BÀI 1: MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN VEÀ

NHAØ NÖÔÙC
1.1.NGUOÀNGOÁCCUÛANHAØNÖÔÙC
1.1.1.MoätsoáquanñieåmveànguoàngoácNhaønöôùc.
Nhà nứớc là một hiện tượng đa dạng, phức tạp; do vậy để nhận thức đúng bản
chất của nhà nước cũng như những biến động trong đời sống nhà nước, cần lý giải
đầy đủ hàng loạt vấn đề trong đó nhất thiết phải làm sáng tỏ nguồn gốc hình thành
nhà nước, chỉ ra những nguyên nhân làm xuất hiện nhà nước. Từ thời trung cổ,
nhiều nhà tư tưởng đã đưa ra những lý giải về nguồn gốc nhà nước và cho đến nay
vấn đề nguồn gốc nhà nước vẫn là chủ đề nổi bật trong cuộc đấu tranh tư tưởng
trên thế giới. Nhìn nhận một cách khái quát, chúng ta có thể tiếp cận nhöõng
tröôøng phaùi vôùi nhöõng quan ñieåm khaùc nhau cuøng giaûi thích veà
nguyeân nhaân cuûa söï ra ñôøi cuûa Nhaø nöôùc
-Thuyeát thaàn hoïc: Nhöõng ngöôøi theo tröôøng phaùi naøy (Ph.Aùcvin,
Masiten, Koct Phlore v.v…) cho raèng : Thöôïng ñeá laø ngöôøi saép ñaët moïi
traät töï xaõ hoäi, Nhaø nöôùc laø do ñaáng toái cao saùng taïo, theå hieän yù
Chuùa. Do vaäy quyeàn löïc cuûa nhaø nöôùc laø hieän thöïc cuûa quyeàn löïc
Chuùa, laø vónh cöûu, tuaân theo quyeàn löïc nhaø nöôùc laø tuân theo yù
Chuùa.
-Thuyết gia trưởng cho rằng nhà nước ra đời là kết quả phát triển của gia đình
và quyền gia trưởng, là hình thức tổ chức tự nhiên của cuộc sống con người; vì
vậy cũng như gia đình, nhà nước tồn tại trong mọi xã hội, quyền lực nhà nước về
bản chất cũng giống như quyền lực gia trưởng của người đứng đầu gia đình (đại
biểu thuyết này có Aristote, Bodin, More…)
-Thuyeát Kheá öôùc xaõ hoäi (Groxi, Xpiroza, Goáp, Lore, Ruùtxoâ…) cho raèng
söï ra ñôøi cuûa nhaø nöôùc laø keát quaû cuûa moät kheá öôùc (hôïp ñoàng)
ñöôïc kyù keát giöõa nhöõng con ngöôøi soáng trong traïng thaùi töï nhiên
khoâng coù nhaø nöôùc. Vì vaäy nhaø nöôùc phaûn aùnh lôïi ích cuûa caùc
thaønh vieân trong xaõ hoäi vaø moãi thaønh vieân ñeàu coù quyeàn yeâu caàu
nhaø nöôùc phuïc vuï, baûo veä quyeàn lôïi cuûa hoï.
- Caùc nhaø kinh ñieån chuû nghóa Maùc – Leânin laàn ñaàu tieân ñaõ giaûi
thích ñuùng ñaén raèng nhaø nöôùc khoâng phaûi laø hieän töôïng vónh cöûu,
baát bieán. Nhaø nöôùc laø löïc löôïng naûy sinh töø xaõ hoäi ,laø saûn phaåm
cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Nhaø nöôùc chæ xuaát hieän khi xaõ hoäi loaøi
ngöôøi phaùt trieån ñeán moät möùc ñoä nhaát ñònh vaø tieâu vong khi nhöõng
ñieàu kieän khaùch quan cho söï toàn taïi cuûa noù maát ñi. Nhöõng luaän ñieåm
khoa hoïc veà söï xuaát hieän nhaø nöôùc ñöôïc Ph.Aêngngen trình baøy trong
taùc phaåm noåi tieáng “Nguoàn goác cuûa gia ñình, cuûa cheá ñoä tö höõu vaø
cuûa Nhaø nöôùc “ vaø ñöôïc V.I.Leânin phaùt trieån theâm trong taùc phaåm “
Nhaø nöôùc vaø caùch maïng”. 1.1.2 Cheá ñoä coäng saûn nguyeân thuyû vaø
toå chöùc thò toäc, boä laïc

1
 Theo quan ñieåm cuûa Chuû nghóa Maùc-Lênin thì Coäng saûn nguyeân thuûy
laø cheá ñoä xaõ hoäi ñaàu tieân trong lòch söû phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi
ngöôøi.Trong cheá ñoä naøy con ngöôøi toå chöùc thaønh caùc thò toäc, bào tộc,
bộ laïc ñeå cuøng chung soáng, cuøng lao ñoäng vaø cuøng höôûng thuï nhöõng
thaønh quaû lao ñoäng.
Trong cheá ñoä coäng saûn nguyeân thuûy, do trình ñoä saûn xuaát thaáp
keùm, mang tính sô khai neân xaõ hoäi khoâng coù cuûa caûi dö thöøa. Ñaây laø
thôøi kyø maø xaõ hoäi loaøi ngöôøi chöa phaân chia giai caáp, chöa coù maâu
thuaãn giai caáp, chöa coù Nhaø nöôùc, chöa coù phaùp luaät.
1.1.3 Söï tan raõ cuûa toå chöùc thò toäc
vaø nhaø nöôùc xuaát hieän. - Söï tan raõ
cuûa toå chöùc thò toäc do caùc nguyeân
nhaân sau:
+ Laàn phaân coâng lao động thöù nhaát: Söï phaùt trieån khoâng ngöøng
cuûa löïc löôïng saûn xuaát; coâng cuï lao ñoäng ngaøy moät ñöôïc caûi tieán, con
ngöôøi phaùt trieån töøng böôùc veà theå löïc vaø trí löïc tích luõy ngaøy caøng
nhieàu kinh nghieäm trong lao ñoäng saûn xuaát. Laàn ñaàu tieân trong xaõ hoäi
thò toäc coù söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi lôùn, ñoù laø ngheà chaên
nuoâi daàn daàn trôû thaønh moät ngaønh kinh teá ñoäc laäp vaø taùch ra khoûi
ngaønh troàng troït.
+ Laàn phaân coâng lao ñoäng laàn thöù hai: Thuû coâng nghieäp taùch khoûi
noâng nghieäp. Đã thúc đẩy nhanh quá trình phân hóa xã hội, xã hội phân cấp kẻ
giàu, người nghèo và quá trình này ngày càng sâu sắc.
+ Laàn phaân coâng lao ñoäng laàn thöù ba: Söï ra ñôøi cuûa saûn xuất haøng
hoaù laøm cho thöông nghieäp phaùt trieån. Ñaây laø laàn phaân coâng lao
ñoäng coù yù nghóa quyeát ñònh daãn ñeán söï tan raõ cuûa cheá ñoä coäng
saûn nguyeân thuûy. Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất hiện ở tầng lớp người giàu
có.
-Taát caû nhöõng yeáu toá môùi xuaát hieän noùi treân ñaõ laøm ñaûo loän
ñôøi soáng của tổ chức thò toäc, bộ lạc. Quyền lực của cheá ñoä thò toäc, bộ lạc
ñaõ toû ra baát löïc vaø phaûi nhöôøng cho quyền lực của moät toå chöùc mới ra
ñôøi. Tổ chức đó chính là Nhà nước. Như vậy, chế độ tư hữu tài sản là tiền đề kinh
tế cho sự ra đời của nhà nước và sự phân chia xã hội thành các giai cấp là tiền đề
xã hội cho sự ra đời nhà nước.
1.2. DAÁU HIEÄU CÔ BAÛNCUÛANHAØNÖÔÙC
Nhaø nöôùc xuaát hieän duø vôùi baát cöù nguyeân nhaân naøo, mang baûn
chaát gì ñeàu coù nhöõng daáu hieäu laøm cho noù khaùc veà chaát so vôùi caùc
toå chöùc khaùc trong xaõ hoäi. Ñoù laø do nhaø nöôùc coù nhöõng daáu hieäu
ñaëc tröng cô baûn làm cho nhà nước trở thành tổ chức đặc biệt, giữ vị trí trung
tâm trong hệ thống chính trị, có thể tác động một cách tòan diện, mạnh mẽ và hiệu

2
quả với đời sống xã hội, thể hiện lợi ích giai cấp thống trị một cách tập trung nhất.
Nhà nước có năm dấu hiệu đặc trưng, cơ bản sau:
- Nhaø nöôùc phaân chia daân cö theo caùc ñôn vò haønh chính laõnh
thoå, khoâng phuï thuoäc vaøo ñòa vò, chính kieán, ngheà nghieäp hoaëc giôùi
tính. Vieäc phaân chia naøy daãn ñeán vieäc hình thaønh caùc cô quan quaûn lyù
treân töøng ñôn vò haønh chính laõnh thoå.
- Nhaø nöôùc thieát laäp quyeàn löïc coâng: Nhaø nöôùc laø toå chöùc
coâng quyeàn thieát laäp moät quyeàn löïc ñaëc bieät khoâng coøn hoaø nhaäp
vôùi daân cö nhö trong cheá ñoä thò toäc nöõa maø taùch rôøi vaø töïc hoà nhö
ñöùng treân xaõ hoäi hoäi. Quyeàn löïc naøy mang tính chính trò, giai caáp, ñöôïc
thöïc hieän bôûi boä maùy cai trò, quaân ñoäi, nhaø tuø, caûnh saùt, toøa aùn
v.v….
-Nhaø nöôùc coù chuû quyeàn quoác gia. Chuû quyeàn quoác gia ñoù laø
quyeàn ñoäc laäp töï quyeát ñònh nhöõng vaán ñeà ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi
cuûa ñaát nöôùc khoâng phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá beân ngoaøi
- Nhaø nöôùc ban haønh phaùp luaät vaø thực hiện sự quản lý bắt buoäc
với moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi. Laø ngöôøi ñaïi dieän chính thoáng cuûa
xaõ hoäi ñeå cai trò (quaûn lyù) ñoái vôùi moïi coâng daân cuûa ñaát nöôùc,
Nhaø nöôùc ban haønh phaùp luaät vaø ñaûm baûo thöïc hieän baèng söùc
maïnh cöôõng cheá ñeå caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät coù khaû naêng aùp
duïng trong thöïc teá
- Nhaø nöôùc coù quyeàn thu thueá. Nhaø nöôùc laø toå chöùc duy nhaát
coù quyeàn ñaët ra caùc loaïi thueá vaø thu thueá ñeå nuoâi döôõng boä maùy
nhaø nöôùc, ñaûm baûo cho söï phaùt trieån kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi, giải
quyết các công việc chung của xã hội.
1.3.BAÛN CHAÁT VAØCHÖÙC NAÊNG CUÛANHAØNÖÔÙC:
1.3.1 KhaùinieämvaøbaûnchaátcuûaNhaønöôùc
1.3.1.1.Khái niệm
Nhà nước laø moät toå chöùc ñaëc bieät cuûa quyeàn löïc chính trò, coù boä
maùy chuyeân traùch ñeå cöôõng cheá vaø thöïc hieän caùc chöùc naêng quaûn
lyù xaõ hoäi nhaèm thöïc hieän vaø baûo veä tröôùc heát lôïi ích cuûa giai caáp
thoáng trò trong xaõ hoäi coù giai caáp ñoái khaùng; cuûa giai caáp coâng nhaân
vaø nhaân daân lao ñoäng döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng coäng saûn trong xaõ
hoäi xaõ hoäi chuû nghóa.
1.3.1.2.BaûnchaátcuûaNhaønöôùc
- Nhaø nöôùc luoân mang baûn chaát giai cấp saâu saéc: Nhaø nöôùc chæ
sinh ra vaø toàn taïi trong xaõ hoäi coù giai caáp, do ñoù Nhaø nöôùc bao giôø
cuõng theå hieän baûn chaát giai caáp saâu saéc. Baûn chaát ñoù theå hieän
tröôùc heát ôû choã Nhaø nöôùc laø toå chöùc quyeàn löïc chính trò ñaëc bieät
cuûa giai caáp thoáng trò buoäc caùc giai caáp khaùc phuïc tuøng giai caáp mình.

