mang baûn chaát giai cấp saâu saéc: Nhaø nöôùc chæ sinh ra vaø toàn
taïi trong xaõ hoäi coù giai caáp, do ñoù Nhaø nöôùc bao giôø cuõng theå hieän baûn chaát
giai caáp saâu saéc. Baûn chaát ñoù theå hieän tröôùc heát ôû choã Nhaø nöôùc laø toå chöùc
quyeàn löïc chính trò ñaëc bieät cuûa giai caáp thoáng trò buoäc caùc giai caáp khaùc phuïc
tuøng giai caáp mình.

- Nhaø nöôùc mang tính xaõ hoäi: Tính xaõ hoäi cuûa nhaø nöôùc theå hieän ôû choã cuøng
vôùi vieäc baûo veä lôïi ích cuûa giai caáp caàm quyeàn, nhaø nöôùc coøn ñoàng thôøi phaûi
ñaûm ñöông caùc coâng vieäc coâng ích, vì lôïi ích chung cuûa toaøn xaõ hoäi nhö ñaép ñeâ
ñieàu, choáng oâ nhieãm, dòch beänh, baûo veä traät töï coâng coäng…

Nhö vaäy nhaø nöôùc laø boä maùy ñeå duy trì söï thoáng trò giai caáp, ñoàng thôøi coøn laø
boä maùy duy trì traät töï xaõ hoäi phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa giai caáp mình. Vì vaäy, seõ
laø sai laàm trong nhaän thöùc vaø haønh ñoäng neáu chæ nhaán maïnh moät chieàu baûn chaát
giai caáp cuûa nhaø nöôùc maø khoâng thaáy vai troø xaõ hoäi vaø giaù trò xaõ hoäi cuûa nhaø
nöôùc. Ñaëc bieät xaây döïng nhaø nöôùc phaùp quyeàn XHCN cuûa daân, do daân vaø vì
daân ôû nöôùc ta hieän nay thì vieäc chuù yù ñuùng möùc tôùi giaù trò xaõ hoäi cuûa nhaø nöôùc
laïi caøng heát söùc caàn thieát.

1.3.2. Chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc

1.3.2.1 Khaùi nieäm chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc: Chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc laø
nhöõng phöông dieän, những mặt hoaït ñoäng cô baûn cuûa Nhaø nöôùc nhaèm thöïc hieän
nhöõng nhieäm vuï ñaët ra tröùôc nhaø nöôùc

1.3.2.2 Phaân loaïi chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc

3
 -Caên cöù vaøo phaïm vi hoaït ñoäng cuûa nhaø nöôùc, caùc chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc
ñöôïc chia thaønh chöùc naêng ñoái noäi vaø chöùc naêng ñoái ngoaïi.

+Chöùc naêng ñoái noäi: laø nhöõng maët hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa nhaø nöôùc dieãn ra
ôû trong nöôùc. Ví duï nhö chöùc naêng toå chöùc vaø quaûn lyù kinh teá, giöõ vöõng an ninh
chính trò, traät töï an toaøn xaõ hoäi; traán aùp söï phaûn khaùng cuûa giai caáp ñoái khaùng
ñaõ bò laät ñoå; toå chöùc vaø quaûn lyù vaên hoaù, giaùo duïc vaø khoa hoïc; baûo veä traät töï
phaùp luaät, baûo veä caùc quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa coâng daân.

+Chöùc naêng ñoái ngoaïi: laø nhöõng maët hoaït ñoäng chuû yeáu theå hieän trong moái
quan heä vôùi caùc nhaø nöôùc vaø daân toäc khaùc. Ví duï: phoøng thuû ñaát nöôùc, choáng söï
xaâm löôïc cuûa nöôùc ngoaøi; hôïp taùc cuøng coù lôïi, khoâng can thieäp vaøp coâng vieäc
noäi boä cuûa nhau.

1.4 .CAÙC KIEÅU NHAØ NÖÔÙC TRONG LÒCH SÖÛ

1.4.1 Khaùi nieäm kieåu Nhaø nöôùc
Noùi tôùi kieåu Nhaø nöôùc laø noùi nhaø nöôùc ñoù laø boä maùy thoáng trò cuûa giai caáp
naøo, toàn taïi treân cô sôû neàn taûng kinh teá naøo, töông öùng vôùi hình thaùi kinh teá xaõ
hoäi naøo. Nhaø nöôùc laø moät boä phaän cuûa kieán truùc thöôïng taàng, do vaäy noù cuõng bò
söï chi phoái cuûa cô sôû haï taàng. Ñoù laø: Nhaø nöôùc luoân phaûi phuø hôïp vôùi cô sôû haï
taàng ñaõ saûn sinh ra noù vaø khi cô sôû haï taàng thay ñoåi thì kieán truùc thöông taàng laø
nhaø nöôùc cuõng thay ñoåi theo

Kieåu nhaø nöôùc sau bao giôø cuõng tieán boä hôn kieåu nhaø nöôùc cuõ, bôûi vì noù döïa
treân phöông thöùc saûn xuaát môùi tieán boä, ñoàng thôøi coøn thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa
phöông thöùc aáy

Toùm laïi: Kieåu nhaø nöôùc laø toång theå caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa nhaø nöôùc, theå
hieän baûn chaát cuûa giai caáp, giaù trò xaõ hoäi vaø nhöõng ñieàu kieän phaùt sinh, toàn taïi,
phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc trong moät hình thaùi kinh teá xaõ hoäi

Trong lòch söû phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, ôû cheá ñoä Coäng saûn nguyeân
thuûy chöa coù nhaø nöôùc vaø cheá ñoä Coäng saûn chuû nghóa trong töông lai cuõng
khoâng coù nhaø nöôùc. Nhö vaäy coù theå chia ra boán kieåu nhaø nöôùc:

+ Kieåu nhaø nöôùc chieám höõu noâ leä.

+ Kiểu nhà nước phong kieán.
+Kiểu nhà nước tö saûn.
+ Kiểu nhà nước xã hội chủ nghĩa.
1.4.2. Caùc kieåu nhaø nöôùc
Khi phaân tích tôùi caùc kieåu Nhaø nöôùc ñaõ vaø ñang toàn taïi trong lòch söû caàn
phaân tích theo caùc noäi dung sau:

- Cô sôû kinh teá xaõ hoäi vaø baûn chaát cuûa kieåu nhaø nöôùc ñoù.
- Chöùc naêng cuûa kieåu nhaø nöôùc ñoù.
- Hình thöùc nhaø nöôùc.
- Boä maùy nhaø nöôùc.

4
 1.5. HÌNH THÖÙC NHAØ NÖÔÙC
1.5.1.Khaùi nieäm:
- Hình thöùc Nhaø nöôùc laø caùch thöùc toå chöùc quyeàn löïc nhaø nöôùc. Ñoù laø caùch
thöùc toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc, trình töï thaønh laäp caùc cô quan nhaø nöôùc, xaùc
ñònh vò trí, vai troø cuûa moãi cô quan nhaø nöôùc ñoái vôùi vieäc thöïc hieän quyeàn löïc
chính trò, quy ñònh moái quan heä giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc vôùi nhau cuõng nhö
vieäc toå chöùc thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc treân phaïm vi quoác gia vaø treân phaïm
vi töøng vuøng, töøng ñòa phöông cuûa quoác gia.

1.5.2. Hình thöùc nhaø nöôùc

-Hình thöùc nhaø nöôùc bao goàm 3 yeáu toá: Hình thức chính thể, hình thức cấu
trúc nhà nước và chế độ chính trị

1.5.2.1.Hình thöùc chính theå: Laø caùch thöùc toå chöùc vaø trình töï thaønh laäp caùc
cô quan coù quyeàn löïc cao nhaát cuûa nhaø nöôùc cuøng vôùi moái quan heä giöõa caùc cô
quan ñoù. Hình thöùc chính theå coù hai daïng laø chính theå quaân chuû vaø chính theå
coäng hoaø ( döïa vaøo ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc ñoù seõ xaùc ñònh laø chính theå quaân
chuû hay laø chính theå coäng hoaø)

1.5.2.2.Hình thöùc caáu truùc nhaø nöôùc: Laø söï caáu taïo nhaø nöôùc thaønh caùc ñôn
vò haønh chính –laõnh thoå vaø xaùc laäp moái quan heä giöõa caùc ñôn vò aáy vôùi nhau
cuõng nhö giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc ôû Trung öông vôùi caùc cô quan nhaø nöôùc ôû
ñòa phöông

Hình thức cấu trúc nhà nước gồm: liên bang và đơn nhất
*Nhà nước liên bang: là nhà nước gồm một số thành viên cũng là nhà nước có
sự phụ thuộc ở các mức độ do Hiến pháp quy định. Ví dụ: Liên bang Xô Viết
trước đây, Liên bang Nga hiện nay, Mỹ, Ấn Độ, Thụy Sỹ…

*Nhà nước đơn nhất: Nhà nước chỉ có một trung tâm quyền lực với các cơ
quan trung ương và thể chế chung nhất cho toàn bộ lãnh thổ. Nước chia thành các
bộ phận hành chính lãnh thổ. Ví dụ: Việt Nam, Pháp…

1.5.2.3. Cheá ñoä chính trò:

Trên thế giới hiện nay có hơn 200 quốc gia, mỗi nước đều có chế độ chính trị
riêng. Sự đa dạng văn hóa, tôn giáo ảnh hưởng rất lớn đến việc chọn lựa và xây
dựng thể chế. Ví dụ các nước Ả Rập đều lấy đạo hồi là quốc giáo, các nguyên tắc
ghi trong Hiến pháp dựa theo giáo lí của kinh Coran. Nhà luật học và chính trị
học Bernard Chantebout cho rằng các giá trị dân chủ của phương Tây khác với
các nguyên tắc của đạo hồi. Cho nên nếu đánh giá thể chế chính trị của các nước
Trung Đông dựa theo các tiêu chuẩn của phương Tây, các chuyên gia có thể kết
luận rằng các nước hồi giáo không có dân chủ, nhưng các nhà lãnh đạo ở các
nước này lại khẳng định các giá trị dân chủ dựa trên tôn giáo vẫn được đảm bảo.
Chế độ chính trị ở mỗi nước đều có các đặc điểm khác nhau và quan điểm về dân
chủ cũng khác nhau. Nền dân chủ phương Tây (Mỹ và Châu Âu) có ảnh hưởng
lớn đối với các nước đang phát triển, và là hình mẫu cho các nước này. Bảo vệ
quyền con người, xây dựng Nhà nước pháp quyền, xây dựng nền kinh tế thị
trường... là các điều kiện cơ bản của thể chế chính trị phương Tây. Những đặc

5
điểm nổi bật của chế độ chính trị sẽ chứng minh mỗi nước có dân chủ hay không,
dựa trên các phân tích, các nhà nghiên cứu góp phần làm sáng tỏ tính ưu việt hay
bất cập của các thể chế.

- Vậy chế độ chính trị là gì?: Laø toång theå caùc phöông phaùp, caùch thöùc, phöông
tieän maø cô quan nhaø nöôùc söû duïng ñeå thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc.

-Chế độ chính trị thường được chia làm hai loại là: chế độ chính trị dân chủ và
phản (phi) dân chủ:

+ Chế độ chính trị dân chủ: là chế độ chính quyền (nhà nước) hành động nhân
danh và vì lợi ích của nhân dân. Nói một cách khác thì đó là là chế độ chính
quyền của dân, do dân và vì dân.

+ Chế độ chính trị phản (phi) dân chủ: là chế độ độc tài, chính quyền nằm
trong tay cá nhân và phục vụ lợi ích tối cao cho cá nhân nắm quyền lực nhà nước.
Đáng chú ý là chế độ này phát triển đến mức độ cao sẽ trở thành tàn bạo, quân
phiệt, phát xít.

Câu hỏi
1. Phân tích nguồn gốc Nhà nước theo quan điểm phi Mác xít và quan điểm
Mác xít?

2. Phân tích và lấy ví dụ làm rõ bản chất của Nhà nước?

3. Tại sao nói: các dấu hiệu của nhà nước có tính chất cơ bản, đặc trưng?
4. Phân tích để làm rõ 3 yếu tố của hình thức nhà nước?

6
 BÀI
cheõ khoâng chæ2:theå
MOÄThieän SOÁ
ôû noäiVAÁN ÑEÀ
dung maø coønCHUNG VEÀtheå
ôû hình thöùc PHAÙP
hieän ôûLUAÄT
caâu chöõ, vaên
phaïm chính xaùc.

Noäi dung caùc

2.1 BAÛN quy taéc,
CHAÁT, khuoân
CHÖÙC maãu phaùp
NAÊNG CUÛA luaät laïi ñöïoc
PHAÙP theå hieän trong caùc hình
LUAÄT
thöùc xaùc ñònh. Ñoù laø teân goïi thoáng nhaát cuûa caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät doù
cô quan
2.1.1.Nhaø nöôùc
Nguoàn coù
goác thaåm
cuûa quyeàn
phaùp luaätban
vaøhaønh
khaùi ra
nieäm veà phaùp luaät
2.1.1.1
-Tính Nguoàn
baét buoäc goác cuûa
chung: Sôûphaùp luaätluaät coù tính baét buoäc chung vì phaùp luaät do
dó phaùp
Nhaø nöôùc
Trong xaõban
hoäihaønh
Coängvaø ñaûm
saûn baûo thöïc
nguyeân thuûyhieän
khoângthoáng nhaát. luaät
coù phaùp Tính nhöng
baét buoäc chung
laïi toàn taïitheå
hieän ôû choã:
nhöõng quy taéc xöû söï chung. Ñoù laø nhöõng quy taéc xaõ hoäi goàm taäp quaùn vaø caùc tín
ñieàu toân giaùo. Baát kyø moät xaõ hoäi naøo cuõng naûy sinh nhu caàu khaùch quan laø phaûi
+ Vieäc
toàn tuaântraät
taïi trong theotöï,caùc
trongquyñoùtaéccaùc
phaùp luaätvieân
thaønh khoâng cuûa phuï
noùthuộc
phaûivaøotuaânyùtheo
chí chuû
nhöõngquan
chuaån
cuûa moãi ngöøôi. Baát kyø ai coù ñòa vò, taøi saûn, chính
möïc chung thoáng nhaát phuø hôïp vôùi nhöõng ñieàu kieän cuûa xaõ hoäi vaø lôïi ích kieán, chöùc vuï nhö theá naøo
cuûa
cuõng phaûi
taäp theå. Dotuaân theo quy
ñoù caùc caùctaéc
quytaäpñònhquaùn,
cuûa phaùp
đạo đức, luaät
tín điều tôn giáo ñaõ ra ñôøi. Các
quy tắc đó laø nhöõng chuẩn mực veà haønh vi được dùng để ñieàu chænh moái quan
+ Neáu
heä vaø thaùiai ñoùñoäkhoâng
cuûa con tuaân theo ñoái
ngöôøi caùc vôùi
quy taéc
nhöõng phaùp luaät
ñieàu thì tuyø
thieän, aùctheo
hoaëcmöùc
veà ñoä vi lyù nhö
coâng
phaïm
söï toânmaø Nhaø
troïng nöôùc
phaåm aùpdanh
giaù, duïngdöï caùccuûabieän
nhöõngphaùp taùc ñoäng
ngöôøi khaùc… phuø hôïpvìñeå
chính theáñaûm baûo thöïc
tuy chöa
hieän theo ñuùng nhöõng quy taéc aáy.
coù phaùp luaät nhöng trong xaõ hoäi Coäng saûn nguyeân thuyû traät töï xaõ hoäi vaãn ñöôïc
duy trì
+ Tính bắt buộc chung hay còn được coi là tính quyeàn löïc Nhaø nöôùc laø yeáu toá
khoâng theå thieáu, baûo ñaûm cho phaùp luaät ñöôïc toân troïng vaø ñöôïc thöïc hieän.
Ngöôïc laïi vieäc tuaân theo caùc quy taéc phaùp luaät coøn ñöôïc ñaûm baûo baèng quyeàn
Khi
löïc cheánöôùc,
Nhaø ñoä tö töùc
höõulaø xuaát
baènghieän, xaõ hoäi
söï taùc ñoäng phaân
cöôõng chiacheá
thaønh
cuûa giai
côcaáp,
quan quy
Nhaøtaéc về tập
nöôùc coù
quaùn,quyeàn.
thaåm đạo đứcNhư không vậy,coønphápphuø hôïp
luaät laønöõa
coângvìcuï chúng
ñeå thể hieän
thöïc hieänyùquyeàn
chí chunglöïccuûa
nhaømoïi
nöôùc vaø
ngöôøi.
laø cô sôû Trongphaùpñieàu
lyù kieän
cho ñôøi xaõsoáng
hoäi coùxaõgiai
hoäicaáp
coù vaønhaømaâunöôùc.thuaãn giai caáp khoâng theå
ñieàu hoaø ñöôïc, Nhaø nöôùc ra ñôøi. Ñeå duy trì traät töï xaõ hoäi phuø hôïp vôùi lôïi ích
cuûa giai caáp mình, nhaø nöôùc ñaõ ñaët ra nhöõng quy taéc môùi theå hieän yù chí cuûa giai
Toùm
caáp mình. laïi:Baèng
Phaùpnhaøluaätnöôùc,
laø heäheä thoáng
thoáng caùc
caùcquy quyphaïm
taéc (phaùp
quy taéc haønh
luaät ñöôïcvitöøng
hay quy taécban
böôùc
xöû
haønhsöï) coùhôïp
phuø tính vôùi
baét buoäc
lôïi íchchung
kinh teávaøxaõñöôïc
hoäi,thöïc
cuûnghieäncoálaâu
ñòadaøi, nhaèmtrò
vò thoáng ñieàu
cuûachænh caùc
giai caáp
quan heä xaõ hoäi, do nhaø
caàm quyeàn trong töøng thôøi kyø. nöôùc ban haønh (hoaëc thöøa nhaän) theå hieän yù chí nhaø nöôùc
vaø ñöôïc nhaø nöôùc ñaûm baûo thöïc hieän baèng caùc bieän phaùp toå chöùc, giaùo duïc,
thuyeát phuïc, cöôõng cheá baèng boä maùy nhaø nöôùc .
Nhö vaäy, phaùp luaät ñuôïc hình thaønh baèng hai con ñöôøng:
2.1.2.Baûn chaát, vai troø, chöùc naêng cuûa phaùp luaät XHCN
+Thöù nhaát: do Nhaø nöôùc thöøa nhaän caùc quy phaïm xaõ hoäi –phong tuïc taäp
quaùn,
2.1.2tín1.điều
Baûntôn giáo,cuûa
chaát quyphaùp
tắc đạo đức-XHCN
luaät phù hợp với ý chí của giai cấp thống trị
để nâng chúng lên thaønh phaùp luaät.
Khi tìm hieåu baûn chaát cuûa phaùp luaät, khoa hoïc phaùp lyù XHCN caên cöù vaøo
nhaän
+Thöù xéthai:
cuûa C. Maùc
baèng hoaïtvaø Ph.Aêngen
ñoäng saùng taïo, vieátxâytrong
dựngTuyeân
pháp luậtngoân Ñaûng
- ñaët coäng quy
ra nhöõng saûn veà
phaùp
phaïm luaät
pháp tö saûn
luật mới- : ”đểPhaùp
điều luaät
chỉnhcuûa caùc hệ
các quan oâng chæxãlaø
trong hộiyù chí cuûa caùc oâng ñöôïc ñeà
leân thaønh luaät , maø noäi dung cuûa yù chí aáy laø do nhöõng ñieàu kieän sinh hoaït vaät
chaát2. cuûa
1.1.2giaiCaùc caáp caùctính
thuoäc oâng quyeát
cuûa phaùp ñònh ”. trong nhaän xeùt naøy caùc oâng ñaõ ñöa ra
luaät
hai tö töôûng lôùn maø tröôùc ñoù chöa ñöôïc khaùm phaù. Ñoù laø :
-Tính quy phaïm phoå bieán: Ñoù laø tính khuoân maãu, muïc thuôùc, moâ hình xöû söï
coù tính baét buoäc chung. Bôûi vì noäi dunmg cuûa caùc quy taéc phaùp luaät laø caùc quy
ñònh+ Thöù nhaát :vaø
veà quyeàn phaùp nghóaluaätvuïlaø yù chí
cuûa coângcuûa giaicuûa
daân, caáp toåthoáng
chöùctròvaø cuûa Nhaø nöôùc (ñöôïc
quyeàn laøm gì, khoâng ñöôïc laøm gì vaø phaûi bò xöû lyù nhö theá naøo khi khoâng thuïc
+ Thöù
hieän hai : noäi
theo nhöõng quydungtaéccuûa
chung yù cuûa
chí ñoù do quan
phaùp luaätheä ) vaät chaát quyeát ñònh
Töø nhaän xeùt cuûa caùc nhaø kinh ñieån caàn phaûi chuù yù raèng phaùp luaät laø moät boä
phaän
-Tínhcuûaxaùckieánñònhtruùc
veà maëtthöôïnghìnhtaàng
thöùc: maø suydung
noäi cho cuûa
cuøngcaùc laø quy
do côtaéc,
sôûkhuoân
kinh teámaãu
quyeát ñònh.
phaùp
Ñieàu ñoù coù nghóa laø vieäc tìm kieám nguoàn goác baûn
luaät ñöôïc quy ñònh roõ raøng, chính xaùc vaø chaët cheõ trong caùc ñieàu khoaûn. Nhôø chaát cuûa phaùp luaät khoâng
phaûi
thuïoâctöø trong
tính naøy,ñaàu
maø con ngöôøi
baát kyø ai maøcuõngôû trong
phaûimoáituaânquantheoheä kinh
moät teá maø
khuoân conchung,
maãu ngöôøithoáng
toàn
taïi vaøkhoâng
nhaát, hoaït ñoäng.
theå hieåuÑieàu sainaøy
leächkhaúng
ñeå xöû ñònh
söï baûn chaátcaùch
theo moät giai caáp
khaùc.cuûa moãi
Tính kieåu
xaùc phaùp
ñònh chaëtluaät
trong lòch söû. Lòch söû xuaát hieän, toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa caùc kieåu phaùp luaät nhö

87
laø moät quaù trình taát yeáu khaùch quan hôïp quy luaät cuûa söï thay ñoåi caùc phöông
thöùc saûn xuaát. Phaùp luaät XHCN taát yeáu phaûi thay theá kieåu phaùp luaät tö saûn. Do
vaäy noù phaûi theå hieän yù chí cuûa giai caáp coâng nhaân, noâng daân vaø caùc taàng lôùp trí
thöùc cuûa caùc Ñaûng coäng saûn chaân chính, phuø hôïp vôùi quan heä kinh teá nhieàu
thaønh phaàn trong nhöõng chaëng ñöôøng ñaàu cuûa con ñöôøng ñi leân CNXH

Ñònh nghóa Phaùp luaät XHCN : Phaùp luaät XHCN laø toång hôïp caùc quy taéc xöû
söï theå hieän yù chí cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng, phuø hôïp vôùi
neàn kinh teá thò tröôøng nhieàu thaønh phaàn trong thôøi kyø quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ
hoäi döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng coäng saûn.

2.1.2.2 Vai troø cuûa phaùp luaät XHCN

Moät ñaát nöôùc giaøu maïnh, xaõ hoäi vaên minh, tieán boä thì ñaát nöôùc ñoù phaûi coù kyû
cöông, kyû luaät vaø oån ñònh ñeå phaùt trieån. Muoán vaäy, Nhaø nöôùc phaûi tieán haønh
quaûn lyù moïi maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Ñeå tieán haønh quaûn lyù Nhaø nöôùc phaûi söû
duïng nhieàu phöông tieän khaùc nhau, trong ñoù coù phöông tieän phaùp luaät. Phaùp
luaät coù vai troø quan troïng laø coâng cuï höõu hieäu nhaát ñeå Nhaø nöôùc tieán haønh quaûn
lyù xaõ hoäi, ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi nhaèm toå chöùc, ñieàu hoaø, phoái hôïp haønh
vi cuûa nhöõng ngöôøi tham gia caùc quan heä theo lôïi ích cuûa caù nhaân moãi ngöôøi vaø
cuûa Nhaø nöôùc noùi chung.

Vai troø cuûa phaùp luaät XHCN ñöôïc theå hieän trong moät soá lónh vöïc cô baûn cuûa
ñôøi soáng xaõ hoäi nhö sau:

+ Vai troø cuûa phaùp luaät ñoái vôùi kinh teá

Trong moái quan heä vôùi kinh teá vai troø chung nhaát cuûa phaùp luaät laø söï bieåu
hieän veà maët phaùp lyù caùc quan heä saûn xuaát thaønh moät heä thoáng caùc quan heä
phaùp luaät taïo neân traät töï phaùp luaät veà kinh teá cho moät nhaø nöôùc.

So saùnh vôùi vieäc Nhaø nöôùc ñaõ söû duïng phaùp luaät ñeå ñieàu tieát caùc quan heä
kinh teá trong cô cheá cuûa neàn kinh teá taäp trung, quan lieâu, bao caáp vaø vôùi vieäc
chuyeån ñoåi neàn sang neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng XHCN hieän nay.

Trong neàn KTTT ñònh höôùng XHCN ôû Vieät Nam hieän nay, phaùp luaät chính laø
phöông tieän thöïc hieän toát nguyeân taéc laøm theo naêng löïc höôûng theo lao ñoäng.
Phaùp luaät taïo laäp caùc haønh lang phaùp lyù ñeå cho ngöôøi saûn xuaát kinh doanh
thuoäc moïi thaønh phaàn kinh teá bình ñaúng trong vieäc saûn xuaát kinh doanh. Cuøng
vôùi ñieàu ñoù, phaùp luaät laø phöông tieän theå cheá hoaù caùc quan heä tieàn haøng, haïch
toaùn kinh teá, caùc quan heä veà lôïi ích, ñaëc bieät laø theå cheá hoaù vaø hoaøn thieän cô
cheá quaûn lyù veà maët toå chöùc vaø hoaït ñoäng laøm cho noù coù hieäu löïc thöïc thi treân
quy moâ toaøn xaõ hoäi

+ Vai troø cuûa phaùp luaät ñoái vôùi xaõ hoäi

Laø phöông tieän ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi, phaùp luaät laø moät trong nhöõng
nhaân toá ñaûm baûo vaø baûo veä söï oån ñònh cuûa xaõ hoäi. Moät maët phaùp luaät ghi nhaän
vaø theå cheá hoaù caùc quyeàn ñoù ñöôïc thöïc hieän. Maët khaùc baèng söï ghi nhaän moät
caùch chính thöùc caùc giaù trò maø con ngöôøi coù, con ngöôøi caàn vì con ngöôøi uûng hoä
maø caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi baèng phöông tieän phaùp luaät coù ñieàu kieän baûo veä
lôïi ích hôïp phaùp cuûa mình.

9
 Caùc vaán ñeà nhö lôïi ích xaõ hoäi, an toaøn tính maïng, taøi saûn, danh döï, nhaân
phaåm, töï do, bình ñaúng vaø coâng baèng… ñeàu gaén lieàn vôùi söï ñieàu chænh cuûa
phaùp luaät. Chính vì vaäy phaùp luaät laø phöông tieän khoâng theå thieáu cho söï toàn taïi
vaø oån ñònh cuûa xaõ hoäi

+ Vai troø cuûa phaùp luaät ñoái vôùi heä thoáng chính trò – xaõ hoäi
Tröôùc heát ñoái vôùi Ñaûng laõnh ñaïo, phaùp luaät laø phöông tieän theå cheá hoaù
ñöôøng loái laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, laøm cho ñöôøng loái ñoù coù hieäu löïc thöïc thi vaø baét
buoäc chung treân quy moâ toaøn xaõ hoäi.

Ñoái vôùi nhaø nöôùc, phaùp luaät laø phöông tieän toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa chính
mình, laø söï ghi nhaän veà maët phaùp lyù traùch nhieäm cuûa nhaø nöôùc ñoái vôùi xaõ hoäi
vaø caù nhaân coâng daân, laø phöông tieän quaûn lyù coù hieäu löïc ñoái vôùi moïi maët cuûa
ñôøi soáng xaõ hoäi

Ñoái vôù toå chöùc chính trò – xaõ hoäi phaùp luaät laø phöông tieän ñaûm baûo cho quaàn
chuùng nhaân daân lao ñoäng tham gia vaøo quaûn lyù nhaø nöôùc, quaûn lyù xaõ hoäi thoâng
qua caùc toå chöùc chính trò – xaõ hoäi cuûa mình. Phaùp luaät laø nhaân toá theå cheá vaø
phaùt trieån daân chuû XHCN, ñaûm baûo cho taát caû quyeàn löïc nhaø nöôùc thuoäc veà
nhaân daân. Nhaân daân döïc vaøo phaùp luaät laøm phöông tieän choáng laïi caùc haønh vi
loäng quyeàn, baïo löïc

+ Vai troø cuûa phaùp luaät ñoái vôùi ñaïo ñöùc

Phaùp luaät XHCN ñoùng vai troø laø choã döïa, laø cô sôû cuûa vieäc hình thaønh ñaïo
ñöùc XHCN. Caùc nguyeân taéc caên baûn cuûa ñaïo ñöùc môùi theå cheá hoaù thaønh quy
phaïm phaùp luaät. Do vaäy phaùp luaät XHCN baûo veä vaø phaùt trieån ñaïo ñöùc XHCN,
baûo veä tính coâng baèng, chuû nghóa nhaân ñaïo, töï do, loøng tin vaø löông taâm con
ngöôøi

+ Vai troø cuûa phaùp luaät ñoái tö töôûng

Coù theå noùi phaùp luaät XHCN laø phöông tieän ñaêng taûi theá gioùi quan khoa hoïc,
caùc tö töôûng vaø caùc giaù trò cuûa loaøi ngöôøi tieán boä. Vì theá phaùp luaät XHCN coù
vai troø quan troïng trong vieäc cuûng coá vaø naâng cao nhaän thöùc tö töôûng cho con
ngöôøi döôùi chuû nghóa xaõ hoäi.

2.2. QUY PHAÏM PHAÙP LUAÄT VAØ VAÊN BAÛN QUY PHAÏM PHAÙP
LUAÄT

2.2.1. Quy phaïm phaùp luaät

2.2.1.1 Khaùi nieäm quy phaïm phaùp luaät
Pháp luật là nhân tố điều chỉnh các mội quan hệ xã hội. Nhưng để điều chỉnh
các mối quan hệ xã hội thì quy phạm pháp luật không phải là nhân tố duy nhất.
Bên cạnh pháp luật còn có những nhân tố khác ( hay còn gọi là những quy phạm
xã hội khác) cùng điều chỉnh các quan hệ xã hội như các quy phạm đạo đức, quy
phạm phong tục tập quán, quy phạm tôn giáo, quy phạm của các tổ chức xã hội.

- Quy phạm pháp luật là một dạng của quy phạm xã hội nhưng nó có những
đặc điểm riêng, đặc thù, khác với những quy phạm xã hội khác, đó là:

+ Quy phạm pháp luật là các quy tắc hành vi có tính bắt buộc chung
10
 +Phần
Quychế tài:pháp
phạm thì bò phaït
luật caûnh
được caùo,dưới
thể hiện caûihình
taïo thức
khoâng
xácgiam
định giöõ
(điềuñeán
luật hai naêm hoaëc
là hình
bò phaït
thức tuø töø
thể hiện ba thaùng
rõ nhất ñeán
của quy hai naêm”
phạm quy phạm luật)

2.2.2.
+ QuyVaên
phạmbaûn
phápquy
luậtphaïm
do cácphaùp luaät
cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành
2.2.2.1.Khái
+ Các quy phạmniệm
phápvănluậtbản quybảo
được phạm
đảmpháp
bằngluật
sức mạnh cưỡng chế của Nhà
nước.
- Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản do cơ quan nhà nước ban hành hoặc
phối
-Kháihợp
niệmbanquy
hành theopháp
phạm thẩmluật:
quyền, hình
Là các quythức,
tắc trình
hành tự,vi, thủ tục được
có tính quy chung,
bắt buộc định
trong Luật thị
được biểu nàybằng
hoặchình
trong Luật
thức banđịnh,
nhất hànhdovăn
Nhàbản quyđặt
nước phạm phápthừa
ra hoặc luật nhận
của Hội
và bảo
đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, trong đó
đảm nhằm mục đích điều chỉnh các quan hệ xã hội có quy tắc xử sự chung, có hiệu lực
bắt buộc chung, được Nhà nước bảo đảm thực hiện để điều chỉnh các quan hệ xã
hội.2.2.1.2.Caáu truùc cuûa quy phaïm phaùp luaät

Caáu truùc cuûa quy phaïm phaùp luaät laø cô caáu beân trong, laø caùc boä phaän hôïp
- Ñaëc
thaønh quyñieåm
phaïmcuûa vaên
phaùp baûnCấu
luaät. quytrúc
phaïm
của phaùp luaät
một quy phaïm phaùp luaät bao goàm ba boä
phaän: Giaû
+ Ñoù laøñònh,
vaên quy
baûnñònh,
do côcheá
quantaøi.
nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ban haønh
+Giaû ñònh:
+Vaên baûn quy
Laø phaïm
moät boä
phaùp
phaän
luaät
cuûa
chöùc
quyñöïng
phaïmnhöõng
phaùp quy
luaättaéc
neâu
söû
leân
duïng
nhöõng
mangñieàu
tính
baét buoäc
kieän, hoaøn
chung
caûnh coù theå xaûy ra trong cuoäc soáng vaø caù nhaân hay toå chöùc ôû vaøo
nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän ñoù phaûi xöû söï (haønh ñoäng hoaëc khoâng haønh ñoäng)
theo+ nhöõng
Vaên baûn
quyquy
ñònhphaïm
cuûaphaùp
phaùpluaät
luaät.ñöôïc aùp duïng nhieàu laàn trong cuoäc soáng
+ Söï thöïc hieän vaên baûn khoâng laøm chaám döùt hieäu löïc cuûa noù
+Quy ñònh: laø boä phaän cuûa quy phaïm phaùp luaät trong ñoù neâu caùch xöû söï maø
toå+chöùc
Teân hay
goïi,caù
noäi dungôûvaø
nhaân trình
vaøo töï ban
hoaøn haønh
caûnh, caùckieän
ñieàu loaïiñaõ
vaênneâu
baûn
ôûquy phaïm
phaàn giaû ñònh cuûa
quy phaïm phaùp luaät.
phaùp luaät ñöôïc quy ñònh cuï theå trong luaät
+Cheá
2.2.2.2taøi:
HeäLaø moät
thoáng boäbaûn
vaên phaän cuûa
quy quyphaùp
phaïm phaïmluaät
phaùp
ôûluaät
nöôùcneâu
ta leân nhöõng bieän phaùp
taùc ñoäng maø nhaø nöôùc döï kieán seõ aùp duïng ñoái vôùi toå chöùc hoaëc caù nhaân khoâng
1. hieän
thöïc Hiến pháp,
ñuùngluật,
quynghị
ñònhquyết
cuûa của
nhaøQuốc hội.
nöôùc ñaõ neâu ôû phaàn quy ñònh.
2. Pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội.
-Lưu ý:
3. Lệnh, quyết định của Chủ tịch nước.
*Một điều luật có thể là một quy phạm pháp luật, nhưng một điều luật cũng có
thể4.
chứa đựng
Nghị địnhnhiều quy phạm
của Chính phủ.pháp luật.
5. Quyết
* Trật định
tự các cấucủa
trúcThủ
củatướng Chínhpháp
quy phạm phủ.luật có thể bị đảo lộn (không theo thứ
tự)
6. Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Thông tư của
Chánh
* Khôngán phải
Tòa án
quynhân
phạmdân tối cao.
pháp luật nào cũng đầy đủ cả ba bộ phận giả định, quy
định và chế tài.
7. Thông tư của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
Ví duï: Một
8. Thông quy Bộ
tư của phạm pháp Thủ
trưởng, luật.trưởng
Khoaûncơ1quan
Ñieàu 102 BLHS
ngang bộ. naêm 1999
“ 9.
Ngöôøi
Quyếtnaøo
định thaáy ngöôøi
của Tổng khaùc
Kiểm toánñang
Nhà ôû trong tình traïng nguy hieåm ñeán tính
nước.
maïng, tuy coù ñieàu kieän maø khoâng cöùu giuùp daãn ñeán haäu quaû ngöôøi ñó cheát, thì bò
phaït
10. Nghị
caûnh
quyết
caùo,
liên
caûi
tịch
taïo
giữa
khoâng
Ủy ban
giam
thường
giöõ vụ
ñeán
Quốc
hai hội
naêm hoặc
hoaëc
giữabòChính
phaïtphủ
tuø töø ba thaùng
ñeáncơhai
với quan
naêm”
trung ương của tổ chức chính trị - xã hội.

11.
ĐâyThông tư liên
laø moät quy tịch giữa
phaïm Chánh
phaùp án Tòa
luaät hìnhán
söï.nhân
Phầndân
giảtối cao Ngöôøi
định: với Việnnaøo
trưởng
thaáy ngöôøi
Viện kiểm sát nhân dân tối cao; giữa Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang
khaùc ñang ôû trong tình traïng nguy hieåm ñeán tính maïng, tuy coù ñieàu kieän bộ maø
với Chánh
khoâng án giuùp
cöùu Tòa ándaãn
nhânñeán
dânhaäu
tối cao,
quaûViện trưởng
ngöôøi Viện kiểm sát nhân dân tối
ñó cheát
cao; giữa các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.
Phần quy định (quy định ẩn): Không được bỏ mặc người khác khi họ ở vào
điều12. Vănhoàn
kiện, bản quy
cảnhphạm pháp
đã nêu luật giả
ở phần củađịnh.
Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân.
2.2.2.3.Hieäu löïc cuûa vaên baûn quy phaïm phaùp luaät

11
12
 -Hieäu löïc theo thôøi gian: laø giôùi haïn xaùc ñònh thôøi ñieåm phaùt sinh vaø chaám
döùt hieäu löïc cuûa vaên baûn quy phaïm phaùp luaät. Hay nói một cách khác đó là:
Thôøi haïn hieäu löïc cuûa vaên baûn quy phaïm phaùp luaät ñöôïc xaùc ñònh töø thôøi ñieåm
baét ñaàu coù hieäu löïc tôùi thôøi ñieåm heát hieäu löïc cuûa noù.

- Thời điểm bắt đầu có hiệu lực của văn bản quy phạm pháp luật
+ Thời điểm có hiệu lực của văn bản quy phạm pháp luật được quy định trong
văn bản nhưng không sớm hơn bốn mươi lăm ngày, kể từ ngày công bố hoặc ký
ban hành.

+ Trường hợp văn bản quy phạm pháp luật quy định các biện pháp thi hành
trong tình trạng khẩn cấp, văn bản được ban hành để kịp thời đáp ứng yêu cầu
phòng, chống thiên tai, dịch bệnh thì có thể có hiệu lực kể từ ngày công bố hoặc
ký ban hành nhưng phải được đăng ngay trên Trang thông tin điện tử của cơ quan
ban hành và phải được đưa tin trên phương tiện thông tin đại chúng; đăng Công
báo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (sau đây gọi chung là Công báo)
chậm nhất sau hai ngày làm việc, kể từ ngày công bố hoặc ký ban hành.

- Vaên baûn quy phaïm phaùp luaät heát hieäu löïc trong ba tröôøng hôïp: Thöù nhaát,
trong vaên baûn môùi ñöôïc thoâng qua hoaëc trong vaên baûn cuûa cô quan ñöôïc uûy
quyeàn coù söï chæ daãn tröïc tieáp veà ñieàu ñoù. Thöù hai, söï ban haønh moät vaên baûn
môùi thay theá vaên baûn treân. Thöù ba, thôøi haïn heát hieäu löïc ñöôïc chæ ra trong baûn
thaân vaên baûn ñoù

-Hieäu löïc vaên baûn theo khoâng gian và đối tượng áp dụng: Văn bản quy phạm
pháp luật của các cơ quan nhà nước trung ương có hiệu lực trong phạm vi cả
nước và được áp dụng đối với mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân, trừ trường hợp văn
bản có quy định khác hoặc điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam là thành viên có quy định khác.