3
- Nhaø nöôùc mang tính xaõ hoäi: Tính xaõ hoäi cuûa nhaø nöôùc theå
hieän ôû choã cuøng vôùi vieäc baûo veä lôïi ích cuûa giai caáp caàm quyeàn,
nhaø nöôùc coøn ñoàng thôøi phaûi ñaûm ñöông caùc coâng vieäc coâng ích, vì
lôïi ích chung cuûa toaøn xaõ hoäi nhö ñaép ñeâ
ñieàu,choáng oâ nhieãm,dòchbeänh,baûoveätraät töï coâng coäng…
Nhö vaäy nhaø nöôùc laø boä maùy ñeå duy trì söï thoáng trò giai caáp, ñoàng
thôøi coøn laø boä maùy duy trì traät töï xaõ hoäi phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa giai
caáp mình. Vì vaäy, seõ laø sai laàm trong nhaän thöùc vaø haønh ñoäng neáu
chæ nhaán maïnh moät chieàu baûn chaát giai caáp cuûa nhaø nöôùc maø
khoâng thaáy vai troø xaõ hoäi vaø giaù trò xaõ hoäi cuûa nhaø nöôùc. Ñaëc
bieät xaây döïng nhaø nöôùc phaùp quyeàn XHCN cuûa daân, do daân vaø vì
daân ôû nöôùc ta hieän nay thì vieäc chuù yù ñuùng möùc tôùi giaù trò xaõ hoäi
cuûa nhaø nöôùc laïi caøng heát söùc caàn thieát.
1.3.2. ChöùcnaêngcuûaNhaønöôùc
1.3.2.1 Khaùi nieäm chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc: Chöùc naêng cuûa Nhaø
nöôùc laø nhöõng phöông dieän, những mặt hoaït ñoäng cô baûn cuûa Nhaø
nöôùc nhaèm thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï ñaët ra tröùôc nhaø nöôùc
1.3.2.2Phaânloaïichöùcnaêngcuûanhaønöôùc
-Caên cöù vaøo phaïm vi hoaït ñoäng cuûa nhaø nöôùc, caùc chöùc naêng
cuûa nhaø nöôùc ñöôïc chia thaønh chöùc naêng ñoái noäi vaø chöùc naêng ñoái
ngoaïi.
+Chöùc naêng ñoái noäi: laø nhöõng maët hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa nhaø
nöôùc dieãn ra ôû trong nöôùc. Ví duï nhö chöùc naêng toå chöùc vaø quaûn lyù
kinh teá, giöõ vöõng an ninh chính trò, traät töï an toaøn xaõ hoäi; traán aùp söï
phaûn khaùng cuûa giai caáp ñoái khaùng ñaõ bò laät ñoå; toå chöùc vaø quaûn
lyù vaên hoaù, giaùo duïc vaø khoa hoïc; baûo veä traät töï phaùp luaät, baûo veä
caùc quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa coâng daân.
+Chöùc naêng ñoái ngoaïi: laø nhöõng maët hoaït ñoäng chuû yeáu theå hieän
trong moái quan heä vôùi caùc nhaø nöôùc vaø daân toäc khaùc. Ví duï: phoøng
thuû ñaát nöôùc, choáng söï xaâm löôïc cuûa nöôùc ngoaøi; hôïp taùc cuøng coù
lôïi, khoâng can thieäp vaøp coâng vieäc noäi boä cuûa nhau.
1.4 .CAÙC KIEÅU NHAØNÖÔÙC TRONG LÒCH SÖÛ
1.4.1 KhaùinieämkieåuNhaønöôùc
Noùi tôùi kieåu Nhaø nöôùc laø noùi nhaø nöôùc ñoù laø boä maùy thoáng trò
cuûa giai caáp naøo, toàn taïi treân cô sôû neàn taûng kinh teá naøo, töông öùng
vôùi hình thaùi kinh teá xaõ hoäi naøo. Nhaø nöôùc laø moät boä phaän cuûa
kieán truùc thöôïng taàng, do vaäy noù cuõng bò söï chi phoái cuûa cô sôû haï
taàng. Ñoù laø: Nhaø nöôùc luoân phaûi phuø hôïp vôùi cô sôû haï taàng ñaõ
saûn sinh ra noù vaø khi cô sôû haï taàng thay ñoåi thì kieán truùc thöông taàng
laø nhaø nöôùc cuõng thay ñoåi theo

4
 Kieåu nhaø nöôùc sau bao giôø cuõng tieán boä hôn kieåu nhaø nöôùc cuõ,
bôûi vì noù döïa treân phöông thöùc saûn xuaát môùi tieán boä, ñoàng thôøi
coøn thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa phöông thöùc aáy
Toùm laïi: Kieåu nhaø nöôùc laø toång theå caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa
nhaø nöôùc, theå hieän baûn chaát cuûa giai caáp, giaù trò xaõ hoäi vaø nhöõng
ñieàu kieän phaùt sinh, toàn taïi, phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc trong moät hình
thaùi kinh teá xaõ hoäi
Trong lòch söû phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, ôû cheá ñoä Coäng
saûn nguyeân thuûy chöa coù nhaø nöôùc vaø cheá ñoä Coäng saûn chuû nghóa
trong töông lai cuõng khoâng coù nhaø nöôùc. Nhö vaäy coù theå chia ra boán
kieåu nhaø nöôùc:
+ Kieåunhaønöôùcchieámhöõu noâ leä.
+ Kiểu nhà nước phong kieán.
+Kiểu nhà nước tö saûn.
+ Kiểu nhà nước xã hội chủ nghĩa.
1.4.2. Caùckieåunhaønöôùc
Khi phaân tích tôùi caùc kieåu Nhaø nöôùc ñaõ vaø ñang toàn taïi trong lòch
söû caàn phaân tích theo caùc noäi dung sau:
- Cô sôû kinh teá xaõ hoäi vaø baûn chaát cuûa kieåu
nhaø nöôùc ñoù.
- Chöùc naêng cuûa kieåu nhaø nöôùc ñoù.
- Hình thöùc nhaø nöôùc.
- Boä maùy nhaø nöôùc.
1.5. HÌNH THÖÙCNHAØNÖÔÙC
1.5.1.Khaùinieäm:
- Hình thöùc Nhaø nöôùc laø caùch thöùc toå chöùc quyeàn löïc nhaø nöôùc.
Ñoù laø caùch thöùc toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc, trình töï thaønh laäp caùc
cô quan nhaø nöôùc, xaùc ñònh vò trí, vai troø cuûa moãi cô quan nhaø nöôùc
ñoái vôùi vieäc thöïc hieän quyeàn löïc chính trò, quy ñònh moái quan heä giöõa
caùc cô quan nhaø nöôùc vôùi nhau cuõng nhö vieäc toå chöùc thöïc hieän
quyeàn löïc nhaø nöôùc treân phaïm vi quoác gia vaø treân phaïm vi töøng
vuøng, töøng ñòa phöông cuûa quoác gia.
1.5.2. Hình thöùcnhaønöôùc
-Hình thöùc nhaø nöôùc bao goàm 3 yeáu toá: Hình thức chính thể, hình thức
cấu trúc nhà nước và chế độ chính trị
1.5.2.1.Hình thöùc chính theå: Laø caùch thöùc toå chöùc vaø trình töï thaønh
laäp caùc cô quan coù quyeàn löïc cao nhaát cuûa nhaø nöôùc cuøng vôùi moái
quan heä giöõa caùc cô quan ñoù. Hình thöùc chính theå coù hai daïng laø chính
5
theå quaân chuû vaø chính theå coäng hoaø ( döïa vaøo ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø
nöôùc ñoù seõ xaùc ñònh laø chính theå quaân chuû hay laø chính theå coäng
hoaø)
1.5.2.2.Hình thöùc caáu truùc nhaø nöôùc: Laø söï caáu taïo nhaø nöôùc
thaønh caùc ñôn vò haønh chính –laõnh thoå vaø xaùc laäp moái quan heä giöõa
caùc ñôn vò aáy vôùi nhau cuõng nhö giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc ôû Trung
öông vôùi caùc cô quan nhaø nöôùc ôû ñòa phöông
Hình thức cấu trúc nhà nước gồm: liên bang và đơn nhất
*Nhà nước liên bang: là nhà nước gồm một số thành viên cũng là nhà nước có
sự phụ thuộc ở các mức độ do Hiến pháp quy định. Ví dụ: Liên bang Xô Viết
trước đây, Liên bang Nga hiện nay, Mỹ, Ấn Độ, Thụy Sỹ…
*Nhà nước đơn nhất: Nhà nước chỉ có một trung tâm quyền lực với các cơ quan
trung ương và thể chế chung nhất cho toàn bộ lãnh thổ. Nước chia thành các bộ
phận hành chính lãnh thổ. Ví dụ: Việt Nam, Pháp…
1.5.2.3.Cheáñoächínhtrò:
Trên thế giới hiện nay có hơn 200 quốc gia, mỗi nước đều có chế độ chính trị
riêng. Sự đa dạng văn hóa, tôn giáo ảnh hưởng rất lớn đến việc chọn lựa và xây
dựng thể chế. Ví dụ các nước Ả Rập đều lấy đạo hồi là quốc giáo, các nguyên tắc
ghi trong Hiến pháp dựa theo giáo lí của kinh Coran. Nhà luật học và chính trị học
Bernard Chantebout cho rằng các giá trị dân chủ của phương Tây khác với các
nguyên tắc của đạo hồi. Cho nên nếu đánh giá thể chế chính trị của các nước
Trung Đông dựa theo các tiêu chuẩn của phương Tây, các chuyên gia có thể kết
luận rằng các nước hồi giáo không có dân chủ, nhưng các nhà lãnh đạo ở các nước
này lại khẳng định các giá trị dân chủ dựa trên tôn giáo vẫn được đảm bảo. Chế độ
chính trị ở mỗi nước đều có các đặc điểm khác nhau và quan điểm về dân chủ
cũng khác nhau. Nền dân chủ phương Tây (Mỹ và Châu Âu) có ảnh hưởng lớn đối
với các nước đang phát triển, và là hình mẫu cho các nước này. Bảo vệ quyền con
người, xây dựng Nhà nước pháp quyền, xây dựng nền kinh tế thị trường... là các
điều kiện cơ bản của thể chế chính trị phương Tây. Những đặc điểm nổi bật của
chế độ chính trị sẽ chứng minh mỗi nước có dân chủ hay không, dựa trên các phân
tích, các nhà nghiên cứu góp phần làm sáng tỏ tính ưu việt hay bất cập của các thể
chế.
- Vậy chế độ chính trị là gì?: Laø toång theå caùc phöông phaùp, caùch thöùc,
phöông tieän maø cô quan nhaø nöôùc söû duïng ñeå thöïc hieän quyeàn löïc
nhaø nöôùc.
-Chế độ chính trị thường được chia làm hai loại là: chế độ chính trị dân chủ và
phản (phi) dân chủ:
+ Chế độ chính trị dân chủ: là chế độ chính quyền (nhà nước) hành động nhân
danh và vì lợi ích của nhân dân. Nói một cách khác thì đó là là chế độ chính quyền
của dân, do dân và vì dân.
+ Chế độ chính trị phản (phi) dân chủ: là chế độ độc tài, chính quyền nằm trong
tay cá nhân và phục vụ lợi ích tối cao cho cá nhân nắm quyền lực nhà nước. Đáng

6
chú ý là chế độ này phát triển đến mức độ cao sẽ trở thành tàn bạo, quân phiệt,
phát xít.

Câu hỏi
1. Phân tích nguồn gốc Nhà nước theo quan điểm phi Mác xít và quan điểm
Mác xít?
2. Phân tích và lấy ví dụ làm rõ bản chất của Nhà nước?
3. Tại sao nói: các dấu hiệu của nhà nước có tính chất cơ bản, đặc trưng?
4. Phân tích để làm rõ 3 yếu tố của hình thức nhà nước?
BÀI 2: MOÄTSOÁVAÁNÑEÀ CHUNG VEÀPHAÙP LUAÄT

2.1 BAÛN CHAÁT, CHÖÙC NAÊNG CUÛAPHAÙP LUAÄT

2.1.1.Nguoàngoáccuûaphaùpluaät vaø khaùinieämveàphaùp luaät
2.1.1.1Nguoàngoáccuûaphaùpluaät
Trong xaõ hoäi Coäng saûn nguyeân thuûy khoâng coù phaùp luaät nhöng laïi
toàn taïi nhöõng quy taéc xöû söï chung. Ñoù laø nhöõng quy taéc xaõ hoäi goàm
taäp quaùn vaø caùc tín ñieàu toân giaùo. Baát kyø moät xaõ hoäi naøo cuõng
naûy sinh nhu caàu khaùch quan laø phaûi toàn taïi trong traät töï, trong ñoù
caùc thaønh vieân cuûa noù phaûi tuaân theo nhöõng chuaån möïc chung thoáng
nhaát phuø hôïp vôùi nhöõng ñieàu kieän cuûa xaõ hoäi vaø lôïi ích cuûa taäp
theå. Do ñoù caùc quy taéc taäp quaùn, đạo đức, tín điều tôn giáo ñaõ ra ñôøi.
Các quy tắc đó laø nhöõng chuẩn mực veà haønh vi được dùng để ñieàu chænh
moái quan heä vaø thaùi ñoä cuûa con ngöôøi ñoái vôùi nhöõng ñieàu thieän,
aùc hoaëc veà coâng lyù nhö söï toân troïng phaåm giaù, danh döï cuûa nhöõng
ngöôøi khaùc… chính vì theá tuy chöa coù phaùp luaät nhöng trong xaõ hoäi
Coäng saûn nguyeân thuyû traät töï xaõ hoäi vaãn ñöôïc duy trì
Khi cheá ñoä tö höõu xuaát hieän, xaõ hoäi phaân chia thaønh giai caáp, quy
taéc về tập quaùn, đạo đức không coøn phuø hôïp nöõa vì chúng thể hieän yù chí
chung cuûa moïi ngöôøi. Trong ñieàu kieän xaõ hoäi coù giai caáp vaø maâu
thuaãn giai caáp khoâng theå ñieàu hoaø ñöôïc, Nhaø nöôùc ra ñôøi. Ñeå duy trì
traät töï xaõ hoäi phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa giai caáp mình, nhaø nöôùc ñaõ
ñaët ra nhöõng quy taéc môùi theå hieän yù chí cuûa giai caáp mình. Baèng nhaø
nöôùc, heä thoáng caùc quy taéc phaùp luaät ñöôïc töøng böôùc ban haønh
phuø hôïp vôùi lôïi ích kinh teá xaõ hoäi, cuûng coá ñòa vò thoáng trò cuûa giai
caáp caàm quyeàn trong töøng thôøi kyø.
Nhö vaäy,phaùpluaätñuôïchìnhthaønhbaèng hai con ñöôøng:
+Thöù nhaát: do Nhaø nöôùc thöøa nhaän caùc quy phaïm xaõ hoäi –phong
tuïc taäp quaùn, tín điều tôn giáo, quy tắc đạo đức- phù hợp với ý chí của giai cấp
thống trị để nâng chúng lên thaønh phaùp luaät.

7
 +Thöù hai: baèng hoaït ñoäng saùng taïo, xây dựng pháp luật - ñaët ra nhöõng
quy phaïm pháp luật mới- để điều chỉnh các quan hệ trong xã hội
2. 1.1.2Caùcthuoäctínhcuûaphaùpluaät
-Tính quy phaïm phoå bieán: Ñoù laø tính khuoân maãu, muïc thuôùc, moâ
hình xöû söï coù tính baét buoäc chung. Bôûi vì noäi dunmg cuûa caùc quy taéc
phaùp luaät laø caùc quy ñònh veà quyeàn vaø nghóa vuï cuûa coâng daân, cuûa
toå chöùc vaø cuûa Nhaø nöôùc (ñöôïc quyeàn laøm gì, khoâng ñöôïc laøm gì vaø
phaûi bò xöû lyù nhö theá naøo khi khoâng thuïc hieän theo nhöõng quy taéc
chung cuûa phaùp luaät )
-Tính xaùc ñònh veà maët hình thöùc: noäi dung cuûa caùc quy taéc, khuoân
maãu phaùp luaät ñöôïc quy ñònh roõ raøng, chính xaùc vaø chaët cheõ trong
caùc ñieàu khoaûn. Nhôø thuïoâc tính naøy, maø baát kyø ai cuõng phaûi tuaân
theo moät khuoân maãu chung, thoáng nhaát, khoâng theå hieåu sai leäch ñeå
xöû söï theo moät caùch khaùc. Tính xaùc ñònh chaët cheõ khoâng chæ theå
hieän ôû noäi dung maø coøn ôû hình thöùc theå hieän ôû caâu chöõ, vaên
phaïm chính xaùc.
Noäi dung caùc quy taéc, khuoân maãu phaùp luaät laïi ñöïoc theå hieän trong
caùc hình thöùc xaùc ñònh. Ñoù laø teân goïi thoáng nhaát cuûa caùc vaên baûn
quy phaïm phaùp luaät doù
cô quanNhaønöôùccoùthaåmquyeàn banhaønh ra
-Tính baét buoäc chung: Sôû dó phaùp luaät coù tính baét buoäc chung vì
phaùp luaät do Nhaø nöôùc ban haønh vaø ñaûm baûo thöïc hieän thoáng nhaát.
Tính baét buoäc chung theå hieän ôû choã:
+ Vieäc tuaân theo caùc quy taéc phaùp luaät khoâng phuï thuộc vaøo yù chí
chuû quan cuûa moãi ngöøôi. Baát kyø ai coù ñòa vò, taøi saûn, chính kieán,
chöùc vuï nhö theá naøo cuõng phaûi tuaân theo caùc quy ñònh cuûa phaùp
luaät
+ Neáu ai ñoù khoâng tuaân theo caùc quy taéc phaùp luaät thì tuyø theo
möùc ñoä vi phaïm maø Nhaø nöôùc aùp duïng caùc bieän phaùp taùc ñoäng
phuø hôïp ñeå ñaûm baûo thöïc hieän theo ñuùng nhöõng quy taéc aáy.
+ Tính bắt buộc chung hay còn được coi là tính quyeàn löïc Nhaø nöôùc laø
yeáu toá khoâng theå thieáu, baûo ñaûm cho phaùp luaät ñöôïc toân troïng vaø
ñöôïc thöïc hieän. Ngöôïc laïi vieäc tuaân theo caùc quy taéc phaùp luaät coøn
ñöôïc ñaûm baûo baèng quyeàn löïc Nhaø nöôùc, töùc laø baèng söï taùc ñoäng
cöôõng cheá cuûa cô quan Nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn. Như vậy, pháp luaät
laø coâng cuï ñeå thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc vaø laø cô sôû phaùp lyù
cho ñôøi soáng xaõ hoäi coù nhaø nöôùc.
Toùm laïi: Phaùp luaät laø heä thoáng caùc quy phaïm ( quy taéc haønh vi hay
quy taéc xöû söï) coù tính baét buoäc chung vaø ñöôïc thöïc hieän laâu daøi,
nhaèm ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi, do nhaø nöôùc ban haønh (hoaëc
thöøa nhaän) theå hieän yù chí nhaø nöôùc vaø ñöôïc nhaø nöôùc ñaûm baûo
8
thöïc hieän baèng caùc bieän phaùp toå chöùc, giaùo duïc, thuyeát phuïc, cöôõng
cheá baèng boä maùy nhaø nöôùc .
2.1.2.Baûnchaát,vai troø,chöùcnaêngcuûaphaùpluaätXHCN
2.1.2 1.BaûnchaátcuûaphaùpluaätXHCN
Khi tìm hieåu baûn chaát cuûa phaùp luaät, khoa hoïc phaùp lyù XHCN caên
cöù vaøo nhaän xét cuûa C. Maùc vaø Ph.Aêngen vieát trong Tuyeân ngoân
Ñaûng coäng saûn veà phaùp luaät tö saûn : ” Phaùp luaät cuûa caùc oâng chæ
laø yù chí cuûa caùc oâng ñöôïc ñeà leân thaønh luaät , maø noäi dung cuûa yù
chí aáy laø do nhöõng ñieàu kieän sinh hoaït vaät chaát cuûa giai caáp caùc
oâng quyeát ñònh ”. trong nhaän xeùt naøy caùc oâng ñaõ ñöa ra hai tö töôûng
lôùn maø tröôùc ñoù chöa ñöôïc khaùm phaù. Ñoù laø :
+Thöùnhaát:phaùpluaätlaø yù chí cuûagiai caápthoáng trò
+Thöùhai :noäidungcuûayùchíñoùdoquanheävaätchaátquyeátñònh
Töø nhaän xeùt cuûa caùc nhaø kinh ñieån caàn phaûi chuù yù raèng phaùp
luaät laø moät boä phaän cuûa kieán truùc thöôïng taàng maø suy cho cuøng laø
do cô sôû kinh teá quyeát ñònh. Ñieàu ñoù coù nghóa laø vieäc tìm kieám
nguoàn goác baûn chaát cuûa phaùp luaät khoâng phaûi töø trong ñaàu con
ngöôøi maø ôû trong moái quan heä kinh teá maø con ngöôøi toàn taïi vaø hoaït
ñoäng. Ñieàu naøy khaúng ñònh baûn chaát giai caáp cuûa moãi kieåu phaùp
luaät trong lòch söû. Lòch söû xuaát hieän, toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa caùc
kieåu phaùp luaät nhö laø moät quaù trình taát yeáu khaùch quan hôïp quy luaät
cuûa söï thay ñoåi caùc phöông thöùc saûn xuaát. Phaùp luaät XHCN taát yeáu
phaûi thay theá kieåu phaùp luaät tö saûn. Do vaäy noù phaûi theå hieän yù chí
cuûa giai caáp coâng nhaân, noâng daân vaø caùc taàng lôùp trí thöùc cuûa caùc
Ñaûng coäng saûn chaân chính, phuø hôïp vôùi quan heä kinh teá nhieàu thaønh
phaàn trong nhöõng chaëng ñöôøng ñaàu cuûa con ñöôøng ñi leân CNXH
Ñònh nghóa Phaùp luaät XHCN : Phaùp luaät XHCN laø toång hôïp caùc quy
taéc xöû söï theå hieän yù chí cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao
ñoäng, phuø hôïp vôùi neàn kinh teá thò tröôøng nhieàu thaønh phaàn trong
thôøi kyø quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng
coäng saûn.
2.1.2.2 VaitroøcuûaphaùpluaätXHCN
Moät ñaát nöôùc giaøu maïnh, xaõ hoäi vaên minh, tieán boä thì ñaát nöôùc
ñoù phaûi coù kyû cöông, kyû luaät vaø oån ñònh ñeå phaùt trieån. Muoán vaäy,
Nhaø nöôùc phaûi tieán haønh quaûn lyù moïi maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi.
Ñeå tieán haønh quaûn lyù Nhaø nöôùc phaûi söû duïng nhieàu phöông tieän
khaùc nhau, trong ñoù coù phöông tieän phaùp luaät. Phaùp luaät coù vai troø
quan troïng laø coâng cuï höõu hieäu nhaát ñeå Nhaø nöôùc tieán haønh quaûn
lyù xaõ hoäi, ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi nhaèm toå chöùc, ñieàu hoaø,
phoái hôïp haønh vi cuûa nhöõng ngöôøi tham gia caùc quan heä theo lôïi ích
cuûa caù nhaân moãi ngöôøi vaø cuûa Nhaø nöôùc noùi chung.
9
 Vai troø cuûa phaùp luaät XHCN ñöôïc theå hieän trong moät soá lónh vöïc cô
baûn cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi nhö sau:
+ Vaitroøcuûaphaùpluaät ñoáivôùikinh teá
Trong moái quan heä vôùi kinh teá vai troø chung nhaát cuûa phaùp luaät laø
söï bieåu hieän veà maët phaùp lyù caùc quan heä saûn xuaát thaønh moät heä
thoáng caùc quan heä phaùp luaät taïo neân traät töï phaùp luaät veà kinh teá
cho moät nhaø nöôùc.
So saùnh vôùi vieäc Nhaø nöôùc ñaõ söû duïng phaùp luaät ñeå ñieàu tieát
caùc quan heä kinh teá trong cô cheá cuûa neàn kinh teá taäp trung, quan lieâu,
bao caáp vaø vôùi vieäc chuyeån ñoåi neàn sang neàn kinh teá thò tröôøng ñònh
höôùng XHCN hieän nay.
Trong neàn KTTT ñònh höôùng XHCN ôû Vieät Nam hieän nay, phaùp luaät
chính laø phöông tieän thöïc hieän toát nguyeân taéc laøm theo naêng löïc
höôûng theo lao ñoäng. Phaùp luaät taïo laäp caùc haønh lang phaùp lyù ñeå cho
ngöôøi saûn xuaát kinh doanh thuoäc moïi thaønh phaàn kinh teá bình ñaúng
trong vieäc saûn xuaát kinh doanh. Cuøng vôùi ñieàu ñoù, phaùp luaät laø
phöông tieän theå cheá hoaù caùc quan heä tieàn haøng, haïch toaùn kinh teá,
caùc quan heä veà lôïi ích, ñaëc bieät laø theå cheá hoaù vaø hoaøn thieän cô
cheá quaûn lyù veà maët toå chöùc vaø hoaït ñoäng laøm cho noù coù hieäu löïc
thöïc thi treân quy moâ toaøn xaõ hoäi
+ Vaitroøcuûaphaùpluaät ñoáivôùixaõ hoäi
Laø phöông tieän ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi, phaùp luaät laø moät
trong nhöõng nhaân toá ñaûm baûo vaø baûo veä söï oån ñònh cuûa xaõ hoäi.
Moät maët phaùp luaät ghi nhaän vaø theå cheá hoaù caùc quyeàn ñoù ñöôïc
thöïc hieän. Maët khaùc baèng söï ghi nhaän moät caùch chính thöùc caùc giaù
trò maø con ngöôøi coù, con ngöôøi caàn vì con ngöôøi uûng hoä maø caùc
thaønh vieân trong xaõ hoäi baèng phöông tieän phaùp luaät coù ñieàu kieän
baûo veä lôïi ích hôïp phaùp cuûa mình.
Caùc vaán ñeà nhö lôïi ích xaõ hoäi, an toaøn tính maïng, taøi saûn, danh döï,
nhaân phaåm, töï do, bình ñaúng vaø coâng baèng… ñeàu gaén lieàn vôùi söï
ñieàu chænh cuûa phaùp luaät. Chính vì vaäy phaùp luaät laø phöông tieän
khoâng theå thieáu cho söï toàn taïi vaø oån ñònh cuûa xaõ hoäi
+ Vaitroøcuûaphaùpluaät ñoáivôùiheä thoángchínhtrò – xaõ hoäi
Tröôùc heát ñoái vôùi Ñaûng laõnh ñaïo, phaùp luaät laø phöông tieän theå
cheá hoaù ñöôøng loái laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, laøm cho ñöôøng loái ñoù coù
hieäu löïc thöïc thi vaø baét buoäc chung treân quy moâ toaøn xaõ hoäi.
Ñoái vôùi nhaø nöôùc, phaùp luaät laø phöông tieän toå chöùc vaø hoaït
ñoäng cuûa chính mình, laø söï ghi nhaän veà maët phaùp lyù traùch nhieäm
cuûa nhaø nöôùc ñoái vôùi xaõ hoäi vaø caù nhaân coâng daân, laø phöông tieän
quaûn lyù coù hieäu löïc ñoái vôùi moïi maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi

10
 Ñoái vôù toå chöùc chính trò – xaõ hoäi phaùp luaät laø phöông tieän ñaûm
baûo cho quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng tham gia vaøo quaûn lyù nhaø
nöôùc, quaûn lyù xaõ hoäi thoâng qua caùc toå chöùc chính trò – xaõ hoäi cuûa
mình. Phaùp luaät laø nhaân toá theå cheá vaø phaùt trieån daân chuû XHCN,
ñaûm baûo cho taát caû quyeàn löïc nhaø nöôùc thuoäc veà nhaân daân. Nhaân
daân döïc vaøo phaùp luaät laøm phöông tieän choáng laïi caùc haønh vi loäng
quyeàn, baïo löïc
+ Vaitroøcuûaphaùpluaät ñoáivôùiñaïo ñöùc
Phaùp luaät XHCN ñoùng vai troø laø choã döïa, laø cô sôû cuûa vieäc hình
thaønh ñaïo ñöùc XHCN. Caùc nguyeân taéc caên baûn cuûa ñaïo ñöùc môùi theå
cheá hoaù thaønh quy phaïm phaùp luaät. Do vaäy phaùp luaät XHCN baûo veä
vaø phaùt trieån ñaïo ñöùc XHCN, baûo veä tính coâng baèng, chuû nghóa nhaân
ñaïo, töï do, loøng tin vaø löông taâm con ngöôøi
+ Vaitroøcuûaphaùpluaät ñoái tö töôûng
Coù theå noùi phaùp luaät XHCN laø phöông tieän ñaêng taûi theá gioùi quan
khoa hoïc, caùc tö töôûng vaø caùc giaù trò cuûa loaøi ngöôøi tieán boä. Vì theá
phaùp luaät XHCN coù vai troø quan troïng trong vieäc cuûng coá vaø naâng cao
nhaän thöùc tö töôûng cho con ngöôøi döôùi chuû nghóa xaõ hoäi.
2.2. QUY PHAÏM PHAÙP LUAÄT VAØ VAÊN BAÛN QUY PHAÏM PHAÙP LUAÄT
2.2.1. Quy phaïmphaùpluaät
2.2.1.1 Khaùinieämquyphaïmphaùpluaät
Pháp luật là nhân tố điều chỉnh các mội quan hệ xã hội. Nhưng để điều chỉnh
các mối quan hệ xã hội thì quy phạm pháp luật không phải là nhân tố duy nhất.
Bên cạnh pháp luật còn có những nhân tố khác ( hay còn gọi là những quy phạm
xã hội khác) cùng điều chỉnh các quan hệ xã hội như các quy phạm đạo đức, quy
phạm phong tục tập quán, quy phạm tôn giáo, quy phạm của các tổ chức xã hội.
- Quy phạm pháp luật là một dạng của quy phạm xã hội nhưng nó có những đặc
điểm riêng, đặc thù, khác với những quy phạm xã hội khác, đó là:
+ Quy phạm pháp luật là các quy tắc hành vi có tính bắt buộc chung
+ Quy phạm pháp luật được thể hiện dưới hình thức xác định (điều luật là hình
thức thể hiện rõ nhất của quy phạm quy phạm luật)
+ Quy phạm pháp luật do các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành
+ Các quy phạm pháp luật được bảo đảm bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà
nước.
-Khái niệm quy phạm pháp luật: Là các quy tắc hành vi, có tính bắt buộc chung,
được biểu thị bằng hình thức nhất định, do Nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận và bảo
đảm nhằm mục đích điều chỉnh các quan hệ xã hội