2.2.3 Quan heä phaùp luaät

2.2.3.1 Khaùi nieäm Quan heä phaùp luaät
- Ñònh nghóa quan hệ pháp luật (QHPL): Quan heä phaùp luaät laø hình thöùc
phaùp lyù cuûa caùc quan heä xaõ hoäi xuaát hieän döôùi taùc ñoäng ñieàu chænh cuûa quy
phaïm phaùp luaät vaø söï kieän phaùp lyù

-Ñaëc ñieåm cuûa QHPL:

+ Quan heä phaùp luaät laø quan heä mang tính yù chí : Đó được thể hiện bởi ý chí
cuûa caùc beân tham gia quan heä phaùp luaät nhưng ý chí này phaûi phuø hôïp vôùi yù chí
cuûa nhaø nöôùc

+ QHPL xuaát hieän treân cô sôû quy phaïm phaùp luaät

+ QHPL laø quan heä maø caùc beân tham gia ( chuû theå ) quan heä ñoù mang quyeàn
vaø nghóa vuï phaùp lyù.

+ Vieäc thöïc hieän QHPL ñöôïc ñaûm baûo baèng söùc maïnh cöôõng cheá cuûa nhaø
nöôùc

2.2.3.2 .Caáu truùc cuûa quan hệ pháp luật

13
 -QHPL
Haønhñöôïcvi cuûa
caáucon
thaønh
ngöôøibôûi
laøcaùc
nhöõng
yeáuxöû
toásöï
saucoù
ñaây:
yù Chuû
thöùc,theå
coù cuûa
ñònhQHPL;
höôùngNoäi
muïcdung
ñích
nhaèm
cuûa QHPL;
taùc ñoäng
Khaùch vaøo
theå
töïcuûa
nhieân,
QHPL
xaõ hoäi. Khoa hoïc phaùp lyù khoâng xem xeùt taát caû
caùc loaïi haønh vi cuûa con ngöôøi maø chæ xem xeùt nhöõng haønh vi coù yù nghóa ñoái
vôùi - Chuû
vieäc theå
xaùccuûa
laäp,QHPL
thay ñoåi, chaám döùt nhöõng quan heä xaõ hoäi ñöôïc phaùp luaät ñieàu
chænh.
- Khaùi nieäm : chuû theå cuûa QHPL laø caù nhaân hay toå chöùc coù naêng löïc chuû theå
tham gia vaøo QHPL
- Haønh vi cuûa con ngöôøi trong khuoân khoå do phaùp luaät quy ñònh thöôøng ñöôïc
- Ñaëclaøm
phaân ñieåm
haicuûa
loaïichuû theå:
: haønh viLaø
hôïpcaù nhaân
phaùp vaøhay toå chöùc;
haønh vi baát Coù
hôïpnaêng
phaùplöïc chuû theå( gồm
năng lực pháp luật và năng lực hành vi)
+ Haønh vi hôïp phaùp laø nhöõng haønh vi ñuùng theo nhöõng quy ñònh cuûa phaùp
luaät - Noäi
( laømdung cuûa ñieàu
nhöõng QHPLmaø phaùp luaät cho pheùp, luaät ñoøi hoûi hoaëc baét buoäc phaûi
laøm, khoâng laøm nhöõng ñieàu luaät caám ,khoâng cho pheùp).
-Khaùi nieäm : noäi dung cuûa QHPL laø quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc chuû theå tham
gia quan heä ñoù
+ Haønh vi baát hôïp phaùp hay coøn goïi laø haønh vi vi phaïm phaùp luaät laø nhöõng
haønh
+Quyeàn vi khoâng phuø: laø
chuû theå hôïpkhaû
(hành vi trái
naêng xöû) với
söï nhöõng quy ñònh
cuûa nhöõng cuûa
ngöôøi phaùp
tham gia luaät
QHPL ñöôïc
phaùp luaät quy ñònh
-Vi phaïm phaùp luaät laø haønh vi traùi phaùp luaät coù ñuû 4 daáu hieäu cô baûn sau
ñaây : ñieåm cuûa quyeàn chuû theå: Đó laø khaû naêng ñöôïc haønh ñoäng trong khuoân
+Ñaëc
khoå do phaùp luaät quy ñònh; Laø khaû naêng yeâu caàu beân kia ( chuû theå cùng tham
+ Vi phaïm phaùp luaät luoân luoân laø haønh vi (baèng haønh ñoäng hoaëc khoâng haønh
gia QHPL ) thöïc hieän nghóa vuï cuûa hoï; Laø khaû naêng yeâu caàu caùc cô quan nhaø
ñoäng) xaùc ñònh cuûa con ngöôøi ñöïoc bieåu hieän ra beân ngoaøi.
nöôùc coù thaåm quyeàn aùp duïng bieän phaùp cöôõng cheá caàn thieát khi coù söï vi phaïm
+ Haønh vi ñoù phaûi traùi vôùi caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät, xaâm haïi tôùi caùc quan
heä phaùpvuï
+Nghóa cuûa
luaät chuû
ñöôïc theå luaät
phaùp : laø caùch xöû söï baét buoäc ñöôïc phaùp luaät quy ñònh
baûo veä.
nhaèm ñaùp öùng quyeàn cuûa beân kia
+ Haønh vi traùi phaùp luaät ñoù phaûi chöùc ñöïng yeáu toá loãi ( coá yù hoaëc voâ yù) cuûa
+Ñaëc
chuû theåñieåm
thöïc cuûa
hieännghóa
haønhvuï
vi. : Laø söï baét buoäc phaûi xöû söï theo quy ñònh cuûa phaùp
luaät; Việc xử sự bắt buộc này là đeå thöïc hieän quyeàn cuûa beân kia; Vieäc thöïc hieän
+ Chuû
nghóa vuïtheå thöïc
ñöôïc hieän
nhaø haønh
nöôùc ñaûm vi ñoù
baûophaûi
thöïccoù naêng
hieän baènglöïc traùch
sức nhieäm
maïnh cöôõng phaùp
cheá.lyù (hay
còn gọi là năng lực chủ thể).
- Khaùch theå cuûa QHPL
Toùm laïi, vi phaïm phaùp luaät laø haønh vi (haønh ñoäng hoaëc khoâng haønh ñoäng)
-Khaùi
traùi phaùpnieäm : khaùch
luaät, theå
coù loãi do cuûa
chuû QHPL
theå coùlaønaêng
lôïi ích vaät
löïc chaátnhieäm
traùch hoaëc thöïc
lôïi ích tinhxaâm
hieän thaànhaïi caùc
maø caùc chuû theå tham gia QHPL höôùng
qun heä phaùp luaät ñöôïc phaùp luaät baûo veä tôùi ñeå ñaït ñöôïc.

Keát luaän
2.3.1.2. : loaïi vi phaïm phaùp luaät
Phaân
+Vi phaïm phaùp luaät Hình söï : Là
Quy Phaïm những hành vi nguy hiểm cho xã hộiChuû
Phaùp đượctheå
quy
định trong Bộ luật hình sự của
Luaät
nhà nước, do cá nhân có năng lực trách nhiệm hình
sự gây ra một cách cố ý hoặc vô ý, xâm hại đến chế độ chính trị, chế độ kinh tế &
sở hữu của công dân, xâm hại đến tính mạng, sức QHPL
khỏe, danh dự, nhân phẩm,
QHXH Noäitự
dung: - Quyeàn
do tài sản, các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Vd: tội giết người, tội bắt
cóc trẻ em, tội phạm về ma túy… -Nghóa vuï phaùp lyù

+Vi phaïm phaùp luaät Daân sự: Là hành vi trái pháp luật dân sự, có lỗi do người có
Söï kieän phaùp lyù
năng lực chịu trách nhiệm dân sự thực hiện xâm hại tới các quan hệ tài sản, quan
Khaùch
hệ nhân thân. Vd: vi phạm nghĩa vụ trả tiền trong hợp đồng thuê nhà ở, hợp đồngtheå
mua bán tài sản…

2.3.VI PHAÏM PHAÙP LUAÄT VAØ TRAÙCH NHIEÄM PHAÙP LYÙ

+Vi phaïm phaùp luaät Haønh chính: Là hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện trái
pháp luật, cóphaïm
2.3.1.Vi lỗi, xâm phạm
phaùp các quy tắc quản lý nhà nước mà không phải là tội
luaät.
phạm hình sự và theo quy định của pháp luật phải bị xử lý phạt hành chính. Vd: vi
2.3.1.1.
phạm Khái niệm:
giao thông như: vượt đèn đỏ, chạy xe vượt quá giới hạn tốc độ cho phép, đi
không đúng phần đường…

14
15
+Vi phaïm Kyû luaät: Là những hành vi xâm hại tới chế độ kỷ luật lao động, kỷ luật
công vụ, kỷ luật học tập, kỷ luật quân sự… gây thiệt hại cho hoạt động bình
thường của các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, đơn vị sự nghiệp, trường học
và những tổ chức khác. Vd: người lao động nghỉ việc quá thời gian quy định, sinh
viên vi phạm quy định trong thi cử…

2.3.2. Traùch nhieäm phaùp lyù

2.3.2.1 Khaùi nieäm traùch nhieäm phaùp lyù
-Trong ngoân ngöõ haèng ngaøy thuaät ngöõ ” traùch nhieäm ’’ ñöôïc duøng theo nhieàu
nghóa khaùc nhau trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau, thường được hiểu là bổn phận,
thái độ tích cực đối với bổn phận đó. Nếu thiếu trách nhiệm sẽ bị lên án, đánh giá
xấu.

-Trong lónh vöïc phaùp lyù, thuaät ngöõ "traùch nhieäm” ñöôïc söû duïng theo hai
nghóa :

+Thứ nhất: Ở khía cạnh tích cực khái niệm “trách nhiệm” có nghĩa là chức
trách, công việc được gia, nó bao hàm cả quyền và nghĩa vụ được pháp luật quy
định.

+ Thứ hai: Ở khía cạnh tiêu cực khái niệm “trách nhiệm” được hiểu là haäu quaû
baát lôïi maø caù nhaân, tổ chức phaûi gaùnh chòu khi khoâng thöïc hieän hay thực hiện
không đúng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät.

Chúng ta xem xét khái niệm “trách nhiệm” theo nghĩa thứ hai này.Theo nghĩa
này trách nhiệm pháp lý có một số đặc điểm sau:

+ Cơ sở của trách nhiệm pháp lý là vi phạm pháp luật

+ Trách nhiệm pháp lý là sự lên án của nhà nước và xã hội đối với chủ thể vi
phạm pháp luật, là sự phản ứng của nhà nước đối với hành vi vi phạm pháp luật

+ Trách nhiệm pháp lý liên quan mật thiết với cưỡng chế nhà nước
+ Cơ sở của pháp lý của việc truy cứu trách nhiệm pháp lý là quyết định có
hiệu lực của cơ quan nhà nước có thẩm quyền

-Toùm laïi, Trách nhiệm pháp lý là một loại quan hệ đặc biệt giữa nhà nước
(thông qua các cơ quan có thẩm quyền) và chủ thể vi phạm pháp luật, trong đó
nhà nước có quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế có tính chất trừng phạt
được quy định ở chế tài của quy phạm pháp luật đối với chủ thể vi phạm pháp
luật và chủ thể đó phải gánh chịu hậu quả bất lợi về vật chất, tinh thần do hành vi
của mình gây ra

2.3.2.2 Phaân loaïi traùch nhieäm phaùp lyù

- Traùch nhieäm phaùp lyù hình söï: Được tòa án (chỉ có tòa án) áp dụng đối với
những người có hành vi phạm tội được quy định trong Bộ luật hình sự .Trách
nhiệm hình sự được qui định dưới dạng hình phạt tử hình, chung thân, tù có thời
hạn, án, cải tạo không giam giữ, phạt tiền, cảnh cáo. Chế tài hình sự là nghiêm
khắc nhất.

16
 - Traùch nhieäm phaùp lyù haønh chính: Chủ yếu là được các cơ quan hành chính
nhà nước áp dụng đối với các cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm hành chính.
Trách nhiệm hành chính như cảnh cáo, phạt tiền. Chế tài hành chính so với chế tài
hình sự ở mức độ nhẹ hơn.

- Traùch nhieäm phaùp lyù daân söï: Được tòa án áp dụng đối với các chủ thể vi
phạm dân sự (cá nhân hoặc tổ chức). Các chế tài trong luật dân sự chủ yếu là buộc
phải bồi thường thiệt hại về mặt tài sản, tổn thất về mặt tinh thần (khi có hành vi
xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm, uy tín, hình ảnh, đời tư).

- Traùch nhieäm kyû luaät: Do thủ trưởng cơ quan, đơn vị, trường học, doanh
nghiệp áp dụng với cán bộ, nhân viên, sinh viên, học sinh, người lao động nói
chung khi họ vi phạm kỷ luật, nội quy, quy chế của cơ quan, đơn vị. Các chế tài
kỷ luật thường là khiển trách, cảnh cáo, hạ bậc lương, cách chức , buộc thôi việc
hay chấm dứt hợp đồng lao động trước thời hạn.

Câu hỏi
1. Phân tích nguồn gốc của pháp luật? Pháp luật có bản chất gì và làm rõ bản
chất của pháp luật qua ví dụ cụ thể?

2. Phân tích khái niệm pháp luật và các thuộc tính của nó?
3. Thế nào là quy phạm xã hội? Có những quy phạm xã hội nào? Lấy ví dụ
minh họa. Trình bày và phân tích khái niệm quy phạm pháp luật? So sánh
quy phạm pháp luật với các quy phạm xã hội khác? Cấu trúc của quy phạm
pháp luật gồm những bộ phận nào và lấy ví dụ làm rõ cấu trúc đó?

4. Trình bày và phân tích khái niệm và đặc điểm của văn bản quy phạm pháp
luật? Vẽ sơ đồ và trình bày hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt
Nam? Hiệu lực của văn bàn quy pháp luật?

5. Thế nào là vi phạm pháp luật? Phân tích các dấu hiệu của hành vi vi phạm
pháp luật qua ví dụ minh họa? Có mấy loại vi phạm pháp luật và cho ví dụ?

6. Trách nhiệm pháp lý là gì? Phân loại trách nhiệm pháp lý và cho ví dụ?

17
 BÀI 3:luaät
Ngaønh KHÁI QUÁT
laø toång hôïpVỀ HỆ
caùc THỐNG
cheá PHÁP
ñònh phaùp luaätLUẬT VIỆTcaùc
ñieàu chænh NAM nhoùm quan heä
xaõ hoäi cuøng tính chaát.

Nhö vaäy, caùc quy phaïm phaùp luaät trong moät ngaønh luaät coù chung moät ñoái
Khi noùi tôùi phaùp luaät ngöôøi ta thöôøng noùi tôùi caùc quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc
töôïng ñieàu chænh laø caùc nhoùm quan heä xaõ hoäi coù cuøng chung tính chaát. Vì vaäy
trong caùc vaên baûn phaùp luaät khaùc nhau. Moãi vaên baûn quy phaïm phaùp luaät coù raát
caùc cheá ñònh phaùp luaät trong moät ngaønh luaät coù quan heä noäi taïi maät thieát hôn so
nhieàu caùc quy ñònh khaùc nhau theå hieän döôùi caùc hình thöùc caùc ñieàu, khoaûn, muïc
vôùi moái quan heä giöõa caùc cheá ñònh phaùp luaät thuoäc caùc ngaønh luaät khaùc nhau.
raát ña daïng. Moãi quy ñònh trong caùc ñieàu, khoaûn, muïc … ñeàu laø nhöõng quy taéc
xöû söï maø khoa hoïc phaùp lyù goïi laø caùc quy phaïm phaùp luaät. Nhö vaäy noùi ñeán
Caùc
quy phaïmquanphaùp
heä xaõ hoäi
luaät laøraát
noùiñañeán
daïng,
heämuoân
thoánghình
caùcmuoân veû, nhöng
quy phaïm phaùp döïa
luaätvaøo
khaùctính
nhau
chaát
ñöôïc gioáng nhau,
trình baøy gaàn
trong guõivaên
caùc cuûabaûn
chuùng
quy maø
phaïmcoù theå luaät
phaùp xeáp khaùc
thaønhnhau
töøngcuûa
nhoùm.
NhaøMoät soá.
nöôùc
nhoùm
Toaøn boä caùc vaên baûn quy phaïm ñöôïc saép xeáp trong moät chænh theå thoáng nhaátmoät
quan heä xaõ hoäi coù cuøng tính chaát hôïp thaønh ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa
ngaønh
taïo thaønhluaät.
heäVíthoáng
duï caùc nhoùm
phaùp quan heä veà keát hoân, vô choàng, cha meï vaø con caùi,
luaät.
ly hoân… coù cuøng tính chaát laø tình caûm vôï choàng, che meï, con caùi hôïp thaønh ñoài
töôïng ñieàu chænh cuûa ngaønh luaät hoân nhaân vaø gia ñình. Vì vaäy coù theå thaáy Luaät
hoân nhaân gia ñình laø moät ngaønh luaät goàm caùc quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh
3.1 HEÄ THOÁNG PHAÙP LUAÄT
caùc quan heä xaõ hoäi coù cuøng tính chaát veà tình caûm gia ñình.
Heä thoáng phaùp luaät laø phaïm truø theå hieän caáu truùc beân trong vaø hình thöùc
bieåu hieän beân ngoaøi cuûa phaùp luaät. Caáu truùc beân trong chính laø moái lieân heä beân
Döïagiöõa
trong vaøocaùc
ñoái ngaønh
töôïng ñieàu chænh
luaät goïi laøcuûa moät ngaønh
heä thoáng luaät maø
caùc ngaønh tieán
luaät. Hìnhhaønh
thöùcheä thoáng
bieåu hoaù
hieän
caùc
beân quy
ngoaøiphaïm phaùp
laø heä luaätcaùc
thoáng thaønh caùc
vaên heäquy
baûn thoáng
phaïm phaùp luaät
phaùp theo
luaät töøng
cuûa ngaønh
nhaø nöôùc.luaät
thuaän tieän cho vieäc aùp duïng vaø thöïc hieän phaùp luaät.
3.1.1.Heä thoáng caùc ngaønh luaät (caáu truùc beân trong cuûa phaùp luaät )
3.2 HEÄ THOÁNG CAÙC NGAØNH LUAÄT
Heä thoáng caùc ngaønh luaät laø toång theå caùc quy phaïm phaùp luaät coù moái lieân heä
Heätaïi
noäi thoáng
thoángcaùc
nhaátngaønh luaät hôïp
vaø phoái laø toång
vôùi hôïp
nhaucaùc
ñöôïcngaønh
phaân luaät coù quan
chia thaønh heächeá
caùc thoáng
ñònhnhaát
noäi taïi vaø phoái hôïp vôùi
phaùp luaät vaø caùc ngaønh luaät nhau nhằm ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi trong caùc lónh
vöïc khaùc nhau. Heä thoáng caùc ngaønh luaät nöôùc ta hieän nay bao goàm nhieàu ngaønh
luaät,
Nhöcoù vaäytheå
heäkeå ra moät
thoáng caùcsoá ngaønh
ngaønh luaät
luaät laønhö
moätsaucaáu
: truùc bao goàm ba thaønh toá ôû ba
caáp ñoä khaùc nhau:
- Luaät Nhaø nöôùc (hay coøn goïi laø luaät Hieán phaùp) laø toång theå caùc quy phaïm phaùp
luaät- Quy
ñieàuphaïm
chænh phaùp
caùcluaät
quan(ñôn vò baûn
heä cô nhoûveà
nhaát
toåcuûa
chöùcheäquyeàn
thoáng)
löïc Nhaø nöôùc, veà cheá ñoä
chính trò, kinh teá, vaên hoaù – xaõ hoäi, cheá ñoä baàu cöû, quyeàn vaø nghóa vuï cô baûn
- Cheá ñònh phaùp luaät (bao goàm moät soá quy phaïm phaùp luaät )
cuûa coâng daân… Luaät Hieán phaùp laø moät ngaønh luaät cô baûn, chuû ñaïo trong heä
thoáng caùc ngaønh
- Ngaønh luaät,caùc
luaät (goàm bôûicheá
noù ñònh)
laø ngaønh luaät ñieàu chænh nhöõng quan heä xaõ hoäi
quan troïng nhaát cuûa quoác gia vaø taát caû caùc ngaønh luaät khaùc ñeàu ñöôïc hình
3.1.1.1
thaønh Quy
treân cô phaïm phaùpnguyeân
sôû nhöõng luaät taéc cuûa ngaønh luaät naøy, nhaèm cuï theå hoaù caùc
quy phaïm phaùp luaät cuûa ngaønh luaät naøy.
Quy phaïm phaùp luaät laø quy taéc xöû söï trong caùc tröôøng hôïp cuï theå do nhaø
nöôùc quy ñònh, coù tính baét buoäc chung vaø ñöôïc Nhaø nöôùc baûo ñaûm thöïc hieän.
Nhö vaäy phaùp luaät ñöôïc taïo thaønh töø raát nhieàu quy phaïm phaùp luaät. Moãi quy
-phaïm
Luaätphaùp
Haønhluaät
chính
laøgoàm
moättoång theåtaïo
teá baøo nhöõng
neânquy phaïm
phaùp phaùp
luaät. luaätthöôøng
Thoâng ñieàu chænh caùc quan
moãi ñieàu luaät laø
heä xaõ hoäi hình thaønh
moät quy phaïm phaùp luaät. trong quaù trình toå chöùc vaø thöïc hieän hoaït ñoäng chaáp haønh
vaø ñieàu haønh cuûa Nhaø nöôùc treân caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Ñoù laø caùc
quan heä xaõ hoäi naûy sinh trong quaù trình quaûn lyù nhaø nöôùc. Ví duï quan heä giöõa
3.1.1.2
cô quan Cheá
nhaø ñònhcoù
nöôùc phaùp
thaåmluaät
quyeàn vôùi coâng daân trong lónh vöïc quaûn lyù, xaây döïng,
söûa chöõa nhaø ôû…
Cheá ñònh phaùp luaät laø moät taäp hôïp goàm hai hay moät soá quy phaïm phaùp luaät
ñieàu chænh moät nhoùm caùc quan heä xaõ hoäi coù tính chaát chung vaø coù moái lieân heä
-maät thieát
Luaät taøi vôùi
chínhnhau.
goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh nhöõng quan heä xaõ
hoäi phaùt sinh trong lónh vöïc hopaït ñoäng thu chi taøi chính cuûa Nhaø nöôùc. Ví duï :
Khaùi
quan heänieäm naøytrong
xaõ hoäi chæ lònh
roõ moái
vöïc quan heä gaàn
thu thueá, vieäcguõi
laäp,maät
pheâthieát khoâng
chuaån taùch
vaø söû rôøingaân
duïng giöõa caùc
quy pham
saùch nhaøphaùp
nöôùcluaät
… taïo thaønh moät cheá ñònh luaät. Vì vaäy khi thöïc hieän phaùp luaät
phaûi tìm hieåu caùc quy phaïm trong cuøng moät cheá ñònh, töø ñoù tìm ra quy phaïm
phaùp
- Luaätluaät
ñaát maø mình nhöõng
ñai goàm caàn. quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi
hình thaønh trong lónh vöïc baûo veä, quaûn lyù vaø söû duïng ñaát ñai…
3.1.1.3 Ngaønh luaät

18
19
- Luaät daân söï goàn nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc quan heä taøi saûn vaø
quan heä nhaân thaân theo phöông phaùp thoûa thuaän töï ñònh ñoaït giöõa caùc beân.

- Luaät lao ñoäng goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi
phaùt sinh giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng trong caùc quan heä tröïc
tieáp laøm ra cuûa caûi vaät chaát cho xaõ hoäi.

- Luaät Hoân nhaân vaø gia ñình goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc
quan heä xaõ hoäi trong lónh vöïc hoân nhaân vaø gia ñình ( quan heä nhaân thaân vaø
quan heä taøi saûn phaùt sinh do vieäc keát hoân giöõa nam vaø nöõ)

- Luaät toá tuïng daân söï goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh nhöõng quan heä
giöõa cô quan xeùt xöû, vieän kieåm saùt nhaân daân caùc caáp, ñöông söï vaø nhöõng ngöôøi
tham gia khaùc trong quaù trình ñieàu tra vaø xeùt xöû nhöõng vuï aùn daân söï (nhö vuï aùn
ñoøi nhaø cho thueâ, chia taøi saûn thöøa keá…)

- Luaät hình söï goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät quy ñònh haønh vi naøo laø toäi phaïm
vaø phaûi chòu hình phaït nhö theá naøo.

- Luaät toá tuïng hình söï goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh nhöõng quan
heä xaõ hoäi phaùt sinh trong vieäc ñieàu tra, truy toá, xeùt xöû nhöõng cuï aùn hình söï

- Luaät kinh teá goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh nhöõng quan heä kinh teá
phaùt sinh trong quaù trình quaûn lyù, laõnh ñaïo hoaït ñoäng kinh teá cuûa nhaø nöôùc vaø
trong hoaït ñoäng kinh doanh vôùi caùc toå chöùc, ñôn vò nhaø nöôùc.

- Ngoaøi ra beân caïnh heä thoáng phaùp luaät cuûa moãi quoác gia coøn toàn taïi heä thoáng
phaùp luaät quoác teá. Nhöõng quy phaïm cuûa luaät quoác teá ñöôïc hình thaønh treân cô sôû
thoûa thuaän giöõa caùc quoác gia vaø theå hieän yù chí chung cuûa caùc quoác gia tham gia
kyù keát. Luaät quoác teá bao goàm : Coâng phaùp quoác teá vaø tö phaùp quoác teá

+ Coâng phaùp quoác teá laø toång hôïp nhöõng nguyeân taéc, nhöõng cheá ñònh, nhöõng
quy phaïm ñöôïc caùc quoác gia vaø caùc chuû theå khaùc cuûa luaät quoác teá xaây döïng
treân cô sôû thoaû thuaän, töï nguyeän vaø bình ñaúng..

+ Tö phaùp quoác teá bao goàm nhöõng nguyeân taéc vaø nhöõng quy phaïm phaùp luaät
ñieàu chænh nhöõng quan heä daân söï, thöông maïi, hoân nhaân vaø gia ñình. lao ñoäng
vaø toá tuïng daân söï naûy sinh giöõa caùc coâng daân, caùc toå chöùc thuoäc caùc nöôùc khaùc
nhau.

Cââu hỏi:

1. Hệ thống pháp luật là gì? Hãy trình bày cấu trúc của hệ thống pháp luật và
lấy ví dụ minh họa?

2. Trình bày và phân tích hệ thống các ngành luật ở Việt Nam hiện nay?

20
 BÀI
4.1.4. Lòch söû laäp hieán 4: Nam.
Vieät LUAÄT HIEÁN PHAÙP,
HIEÁN PHAÙP NAÊM NĂM 2013
-Tröôùc caùch maïng thaùng 8 Taùm naêm 1945, Vieät Nam ta chöa coù Hieán Phaùp.
Khi caùch maïng thaùng Taùm thaønh coâng, do nhaän thöùc roõ taàm quan troïng cuûa moät
baûn Hieán phaùp cuûa moät quoác gia ñoäc laäp coù chuû quyeàn, chæ sau ngaøy tuyeân boá
ñoäc laäp, ngaøy
4.1 KHAÙI 3/9/1945,
NIEÄM, ÑOÁItrong phieânÑIEÀU
TÖÔÏNG hoïp ñaàu tieân cuûa
CHÆNH VÀ Hoäi ñoàngPHÁP
PHƯƠNG Chính phuû laâm
thôøi nöôùc Vieät Nam daân
ĐIỀU CHỈNH CỦA LUẬT HIEÁN PHAÙPchuû coäng hoaø. Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ neâu ra 6
nhieäm vuï caáp baùch ( choáng giaëc ñoùi, giaëc doát, giaëc ngoaïi xaâm…) trong ñoù
nhieäm
4.1.1vuï thöùnieäm
Khaùi 3 laø Luaät
“ Ban Hieán
haønh phaùp:
Hieán phaùp daân chuû”.

Luaät Hieán phaùp laø moät ngaønh luaät cô baûn, bao goàm toång theå caùc quy phaïm
phaùp
-Töøluaät
naêmñöôïc
1945ghiñeánnhaän
nay, trong
NhaøHieán
nöôùcphaùp
ta ñaõ-ban
luaät cô baûn-
haønh, söûavaø
ñoåicaùc vaên
caùc baûn
baûn quyphaùp:
Hieán
phaïm
đó phaùp
là Hiến luaät
pháp khaùc
1946, veàpháp
Hiến toå chöùc boä maùy
1959, Hiến pháp nhaø
1980,nöôùc, ñieàu1992,
Hiến pháp chænh caùc quan heä xaõ
Hiến
hoäi cô
pháp baûn
1992 coùñoåi
söûa lieânnăm
qaun ñeán
2001 vàtoå chöùc
Hiến phápquyeàn löïc nhaø
1992 söûa nöôùc
ñoåi năm nhö:Moãi
2013. Cheámoät
ñoä chính
baûn trò,
cheá ñoä
Hieán kinhñaõ
phaùp teá,ñaùnh
vaên hoùa, xaõ hoäi
daàu moät thôøi, caùc
kyø, nguyeân
moät giaitaéc
ñoaïncô caùch
baûn veà toå chöùc
maïng, khaúngvaø hoaït
ñònh vaø
ñoäng coá
cuûng cuûaveà
boämaët
maùy Nhaølyù
phaùp nöôùc,
nhöõngmoái quanlôïi
thaéng heäñaõ
phaùp
ñaïtlyù giöõa
ñöôïc vaøNhaø
baûonöôùc
ñaûm vaø coâng
phaùt huy daân.
nhöõng thaéng lôïi ñoù trong giai ñoaïn phaùt trieån môùi cuûa ñaát nöôùc.
4.1.2. Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Hieán phaùp.
4.2. MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CÔ BAÛN CỦA HIẾN PHÁP NĂM 2013
- Mỗi một ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam đều có đối tượng điều
chỉnh và phương
4.2.1.Cheá ñoäpháp
chính điều
trò chỉnh riêng của từng ngành luật. Cơ sở để phân biệt
từng ngành luật độc lập chính là căn cứ vào các quan hệ xã hội mà ngành luật đó
- Cheá
hướng tớiñoä chính
điều chỉnh tròvàñöôïc
việc xem laø heä
sử dụng cáchthoáng caùc nguyeân
thức (phương taéc hợp
pháp) phù thöïcđểhieän
điều quyeàn löïc
Nhaø nöôùc, laø nhöõng quy ñònh noùi veà baûn chaát nhaø nöôùc,
chỉnh các quan hệ xã hội thuộc đối tượng điều chỉnh của ngành luật đó. söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng
ñoái vôùi moïi hoaït ñoäng cuûa nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi , nhöõng nguyeân taéc cô baûn veà toå
chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc.
-Vậy đối tượng điều chỉnh của một ngành luật là gì? Đó là các quan hệ xã hội
mà ngành luật đó hướng tới điều chỉnh.
- Cheá ñoä chính trò coøn ñöôïc bieåu hieän thoâng qua hoaït ñoäng cuûa toaøn boä heä
thoáng chính điều
- Đối tượng trò, trong
chỉnhñoù củatheå
luật hieän moái lieân
Hiến pháp: Luật heä:
HiếnÑaûng laõnh
pháp điều ñaïo,các
chỉnh nhaân daân laøm
chuû vaø Nhaø nöôùc quaûn lyù baèng coâng quyeàn.
quan heä xaõ hoäi cô baûn theå hieän chuû quyeàn cuûa nhaân daân vaø laø neàn taûng cuûa
cheá ñoä chính trò cuûa moät Nhaø nöôùc.
+ Söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng coâng saûn Vieät Nam ñoái vôùi Nhaø nöôùc Vieät nam
khoâng
+ Caùcnhöõng mang
quan heä xaõtính
hoäiquy
cô luaät
baûn khaùch quan,
trong lónh vöïcmaø coøn
kinh teá ñöôïc nhaânñoä
nhö: Cheá daânsôûthöøa
höõu,nhaän,
ñöôïc
thaønhghi nhaän
phaàn trong
kinh teá,Ñieàu 4 Hieán
muïc tieâu kinhphaùp
teá. 1992 söûa ñoåi:” Đảng Cộng sản Việt Nam
- Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của Nhân
dân lao động
+ Quan heä và
nềncủa dângiöõa
tảng tộc Việt
NhaøNam,
nöôùcđạivaø
biểucoâng
trungdaân(
thànhquyeàn
lợi ích vaø
của nghóa
giai cấpvuï cô baûn
công nhân, Nhân
cuûa coâng daân) dân lao động và của cả dân tộc, lấy chủ nghĩa Mác – Lê nin và
tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và
xã+ hội”
Điều chỉnh nguyên tắc cơ bản làm nền tảng cho tổ chức và hoạt động của bộ
máy nhà nước

++Nhà
Quan heä Cộng
nước thuoächòa
chuû
xã quyeàn
hội chủ Quoác gia (Nam
nghĩa Việt ví dụ:làtên
nhànước,
nướcquốc
pháphuy, quốc
quyền xã kỳ,
quốc ca, thủ đô…)
hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
++Điều
Nước chỉnh
Cộnghiệu
hòalực
xã của
hội Hiến pháp,Việt
chủ nghĩa trìnhNam
tự sửa
do đổi,
Nhân bổdân
sung,
làmthay
chủ;đổi
tấtHiến
cả
pháp. lực nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp
quyền
công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức. Trong nhaø nöôùc ta nhaân daân
laø 4.1.3.
ngöôøiPhương pháp
chuû duy điềutoaøn
nhaát chỉnhboäcủataøi
Luậtsaûn
Hiến pháp.
vaät chaát cuõng nhö taøi saûn tinh thaàn cuûa
Nhaø
- Phương pháp điều chỉnh của một ngành luật là: Làngöôøi
nöôùc. Nhaân daân hoaëc thoâng qua nhöõng ñaïimà
cách thức dieän do nhaân
ngành luật daân baàu ra
coù
đó sửtoaøn
dụngquyeàn
để điềuquyeát
chỉnh ñònh caùchệcoâng
các quan vieäc
xã hội thuộccuûa
đốiNhaø
tượngnöôùc coù lieân
điều chỉnh của quan
nó. ñeán vaän
meänh cuûa quoác gia. Nhaân daân coù quyeàn töï do baøy toû yù chí cuûa minh vaø thoâng
qua caùc ñaïi
- Phương bieåu
pháp theå
điều hieän
chỉnh củayùluật
chíhiến
thaønh yù Do
pháp: chí đối
cuûatượng
Nhaøđiều
nöôùc, thaønh
chỉnh quy phaïm
của luật
phaùp
hiến phápluaätlàbuoäc moïihệthaønh
các quan xã hộivieân
cơ bản trong xaõ móng
đặt nền hoäi phaûi tuaân
cho các quantheo
hệ xã hội khác
trong các văn bản pháp luật khác nên luật hiến pháp sử dụng phương pháp định
nghĩa, bắt buộc, quyền uy để điều chỉnh các quan hệ xã hội.

21
22
 4.2.2. Cheá ñoä kinh teá
-Cheá ñoä kinh teá laø moät heä thoáng quan heä kinh teá ñöôïc xaây döïng treân cô ôû vaät
chaát kyõ thuaät nhaát ñònh theå hieän tính chaát vaø hình thöùc sôû höõu ñoái vôùi tö lieäu
saûn xuaát, caùc nguyeân taéc saûn xuaát, phaân phoái vaø tieâu duøng saûn phaåm xaõ hoäi vaø
toå chöùc quaûn lyù neàn kinh teá.

-Cheá ñoä kinh teá cuûa nöôùc ta ñöợc xaùc ñònh laø cheá ñoä kinh teá XHCN vôùi vieäc
phaùt trieån moät neàn kinh tế thị trường ñònh höôùng xã hội chủ nghĩa vôùi ba hình
thöùc sôû höõu vaø saùu thaønh phaàn kinh teá sau:

- Ba hình thöùc sôû höõu: Sôû höõu Nhaø nöôùc; Sôû höõu taäp theå; Sôû höõu tö nhaân
- Saùu thaønh phaàn kinh teá: Thaønh phaàn kinh teá Nhaø nöôùc; Thaønh phaàn kinh teá
taäp theå; Thaønh phaàn kinh teá caù theå, tieåu chuû; Thaønh phaàn kinh teá tö baûn tö nhaân;
Thaønh phaàn kinh teá tö baûn Nhaø nöôùc;Thaønh phaàn kinh teá coù voán ñaàu tö nöôùc
ngoaøi.

4.2.3 Veà vaên hoaù, giaùo duïc, khoa hoïc, coâng ngheä
- Theå cheá hoaù ñöôøng loái nghò quyeát cuûa Ñaûng, Hieán phaùp 1992 söûa ñoåi quy
ñònh: “Nhà nước, xã hội chăm lo xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam
tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại”

- Phaùt trieån söï nghieäp giaùo duïc nhaèm ñaøo taïo nhaân löïc, boài döôõng nhaân taøi
hình thaønh moät theá heä ngöôøi Vieät nam coù tri thöùc, coù hoaøi baõo, coù lyù töôûng, coù
loøng yeâu nöôùc vaø tinh thaàn quoác teá. Hieán phaùp quy ñònh: “Phát triển giáo dục là
quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng
nhân tài. Nhà nước ưu tiên đầu tư và thu hút các nguồn đầu tư khác cho giáo dục;
chăm lo giáo dục mầm non; bảo đảm giáo dục tiểu học là bắt buộc, Nhà nước
không thu học phí; từng bước phổ cập giáo dục trung học; phát triển giáo dục đại
học, giáo dục nghề nghiệp; thực hiện chính sách học bổng, học phí hợp lý”

- Nhaán maïnh vai troø cuûa khoa hoïc coâng ngheä, hieán phaùp quy ñònh: Phát triển
khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, giữ vai trò then chốt trong sự
nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

4.2.4. Quyeàn vaø nghóa vuï cô baûn cuûa coâng daân

Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân là những quyền và nghĩa vụ quan
trọng nhất của công dân thể hiện mội quan hệ nền tảng giữa nhà nước và công dân
xuất phát từ quyền tự nhiên của con người được Hiến pháp (đạo luật cơ bản của
quốc gia) quy định, là cơ sở của các quyền và nghĩa vụ cụ thể ( được quy định
trong các luật chuyên ngành).

23
 4.2.5. Toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc Coäng hoaø xaõ hoäi chuû nghóa Vieät nam
-Heä thoáng cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc bao goàm Quoác hoäi vaø Hoäi ñoàng nhaân
daân caùc caáp. Toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa cô quan naøy ngoaøi phaïm vi ñieàu chænh
trong Hieán phaùp coøn do Luaät toå chöùc Quoác hoäi vaø Luaät toå chöùc Hoäi ñoàng nhaân
daân vaø uûy ban nhaân daân caùc caáp quy ñònh

- Heä thoáng cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc bao goàm Chính phuû, Uûy ban nhaân daân
caùc caáp vaø caùc sô,û phoøng, ban thuoäc uûy ban nhân dân. Caùc cô quan naøy goïi laø
cô quan quaûn lyù moïi maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi vaø phaân caáp quaûn lyù theo caùc
ngaønh, lónh vuïc cuï theå.

-Heä thoáng cô quan tö phaùp laø Toaø aùn nhaân daân vaø Vieän kieäm saùt nhaân daân.
Chöùc naêng cuûa caùc cô quan naøy laø truy toá xeùt xöû caùc vuï aùn haønh chính hoân
nhaân-gia ñình, hình söï, daân sự.