11
 2.2.1.2.Caáutruùccuûaquyphaïmphaùpluaät
Caáu truùc cuûa quy phaïm phaùp luaät laø cô caáu beân trong, laø caùc boä
phaän hôïp thaønh quy phaïm phaùp luaät. Cấu trúc của một quy phaïm phaùp
luaät bao goàm ba boä phaän: Giaû ñònh, quy ñònh, cheá taøi.
+Giaû ñònh: Laø moät boä phaän cuûa quy phaïm phaùp luaät neâu leân
nhöõng ñieàu kieän, hoaøn caûnh coù theå xaûy ra trong cuoäc soáng vaø caù
nhaân hay toå chöùc ôû vaøo nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän ñoù phaûi xöû
söï (haønh ñoäng hoaëc khoâng haønh ñoäng) theo nhöõng quy ñònh cuûa
phaùp luaät.
+Quy ñònh: laø boä phaän cuûa quy phaïm phaùp luaät trong ñoù neâu caùch
xöû söï maø toå chöùc hay caù nhaân ôû vaøo hoaøn caûnh, ñieàu kieän ñaõ
neâu ôû phaàn giaû ñònh cuûa quy phaïm phaùp luaät.
+Cheá taøi: Laø moät boä phaän cuûa quy phaïm phaùp luaät neâu leân
nhöõng bieän phaùp taùc ñoäng maø nhaø nöôùc döï kieán seõ aùp duïng ñoái
vôùi toå chöùc hoaëc caù nhaân khoâng thöïc hieän ñuùng quy ñònh cuûa nhaø
nöôùc ñaõ neâu ôû phaàn quy ñònh.
-Lưu ý:
*Một điều luật có thể là một quy phạm pháp luật, nhưng một điều luật cũng có
thể chứa đựng nhiều quy phạm pháp luật.
* Trật tự các cấu trúc của quy phạm pháp luật có thể bị đảo lộn (không theo
thứ tự)
* Không phải quy phạm pháp luật nào cũng đầy đủ cả ba bộ phận giả định,
quy định và chế tài.
Ví duï:Một quy phạm pháp luật. Khoaûn1Ñieàu102 BLHS naêm1999
“ Ngöôøi naøo thaáy ngöôøi khaùc ñang ôû trong tình traïng nguy hieåm ñeán
tính maïng, tuy coù ñieàu kieän maø khoâng cöùu giuùp daãn ñeán haäu quaû
ngöôøi ñó cheát, thì bò phaït caûnh caùo, caûi taïo khoâng giam giöõ ñeán hai
naêm hoaëc bò phaït tuø töø ba thaùng ñeán hai naêm”
Đây laø moät quy phaïm phaùp luaät hình söï. Phần giả định: Ngöôøi naøo
thaáy ngöôøi khaùc ñang ôû trong tình traïng nguy hieåm ñeán tính maïng, tuy
coù ñieàu kieän maø khoâng cöùu giuùp daãn ñeán haäu quaû ngöôøi ñó cheát
Phần quy định (quy định ẩn): Không được bỏ mặc người khác khi họ ở vào
điều kiện, hoàn cảnh đã nêu ở phần giả định.
Phần chế tài: thì bò phaït caûnh caùo, caûi taïo khoâng giam giöõ ñeán hai
naêm hoaëc bò phaït tuø töø ba thaùng ñeán hai naêm”
2.2.2.Vaênbaûnquy phaïmphaùpluaät
2.2.2.1.Khái niệm văn bản quy phạm pháp luật
- Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản do cơ quan nhà nước ban hành
hoặc phối hợp ban hành theo thẩm quyền, hình thức, trình tự, thủ tục được quy
12
 định trong Luật này hoặc trong Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật của
Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, trong đó có quy tắc xử sự chung, có hiệu
lực bắt buộc chung, được Nhà nước bảo đảm thực hiện để điều chỉnh các quan hệ
xã hội.
- Ñaëc ñieåm cuûa vaên baûn quy phaïm phaùp luaät
+Ñoùlaøvaênbaûn do cô quannhaønöôùc coù thaåmquyeàn ban
haønh
+Vaên baûn quy phaïm phaùp luaät chöùc ñöïng nhöõng quy taéc söû duïng
mang tính baét buoäc chung
+ Vaênbaûnquyphaïmphaùpluaätñöôïcaùpduïngnhieàu laàn trongcuoäc
soáng
+ Söï thöïc hieän vaên baûn khoâng laøm chaám
döùt hieäu löïc cuûa noù + Teân goïi, noäi dung
vaø trình töï ban haønh caùc loaïi vaên baûn
quy phaïm phaùp luaät ñöôïc quy ñònh cuï theå
trong luaät
2.2.2.2Heäthoángvaênbaûnquyphaïmphaùpluaät ôûnöôùc ta
1. Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội.
2. Pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội.
3. Lệnh, quyết định của Chủ tịch nước.
4. Nghị định của Chính phủ.
5. Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.
6. Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Thông tư
của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao.
7. Thông tư của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
8. Thông tư của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.
9. Quyết định của Tổng Kiểm toán Nhà nước.
10. Nghị quyết liên tịch giữa Ủy ban thường vụ Quốc hội hoặc giữa Chính phủ
với cơ quan trung ương của tổ chức chính trị - xã hội.
11. Thông tư liên tịch giữa Chánh án Tòa án nhân dân tối cao với Viện trưởng
Viện kiểm sát nhân dân tối cao; giữa Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ
với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối
cao; giữa các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.
12. Văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân.
2.2.2.3.Hieäulöïccuûavaênbaûnquyphaïmphaùpluaät
-Hieäu löïc theo thôøi gian: laø giôùi haïn xaùc ñònh thôøi ñieåm phaùt sinh
vaø chaám döùt hieäu löïc cuûa vaên baûn quy phaïm phaùp luaät. Hay nói một
13
cách khác đó là: Thôøi haïn hieäu löïc cuûa vaên baûn quy phaïm phaùp luaät
ñöôïc xaùc ñònh töø thôøi ñieåm baét ñaàu coù hieäu löïc tôùi thôøi ñieåm heát
hieäu löïc cuûa noù.
- Thời điểm bắt đầu có hiệu lực của văn bản quy phạm pháp luật
+ Thời điểm có hiệu lực của văn bản quy phạm pháp luật được quy định trong
văn bản nhưng không sớm hơn bốn mươi lăm ngày, kể từ ngày công bố hoặc ký
ban hành.
+ Trường hợp văn bản quy phạm pháp luật quy định các biện pháp thi hành
trong tình trạng khẩn cấp, văn bản được ban hành để kịp thời đáp ứng yêu cầu
phòng, chống thiên tai, dịch bệnh thì có thể có hiệu lực kể từ ngày công bố hoặc
ký ban hành nhưng phải được đăng ngay trên Trang thông tin điện tử của cơ quan
ban hành và phải được đưa tin trên phương tiện thông tin đại chúng; đăng Công
báo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (sau đây gọi chung là Công báo)
chậm nhất sau hai ngày làm việc, kể từ ngày công bố hoặc ký ban hành.
- Vaên baûn quy phaïm phaùp luaät heát hieäu löïc trong ba tröôøng hôïp:
Thöù nhaát, trong vaên baûn môùi ñöôïc thoâng qua hoaëc trong vaên baûn
cuûa cô quan ñöôïc uûy quyeàn coù söï chæ daãn tröïc tieáp veà ñieàu ñoù.
Thöù hai, söï ban haønh moät vaên baûn môùi thay theá vaên baûn treân. Thöù
ba, thôøi haïn heát hieäu löïc ñöôïc chæ ra trong baûn thaân vaên baûn ñoù
-Hieäu löïc vaên baûn theo khoâng gian và đối tượng áp dụng: Văn bản quy
phạm pháp luật của các cơ quan nhà nước trung ương có hiệu lực trong phạm vi cả
nước và được áp dụng đối với mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân, trừ trường hợp văn
bản có quy định khác hoặc điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam là thành viên có quy định khác.
2.2.3 Quan heäphaùpluaät
2.2.3.1KhaùinieämQuanheäphaùpluaät
- Ñònh nghóa quan hệ pháp luật (QHPL): Quan heä phaùp luaät laø hình
thöùc phaùp lyù cuûa caùc quan heä xaõ hoäi xuaát hieän döôùi taùc ñoäng
ñieàu chænh cuûa quy phaïm phaùp luaät vaø söï kieän phaùp lyù -Ñaëc ñieåm
cuûa QHPL:
+ Quan heä phaùp luaät laø quan heä mang tính yù chí : Đó được thể hiện bởi
ý chí cuûa caùc beân tham gia quan heä phaùp luaät nhưng ý chí này phaûi phuø
hôïp vôùi yù chí cuûa nhaø nöôùc
+ QHPL xuaáthieäntreâncôsôûquyphaïmphaùpluaät
+ QHPL laø quan heä maø caùc beân tham gia ( chuû theå ) quan heä ñoù
mang quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù.
+ Vieäc thöïc hieän QHPL ñöôïc ñaûm baûo baèng söùc maïnh cöôõng cheá
cuûa nhaø nöôùc

14
 2.2.3.2.Caáutruùccuûaquanhệ pháp luật
QHPL ñöôïc caáu thaønh bôûi caùc yeáu toá sau ñaây: Chuû theå cuûa QHPL;
Noäi dung cuûa QHPL; Khaùch theå cuûa QHPL
- ChuûtheåcuûaQHPL
- Khaùi nieäm : chuû theå cuûa QHPL laø caù nhaân hay toå chöùc coù
naêng löïc chuû theå tham gia vaøo QHPL
- Ñaëc ñieåm cuûa chuû theå: Laø caù nhaân hay toå chöùc; Coù naêng löïc
chuû theå( gồm năng lực pháp luật và năng lực hành vi)
-Noäidungcuûa QHPL
-Khaùi nieäm : noäi dung cuûa QHPL laø quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc chuû
theå tham gia quan heä ñoù
+Quyeàn chuû theå : laø khaû naêng xöû söï cuûa nhöõng ngöôøi tham gia
QHPL ñöôïc phaùp luaät quy ñònh
+Ñaëc ñieåm cuûa quyeàn chuû theå: Đó laø khaû naêng ñöôïc haønh ñoäng
trong khuoân khoå do phaùp luaät quy ñònh; Laø khaû naêng yeâu caàu beân kia
( chuû theå cùng tham gia QHPL ) thöïc hieän nghóa vuï cuûa hoï; Laø khaû naêng
yeâu caàu caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn aùp duïng bieän phaùp
cöôõng cheá caàn thieát khi coù söï vi phaïm
+Nghóa vuï cuûa chuû theå : laø caùch xöû söï baét buoäc ñöôïc phaùp luaät
quy ñònh nhaèm ñaùp öùng quyeàn cuûa beân kia
+Ñaëc ñieåm cuûa nghóa vuï : Laø söï baét buoäc phaûi xöû söï theo quy ñònh
cuûa phaùp luaät; Việc xử sự bắt buộc này là đeå thöïc hieän quyeàn cuûa beân
kia; Vieäc thöïc hieän nghóa vuï ñöôïc nhaø nöôùc ñaûm baûo thöïc hieän baèng
sức maïnh cöôõng cheá.
- KhaùchtheåcuûaQHPL
-Khaùi nieäm : khaùch theå cuûa QHPL laø lôïi ích vaät chaát hoaëc lôïi ích tinh
thaàn maø caùc chuû theå tham gia QHPL höôùng tôùi ñeå ñaït ñöôïc. Keát luaän
:
Quy Phaïm Phaùp Chuû theå
Luaät

QHXH QHPL Noäi dung: - Quyeàn

-Nghóa vuï phaùp lyù

Söï kieän phaùp lyù

Khaùch theå

2.3.VI PHAÏM PHAÙP LUAÄT VAØ TRAÙCH NHIEÄM PHAÙP LYÙ

2.3.1.Vi phaïmphaùpluaät.
15
 2.3.1.1. Khái niệm:
- Haønh vi cuûa con ngöôøi laø nhöõng xöû söï coù yù thöùc, coù ñònh
höôùng muïc ñích nhaèm taùc ñoäng vaøo töï nhieân, xaõ hoäi. Khoa hoïc phaùp
lyù khoâng xem xeùt taát caû caùc loaïi haønh vi cuûa con ngöôøi maø chæ xem
xeùt nhöõng haønh vi coù yù nghóa ñoái vôùi vieäc xaùc laäp, thay ñoåi, chaám
döùt nhöõng quan heä xaõ hoäi ñöôïc phaùp luaät ñieàu chænh.
- Haønh vi cuûa con ngöôøi trong khuoân khoå do phaùp luaät quy ñònh
thöôøng ñöôïc phaân laøm hai loaïi : haønh vi hôïp phaùp vaø haønh vi baát hôïp
phaùp
+ Haønh vi hôïp phaùp laø nhöõng haønh vi ñuùng theo nhöõng quy ñònh
cuûa phaùp luaät ( laøm nhöõng ñieàu maø phaùp luaät cho pheùp, luaät ñoøi
hoûi hoaëc baét buoäc phaûi laøm, khoâng laøm nhöõng ñieàu luaät caám
,khoâng cho pheùp).
+ Haønh vi baát hôïp phaùp hay coøn goïi laø haønh vi vi phaïm phaùp luaät
laø nhöõng haønh vi khoâng phuø hôïp (hành vi trái ) với nhöõng quy ñònh cuûa
phaùp luaät
-Vi phaïm phaùp luaät laø haønh vi traùi phaùp luaät coù ñuû 4 daáu hieäu cô
baûn sau ñaây :
+ Vi phaïm phaùp luaät luoân luoân laø haønh vi (baèng haønh ñoäng hoaëc
khoâng haønh ñoäng) xaùc ñònh cuûa con ngöôøi ñöïoc bieåu hieän ra beân
ngoaøi.
+ Haønh vi ñoù phaûi traùi vôùi caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät, xaâm haïi
tôùi caùc quan heä phaùp luaät ñöôïc phaùp luaät baûo veä.
+ Haønh vi traùi phaùp luaät ñoù phaûi chöùc ñöïng yeáu toá loãi ( coá yù
hoaëc voâ yù) cuûa chuû theå thöïc hieän haønh vi.
+ Chuû theå thöïc hieän haønh vi ñoù phaûi coù naêng löïc traùch nhieäm
phaùp lyù (hay còn gọi là năng lực chủ thể).
Toùm laïi, vi phaïm phaùp luaät laø haønh vi (haønh ñoäng hoaëc khoâng
haønh ñoäng) traùi phaùp luaät, coù loãi do chuû theå coù naêng löïc traùch
nhieäm thöïc hieän xaâm haïi caùc qun heä phaùp luaät ñöôïc phaùp luaät baûo
veä
2.3.1.2.Phaânloaïi vi phaïmphaùpluaät
+Vi phaïm phaùp luaät Hình söï : Là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được
quy định trong Bộ luật hình sự của nhà nước, do cá nhân có năng lực trách nhiệm
hình sự gây ra một cách cố ý hoặc vô ý, xâm hại đến chế độ chính trị, chế độ kinh
tế & sở hữu của công dân, xâm hại đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm,
tự do tài sản, các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Vd: tội giết người, tội
bắt cóc trẻ em, tội phạm về ma túy…
+Vi phaïm phaùp luaät Daân sự: Là hành vi trái pháp luật dân sự, có lỗi do người
có năng lực chịu trách nhiệm dân sự thực hiện xâm hại tới các quan hệ tài sản,
16
quan hệ nhân thân. Vd: vi phạm nghĩa vụ trả tiền trong hợp đồng thuê nhà ở, hợp
đồng mua bán tài sản…
+Vi phaïm phaùp luaät Haønh chính: Là hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện trái
pháp luật, có lỗi, xâm phạm các quy tắc quản lý nhà nước mà không phải là tội
phạm hình sự và theo quy định của pháp luật phải bị xử lý phạt hành chính. Vd: vi
phạm giao thông như: vượt đèn đỏ, chạy xe vượt quá giới hạn tốc độ cho phép, đi
không đúng phần đường…
+Vi phaïm Kyû luaät: Là những hành vi xâm hại tới chế độ kỷ luật lao động, kỷ luật
công vụ, kỷ luật học tập, kỷ luật quân sự… gây thiệt hại cho hoạt động bình
thường của các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, đơn vị sự nghiệp, trường học
và những tổ chức khác. Vd: người lao động nghỉ việc quá thời gian quy định, sinh
viên vi phạm quy định trong thi cử…
2.3.2. Traùchnhieämphaùplyù
2.3.2.1Khaùinieämtraùchnhieämphaùp lyù
-Trong ngoân ngöõ haèng ngaøy thuaät ngöõ ” traùch nhieäm ’’ ñöôïc duøng
theo nhieàu nghóa khaùc nhau trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau, thường được
hiểu là bổn phận, thái độ tích cực đối với bổn phận đó. Nếu thiếu trách nhiệm sẽ bị
lên án, đánh giá xấu.
-Trong lónh vöïc phaùp lyù, thuaät ngöõ "traùch nhieäm” ñöôïc söû duïng theo
hai nghóa :
+Thứ nhất: Ở khía cạnh tích cực khái niệm “trách nhiệm” có nghĩa là chức
trách, công việc được gia, nó bao hàm cả quyền và nghĩa vụ được pháp luật quy
định.
+ Thứ hai: Ở khía cạnh tiêu cực khái niệm “trách nhiệm” được hiểu là haäu
quaû baát lôïi maø caù nhaân, tổ chức phaûi gaùnh chòu khi khoâng thöïc hieän
hay thực hiện không đúng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät.
Chúng ta xem xét khái niệm “trách nhiệm” theo nghĩa thứ hai này.Theo nghĩa
này trách nhiệm pháp lý có một số đặc điểm sau:
+ Cơ sở của trách nhiệm pháp lý là vi phạm pháp luật
+ Trách nhiệm pháp lý là sự lên án của nhà nước và xã hội đối với chủ thể vi
phạm pháp luật, là sự phản ứng của nhà nước đối với hành vi vi phạm pháp luật
+ Trách nhiệm pháp lý liên quan mật thiết với cưỡng chế nhà nước
+ Cơ sở của pháp lý của việc truy cứu trách nhiệm pháp lý là quyết định có hiệu
lực của cơ quan nhà nước có thẩm quyền
-Toùm laïi, Trách nhiệm pháp lý là một loại quan hệ đặc biệt giữa nhà nước
(thông qua các cơ quan có thẩm quyền) và chủ thể vi phạm pháp luật, trong đó
nhà nước có quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế có tính chất trừng phạt
được quy định ở chế tài của quy phạm pháp luật đối với chủ thể vi phạm pháp
luật và chủ thể đó phải gánh chịu hậu quả bất lợi về vật chất, tinh thần do hành vi
của mình gây ra
17
 2.3.2.2Phaânloaïitraùchnhieämphaùp lyù
- Traùch nhieäm phaùp lyù hình söï: Được tòa án (chỉ có tòa án) áp dụng đối
với những người có hành vi phạm tội được quy định trong Bộ luật hình sự .Trách
nhiệm hình sự được qui định dưới dạng hình phạt tử hình, chung thân, tù có thời
hạn, án, cải tạo không giam giữ, phạt tiền, cảnh cáo. Chế tài hình sự là nghiêm
khắc nhất.
- Traùch nhieäm phaùp lyù haønh chính: Chủ yếu là được các cơ quan hành
chính nhà nước áp dụng đối với các cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm hành
chính. Trách nhiệm hành chính như cảnh cáo, phạt tiền. Chế tài hành chính so với
chế tài hình sự ở mức độ nhẹ hơn.
- Traùch nhieäm phaùp lyù daân söï: Được tòa án áp dụng đối với các chủ
thể vi phạm dân sự (cá nhân hoặc tổ chức). Các chế tài trong luật dân sự chủ yếu
là buộc phải bồi thường thiệt hại về mặt tài sản, tổn thất về mặt tinh thần (khi có
hành vi xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm, uy tín, hình ảnh, đời tư).
- Traùch nhieäm kyû luaät: Do thủ trưởng cơ quan, đơn vị, trường học,
doanh nghiệp áp dụng với cán bộ, nhân viên, sinh viên, học sinh, người lao động
nói chung khi họ vi phạm kỷ luật, nội quy, quy chế của cơ quan, đơn vị. Các chế
tài kỷ luật thường là khiển trách, cảnh cáo, hạ bậc lương, cách chức , buộc thôi
việc hay chấm dứt hợp đồng lao động trước thời hạn.

Câu hỏi
1. Phân tích nguồn gốc của pháp luật? Pháp luật có bản chất gì và làm rõ bản
chất của pháp luật qua ví dụ cụ thể?
2. Phân tích khái niệm pháp luật và các thuộc tính của nó?
3. Thế nào là quy phạm xã hội? Có những quy phạm xã hội nào? Lấy ví dụ
minh họa. Trình bày và phân tích khái niệm quy phạm pháp luật? So sánh
quy phạm pháp luật với các quy phạm xã hội khác? Cấu trúc của quy phạm
pháp luật gồm những bộ phận nào và lấy ví dụ làm rõ cấu trúc đó?
4. Trình bày và phân tích khái niệm và đặc điểm của văn bản quy phạm pháp
luật? Vẽ sơ đồ và trình bày hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ở Việt
Nam? Hiệu lực của văn bàn quy pháp luật?
5. Thế nào là vi phạm pháp luật? Phân tích các dấu hiệu của hành vi vi phạm
pháp luật qua ví dụ minh họa? Có mấy loại vi phạm pháp luật và cho ví dụ?
6. Trách nhiệm pháp lý là gì? Phân loại trách nhiệm pháp lý và cho ví dụ?
BÀI 3: KHÁI QUÁT VỀ HỆ THỐNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Khi noùi tôùi phaùp luaät ngöôøi ta thöôøng noùi tôùi caùc quy ñònh cuûa
Nhaø nöôùc trong caùc vaên baûn phaùp luaät khaùc nhau. Moãi vaên baûn quy
phaïm phaùp luaät coù raát nhieàu caùc quy ñònh khaùc nhau theå hieän döôùi
caùc hình thöùc caùc ñieàu, khoaûn, muïc raát ña daïng. Moãi quy ñònh trong

18
caùc ñieàu, khoaûn, muïc … ñeàu laø nhöõng quy taéc xöû söï maø khoa hoïc
phaùp lyù goïi laø caùc quy phaïm phaùp luaät. Nhö vaäy noùi ñeán quy phaïm
phaùp luaät laø noùi ñeán heä thoáng caùc quy phaïm phaùp luaät khaùc nhau
ñöôïc trình baøy trong caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät khaùc nhau cuûa
Nhaø nöôùc . Toaøn boä caùc vaên baûn quy phaïm ñöôïc saép xeáp trong moät
chænh theå thoáng nhaát taïo thaønh heä thoáng phaùp luaät.
3.1 HEÄ THOÁNG PHAÙP LUAÄT
Heä thoáng phaùp luaät laø phaïm truø theå hieän caáu truùc beân trong
vaø hình thöùc bieåu hieän beân ngoaøi cuûa phaùp luaät. Caáu truùc beân
trong chính laø moái lieân heä beân trong giöõa caùc ngaønh luaät goïi laø heä
thoáng caùc ngaønh luaät. Hình thöùc bieåu hieän beân ngoaøi laø heä thoáng
caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät cuûa nhaø nöôùc.
3.1.1.Heäthoángcaùcngaønhluaät(caáutruùcbeântrongcuûaphaùpluaät
)
Heä thoáng caùc ngaønh luaät laø toång theå caùc quy phaïm phaùp luaät coù
moái lieân heä noäi taïi thoáng nhaát vaø phoái hôïp vôùi nhau ñöôïc phaân chia
thaønh caùc cheá ñònh phaùp luaät vaø caùc ngaønh luaät
Nhö vaäy heä thoáng caùc ngaønh luaät laø moät caáu truùc bao goàm ba
thaønh toá ôû ba caáp ñoä khaùc nhau:
- Quy phaïm phaùp luaät (ñôn vò nhoû nhaát cuûa heä
thoáng)
- Cheá ñònh phaùp luaät (bao goàm moät soá quy phaïm phaùp
luaät )
- Ngaønh luaät (goàm caùc cheá ñònh)
3.1.1.1 Quy phaïmphaùpluaät
Quy phaïm phaùp luaät laø quy taéc xöû söï trong caùc tröôøng hôïp cuï theå
do nhaø nöôùc quy ñònh, coù tính baét buoäc chung vaø ñöôïc Nhaø nöôùc baûo
ñaûm thöïc hieän. Nhö vaäy phaùp luaät ñöôïc taïo thaønh töø raát nhieàu quy
phaïm phaùp luaät. Moãi quy phaïm phaùp luaät laø moät teá baøo taïo neân
phaùp luaät. Thoâng thöôøng moãi ñieàu luaät laø moät quy phaïm phaùp luaät.
3.1.1.2Cheáñònhphaùpluaät
Cheá ñònh phaùp luaät laø moät taäp hôïp goàm hai hay moät soá quy phaïm
phaùp luaät ñieàu chænh moät nhoùm caùc quan heä xaõ hoäi coù tính chaát
chung vaø coù moái lieân heä maät thieát vôùi nhau.
Khaùi nieäm naøy chæ roõ moái quan heä gaàn guõi maät thieát khoâng taùch
rôøi giöõa caùc quy pham phaùp luaät taïo thaønh moät cheá ñònh luaät. Vì vaäy
khi thöïc hieän phaùp luaät phaûi tìm hieåu caùc quy phaïm trong cuøng moät
cheá ñònh, töø ñoù tìm ra quy phaïm phaùp luaät maø mình caàn.