- Ngoài ra còn có chế định Nguyên thủ quốc gia: Chủ tịch nước

24
Hội- đồng
Sô ñoà Boä
bầu cửmaùy NhaøKiểm
quốc gia, nöôùc Vieät
toán NhàNam
nướctheo Hieán
và cơ quanPhaùp 1992
khác do söûahội
Quốc ñoåi:
thành lập;

3. Quyết định mục tiêu, chỉ tiêu, chính sách, nhiệm vụ cơ bản phát triển kinh tế
- xã hội của đất nước;

4. Quyết định chính sách cơ bản về tài chính, tiền tệ quốc gia; quy định, sửa
đổi hoặc bãi bỏ các thứ thuế; quyết định phân chia các khoản thu và nhiệm vụ chi
giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương; quyết định mức giới hạn an
toàn nợ quốc gia, nợ công, nợ chính phủ; quyết định dự toán ngân sách nhà nước
và phân bổ ngân sách trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước;

5. Quyết định chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo của Nhà nước;
6. Quy định tổ chức và hoạt động của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ,
Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán
Nhà nước, chính quyền địa phương và cơ quan khác do Quốc hội thành lập;

7. Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch nước, Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch
Quốc hội, Phó Chủ tịch Quốc hội, Ủy viên Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch
Hội đồng dân tộc, Chủ nhiệm Ủy ban của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ, Chánh
án Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Chủ tịch
Hội đồng bầu cử quốc gia, Tổng Kiểm toán Nhà nước, người đứng đầu cơ quan
khác do Quốc hội thành lập; phê chuẩn đề nghị bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức
Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng và thành viên khác của Chính phủ, Thẩm
phán Tòa ánQuốc
4.2.5.1. nhânHội
dân tối cao; phê chuẩn danh sách thành viên Hội đồng quốc
phòng và an ninh, Hội đồng bầu cử quốc gia.
-Vị trí pháp lý của Quốc hội được Hiến pháp quy định như sau: Quốc hội là cơ
quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Sau khi được bầu, Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ,
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao phải tuyên thệ trung thành với Tổ quốc, Nhân
-Quốc hội có ba năng cơ bản:
dân và Hiến pháp;
+ Lập hiến, lập pháp
8. Bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê
+ Quyết định những vấn đề quan trọng của nhà nước, như:
chuẩn;

9.*Những chính
Quyết định sáchlập,
thành cơ bản về đối
bãi bỏ nội,quan
bộ, cơ đối ngoại;
ngang bộ của Chính phủ; thành lập,
giải*Nhiệm
thể, nhập,
vụ kinh tế -xã hội, quốc phòng, an ninh tỉnh,
chia, điều chỉnh địa giới hành chính thành
của đất phố trực thuộc
nước;
trung ương, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt; thành lập, bãi bỏ cơ quan khác
theo*Những nguyên
quy định tắc chủ
của Hiến phápyếu
và về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước;
luật;
*Quan hệ xã hội và hoạt động của công dân.
10. Bãi bỏ văn bản của Chủ tịch nước, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ,
Thủ+ tướng
Giám Chính
sát tối phủ,
cao đối
Toàvới
ántoàn
nhânbộ hoạt
dân tốiđộng của nhà
cao, Viện nước.
kiểm sát nhân dân tối cao
trái với Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội;
- Quốc hội của nước ta có cơ cấu một viện, trình tự thành lập quốc hội do cử tri
cả nước bầu ra, nhiệm kỳ 5 năm bao gồm không quá 500 đại biểu quốc hội đại
11. Quyết định đại xá;
diện cho các dân tộc, các giới, các ngành.
12. Quy định hàm, cấp trong lực lượng vũ trang nhân dân, hàm, cấp ngoại giao
-Quốc hàm,
và những hội cócấp
những
nhà nhiệm vụ vàquy
nước khác; quyền
địnhhạn sauchương,
huân đây nhưhuy
: chương và danh
hiệu vinh dự nhà nước;
1. Làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp; làm luật và sửa đổi luật;
2.13. Quyết
Thực định
hiện vấn giám
quyền đề chiến tranh
sát tối caovàviệc
hoàtuân
bình; quyHiến
theo địnhpháp,
về tình trạng
luật khẩn cấp,
và nghị
các biện pháp đặc biệt khác bảo đảm quốc phòng và an ninh quốc gia;
quyết của Quốc hội; xét báo cáo công tác của Chủ tịch nước, Uỷ ban thường vụ
Quốc hội, Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao,

25
26
 14. Quyết định chính sách cơ bản về đối ngoại; phê chuẩn, quyết định gia nhập
hoặc chấm dứt hiệu lực của điều ước quốc tế liên quan đến chiến tranh, hòa bình,
chủ quyền quốc gia, tư cách thành viên của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
tại các tổ chức quốc tế và khu vực quan trọng, các điều ước quốc tế về quyền con
người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân và các điều ước quốc tế khác trái
với luật, nghị quyết của Quốc hội;

15. Quyết định trưng cầu ý dân.

-Cơ cấu của Quốc Hội:
+Ủy ban Thường vụ Quốc hội
+Hội đồng Dân tộc
+Các Ủy ban khác: Uỷ ban pháp luật; Uỷ ban tư pháp; Uỷ ban kinh tế; Uỷ ban
tài chính, ngân sách; Uỷ ban quốc phòng và an ninh; Uỷ ban văn hoá, giáo dục,
thanh niên, thiếu niên và nhi đồng; Uỷ ban về các vấn đề xã hội; Uỷ ban khoa
học, công nghệ và môi trường; Uỷ ban đối ngoại.

4.2.5.2.Chủ tịch nước

-Địa vị pháp lý: Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt nước
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đối nội và đối ngoại.

-Trình tự thành lập: do Quốc hội bầu ra trong số các đại biểu quốc hội tại kỳ
họp đầu tiên.

-Nhiệm kỳ: theo nhiệm kỳ của Quốc hội, 5 năm.

-Chủ tịch nước có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:
1. Công bố Hiến pháp, luật, pháp lệnh; đề nghị Uỷ ban thường vụ Quốc hội
xem xét lại pháp lệnh trong thời hạn mười ngày, kể từ ngày pháp lệnh được thông
qua; nếu pháp lệnh đó vẫn được Uỷ ban thường vụ Quốc hội biểu quyết tán thành
mà Chủ tịch nước vẫn không nhất trí thì Chủ tịch nước trình Quốc hội quyết định
tại kỳ họp gần nhất;

2. Đề nghị Quốc hội bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Phó Chủ tịch nước, Thủ
tướng Chính phủ; căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội bổ nhiệm, miễn nhiệm,
cách chức Phó Thủ tướng, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính phủ;

3. Đề nghị Quốc hội bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chánh án Toà án nhân dân tối
cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao; căn cứ vào nghị quyết của Quốc
hội bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao; bổ
nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Thẩm
phán các Tòa án khác, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối
cao; quyết định đặc xá; căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội công bố quyết định
đại xá;

4. Quyết định tặng thưởng huân chương, huy chương, các giải thưởng nhà
nước, danh hiệu vinh dự nhà nước; quyết định cho nhập quốc tịch, thôi quốc tịch,
trở lại quốc tịch hoặc tước quốc tịch Việt Nam;

27
 5. Thống lĩnh lực lượng vũ trang nhân dân, giữ chức Chủ tịch Hội đồng quốc
phòng và an ninh, quyết định phong, thăng, giáng, tước quân hàm cấp tướng,
chuẩn đô đốc, phó đô đốc, đô đốc hải quân; bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức
Tổng tham mưu trưởng, Chủ nhiệm Tổng cục chính trị Quân đội nhân dân Việt
Nam; căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội hoặc của Uỷ ban thường vụ Quốc hội
công bố, bãi bỏ quyết định tuyên bố tình trạng chiến tranh; căn cứ vào nghị quyết
của Uỷ ban thường vụ Quốc hội ra lệnh tổng động viên hoặc động viên cục bộ,
công bố, bãi bỏ tình trạng khẩn cấp; trong trường hợp Uỷ ban thường vụ Quốc hội
không thể họp được công bố, bãi bỏ tình trạng khẩn cấp trong cả nước hoặc ở
từng địa phương;

6. Tiếp nhận đại sứ đặc mệnh toàn quyền của nước ngoài; căn cứ vào nghị
quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội bổ nhiệm, miễn nhiệm, cử, triệu hồi đại sứ
đặc mệnh toàn quyền của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; phong hàm, cấp
đại sứ; quyết định đàm phán, ký điều ước quốc tế nhân danh Nhà nước; trình
Quốc hội phê chuẩn, quyết định gia nhập hoặc chấm dứt hiệu lực điều ước quốc tế
quy định theo quy định; quyết định phê chuẩn, gia nhập hoặc chấm dứt hiệu lực
điều ước quốc tế khác nhân danh Nhà nước.

4.2.5.3. Chính phủ

-Địa vị pháp lý: Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nước
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền hành pháp, là cơ quan
chấp hành của Quốc hội.

-Trình tự thành lập:

+Quốc hội bầu Thủ tướng chính phủ.
*Thủ tướng Chính phủ đề nghị quốc hội phê chuẩn về việc bổ nhiệm, miễn
nhiệm, cách chức Phó Thủ tướng, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính
phủ;

*Quốc hội quyết định thành lập hoặc bãi bỏ các bộ, cơ quan ngang bộ theo sự
đề nghị của Thủ tướng chính phủ.

-Nhiệm kỳ chính phủ: theo nhiệm kỳ Quốc hội (5 năm).

-Chính phủ có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:
1. Tổ chức thi hành Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị
quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội, lệnh, quyết định của Chủ tịch nước;

2. Đề xuất, xây dựng chính sách trình Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội
quyết định hoặc quyết định theo thẩm quyền để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn
quy định tại Điều này; trình dự án luật, dự án ngân sách nhà nước và các dự án
khác trước Quốc hội; trình dự án pháp lệnh trước Ủy ban thường vụ Quốc hội;

3. Thống nhất quản lý về kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, y tế, khoa học,
công nghệ, môi trường, thông tin, truyền thông, đối ngoại, quốc phòng, an ninh
quốc gia, trật tự, an toàn xã hội; thi hành lệnh động viên, lệnh ban bố tình trạng
khẩn cấp và các biện pháp cần thiết khác để bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm tính mạng,
tài sản của Nhân dân;

28
 4. Trình Quốc hội quyết định thành lập, bãi bỏ bộ, cơ quan ngang bộ; thành
lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới hành chính tỉnh, thành phố trực thuộc
trung ương, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt; trình Ủy ban thường vụ Quốc
hội quyết định thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành
chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;

5. Thống nhất quản lý nền hành chính quốc gia; thực hiện quản lý về cán bộ,
công chức, viên chức và công vụ trong các cơ quan nhà nước; tổ chức công tác
thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, chống quan liêu,
tham nhũng trong bộ máy nhà nước; lãnh đạo công tác của các bộ, cơ quan ngang
bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các cấp; hướng dẫn, kiểm tra Hội
đồng nhân dân trong việc thực hiện văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên; tạo
điều kiện để Hội đồng nhân dân thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn do luật định;

6. Bảo vệ quyền và lợi ích của Nhà nước và xã hội, quyền con người, quyền
công dân; bảo đảm trật tự, an toàn xã hội;

7. Tổ chức đàm phán, ký điều ước quốc tế nhân danh Nhà nước theo ủy quyền
của Chủ tịch nước; quyết định việc ký, gia nhập, phê duyệt hoặc chấm dứt hiệu
lực điều ước quốc tế nhân danh Chính phủ, trừ điều ước quốc tế trình Quốc hội
phê chuẩn quy định tại khoản 14 Điều 70; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, lợi ích
chính đáng của tổ chức và công dân Việt Nam ở nước ngoài;

8. Phối hợp với Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và cơ quan
trung ương của các tổ chức chính trị - xã hội trong việc thực hiện nhiệm vụ,
quyền hạn của mình.

- Về cơ cấu tổ chức: Gồm Thủ tướng chính phủ, các phó Thủ tướng chính phủ,
các Bộ trưởng, Thủ trưởng Cơ quan ngang Bộ.

- Hiện nay chính phủ nước ta

+ Có 18 bộ gồm: Bộ quốc phòng , Bộ giáo dục và đào tạo, Bộ nông nghiệp và
phát triển nông thôn , Bộ Kế hoạch và đấu tư, Bộ nội vụ, Bộ y tế, Bộ khoa học và
công nghệ, Bộ văn hóa thể thao và du lịch, Bộ tài nguyên môi trường, Bộ công an,
Bộ ngoại giao, Bộ tư pháp, Bộ tài chính, Bộ công thương, Bộ lao động-thương
binh và xã hội, Bộ giao thông vận tải, Bộ xây dựng, Bộ thông tin và truyền thông

+ Có 4 cơ quan ngang bộ gồm: Thanh tra Chính phủ, Ủy ban dân tộc, Văn
phòng Chính phủ, Ngân hàng nhà nước

+ Có 8 cơ quan trực thuộc chính phủ gồm : Ban quản lý lăng Chủ tịch Hồ Chí
Minh, Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam, Đài tiếng nói Việt
Nam, Đài truyền hình Việt Nam, Học viện chính trị - hành chính quốc gia Hồ Chí
Minh, Viện khoa học và công nghệ Việt Nam, Viện khoa học xã hội Việt Nam.

4.2.5.4. Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân

-Tòa án nhân dân
- Địa vị pháp lý: là. Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hoà xã
hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp.

29
 -Tòa án nhân dân gồm: Tòa án nhân dân tối cao và các Tòa án khác do luật
định. Tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người,
quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước,
quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

- Viện kiểm sát nhân dân

- Địa vị pháp lý: Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố, kiểm sát
hoạt động tư pháp.

- Viện kiểm sát nhân dân gồm Viện kiểm sát nhân dân tối cao và các Viện
kiểm sát khác do luật định. Viện kiểm sát nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật,
bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ
lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần
bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.

4.2.5.5.Ủy ban nhân dân và Hội đồng nhân dân

-Hội đồng nhân dân
- Địa vị pháp lý: Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa
phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân địa
phương, do Nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa
phương và cơ quan nhà nước cấp trên.

-Hội đồng nhân dân quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; giám
sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị
quyết của Hội đồng nhân dân.

-Ủy ban nhân dân

- Địa vị pháp lý: Uỷ ban nhân dân ở cấp chính quyền địa phương do Hội đồng
nhân dân cùng cấp bầu là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ quan
hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân dân và
cơ quan hành chính nhà nước cấp trên.

- Uỷ ban nhân dân tổ chức việc thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương;
tổ chức thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân và thực hiện các nhiệm vụ
do cơ quan nhà nước cấp trên giao.

4.2.5.Nguyeân taéc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy Nhaø nöôùc ta
- Nguyeân taéc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc laø nhöõng tö töôûng
chæ ñaïo laø caên cöù vaø laø ñieåm xuaát phaùt cho toå chöùc vaø hoatï ñoäng cuûa caùc cô
quan nhaø nöôùc taïo thaønh boâ maùy nhaø nöôùc . Toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa caùc cô
quan nhaø nöôùc phaûi tuaân thuû theo caùc nguyeân taéc naøy coù yù nghóa quan troïng
trong vieäc baûo ñaûm cho boä maùy nhaø nöôùc hoaït ñoäng nhòp nhaøng, thoáng nhaát nhö
moät coã maùy; baûo ñaûm cho boä maùy giöõ vöõng ñöôïc baûn chaát thöïc söï cuûa daân, do
daân vaø vì daân. Vì vaäy caùc nguyeân taéc naøythöôøng ñuôïc ghi trong Hieán phaùp vaø
caùc luaät veà toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc.

Toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc ta theo caùc nguyeân taéc cô baûn
sau:

+Nguyeân taéc Ñaûng laõnh ñaïo toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc.
30
 Ñaây laø nguyeân taéc baûo ñaûm cho bộâ maùy Nhaø nöôùc trong toå chöùc vaø hoạt
ñoäng giöõ vöõng ñuôïc baûn chaát giai caáp saâu saéc vaø tính nhaân daân roäng raõi. Ñaây
coøn laø nguyeân taéc baûo ñaûm cho caùc haïot ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc coù hieäu löïc,
hieäu quaû vaø caên cöù khoa hoïc.

Noäi dung cuûa nguyeân taéc naøy theå hieän ôû choã Ñaûng ñeà ra ñöôøng loái chính trò,
nhöõng chuû tröông vaø ñònh höôùng lôùn veà toå chöùc vaø haïot ñoäng cuûa boä maùy Nhaø
nöôùc, ñoàng thôøi Ñaûng laõnh ñaïo nhaø nöôùc baèng coâng taùc caùn boä, giôùi thieäu
nhöõng caùn boä coù ñöùc, coù taøi ñeà Nhaø nöôùc löïc choïn giöõ nhöõng cöôgn vò laõnh ñaïo
trong boä maùy Nhaø nöôùc. Ñaûng laõnh ñaïo baèng vai troø tieân phong, göông maãu
cuûa moãi ñaûng vieân, toå chöùc ñaûng trong heä thoáng cô quan nhaø nöôùc

Ñaûng laõnh ñaïo boä maùy Nhaø nöôùc khoâng coù nghóa laø Ñaûng bao bieän laøm thay
Nhaø nöôùc. Ñaûng laõnh ñaïo chính laø phaùt huy vai troø, naêng löïc quaûn lyù boä maùy
Nhaø nöôùc. Phöông phaùp laõnh ñaïo cuûa Ñaûng laø giaùo duïc, thuyeát phuïc vaø tuyeân
truyeàn.

+Nguyeân taéc baûo ñaûm söï tham gia ñoâng ñaûo cuûa nhaân daân lao ñoäng vaøo
quaûn lyù Nhaø nöôùc

Ñaây laø nguyeân taéc raát quan troïng trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy
Nhaø nöôùc ta. Bôûi vì vieäc tuaân theo nguyeân taéc naøykhoâng nhöõng taïo khaû naêng
phaùt huy tính naêng ñoäng, saùng taïo cuûa quaàn chuùng nhaán daân lao ñoängtham gia
vaøo coâng vieäc cuûa Nhaø nöôùc, laøm cho Nhaø nöôùc vöõng maïnh maø coøn laø moät
trong nhöõng phöông phaùp höõu hieäu goùp phaàn haïn cheá naïn quan lieâu , tham
nhöõng, cöûa quyeàn trong boä maùy Nhaø nöôùc .

Nhaân daân lao ñoäng tham gia vaøo toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy Nhaø
nöôùc baèng nhieàu hình thöùc phong phuù nhö baàu cöû, öùng cöû vaøo caùc cô quan
quyeàn löïc nhaø nöôùc , tham gia thaûo luaän ñoùng goùp yù kieán vaøo caùc döï aùn luaät,
giaùm saùt hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc , tham gia vaøo hoaït ñoäng xeùt xöû
cuûa toøa aùn… Nguyeân taéc naøy ñöôïc Hieán phaùp ghi nhaän ôû ñieàu 53 Hieán phaùp
1992 söûa ñoåi

+Nguyeân taéc taäp trung daân chuû

Ñaây laø nguyeân taéc theå hieän söï keát hôïp giöõa taäp trung vaø daân chuû, töùc laø söï
keát hôïp chaët cheõ giöõa söï laõnh ñaïo chæ ñaïo cuûa caáp treân vôùi tính naêng ñoäng saùng
taïo cuûa caáp döôùi trong vieäc toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc Nhaø nöôùc. Tuaân thuû
nguyeân taéc naøy coù yù nghóa raát quan troïng trong vieäc baûo ñaûm cho boä maùy Nhaø
nöôùc hoaït ñoäng khoâng ñoäc ñoaùn, chuyeân quyeàn hoaëc hoãn loaïn voâ toå chöùc, voâ
kyû luaät.

Noäi dung cuûa nguyeân taéc naøy theå hieän ôû choã cô quan caáp döôùi phuïc tuøng cô
quan caáp treân, cô quan ñòa phöông phuïc tuøng cô quan trung öông, cô quan quaûn
lyù Nhaø nöôùc phuïc tuøng cô quan quyeàn luïc Nhaø nöôùc, nhaân vieân phuïc tuøng thuû
tröôûng. Nhöng ñoàng thôøi phaûi phaùt huy vai troø saùng taïo, daân chuû baøn baïc cuûa
caùc chuû theå khi quyeát ñònh. Tuy nhieân söï keát hôïp giöõa taäp trung vaø daân chuû
trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa caùc heä thoáng cô quan Nhaø nöôùc khaùc nhau laø
khaùc nhau.

+Nguyeân taéc phaùp cheá XHCN

31
 Noäi dung cuûa nguyeân taéc naøy laø ñoøi hoûi vieäc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa caùc
cô quan Nhaø nöôùc phaûi ñöôïc tieán haønh theo ñuùng quy ñònh cuûa phaùp luaät. Taát
caû coâng chöùc, vieân chöùc trong boä maùy Nhaø nöôùc ñeàu phaûi nghieâm chænh tuaân
theo phaùp luaät khi thi haønh caùc quyeàn haïn vaø nhieäm vuï cuûa mình.

Vì vaäy ñaây laø nguyeân taéc coù vai troø quan troïng trong vieäc baûo ñaûm cho vieäc
toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy Nhaø nöôùc tuaân theo yù chí cuûa nhaân daân, laøm
cho boä maùy Nhaø nöôùc hoaït ñoäng ñoàng boä, nhòp nhaøng, phaùt huy ñuôïc hieäu luïc
quaûn lyù Nhaø nöôùc. Vieäc thöïc hieän nguyeân taéc naøy chaúng nhöõng ñoøi hoûi Nhaø
nöôùc phaûi ban haønh phaùp luaät ñoàng boä, kòp thôøi, ñuùng ñaén maø coøn toå chöùc thöïc
hieän phaùp luaät trong thuïc tieãn vaø taêng cöôøng coâng taùc kieåm tra, giaùm saùt, xöû lyù
nghieâm minh nhöõng haønh vi vi phaïm phaùp luaät.

Câu hỏi
1. Khái niệm luật Hiến Pháp. Vị trí của Luật Hiến pháp trong Hệ thống pháp
luật Việt Nam

2. Trình bày lịch sử lập hiến Việt Nam qua các nội dung: Khi nào có Hiến
pháp? Nước ta đã có mấy bản Hiến pháp? Lý do của việc thay đổi, bổ sung
các bản Hiến pháp?

3. Chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quyền và nghĩa vụ cơ bản của
công dân trong Hiến pháp năm 2013.

4. Sự ra đời của Nhà nước Việt Nam, bản chất, hình thức của nhà nước Việt
Nam được quy định trong Hiến pháp như thế nào?

5. Tổ chức bộ máy Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Vẽ sơ đồ
Bộ máy Nhà nước và phân tích)?

32
 * Các cơ quan hành chính Trung ương: Chính phủ, Bộ, Cơ quan ngang bộ, Cơ
quan trực thuộc Chính phủ.
BÀI 5: LUAÄT HAØNH CHÍNH VIỆT NAM
* Các cơ quan hành chính địa phương: Ủy ban nhân dân các cấp, các sở, phòng,
ban thuộc Ủy ban nhân dân các cấp.
5.1 KHAÙI NIEÄM LUAÄT HAØNH CHÍNH
+ Theo thẩm quyền:
5.1.1. Khaùi nieäm luaät haønh chính và cơ quan hành chính nhà nước
* Các cơ quan hành chính thẩm quyền chung: Chính phủ, Ủy ban nhân dân các
-Thuaät ngöõ haønh chính coù theå ñöôïc hieåu laø quaûn lyù, laõnh ñaïo và họat ñoäng
cấp.
coâng vuï thöôøng ngaøy trong caùc coâng sôû cuûa boä maùy nhaø nöôùc töø Trung öông
xuoáng
*Các cơ ñòa phöông
quan hành chính thẩm quyền chuyên môn: Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ
quan trực thuộc Chính phủ, sở, phòng, ban thuộc Ủy ban nhân dân các cấp
5.1.1.1.Khái niệm:
5.2.QUAN HỆ PHÁP LUẬT HÀNH CHÍNH, TRÁCH NHIỆM HÀNH
Luật haønh
CHÍNH VÀ XỬ chính
LÝlaøVIngaønh
PHẠMluaätHÀNH trong heä thoáng phaùp luaät Vieät nam bao goàm
CHÍNH
toàn bộ caùc quy phaïm ñieàu chænh những quan heä xaõ hoäi phaùt sinh trong quaù
5.2.1
trình toå Quan
chöùchệ pháp
vaø luật
thöïc hànhhoaït
hieän chínhñoäng chấp hành và điều hành của các cơ quan nhà
nước có thẩm quyền, các tổ chức xã hội được nhà nước trao quyền quản lý trên
5.2.1.1.
các Khái
lĩnh vực niệm:
kinh Quan
tế, văn hệ xã
hóa, pháp luật hành chính là hình thức pháp lý của các
hội…
quan hệ xã hội mang tích chất chấp hành và điều hành xuất hiện trên cơ sở sự
điều chỉnh của quy phạm pháp luật hành chính tương ứng đối với mối quan hệ đó
mà-Nhö
các vaäy luaätgia
bên tham haønh
quanchính laø thể)
hệ (chủ ngaønh
đều luaät
mangveà quaûn
những lyù, và
quyền trong đó vụ
nghĩa có mà
các nội dung
sau: phạm đó đã dự kiến từ trước.
quy
+ Chuû theå quaûn lyù: Cơ quan hành chính nhà nước
5.2.1.2. Các nhoùm quan heä pháp luật hành chính
+ Noäi dung quaûn lý: ( Quaûn lyù veà vaán ñeà gì?): quản lý trên các lĩnh vực chính
trị,+ kinh
Nhoùm 1: Nhöõng
tế, văn hóa, xã quan
hội. heä xaõ hoäi naûy sinh giöõa cô quan haønh chính Nhaø
nöôùc caáp treân vôùi cô quan haønh chính Nhaø nöôùc caáp döôùi trong quaù trình hoaït
ñoäng quaûn
+ Ñoái lyù haønh
töôïng quaûn chính Nhaø
lý: Các quannöôùc.
hệ xã hội ( là các cá nhân, tổ chức)

Ví5.1.1.2. Cô quan
duï: Quan haønhChính
heä giöõa chínhphuû
Nhaøvôùi
nöôùc
Uûy ban nhaân daân tỉnh Lâm Đồng trong
vieäc
-Kháitrieån khai
niệm: Cơthöïc
quanhieän
haønhcoâng
chínhtaùc
Nhaøphoøng
nöôùcchoáng cháy
laø moät rừng
loaïi khi mùa
cô quan khô
trong đến.
boä maùy
nhaø nöôùc, hoaït ñoäng thöôøng xuyeân, lieân tuïc, có vị trí tương đối ổn ñònh; laø caàu
+Nhoùm 2: Nhöõng quan heä giöõa hai beân ñeàu laø cô quan haønh chính cuøng caáp
noái tröïc tieáp ñöa ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng, phaùp luaät cuûa Nhaø nöôùc vaøo
thöïc hieän caùc quan heä phoái hôïp, phuïc vuï laãn nhau trong lónh vöïc quaûn lyù haønh
cuoäc soáng, được thành lập để thực hiện chức năng quản lý nhà nước
chính Nhaø nöôùc.

Ví-Cô
duï:quan
Quanhaønh chínhBoä
heä giöõa Nhaø nöôùc
giaùo bao
duïc goàm:
vaø ñaøo taïo vôùi Boä Tö phaùp veà vieäc trieån
khai phoøng
+ Chính choáng
phuû – cô teä
quannaïn ma tuyù
haønh chínhtrong
Nhaøhoïc ñöôøng
nöôùc cao nhaát quaûn lyù treân taát caû caùc
lónh vöïc ñôøi soáng, kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi treân phaïm vi caû nöôùc;
+ Nhoùm 3: Nhöõng quan heä giöõa moät beân laø cô quan haønh chính nhaø nöôùc coù
thaåm quyeàn
+ Boä, vôùi
cô quan moätboä
ngang beân laøquan
– cô caùc quaûn
toå chöùc söï nghieäp,
lyù Nhaø ñôn vò
nöôùc ñoái kinh
vôùi doanhhoaëc
ngaønh thuoäc caùc
lónh
thaønh phaàn
vöïc treân kinhviteá
phaïm caûkhaùc nhau trong lónh vöïc quaûn lyù haønh chính Nhaø nöôùc.
nöôùc.
Ví duï: ban
+ Uûy Quannhaân
heä giöõa Sôû keá
daân caùc caáphoaïch vaø ñaàu
– cô quan haønhtöchính
tỉnh Nghệ
NhaøAn vaø ôû
nöôùc công
ñòatyphöông
TNHH
dịch
thöïcvụ-thương
hieän coângmại Hương
taùc quaûnViệt
lyùtrong vieäc kinh
caùc maët caápteá,
giaáy pheùp
vaên ñaêng
hoaù, kyù kinh
xaõ hoäi… doanh.
treân phaïm vi ñòa
phöông.
+ Nhoùm 4: Nhöõng quan heä giöõa moät beân laø cô quan haønh chính nhaø nöôùc coù
thaåm
+ Caùcquyeàn vôùi moät
Sôû, Phoøng, beân
Ban laølaø
cô caùc
quan toå chöùc
quaûn lyùxaõ hoäichính
haønh vaø caùc
Nhaøñoaøn
nöôùctheå
ñoáinhaân
vôùi daân trong
lónh
ngaønhvöïc quaûn
hoaëc lyùvöïc
lónh haønh chính
theo phaïmNhaø nöôùc.
vi ñòa phương.

-Ví duï:quy
Theo Quan
địnhheäcủa
giöõa
phápUûy
luậtban
cácnhaân daân
cơ quan vaøchính
hành Hoäinhà
lieânnước
hieäp phuïphân
được nöõ trong vieäc
trieån khai
loại phổ vaytheo
biến voánđịacho
giớiphuï
hoạtnöõ coùvàhoaøn
động caûnhquyền.
theo thẩm khoù khaên

++Nhoùm 5: Nhöõng
Theo địa giới hoạtquan
động:heä giöõa moät beân laø cô quan haønh chính nhaø nöôùc coù
thaåm quyeàn vôùi moät beân laø caù nhaân, coâng daân.
33
34
 Ví duï: Ủy ban nhaân daân xaõ caáùp giaáy chöùng nhaän ñaêng kyù keát hoân, chöùng
thöïc giaáy tôø töø baûn chính.

5.2.1.3. Phương pháp điều chỉnh: Luaät haønh chính söû duïng phöông phaùp
meänh leänh - ñôn phöông ñeå ñieàu chænh quan heä phaùp luaät haønh chính. Phöông
phaùp, naøy theå hieän tích chaát “quyeàn uy – phuïc tuøng “ trong quan heä phaùp luaät
haønh chính. Xuaát phaùt töø nhöõng quan heä xaõ hoäi maø ngaønh luaät haønh chính ñieàu
chænh.

5.2.2. Traùch nhieäm haønh chính

5.2.2.1.Khaùi nieäm: Trách nhiệm hành chính là một loại trách nhiệm pháp lý
được áp dụng trong hoạt động quản lý- hoạt động hành chính nhà nước theo quy
định của luật hành chính

-Như vậy traùch nhieäm haønh chính laø moät loaïi trách nhiệm pháp lý quan heä
phaùp luaät haønh chính ñaëc thuø xuaát hieän trong lónh vöïc quaûn lyù haønh chính nhaø
nöôùc , trong ñoù theå hieän söï ñaùnh giaù phuû nhaän veà maët phaùp lyù vaø ñaïo ñöùc ñoái
vôùi haønh vi vi phaïm vaø ngöôøi vi phaïm phaûi chòu nhöõng haäu quaû baát lôïi veà vaät
chaát hay tinh thaàn, nhöõng söï töôùc ñoaït töông öùng vôùi vi phaïm ñaõ gaây ra do phaùp
luaät quy ñònh.

5.2.2.2.Đặc điểm của traùch nhieäm haønh chính

+ Cơ sở của trách nhiệm hành chính là vi phạm hành chính: Có nghĩa là trách
nhiệm hành chính seõ ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caù nhaân, toå chöùc thöïc hieän haønh vi vi
phaïm haønh chính ( không có vi phạm hành chính thì không có trách nhiệm hành
chính)

+ Trách nhiệm hành chính được áp dụng chủ yếu bởi cơ quan hành chính nhà
nước, người có thẩm quyền và nằm ngoài trình tự tư pháp

5.2.3.Vi phaïm haønh chính

4.2.3.1.Khái niệm: Vi phạm hành chính là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức
thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là
tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính.

- Caùc daáu hieäu phaùp lyù cô baûn ñeå xaùc ñònh vi phaïm haønh chính laø caùc yeáu toá
caáu thaønh phaùp lyù cuûa vi phaïm ñoù goàm: Khaùch theå, khaùch quan, chuû theå, chuû
quan

+ Khaùch theå cuûa vi phaïm haønh chính laø nhöõng quan heä xaõ hoäi trong lónh vöïc
quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc ñöôïc baûo veä bôûi nhöõng quy phaïm phaùp luaät haønh
chính. Ñoù chính laø traät töï quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc

+ Khaùch quan laø nhöõng bieåu hieän beân ngoaøi cuûa vi phaïm ñoù( các hành vi vi
phạm hành chính) . Ví duï: haønh vi chaïy xe vöôït quaø giôùi haïn toác ñoä cho pheùp,
haønh vi xaây nhaø traùi pheùp…

+ Chuû theå cuûa vi phaïm haønh chính laø nhöõng caù nhaân, toå chöùc coù naêng löïc
traùch nhieäm haønh chính. Ñoù laø nhöõng ngöôøi ñuû 16 tuoåi trôû leân phaûi chòu traùch
nhieäm haønh chính veà moïi vi phaïm haønh chính do coá yù hoaëc voâ yù; ngöôøi ñuû 14
tuoåi ñeán döôùi 16 tuoåi chòu traùch nhieäm haønh chính veà vi phaïm haønh chính do coá

35
yù. Tôû chöùc phaûi chòu traùch nhieäm haønh chính veà moïi vi phaïm haønh chính do hoï
gaây ra

+ Maët chuû quan cuûa vi phaïm haønh chính theå hieän ôû yeáu toá loãi cuûa ngöôøi vi
phaïm

5.2.3.2. Xöû lyù vi phaïm haønh chính (Theo Luật xử lý vi phạm hành chính
2012)

- Khái niệm: Xử phạt vi phạm hành chính là việc người có thẩm quyền xử phạt
áp dụng hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức
thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về xử phạt vi
phạm hành chính.

- Các nguyên tắc xử lý vi phạm hành chính:

a) Mọi vi phạm hành chính phải được phát hiện, ngăn chặn kịp thời và phải bị
xử lý nghiêm minh, mọi hậu quả do vi phạm hành chính gây ra phải được khắc
phục theo đúng quy định của pháp luật;

b) Việc xử phạt vi phạm hành chính được tiến hành nhanh chóng, công khai,
khách quan, đúng thẩm quyền, bảo đảm công bằng, đúng quy định của pháp luật;

c) Việc xử phạt vi phạm hành chính phải căn cứ vào tính chất, mức độ, hậu quả
vi phạm, đối tượng vi phạm và tình tiết giảm nhẹ, tình tiết tăng nặng;

d) Chỉ xử phạt vi phạm hành chính khi có hành vi vi phạm hành chính do pháp
luật quy định.

Một hành vi vi phạm hành chính chỉ bị xử phạt một lần.

Nhiều người cùng thực hiện một hành vi vi phạm hành chính thì mỗi người vi
phạm đều bị xử phạt về hành vi vi phạm hành chính đó.

Một người thực hiện nhiều hành vi vi phạm hành chính hoặc vi phạm hành
chính nhiều lần thì bị xử phạt về từng hành vi vi phạm;

đ) Người có thẩm quyền xử phạt có trách nhiệm chứng minh vi phạm hành
chính. Cá nhân, tổ chức bị xử phạt có quyền tự mình hoặc thông qua người đại
diện hợp pháp chứng minh mình không vi phạm hành chính;

e) Đối với cùng một hành vi vi phạm hành chính thì mức phạt tiền đối với tổ
chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.

5.2.3.3.Thaåm quyeàn xöû lyù vi phaïm haønh chính:

- Chủ tịch Uûy ban nhaân daân caùc caáp. Cô quan caûnh saùt, boä ñoäi bieân phoøng,
haøi quan, kieåm laâm, thueá vuï, quaûn lyù thò tröôøng, cô quan thanh tra nhaø nöôùc
chuyeân ngaønh, Giaùm ñoác caûng vuï haøng haûi, Giaùm ñoác coâng vuï thuûy noäi ñòa,
Giaùm ñoác caûng haøng khoâng coù thaåm quyeàn xöû phaït trong lónh vöïc cuï theå. Ví duï:
co quan coâng an xem xeùt, giaûi quyeát nhöõng vi phaïm traät töï an toaøn xaõ hoäi ,
nhöõng quy taéc hoä khaåu, quy taéc cö truù, di chyeån cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi, vi phaïm
cheá ñoä phoøng hoaû, traät töï quaûn lyù kinh doanh…

- Toaø aùn nhaân daân coù thaåm quyeàn xöû phaït haønh chính ñoái vôùi haønh vi caûn trôû
hoaït ñoäng xeùt xöû

36
 - Cô quan thi haønh aùn daân söï: Coù thaåm quyeàn xöû phaït haønh chính ñoái vôùi
haønh vi caûn trôû hoaït ñoäng thi haønh aùn daân söï

5.2.3.4. Caùc hình thöùc xöû lý vi phaïm haønh chính.

1. Các hình thức xử phạt vi phạm hành chính bao gồm:
a) Cảnh cáo;
b) Phạt tiền;
c) Tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề có thời hạn hoặc đình
chỉ hoạt động có thời hạn;

d) Tịch thu tang vật vi phạm hành chính, phương tiện được sử dụng để vi phạm
hành chính (sau đây gọi chung là tang vật, phương tiện vi phạm hành chính);

đ) Trục xuất.
2. Hình thức xử phạt quy định tại điểm a và điểm b chỉ được quy định và áp
dụng là hình thức xử phạt chính.

Hình thức xử phạt quy định tại các điểm c, d và đ có thể được quy định là hình
thức xử phạt bổ sung hoặc hình thức xử phạt chính.

3. Đối với mỗi vi phạm hành chính, cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính chỉ bị
áp dụng một hình thức xử phạt chính; có thể bị áp dụng một hoặc nhiều hình thức
xử phạt bổ sung quy định. Hình thức xử phạt bổ sung chỉ được áp dụng kèm theo
hình thức xử phạt chính.

- Ngoaøi caùc hình thöùc xöû phaït treân caù nhaân, toå chöùc vi phaïm haønh chính coøn
coù theå bò aùp duïng nhöõng bieän phaùp khắc phuïc haäu quaû sau:

1. Các biện pháp khắc phục hậu quả bao gồm:

a) Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu;
b) Buộc tháo dỡ công trình, phần công trình xây dựng không có giấy phép hoặc
xây dựng không đúng với giấy phép;

c) Buộc thực hiện biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, lây lan
dịch bệnh;

d) Buộc đưa ra khỏi lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoặc
tái xuất hàng hoá, vật phẩm, phương tiện;

đ) Buộc tiêu hủy hàng hóa, vật phẩm gây hại cho sức khỏe con người, vật nuôi,
cây trồng và môi trường, văn hóa phẩm có nội dung độc hại;

e) Buộc cải chính thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn;
g) Buộc loại bỏ yếu tố vi phạm trên hàng hoá, bao bì hàng hóa, phương tiện
kinh doanh, vật phẩm;

h) Buộc thu hồi sản phẩm, hàng hóa không bảo đảm chất lượng;
i) Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện vi phạm hành chính
hoặc buộc nộp lại số tiền bằng trị giá tang vật, phương tiện vi phạm hành chính đã
bị tiêu thụ, tẩu tán, tiêu hủy trái quy định của pháp luật;

37
 k) Các biện pháp khắc phục hậu quả khác do Chính phủ quy định.
2. Nguyên tắc áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Đối với mỗi vi phạm hành chính, ngoài việc bị áp dụng hình thức xử phạt, cá
nhân, tổ chức vi phạm hành chính có thể bị áp dụng một hoặc nhiều biện pháp
khắc phục hậu quả.

b) Biện pháp khắc phục hậu quả được áp dụng độc lập trong trường hợp luật
quy định.

Câu hỏi
1. Luật Hành chính là gì? Thế nào là cơ quan Hành chính nhà nước?
2. Phân tích và lấy ví dụ cụ thể về các quan hệ pháp luật Hành chính ?
3. Trình bày làm rõ: Trách nhiệm hành chính, vi phạm hành chính, thẩm
quyền xử lý vi phạm hành chính, hình thức xử lý vi phạm hành chính?
(Hãy dẫn chứng bằng các quy định cụ thể của luật xử lý vi phạm hành
chính 2012 và các ví dụ minh họa)

38
 6.2.BÀI 6: LUAÄT
NHỮNG DAÂN
NGUYÊN SÖÏ;
TẮC CƠ LUẬT
BẢN CỦA HOÂN NHAÂN
LUẬT DÂN SỰ VAØ GIA ÑÌNH
6.2.1. Nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết, thoả thuận
A. LUẬT
Quyền DÂNkết,
tự do cam SỰthoả thuận trong việc xác lập quyền, nghĩa vụ dân sự
được pháp luật bảo đảm, nếu cam kết, thoả thuận đó không vi phạm điều cấm của
pháp 6.1. KHAÙI
luật, khôngNIEÄM
trái đạo LUAÄT DAÂN SÖÏ
đức xã hội.
6.1.1. Khaùi nieäm luaät daân söï, ñoái töôïng vaø phöông phaùp ñieàu chænh cuûa
Trong
luaät daân quan hệ dân sự, các bên hoàn toàn tự nguyện, không bên nào được áp
söï:
đặt, cấm đoán, cưỡng ép, đe doạ, ngăn cản bên nào.
6.1.1.1 Khaùi nieäm luaät daân söï:
Cam kết, thoả thuận hợp pháp có hiệu lực bắt buộc thực hiện đối với các bên
vàLaø
phảimoät
đượcngaønh
cá nhân,luaät độcnhân,
pháp lập trong heäkhác
chủ thể thoáng
tôn phaùp
trọng. luaät Vieät nam bao goàm toång
theå caùc quy phaïm phaùp luaät, ñieàu chænh caùc quan heä taøi saûn vaø quan heä nhaân
thaân 6.2.2.
trên Nguyên tắc bình
cô sôû bình đẳng
ñaúng, ñoäc laäp vaø quyeàn töï ñònh ñoaït cuûa caùc chuû theå khi
tham gia vaøo quan heä ñoù.
Trong quan hệ dân sự, các bên đều bình đẳng, không được lấy lý do khác biệt
về dân tộc, giới tính, thành phần xã hội, hoàn cảnh kinh tế, tín ngưỡng, tôn giáo,
trình6.1.1.2
độ văn Ñoái
hoá,töôïng ñieàu chænh
nghề nghiệp để đốicuûa luaät daân
xử không söï: với nhau.
bình đẳng
- Đối tượng điều chỉnh của Luật dân sự là hai nhóm quan hệ: Quan heä taøi saûn
vaø6.2.3.
QuanNguyên tắc thân
heä nhaân thiện chí, trung thực
Trong
+ Quanquan
heähệ dân
taøi sự, các
saûn: bên phải
laø quan heä thiện
giöõachí, trungvôùi
nguôøi thựcngöôøi
trong thoâng
việc xácqua
lập,moät taøi saûn
thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự, không bên nào được lừa dối bên nào.
nhaát ñònh. Taøi saûn bao goàm vaät coù thật ,tieàn ,giaáy tôø trò giaù ñöïôc baèng tieàn, traùi
phieáu ,coâng traùi, soå tieát kieäm, ngaân phieáu…) vaø caùc quyeàn taøi saûn ( ñoøi nôï, boài
6.2.4. Nguyên tắc chịu trách nhiệm dân sự
thöôøng thieät haïi)
Các bên phải nghiêm chỉnh thực hiện nghĩa vụ dân sự của mình và tự chịu
trách
+Quannhiệm về việc
hệ nhân không
thân: thựchệhiện
là quan giữahoặc
ngườithực
vớihiện không
người đúng
không nghĩa
mang vụ,kinh
tính nếutế,
không
không tính được thành tiền, nó phát sinh từ một giá trị tinh thần, trí tuệ của của
tự nguyện thực hiện thì có thể bị cưỡng chế thực hiện theo quy định một cá
pháp
nhân luật.
hay tổ chức hoặc các chủ thể khác và luôn gắn liền với chủ thể đó. Quan hệ
nhân thân do Luật Dân sự điều chỉnh chia làm 2 nhóm:
6.2.5. Nguyên tắc tôn trọng đạo đức, truyền thống tốt đẹp
*Quan hệ nhân thân có liên quan đến tài sản: như tác giả các tác phẩm văn học
Việc xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự phải bảo đảm giữ gìn bản sắc
nghệ thuật, khoa học kỹ thuật, tác giả các sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu áp
dân tộc, tôn trọng và phát huy phong tục, tập quán, truyền thống tốt đẹp, tình đoàn
dụng các đối tượng sở hữu công nghiệp.
kết, tương thân, tương ái, mỗi người vì cộng đồng, cộng đồng vì mỗi người và các
giá trị đạo đức cao đẹp của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam.
*Quan hệ nhân thân không liên quan đến tài sản:như danh dự, nhân phẩm, uy
tín của cá nhân, danh dự, uy tín của pháp nhân, quyền đối với học tên, thay đổi họ
Đồng
tên, bàoxác
quyền các định
dân tộc
dânthiểu số được
tộc, quyền đốitạo
vớiđiều kiện
hình thuận
ảnh, lợiđời
bí mật trong
tư,quan
quyềnhệkết
dânhôn,
sự để từng
ly hôn ... bước nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của mình.

Việc giúp đỡ người già, trẻ em, người tàn tật trong việc thực hiện quyền, nghĩa
6.1.1.3.
vụ dân Phöông
sự được phaùp
khuyến ñieàu chænh cuûa luaät daân söï
khích.
Luaät daân söï söû duïng phöông phaùp bình ñaúng, thoaû thuaän giöõa caùc bên để điều
6.2.6. Nguyên tắc tôn trọng, bảo vệ quyền dân sự
chỉnh các quan hệ pháp luật dân sự. Phương pháp này thể hiện ở nội dung sau: các
chủ thể cả
1. Tất bình
cácđẳng về dân
quyền phápsựlý( bình
của đẳng về
cá nhân, quyền
pháp và chủ
nhân, nghĩa
thểvụ).
khác Khi tham
được tôngia
quan hệ pháp luật dân sự thì
trọng và được pháp luật bảo vệ. các chủ thể có quyền tự định đoạt ( có nghĩa là họ tự
quyết định tham gia hay không tham gia quan hệ pháp luật dân sự trong khuôn
khổ phápquyền
2. Khi luật).dân
Khisự
xảycủaramột
tranhchủchấp
thểthì hoà giải
bị xâm phạmlà thì
đặcchủ
trưng
thểcủa
đó phương
có quyềnpháp
tự
giải vệ
bảo quyết
theotranh
quy chấp dân Bộ
định của sự và
luậttrách
này nhiệm trước
hoặc yêu cầutiên trong qua
cơ quan, hệ dân
tổ chức sự là trách
có thẩm
nhiệm về tài sản.
quyền:

a) Công nhận quyền dân sự của mình; b) Buộc chấm dứt hành vi vi phạm; c)
Buộc xin lỗi, cải chính công khai; d) Buộc thực hiện nghĩa vụ dân sự; đ) Buộc bồi
thường thiệt hại.

39
40
 6. 2. 7. Nguyên tắc tôn trọng lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền,
lợi ích hợp pháp của người khác

Việc xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự không được xâm phạm đến lợi
ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác.

6.2.8 Nguyên tắc tuân thủ pháp luật

Việc xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự phải tuân theo quy định của Bộ
luật này và quy định khác của pháp luật.

6.2.9 Nguyên tắc hoà giải

Trong quan hệ dân sự, việc hoà giải giữa các bên phù hợp với quy định của
pháp luật được khuyến khích.

Không ai được dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực khi tham gia quan hệ dân
sự, giải quyết các tranh chấp dân sự.

6.2.10. Áp dụng tập quán, quy định tương tự của pháp luật
Trong trường hợp pháp luật không quy định và các bên không có thoả thuận thì
có thể áp dụng tập quán; nếu không có tập quán thì áp dụng quy định tương tự của
pháp luật. Tập quán và quy định tương tự của pháp luật không được trái với
những nguyên tắc quy định trong Bộ luật này.

6.3. MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CÔ BAÛN CUÛA LUAÄT DAÂN SÖÏ
6.3.1 Quyeàn sôû höõu
6.3.1.1.Khaùi nieäm quyeàn sôû höõu
- Quyeàn sôû höõu laø toång hôïp moät heä thoáng caùc qui phaïm phaùp luaät trong vieäc
chieám höõu, söû duïng vaø ñònh ñoaït ñoái vôùi taøi saûn, là tư lieäu saûn xuaát, tư liệu tiêu
dùng cuûa caù nhaân , toå chöùc.

- Hay có thể nói: Quyền sở hữu bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và
quyền định đoạt tài sản của chủ sở hữu theo quy định của pháp luật. Chủ sở hữu
là cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác có đủ ba quyền là quyền chiếm hữu, quyền sử
dụng, quyền định đoạt tài sản.

- Tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản.
6.3.1.2.Noäi dung quyeàn sôû höõu: Bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và
quyền định đoạt.

6.3.1.2.1. Quyền chiếm hữu là quyền nắm giữ, quản lý tài sản.
- Chiếm hữu có căn cứ pháp luật
Chiếm hữu có căn cứ pháp luật là việc chiếm hữu tài sản trong các trường hợp
sau đây:

1. Chủ sở hữu chiếm hữu tài sản;

2. Người được chủ sở hữu uỷ quyền quản lý tài sản;
3. Người được chuyển giao quyền chiếm hữu thông qua giao dịch dân sự phù
hợp với quy định của pháp luật;

41
 4. Người phát hiện và giữ tài sản vô chủ, tài sản không xác định được ai là chủ
sở hữu, tài sản bị đánh rơi, bị bỏ quên, bị chôn giấu, bị chìm đắm phù hợp với các
điều kiện do pháp luật quy định;

5. Người phát hiện và giữ gia súc, gia cầm, vật nuôi dưới nước bị thất lạc phù
hợp với các điều kiện do pháp luật quy định;

6. Các trường hợp khác do pháp luật quy định.

6.3.1.2.2.Quyền sử dụng là quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức
từ tài sản.

- Quyền sử dụng của chủ sở hữu

Trong trường hợp chủ sở hữu thực hiện quyền sử dụng tài sản thuộc sở hữu của
mình thì chủ sở hữu được khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản
theo ý chí của mình nhưng không được gây thiệt hại hoặc làm ảnh hưởng đến lợi
ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác.

- Quyền sử dụng của người không phải là chủ sở hữu

1. Quyền sử dụng tài sản có thể được chuyển giao cho người khác thông qua
hợp đồng hoặc theo quy định của pháp luật.

Người không phải là chủ sở hữu có quyền sử dụng tài sản đúng tính năng, công
dụng, đúng phương thức.

2. Người chiếm hữu không có căn cứ pháp luật nhưng ngay tình cũng có quyền
khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản theo quy định của pháp luật.

6.3.1.2.3.Quyền định đoạt là quyền chuyển giao quyền sở hữu tài sản hoặc từ
bỏ quyền sở hữu đó

- Điều kiện định đoạt : Việc định đoạt tài sản phải do người có năng lực hành
vi dân sự thực hiện theo quy định của pháp luật. Trong trường hợp pháp luật có
quy định trình tự, thủ tục định đoạt tài sản thì phải tuân theo trình tự, thủ tục đó.

-Quyền định đoạt của chủ sở hữu

Chủ sở hữu có quyền bán, trao đổi, tặng cho, cho vay, để thừa kế, từ bỏ hoặc
thực hiện các hình thức định đoạt khác phù hợp với quy định của pháp luật đối
với tài sản.

-Quyền định đoạt của người không phải là chủ sở hữu

Người không phải là chủ sở hữu tài sản chỉ có quyền định đoạt tài sản theo uỷ
quyền của chủ sở hữu hoặc theo quy định của pháp luật.

Người được chủ sở hữu uỷ quyền định đoạt tài sản phải thực hiện việc định
đoạt phù hợp với ý chí, lợi ích của chủ sở hữu.

- Hạn chế quyền định đoạt : Quyền định đoạt chỉ bị hạn chế trong trường hợp
do pháp luật quy định.

+ Khi tài sản đem bán là di tích lịch sử, văn hoá thì Nhà nước có quyền ưu tiên
mua.

42
+ Trong trường hợp pháp nhân, cá nhân, chủ thể khác có quyền ưu tiên mua
đối với tài sản nhất định theo quy định của pháp luật thì khi bán tài sản, chủ sở
hữu phải dành quyền ưu tiên mua cho các chủ thể đó.

6.3.2. Quyeàn thöøa keá

6.3.2.1. Khaùi nieäm: Thöøa keá laø vieäc chuyeån dòch taøi saûn cuûa ngöôøi cheát cho
ngöôøi khaùc coøn soáng.

- Quyền thừa kế của cá nhân : Cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài
sản của mình; để lại tài sản của mình cho người thừa kế theo pháp luật; hưởng di
sản theo di chúc hoặc theo pháp luật.

- Quyền bình đẳng về thừa kế của cá nhân: Mọi cá nhân đều bình đẳng về
quyền để lại tài sản của mình cho người khác và quyền hưởng di sản theo di chúc
hoặc theo pháp luật.

6.3.2.2. Nhöõng quy ñònh chung cuûa phaùp luaät veà thöøa keá
- Di sản bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết
trong tài sản chung với người khác.

- Người thừa kế là cá nhân phải là người còn sống vào thời điểm mở thừa kế
hoặc sinh ra và còn sống sau thời điểm mở thừa kế nhưng đã thành thai trước khi
người để lại di sản chết. Trong trường hợp người thừa kế theo di chúc là cơ quan,
tổ chức thì phải là cơ quan, tổ chức tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.

-Ngöôøi ñeå laïi di saûn thöøa keá: Laø caù nhaân coù quyền sở hữu taøi saûn hợp pháp

-Việc thừa kế của những người có quyền thừa kế di sản của nhau mà chết cùng
thời điểm: Trong trường hợp những người có quyền thừa kế di sản của nhau đều
chết cùng thời điểm hoặc được coi là chết cùng thời điểm do không thể xác định
được người nào chết trước (sau đây gọi là chết cùng thời điểm) thì họ không được
thừa kế di sản của nhau và di sản của mỗi người do người thừa kế của người đó
hưởng, trừ trường hợp thừa kế thế vị.

-Từ chối nhận di sản: Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường
hợp việc từ chối nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với
người khác.

Việc từ chối nhận di sản phải được lập thành văn bản; người từ chối phải báo
cho những người thừa kế khác, người được giao nhiệm vụ phân chia di sản, cơ
quan công chứng hoặc Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có địa điểm mở
thừa kế về việc từ chối nhận di sản.

Thời hạn từ chối nhận di sản là sáu tháng, kể từ ngày mở thừa kế. Sau sáu
tháng kể từ ngày mở thừa kế nếu không có từ chối nhận di sản thì được coi là
đồng ý nhận thừa kế.

- Người không được quyền hưởng di sản: Những người sau đây không được
quyền hưởng di sản:

a) Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khoẻ hoặc về
hành vi ngược đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm
trọng danh dự, nhân phẩm của người đó;

43
 b) Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản;
c) Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng người thừa kế khác
nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ phần di sản mà người thừa kế đó có quyền
hưởng;

d) Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong
việc lập di chúc; giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc, huỷ di chúc nhằm hưởng một
phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản.

2. Những người không được quyền hưởng di sản vẫn được hưởng di sản, nếu
người để lại di sản đã biết hành vi của những người đó, nhưng vẫn cho họ hưởng
di sản theo di chúc.

-Tài sản không có người nhận thừa kế thuộc Nhà nước

Trong trường hợp không có người thừa kế theo di chúc, theo pháp luật hoặc có
nhưng không được quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản thì tài sản còn lại sau
khi đã thực hiện nghĩa vụ về tài sản mà không có người nhận thừa kế thuộc Nhà
nước

-Thời hiệu khởi kiện về thừa kế

Thời hiệu khởi kiện để người thừa kế yêu cầu chia di sản, xác nhận quyền thừa
kế của mình hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác là mười năm, kể từ thời
điểm mở thừa kế.

Thời hiệu khởi kiện để yêu cầu người thừa kế thực hiện nghĩa vụ về tài sản của
người chết để lại là ba năm, kể từ thời điểm mở thừa kế.

-Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc
Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của
một người thừa kế theo pháp luật, nếu di sản được chia theo pháp luật, trong
trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho
hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó, trừ khi họ là những người từ chối
nhận di sản hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản

1. Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;

2. Con đã thành niên mà không có khả năng lao động.
-Thừa kế thế vị: Trong trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc
cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà
cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc
cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà
cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.

6.3.2.3 Các loại thừa kế theo quy định của pháp luật
Gồm có thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật
6.3.2.3.1 Thừa kế theo di chúc
6.3.2.3.1.1 Khái niệm: Thừa kế theo di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân
nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết.

44
 6.3.2.3.1 .2. Người lập di chúc
- Người đã thành niên có quyền lập di chúc, trừ trường hợp người đó bị bệnh
tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức và làm chủ được hành vi
của mình.

- Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi có thể lập di chúc, nếu
được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý.

-Quyền của người lập di chúc: Người lập di chúc có các quyền sau đây:
1. Chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế;
2. Phân định phần di sản cho từng người thừa kế;
3. Dành một phần tài sản trong khối di sản để di tặng, thờ cúng;
4. Giao nghĩa vụ cho người thừa kế;
5. Chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người phân chia di sản.
6.3.2.3.1 .3. Hình thức của di chúc
Di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn
bản thì có thể di chúc miệng.

Người thuộc dân tộc thiểu số có quyền lập di chúc bằng chữ viết hoặc tiếng nói
của dân tộc mình.

6.3.2.3.1 .4. Di chúc bằng văn bản

Di chúc bằng văn bản bao gồm:
1. Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng;
2. Di chúc bằng văn bản có người làm chứng;
3. Di chúc bằng văn bản có công chứng;
4. Di chúc bằng văn bản có chứng thực.
6.3.2.3.1 .5. Di chúc miệng
1. Trong trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa do bệnh tật
hoặc các nguyên nhân khác mà không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể di
chúc miệng. Di chúc miệng được coi là hợp pháp, nếu người di chúc miệng thể
hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau
đó những người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời
hạn năm ngày, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di
chúc phải được công chứng hoặc chứng thực.

2. Sau ba tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng mà người di chúc còn sống,
minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị huỷ bỏ.

6.3.2.3.1 .6. Di chúc hợp pháp

1. Di chúc được coi là hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:
a) Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa
dối, đe doạ hoặc cưỡng ép;

45
 b) Nội dung di chúc không trái pháp luật, đạo đức xã hội; hình thức di chúc
không trái quy định của pháp luật.

2. Di chúc của người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi phải
được lập thành văn bản và phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý.

3. Di chúc của người bị hạn chế về thể chất hoặc của người không biết chữ
phải được người làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực.

4. Di chúc bằng văn bản không có công chứng, chứng thực chỉ được coi là hợp
pháp, nếu có đủ các điều kiện được quy định

5. Di chúc miệng được coi là hợp pháp, nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí
cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau đó những
người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn năm
ngày, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải
được công chứng hoặc chứng thực.

6.3.2.3.1 .7. Nội dung của di chúc bằng văn bản

1. Di chúc phải ghi rõ:
a) Ngày, tháng, năm lập di chúc;
b) Họ, tên và nơi cư trú của người lập di chúc;
c) Họ, tên người, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản hoặc xác định rõ các điều
kiện để cá nhân, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản;

d) Di sản để lại và nơi có di sản;

đ) Việc chỉ định người thực hiện nghĩa vụ và nội dung của nghĩa vụ.
2. Di chúc không được viết tắt hoặc viết bằng ký hiệu; nếu di chúc gồm nhiều
trang thì mỗi trang phải được đánh số thứ tự và có chữ ký hoặc điểm chỉ của
người lập di chúc.

6.3.2.3.1 .8. Người làm chứng cho việc lập di chúc

Mọi người đều có thể làm chứng cho việc lập di chúc, trừ những người sau đây:
1. Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc;
2. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc;
3. Người chưa đủ mười tám tuổi, người không có năng lực hành vi dân sự.
6.3.2.3.1.9.Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc:

Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của
một người thừa kế theo pháp luật, nếu di sản được chia theo pháp luật, trong
trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho
hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó, trừ khi họ là những người từ chối
nhận di sản hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản theo quy định:

1. Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;

2. Con đã thành niên mà không có khả năng lao động.

46
 6.3.2.3.2 . Thừa kế theo pháp luật
6.3.2.3.2.1. Khái niệm:
- Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự
thừa kế do pháp luật quy định.

6.3.2.3.2 .2. Những trường hợp thừa kế theo pháp luật

1. Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong những trường hợp sau đây:
a) Không có di chúc;
b) Di chúc không hợp pháp;
c) Những người thừa kế theo di chúc đều chết trước hoặc chết cùng thời điểm
với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không
còn vào thời điểm mở thừa kế;

d) Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có
quyền hưởng di sản hoặc từ chối quyền nhận di sản.

2. Thừa kế theo pháp luật cũng được áp dụng đối với các phần di sản sau đây:
a) Phần di sản không được định đoạt trong di chúc;
b) Phần di sản có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật;
c) Phần di sản có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ
không có quyền hưởng di sản, từ chối quyền nhận di sản, chết trước hoặc chết
cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức được hưởng
di sản theo di chúc, nhưng không còn vào thời điểm mở thừa kế.

6.3.2.3.2 .3. Người thừa kế theo pháp luật

1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:
a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi,
con đẻ, con nuôi của người chết;

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột,
chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông
nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú
ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người
chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột, chắt ruột của người chết mà
người chết là cụ nội, cụ ngoại.

- Lưu ý:
+ Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.
+ Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở
hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền
hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

6.3.2.3.2.4. Những quy định về thừa kế khác

47
 -Thừa kế thế vị:Trong trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc
cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà
cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc
cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà
cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.

-Quan hệ thừa kế giữa con riêng và bố dượng, mẹ kế: Con riêng và bố dượng,
mẹ kế nếu có quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau như cha con, mẹ con thì được
thừa kế di sản của nhau theo quy định.

- Việc thừa kế trong trường hợp vợ, chồng đã chia tài sản chung, đang xin ly
hôn, đã kết hôn với người khác

+ Trong trường hợp vợ, chồng đã chia tài sản chung khi hôn nhân còn tồn tại
mà sau đó một người chết thì người còn sống vẫn được thừa kế di sản.

+ Trong trường hợp vợ, chồng xin ly hôn mà chưa được hoặc đã được Toà án
cho ly hôn bằng bản án hoặc quyết định chưa có hiệu lực pháp luật, nếu một
người chết thì người còn sống vẫn được thừa kế di sản.

+ Người đang là vợ hoặc chồng của một người tại thời điểm người đó chết thì
dù sau đó đã kết hôn với người khác vẫn được thừa kế di sản.

Câu hỏi
1. Trình bày khái niệm luật Dân sự, đối tượng điều chỉnh và phương pháp
điều chỉnh của luật Dân sự ( hãy lấy các dẫn chứng được quy định trong
Bộ luật dân sự và các ví dụ cụ thể để làm rõ các dẫn chứng đó)

2. Quyền sở hữu được quy định trong Bộ luật dân sự gồm những nội dung
nào? Phân tích và lấy ví dụ minh họa những nội dung đó?

3. Thế nào là Quyền thừa kế? Bộ luật dân sự về quyền thừa kế như thế nào?
(Hãy dẫn chứng các quy định của luật dân sự về quyền thừa kế và lấy ví dụ
làm rõ

B.LUAÄT HOÂN NHAÂN VAØ GIA ÑÌNH

6.1 KHAÙI NIEÄM LUAÄT HOÂN NHAÂN GIA ÑÌNH
6.1.1 Khaùi nieäm hoân nhaân, gia đình và luật hôn nhân gia đình
- Hôn nhân là quan hệ giữa vợ và chồng sau khi kết hôn.

48
 - Gia đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ huyết
thống hoặc do quan hệ nuôi dưỡng, làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ giữa họ
với nhau theo quy định của luật.

- Luaät hoân nhaân gia ñình: Laø moät ngaønh luaät trong heä thoáng phaùp luaät Vieät
Nam bao goàm toång theå caùc quy phaïm phaùp luaät do Nhaø nöôùc ban haønh ñeå ñieàu
chænh hai nhoùm quan heä xaõ hoäi laø caùc quan heä veà taøi saûn vaø quan heä nhaân thaân
trong lónh vöïc hoân nhaân vaø gia ñình

+ Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa luaät hoân nhaân vaø gia ñình: Ñoù laø caùc quan heä taøi
saûn vaø quan heä nhaân thaân.

+ Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa luaät hoân nhaân gia ñình: Söû duïng phöông phaùp
bình ñaúng, thoûa thuaän.

6.2.2. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa luaät hoân nhaân vaø gia ñình
1. Hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng.

2. Hôn nhân giữa công dân Việt Nam thuộc các dân tộc, tôn giáo, giữa người theo
tôn giáo với người không theo tôn giáo, giữa người có tín ngưỡng với người
không có tín ngưỡng, giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài được tôn
trọng và được pháp luật bảo vệ.

3. Xây dựng gia đình ấm no, tiến bộ, hạnh phúc; các thành viên gia đình có nghĩa
vụ tôn trọng, quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ nhau; không phân biệt đối xử giữa các
con.

4. Nhà nước, xã hội và gia đình có trách nhiệm bảo vệ, hỗ trợ trẻ em, người cao
tuổi, người khuyết tật thực hiện các quyền về hôn nhân và gia đình; giúp đỡ các
bà mẹ thực hiện tốt chức năng cao quý của người mẹ; thực hiện kế hoạch hóa gia
đình.

5. Kế thừa, phát huy truyền thống văn hóa, đạo đức tốt đẹp của dân tộc Việt Nam
về hôn nhân và gia đình.

6.2. NOÄI DUNG CUÛA LUAÄT HOÂN NHAÂN GIA ÑÌNH

6.2.1.Khái niệm kết hoân:
- Kết hôn là việc nam và nữ xác lập quan hệ vợ chồng theo quy định của pháp
luật về điều kiện kết hôn và đăng ký kết hôn;

6.2.2 Điều kiện kết hôn

6.2.2.1. Ñieàu kieän veà noäi dung:
- Ñủ tuoåi: Nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ 18 tuổi trở lên;
Việc quy định độ tuổi kết hôn căn cứ vào nhiều yếu tố phù hợp với điều kiện
kinh tế-xã hội, lịch sử lập pháp, thực tiễn thi hành pháp luật đã được tổng kết và
sự phát triển của con người Việt Nam

+Thứ 1: Căn cứ vào chỉ số phát triển tâm sinh lý của người Việt

49
 +Thứ 2: Khả năng thực hiện quyền và nghĩa vụ hôn nhân gia đình giữa vợ và
chồng

+Thứ 3: Sự kế thừa các luật trước đó và phù hợp với điều kiện kinh tế hiện tại
- Töï nguyeän: Việc kết hôn do nam và nữ tự nguyện quyết định, không bên nào
được ép buộc, lừa dối bên nào; không ai được cưỡng ép hoặc cản trở

+ Sự tự nguyện của nam nữ thể hiện: Cùng nhất trí trong việc thiết lập hôn
nhân, hoàn thành các thủ tục kết hôn theo quy định của pháp luật và bày tỏ ý chí
khi thực hiện nghi thức kết hôn tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền

+Ý nghĩa của việc tự nguyện kết hôn:

* Mục đích của hôn nhân chỉ có thể đạt được khi hai bên có sự tự nguyện
*Việc kết hôn tự nguyện xóa bỏ tàn tích của hôn nhân phong kiến lạc hậu
*Kết hôn tự nguyện loại bỏ những việc kết hôn không đảm bảo tự nguyện
+ Hôn nhân tự nguyện là hôn nhân không bị ép buộc, lừa dối, cưỡng ép, cản trở
* Ép buộc kết hôn là hành vi của bên nam hoặc bên nữ buộc bên kia phải kết
hôn với mình trái với nguyện vọng của họ. Ví dụ: Kết hôn để không bị mất việc
làm, để trả ơn.

*Lừa dối kết hôn: Là hành vi cố ý của một bên nhằm làm cho bên kia hiểu sai
sự thật về nhân thân, hoàn cảnh của mình mà đồng ý kết hôn. Ví dụ: Lừa dối kết
hôn sẽ bảo lãnh ra nước ngoài, lừa dối để phải kết hôn với người tàn tật.

* Cản trở kết hôn là hành vi nhằm cản người khác kết hôn trái với nguyện vọng
của họ. Ví dụ: Cha mẹ ngăn cản không cho con gái lấy người đàn ông đã có hai
đời vợ và hai đứa con

*Cưỡng ép kết hôn là hành vi buộc người khác phải kết hôn trái với nguyện
vọng của họ

- Người mất năng lực hành vi dân sự

Người mất năng lực hành vi dân sự là người do bị bệnh tâm thần hoặc mắc
bệnh khác mà không thể nhận thức và làm chủ được hành vi của mình. Pháp luật
hôn nhân gia đình cấm người mất năng lực hành vi dân sự không được kết hôn vì:

+ Không thể hiện được ý chí (vi phạm quy định tự nguyện kết hôn)
+ Không thực hiện được quyền và nghĩa vụ làm vợ hoặc làm chồng
+ Có khả năng di chuyền, ảnh hưởng đến giống nòi.
- Khoâng thuoäc caùc tröôøng hôïp caám keát hoân. Việc kết hôn bị cấm trong những
trường hợp sau đây:

a) Kết hôn giả tạo, ly hôn giả tạo;

b) Tảo hôn, cưỡng ép kết hôn, lừa dối kết hôn, cản trở kết hôn;

50
 c) Người đang có vợ, có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với
người khác hoặc chưa có vợ, chưa có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ
chồng với người đang có chồng, có vợ;

Người đang có vợ hoặc có chồng: Là người đang tồn tại quan hệ hôn nhân hợp
pháp, các bên vợ chồng đều còn sống và chưa ly hôn. Người tham gia kết hôn có
nghĩa vụ chứng minh là tại thời điểm kết hôn họ là người không có vợ, không có
chồng. Nếu độc thân chưa kết hôn lần nào thì có giấy xác nhận của cơ quan có
thẩm quyền về tình trạng độc thân. Nếu đã có vợ, có chồng thì phải có bản án,
quyết định của Tòa án (nếu ly hôn); giấy chứng tử (nếu vợ hoặc chồng đã chết)

d) Kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng giữa những người cùng dòng máu
về trực hệ; giữa những người có họ trong phạm vi ba đời; giữa cha, mẹ nuôi với
con nuôi; giữa người đã từng là cha, mẹ nuôi với con nuôi, cha chồng với con dâu,
mẹ vợ với con rể, cha dượng với con riêng của vợ, mẹ kế với con riêng của chồng;

Những người cùng dòng máu về trực hệ là những người có quan hệ huyết
thống, trong đó, người này sinh ra người kia kế tiếp nhau.

Những người có họ trong phạm vi ba đời là những người cùng một gốc sinh ra
gồm cha mẹ là đời thứ nhất; anh, chị, em cùng cha mẹ, cùng cha khác mẹ, cùng
mẹ khác cha là đời thứ hai; anh, chị, em con chú, con bác, con cô, con cậu, con dì
là đời thứ ba.

Bởi vì : Việc kết hôn giữa những đối tượng trên là vi phạm nghiêm trọng vấn
đề về đạo đức ( quan hệ loạn luân). Theo y học, hôn nhân cận huyết chính là điều
kiện thuận lợi cho những gen lặn bệnh lý tương đồng gặp gỡ nhau, có khả năng
tạo ra những đứa con bệnh tật hoặc dị dạng di truyền.

Việc kết hôn của giữa cha, mẹ nuôi với con nuôi; giữa người đã từng là cha,
mẹ nuôi với con nuôi, cha chồng với con dâu, mẹ vợ với con rể, cha dượng với
con riêng của vợ, mẹ kế với con riêng của chồng; những người kể trên, tuy không
có quan hệ về huyết thống nhưng thuộc vào đối tượng cấm kết hôn vì nhằm bảo
đảm sự trong sáng của mối quan hệ (loại trừ việc lợi dụng mối quan hệ để thực
hiện hành vi mờ ám, ví dụ : Lợi dụng việc nuôi con nuôi để mưu cầu việc kết
hôn) . Nhằm bảo đảm truyền thống về mặt đạo đức.

-Nhà nước không thừa nhận hôn nhân giữa những người cùng giới tính.

Hiện nay, những người cùng giới tính chung sống với nhau không chiếm số
đông trong xã hội (nước ta có khoảng 1,6 triệu người đồng giới). Dù công nhận
hay không công nhận hôn nhân đồng tính thì cũng không được tạo ra định kiến xã
hội đối với cộng đồng và cá nhân người đồng tính. Đồng thời, Nhà nước cũng nên
có cơ chế pháp lý để bảo vệ những lợi ích chính đáng về nhân thân, tài sản hoặc
con (nếu có) giữa những người cùng giới tính có quan hệ sống chung với nhau.

6.2.2.2.Ñieàu kieän veà hình thöùc

-Việc kết hôn phải được đăng ký và do cơ quan nhà nước có thẩm quyền (sau
đây gọi là cơ quan đăng ký kết hôn) và thực hiện theo nghi thức quy định

51
 -Mọi nghi thức kết hôn không đăng ký kết hôn đều không có giá trị pháp lý.
-Nam, nữ không đăng ký kết hôn mà chung sống với nhau như vợ chồng thì
không được pháp luật công nhận là vợ chồng.

-Vợ chồng đã ly hôn muốn kết hôn lại với nhau cũng phải đăng ký kết hôn.
- Thẩm quyền đăng ký kết hôn
+ Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi cư trú của một trong hai bên kết
hôn là cơ quan đăng ký kết hôn.

+ Cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh sự Việt Nam ở nước ngoài là cơ
quan đăng ký kết hôn giữa công dân Việt Nam với nhau ở nước ngoài.

+ Thaåm quyeàn caáp giaáy ñang kyù keát hoân giöõa coâng daân Vieät Nam vaø ngöôøi
nöôùc ngoaøi taïi Vieät nam laø Uûy ban nhaân daân caáp Tænh, thành phố tröïc thuoäc
Trung öông

6.2.3 Quan heä phaùp luaät giöõa vôï choàng

- Quan heä hoân nhaân hôïp phaùp seõ laøm phaùt sinh quan heä phaùp luaät giöõa vôï vaø
choàng. Ñoù laø caùc quan heä nhaân thaân vaø quan heä taøi saûn.

- Vôï choàng coù quyeàn vaø nghóa vuï nhaân thaân sau:
+ Vôï, choàng coù nghóa vuï cuøng thöïc hieän cheá ñoä sinh ñeû coù keá hoaïch, choàng
coù nghóa vuï taïo ñieàu kieän cho vôï thöïc hieän toát chöùc naêng cuûa ngöôøi meï.

+ Vôï choàng coù quyeàn töï do löïc choïn ngheà nghieäp, töï do hoaït ñoäng chính trò,
vaên hoaù

+ Vôï choàng toân troïng vaø giöõ gìn danh döï, nhaân phaåm, uy tín cho nhau
+ Vôï choàng coù quyeàn vaø nghóa vuï chung thuûy, yeâu thöông, giuùp ñôõ nhau
- Quyeàn vaø nghóa vuï taøi saûn giöõa vôï vaø choàng: Vôï choàng coù quyeàn vaø nghóa
vuï veà taøi saûn chung vaø taøi saûn rieâng

+Tài sản chung của vợ chồng

Tài sản chung của vợ chồng gồm tài sản do vợ, chồng tạo ra, thu nhập do lao
động, hoạt động sản xuất, kinh doanh, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng và
thu nhập hợp pháp khác trong thời kỳ hôn nhân, trừ trường hợp chia tài sản chung
của vợ chồng thì phần tài sản được chia, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng
của mỗi bên sau khi chia tài sản chung là tài sản riêng của vợ, chồng, trừ trường
hợp vợ chồng có thỏa thuận khác. Phần tài sản còn lại không chia vẫn là tài sản
chung của vợ chồng; tài sản mà vợ chồng được thừa kế chung hoặc được tặng cho
chung và tài sản khác mà vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung.

Quyền sử dụng đất mà vợ, chồng có được sau khi kết hôn là tài sản chung của
vợ chồng, trừ trường hợp vợ hoặc chồng được thừa kế riêng, được tặng cho riêng
hoặc có được thông qua giao dịch bằng tài sản riêng.

Tài sản chung của vợ chồng thuộc sở hữu chung hợp nhất, được dùng để bảo
đảm nhu cầu của gia đình, thực hiện nghĩa vụ chung của vợ chồng.

52
 Trong trường hợp không có căn cứ để chứng minh tài sản mà vợ, chồng đang
có tranh chấp là tài sản riêng của mỗi bên thì tài sản đó được coi là tài sản chung.

Trong trường hợp tài sản thuộc sở hữu chung của vợ chồng mà pháp luật quy
định phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng thì giấy chứng nhận quyền sở
hữu, giấy chứng nhận quyền sử dụng phải ghi tên cả hai vợ chồng, trừ trường hợp
vợ chồng có thỏa thuận khác.

+ Tài sản riêng của vợ, chồng

Vợ, chồng có quyền có tài sản riêng ngay cả trong thời kỳ hôn nhân. Tài sản
riêng của vợ, chồng gồm tài sản mà mỗi người có trước khi kết hôn; tài sản được
thừa kế riêng, được tặng cho riêng trong thời kỳ hôn nhân; tài sản được chia riêng
cho vợ, chồng theo quy định của luật; tài sản phục vụ nhu cầu thiết yếu của vợ,
chồng và tài sản khác mà theo quy định của pháp luật thuộc sở hữu riêng của vợ,
chồng.

Vợ, chồng có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản riêng của mình;
nhập hoặc không nhập tài sản riêng vào tài sản chung. Trong trường hợp vợ hoặc
chồng không thể tự mình quản lý tài sản riêng và cũng không ủy quyền cho người
khác quản lý thì bên kia có quyền quản lý tài sản đó. Việc quản lý tài sản phải bảo
đảm lợi ích của người có tài sản. Nghĩa vụ riêng về tài sản của mỗi người được
thanh toán từ tài sản riêng của người đó. Trong trường hợp vợ, chồng có tài sản
riêng mà hoa lợi, lợi tức từ tài sản riêng đó là nguồn sống duy nhất của gia đình
thì việc định đoạt tài sản này phải có sự đồng ý của chồng, vợ.

6.2.4. Quan heä phaùp luaät giöõa cha meï – con

6.2.4.1.Nghĩa vụ và quyền của cha mẹ
- Thương yêu con, tôn trọng ý kiến của con; chăm lo việc học tập, giáo dục để
con phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ, đạo đức, trở thành người con hiếu
thảo của gia đình, công dân có ích cho xã hội. Trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc,
bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên, con đã thành niên mất
năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để
tự nuôi mình. Không được phân biệt đối xử với con trên cơ sở giới hoặc theo tình
trạng hôn nhân của cha mẹ; không được lạm dụng sức lao động của con chưa
thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả
năng lao động; không được xúi giục, ép buộc con làm việc trái pháp luật, trái đạo
đức xã hội.

6.2.4.2. Quyền và nghĩa vụ của con

1. Được cha mẹ thương yêu, tôn trọng, thực hiện các quyền, lợi ích hợp pháp về
nhân thân và tài sản theo quy định của pháp luật; được học tập và giáo dục; được
phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ và đạo đức.

2. Có bổn phận yêu quý, kính trọng, biết ơn, hiếu thảo, phụng dưỡng cha mẹ, giữ
gìn danh dự, truyền thống tốt đẹp của gia đình.