19
 3.1.1.3Ngaønhluaät
Ngaønh luaät laø toång hôïp caùc cheá ñònh phaùp luaät ñieàu chænh caùc
nhoùm quan heä xaõ hoäi cuøng tính chaát.
Nhö vaäy, caùc quy phaïm phaùp luaät trong moät ngaønh luaät coù chung
moät ñoái töôïng ñieàu chænh laø caùc nhoùm quan heä xaõ hoäi coù cuøng
chung tính chaát. Vì vaäy caùc cheá ñònh phaùp luaät trong moät ngaønh luaät
coù quan heä noäi taïi maät thieát hôn so vôùi moái quan heä giöõa caùc cheá
ñònh phaùp luaät thuoäc caùc ngaønh luaät khaùc nhau.
Caùc quan heä xaõ hoäi raát ña daïng, muoân hình muoân veû, nhöng döïa
vaøo tính chaát gioáng nhau, gaàn guõi cuûa chuùng maø coù theå xeáp thaønh
töøng nhoùm. Moät soá nhoùm quan heä xaõ hoäi coù cuøng tính chaát hôïp
thaønh ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa moät ngaønh luaät. Ví duï caùc nhoùm
quan heä veà keát hoân, vô choàng, cha meï vaø con caùi, ly hoân… coù cuøng
tính chaát laø tình caûm vôï choàng, che meï, con caùi hôïp thaønh ñoài töôïng
ñieàu chænh cuûa ngaønh luaät hoân nhaân vaø gia ñình. Vì vaäy coù theå thaáy
Luaät hoân nhaân gia ñình laø moät ngaønh luaät goàm caùc quy phaïm phaùp
luaät ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi coù cuøng tính chaát veà tình caûm
gia ñình.
Döïa vaøo ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa moät ngaønh luaät maø tieán haønh
heä thoáng hoaù caùc quy phaïm phaùp luaät thaønh caùc heä thoáng phaùp
luaät theo töøng ngaønh luaät thuaän tieän cho vieäc aùp duïng vaø thöïc hieän
phaùp luaät.
3.2 HEÄ THOÁNG CAÙC NGAØNH LUAÄT
Heä thoáng caùc ngaønh luaät laø toång hôïp caùc ngaønh luaät coù quan heä
thoáng nhaát noäi taïi vaø phoái hôïp vôùi nhau nhằm ñieàu chænh caùc quan
heä xaõ hoäi trong caùc lónh vöïc khaùc nhau. Heä thoáng caùc ngaønh luaät
nöôùc ta hieän nay bao goàm nhieàu ngaønh luaät, coù theå keå ra moät soá
ngaønh luaät nhö sau :
- Luaät Nhaø nöôùc (hay coøn goïi laø luaät Hieán phaùp) laø toång theå
caùc quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc quan heä cô baûn veà toå chöùc
quyeàn löïc Nhaø nöôùc, veà cheá ñoä chính trò, kinh teá, vaên hoaù – xaõ hoäi,
cheá ñoä baàu cöû, quyeàn vaø nghóa vuï cô baûn cuûa coâng daân… Luaät
Hieán phaùp laø moät ngaønh luaät cô baûn, chuû ñaïo trong heä thoáng caùc
ngaønh luaät, bôûi noù laø ngaønh luaät ñieàu chænh nhöõng quan heä xaõ hoäi
quan troïng nhaát cuûa quoác gia vaø taát caû caùc ngaønh luaät khaùc ñeàu
ñöôïc hình thaønh treân cô sôû nhöõng nguyeân taéc cuûa ngaønh luaät naøy,
nhaèm cuï theå hoaù caùc quy phaïm phaùp luaät cuûa ngaønh luaät naøy.
- Luaät Haønh chính goàm toång theå nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu
chænh caùc quan heä xaõ hoäi hình thaønh trong quaù trình toå chöùc vaø thöïc
hieän hoaït ñoäng chaáp haønh vaø ñieàu haønh cuûa Nhaø nöôùc treân caùc
lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Ñoù laø caùc quan heä xaõ hoäi naûy sinh

20
trong quaù trình quaûn lyù nhaø nöôùc. Ví duï quan heä giöõa cô quan nhaø
nöôùc coù thaåm quyeàn vôùi coâng daân trong lónh vöïc quaûn lyù, xaây döïng,
söûa chöõa nhaø ôû…
- Luaät taøi chính goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh
nhöõng quan heä xaõ hoäi phaùt sinh trong lónh vöïc hopaït ñoäng thu chi taøi
chính cuûa Nhaø nöôùc. Ví duï : quan heä xaõ hoäi trong lònh vöïc thu thueá,
vieäc laäp, pheâ chuaån vaø söû duïng ngaân saùch nhaø nöôùc …
- Luaät ñaát ñai goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc
quan heä xaõ hoäi hình thaønh trong lónh vöïc baûo veä, quaûn lyù vaø söû
duïng ñaát ñai…
- Luaät daân söï goàn nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc
quan heä taøi saûn vaø quan heä nhaân thaân theo phöông phaùp thoûa thuaän
töï ñònh ñoaït giöõa caùc beân.
- Luaät lao ñoäng goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc
quan heä xaõ hoäi phaùt sinh giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao
ñoäng trong caùc quan heä tröïc tieáp laøm ra cuûa caûi vaät chaát cho xaõ hoäi.
- Luaät Hoân nhaân vaø gia ñình goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät
ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi trong lónh vöïc hoân nhaân vaø gia ñình
( quan heä nhaân thaân vaø
quanheätaøisaûnphaùtsinh do vieäckeáthoângiöõanam vaø nöõ)
- Luaät toá tuïng daân söï goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu
chænh nhöõng quan heä giöõa cô quan xeùt xöû, vieän kieåm saùt nhaân daân
caùc caáp, ñöông söï vaø nhöõng ngöôøi tham gia khaùc trong quaù trình ñieàu
tra vaø xeùt xöû nhöõng vuï aùn daân söï (nhö vuï aùn ñoøi nhaø cho thueâ, chia
taøi saûn thöøa keá…)
- Luaät hình söï goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät quy ñònh haønh vi
naøo laø toäi phaïm vaø phaûi chòu hình phaït nhö theá naøo.
- Luaät toá tuïng hình söï goàm nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu
chænh nhöõng quan heä xaõ hoäi phaùt sinh trong vieäc ñieàu tra, truy toá, xeùt
xöû nhöõng cuï aùn hình söï - Luaät kinh teá goàm nhöõng quy phaïm phaùp
luaät ñieàu chænh nhöõng quan heä kinh teá phaùt sinh trong quaù trình quaûn
lyù, laõnh ñaïo hoaït ñoäng kinh teá cuûa nhaø nöôùc vaø trong hoaït ñoäng kinh
doanh vôùi caùc toå chöùc, ñôn vò nhaø nöôùc.
- Ngoaøi ra beân caïnh heä thoáng phaùp luaät cuûa moãi quoác gia coøn
toàn taïi heä thoáng phaùp luaät quoác teá. Nhöõng quy phaïm cuûa luaät quoác
teá ñöôïc hình thaønh treân cô sôû thoûa thuaän giöõa caùc quoác gia vaø theå
hieän yù chí chung cuûa caùc quoác gia tham gia kyù keát. Luaät quoác teá bao
goàm : Coâng phaùp quoác teá vaø tö phaùp quoác teá + Coâng phaùp quoác teá
laø toång hôïp nhöõng nguyeân taéc, nhöõng cheá ñònh, nhöõng quy phaïm
ñöôïc caùc quoác gia vaø caùc chuû theå khaùc cuûa luaät quoác teá xaây döïng
treân cô sôû thoaû thuaän, töï nguyeän vaø bình ñaúng..
21
+ Tö phaùp quoác teá bao goàm nhöõng nguyeân taéc vaø nhöõng quy phaïm
phaùp luaät ñieàu chænh nhöõng quan heä daân söï, thöông maïi, hoân nhaân
vaø gia ñình. lao ñoäng vaø toá tuïng daân söï naûy sinh giöõa caùc coâng daân,
caùc toå chöùc thuoäc caùc nöôùc khaùc nhau.