53
3. Con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc
không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình thì có quyền
sống chung với cha mẹ, được cha mẹ trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc.

Con chưa thành niên tham gia công việc gia đình phù hợp với lứa tuổi và không
trái với quy định của pháp luật về bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em.

4. Con đã thành niên có quyền tự do lựa chọn nghề nghiệp, nơi cư trú, học tập,
nâng cao trình độ văn hóa, chuyên môn, nghiệp vụ; tham gia hoạt động chính trị,
kinh tế, văn hóa, xã hội theo nguyện vọng và khả năng của mình. Khi sống cùng
với cha mẹ, con có nghĩa vụ tham gia công việc gia đình, lao động, sản xuất, tạo
thu nhập nhằm bảo đảm đời sống chung của gia đình; đóng góp thu nhập vào việc
đáp ứng nhu cầu của gia đình phù hợp với khả năng của mình.

5. Được hưởng quyền về tài sản tương xứng với công sức đóng góp vào tài sản
của gia đình.

6.2.4.3. Chế định giám hộ

-Khái niệm: Là chế định pháp lý được quy định nhằm bảo đảm việc chăm nom,
giáo dục và bảo vệ quyền lợi của người chưa thành niên, người mắc bệnh làm mất
khả năng nhận thức và điều khiển hành vi trước pháp luật.

Pháp luật hôn nhân và gia đình quy định chế độ giám hộ như sau:
-Cha mẹ giám hộ cho con
Trong trường hợp cha mẹ cùng giám hộ cho con đã thành niên mất năng lực
hành vi dân sự thì họ đều phải thực hiện quyền và nghĩa vụ của người giám hộ.
Cha, mẹ thoả thuận với nhau về việc đại diện theo pháp luật cho con trong các
giao dịch dân sự vì lợi ích của con.

-Cha mẹ cử người giám hộ cho con

Trong trường hợp cha mẹ còn sống nhưng không có điều kiện trực tiếp trông
nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất
năng lực hành vi dân sự thì cha mẹ có thể cử người khác giám hộ cho con; cha mẹ
và người giám hộ thoả thuận về việc người giám hộ thực hiện một phần hoặc toàn
bộ việc giám hộ.

-Con riêng giám hộ cho bố dượng, mẹ kế

Trong trường hợp bố dượng, mẹ kế không có người giám hộ thì con riêng đang
sống chung với bố dượng, mẹ kế làm người giám hộ, nếu có đủ điều kiện làm
người giám hộ.

-Giám hộ giữa anh, chị, em

Trong
+ trường hợp anh, chị, em ruột cần được giám hộ thì anh, chị, em đã
thành niên có năng lực hành vi dân sự thoả thuận cử một người trong số họ có đủ
điều kiện làm người giám hộ.

54
 + Khi quyết định các vấn đề liên quan đến nhân thân, tài sản của em chưa
thành niên thì anh, chị là người giám hộ của em phải tham khảo ý kiến của những
người thân thích và ý kiến của em, nếu em từ đủ chín tuổi trở lên.

-Giám hộ giữa ông bà nội, ông bà ngoại và cháu

Trong
+ trường hợp cháu cần được giám hộ mà ông bà nội, ông bà ngoại có đủ
điều kiện làm người giám hộ thì những người này thoả thuận cử một bên làm
người giám hộ.

+ Cháu có đủ điều kiện làm người giám hộ thì phải giám hộ cho ông bà nội,
ông bà ngoại, nếu ông bà không có con phụng dưỡng.

6.2.4.4.Vấn đề mang thai hộ

Con sinh ra trong trường hợp mang thai hộ vì mục đích nhân đạo là con chung
của vợ chồng nhờ mang thai hộ kể từ thời điểm con được sinh ra.

6.2.4.4.1.Điều kiện mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

1. Việc mang thai hộ vì mục đích nhân đạo phải được thực hiện trên cơ sở tự
nguyện của các bên và được lập thành văn bản.

2. Vợ chồng có quyền nhờ người mang thai hộ khi có đủ các điều kiện sau đây:

a) Có xác nhận của tổ chức y tế có thẩm quyền về việc người vợ không thể mang
thai và sinh con ngay cả khi áp dụng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản;

b) Vợ chồng đang không có con chung;

c) Đã được tư vấn về y tế, pháp lý, tâm lý.

3. Người được nhờ mang thai hộ phải có đủ các điều kiện sau đây:

a) Là người thân thích cùng hàng của bên vợ hoặc bên chồng nhờ mang thai hộ;

b) Đã từng sinh con và chỉ được mang thai hộ một lần;

c) Ở độ tuổi phù hợp và có xác nhận của tổ chức y tế có thẩm quyền về khả năng
mang thai hộ;

d) Trường hợp người phụ nữ mang thai hộ có chồng thì phải có sự đồng ý bằng
văn bản của người chồng;

đ) Đã được tư vấn về y tế, pháp lý, tâm lý.

4. Việc mang thai hộ vì mục đích nhân đạo không được trái với quy định của
pháp luật về sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản.

-6.2.4.4.2. Thỏa thuận về mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

55
-Thỏa thuận về việc mang thai hộ phải được lập thành văn bản có công chứng.
Trong trường hợp vợ chồng bên nhờ mang thai hộ ủy quyền cho nhau hoặc vợ
chồng bên mang thai hộ ủy quyền cho nhau về việc thỏa thuận thì việc ủy quyền
phải lập thành văn bản có công chứng. Việc ủy quyền cho người thứ ba không có
giá trị pháp lý.

- Trong trường hợp thỏa thuận về mang thai hộ giữa bên mang thai hộ và bên nhờ
mang thai hộ được lập cùng với thỏa thuận giữa họ với cơ sở y tế thực hiện việc
sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản thì thỏa thuận này phải có xác nhận của
người có thẩm quyền của cơ sở y tế này.

6.2.4.5. Chaám döùt hoân nhaân

6.2.4.5.1. Khái niệm: Hôn nhân chấm dứt do vợ hoặc chồng chết hay có tuyên
cáo tử vong đối với vợ hoặc chồng. Hôn nhân cũng chấm dứt ngay cả khi vợ
chồng còn sống do có ly hôn.

6.2.4.5.2.Chấm dứt hôn nhân vợ hoặc chồng chết hoặc do bản án hoặc quyết
định có hiệu lực của tòa án tuyên bố vợ hoặc chồng chết.

- Nếu kết hôn là sự kiện bình thường, là thời điểm đầu tiên của hôn nhân thì
khi vợ (hoặc chồng) chết trước là thời điểm cuối cùng tất yếu của hôn nhân. Sau
khi vợ (hoặc chồng) chết trước thì người chồng (hoặc vợ) còn sống vẫn được
hưởng các quyền lợi phát sinh từ hôn nhân với người đã chết (quyền thừa kế tài
sản).

-Chấm dứt hôn nhân do Tòa án tuyên bố là đã chết (Bằng bản án hoặc quyết
định của tòa án đã có hiệu lực pháp luật). Khi Tòa án tuyên bố một người là đã
chết thì các quan hệ nhân thân chấm dứt, còn tài sản giải quyết theo pháp luật
thừa kế.

6.2.4.5.3 Chấm dứt hôn nhân do ly hôn

- Khái niệm ly hôn: Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ vợ chồng theo bản án,
quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án.

-Vợ, chồng hoặc cả hai người có quyền yêu cầu Toà án giải quyết việc ly hôn.

- Trong trường hợp vợ có thai hoặc đang nuôi con dưới mười hai tháng tuổi thì
chồng không có quyền yêu cầu xin ly hôn.

- Cha, mẹ, người thân thích khác có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn
khi một bên vợ, chồng do bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể
nhận thức, làm chủ được hành vi của mình, đồng thời là nạn nhân của bạo lực gia
đình do chồng, vợ của họ gây ra làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức
khỏe, tinh thần của họ.

- Luật hôn nhân và gia đình quy định hai trường hợp ly hôn:Thuận tình ly hôn
và ly hôn theo yêu cầu của một bên.

+ Thuận tình ly hôn

56
 Trong trường hợp vợ chồng cùng yêu cầu ly hôn, nếu xét thấy hai bên thật sự
tự nguyện ly hôn và đã thỏa thuận về việc chia tài sản, việc trông nom, nuôi
dưỡng, chăm sóc, giáo dục con trên cơ sở bảo đảm quyền lợi chính đáng của vợ
và con thì Tòa án công nhận thuận tình ly hôn; nếu không thỏa thuận được hoặc
có thỏa thuận nhưng không bảo đảm quyền lợi chính đáng của vợ và con thì Tòa
án giải quyết việc ly hôn.

+ Ly hôn theo yêu cầu của một bên

Khi vợ hoặc chồng yêu cầu ly hôn mà hòa giải tại Tòa án không thành thì Tòa
án giải quyết cho ly hôn nếu có căn cứ về việc vợ, chồng có hành vi bạo lực gia
đình hoặc vi phạm nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng làm cho hôn nhân
lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích của
hôn nhân không đạt được.

Trong trường hợp vợ hoặc chồng của người bị Toà án tuyên bố mất tích xin ly
hôn thì Toà án giải quyết cho ly hôn.

-Hậu quả pháp lý của ly hôn

- Vaán ñeà veà nhaân thân; taøi saûn và cấp dưỡng.
+ Quan hệ nhân thân giữa vợ và chồng: Chấm dứt quan hệ vợ chồng trước
pháp luật.

+ Quan hệ giữa cha mẹ - con sau khi ly hôn:

* Sau khi ly hôn, vợ, chồng vẫn có nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, giáo dục,
nuôi dưỡng con chưa thành niên hoặc đã thành niên bị tàn tật, mất năng lực hành
vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.

Người không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi con.
*Vợ, chồng thoả thuận về người trực tiếp nuôi con, quyền và nghĩa vụ của mỗi
bên sau khi ly hôn đối với con; nếu không thoả thuận được thì Toà án quyết định
giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu
con từ đủ chín tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.

Về nguyên tắc, con dưới ba tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, nếu các bên
không có thoả thuận khác

*Vì lợi ích của con, theo yêu cầu của một hoặc cả hai bên, Toà án có thể quyết
định thay đổi người trực tiếp nuôi con.

Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn được thực hiện trong
trường hợp người trực tiếp nuôi con không bảo đảm quyền lợi về mọi mặt của con
và phải tính đến nguyện vọng của con, nếu con từ đủ 7 (bảy) tuổi trở lên.

+ Vấn đề tài sản khi ly hôn

* Trong trường hợp chế độ tài sản của vợ chồng theo luật định thì việc giải
quyết tài sản do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì theo yêu cầu
của vợ, chồng hoặc của hai vợ chồng, Tòa án giải quyết

*Việc chia tài sản chung được giải quyết theo các nguyên tắc sau đây:

57
 Tài sản chung của vợ chồng được chia đôi nhưng có tính đến các yếu tố hoàn
cảnh của gia đình và của vợ, chồng; Công sức đóng góp của vợ, chồng vào việc
tạo lập, duy trì và phát triển khối tài sản chung. Lao động của vợ, chồng trong gia
đình được coi như lao động có thu nhập…

Tài sản riêng của vợ, chồng thuộc quyền sở hữu của người đó, trừ trường hợp
tài sản riêng đã nhập vào tài sản chung theo quy định của Luật này.

Trong trường hợp có sự sáp nhập, trộn lẫn giữa tài sản riêng với tài sản chung
mà vợ, chồng có yêu cầu về chia tài sản thì được thanh toán phần giá trị tài sản
của mình đóng góp vào khối tài sản đó, trừ trường hợp vợ chồng có thỏa thuận
khác.

Nhà ở thuộc sở hữu riêng của vợ, chồng đã đưa vào sử dụng chung thì khi ly
hôn vẫn thuộc sở hữu riêng của người đó; trường hợp vợ hoặc chồng có khó khăn
về chỗ ở thì được quyền lưu cư trong thời hạn 06 tháng kể từ ngày quan hệ hôn
nhân chấm dứt, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.

Câu hỏi

1. Trình bày khái niệm Hôn nhân, Gia đình, luật Hôn nhân và gia đình Việt
Nam ( theo Luật Hôn nhân Gia đình năm 2014 có hiệu lực ngày 1.1.2015)
2. Phân tích các nguyên tắc cơ bản của Luật HNGĐ
3. Vấn đề kết hôn: Về độ tuổi, tự nguyện, các trường hợp cấm kết hôn và vấn
đề hôn nhân đồng tính theo quy định của Luật HNGĐ 2014
4. Phân tích quan hệ hôn nhân giữa vợ và chồng- quan hệ giữa cha mẹ và con
5. Thế nào là chấn dứt hôn nhân? Các trường hợp chấm dứt hôn nhân và hậu
quả pháp lý của nó?

58
quan là dấu hiệu vật chất BÀI của7:tộiLUAÄT
pham. Hành HÌNH SÖÏhiểm
vi nguy VIỆT choNAMxã hội được coi là
tội phạm phải là hành vi, gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đáng kể cho các
quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ.
7.1. KHAÙI NIEÄM LUAÄT HÌNH SÖÏ
- Haønh vi gaây nguy hieåm cho xaõ hoäi phaûi coù loãi (tính có lỗi của tội phạm)
7.1.1.Khái niệm:
Lỗi là thái độ tâm lí của một người đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội của
mình- Khái niệm:
và đối vớiLuật
hậu hình
quả do söïhành
laø moät
vi đóngaønh
gây ra. luaät
Trongnaèm trong
bộ luật heäsựthoáng
hình nước taphaùp
tính luaät
Vieät
có lỗi Nam
được bao
nêu goàm
trong hệ
địnhthống
nghĩacácvềquy phaïmlàphaùp
tội phạm luaäthiệu
một dấu do nhà nước
độc lập ban
với hành xác
tính
ñònh
nguy những
hiểm chohành
xã vi
hộinào
để nguy
nhấn hiểm
mạnhcho tầmxã hội trọng
quan là tội ởphạm
nguyênđồngtắcthời
lỗi quy
luật định
hình sự
hình phaït ñoái vôùi những toäi phaïm ấy.
ở Việt Nam không chấp nhận sự buộc tội khách quan tức là buộc tội một người
không căn cứ vào lỗi của họ mà chỉ căn cứ vào hành vi khách quan mà họ đã thực
hiện dưới
-Vai dạng
troø cuûacốLuaät
ý hayhình
vô ý.söï:
Yếu tố lỗihình
Luaät trong
söïluật
coùhình sự được
vai troø baûochiaveä thành lỗi cốheä xaõ hoäi
caùc quan
ýbaèng
và lỗithoâng
vô ý. qua vieäc tröøng trò caùc haønh vi xaâm haïi caùc qun heä xaõ hoäi ñoù. Vieäc
tröøng trò nhaèm muïc ñích raên ñe ngöôøi phaïm toäi vaø giaùo duïc nhöõng ngöôøi khaùc
trong xaõ hoäi. Goùp phaàn ñaùp öùng yeâu caàu ñaáu tranh phoøng choáng toäi phaïm trong
- Toäigiai
töøng phaïm phaûi
ñoaïn phaùtñöôïc
trieånquy ñònh
cuûa xaõtrong
hoäi,Boä
goùp luaät hìnhoån
phaàn söïñònh
(tínhchính
trái pháp
trò, luật
thuùccủa
ñaày kinh
tội phạm)
teá phaùt trieån.

Hành vi gây nguy hiểm cho xã hội được coi là tội phạm nếu nó được quy định
7.1.2.
trong luậtĐối
hìnhtượng và người
sự. Chỉ phương pháp
nào điều
phạm chỉnh
một củađược
tội đã LuậtBộ
hình sựhình sự quy định
luật
mới phải chịu trách nhiệm hình sự. Quy định của luật hình sự là cơ sở và đảm bảo
- Đối tượng điều chỉnh của luật hình sự là những quan hệ xã hội phát sinh giữa
quyền tự do dân chủ của công dân, thúc đẩy cơ quan lập pháp kịp thời sửa đổi, bổ
nhà nước với người phạm tội khi người này thực hiện một hành vi mà nhà nước
sung luật hình sự phù hợp với sự thay đổi tình hình kinh tế ,chính trị văn hóa –xã
quy định là tội phạm.
hội
- Phương pháp điều chỉnh của luật hình sự là phương pháp quyền uy. Đó là
phương
- Toäipháp sử phaûi
phaïm dụng quyền lực nhà
ñöôïc xöû lyù nước
baèngtrong
hình việc điều chỉnh
phaït.(tính phải các
chịuquan
hìnhhệ pháp
phạt)
luật hình sự giữa nhà nước và tội phạm. Phương pháp quyền uy cho phép Nhà
Tínhcó
nước phải chịutối
quyền hình
caophạt cóviệc
trong nghĩa là bất
định đoạtcứsốmột hành
phận củavingười
tội phạm
phạmnàotội,cũng
buộcđều
họ
bị đe dọa, phải chịu một hình phạt. Chỉ có hành vi phạm tội mới phải
phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm mà họ đã gây ra. Trách nhiệm hình chịu hìnhsự
phạt,
về tộitội càngđãnghiêm
phạm trọng
gây ra là thìnhiệm
trách hình phạt
thuộccàng nghiêm
về cá khắc. phạm tội, phải do
nhân người
chính người phạm tội trực tiếp gánh chịu mà không thể "chuyển" hoặc "ủy thác"
cho7.2.1.2. Phân loại tội phạm
người khác.
- Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi được quy
định trong Bộ luật này, tội phạm được phân thành tội phạm ít nghiêm trọng, tội
7.2
phạmKHÁI NIỆM
nghiêm TOÄI
trọng, PHAÏM,
tội phạm CAÁU THAØNH
rất nghiêm trọng và tộiTOÄI
phạmPHAÏM
đặc biệtVÀ CÁCtrọng.
nghiêm CHẾ
ĐỊNH KHÁC VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ.
+Tội phạm
7.2.1 Kháiít niệm
nghiêmtoäitrọng
phaïmlà tội phạm gây nguy hại không lớn cho xã hội mà
mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến ba năm tù;
- Toäi phaïm laø haønh vi nguy hieåm cho xaõ hoäi ñöôïc quy ñònh trong Boä luaät
+Tộisöïphạm
hình nghiêmcoù
do ngöôøi trọng
naênglà tội
löïcphạm gâynhieäm
traùch nguy hại lớnsöïcho
hình xã hội
thöïc màdomức
hieän coácao
y hoaëc voâ yù
nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến bảy năm tù;
xaâm phaïm ñoäc laäp, chuû quyeàn, thoáng nhaát, toaøn veïn laõnh thoå cuûa toå quoác, xaâm
phaïm cheá ñoä chính trò , cheá ñoä kinh teá, neàn vaên hoaù, quoác phoøng, an ninh, traät
+Tội
tö, an phạm
toaøn rất
xaõnghiêm trọng làlôïi
hoäi, quyeàn, tộiích
phạmhôïpgây nguycuûa
phaùp hại rất
toålớn cho xaâm
chöùc, xã hộiphaïm
mà tính maïng,
mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến mười lăm năm tù;
söùc khoûe, nhaân phaåm, töï do, taøi saûn, caùc quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa coâng
daân, xaâm phaïm nhuõng lónh vöïc khaùc cuûa traät töï phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa.
+Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm gây nguy hại đặc biệt lớn cho xã
hội mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là trên mười lăm năm tù,
tù chung thân
7.2.1.1. Caùchoặc tử hình.
daáu hieäu của toäi phaïm
- Toäi hành
-Những phaïmvilaø
tuyhaønh
có dấuvihiệu
nguycủa
hieåm cho xaõ
tội phạm, hoäitính
nhưng ( tính nguy
chất hiểm
nguy chocho
hiểm xã hội)
xã hội không đáng kể, thì không phải là tội phạm và được xử lý bằng các biện
Đâykhác.
pháp là dấu hiệu cơ bản, quan trọng nhất quyết định những dấu hiệu khác của
tội phạm. Một hành vi được quy định trong luật hình sự và phải chịu hình phạt bởi
vì nó có tính
7.2.2. Caáunguy hiểmtoäi
thaønh chophaïm
xã hội, tính nguy hiểm cho xã hội là thuộc tính khách

59
60
 - Caáu thaønh toäi phaïm laø toång hôïp nhöõng daáu hieäu phaùp lyù ñaëc tröng cuûa
nhöõng toäi phaïm cuï theå ñöôïc quy ñònh trong Boä luaät hình söï. Chæ xaùc ñònh laø toäi
phaïm khi ngöôøi thöïc hieän haønh vi phaïm toäi hoäi ñuû boán yeáu toá caáu thaønh sau:

7.2.2.1.Khaùch theå cuûa toäi phaïm: Laø nhöõng quan heä xaõ hoäi ñöôïc phaùp luaät
baûo vệ.

Ví duï: Toäi cuôùp taøi saûn seõ xaâm phaïm vaøo khaùch theå ñoù laø quyeàn sôû höõu taøi
saûn

7.2.2.2.Khaùch quan cuûa toäi phaïm: Laø nhöõng daáu hieäu beân ngoaøi cuûa toäi
phaïm taùc ñoäng vaøo quan heä xaõ hoäi maø luaät hình söï baûo veä, gaây thieät haïi cho
quan heä xaõ hoäi ñoù.

-Maët khaùch quan cuûa toäi phaïm chính laø nhöõng haønh vi nguy hieåm cho xaõ hoäi;
moái quan heä nhaân quaû giöõa haønh vi gaây nguy hieåm cho xaõ hoäi vaø haäu quaû

7.2.2.3.Chuû theå cuûa toäi phaïm: laø caù nhaân thöïc hieän haønh vi nguy hieåm cho
xaõ hoäi moät caùch coá yù hoaëc voâ yù, coù ñuû naêng löïc traùch nhieäm hình söï do luaät
hình söï quy ñònh. Năng lực trách nhiệm hình sự được quy định như sau:

- Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm.
- Người từ đủ 14 tuổi trở lên, nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm
hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm
trọng

7.2.2.4.Maët chuû quan cuûa toäi phaïm: laø dieãn bieán hiện traïng, phaûn aùnh traïng
thaùi taâm lyù cuûa chuû theå ñoái vôùi haønh vi nguy hieåm cho xaõ hoäi vaø haäu quaû do
haønh vi ñoù gaây ra. Hoïat ñoäng taâm lyù beân trong cuûa ngöôøi phaïm toäi bao goàm loãi
( lyù trí vaø yù chí) ñoäng cô vaø muïc ñích cuûa haønh vi phaïm toäi

-Loãi laø traïng thaùi taâm lyù cuûa moät ngöôøi ñoái vôùi haønh vi nguy hieåm cho xaõ hoäi
cuûa mình vaø haäu quaû do haønh vi ñoù gaây ra ñöôïc bieåu hieän döôùi hình thöùc lỗi coá
yù hoaëc voâ yù.

+Cố ý phạm tội

Cố ý phạm tội là phạm tội trong những trường hợp sau đây:
1. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội,
thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xẩy ra;

2. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội,
thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xẩy ra, tuy không mong muốn nhưng
vẫn có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra.

+Vô ý phạm tội

Vô ý phạm tội là phạm tội trong những trường hợp sau đây:
1. Người phạm tội tuy thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy
hại cho xã hội, nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xẩy ra hoặc có thể ngăn ngừa
được;

2. Người phạm tội không thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả
nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả đó.
61
 7.2.3. Các chế định khác về trách nhiệm hình sự
7.2.3.1. Tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự
+ Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm
thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển
hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự; đối với người này,
phải áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.

+ Người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự, nhưng đã lâm vào
tình trạng mất khả năng nhận thức và điều khiển hành vi trước khi bị kết án, thì
cũng được áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có
thể phải chịu trách nhiệm hình sự.

Người phạm tội trong tình trạng say do dùng rượu hoặc chất kích thích mạnh
khác, thì vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự.

7.2.3.2 Phòng vệ chính đáng

1. Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ lợi ích của Nhà nước,
của tổ chức, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác, mà
chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói
trên.

Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.

2. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá
mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của
hành vi xâm hại.

Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm
hình sự

7.2.3.3 Tình thế cấp thiết

1. Tình thế cấp thiết là tình thế của người vì muốn tránh một nguy cơ đang thực
tế đe doạ lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, quyền, lợi ích chính đáng của mình
hoặc của người khác mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ
hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.

Hành vi gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết không phải là tội phạm.
2. Trong trường hợp thiệt hại gây ra rõ ràng vượt quá yêu cầu của tình thế cấp
thiết, thì người gây thiệt hại đó phải chịu trách nhiệm hình sự.

7.2.3.4 Chuẩn bị phạm tội

Chuẩn bị phạm tội là tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra
những điều kiện khác để thực hiện tội phạm.

Người chuẩn bị phạm một tội rất nghiêm trọng hoặc một tội đặc biệt nghiêm
trọng, thì phải chịu trách nhiệm hình sự về tội định thực hiện.

7.2.3.5. Phạm tội chưa đạt

Phạm tội chưa đạt là cố ý thực hiện tội phạm nhưng không thực hiện được đến
cùng vì những nguyên nhân ngoài ý muốn của người phạm tội.

62
 Người phạm tội chưa đạt phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm chưa đạt.
7.2.3.6 Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội
Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội là tự mình không thực hiện tội phạm
đến cùng, tuy không có gì ngăn cản.

Người tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự
về tội định phạm; nếu hành vi thực tế đã thực hiện có đủ yếu tố cấu thành của một
tội khác, thì người đó phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này.

7.2.3.7 Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự

+ Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự là thời hạn do Bộ luật này quy định
mà khi hết thời hạn đó thì người phạm tội không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

+ Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự được quy định như sau:
A) Năm năm đối với các tội phạm ít nghiêm trọng;
B) Mười năm đối với các tội phạm nghiêm trọng;
C) Mười lăm năm đối với các tội phạm rất nghiêm trọng;
D) Hai mươi năm đối với các tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.
+ Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự được tính từ ngày tội phạm được
thực hiện. Nếu trong thời hạn này người phạm tội lại phạm tội mới mà Bộ luật
quy định mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy trên một năm tù, thì
thời gian đã qua không được tính và thời hiệu đối với tội cũ được tính lại kể từ
ngày phạm tội mới.

7.3. HÌNH PHAÏT VÀ CÁC LOAÏI HÌNH PHAÏT

7.3.1. Khaùi nieäm hình phaït:
-Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước nhằm tước
bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người phạm tội. Hình phạt được quy định
trong Bộ luật hình sự và do Toà án quyết định.

-Mục đích của hình phạt

Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở
thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của
cuộc sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa họ phạm tội mới. Hình phạt còn nhằm giáo
dục người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm.

-Hình phaït coù nhöõng ñaëc ñieåm sau: Laø bieän phaùp cöôõng cheá nghieâm khaéc
nhất, chỉ được quy ñònh trong boä luaät Hình söï và do Toøa aùn quyeát ñònh.

7.3.2 Hệ thống hình phạt

- Hình phạt bao gồm hình phạt chính và hình phạt bổ sung.
7.3.2.1.Hình phạt chính bao gồm:
A) Cảnh cáo; B) Phạt tiền; C) Cải tạo không giam giữ; D) Trục xuất; Đ) Tù có
thời hạn; E) Tù chung thân; G) Tử hình.

7.3.2.2. Hình phạt bổ sung bao gồm:

63
 8.1
A)KHAÙI
Cấm đảm NIEÄM
nhiệm LUAÄT
chức vụ, LAO ÑOÄNG,
cấm hành nghề QUAN
hoặc làm HEÄcôngPHAÙP LUAÄT
việc nhất LAO
định; B)
ÑOÄNG
Cấm cư trú; VAØ HÔÏP chế;
C) Quản ÑOÀNGD) TướcLAO mộtÑOÄNG
số quyền công dân; Đ) Tịch thu tài sản; E)
Phạt tiền, khi không áp dụng là hình phạt chính; G) Trục xuất, khi không áp dụng
là -Lao
hình ñoäng laø hoaït ñoäng saùng taïo, coù muïc ñích cuûa con ngöôøi. Taïo ra nhöõng
phạt chính.
saûn phaåm giaù trò maø con ngöôøi mong muoán nhaèm ñaùp öùng nhu caàu sinh toàn cuûa
baûn thaân vaø laøm giaøu cho xaõ hoäi Ph.Enghen ñaõ noùi veà lao ñoäng nhö sau: “ Lao
- Đối với mỗi tội phạm, người phạm tội chỉ bị áp dụng một hình phạt chính và
ñoäng ñaõ saùng taïo ra xaõ hoäi loaøi ngöôøi”.
có thể bị áp dụng một hoặc một số hình phạt bổ sung. Hình phạt bổ sung là hình
phạt chỉ có thể được tuyên kèm theo một hình phạt chính đối với mỗi tội phạm.
-Việt Nam đứng vào hàng thứ 20 của các nước đông dân, là một quốc gia trẻ
trung với 60%
7.3.2.3 Các dân
biệnsố dướitư30
pháp tuổi và 85% dân số dưới 40 tuổi. Hàng năm hàng
pháp
triệu con người lao động phải lo kiếm lấy việc làm.
-Các biện pháp tư pháp, xét về bản chất pháp lý, không phải là hình phạt nhưng
là8.1.1.
những biệnniệm
Khái phápLuật
tư pháp hình sự
lao động: được
Luật laobộ luậtViệt
động hìnhNamsự quy định thể
là tổng để có thể áp
những
dungphạm
quy đối với
phápngười
luậtcódohành vi phạm
nhà nước bantội.
hànhSựđiều
cần chỉnh
thiết của
quan cáchệbiện pháp tư
lao động pháp
giữa
hình sựlao
người thểđộng
hiệnvà ở chỗ:
ngườikhi sửđược
dụngáp laodụng,
độngchúng có khảtrên
hình thành năng
cơ tác độngđồng
sở hơp hỗ trợ
laohình
phạt đối với người phạm tội. Quy định và áp dụng các
động và những quan hệ xã hội liên quan trực tiếp với quan hệ lao động. biện pháp tư pháp hình sự
là nhằm mục đích xử công minh mọi hành vi phạm tội, để giáo dục, cải tạo người
phạm tội và phòng ngừa tội phạm. Theo quy định của Bộ luật hình sự các biện
8.1.1.1. Đối tượng điều chỉnh của Luật lao động
pháp tư pháp hình sự bao gồm:
Đối tượng điều chỉnh của Luật lao động là quan hệ lao động giữa người lao
động và người sử dụng lao động về những nội dung sau: Quan hệ về tuyển dụng
+ Tịch
và thôi thuVề
việc; vật, tiền
hơp trựclao
đồng tiếpđộng;
liên quan
Về họcđếnnghề,
tội phạm
việc làm, tiền lương; Về thời
gian làm việc, thời gian nghỉ ngơi; Về khen thưởng, kỷ luật, bảo hộ lao động;
Quan +Trả
hệ lại
về tài
đảm sản,
bảosửavậtchữa
chấthoặc bồi thường
cho người thiệttrong
lao động hại; buộc công khai
các trường hợp xin
tạmlỗithời
hay+Bắt
vĩnhbuộc
viễn chữa
mất sức lao động, quan hệ về bồi thường thiệt hại; Quan hệ về giải
bệnh.
quyết tranh chấp lao động và đình công.

8.1.1.2.Phương pháp điều chỉnh của luậtCâu hỏi

lao động
1. Khái pháp
+Phương niệm thỏa
và vai trò của
thuận: luậtáp
Được Hình
dụngsự?trong quan hệ hợp đồng lao động trên
cơ sở bình đẳng,
2. Khái tônphạm
niệm tội trọngvàquyền
nhữngvà dấu
lợi ích
hiệuhợp
đặcpháp của
trưng nhau
của tội phạm ( lấy ví dụ
về tội phạm cụ thể được quy định trong Bộ luật hình sự để phân tích dấu
+ Phương pháp mệnh lệnh: Trong quá trình lao động người lao động phải tuân
hiệu đặc trưng của tội phạm). Làm rõ các chế định khác về trách nhiệm
thủ mệnh lệnh hợp pháp của người sử dụng lao động
hình sự và lấy ví dụ minh họa?
+Phương pháp tác động của tổ chức công đoàn vào các quan hệ lao động. Tổ
3. Nêu nhóm các tội phạm hiện nay được quy định trong Bộ luật Hình sự ( các
chứcnhóm
Côngtừđoàn là người
chương đại chương
XI đến diện choXXIV
ngườivàlaolấyđộng,
ví dụbảo vệ họa)
minh quyền và lợi ích
hợp pháp của người lao động
4. Hình phạt là gì và mục đích của hình phạt? Nêu rõ các loại hình phạt do Bộ
8.1.2.Quan
luật Hình hệ
sự pháp luật lao
quy định? Hãyđộng
cho biết xu hướng của thế giới trong việc áp
8.1.2.1 Khái niệm: Quan hệ phápnhư
dụng hình phạt tử hình cũng luậtviệc
laoáp dụng
động là hình
quan phạt tử hình
hệ phát sinh ởtrong
Việt quá
trình Nam hiệnsức
sử dụng nay?lao động của người lao động ở các cơ quan Nhà nước, các tổ
chức, các hợp tác xã, các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế và các gia
đình hay cá nhân có thuê mướn lao động, được các quy phạm phá luật lao động
điều chỉnh.

8.1.2.2Đặc điểm của quan hệ pháp luật lao động

- Được thiết lập chủ yếu dựa trên cơ sở giao kết hợp đồng lao động.
BÀI
- Các bên tham gia phải trực tiếp8giao
: LUAÄT
kết hợp LAO ÑOÄNG
đồng cũng như thực hiện các
quyền và nghĩa vụ đã được thỏa thuận.

64
65
 - Công việc lao động phải do người giao kết thực hiện , nếu giao cho người
khác phải có sự đồng ý của người sử dụng lao đọng.

- Trong quan hệ pháp luật lao động, người sử dụng lao động có quyền tổ chức,
quản lý, giám sát, kiểm tra quá trình lao động của người lao động.

8.1.2.3. Nội dung của quan hệ lao động

- Chủ thể của quan hệ pháp luật lao động: Là các bên tham gia quan hệ pháp
luật lao động: gồm người lao động và người sử dụng lao động.

- Quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ lao động: Khi tham gia vào
quan hệ pháp luật lao động, người lao động muốn sử dụng sức lao động của mình
để có thu nhập đảm bảo cuộc sống cho họ và gia đình cho họ. Còn bên sử dụng
lao động cũng muốn có sức lao động để sử dụng vào quá trình sản xuất, kinh
doanh hay dịch vụ.

- Khách thể của quan hệ pháp luật lao động: Khi thiết lập quan hệ pháp luật lao
động với nhau, các bên đều hướng tới sức lao động của người lao động và đó
chính là khách thể của quan hệ pháp luật lao động.

8.1.3. Hợp đồng lao động

8.1.3.1 Khái niệm: Hợp đồng lao động là sự thoả thuận giữa người lao động và
người sử dụng lao động về việc làm có trả lương, điều kiện làm việc, quyền và
nghĩa vụ của mỗi bên trong quan hệ lao động.

- Đặc điểm của hợp đồng lao động

+ Hợp đồng lao động là cơ sở pháp lý phát sinh mối quan hệ giữa người lao
động và người sử dụng lao động

+ Thể hiện sự thỏa thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động
+ Các bên có thể thỏa thuận hợp đồng bằng văn bản hoặc bằng lời nói
- Hình thức hợp đồng lao động:
+ Hợp đồng lao động phải được giao kết bằng văn bản và được làm thành 02
bản, người lao động giữ 01 bản, người sử dụng lao động giữ 01 bản.

+ Đối với công việc tạm thời có thời hạn dưới 03 tháng, các bên có thể giao kết
hợp đồng lao động bằng lời nói.

-Nguyên tắc giao kết hợp đồng lao động

+Tự nguyện, bình đẳng, thiện chí, hợp tác và trung thực.
+ Tự do giao kết hợp đồng lao động nhưng không được trái pháp luật, thỏa ước
lao động tập thể và đạo đức xã hội.

-Nghĩa vụ giao kết hợp đồng lao động

+ Trước khi nhận người lao động vào làm việc, người sử dụng lao động và
người lao động phải trực tiếp giao kết hợp đồng lao động.

66
 Trong trường hợp người lao động từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi, thì việc giao
kết hợp đồng lao động phải được sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật của
người lao động.

+ Đối với công việc theo mùa vụ, công việc nhất định có thời hạn dưới 12
tháng thì nhóm người lao động có thể ủy quyền cho một người lao động trong
nhóm để giao kết hợp đồng lao động bằng văn bản; trường hợp này hợp đồng lao
động có hiệu lực như giao kết với từng người.

+ Hợp đồng lao động do người được ủy quyền giao kết phải kèm theo danh
sách ghi rõ họ tên, tuổi, giới tính, địa chỉ thường trú, nghề nghiệp và chữ ký của
từng người lao động.

8.1.3.2. Phân loại hợp đồng lao động

- Hợp đồng lao động phải được giao kết theo một trong các loại sau đây:
a) Hợp đồng lao động không xác định thời hạn;
Hợp đồng lao động không xác định thời hạn là hợp đồng mà trong đó hai bên
không xác định thời hạn, thời điểm chấm dứt hiệu lực của hợp đồng

b) Hợp đồng lao động xác định thời hạn;

Hợp đồng lao động xác định thời hạn là hợp đồng mà trong đó hai bên xác định
thời hạn, thời điểm chấm dứt hiệu lực của hợp đồng trong khoảng thời gian từ đủ
12 tháng đến 36 tháng.

c) Hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời
hạn dưới 12 tháng.

2. Khi hợp đồng lao động quy định tại điểm b và điểm c này hết hạn mà người
lao động vẫn tiếp tục làm việc thì trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày hợp đồng lao
động hết hạn, hai bên phải ký kết hợp đồng lao động mới; nếu không ký kết hợp
đồng lao động mới thì hợp đồng đã giao kết theo quy định tại điểm b trở thành
hợp đồng lao động không xác định thời hạn và hợp đồng đã giao kết theo quy
định tại điểm c trở thành hợp đồng lao động xác định thời hạn với thời hạn là 24
tháng.

Trường hợp hai bên ký kết hợp đồng lao động mới là hợp đồng xác định thời
hạn thì cũng chỉ được ký thêm 01 lần, sau đó nếu người lao động vẫn tiếp tục làm
việc thì phải ký kết hợp đồng lao động không xác định thời hạn.

3. Không được giao kết hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công
việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng để làm những công việc có tính chất
thường xuyên từ 12 tháng trở lên, trừ trường hợp phải tạm thời thay thế người lao
động đi làm nghĩa vụ quân sự, nghỉ theo chế độ thai sản, ốm đau, tai nạn lao động
hoặc nghỉ việc có tính chất tạm thời khác.

8.1.3.3.Nội dung hợp đồng lao động

1. Hợp đồng lao động phải có những nội dung chủ yếu sau đây:
a) Tên và địa chỉ người sử dụng lao động hoặc của người đại diện hợp pháp;

67
 b) Họ tên, ngày tháng năm sinh, giới tính, địa chỉ nơi cư trú, số chứng minh
nhân dân hoặc giấy tờ hợp pháp khác của người lao động;

c) Công việc và địa điểm làm việc;

d) Thời hạn của hợp đồng lao động;
đ) Mức lương, hình thức trả lương, thời hạn trả lương, phụ cấp lương và các
khoản bổ sung khác;

e) Chế độ nâng bậc, nâng lương;

g) Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi;
h) Trang bị bảo hộ lao động cho người lao động;
i) Bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế;
k) Đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề.
2. Khi người lao động làm việc có liên quan trực tiếp đến bí mật kinh doanh, bí
mật công nghệ theo quy định của pháp luật, thì người sử dụng lao động có quyền
thỏa thuận bằng văn bản với người lao động về nội dung, thời hạn bảo vệ bí mật
kinh doanh, bí mật công nghệ, quyền lợi và việc bồi thường trong trường hợp
người lao động vi phạm.

3. Đối với người lao động làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp,
ngư nghiệp, diêm nghiệp thì tùy theo loại công việc mà hai bên có thể giảm một
số nội dung chủ yếu của hợp đồng lao động và thỏa thuận bổ sung nội dung về
phương thức giải quyết trong trường hợp thực hiện hợp đồng chịu ảnh hưởng của
thiên tai, hoả hoạn, thời tiết.

4. Nội dung của hợp đồng lao động đối với người lao động được thuê làm giám
đốc trong doanh nghiệp có vốn của Nhà nước do Chính phủ quy định.

8.1.3.4. Thử việc

- Người sử dụng lao động và người lao động có thể thoả thuận về việc làm thử,
quyền, nghĩa vụ của hai bên trong thời gian thử việc. Nếu có thoả thuận về việc
làm thử thì các bên có thể giao kết hợp đồng thử việc.

- Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động mùa vụ thì không phải thử
việc.

-Thời gian thử việc: Thời gian thử việc căn cứ vào tính chất và mức độ phức
tạp của công việc nhưng chỉ được thử việc 01 lần đối với một công việc và bảo
đảm các điều kiện sau đây:

+ Không quá 60 ngày đối với công việc có chức danh nghề cần trình độ chuyên
môn, kỹ thuật từ cao đẳng trở lên;

+ Không quá 30 ngày đối với công việc có chức danh nghề cần trình độ
chuyên môn kỹ thuật trung cấp nghề, trung cấp chuyên nghiệp, công nhân kỹ
thuật, nhân viên nghiệp vụ.

+ Không quá 6 ngày làm việc đối với công việc khác.

68
 - Tiền lương của người lao động trong thời gian thử việc do hai bên thoả thuận
nhưng ít nhất phải bằng 85% mức lương của công việc đó.

8.1.3.5. Các trường hợp chấm dứt hợp đồng lao động
1. Hết hạn hợp đồng lao động
2. Đã hoàn thành công việc theo hợp đồng lao động.
3. Hai bên thoả thuận chấm dứt hợp đồng lao động.
4. Người lao động đủ điều kiện về thời gian đóng bảo hiểm xã hội và tuổi
hưởng lương hưu theo quy định

5. Người lao động bị kết án tù giam, tử hình hoặc bị cấm làm công việc ghi
trong hợp đồng lao động theo bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Toà án.

6. Người lao động chết, bị Toà án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, mất
tích hoặc là đã chết.

7. Người sử dụng lao động là cá nhân chết, bị Toà án tuyên bố mất năng lực
hành vi dân sự, mất tích hoặc là đã chết; người sử dụng lao động không phải là cá
nhân chấm dứt hoạt động.

8. Người lao động bị xử lý kỷ luật sa thải theo quy định

9. Người lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo quy định
10. Người sử dụng lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo quy
định; người sử dụng lao động cho người lao động thôi việc do thay đổi cơ cấu,
công nghệ hoặc vì lý do kinh tế hoặc do sáp nhật, hợp nhất, chia tách doanh
nghiệp, hợp tác xã.

8.1.3.6.Quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của người lao động
1. Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động xác định thời hạn, hợp
đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn dưới
12 tháng có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trước thời hạn trong
những trường hợp sau đây:

a) Không được bố trí theo đúng công việc, địa điểm làm việc hoặc không được
bảo đảm điều kiện làm việc đã thỏa thuận trong hợp đồng lao động;

b) Không được trả lương đầy đủ hoặc trả lương không đúng thời hạn đã thỏa
thuận trong hợp đồng lao động;

c) Bị ngược đãi, quấy rối tình dục, cưỡng bức lao động;
d) Bản thân hoặc gia đình có hoàn cảnh khó khăn không thể tiếp tục thực hiện
hợp đồng lao động;

đ) Được bầu làm nhiệm vụ chuyên trách ở cơ quan dân cử hoặc được bổ nhiệm
giữ chức vụ trong bộ máy nhà nước;

e) Lao động nữ mang thai phải nghỉ việc theo chỉ định của cơ sở khám bệnh,
chữa bệnh có thẩm quyền;

69
 g) Người lao động bị ốm đau, tai nạn đã điều trị 90 ngày liên tục đối với người
làm việc theo hợp đồng lao động xác định thời hạn và một phần tư thời hạn hợp
đồng đối với người làm việc theo hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một
công việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng mà khả năng lao động chưa được
hồi phục.

2. Khi đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo quy định, người lao động
phải báo cho người sử dụng lao động biết trước:

Ít nhất 3 ngày làm việc đối với các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và
g; Ít nhất 30 ngày nếu là hợp đồng lao động xác định thời hạn; ít nhất 03 ngày làm
việc nếu là hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có
thời hạn dưới 12 tháng đối với các trường hợp quy định tại điểm d và điểm đ. Đối
với trường hợp quy định tại điểm e thì thời hạn báo trước do cơ sở y tế quyết định.
Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn có
quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động, nhưng phải báo cho người sử
dụng lao động biết trước ít nhất 45 ngày.

8.1.3.7. Quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của người sử dụng
lao động

1. Người sử dụng lao động có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động
trong những trường hợp sau đây:

a) Người lao động thường xuyên không hoàn thành công việc theo hợp đồng
lao động;

b) Người lao động bị ốm đau, tai nạn đã điều trị 12 tháng liên tục đối với người
làm theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, đã điều trị 06 tháng liên tục,
đối với người lao động làm theo hợp đồng lao động xác định thời hạn và quá nửa
thời hạn hợp đồng lao động đối với người làm theo hợp đồng lao động theo mùa
vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng mà khả năng lao
động chưa hồi phục.

Khi sức khỏe của người lao động bình phục, thì người lao động được xem xét
để tiếp tục giao kết hợp đồng lao động;

c) Do thiên tai, hỏa hoạn hoặc những lý do bất khả kháng khác theo quy định
của pháp luật, mà người sử dụng lao động đã tìm mọi biện pháp khắc phục nhưng
vẫn buộc phải thu hẹp sản xuất, giảm chỗ làm việc;

d) Người lao động không có mặt tại nơi làm việc sau thời hạn quy định tại
Điều 33 của Bộ luật này.

2. Khi đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động người sử dụng lao động phải
báo cho người lao động biết trước:

a) Ít nhất 45 ngày đối với hợp đồng lao động không xác định thời hạn;
b) Ít nhất 30 ngày đối với hợp đồng lao động xác định thời hạn;
c) Ít nhất 03 ngày làm việc đối với trường hợp quy định tại điểm b này và đối
với hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời
hạn dưới 12 tháng.

70
8.1.3.8. Trường hợp người sử dụng lao động không được thực hiện quyền
đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động

1. Người lao động ốm đau hoặc bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp đang
điều trị, điều dưỡng theo quyết định của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có thẩm
quyền, trừ trường hợp người lao động bị ốm đau, tai nạn đã điều trị 12 tháng liên
tục đối với người làm theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, đã điều trị
06 tháng liên tục, đối với người lao động làm theo hợp đồng lao động xác định
thời hạn và quá nửa thời hạn hợp đồng lao động đối với người làm theo hợp đồng
lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn dưới 12
tháng mà khả năng lao động chưa hồi phục.

2. Người lao động đang nghỉ hằng năm, nghỉ việc riêng và những trường hợp
nghỉ khác được người sử dụng lao động đồng ý.

3. Đối với lao động nữ vì lý do kết hôn, mang thai, nghỉ thai sản, nuôi con dưới
12 tháng tuổi, trừ trường hợp người sử dụng lao động là cá nhân chết, bị Tòa án
tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, mất tích hoặc là đã chết hoặc người sử
dụng lao động không phải là cá nhân chấm dứt hoạt động.

4. Người lao động nghỉ việc hưởng chế độ thai sản theo quy định của pháp luật
về bảo hiểm xã hội.

8.2 QUYỀN VÀ NGHĨA CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG VÀ NGƯỜI SỬ

DỤNG LAO ĐỘNG

8.2.1 Quyền và nghĩa vụ của người lao động

8.2.1.1. Người lao động có các quyền sau đây:
a) Làm việc, tự do lựa chọn việc làm, nghề nghiệp, học nghề, nâng cao trình độ
nghề nghiệp và không bị phân biệt đối xử;

b) Hưởng lương phù hợp với trình độ kỹ năng nghề trên cơ sở thoả thuận với
người sử dụng lao động; được bảo hộ lao động, làm việc trong điều kiện bảo đảm
về an toàn lao động, vệ sinh lao động; nghỉ theo chế độ, nghỉ hằng năm có lương
và được hưởng phúc lợi tập thể;

c) Thành lập, gia nhập, hoạt động công đoàn, tổ chức nghề nghiệp và tổ chức
khác theo quy định của pháp luật; yêu cầu và tham gia đối thoại với người sử
dụng lao động, thực hiện quy chế dân chủ và được tham vấn tại nơi làm việc để
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình; tham gia quản lý theo nội quy của
người sử dụng lao động;

d) Đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo quy định của pháp luật;
đ) Đình công.
8.2.1.2.Người lao động có các nghĩa vụ sau đây:
a) Thực hiện hợp đồng lao động, thoả ước lao động tập thể;
b) Chấp hành kỷ luật lao động, nội quy lao động, tuân theo sự điều hành hợp
pháp của người sử dụng lao động;

71
c) Thực hiện các quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội và pháp luật về
bảo hiểm y tế.

8.2.2.Quyền và nghĩa vụ của người sử dụng lao động

8..2.2.1. Người sử dụng lao động có các quyền sau đây:
a) Tuyển dụng, bố trí, điều hành lao động theo nhu cầu sản xuất, kinh doanh;
khen thưởng và xử lý vi phạm kỷ luật lao động;

b) Thành lập, gia nhập, hoạt động trong tổ chức nghề nghiệp và tổ chức khác
theo quy định của pháp luật;

c) Yêu cầu tập thể lao động đối thoại, thương lượng, ký kết thoả ước lao động
tập thể; tham gia giải quyết tranh chấp lao động, đình công; trao đổi với công
đoàn về các vấn đề trong quan hệ lao động, cải thiện đời sống vật chất và tinh
thần của người lao động;

d) Đóng cửa tạm thời nơi làm việc.

8.2.2.2. Người sử dụng lao động có các nghĩa vụ sau đây:
a) Thực hiện hợp đồng lao động, thoả ước lao động tập thể và thoả thuận khác
với người lao động, tôn trọng danh dự, nhân phẩm của người lao động;

b) Thiết lập cơ chế và thực hiện đối thoại với tập thể lao động tại doanh nghiệp
và thực hiện nghiêm chỉnh quy chế dân chủ ở cơ sở;

c) Lập sổ quản lý lao động, sổ lương và xuất trình khi cơ quan có thẩm quyền
yêu cầu;

d) Khai trình việc sử dụng lao động trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày bắt đầu
hoạt động và định kỳ báo cáo tình hình thay đổi về lao động trong quá trình hoạt
động với cơ quan quản lý nhà nước về lao động ở địa phương;

đ) Thực hiện các quy định khác của pháp luật về lao động, pháp luật về bảo
hiểm xã hội và pháp luật về bảo hiểm y tế.

Đó là những quyền và nghĩa vụ chung nhất của người lao động và người sử
dụng lao động trong tất cả các quan hệ pháp luật lao động. Tùy theo từng mối
quan hệ mà các bên tham gia pháp luật lao động các quyền và nghĩa vụ này sẽ
được áp dụng phù hợp

8.3. BAÛO HIEÅM XAÕ HOÄI; VAI TROØ, QUYEÀN HAÏN CUÛA TOÅ CHÖÙC
COÂNG ÑOAØN TRONG QUAN HEÄ VÔÙI NGÖÔØI LAO ÑOÄNG VAØ NGÖÔØI
SÖÛ DUÏNG LAO ÑOÄNG.

8.3.1. Baûo hieåm xaõ hoäi:

8.3.1.1.Khaùi nieäm: Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một
phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau,
thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc
chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.

8.3.1.2 Loại hình bảo hiểm xã hội

72
 Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động và
người sử dụng lao động phải tham gia.

3. Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động
tự nguyện tham gia, được lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với
thu nhập của mình để hưởng bảo hiểm xã hội.

8.3.1.3. Đối tượng áp dụng

1. Người lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc là công dân Việt Nam,
bao gồm:

a) Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng
lao động có thời hạn từ đủ ba tháng trở lên;

b) Cán bộ, công chức, viên chức;

c) Công nhân quốc phòng, công nhân công an;
d) Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan
nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật công an nhân dân; người làm
công tác cơ yếu hưởng lương như đối với quân đội nhân dân, công an nhân dân;

đ) Hạ sĩ quan, binh sĩ quân đội nhân dân và hạ sĩ quan, chiến sĩ công an nhân
dân phục vụ có thời hạn;

e) Người làm việc có thời hạn ở nước ngoài mà trước đó đã đóng bảo hiểm xã
hội bắt buộc.

2. Người sử dụng lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc bao gồm cơ
quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, đơn vị vũ trang nhân dân; tổ chức chính trị, tổ
chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội -
nghề nghiệp, tổ chức xã hội khác; cơ quan, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế
hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam; doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể,
tổ hợp tác, tổ chức khác và cá nhân có thuê mướn, sử dụng và trả công cho người
lao động.

3. Người lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp là công dân Việt Nam làm
việc theo hợp đồng lao động hoặc hợp đồng làm việc mà các hợp đồng này không
xác định thời hạn hoặc xác định thời hạn từ đủ mười hai tháng đến ba mươi sáu
tháng với người sử dụng lao động quy định tại khoản 4 Điều này.

4. Người sử dụng lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp là người sử dụng lao
động có sử dụng từ mười lao động trở lên.

5. Người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện là công dân Việt Nam trong độ
tuổi lao động

8.3.1.4. Loại hình bảo hiểm xã hội

- Có ba loại hình bảo hiểm xã hội:
+ Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động và
người sử dụng lao động phải tham gia.

73
 +1.Bảo
Thờihiểm
gianxãtốihội
đatự
hưởng
nguyệnchếlàđộloại
ốmhình
đau bảo
tronghiểm
mộtxãnăm
hộiđối
màvới
người
người
laolao
động
động
tự
tính theotham
nguyện ngàygia,
làmđược
việc lựa
không
chọnkểmứcngàyđóng
nghỉvàlễ,phương
nghỉ Tết,
thức
ngày
đóng
nghỉ
phùhằng
hợptuần
với thu
và
nhập của
được quy mình
định như
để hưởng
sau: bảo hiểm xã hội.

a)
+ Làm
Bảo hiểm
việc trong
thất nghiệp:
điều kiện
Là bình
ngườithường
đang đóng
thì được
góphưởng
bảo hiểm
ba mươi
xã hộingày
mà bị
nếu
mấtđã
đónghoặc
việc bảo hiểm
chấmxã dứthội
hợp
dưới
đồngmười
lao lăm
độngnăm;
mà chưa
bốn mươi
tìm được
ngàyviệc
nếu mới:
đã đóng
trợ cấp
từ đủ
thất
nghiệp,
mười lăm
hỗnăm
trợ việc
đến học
dướinghề,
ba mươi
hỗ trợ
năm;
tìmsáu
kiếm
mươi
việcngày
làm nếu đã đóng từ đủ ba mươi
năm trở lên;
-Mức đóng bảo hiểm xã hội:
b) Làm nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do
+Mức đóng BHXH hằng tháng đối với người sử dụng lao động (NSDLĐ) và
Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Bộ Y tế ban hành hoặc làm việc thường
người lao động (NLĐ) được tính theo mức tiền lương, tiền công ghi trong hợp
xuyên ở nơi có phụ cấp khu vực hệ số từ 0,7 trở lên thì được hưởng bốn mươi
đồng lao động, hợp đồng làm việc và tỷ lệ đóng theo bảng tổng hợp dưới đây.
ngày nếu đã đóng bảo hiểm xã hội dưới mười lăm năm; năm mươi ngày nếu đã
đóng từ đủ mười lăm năm đến dưới ba mươi năm; bảy mươi ngày nếu đã đóng từ
Đối tượng đồng thời tham gia Bảo hiểm xã hội (BHXH), Bảo hiểm y
đủ ba mươi năm trở lên.
tế(BHYT), Bảo hiểm thất nghiệp(BHTN) hiện nay có mức đóng được quy định
như sau:
+Thời gian hưởng chế độ khi con ốm đau
Người
1. Thời gian hưởng chế sửcon
độ khi dụng
ốmlaođau trong một năm đượclao
tính theo(%)
số
Người động Tổng
động (%)
ngày chăm sóc con tối đa là hai mươi ngày làm việc nếu con dưới ba tuổi; tối đa
Năm cộng
là mười lăm ngày làm việc nếu con từ đủ ba tuổi đến dưới bảy tuổi. (%)
BHXH BHYT BHTN BHXH BHYT BHTN
2. Trường hợp cả cha và mẹ cùng tham gia bảo hiểm xã hội, nếu một người đã
hết thời
Từ hạn hưởng chế độ 18
01/2014 mà con vẫn3 ốm đau thì1 người kia
8 được hưởng.
1,5 1 32,5
- Mức hưởng chế độ ốm đau
1. Người lao động hưởng chế độ ốm đau theo quy định thì mức hưởng tối đa
bằng 75% mức tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề trước
khi8.3.1.5
nghỉ việc.
CácĐối
chếvới người
độ bảo lao xã
hiểm động
hộilà Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân
đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ
- Bảocông
thuật hiểmanxãnhân
hội bắt
dân;buộc baolàm
người gồm cáctác
công chếcơđộyếu
sauhưởng
đây: Ốm đau;như
lương Thaiđốisản;
vớiTai
quân
nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; Hưu trí; Tử tuất.
đội nhân dân, công an nhân dân; tuỳ thuộc vào thời gian điều trị tại cơ sở y tế
thuộc quân đội nhân dân và công an nhân dân, thì mức hưởng bằng 100% mức
tiền- lương
Bảo hiểm
đóngxãbảo
hộihiểm
tự nguyện
xã hộibao
củagồm
thángcác chế
liền kềđộ sau khi
trước đây:nghỉ
Hưuviệc.
trí; Tử tuất.
- Bảo hiểm thất nghiệp bao gồm các chế độ sau đây: Trợ cấp thất nghiệp; Hỗ
trợ học nghề;
8.3.1.6.2.Chế độ thai sản
8.3.1.6. Điều kiện, thời gian và mức hưởng các chế độ Bảo hiểm xã hội
+ Điều kiện hưởng chế độ thai sản
8.3.1.6.1.Chế độ ốm đau
1. Người lao động được hưởng chế độ thai sản khi thuộc một trong các trường
hợp+sau đây:
Điều kiện hưởng chế độ ốm đau
1. Bị
a) Laoốm
động
đau,nữtaimang
nạn rủi
thai;
ro phải nghỉ việc và có xác nhận của cơ sở y tế.
Trường
b) Laohợp
động
ốmnữđau,
sinh
taicon;
nạn phải nghỉ việc do tự huỷ hoại sức khoẻ, do say
rượu hoặc sử dụng ma tuý, chất gây nghiện khác thì không được hưởng chế độ
ốmc) Người lao động nhận nuôi con nuôi dưới bốn tháng tuổi;
đau.
d) Người lao động đặt vòng tránh thai, thực hiện các biện pháp triệt sản.
2. Có con dưới bảy tuổi bị ốm đau, phải nghỉ việc để chăm sóc con và có xác
2. Người
nhận của cơlaosởđộng
y tế. sinh con và nhận nuôi con dưới 4 tháng tuổi phải đóng bảo
hiểm xã hội từ đủ sáu tháng trở lên trong thời gian mười hai tháng trước khi sinh
con +hoặc
Thờinhận
giannuôi
hưởngconchế độ ốm đau
nuôi.

+ Thời gian hưởng chế độ khi khám thai

74
75
 Trong thời gian mang thai, lao động nữ được nghỉ việc để đi khám thai năm lần,
mỗi lần một ngày; trường hợp ở xa cơ sở y tế hoặc người mang thai có bệnh lý
hoặc thai không bình thường thì được nghỉ hai ngày cho mỗi lần khám thai.

Thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản quy định được tính theo ngày làm
việc không kể ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, ngày nghỉ hằng tuần.

+ Thời gian hưởng chế độ khi sẩy thai, nạo, hút thai hoặc thai chết lưu
Khi sẩy thai, nạo, hút thai hoặc thai chết lưu thì lao động nữ được nghỉ việc
hưởng chế độ thai sản mười ngày nếu thai dưới một tháng; hai mươi ngày nếu thai
từ một tháng đến dưới ba tháng; bốn mươi ngày nếu thai từ ba tháng đến dưới sáu
tháng; năm mươi ngày nếu thai từ sáu tháng trở lên.

Thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản quy định tính cả ngày nghỉ lễ, nghỉ
Tết, ngày nghỉ hằng tuần.

+ Thời gian hưởng chế độ khi sinh con

Lao động nữ được nghỉ trước và sau khi sinh con là 06 tháng.
Trường hợp lao động nữ sinh đôi trở lên thì tính từ con thứ 02 trở đi, cứ mỗi
con, người mẹ được nghỉ thêm 01 tháng.

Thời gian nghỉ trước khi sinh tối đa không quá 02 tháng
+ Mức hưởng chế độ thai sản
1. Người lao động hưởng chế độ thai sản thì mức hưởng bằng 100% mức bình
quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội của sáu tháng liền kề trước
khi nghỉ việc.

2. Thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản được tính là thời gian đóng bảo
hiểm xã hội. Thời gian này người lao động và người sử dụng lao động không phải
đóng bảo hiểm xã hội.

8.3.1.6.3.Chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp

+ Điều kiện hưởng chế độ tai nạn lao động
Người lao động được hưởng chế độ tai nạn lao động khi có đủ các điều kiện
sau đây:

1. Bị tai nạn thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Tại nơi làm việc và trong giờ làm việc;
b) Ngoài nơi làm việc hoặc ngoài giờ làm việc khi thực hiện công việc theo
yêu cầu của người sử dụng lao động;

c) Trên tuyến đường đi và về từ nơi ở đến nơi làm việc trong khoảng thời gian
và tuyến đường hợp lý;

2. Suy giảm khả năng lao động từ 5% trở lên do bị tai nạn.
+ Điều kiện hưởng chế độ bệnh nghề nghiệp
Người lao động được hưởng chế độ bệnh nghề nghiệp khi có đủ các điều kiện
sau đây:

76
 1. Bị bệnh thuộc danh mục bệnh nghề nghiệp do Bộ Y tế và Bộ Lao động -
Thương binh và Xã hội ban hành khi làm việc trong môi trường hoặc nghề có yếu
tố độc hại;

2. Suy giảm khả năng lao động từ 5% trở lên do bị bệnh

+ Mức hưởng chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp
* Trợ cấp một lần
1. Người lao động bị suy giảm khả năng lao động từ 5% đến 30% thì được
hưởng trợ cấp một lần.

2. Mức trợ cấp một lần được quy định như sau:
a) Suy giảm 5% khả năng lao động thì được hưởng năm tháng lương tối thiểu
chung, sau đó cứ suy giảm thêm 1% thì được hưởng thêm 0,5 tháng lương tối
thiểu chung;

b) Ngoài mức trợ cấp quy định tại điểm a khoản này, còn được hưởng thêm
khoản trợ cấp tính theo số năm đã đóng bảo hiểm xã hội, từ một năm trở xuống
thì được tính bằng 0,5 tháng, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội được
tính thêm 0,3 tháng tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề
trước khi nghỉ việc để điều trị.

*Trợ cấp hằng tháng

1. Người lao động bị suy giảm khả năng lao động từ 31% trở lên thì được
hưởng trợ cấp hằng tháng.

2. Mức trợ cấp hằng tháng được quy định như sau:
a) Suy giảm 31% khả năng lao động thì được hưởng bằng 30% mức lương tối
thiểu chung, sau đó cứ suy giảm thêm 1% thì được hưởng thêm 2% mức lương tối
thiểu chung;

b) Ngoài mức trợ cấp quy định tại điểm a khoản này, hằng tháng còn được
hưởng thêm một khoản trợ cấp tính theo số năm đã đóng bảo hiểm xã hội, từ một
năm trở xuống được tính bằng 0,5%, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng bảo hiểm xã
hội được tính thêm 0,3% mức tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của
tháng liền kề trước khi nghỉ việc để điều trị.

8.3.1.6.4.Chế độ lương hưu

+ Điều kiện hưởng lương hưu
1. Người lao động có đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên được
hưởng lương hưu khi thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Nam đủ sáu mươi tuổi, nữ đủ năm mươi lăm tuổi;

b) Nam từ đủ năm mươi lăm tuổi đến đủ sáu mươi tuổi, nữ từ đủ năm mươi
tuổi đến đủ năm mươi lăm tuổi và có đủ mười lăm năm làm nghề hoặc công việc
nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh và
Xã hội và Bộ Y tế ban hành hoặc có đủ mười lăm năm làm việc ở nơi có phụ cấp
khu vực hệ số 0,7 trở lên. Tuổi đời được hưởng lương hưu trong một số trường
hợp đặc biệt khác do Chính phủ quy định.

77
 2. Người lao động là Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân đội nhân dân; sĩ
quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật công an nhân
dân; người làm công tác cơ yếu hưởng lương như đối với quân đội nhân dân, công
an nhân dân; có đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên được hưởng lương
hưu khi thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Nam đủ năm mươi lăm tuổi, nữ đủ năm mươi tuổi, trừ trường hợp Luật sĩ
quan quân đội nhân dân Việt Nam hoặc Luật công an nhân dân có quy định khác;

b) Nam từ đủ năm mươi tuổi đến đủ năm mươi lăm tuổi, nữ từ đủ bốn mươi
lăm tuổi đến đủ năm mươi tuổi và có đủ mười lăm năm làm nghề hoặc công việc
nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh và
Xã hội và Bộ Y tế ban hành hoặc có đủ mười lăm năm làm việc ở nơi có phụ cấp
khu vực hệ số 0,7 trở lên.

+ Mức lương hưu hằng tháng

Mức lương hưu hằng tháng của người lao động đủ điều kiện quy định của Luật
được tính tối đa bằng 75% mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo
hiểm xã hội quy định. Mức lương hưu hằng tháng của người lao động cứ mỗi năm
nghỉ hưu trước tuổi quy định thì giảm 1%.

+ Trợ cấp một lần khi nghỉ hưu

1. Người lao động đã đóng bảo hiểm xã hội trên ba mươi năm đối với nam, trên
hai mươi lăm năm đối với nữ, khi nghỉ hưu, ngoài lương hưu còn được hưởng trợ
cấp một lần.

2. Mức trợ cấp một lần được tính theo số năm đóng bảo hiểm xã hội kể từ năm
thứ ba mươi mốt trở đi đối với nam và năm thứ hai mươi sáu trở đi đối với nữ. Cứ
mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội thì được tính bằng 0,5 tháng mức bình quân tiền
lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội.

+ Bảo hiểm xã hội một lần đối với người không đủ điều kiện hưởng lương hưu
1. Người lao động quy định được hưởng bảo hiểm xã hội một lần khi thuộc
một trong các trường hợp sau đây:

a) Đủ tuổi hưởng lương hưu theo quy địnhcủa Luật mà chưa đủ hai mươi năm
đóng bảo hiểm xã hội;

b) Suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên mà chưa đủ hai mươi năm đóng
bảo hiểm xã hội;

c) Sau một năm nghỉ việc nếu không tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội và có yêu
cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần mà chưa đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã
hội;

d) Ra nước ngoài để định cư.

+ Mức hưởng bảo hiểm xã hội một lần
Mức hưởng bảo hiểm xã hội một lần được tính theo số năm đã đóng bảo hiểm
xã hội, cứ mỗi năm tính bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng
đóng bảo hiểm xã hội.

78
 8.3.1.6.5.Chế độ tử tuất
+Trợ cấp mai táng
1. Các đối tượng sau đây khi chết thì người lo mai táng được nhận trợ cấp mai
táng:

a) Người lao động đang đóng bảo hiểm xã hội;

b) Người lao động đang bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội;
c) Người đang hưởng lương hưu; hưởng trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề
nghiệp hằng tháng đã nghỉ việc.

2. Trợ cấp mai táng bằng mười tháng lương tối thiểu chung.
+ Các trường hợp hưởng trợ cấp tuất hằng tháng
1. Các đối tượng sau đây khi chết thì thân nhân được hưởng tiền tuất hằng
tháng:

a) Đã đóng bảo hiểm xã hội đủ mười lăm năm trở lên nhưng chưa hưởng bảo
hiểm xã hội một lần;

b) Đang hưởng lương hưu;

c) Chết do tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp;
d) Đang hưởng trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hằng tháng với mức
suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên.

2. Thân nhân của các đối tượng quy định được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng,
bao gồm:

a) Con chưa đủ mười lăm tuổi; con chưa đủ mười tám tuổi nếu còn đi học; con
từ đủ mười lăm tuổi trở lên nếu bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên;

b) Vợ từ đủ năm mươi lăm tuổi trở lên hoặc chồng từ đủ sáu mươi tuổi trở lên;
vợ dưới năm mươi lăm tuổi, chồng dưới sáu mươi tuổi nếu bị suy giảm khả năng
lao động từ 81% trở lên;

c) Cha đẻ, mẹ đẻ, cha vợ hoặc cha chồng, mẹ vợ hoặc mẹ chồng, người khác
mà đối tượng này có trách nhiệm nuôi dưỡng nếu từ đủ sáu mươi tuổi trở lên đối
với nam, từ đủ năm mươi lăm tuổi trở lên đối với nữ;

d) Cha đẻ, mẹ đẻ, cha vợ hoặc cha chồng, mẹ vợ hoặc mẹ chồng, người khác
mà đối tượng này có trách nhiệm nuôi dưỡng nếu dưới sáu mươi tuổi đối với nam,
dưới năm mươi lăm tuổi đối với nữ và bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở
lên.

Thân nhân phải không có thu nhập hoặc có thu nhập hằng tháng nhưng
thấp hơn mức lương tối thiểu chung.

+ Mức trợ cấp tuất hằng tháng

1. Mức trợ cấp tuất hằng tháng đối với mỗi thân nhân bằng 50% mức lương tối
thiểu chung; trường hợp thân nhân không có người trực tiếp nuôi dưỡng thì mức
trợ cấp tuất hằng tháng bằng 70% mức lương tối thiểu chung.

79
 8.3.2. Công đoàn, vai troø, quyeàn haïn cuûa toå chöùc Coâng ñoaøn trong quan
heä vôùi ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng.

8.3.2.1.Khaùi nieäm Coâng ñoaøn

Công đoàn là tổ chức chính trị - xã hội rộng lớn của giai cấp công nhân và của
người lao động, được thành lập trên cơ sở tự nguyện, là thành viên trong hệ thống
chính trị của xã hội Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam;
đại diện cho cán bộ, công chức, viên chức, công nhân và những người lao động
khác (sau đây gọi chung là người lao động), cùng với cơ quan nhà nước, tổ chức
kinh tế, tổ chức xã hội chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của
người lao động; tham gia quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội, tham gia
thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, tổ chức, đơn vị,
doanh nghiệp; tuyên truyền, vận động người lao động học tập nâng cao trình độ,
kỹ năng nghề nghiệp, chấp hành pháp luật, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam
xã hội chủ nghĩa.

8.3.2.2. Vai trò của công đoàn

-Công đoàn thực hiện vai trò đai diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính
đáng của đoàn viên công đoàn, người lao động. Thể hiện ở các mặt sau:

+Tham gia quản lý nhà nước về lao động, quản lý sản xuất kinh doanh, thực
hiện quyền làm chủ tập thể;

+Tham gia thương lượng, ký kết và giám sát việc thực hiện thỏa ước lao động
tập thể, xây dựng thang lương, bảng lương, định mức lao động, quy chế trả lương,
quy chế thưởng, nội quy lao động, quy chế dân chủ ở doanh nghiệp;

+ Tham gia hỗ trợ giả quyết tranh chấp lao động, đối thoại, hợp tác với người
sử dụng lao động, xây dựng quan hệ lao động hài hòa, ổn định, tiến bộ tại doanh
nghiệp;

8.3.2.3.Quyeàn haïn cuûa toå chöùc Coâng ñoaøn trong quan heä vôùi ngöôøi lao ñoäng
vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng.

- Đại diện, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động
1. Hướng dẫn, tư vấn cho người lao động về quyền, nghĩa vụ của người lao
động khi giao kết, thực hiện hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc với đơn vị sử
dụng lao động.

2. Đại diện cho tập thể người lao động thương lượng, ký kết và giám sát việc
thực hiện thoả ước lao động tập thể.

3. Tham gia với đơn vị sử dụng lao động xây dựng và giám sát việc thực hiện
thang, bảng lương, định mức lao động, quy chế trả lương, quy chế thưởng, nội
quy lao động.

4. Đối thoại với đơn vị sử dụng lao động để giải quyết các vấn đề liên quan đến
quyền lợi và nghĩa vụ của người lao động.

5. Tổ chức hoạt động tư vấn pháp luật cho người lao động.

80
 6. Tham gia với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tranh chấp
lao động.

7. Kiến nghị với tổ chức, cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, giải quyết
khi quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của tập thể người lao động hoặc của
người lao động bị xâm phạm.

8. Đại diện cho tập thể người lao động khởi kiện tại Toà án khi quyền, lợi ích
hợp pháp, chính đáng của tập thể người lao động bị xâm phạm; đại diện cho
người lao động khởi kiện tại Toà án khi quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của
người lao động bị xâm phạm và được người lao động uỷ quyền.

9. Đại diện cho tập thể người lao động tham gia tố tụng trong vụ án lao động,
hành chính, phá sản doanh nghiệp để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng
của tập thể người lao động và người lao động.

10. Tổ chức và lãnh đạo đình công theo quy định của pháp luật.
Chính phủ quy định chi tiết Điều này sau khi thống nhất với Tổng Liên đoàn
Lao động Việt Nam.

-Tham gia quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội

1. Tham gia với cơ quan nhà nước xây dựng chính sách, pháp luật về kinh tế -
xã hội, lao động, việc làm, tiền lương, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hộ lao
động và chính sách, pháp luật khác liên quan đến tổ chức công đoàn, quyền, nghĩa
vụ của người lao động.

2. Phối hợp với cơ quan nhà nước nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ,
kỹ thuật bảo hộ lao động, xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn an toàn, vệ sinh lao
động.

3. Tham gia với cơ quan nhà nước quản lý bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế; giải
quyết khiếu nại, tố cáo của người lao động, tập thể người lao động theo quy định
của pháp luật.

4. Tham gia xây dựng quan hệ lao động hài hoà, ổn định và tiến bộ trong cơ
quan, tổ chức, doanh nghiệp.

5. Tham gia xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ trong cơ quan, tổ chức,
doanh nghiệp.

6. Phối hợp tổ chức phong trào thi đua trong phạm vi ngành, địa phương, cơ
quan, tổ chức, doanh nghiệp.

Chính phủ quy định chi tiết Điều này sau khi thống nhất với Tổng Liên đoàn
Lao động Việt Nam.

-Trình dự án luật, pháp lệnh và kiến nghị xây dựng chính sách, pháp luật
1. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam có quyền trình dự án luật, pháp lệnh ra
trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội.

2. Công đoàn các cấp có quyền kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền
xây dựng, sửa đổi, bổ sung chính sách, pháp luật có liên quan đến tổ chức công
đoàn, quyền, nghĩa vụ của người lao động.

81
 -Tham dự các phiên họp, cuộc họp, kỳ họp và hội nghị
Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, chủ tịch công đoàn các cấp có
quyền, trách nhiệm tham dự các phiên họp, cuộc họp, kỳ họp và hội nghị của các
cơ quan, tổ chức hữu quan cùng cấp khi bàn và quyết định những vấn đề liên
quan đến quyền, nghĩa vụ của người lao động.

-Tham gia thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan, tổ chức, doanh
nghiệp

1. Tham gia, phối hợp với cơ quan nhà nước có thẩm quyền thanh tra, kiểm tra,
giám sát việc thực hiện chế độ, chính sách, pháp luật về lao động, công đoàn, cán
bộ, công chức, viên chức, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và chế độ, chính sách,
pháp luật khác có liên quan đến quyền, nghĩa vụ của người lao động; điều tra tai nạn
lao động, bệnh nghề nghiệp.

2. Khi tham gia, phối hợp thanh tra, kiểm tra, giám sát theo quy định tại khoản
1 Điều này, Công đoàn có quyền sau đây:

a) Yêu cầu cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp cung cấp thông tin, tài liệu và giải trình
những vấn đề có liên quan;

b) Kiến nghị biện pháp sửa chữa thiếu sót, ngăn ngừa vi phạm, khắc phục hậu quả
và xử lý hành vi vi phạm pháp luật;

c) Trường hợp phát hiện nơi làm việc có yếu tố ảnh hưởng hoặc nguy hiểm đến sức
khoẻ, tính mạng người lao động, Công đoàn có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, doanh
nghiệp, cá nhân có trách nhiệm thực hiện ngay biện pháp khắc phục, bảo đảm an toàn
lao động, kể cả trường hợp phải tạm ngừng hoạt động.

-Tuyên truyền, vận động, giáo dục người lao động

1. Tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của
Nhà nước liên quan đến Công đoàn, người lao động; quy định của Công đoàn.

2. Tuyên truyền, vận động, giáo dục người lao động học tập, nâng cao trình độ
chính trị, văn hóa, chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp, ý thức chấp hành pháp luật,
nội quy, quy chế của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp.

3. Tuyên truyền, vận động, giáo dục người lao động thực hành tiết kiệm, chống
lãng phí, đấu tranh phòng, chống tham nhũng.

-Phát triển đoàn viên công đoàn và công đoàn cơ sở

1. Công đoàn có quyền, trách nhiệm phát triển đoàn viên công đoàn và công
đoàn cơ sở trong cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp.

2. Công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở có quyền, trách nhiệm cử cán bộ công
đoàn đến cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp để tuyên truyền, vận động, hướng dẫn
người lao động thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn.

- Quyền, trách nhiệm của công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở đối với người lao
động ở cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp chưa thành lập công đoàn cơ sở

82
 Ở cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp chưa thành lập công đoàn cơ sở, công đoàn
cấp trên trực tiếp cơ sở có quyền, trách nhiệm đại diện, bảo vệ quyền, lợi ích hợp
pháp, chính đáng của người lao động khi được người lao động ở đó yêu cầu.

Tóm lại: Trong quan hệ lao động, công đoàn là đại diện để bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của người lao động. Do đó trong mọi trường hợp người sử dụng lao
động phải tôn trọng các quyền của tổ chức công đoàn,phải cung cấp thông tin,
phương tiện làm việc để công đoàn thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, vai trò của
mình.

Câu hỏi:
1. Lao động là gì, ý nghĩa của lao động đối với cuộc sống của loài người?
Khái niệm luật lao động, đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh
của luật Lao động?

2. Trình bày quan hệ pháp luật lao động( Phân tích và lấy ví dụ làm rõ các
quyền và nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động )?

3. Trình bày thế nào là hợp đồng lao động? Các loại Hợp đồng lao động theo
quy định pháp luật hiện hành? Các trường hợp chấm dứt Hợp đồng lao
động?

4. Làm rõ khái niệm và ý nghĩa của Bảo hiểm xã hội đối với cuộc sống của
người lao động? Trình bày các loại hình bảo hiểm xã hội? Có những loại
chế độ bảo hiểm xã hội nào và nội dung của nó?

5. Công đoàn là gì? Vai trò của công đoàn? Quyeàn haïn cuûa toå chöùc Coâng
ñoaøn trong quan heä vôùi ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng?

BÀI 9: LUẬT PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG

9.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ CÁC HÀNH VI THAM NHŨNG

9.1.1. Khái niệm tham nhũng
- Trên thế giới:
Nạn tham nhũng ngày nay không còn là vấn đề riêng của mỗi quốc gia mà đã
trở thành vấn đề toàn cầu. Nó đã và đang phá hoại sự phát triển ổn định, bền vững

83
quyền
của mỗihạnquốc
sử dụng
gia. Các
chức quốc
vụ quyền
gia trênhạnthếcủa
giớimình
đanglàm
cùngtráinhau
phápthực
luậthiện
để mưu
các biện
pháplợi
cầu mạnh để phòng ngừa và đấu tranh chống tệ nạn này. Đó cũng là lý do khiến
ích riêng.
nhiều quốc gia trên thế giới tham gia ký kết, áp dụng các biện pháp thực thi Công
Tham
ước củanhũng
Liên Hiệpvà phòng,
Quốc chống
về chống tham nhũng
tham nhũngđược quy định
(United trongConvention
Nations các văn bản
pháp luật của Việt Nam hiện nay
Against Corruption - viết tắt là: UNCAC) 1. được hiểu là “tham nhũng trong khu vực công”.
Hành vi tham nhũng luôn gắn với việc người có chức vụ, quyền hạn (trong các
cơ quan, tổ chức), lợi dụng hoặc lạm dụng chức vụ quyền hạn làm trái công vụ
Công
mưu cầuướclợi của Liên Hợp Quốc về chống tham nhũng là kết quả của nỗ lực đàm
ích riêng.
phán của nhiều quốc gia nhưng cũng không đưa ra định nghĩa về tham nhũng mà
chỉ có một số điều khoản mô tả các loại hành vi tham nhũng đồng thời yêu cầu
Như
các quốcvậy,
giahành
trongvikhuôn
của người có chức
khổ luật phápvụ,và quyền hạnthực
điều kiện trongtếcáccủadoanh
mình nghiệp,
có trách
tổ chứcxử
nhiệm kinh tế tư nhân…
lý nghiêm những(khu hành vựcvi tư),
thamlợinhũng
dụng như:
chứchốivụ,lộ,quyền
thammưu cầu thủ
ô, biển lợi ích
công
cá nhân không bị coi là tham nhũng. Bởi vì, hành vi hối lộ (đưa
quỹ hoặc hành vi của công chức lợi dụng chức vụ quyền hạn chiếm đoạt tài sản, hối lộ, nhận hối
lộ) phải gắn
lợi dụng ảnhvới dấu để
hưởng hiệutrục“chức
lợi…vụ”, “quyền hạn”. Theo quy định của pháp luật
Việt Nam từ trước đến nay, khi nói đến “chức vụ”, “quyền hạn” thường gắn với
quyền lực nhà nước. Quyền lực nhà nước ở Việt Nam thuộc về nhân dân, Nhà
nước
Theo trao quyền
Ngân hàngnày
ThếchoGiới
cơ quan,
(World tổ Bank),
chức, cán
thambộnhũng
công chứclà sự thực
"lạmthi để đảm
dụng quyềnbảo
hoạt độngcộng
lực công của Nhà
nhằmnước và cá
lợi ích lợinhân".
ích củaTổ nhân
chức dân. Nhưbạch
Minh vậy,Quốc
theo tế
truyền thống,
(Transparency
“hối lộ” chỉ có- TI)
International thể cho
là hối lộ trong
rằng, thamlĩnh
nhũngvựclàcông
hànhmà khôngngười
vi "của có hối lộ dụng
lạm trongchức
lĩnh vực
vụ,
tư.
quyền hạn, hoặc cố ý làm trái pháp luật để phục vụ cho lợi ích cá nhân" 2.

-Tại Việt Nam:

9.1.2 Đặc điểm của hành vi tham nhũng.
Tham nhũng là thuật ngữ được sử dụng trong các văn bản pháp luật của Nhà
nước Việtnhất:
- Thứ Namtham trongnhũng
khoảng hai chục
là hành nămngười
vi của trở lại
cóđây.
chứcVăn vụ,bản pháp
quyền luật sớm
hạn.
nhất của Nhà nước sử dụng thuật ngữ “tham nhũng”, quy định việc xử lý hành vi
Theo
tham quy định
nhũng tại Điều
là Quyết định1SốLuật phòng, chống
240-HĐBT, ngàytham
26 thángnhũng: “Tham
6 năm 1990 nhũng
về đấulà tranh
hành vi… lợi dụng chức vụ, quyền hạn…”. Điều này cho
chống tham nhũng của Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính Phủ) và Nghị quyết thấy chủ thể của hànhcủa
vi
tham
Quốc nhũng
Hội ngàyphải30làtháng
người12 cónămchức1993
vụ, quyền
về thựchạn.
hành Bởitiếtvì,kiệm,
chỉ khi “có lãng
chống chức phí,
vụ,
quyền
chống hạn”
tham người
nhũng,tachống
mới cóbuônthể lậu.
“lợi Tiếp
dụngđó chức
cácvụvăn quyền
bản pháphạn”.luật
Chức quy vụđịnh
quyền
trực
hạn mà chủ thể của hành vi tham nhũng có được có thể do
tiếp về vấn đề đấu tranh chống tham nhũng lần lượt được ban hành như: Pháp được bầu cử, do
được bổ nhiệm,
lệnh chống thamdo hợp đồng…
nhũng năm 1998; Chức vụ lệnh
Pháp quyền hạn
sửa phải
đổi, bổgắn sungvới
một quyền lực của
số điều nhà
nước trongchống
Pháp lệnh các lĩnh vựcnhũng
tham và cácnămcơ quan
2000;khác
Luậtnhau:
phòng, cơchống
quan lập pháp,
tham nhũngcơ quan
năm
hành
2005;pháp, cơ quan
Luật sửa đổi, bổtư pháp,
sung một các tổ
số chức chính
điều của trị, phòng,
Luật tổ chứcchống chính tham
trị - xã hội, tổ
nhũng năm
chức
2007 kinh tế Nhà
và năm 2012. nước hoặc lực lượng vũ trang nhân dân từ trung ương đến địa
phương.

Theo quy định của Pháp lệnh chống tham nhũng của Việt Nam năm 1998 thì
Theo quy định tại khoản 3 Điều 1 Luật phòng, chống tham nhũng: “Người có
tham nhũng “là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ,
chức vụ, quyền hạn bao gồm: a) Cán bộ, công chức, viên chức; b) Sĩ quan, quân
quyền hạn đó để tham ô, hối lộ hoặc cố ý làm trái pháp luật vì động cơ vụ lợi, gây
nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội
thiệt hại cho tài sản của Nhà nước, tập thể và cá nhân, xâm phạm hoạt động đúng
nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn - kỹ thuật
đắn của các cơ quan, tổ chức”.3 Theo quy định tại khoản 2 Điều 1 Luật phòng,
trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân; c) Cán bộ lãnh đạo, quản lý trong
chống tham nhũng năm 2005, khái niệm “tham nhũng” được hiểu: “là hành vi của
doanh nghiệp của Nhà nước; cán bộ lãnh đạo, quản lý là người đại diện phần vốn
người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi” 4.
góp của Nhà nước tại doanh nghiệp; d) Người được giao thực hiện nhiệm vụ, công
vụ có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó”.
Vậy tham nhũng là gì? Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ,
Đây là dấu hiệu để phân biệt hành vi tham nhũng với những hành vi vi phạm
1pháp
Công luật khác
ước Liên HợptuyQuốc
cũng có chống
phòng yếu tốtham
vụ nhũng
lợi nhưng không
được thông qua phải là tháng
ngày 31 tham10nhũng vì nó
năm 2003, đến
ngày 1 tháng 7 năm 2009, đã được 136 quốc gia trên thế giới phê chuẩn, tham
được thực hiện bởi những người không có chức vụ, quyền hạn như hành vi trộm gia. Ở Việt Nam, ngày
30/6/2009, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết đã phê chuẩn Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tham
cắp tài sản, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, buôn lậu…
nhũng.
2Bách khoa toàn thư mở Wikipedia: Tại địa chỉ http://vi.wikipedia.org/wiki/Tham_nh%C5%A9ng
- Thứ hai: khi thực hiện hành vi tham nhũng, người có chức vụ, quyền hạn lợi
dụng
3Xem:chức
Điều 1vụ,
Phápquyền hạn tham
lệnh chống của nhũng
mình năm
làm1998
trái pháp luật để mưu lợi riêng. Người có
4 Xem thêm: Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005
84
85
hành
- Tham
vi tham
ô tài nhũng
sản: Tham
sử dụng
ô tàichức
sản là
vụ,lợiquyền
dụng hạn
chứccủavụ,mình
quyềnnhưhạnmộtchiếm
phươngđoạttiện
tài
để thực
sản mà mình
hiện hành
có trách
vi trái
nhiệm
phápquảnluật.lý.
Nếu không có chức vụ, quyền hạn đó họ sẽ
không thể thực hiện được hoặc khó có thể thực hiện hành vi vi phạm pháp luật để
- Nhận
đáp hối lộ:
ứng nhu cầuNhận
hưởnghốilợi
lộ(trái
là hành
phápviluật)
lợi dụng chứcthân.
của bản vụ, quyền
Ví dụ: hạn, trực tiếp
nếu không phải là
hoặc
thủ kho thì A không thể hoặc khó có thể lấy được tài sản trong kho làmchất
qua trung gian đã nhận hoặc sẽ nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật khác
tài sản
dưới
riêng bất
củakỳ hìnhViệc
mình. thức lợi
nàodụng
để làm(sửhoặc
dụng)không
chức làm một việc
vụ, quyền hạnvìlàlợi
thủíchkhohoặc theo
trong
yêu cầu của người đưa hối lộ.
trường hợp này đã giúp A đạt được mục đích hưởng lợi ích vật chất trái pháp luật.
Đó chính là tham nhũng.
- Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản: Ví dụ: người bác sĩ lạm
dụng chức trách khám, kê đơn thuốc cho bệnh nhân đã kê “khống” đơn thuốc để
- Thứđoạt
chiếm ba: tiền
độngcủacơ cơ
củaquan
người bảocóhiểm.
hành vi tham nhũng là vì vụ lợi. Người có chức
vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn - sử dụng trái pháp luật quyền hành
màTheo
nhà quy
nướcđịnhtraotại
cho để mưu
Điều cầu lợi hành
280 BLHS, ích riêng.
vi lạmHành
dụngvichức
của họvụ,không
quyềnxuấthạn phát từ
nhu cầuđoạt
chiếm côngtàiviệc haygiá
sản có trách nhiệm
trị từ của người
hai triệu đồng trởcánlên
bộ,mới
côngbị chức
coi làmàtội vì lợi ích
phạm.
riêng
Trường (cáhợp
nhânlạmhay đơnchức
dụng vị mình). Thiếuhạn
vụ, quyền yếuchiếm
tố vụ đoạt
lợi thì
tàihành vi lợi
sản của dụngkhác
người chứccóvụ
quyền
giá hạn, làm
trị dưới trái công
hai triệu đồngvụ chỉcủa cán là
bị coi bộtội
công
phạmchức
nếucũng
thuộckhông bị coi các
một trong là “tham
trường
nhũng”
hợp: Gây nói
hậuchung hay tội phạm
quả nghiêm trọng;về tham
hoặc Đãnhũng
bị xử nói riêng.
lý kỷ luật về hành vi này; hoặc Đã
bị kết án về một trong các tội quy định từ Điều 278 đến Điều 284 BLHS, chưa
được xoá án tích mà còn vi phạm.
9.1.3. Các hành vi tham nhũng và tội phạm về tham nhũng
Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005 đã phân loại tham nhũng theo hành
- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi.
vi cụ thể như sau:
Lợi dung chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi là
1. Tham
cá nhân ô tài
vì vụ lợi sản.
hoặc động cơ cá nhân khác mà lợi dụng chức vụ, quyền hạn làm
trái2.công
Nhậnvụhối
gâylộ.
thiệt hại cho lợi ích Nhà nước, của xã hội, quyền, lợi ích hợp
pháp của công dân.
3. Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản.
- Lạm quyền trong khi thi hành công vụ: Lạm quyền trong khi thi hành công
4. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi.
vụ là cá nhân vì vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác mà vượt quá quyền hạn của
mình làm trái
5. Lạm công
quyền vụ gây
trong khi thiệt hại cho
thi hành lợi vụ,
nhiệm ích công
của Nhà nước,
vụ vì của xã hội, quyền,
vụ lợi.
lợi ích hợp pháp của công dân.
6. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng với người khác để trục lợi.
- Lợi dụng
7. Giả mạochức vụ,công
trong quyền
táchạn gâylợi.
vì vụ ảnh hưởng với người khác để trục lợi:
Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng của người khác để trục lợi là cá nhân
8. Đưa
lợi dụnghối lộ,vụ,
chức môiquyền
giới hối
hạn,lộtrực
đượctiếp
thực hiện
hoặc quabởitrung
người có đã
gian chức vụ,hoặc
nhận quyền
sẽ hạn
nhận
để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương
tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác dưới bất kỳ hình thức nào, gây hậu quả vì vụ lợi.
nghiêm trọng, đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, để dùng ảnh
9. Lợicủa
hưởng dụng chức
mình vụ,đẩy
thúc quyền
ngườihạncósửchức
dụngvụ,
tráiquyền
phép hạn
tài sản
làmcủa Nhà
hoặc nướclàm
không vì vụ
một
lợi.
việc thuộc trách nhiệm hoặc liên quan trực tiếp đến công việc của họ hoặc làm
một việc không được phép làm.
10. Nhũng nhiễu vì vụ lợi.
11. Không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi.
- Giả mạo trong công tác vì vụ lợi : Giả mạo trong công tác vì vụ lợi là trường
12.người
hợp Lợi dụng chứcvụ,
có chức vụ,quyền
quyềnhạnhạnvìđểvụbao
lợi che chodụng
mà lợi ngườichức
có hành vi vi phạm
vụ, quyền pháp
hạn sửa
luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra, thanh
chữa, làm sai lệch nội dung giấy tờ, tài liệu hoặc làm, cấp giấy tờ giả hoặc giả tra, kiểm
toán, điềuký
mạo chữ tra,
củatruy tố, xét
người có xử,
chứcthivụ,
hành án vì
quyền vụ lợi 5.
hạn.

Trong 12 hành vi tham nhũng nêu trên, có 7 hành vi đã được quy định trong Bộ
Tuỳ theo mức độ của sự vi phạm mà người có hành vi giả mạo trong công tác
luật hình sự năm 1999 (được sửa đổi, bổ sung năm 2009 và có hiệu lực từ ngày
có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội giả mạo trong công tác (Điều 284
01/01/2010), bao gồm:
BLHS).

-Đưa hối lộ, môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn
để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi
5. Xem: Điều 3, Luật phòng, chống tham nhũng.
86
87
 Đưa hối lộ là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức,
đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi mà trực tiếp hoặc qua trung gian đã hoặc sẽ đưa
tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác dưới bất kỳ hình thức nào có giá trị dưới 2
triệu đồng cho người có chức vụ quyền hạn để người đó làm hoặc không làm một
việc cho mình (cá nhân, cơ quan, đơn vị hoặc địa phương mình).

Trường hợp đưa hối lộ mà của hối lộ có giá trị từ 2 triệu đồng trở lên hoặc dưới
2 triệu đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp: gây hậu quả nghiêm trọng
hoặc vi phạm nhiều lần thì người có hành vi đưa hối lộ có thể bị truy cứu trách
nhiệm hình sự về tội đưa hối lộ (Điều 289 BLHS).

Môi giới hối lộ là hành vi của người (trung gian) theo yêu cầu của người đưa hối
lộ hoặc người nhận hối lộ tạo điều kiện cho việc thoả thuận hối lộ giữa hai bên hoặc
giúp sức thực hiện sự thoả thuận hối lộ giữa hai bên.

Ví dụ: Hành vi tổ chức cho người đưa và người nhận hối lộ gặp nhau để họ thoả
thuận về công việc cần phải làm hay số tiền, tài sản (của hối lộ) hoặc nhận tiền, tài
sản từ người đưa rồi chuyển giao cho người nhận hối lộ…

Hành vi môi giới hối lộ mà của hối lộ có giá trị từ 2 triệu đồng trở lên hoặc dưới 2
triệu đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp: gây hậu quả nghiêm trọng hoặc vi
phạm nhiều lần thì người có hành vi môi giới hối lộ có thể bị truy cứu trách nhiệm
hình sự về tội làm môi giới hối lộ (Điều 290 BLHS).

- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của Nhà nước vì vụ
lợi : Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của Nhà nước vì vụ
lợi là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn vì vụ lợi mà khai thác giá trị sử
dụng của tài sản của Nhà nước một cách trái phép (không được phép hoặc trái
quy định).

Hành vi sử dụng trái phép tài sản của nhà nước có giá trị từ 50 triệu đồng trở
lên gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này hoặc
đã bị kết án về tội này, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm, thì người thực hiện
hành vi (có chức vụ quyền hạn) có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội lợi
dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ (Điều 281 BLHS).

-Nhũng nhiễu vì vụ lợi : Nhũng nhiễu vì vụ lợi là hành vi của người có chức
vụ, quyền hạn gây khó khăn, yêu sách, đòi hỏi về tiền bạc, của cải đối với người
khác trong quan hệ công tác của mình nhằm hưởng lợi bất chính.

Hành vi nhũng nhiễu để nhận tiền, tài sản, lợi ích vật chất có giá trị từ 2 triệu
đồng trở lên hoặc dưới 2 triệu đồng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội
nhận hối lộ theo Điều 279 BLHS nếu thuộc một trong các trường hợp: a) gây hậu
quả nghiêm trọng; b) đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm; c) đã bị
kết án về một trong các tội quy định từ Điều 278 đến Điều 284 BLHS, chưa được
xoá án tích mà còn vi phạm.

-Không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi: Không thực hiện nhiệm vụ,
công vụ vì vụ lợi là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn vì vụ lợi mà không
thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao.

88
 Trường hợp người có hành vi không thực hiện nhiệm vụ, công vụ mà nhận tiền,
tài sản hoặc lợi ích vật chất có giá trị từ 2 triệu đồng trở lên hoặc dưới 2 triệu đồng
nhưng gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi
phạm hoặc đã bị kết án về một trong các tội quy định từ Điều 278 đến Điều 284
BLHS, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm, thì họ có thể bị truy cứu trách
nhiệm hình sự về tội nhận hối lộ (Điều 279 BLHS).

Trường hợp không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì lợi ích cá nhân khác (không
phải là tiền, tài sản, lợi ích vật chất) như lợi ích tinh thần, “lấy lòng” cấp trên hoặc
người khác… nếu thoả mãn dấu hiệu gây thiệt hại (đáng kể) cho lợi ích của nhà
nước, tổ chức, công dân thì người có hành vi có thể bị truy cứu trách nhiệm hình
sự về tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ (Điều 281
BLHS).

-Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm
pháp luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra, thanh tra,
kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi

Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm pháp
luật vì vụ lợi là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan nhà nước,
tổ chức xã hội vì vụ lợi đã che giấu, bỏ qua hành vi vi phạm pháp luật của người
khác.

Cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều
tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi là hành vi của người có chức vụ quyền
hạn trong cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội vì vụ lợi mà ngăn cản, gây khó khăn,
làm trì hoãn hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án của các cơ quan tư
pháp.

Trường hợp chủ thể thực hiện hành vi nói trên gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà
nước, của xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân thì tùy theo mức độ hành
vi vi phạm cũng như mức độ của hậu quả thiệt hại đã gây ra mà người thực hiện
hành vi nói trên có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội lợi dụng chức vụ,
quyền hạn trong khi thi hành công vụ (Điều 281 BLHS)

9.2. NGUYÊN NHÂN VÀ TÁC HẠI CỦA THAM NHŨNG

9.2.1. Nguyên nhân của tham nhũng
9.2.1.1. Những hạn chế trong chính sách, pháp luật
- Hạn chế trong việc thực hiện các chính sách của Đảng và Nhà nước.
Thời gian qua, Đảng và nhà nước đã có nhiều chính sách phát triển kinh tế, nâng
cao phúc lợi xã hội. Những chính sách này đã thể hiện bản chất tốt đẹp của xã hội ta.
Tuy nhiên, việc thực thi các chính sách này vẫn còn nhiều hạn chế. Thực tế triển khai
các chính sách như đền bù, trợ giá, vay ưu đãi, chính sách lãi suất, chính sách hỗ trợ
cho người nghèo, chính sách tái định cư, … còn nhiều bất cập, chưa rõ ràng, công
khai, minh bạch khiến cho những người thuộc đối tượng chính sách khó tiếp cận với
các nguồn hỗ trợ của nhà nước, của xã hội, nếu không có sự “môi giới” của người
khác. Đây chính là các rào cản mà muốn vượt qua, các đối tượng cần phải có những
“thỏa thuận”, “chi phí” nhất định. Hơn nữa, nhiều cán bộ, công chức, viên chức đã

89
lợi dụng những kẽ hở trong thực thi các chính sách để phục vụ cho các lợi ích của
bản thân và gia đình. Một số trường hợp cán bộ còn làm giả hồ sơ, khai khống số
lượng thuộc diện chính sách để tham ô tài sản của Nhà nước.

Nước ta đang trong tiến trình hội nhập với nền kinh tế thế giới, thực hiện
những cam kết của tổ chức thương mại thế giới (WTO) về tự do hóa và mở cửa
thị trường nhưng một số lĩnh vực kinh doanh vẫn thực hiện chính sách độc quyền.
Chính sách bao cấp, bảo hộ, độc quyền, cơ chế “xin-cho” không chỉ làm giảm khả
năng cạnh tranh của nền kinh tế mà còn tạo ra môi trường thuận lợi cho tham
nhũng gia tăng. Để được hưởng sự “bao cấp”, “bảo hộ”, nhất là trường hợp không
thuộc diện được bao cấp, bảo hộ, doanh nghiệp thường phải tốn những “khoản
phí” nhất định. Bên cạnh đó, chính sách tiền lương không đủ đảm bảo đời sống đã
làm cho một số cán bộ, công chức, viên chức sách nhiễu, gây khó khăn khi thực
thi nhiệm vụ để đòi hối lộ.

- Hạn chế về pháp luật

Thời gian qua, cơ quan lập pháp nước ta đã cố gắng hoàn thiện hệ thống pháp
luật tạo khung pháp lí cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, hệ thống pháp
luật nước ta vẫn chưa đầy đủ, đồng bộ, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của
nền kinh tế-xã hội, tạo kẽ hở cho tham nhũng gia tăng. Những hạn chế về pháp
luật thể hiện ở các điểm sau:

+ Sự thiếu hoàn thiện của hệ thống pháp luật

Trong hệ thống pháp luật nước ta, vẫn còn rất nhiều lĩnh vực đời sống xã hội
chưa được pháp luật điều chỉnh, tạo sơ hở cho các hành vi vi phạm pháp luật
trong đó có hành vi tham nhũng gia tăng. Mặt khác, chúng ta vẫn chưa xây dựng
được Luật bảo vệ và trợ giúp nạn nhân của tội phạm. Trên thế giới, các bộ luật về
bảo vệ và trợ giúp cho nạn nhân của tội phạm rất được chú trọng. Năm 1982, Mỹ
đã ban hành Luật bảo vệ nạn nhân và nhân chứng (The Victim and Witness
Protection Act of 1982). Tiếp đó, hàng loạt quốc gia khác cũng ban hành bộ luật
bảo vệ và trợ giúp cho nạn nhân của tội phạm. Các bộ luật này đã tạo cơ sở pháp
lí vững chắc không chỉ bảo vệ tốt quyền lợi của nạn nhân và nhân chứng mà còn
khuyến khích họ tham gia tố giác tội phạm, hợp tác chặt chẽ với các cơ quan tư
pháp hình sự trong đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm, nhất là các tội phạm
về tham nhũng.

+ Sự chồng chéo, mâu thuẫn trong các quy định của pháp luật
Sự mâu thuẫn, chồng chéo trong các quy định của pháp luật thể hiện trong nhiều
văn bản pháp luật. Ví dụ, trong khi tội nhận hối lộ (Điều 279 BLHS) được quy định
là tội phạm về tham nhũng thì tội đưa hối lộ (Điều 289 BLHS) và tội làm môi giới
hối lộ (Điều 290 BLHS) lại không được quy định là các tội phạm về tham nhũng.
Khoản 8 Điều 3 Luật phòng, chống tham nhũng quy định nhóm hành vi “Đưa hối lộ,
môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn để giải quyết
công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi” là các hành vi
tham nhũng. Các quy định trên cho thấy, giữa BLHS và Luật phòng, chống tham
nhũng có sự không thống nhất. Pháp luật của nhiều quốc gia trên thế giới đều quy
định đưa hối lộ là hành vi tham nhũng và tội phạm về tham nhũng. Việc chúng ta

90
không quy định “đưa hối lộ” và “môi giới hối lộ” là các tội phạm về tham nhũng
là chưa đáp ứng được yêu cầu của cuộc đấu tranh chống và phòng ngừa tham
nhũng.

+ Sự bất cập, thiếu minh bạch và kém khả thi trong nhiều quy định của pháp luật
Nhiều quy định của pháp luật, nhất là các quy định trong quản lí tài sản công,
quản lý tài chính, đất đai, nhà cửa, xây dựng, đấu thầu, cạnh tranh, cấp phát vốn đầu
tư, cổ phần hóa… còn nhiều bất cập, chưa rõ ràng, chưa công khai, minh bạch. Đây
là kẽ hở để một số người (trong các cơ quan áp dụng pháp luật) tìm cách sách nhiễu,
gây khó khăn khi thực thi công vụ, nhiệm vụ để đòi hối lộ. Thêm vào đó, nhiều văn
bản luật đã ban hành từ lâu nhưng thiếu các văn bản hướng dẫn khiến cho việc áp
dụng trên thực tế không thống nhất, tạo ra sự tùy tiện. Điều đó dễ làm phát sinh các
hành vi tiêu cực, lợi dụng các kẽ hở trong các quy định của pháp luật để làm lợi cho
một số ít người trong xã hội.

9.2.1.2. Những hạn chế trong quản lí, điều hành nền kinh tế và trong hoạt
động của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội

Những hạn chế trong quản lí, điều hành nền kinh tế cũng như trong hoạt động
của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội cũng là những nguyên nhân quan trọng
thúc đẩy sự gia tăng của tham nhũng.

- Hạn chế trong quản lí và điều hành nền kinh tế

Thực hiện đường lối của Đảng chuyển từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang
nền kinh tế thị trường, nền kinh tế nước ta đã và đang đạt được những thành tựu
quan trọng. Tuy nhiên, do cơ chế quản lí mới được xây dựng theo cơ chế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa còn chưa theo kịp với trình độ phát triển của
nền kinh tế nên đã tạo ra những sơ hở, bất cập. Nghị quyết số 04-NQ/TW ngày 21
tháng 8 năm 2006 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã phân tích: “Tổ chức và
hoạt động của hệ thống chính trị nói chung, của bộ máy nhà nước nói riêng, còn
nhiều khuyết điểm, chất lượng và hiệu quả chưa cao; chức năng, nhiệm vụ, quyền
hạn của một số cơ quan, tổ chức chưa được xác định rõ ràng, cụ thể, còn trùng
lặp hoặc bị phân tán”. Những hạn chế, bất cập đó được thể hiện ở những điểm
sau:

+ Hạn chế trong việc phân công trách nhiệm, quyền hạn giữa các chủ thể quản
lí
Quyền hạn, trách nhiệm giữa các chủ thể quản lí trong xã hội còn mâu thuẫn,
chồng chéo, đặc biệt là trong quản lí tài sản công, dẫn đến tính chịu trách nhiệm
của các cá nhân, tổ chức không cao. Tài sản của Nhà nước được giao cho một số
người có quyền hành rất lớn, nhưng chế độ trách nhiệm lại không rõ ràng. Bên
cạnh đó, những công cụ phục vụ cho quá trình quản lí, điều hành nền kinh tế,
quản lí tài sản công như kiểm kê, kiểm toán, kiểm soát, giám sát, thanh tra… lại
chưa được thực hiện thường xuyên, nghiêm túc. Đây chính là những yếu tố thuận
lợi để nhiều cán bộ, công chức, viên chức lợi dụng để tham ô, biến tài sản công
thành tài sản riêng, sử dụng tài sản công trái mục đích, thậm chí trái pháp luật.

+ Hạn chế trong việc công khai, minh bạch hóa các cơ chế quản lí kinh tế

91
 Những cơ chế quản lí kinh tế như cơ chế cấp phát vốn đầu tư xây dựng cơ bản;
cơ chế cấp hạn ngạch xuất, nhập khẩu, đặc biệt là xuất nhập khẩu các mặt hàng
thiết yếu, quan trọng; cơ chế đấu thầu; cơ chế cấp giấy phép; cơ chế duyệt dự án…
vẫn chưa được thực sự công khai, minh bạch dẫn đến những hành vi lợi dụng để
sách nhiễu, gây khó khăn, đòi hối lộ cũng như đưa hối lộ để được cấp kinh phí, để
được cấp các giấy phép xuất nhập khẩu, để giành được các hợp đồng xây dựng
hay cung cấp trang thiết bị…

+ Chính sách quản lí, điều hành kinh tế của Nhà nước còn chưa thực sự hợp lí
Sự can thiệp quá sâu của cơ quan Nhà nước vào nền kinh tế thông qua các
chính sách “điều tiết” thị trường (tức là cấm đoán, hạn chế các chủ thể kinh tế
không được hoạt động, kinh doanh trong một số lĩnh vực, chỉ cho phép một số
chủ thể nhất định được hoạt động) sẽ tạo cơ hội cho tham nhũng. Ví dụ, trong
việc cấp phép xuất, nhập khẩu, chỉ những công ty được cấp phép mới được xuất,
nhập khẩu một số loại hàng hóa nào đó và chỉ với số lượng cụ thể theo giấy phép.
Điều đó đã tạo ra sự khan hiếm trên thị trường. Lượng cung, cầu không được tính
toán theo chi phí cận biên của các nhà sản xuất, nhập khẩu mà được áp đặt bằng
mệnh lệnh hành chính. Kết quả là, giá cả bị đẩy lên cao do cung nhỏ hơn cầu.
Khi đó số tiền người mua phải trả khi mua hàng hóa sẽ cao hơn nhiều so với chi
phí sản xuất, nhập khẩu. Khoản chênh lệch này một phần được dùng làm của hối
lộ để được cấp phép nhập khẩu, một phần sẽ thuộc về người đưa hối lộ.

- Hạn chế trong cải cách hành chính

Ngày 17 tháng 9 năm 2001 Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số
136/2001/QĐ-TTg ban hành Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước
giai đoạn 2001 - 2010. Chương trình này là nhằm "loại bỏ những thủ tục rườm rà,
chồng chéo dễ bị lợi dụng để tham nhũng, gây khó khăn cho dân". Mặc dù Đảng
và Nhà nước ta đã quyết liệt thực hiện cải cách hành chính và bước đầu đã đạt
được những thành công nhất định. Tuy nhiên, cải cách hành chính vẫn chưa đáp
ứng được yêu cầu của nền kinh tế - xã hội. Do ảnh hưởng nặng nề của cơ chế kinh
tế cũ nên các thủ tục hành chính tuy đã được rà soát và loại bỏ một phần nhưng
vẫn còn rất phức tạp, rườm rà, gây nhiều khó khăn, bất cập cho người dân và
doanh nghiệp. Việc điều hành, quản lí nền kinh tế còn nhiều bất cập, lỏng lẻo, yếu
kém, nhất là cơ chế xét cấp phát vốn đầu tư, vốn vay ODA, các thủ tục như thủ
tục vay vốn, đăng kí kinh doanh, cấp phép… còn rườm rà, phức tạp. Bên cạnh đó,
những thủ tục hành chính còn kéo dài, làm cho những người không có thời gian,
hoặc những người muốn có kết quả nhanh chóng buộc phải đưa hối lộ.

Những bất cập, hạn chế trong quản lí, điều hành nền kinh tế cũng như trong
hoạt động của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội cũng là một trong các nhóm
yếu tố làm gia tăng tệ tham nhũng ở Việt Nam trong những năm gần đây.

9.2.1.3. Những hạn chế trong việc phát hiện và xử lí tham nhũng
- Hạn chế trong việc khuyến khích tố giác hành vi tham nhũng
Khoản 1 điều 4 Luật phòng chống tham nhũng đã quy định: “Mọi hành vi tham
nhũng đều phải được phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời, nghiêm minh”. Việc
phát hiện hành vi tham nhũng ở nước ta hiện nay còn rất hạn chế. Hành vi tham

92
nhũng chủ yếu được phát hiện thông qua việc tố giác của cán bộ, công chức, viên
chức và thông qua các công cụ phát hiện tham nhũng. Tuy nhiên, cả hai hình thức
này hiện nay đều còn nhiều hạn chế do sợ bị trả thù nên nhiều người không dám
tố cáo. Khoản 2 Điều 10 Luật phòng, chống tham nhũng quy định nghiêm cấm
các hành vi “đe doạ, trả thù, trù dập người phát hiện, báo cáo, tố giác, tố cáo,
cung cấp thông tin về hành vi tham nhũng”. Tuy nhiên, luật lại không quy định cụ
thể cơ chế xử lí đối với các hành vi vi phạm thuộc loại này. Mặt khác, luật cũng
không quy định cụ thể trách nhiệm trong việc bảo vệ cũng như đảm bảo an toàn
tính mạng, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp của cán bộ, công chức, viên chức
đã tố cáo hành vi tham nhũng của thủ trưởng mình. Điều đó cho thấy chúng ta
chưa có cơ chế bảo vệ hữu hiệu cũng như khuyến khích cán bộ, công chức, viên
chức tố cáo, tố giác hành vi tham nhũng. Điều này làm hạn chế đáng kể việc phát
hiện tham nhũng đồng thời tạo điều kiện cho tham nhũng gia tăng.

- Hạn chế trong hoạt động của các cơ quan phát hiện tham nhũng
Hiện nay hoạt động của các cơ quan phát hiện tham nhũng vẫn chưa đáp ứng
được yêu cầu của thực tiễn. Tham nhũng chủ yếu được phát hiện thông việc sử
dụng các công cụ thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán. Tuy nhiên, hoạt động
của các cơ quan này vẫn còn nhiều hạn chế thể hiện ở các điểm sau:

+ Các cơ quan, tổ chức có chức năng thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán
chưa phát huy triệt để vai trò, trách nhiệm, quyền hạn của mình trong phát hiện
tham nhũng. Đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán
vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu cả về số lượng cũng như trình độ, năng lực, bản
lĩnh chính trị.

+ Hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán đối với các cơ quan nhà
nước để phát hiện tham nhũng chưa được tiến hành thường xuyên và toàn diện
dẫn đến hiệu quả của việc phát hiện tham nhũng còn hạn chế.

- Hạn chế trong hoạt động của các cơ quan tư pháp hình sự
Công tác phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án tham nhũng vẫn còn hạn
chế. Tỷ lệ phát hiện các vụ án tham nhũng chưa cao, vẫn còn hiện tượng bỏ lọt tội
phạm, chuyển từ xử lí hình sự sang xử lí hành chính hay xử lí kỉ luật. Việc xử lí
các vụ án tham nhũng còn có những biểu hiện thiếu quyết tâm, ngại xử lí. Quá
trình giải quyết vụ án còn chậm, gây nhiều bức xúc trong nhân dân. Một số vụ án
tham nhũng nghiêm trọng nhưng hoạt động điều tra, truy tố và xét xử kéo dài,
hiệu quả xử lí thấp; còn bỏ lọt các hành vi tham nhũng. Hình phạt áp dụng cho
những người có hành vi tham nhũng còn chưa nghiêm khắc, chưa đảm bảo tính
răn đe, phòng ngừa riêng và phòng ngừa chung trong xã hội.

Những quy định trong hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật cũng còn
những điểm chưa rõ ràng, minh bạch dẫn đến các hiện tượng hối lộ cán bộ, công
chức trong các cơ quan bảo vệ pháp luật để được xử lí hành chính, được kết luận
điều tra có lợi, được truy tố với tội danh và khung hình phạt nhẹ hơn, được xét xử
với hình phạt nhẹ hơn hoặc được hưởng án treo. Hiện tượng đưa hối lộ để thu hồi
tài sản là đối tượng của tội phạm trả cho người bị hại, đưa hối lộ để cưỡng chế thi
hành án… vẫn xẩy ra.

93
 - Hạn chế trong hoạt động của các cơ quan truyền thông
Trong cuộc chiến chống tham nhũng, truyền thông giữ một vai trò rất quan
trọng. Khoản 4 Điều 6 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật báo chí năm
1999 quy định báo chí có nhiệm vụ “Phát hiện, nêu gương người tốt, việc tốt,
nhân tố mới; đấu tranh phòng, chống các hành vi vi phạm pháp luật và các hiện
tượng tiêu cực xã hội khác”. Thời gian qua, các cơ quan truyền thông đã phát hiện
và cung cấp thông tin giúp các cơ quan bảo vệ pháp luật phát hiện được nhiều vụ
án tham nhũng. Tuy nhiên, nhìn chung hiệu quả của hoạt động này vẫn còn rất
khiêm tốn..

- Hạn chế trong việc phối hợp hoạt động giữa các cơ quan, tổ chức trong
phòng, chống tham nhũng

Trong hoạt động chống tham nhũng, nhiều cơ quan, tổ chức chưa nhận thức
đúng tính chất và tầm quan trọng của hoạt động phòng, chống tham nhũng. Chính
sự nể nang, né tránh, bao che, dung túng cho tham nhũng của những người đứng
đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị đã làm cho tình hình tham nhũng thêm trầm
trọng. Chúng ta chưa huy động được sức mạnh của tất cả các cá nhân, tổ chức, cơ
quan, đơn vị vào hoạt động phòng, chống tham nhũng. Hiện nay vẫn còn thiếu
một cơ chế phối hợp có hiệu quả giữa các cơ quan Nhà nước với các tổ chức
chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội nghề nghiệp trong hoạt
động phòng, chống tham nhũng. Điều này làm giảm hiệu quả hoạt động phòng,
chống tham nhũng đồng thời làm cho hành vi tham nhũng phát sinh mà không bị
ngăn chặn.

9.2.1.4. Những hạn chế trong nhận thức, tư tưởng của cán bộ, công chức
cũng như trong hoạt động bổ nhiệm, luân chuyển cán bộ

- Sự xuống cấp về đạo đức, phẩm chất của một bộ phận cán bộ, công chức,
viên chức

Do nền kinh tế kế hoạch đã tồn tại rất lâu ở nước ta, nên nhiều cán bộ, công
chức, viên chức nước ta vẫn chịu ảnh hưởng nặng nề của các tư tưởng, tâm lí tiêu
cực của thời kì quan liêu, bao cấp. Nhiều người vẫn duy trì những thái độ tiêu cực
như hách dịch, cửa quyền, sách nhiễu gây khó khăn cho người dân, kéo dài thời
hạn… Điều này đã làm cho một bộ phận người dân ngại tiếp xúc, ngại làm việc
trực tiếp mà thường sử dụng những hình thức tiêu cực như đưa hối lộ, thông qua
môi giới hối lộ để giải quyết công việc. “Văn hóa phong bì”, vấn đề ăn chia lợi
ích, trích tỷ lệ phần trăm… cũng đang ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động đúng
đắn của cán bộ, công chức, viên chức làm gia tăng tình trạng tham nhũng.
Những lĩnh vực liên quan đến tài chính, tiền tệ, vốn đầu tư… như cấp phát vốn,
duyệt dự án đầu tư, cấp giấy phép, duyệt hạn ngạch… đều xuất hiện các tình
trạng nhũng nhiễu đòi hối lộ. Nếu không đưa hối lộ thì công việc sẽ bị gây khó
khăn, mất thời gian, doanh nghiệp sẽ mất đi cơ hội tốt để làm ăn.

Bên cạnh đó, sự xuống cấp về đạo đức, nhân cách của một bộ phận cán bộ,
đảng viên và công chức, viên chức cũng làm gia tăng tệ tham nhũng. Chiến lược
Quốc gia phòng, chống tham nhũng đến năm 2020 cũng nhận định, một trong các
nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng tham nhũng hiện nay ở nước ta là do

94
“một bộ phận cán bộ, công chức thiếu tính chuyên nghiệp, ý thức tự tu dưỡng, rèn
luyện về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống còn thấp”. Sự suy thoái về tư tưởng
chính trị, phẩm chất, đạo đức, lối sống thể hiện trước hết ở tư tưởng hưởng thụ, quá
coi trọng đồng tiền, tư tưởng vụ lợi, làm giàu bất chính… Do ảnh hưởng của những
tâm lí này mà một số cán bộ, đảng viên đã lợi dụng công việc, nhiệm vụ, quyền hạn
được giao để sách nhiễu, đòi hối lộ, tham ô tài sản, đặc biệt là những cán bộ công
tác trong các lĩnh vực tài chính, tiền tệ, cấp phát vốn, thanh tra, kiểm toán cũng như
các lĩnh vực có liên quan đến nguồn vốn ngân sách hay vốn tài trợ, vốn vay ưu
đãi hay cấp giấy phép…

- Hạn chế trong công tác quy hoạch và bổ nhiệm cán bộ

Công tác quy hoạch và bổ nhiệm cán bộ thời gian qua đã có nhiều đổi mới
nhưng nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị vẫn chưa thực hiện tốt. Tư tưởng cục bộ, địa
phương, bè phái trong công tác bổ nhiệm cán bộ vẫn còn tồn tại cũng làm gia tăng
tệ tham nhũng. Vẫn còn tình trạng chỉ lựa chọn, bổ nhiệm những cán bộ cùng quê,
cùng bè phái để từ đó hình thành các đường dây tham nhũng khép kín, vô hiệu
hóa cơ chế kiểm soát, thanh tra nội bộ. Những vụ án tham nhũng lớn thời gian
qua đã cho thấy rõ điều đó. Việc luân chuyển cán bộ cũng chưa được thực hiện tốt,
nhiều khi còn phản tác dụng. Nhiều trường hợp các cán bộ, công chức, viên chức
tích cực tố cáo tham nhũng thì bị luân chuyển công tác, còn những người tham
nhũng cùng bè phái, bị tố cáo thì không những không bị luân chuyển công tác mà
còn được bổ nhiệm chức vụ cao hơn.

Những nguyên nhân tham nhũng xuất phát từ hạn chế trong nhận thức, tư
tưởng của cán bộ, công chức, viên chức và công tác cán bộ được xác định là một
trong những nguyên nhân cơ bản.

9.2.1.5 Những hạn chế trong công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp
luật về tham nhũng

Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về tham nhũng thời gian
qua vẫn còn nhiều hạn chế như sau:

- Về phạm vi thực hiện

Hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng chống tham
nhũng ở nhiều nơi mới chỉ được thực hiện trong nội bộ các cơ quan, tổ chức, đơn
vị, chưa được tiến hành sâu rộng đến mọi tầng lớp nhân dân. Nhiều người dân
chưa hiểu rõ quyền và nghĩa vụ trong phòng, chống tham nhũng, đặc biệt là chưa
hiểu rõ cơ chế bảo vệ người tố cáo tham nhũng. Vì vậy, chúng ta chưa huy động
được sức mạnh của toàn thể nhân dân tích cực tham gia phát hiện, tố cáo tham
nhũng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đấu tranh chống và phòng ngừa tham
nhũng.

- Về hình thức tuyên truyền

Hình thức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục phòng, chống tham nhũng còn khá
đơn điệu, chủ yếu thực hiện bằng hình thức báo cáo viên phổ biến, giải thích cho
người nghe. Hình thức này tuy ít tốn kém, nhưng hiệu quả chưa cao do sự đơn
điệu cũng như tính thiếu sâu sát, cụ thể dẫn đến sự nhàm chán, khó hiểu, khó tiếp
thu. Luật phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 đã quy định rất nhiều hình thức

95
tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật nhưng nhiều hình thức quy định trong
luật này vẫn chưa hoặc rất ít được vận dụng trong tuyên truyền, phổ biến, giáo
dục phòng, chống tham nhũng như tư vấn về phòng, chống tham nhũng; tuyên
truyền, phổ biến, giáo dục phòng, chống tham nhũng thông qua loa truyền thanh,
internet, pa-nô, áp-phích, tranh cổ động, niêm yết tại trụ sở, bảng tin của cơ quan,
tổ chức, khu dân cư; thi tìm hiểu pháp luật phòng, chống tham nhũng; lồng ghép
việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục phòng, chống tham nhũng trong các hoạt
động văn hóa, văn nghệ, sinh hoạt của các cơ quan, tổ chức, câu lạc bộ, tủ sách
pháp luật…

Bên cạnh đó thời lượng tuyên truyền, giáo dục, phổ biến về phòng, chống tham
nhũng còn rất hạn chế, chưa được thực hiện một cách tự giác, thường xuyên, liên tục,
chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn đời sống xã hội.

- Về nội dung tuyên truyền

Nội dung tuyên truyền, phổ biến, giáo dục về phòng, chống tham nhũng còn
chưa được biên soạn cho thực sự phù hợp với các nhóm đối tượng khác nhau
trong xã hội. Điều đó tạo ra sự nhàm chán, khó hiểu, khó tiếp thu đối với nhiều
đối tượng, như nông dân, công nhân, cựu chiến binh, đồng bào dân tộc… làm cho
việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục nhiều khi trở thành hình thức, không đạt
được hiệu quả mong muốn.

9.2.2. Tác hại của Tham nhũng

9.2.2.1. Tác hại về chính trị
Tham nhũng trước hết gây ra những thiệt hại to lớn về lĩnh vực chính trị của
đất nước. Chiến lược quốc gia phòng, chống tham nhũng đến năm 2020 Ban hành
kèm theo Nghị quyết số 21/NQ-CP ngày 12 tháng 5 năm 2009 của Chính phủ đã
nhận định: “tình hình tham nhũng vẫn diễn biến phức tạp trên nhiều lĩnh vực,
nhất là trong quản lý, sử dụng đất đai, đầu tư xây dựng, cổ phần hóa doanh
nghiệp nhà nước, quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước, gây hậu quả xấu về
nhiều mặt, làm giảm sút lòng tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và sự
quản lý Nhà nước, tiềm ẩn các xung đột lợi ích, phản kháng về xã hội, làm tăng
thêm khoảng cách giàu nghèo. Tham nhũng trở thành vật cản lớn cho thành công
của công cuộc đổi mới, cho sức chiến đấu của Đảng, đe dọa sự tồn vong của chế
độ.” Tham nhũng tạo ra những rào cản, cản trở việc thực hiện các chủ trương,
chính sách của Đảng và Nhà nước. Nhiều chính sách của Đảng và Nhà nước bị
các cán bộ, công chức, viên chức lợi dụng phục vụ cho các mục đích cá nhân đã
gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển chung của đất nước. Nhà nước có
nhiều chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện đối với người nghèo, đối với vùng đồng bào
dân tộc ít người, chính sách đối với thương binh, liệt sĩ, người có công với cách
mạng… Tuy nhiên những chính sách này thời gian qua đã bị một số cán bộ, đảng
viên lợi dụng để tham ô, chiếm đoạt tài sản. Các chính sách về trợ giá, đền bù giải
phóng mặt bằng, xây dựng các khu công nghiệp, hỗ trợ hoạt động xuất, nhập
khẩu… cũng bị một số cán bộ, công chức lợi dụng phục vụ cho lợi ích của cá
nhân gây thiệt hại không nhỏ đến tài sản của Nhà nước, gây bất bình trong nhân
dân. Tham nhũng vì vậy làm giảm sút lòng tin của nhân dân vào bộ máy Nhà

96
nước, làm xói mòn lòng tin của nhân dân vào đội ngũ cán bộ, đảng viên, gây bức
xúc trong nhân dân và dư luận xấu trong xã hội.

Tham nhũng cũng làm ảnh hưởng đến uy tín của quốc gia trên trường quốc tế.
Tham nhũng làm giảm lòng tin của các nhà tài trợ khi mà nguồn viện trợ cho các
dự án, nguồn hỗ trợ cũng như sự ủng hộ của các quốc gia cho nước ta bị thất thoát
nhiều, làm cho hiệu quả đạt được của các nguồn tài chính, tín dụng này là rất thấp.
Điều này đã gây ra những ảnh hưởng xấu trong đời sống chính trị của xã hội, gây ra
sự bất bình trong nhân dân, gây ảnh hưởng đến việc thực thi các chính sách phát
triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước.

9.2.2.2. Tác hại về kinh tế

Bên cạnh các thiệt hại về chính trị, tham nhũng cũng gây ra những thiệt hại to
lớn về mặt kinh tế cho Nhà nước và xã hội. Theo đánh giá của Văn phòng Liên
hợp quốc về ma túy và tội phạm (UNODC) và Ngân hàng Thế giới (WB), nạn
tham nhũng đã gây thiệt hại cho các nước đang phát triển tới 1,6 nghìn tỷ USD
mỗi năm.6 Những thiệt hại về kinh tế mà tham nhũng gây ra cho nước ta có thể kể
đến là:

- Tham nhũng làm thất thoát những khoản tiền lớn trong xây dựng cơ bản do
phải chi phí cho việc đấu thầu, việc cấp vốn, việc thanh tra, kiểm toán và hàng
loạt các chi phí tiêu cực khác. Mặt khác do tham nhũng mà một số lượng lớn tài
sản của Nhà nước bị thất thoát do các hành vi tham ô, lợi dụng, lạm dụng chức vụ
quyền hạn chiếm đoạt... Trong năm 2010, qua thanh tra, các cơ quan chức năng
đã phát hiện nhiều sai phạm trong lĩnh vực đất đai, đền bù giải phóng mặt bằng,
đầu tư xây dựng, quản lý sử dụng tài sản công, kiến nghị thu hồi 8.152,6 tỷ đồng
và 2.108,5 ha đất.7 Một số cá nhân, tổ chức thực hiện các hoạt động đầu tư bằng
vốn ngân sách không nhằm mang lại lợi ích cho Nhà nước, cho xã hội mà chỉ
nhằm mưu cầu lợi ích cho cá nhân. Vì lợi ích cá nhân của mình hay của một nhóm
người, một số doanh nghiệp đã đầu tư mua, nhập khẩu những dây chuyền sản xuất,
máy móc, thiết bị, phương tiện, tàu thủy rất lạc hậu, cũ nát không thể sử dụng được
do công nghệ đã quá cũ hoặc tiêu tốn quá nhiều nhiên liệu hoặc thải ra quá nhiều
các chất độc hại, gây thất thoát cho ngân sách nhà nước hàng ngàn tỷ đồng.

- Tham nhũng gây tổn thất lớn cho nguồn thu của ngân sách nhà nước thông
qua thuế. Thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước. Tuy nhiên do tệ
tham nhũng, hối lộ mà một số doanh nghiệp chỉ phải nộp khoản thuế ít hơn nhiều
so với khoản thuế thực tế phải nộp. Điều này đã làm thất thoát một lượng tiền rất
lớn hàng năm cho ngân sách nhà nước. Hối lộ cũng dẫn đến những thất thoát lớn
cho ngân sách nhà nước trong việc hoàn thuế, xét miễn giảm thuế, các khoản thu
phí, lệ phí, tiền phạt...

- Tham nhũng, nhất là hành vi tham ô tài sản đã làm cho một số lượng lớn
tài sản công trở thành tài sản tư của một số cán bộ, công chức, viên chức.

6 Nguồn:http://www.vietnamplus.vn/Home/The-gioi-thiet-hai-hon-2600-ty-USD-do-tham-
nhung/201012/71167.vnplus.
7Nguồn: http://www.vietnamplus.vn/Home/Phien-hop-thu-35-cua-UBTVQH-ve-chong-tham-
nhung/20109/62161.vnplus.
97
Việt Nam
Trong mộtđã
sốđạt
cơ được
quan, nhiều
tổ chứckếtđãquả
hình
đáng
thành
khích
cáclệ,
đường
tuy nhiên
dây tham
kết quả
ô hàng
của hoạt
tỷ,
thậm chí
động nàyhàng
còn chưa
trăm được
tỷ đồng
nhưcủamong
Nhàmuốn.
nước. Tham nhũng vẫn được coi là “quốc
nạn” của đất nước, là một trong những nguy cơ đe doạ sự tồn vong của chế độ xã
Tham
hội chủ nhũng
nghĩa ởgây ra Nam.
Việt nhữngDo thiệt
đó,hại nghiêm
phòng, trọng
chống chonhũng
tham các công
cầntrình
đượcxây
xemdựng.
như là
Do tham nhũng mà một số công trình xây dựng như các công trình cầu
một nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết của toàn Đảng, toàn dân trong giai đoạn đường, nhà
hiện
cửa kém chất lượng. Điều này không chỉ làm thất thoát tài sản quốc gia mà còn gây
nay.
nguy hiểm đáng kể, đe dọa cuộc sống của người dân khi sử dụng các công trình này,
ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của nền kinh tế - xã hội.
9.3.2. Phòng, chống tham nhũng góp phần tăng trưởng kinh tế đất nước,
nâng cao đời sống nhân dân
9.2.2.3. Tác hại về xã hội
Thiệt hại vật chất do tham nhũng gây ra không chỉ là số lượng tài sản rất lớn
Tham nhũng làm ảnh hưởng đến các giá trị, các chuẩn mực đạo đức và pháp
của Nhà nước, tập thể và công dân bị các đối tượng tham nhũng chiếm đoạt mà
luật, làm xuống cấp đạo đức của một bộ phận cán bộ, đảng viên.
còn bao gồm cả những thiệt hại vật chất do các đối tượng này làm thất thoát hoặc
gây
Thamlãngnhũng
phí. đã làm cho một bộ phận cán bộ, đảng viên coi thường các giá trị
đạo đức, coi thường các chuẩn mực của pháp luật, sách nhiễu, gây khó khăn… để
Những
đòi thiệt
hối lộ. Mộthại
sốvật chấtsẵn
người do sàng
các vụ tham
làm tráinhũng
lương gây
tâm,ratrái
là đạo
rất lớn,
đức,cóxâm
vụ thiệt
phạmhại
vật chất lên đến hàng ngàn tỷ đồng. Nếu so sánh với mức thu
nghĩa vụ nghề nghiệp cũng như vi phạm pháp luật vì những khoản tiền hối ngân sách hànglộ.năm
của
Báođấtcáonước, mứcChấp
của Ban chi hàng
hànhnăm choương
Trung y tế,Đảng
giáo dục
khóahoặc chohội
tại Đại an sinh xã hội,
đại biểu toànxoá
đói,
quốcgiảm nghèo…
lần thứ XI củathì càngđãthấy
Đảng rõ mức
khẳng định,độmột
nghiêm
số chỉtrọng
tiêu, của
nhiệmnhững
vụ dothiệt
Đạihạihộivật
X
chất do tham nhũng gây ra cho xã hội.
đề ra chưa đạt được, trong đó có “tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tội phạm, tệ
nạn xã hội, suy thoái đạo đức, lối sống... chưa được ngăn chặn, đẩy lùi.”
Vì vậy, để phát triển kinh tế nhanh và vững chắc, đồng thời không ngừng nâng
cao đời sống, vật chất, tinh thần cho nhân dân cần thực hiện các biện pháp cần
Ngày
thiết để nay
phòngtham nhũng
ngừa không
và đấu chỉkhông
tranh xẩy rakhoan
đối với một sốvới
nhượng lĩnh
thamvựcnhũng.
liên quan đến
Việc tích
tài chính, tiền tệ, đầu tư xây dựng cơ bản, đất đai, nhà cửa mà tham
cực phòng, chống tham nhũng có ý nhĩa quan trọng không chỉ đối với việc phát nhũng đã xẩy
ra ở nhiều
triển, tăng lĩnh vựcnền
trưởng củakinh
đời tế
sốngmàxã
cònhội,
có gây ra những
ý nghĩa to lớn,hậu
góp quảphầnxấu,quan
làmtrọng
cản trở sự
trong
phát triển lành mạnh của đất nước. Đặc biệt, khi tham nhũng
việc cải thiện, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân. xẩy ra trong các lĩnh
vực, ngành nghề được xã hội tôn kính như giáo dục, y tế, văn hóa… thì hành vi
tham nhũng còn xâm hại nghiêm trọng đến các giá trị đạo đức, xã hội truyền
thống,
9.3.3.gây ra những
Phòng, chốnghậu quảnhũng
tham xấu, tác
gópđộng
phầnkhông nhỏ
duy trì cácđến
giáhệtrịtưđạo
tưởng
đức trong xã
hội. thống, làm lành mạnh các quan hệ xã hội
truyền

Trong những năm gần đây, xã hội, lối sống, đạo đức truyền thống của người
Việt
Tóm Namlại, bị tấn nhũng
tham công mạnh mẽnhững
gây ra và bị hậu
biếnquả
đổinghiêm
ở mức độ đáng
trọng vềbáo động.
chính Một tế
trị, kinh
trong các yếu tố làm cho các giá trị đạo đức và truyền thống
và xã hội; gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển mọi mặt của nền kinh tế - xã tốt đẹp bị tấn công,
hội.
xâm
Thamhại chínhlàm
nhũng là tệ nạn tham
xuống nhũng.
cấp đạo đức Những
một bộ hành
phận vi
cántrước đây vốn
bộ, công bị cả
chức, viêncộng
chức,
đồng
gây bấtlênbình
án, bị coi dư
trong là xấu,
luậnđáng lêngây
xã hội, án mạnh mẽ như
ảnh hưởng “ăn cắp
nghiêm củađến
trọng công”,
uy tín“đút
củalót”,
“hối lộ”,… nay
Đảng và Nhà nước. đã trở thành hiện tượng khá phổ biến trong xã hội. Các cụm từ
như “văn hoá phong bì”, “chạy dự án”, “chạy chức”, “chạy tội”… đã không còn
xa lạ mà xẩy ra nhiều, được nói đến nhiều trong xã hội. Tham nhũng đã và đang
9.3.Ý
tấn côngNGHĨA,
mạnh mẽ TẦM QUAN
sang TRỌNG
cả những CỦAvốn
lĩnh vực CÔNG
được TÁCcả xãPHÒNG, CHỐNG
hội tôn vinh, kính
THAM NHŨNG
trọng là y tế và giáo dục. Nhiều cán bộ có chức, có quyền không chỉ “rút ruột” các
công trình nhà nước phục vụ dân sinh hay sản xuất mà cả những công trình dành
9.3.1. Phòng, chống tham nhũng góp phần bảo vệ chế độ, xây dựng Nhà
để tôn vinh các anh hùng liệt sỹ hay ăn chặn tiền, lương thực, thực phẩm mà
nước pháp quyền
người dân cả nước với đạo lý “lá lành đùm lá rách” quyên góp để ủng hộ đồng
bào cácthời,
Sinh vùngBác bị thiên
Hồ từngtai, nói::
bão lũ, ủng hộ
“Tham người
ô là trộmnghèo…
cướp... Tham ô, lãng phí và bệnh
quan liêu là kẻ thù của nhân dân, của bộ đội, của Chính phủ. Kẻ thù khá nguy hiểm,
vì nó không mang gươm mang súng mà nó nằm trong tổ chức của ta để làm hỏng
công việc của ta. Tham ô, lãng phí, quan liêu là một thứ “giặc ở trong lòng”. 8
Để bảo vệ xã hội, bảo tồn và phát triển các giá trị đạo đức, văn hoá truyền
thống
Hoạtthì Nhàphòng,
động nước, chống
mỗi người
thamdân và toàn
nhũng luônxã hội Đảng
được cần đồng lòng,nước
và Nhà chung sức đấu
ta quan
tranh không
tâm đặc biệt.khoan
Trongnhượng với các
những năm gầnhành
đây, vi tham
hoạt nhũng
động và tội
phòng, phạm
chống về tham
tham nhũng ở

8
Xem: Hồ Chí Minh toàn tập, Đạo đức cách mạng. (Tháng 12/1958), Tập 9, Nxb CTQG. H.1995, Tr.291.
98
99
nhũng. Việc phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng chính là hoạt động góp
phần duy trì các giá trị đạo đức truyền thống và làm lành mạnh các quan hệ xã hội.

9.3.4. Phòng, chống tham nhũng góp phần củng cố niềm tin của nhân dân
vào chế độ và pháp luật

Nạn tham nhũng ở Việt Nam thời gian qua diễn ra rất nghiêm trọng và điều đó
đã gây ra những thiệt hại lớn về cả kinh tế và xã hội cũng như làm giảm sút lòng
tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước và pháp luật. Ban chấp hành Trung ương
Đảng cộng sản Việt Nam nhận định: “Tham nhũng, lãng phí vẫn diễn ra nghiêm
trọng ở nhiều ngành, nhiều cấp, nhiều lĩnh vực với phạm vi rộng, tính chất phức
tạp, gây hậu quả xấu về nhiều mặt, làm giảm sút lòng tin của nhân dân, là một
trong những nguy cơ lớn đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ ta”. 9 Như vậy,
đấu tranh phòng, chống tham nhũng là một trong những vấn đề có ý nghĩa quyết
định đối với sự sống còn của chế độ, hạnh phúc của nhân dân và tương lai của dân
tộc. Đây là cuộc chiến đầy gian khó và phức tạp nhằm chống lại những thói hư,
tật xấu đang tiềm ẩn trong mỗi cán bộ, công chức, viên chức - những người được
nhà nước và nhân dân trao quyền ở các cơ quan từ trung ương đến địa phương.

9.4.TRÁCH NHIỆM CỦA CÔNG DÂN TRONG PHÒNG, CHỐNG

THAM NHŨNG

9.4.1. Trách nhiệm của công dân trong phòng, chống tham nhũng
Việc phòng, chống tham nhũng không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan Nhà
nước, tổ chức xã hội mà còn là trách nhiệm của mỗi công dân.

Theo quy định tại Điều 6 Luật phòng chống tham nhũng, Điều 24 Nghị định số
47/2007/NĐ-CP ngày 27 tháng 3 năm 2007 của Chính phủ (cũng như quy định
trong các văn bản khác nêu trên), trách của công dân trong phòng, chống tham
nhũng bao gồm các nội dung sau:

- Chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật về phòng, chống tham nhũng;
- Lên án, đấu tranh với những người có hành vi tham nhũng;
- Phát hiện, tố cáo hành vi tham nhũng;
- Hợp tác với các cơ quan có thẩm quyền trong việc xác minh, xử lý hành vi
tham nhũng;

- Kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoàn thiện cơ chế, chính sách
pháp luật về phòng, chống tham nhũng;

- Góp ý kiến xây dựng pháp luật về phòng, chống tham nhũng.
9.4.1.1. Chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật về phòng, chống tham nhũng
Trách nhiệm phòng, chống tham nhũng của công dân được thể hiện trước hết
bằng việc chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật về phòng, chống tham nhũng. Tham
nhũng là hiện tượng xã hội luôn tiềm ẩn trong mỗi con người, nhất là những
người có chức vụ, quyền hạn - “người có quyền lực”. Khi đã có quyền lực, con

9
Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam, Nghị quyết số 04/NQ-TW ngày 21 tháng 8 năm
2006 Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
100
người
Khi phát
thườnghiện,
có tố
xucáohướng
hànhlạmvi tham
dụng nhũng,
quyền lựccông đểdân
thoảcómãn
quyềnnhuđược
cầu cá
giữnhân,
bí mật
mưu cầu
(danh tính,
lợithông
ích riêng.
tin tốVì cáo)
vậy,đểviệc
đảmphòng,
bảo anchống
toàn tính
tham mạng,
nhũng sứcđòi
khỏe,…
hỏi mỗiTrường
người,
nhất người
hợp là ngườicó có
hành
chứcvi tố
vụcáoquyền
bị đehạn
doạ,
phải
trảluôn
thù, “giữ
trù dập…
mình”thìđểhọ bản
cóthân
quyềnkhông
yêu cầu
lạm
dụng
cơ quan
quyền
nhà lực,
nướcvicóphạm
thẩmphápquyềnluậtbảo
hayvệ.
có hành vi tham nhũng, đồng thời mỗi
người (có chức vụ, quyền hạn cũng như không có chức vụ, quyền hạn) còn phải
có9.4.1.4.
trách nhiệm
Hợp tác vậnvớiđộng,
các cơgiáo dụccó
quan người
thẩmthânquyềntrong giaviệc
trong đìnhxácchấp hànhxử
minh, nghiêm
lý
chỉnhvipháp
hành tham luật nói chung, pháp luật về phòng, chống tham nhũng nói riêng để
nhũng
không cho hành vi tham nhũng xẩy ra trong cơ quan, tổ chức, đơn vị hay địa
phương
Điều 6mình.
Luật phòng chống tham nhũng quy định: “Công dân … có nghĩa vụ hợp
tác, giúp đỡ cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc phát hiện, xử lý
người có hành vi tham nhũng”. Việc hợp tác, hỗ trợ, cung cấp thông tin cần thiết,
nhất9.4.1.2.
là trường
Lênhợpán, công dân có
đấu tranh vớihành
nhữngvi tố cáovitham
hành thamnhũng
nhũngcó ý nghĩa quan trọng
giúp cơ quan tổ chức xác minh, điều tra nhanh chóng làm rõ hành vi hành vi tham
Đối với
nhũng mỗilí công
để xử dân, ngoài
theo pháp việc không
luật. Việc chấp hànhhợp nghiêm chỉnhdân
tác của công pháp màluật về phòng,
không có lí
chống
do chínhtham
đángnhũng
qua đóthì gây
họ còn
cảnphải có thái
trở việc xácđộ phê điều
minh, phán,tralênhành
án mạnh mẽnhũng,
vi tham hành viđặc
tham
biệt lànhũng.
các vụBằng hành động
việc phạm tội vềcụ thể nhũng
tham của mình, trong
thì tùy theocông
tínhviệc cũng
chất, mứcnhưđộ trong
mà có
cuộcbịsống
thể xử líkhi pháttừhiện
về tội chốihành
khai vi
báotham
hoặcnhũng,
từ chốicông
cung dân
cấpcầntàichủ
liệuđộng
theo nhắc
Điều nhở,
308 phê
bình, lên
BLHS án người
hoặc có hành
tội không vi tội
tố giác tham nhũng,
phạm theokiên
Điềuquyết đấu tranh không khoan
314 BLHS.
nhượng với các hành vi tham nhũng.

9.4.1.3.Kiến
9.4.1.5. Phátnghị
hiện,
vớitốcơ
cáoquan
hànhnhà
vi tham
nước nhũng
có thẩm quyền hoàn thiện cơ chế,
chính sách pháp luật về phòng, chống tham nhũng
Điều 64 Luật phòng, chống tham nhũng quy định: “Công dân có quyền tố cáo
hành vi tham
Để tạo điều nhũng
kiện chovớicông
cơ quan, tổ thể
dân có chức,
thựccá hiện
nhântốtcótrách
thẩmnhiệm
quyền”.phòng, chống
tham nhũng trong lĩnh vực này, pháp luật quy định cho công dân có quyền yêu
cầuViệc phát hiện,
cơ quan, tố cáo
tổ chức, đơnhành vi tham
vị cung cấp nhũng của Công
thông tin. công dân
dân được thựcđược
có quyền hiện dưới hai
biết về
hình thức:
hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị nơi mình làm việc, địa phương nơi mình
cư trú để từ đó kịp thời phát hiện các hành vi có dấu hiệu tham nhũng cũng như
+ Phản ánh với Ban thanh tra nhân dân, tổ chức mà mình là thành viên về hành
các căn cứ cần thiết để đưa ra các kiến nghị với cơ quan, tổ chức có thẩm quyền
vi tham nhũng:
trong việc hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về phòng, chống tham nhũng.
Điều
+ Tố32cáo
Luật
hànhphòng, chống
vi tham thamvới
nhũng nhũng quy định:
cơ quan, “1).cáCán
tổ chức, bộ,cócông
nhân thẩmchức, viên
quyền.
chức
Khi phát hiện hành vi tham nhũng, vụ việc tham nhũng, công dân có quyền chức,
và người lao động khác có quyền yêu cầu người đứng đầu cơ quan, tổ tố cáo
đơn vị nơi mình làm việc cung cấp thông tin về hoạt động của
hành vi, vụ việc và người tham nhũng với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm cơ quan, tổ chức,
đơn
quyền.vị đó;
Hình 2).thức
Công dân
này có quyền
thường đượcyêu cầuhiện
thực Chủtrong
tịch trường
Uỷ banhợpnhânngười
dân xã, phường,
tố cáo
thị trấn nơi mình cư trú cung cấp thông tin về hoạt động của
không phải là thành viên cơ quan tổ chức (có hành vi, vụ việc tham nhũng).Uỷ ban nhân dân xã,
phường, thị trấn đó…”.

Tuy nhiên, khi phát hiện tham nhũng và thực hiện hành vi “phản ánh”, “tố cáo”
hành vi tham nhũng, công dân phải “nêu rõ họ, tên, địa chỉ, nội dung tố cáo và
cung cấp các
9.4.1.6. Gópthông tin,xây
ý kiến tài liệu
dựngliên
phápquanluậtđến
về nội dungchống
phòng, tố cáotham
mà mình
nhũngcó được
cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền” 10; công dân phải chịu trách nhiệm
vềTừtính
việc theo dõi
“khách tình “trung
quan”, hình tham nhũng,
thực” phân tin
của thông tíchđãcác số liệu,
phản tàicáo
ánh, tố liệuvàthuphải
thấpchịu
được, dự đoán
trách nhiệm về tình
lời tốhình
cáotham nhũng
của mình 11. và yêudân
Công cầu không
phòng,được
chống lợitham
dụngnhũng
quyềntrongtự do
thời gianđể
dân chủ tiếp
tố theo trênsựcơ
cáo sai sở phân
thật. Trườngtích,
hợpđánh
cônggiádân
sự bịa
phùđặt
hợp,vàtính khảngười
tố cáo thi của cáclà
khác
quy
thamđịnh củanhằm
nhũng pháp xúc
luật phạm
về phòng,
danhchống
dự hoặc tham
gâynhũng, công
thiệt hại chodân có thể
quyền lợi thông qua
của người
các
bị tốhội
cáonghị, diễn
thì tuỳ đàntính
theo hoặc thông
chất, múcquađộcác
nguycơhiểm
quan,củatổ chức
hành của
vi màmình kiếnbịnghị,
có thể xử
góp
phạt ýhành
kiếnchính,
với cơbuộc
quanbồi có thường
thẩm quyền
thiệt trong việctruy
hại hoặc xâycứu
dựng pháp
trách luật về
nhiệm hìnhphòng,
sự về
chống tham nhũng.
tội vu khống theo Điều 122 BLHS.

Việc tham gia của người dân không chỉ có ý nghĩa trong việc phòng ngừa tham
nhũng mà còn có ý nghĩa quan trọng trong hoạt động chống tham nhũng qua đó
góp phần ngăn chặn, đẩy lùi và tiến tới loại bỏ hành vi tham nhũng.
10 Xem: Điều 25 Nghị định số 47/2007/NĐ-CP ngày 27 tháng 3 năm 2007 của Chính phủ
11 Xem: Điều 64 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005
101
102
 9.4.2. Trách nhiệm của cán bộ, công chức, viên chức trong phòng, chống
tham nhũng

Cán cán bộ, công chức, viên chức cũng là công dân vì vậy họ có trách nhiệm
phòng, chống tham nhũng. Việc phòng, chống tham nhũng của cán bộ, công chức,
viên chức khác với công dân bình thường ở chỗ họ là người có trách nhiệm trước
tiên đối với việc phòng, chống tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị của mình.
Hoạt động phòng, chống tham nhũng của cán bộ, công chức, viên chức có thể được
xem xét trong hai trường hợp: cán bộ, công chức, viên chức không phải là người
lãnh đạo, quản lý; và cán bộ, công chức, viên chức là người quản lí, lãnh đạo trong
cơ quan, tổ chức đơn vị.

9.4.2.1. Đối với cán bộ, công chức, viên chức không phải là người lãnh đạo,
quản lý

Theo quy định tại các Điều 36, 37, 38, 39, 42 Luật phòng, chống tham nhũng,
trách nhiệm phòng, chống tham nhũng của cán bộ, công chức, viên chức được thể
hiện ở các nội dung sau:

+ Thứ nhất, cán bộ, công chức, viên chức có trách nhiệm thực hiện quy tắc
ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức. Đây là “các chuẩn mực xử sự của cán
bộ, công chức, viên chức trong thi hành nhiệm vụ, công vụ và trong quan hệ xã
hội, bao gồm những việc phải làm hoặc không được làm, 12 phù hợp với đặc thù
công việc của từng nhóm cán bộ, công chức, viên chức và từng lĩnh vực hoạt
động công vụ, nhằm bảo đảm sự liêm chính và trách nhiệm của cán bộ, công
chức, viên chức”.13

Đối với các tổ chức xã hội, cán bộ, công chức, viên chức có trách nhiệm thực
hiện quy tắc đạo đức nghề nghiệp. Đây là những “chuẩn mực xử sự phù hợp với
đặc thù của từng nghề bảo đảm sự liêm chính, trung thực và trách nhiệm trong
việc hành nghề”.14

+ Thứ hai, cán bộ, công chức, viên chức có nghĩa vụ báo cáo về các hành vi có
dấu hiệu tham nhũng. Theo quy định tại Điều 38 Luật phòng, chống tham nhũng:
“Khi phát hiện có dấu hiệu tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị nơi mình
làm việc thì cán bộ, công chức, viên chức phải báo cáo ngay với người đứng đầu
cơ quan, tổ chức, đơn vị đó; trường hợp người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị

12 Theo quy định tại Điều 37 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005, các việc cán bộ, công chức không
được làm bao gồm: a) Cửa quyền, hách dịch, gây khó khăn, phiền hà đối với cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá
nhân trong khi giải quyết công việc; b) Thành lập, tham gia thành lập hoặc tham gia quản lý, điều hành
doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh, hợp tác xã, bệnh
viện tư, trường học tư và tổ chức nghiên cứu khoa học tư, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác; c)
Làm tư vấn cho doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân khác ở trong nước và nước ngoài về các công việc có liên
quan đến bí mật nhà nước, bí mật công tác, những công việc thuộc thẩm quyền giải quyết của mình hoặc
mình tham gia giải quyết; d) Kinh doanh trong lĩnh vực mà trước đây mình có trách nhiệm quản lý sau khi
thôi giữ chức vụ trong một thời hạn nhất định theo quy định của Chính phủ; đ) Sử dụng trái phép thông
tin, tài liệu của cơ quan, tổ chức, đơn vị vì vụ lợi.

13 Xem: Điều 36 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005.

14 Xem: Điều 42 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005
103
có+ liên
Bốnquan là: người đứng
đến dấu đầutham
hiệu và cấp phó đó
nhũng củathìngười đứng
báo cáo vớiđầu cơ quan,
người đứngtổđầu
chức,
cơ
đơn
quan,vịtổphải chịu
chức, trách
đơn nhiệm
vị cấp trênvề việc
trực để xảy ra hành vi tham nhũng trong cơ quan,
tiếp”.
tổ chức, đơn vị do mình quản lý, phụ trách.
Đối với trường hợp, “cán bộ, công chức, viên chức biết được hành vi tham
nhũng
Trường màhợpkhông báora
để xẩy cáo…
thamthì (họ) tại
nhũng phảicơchịu
quan, trách nhiệmđơn
tổ chức, theovị quy
mìnhđịnh
quảncủalý,pháp
luật”trách
phụ 15. thì tùy theo tính chất mức độ nghiêm trọng của vụ việc mà người đứng
đầu và cấp phó của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị bị xử lý kỷ luật hoặc
bị+truy
Thứcứu ba, trách
cán bộ, cônghình
nhiệm chức,sựviên
20. chức có nghĩa vụ chấp hành quyết định về
chuyển đổi vị trí công tác của cơ quan, tổ chức, đơn vị. Theo quy định tại Điều
43 Luật phòng, chống tham nhũng: việc chuyển Câu hỏi đổi vị trí công tác của cán bộ,
công chức, viên chức được thực hiện định kỳ đối với một số vị trí công tác liên
quan1.đếnĐịnh việc quảntham
nghĩa lý ngân sách,
nhũng? Hãytài phân
sản của
tíchNhà nước,
về đặc điểmtrựcvàtiếp
cáctiếp xúc
hành vivà
tham
giải quyết
nhũng công việc
được quycủa cơ trong
định quan, Luật
tổ chức,
phòngđơnchống
vị, cátham
nhânnhũng
nhằm chủhiệnđộng
hành ( hãy
phònglầy ngừadẫntham
chứngnhũng.
minhĐiều nàythể)?
họa cụ có tác dụng quan trọng trong việc tránh để
cán bộ, công chức, viên chức lợi dụng nghiệp vụ, kinh nghiệm công tác mưu
cầu 2.lợiTrình
ích riêng và thựcnguyên
bày những hiện hành
nhân vidẫn
thamđếnnhũng.
tham nhũng? Các tác hại của tham
những đối với đời sống xã hội (dẫn chứng minh họa qua các ví dụ cụ thể)?

3. Hiện
9.4.2.2. Đốinay,
vớitham nhũng
cán bộ, côngđượcchức,coiviên
là “quốc nạn”đạo,
chức lãnh của đất
quảnnước, là một
lý trong cơ trong
quan,
những
tổ chức, đơn vịnguy cơ đe doạ sự tồn vong của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam. Do đó hãy nêu ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác phòng, chống
Cántham nhũng
bộ, công trong
chức, giaichức
viên đoạnlàhiện
người nay?
lãnh đạo, quản lí trong cơ quan, đơn vị có
vai trò rất quan trọng trong hoạt động phòng, chống tham nhũng tại cơ sở, doanh
nghiệp, cơ quan,
4. Hãy tổ chức,
nêu kinh nghiệmđơnvềvịphòng
của mình.
chốngHoạt động
tham phòng,
nhũng trên chống
thế giớitham nhũng
và lịch sử
của những
phòngngười
chốngnày được
tham thể hiện
nhũng trên các
của Việt Nam?nộiQua
dungđó,
sau:
hãy phân tích trách
nhiệm của công dân trong phòng chống tham nhũng?
+ Một là: tiếp nhận, giải quyết những phản ánh, báo cáo về hành vi có dấu hiệu
tham nhũng xẩy ra trong cơ quan, đơn vị, tổ chức của mình. Sau khi tiếp nhận,
giải quyết các nội dung phản ánh, báo cáo về hành vi, vụ việc có dấu hiệu tham
nhũng, “người được báo cáo phải xử lý vụ việc theo thẩm quyền hoặc chuyển cho
cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét, xử lý và thông báo cho người
báo cáo”16; “người nhận được báo cáo về dấu hiệu tham nhũng mà không xử lý thì
phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật” 17.

+ Hai là: cán bộ, công chức, viên chức (quản lý, lãnh đạo) có trách nhiệm tuân
thủ quyết định về việc luân chuyển cán bộ18, kê khai tài sản19. Việc luân chuyển
cán bộ nhằm hạn chế việc cán bộ, công chức, viên chức lợi dụng chức vụ quyền
hạn để trục lợi; việc kê khai tài sản của cán bộ, công chức, viên chức nhằm kiểm
soát biến động về tài sản của cán bộ, công chức, viên chức nhằm sớm phát hiện
hành vi tham nhũng.

+ Ba là: tổ chức kiểm tra việc chấp hành pháp luật của cơ quan, tổ chức, đơn
vị, cá nhân thuộc phạm vi quản lý.

15 Xem: Điều 39 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005

16 Xem: Điều 38 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005.
17Xem: Điều 39 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005.
18Xem: - Nghị định số 24/2010/NĐ-CP ngày 15 tháng 3 năm 2010 của Chính phủ quy định về tuyển dụng,
sử dụng và quản lý công chức; -Nghị định số 93/2010/NĐ-CP ngày 31 tháng 8 năm 2010 Sửa đổi một số
điều của Nghị định số 24/2010/NĐ-CP ngày 15 tháng 3 năm 2010 của Chính phủ quy định về tuyển dụng,
sử dụng và quản lý công chức

19
20 Xem: Điều 54,
44 Luật
55 Luật
phòng,
phòng,
chống
chống
thamtham
nhũng
nhũng
nămnăm
2005.
2005.
104
105