Cââuhỏi:
1. Hệ thống pháp luật là gì? Hãy trình bày cấu trúc của hệ thống pháp luật và
lấy ví dụ minh họa?
2. Trình bày và phân tích hệ thống các ngành luật ở Việt Nam hiện nay?
BÀI 4: LUAÄT HIEÁN PHAÙP, HIEÁN PHAÙP NAÊM
NĂM 2013

4.1 KHAÙI NIEÄM, ÑOÁI TÖÔÏNG ÑIEÀU CHÆNH VÀ PHƯƠNG PHÁP

ĐIỀU CHỈNH CỦA LUẬT HIEÁN PHAÙP
4.1.1 KhaùinieämLuaätHieánphaùp:
Luaät Hieán phaùp laø moät ngaønh luaät cô baûn, bao goàm toång theå caùc
quy phaïm phaùp luaät ñöôïc ghi nhaän trong Hieán phaùp - luaät cô baûn- vaø
caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät khaùc veà toå chöùc boä maùy nhaø
nöôùc, ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi cô baûn coù lieân qaun ñeán toå
chöùc quyeàn löïc nhaø nöôùc nhö: Cheá ñoä chính trò, cheá ñoä kinh teá, vaên
hoùa, xaõ hoäi , caùc nguyeân taéc cô baûn veà toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa
boä maùy Nhaø nöôùc, moái quan heä phaùp lyù giöõa Nhaø nöôùc vaø coâng
daân.
4.1.2.ÑoáitöôïngñieàuchænhcuûaLuaätHieánphaùp.
- Mỗi một ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam đều có đối tượng
điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh riêng của từng ngành luật. Cơ sở để phân
biệt từng ngành luật độc lập chính là căn cứ vào các quan hệ xã hội mà ngành luật
đó hướng tới điều chỉnh và việc sử dụng cách thức (phương pháp) phù hợp để
điều chỉnh các quan hệ xã hội thuộc đối tượng điều chỉnh của ngành luật đó.
-Vậy đối tượng điều chỉnh của một ngành luật là gì? Đó là các quan hệ xã hội
mà ngành luật đó hướng tới điều chỉnh.
- Đối tượng điều chỉnh của luật Hiến pháp: Luật Hiến pháp điều chỉnh các
quan heä xaõ hoäi cô baûn theå hieän chuû quyeàn cuûa nhaân daân vaø laø
neàn taûng cuûa cheá ñoä chính trò cuûa moät Nhaø nöôùc.
+ Caùc quan heä xaõ hoäi cô baûn trong lónh vöïc kinh teá nhö: Cheá ñoä sôû
höõu, thaønh phaàn kinh teá, muïc tieâu kinh teá.
+ Quan heä nền tảng giöõa Nhaø nöôùc vaø coâng daân( quyeàn vaø nghóa vuï
cô baûn cuûa coâng daân)

22
 + Điều chỉnh nguyên tắc cơ bản làm nền tảng cho tổ chức và hoạt động của bộ
máy nhà nước
+ Quan heä thuoäc chuû quyeàn Quoác gia ( ví dụ: tên nước, quốc huy, quốc
kỳ, quốc ca, thủ đô…)
+ Điều chỉnh hiệu lực của Hiến pháp, trình tự sửa đổi, bổ sung, thay đổi Hiến
pháp.
4.1.3. Phương pháp điều chỉnh của Luật Hiến pháp.
- Phương pháp điều chỉnh của một ngành luật là: Là cách thức mà ngành luật
đó sử dụng để điều chỉnh các quan hệ xã hội thuộc đối tượng điều chỉnh của nó.
- Phương pháp điều chỉnh của luật hiến pháp: Do đối tượng điều chỉnh của
luật hiến pháp là các quan hệ xã hội cơ bản đặt nền móng cho các quan hệ xã hội
khác trong các văn bản pháp luật khác nên luật hiến pháp sử dụng phương pháp
định nghĩa, bắt buộc, quyền uy để điều chỉnh các quan hệ xã hội.
4.1.4. LòchsöûlaäphieánVieätNam.
-Tröôùc caùch maïng thaùng 8 Taùm naêm 1945, Vieät Nam ta chöa coù Hieán
Phaùp. Khi caùch maïng thaùng Taùm thaønh coâng, do nhaän thöùc roõ taàm
quan troïng cuûa moät baûn Hieán phaùp cuûa moät quoác gia ñoäc laäp coù
chuû quyeàn, chæ sau ngaøy tuyeân boá ñoäc laäp, ngaøy 3/9/1945, trong
phieân hoïp ñaàu tieân cuûa Hoäi ñoàng Chính phuû laâm thôøi nöôùc Vieät Nam
daân chuû coäng hoaø. Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ neâu ra 6 nhieäm vuï caáp
baùch ( choáng giaëc ñoùi, giaëc doát, giaëc ngoaïi xaâm…) trong ñoù nhieäm vuï
thöù 3 laø “ Ban haønh Hieán phaùp daân chuû”.
-Töø naêm 1945 ñeán nay, Nhaø nöôùc ta ñaõ ban haønh, söûa ñoåi caùc baûn
Hieán phaùp: đó là Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959, Hiến pháp 1980, Hiến pháp
1992, Hiến pháp 1992 söûa ñoåi năm 2001 và Hiến pháp 1992 söûa ñoåi năm
2013. Moãi moät baûn Hieán phaùp ñaõ ñaùnh daàu moät thôøi kyø, moät giai
ñoaïn caùch maïng, khaúng ñònh vaø cuûng coá veà maët phaùp lyù nhöõng
thaéng lôïi ñaõ ñaït ñöôïc vaø baûo ñaûm phaùt huy nhöõng thaéng lôïi ñoù trong
giai ñoaïn phaùt trieån môùi cuûa ñaát nöôùc.
4.2.MOÄTSOÁNOÄIDUNG CÔ BAÛN CỦA HIẾN PHÁP NĂM 2013
4.2.1.Cheáñoächính trò
- Cheá ñoä chính trò ñöôïc xem laø heä thoáng caùc nguyeân taéc thöïc
hieän quyeàn löïc Nhaø nöôùc, laø nhöõng quy ñònh noùi veà baûn chaát nhaø
nöôùc, söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng ñoái vôùi moïi hoaït ñoäng cuûa nhaø nöôùc
vaø xaõ hoäi , nhöõng nguyeân taéc cô baûn veà toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa
boä maùy nhaø nöôùc.
- Cheá ñoä chính trò coøn ñöôïc bieåu hieän thoâng qua hoaït ñoäng cuûa
toaøn boä heä thoáng chính trò, trong ñoù theå hieän moái lieân heä: Ñaûng
laõnh ñaïo, nhaân daân laøm chuû vaø Nhaø nöôùc quaûn lyù baèng coâng
quyeàn.

23
 + Söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng coâng saûn Vieät Nam ñoái vôùi Nhaø nöôùc
Vieät nam khoâng nhöõng mang tính quy luaät khaùch quan, maø coøn ñöôïc
nhaân daân thöøa nhaän, ñöôïc ghi nhaän trong Ñieàu 4 Hieán phaùp 1992 söûa
ñoåi:” Đảng Cộng sản Việt Nam
- Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của
Nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích của giai
cấp công nhân, Nhân dân lao động và của cả dân tộc, lấy chủ nghĩa Mác – Lê nin
và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng là lực lượng lãnh đạo Nhà nước
và xã hội”
+ Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
+ Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả
quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp
công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức. Trong nhaø nöôùc ta nhaân
daân laø ngöôøi chuû duy nhaát toaøn boä taøi saûn vaät chaát cuõng nhö taøi
saûn tinh thaàn cuûa Nhaø nöôùc. Nhaân daân hoaëc thoâng qua nhöõng ngöôøi
ñaïi dieän do nhaân daân baàu ra coù toaøn quyeàn quyeát ñònh caùc coâng
vieäc cuûa Nhaø nöôùc coù lieân quan ñeán vaän meänh cuûa quoác gia. Nhaân
daân coù quyeàn töï do baøy toû yù chí cuûa minh vaø thoâng qua caùc ñaïi
bieåu theå hieän yù chí thaønh yù chí cuûa Nhaø nöôùc, thaønh quy phaïm
phaùp luaät buoäc moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi phaûi tuaân theo
4.2.2. Cheáñoäkinh teá
-Cheá ñoä kinh teá laø moät heä thoáng quan heä kinh teá ñöôïc xaây döïng
treân cô ôû vaät chaát kyõ thuaät nhaát ñònh theå hieän tính chaát vaø hình
thöùc sôû höõu ñoái vôùi tö lieäu saûn xuaát, caùc nguyeân taéc saûn xuaát,
phaân phoái vaø tieâu duøng saûn phaåm xaõ hoäi vaø toå chöùc quaûn lyù neàn
kinh teá.
-Cheá ñoä kinh teá cuûa nöôùc ta ñöợc xaùc ñònh laø cheá ñoä kinh teá XHCN
vôùi vieäc phaùt trieån moät neàn kinh tế thị trường ñònh höôùng xã hội chủ
nghĩa vôùi ba hình thöùc sôû höõu vaø saùu thaønh phaàn kinh teá sau:
- Ba hình thöùc sôû höõu: Sôû höõu Nhaø nöôùc; Sôû
höõu taäp theå; Sôû höõu tö nhaân
- Saùu thaønh phaàn kinh teá: Thaønh phaàn kinh teá Nhaø nöôùc; Thaønh
phaàn kinh teá taäp theå; Thaønh phaàn kinh teá caù theå, tieåu chuû; Thaønh
phaàn kinh teá tö baûn tö nhaân; Thaønh phaàn kinh teá tö baûn Nhaø
nöôùc;Thaønh phaàn kinh teá coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi.
4.2.3Veàvaênhoaù,giaùoduïc,khoahoïc,coângngheä
- Theå cheá hoaù ñöôøng loái nghò quyeát cuûa Ñaûng, Hieán phaùp 1992
söûa ñoåi quy ñònh: “Nhà nước, xã hội chăm lo xây dựng và phát triển nền văn
hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân
loại”

24
- Phaùt trieån söï nghieäp giaùo duïc nhaèm ñaøo taïo nhaân löïc, boài
döôõng nhaân taøi hình thaønh moät theá heä ngöôøi Vieät nam coù tri thöùc,
coù hoaøi baõo, coù lyù töôûng, coù loøng yeâu nöôùc vaø tinh thaàn quoác teá.
Hieán phaùp quy ñònh: “Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao
dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Nhà nước ưu tiên đầu tư và
thu hút các nguồn đầu tư khác cho giáo dục; chăm lo giáo dục mầm non; bảo đảm
giáo dục tiểu học là bắt buộc, Nhà nước không thu học phí; từng bước phổ cập
giáo dục trung học; phát triển giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp; thực hiện
chính sách học bổng, học phí hợp lý”
- Nhaán maïnh vai troø cuûa khoa hoïc coâng ngheä, hieán phaùp quy
ñònh: Phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, giữ vai trò then
chốt trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
4.2.4.Quyeànvaønghóavuïcôbaûncuûacoângdaân
Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân là những quyền và nghĩa vụ quan trọng
nhất của công dân thể hiện mội quan hệ nền tảng giữa nhà nước và công dân xuất
phát từ quyền tự nhiên của con người được Hiến pháp (đạo luật cơ bản của quốc
gia) quy định, là cơ sở của các quyền và nghĩa vụ cụ thể ( được quy định trong các
luật chuyên ngành).

25
 4.2.5.ToåchöùcboämaùynhaønöôùcCoänghoaø xaõhoäi chuû nghóaVieät
nam
-Heä thoáng cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc bao goàm Quoác hoäi vaø Hoäi
ñoàng nhaân daân caùc caáp. Toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa cô quan naøy
ngoaøi phaïm vi ñieàu chænh trong Hieán phaùp coøn do Luaät toå chöùc Quoác
hoäi vaø Luaät toå chöùc Hoäi ñoàng nhaân daân vaø uûy ban nhaân daân caùc
caáp quy ñònh
- Heä thoáng cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc bao goàm Chính phuû, Uûy
ban nhaân daân caùc caáp vaø caùc sô,û phoøng, ban thuoäc uûy ban nhân
dân. Caùc cô quan naøy goïi laø cô quan quaûn lyù moïi maët cuûa ñôøi soáng
xaõ hoäi vaø phaân caáp quaûn lyù theo caùc ngaønh, lónh vuïc cuï theå.
-Heä thoáng cô quan tö phaùp laø Toaø aùn nhaân daân vaø Vieän kieäm saùt
nhaân daân. Chöùc naêng cuûa caùc cô quan naøy laø truy toá xeùt xöû caùc vuï
aùn haønh chính hoân nhaân-gia ñình, hình söï, daân sự.
- Ngoài ra còn có chế định Nguyên thủ quốc gia: Chủ tịch nước
- Sô ñoà Boä maùy Nhaø nöôùc Vieät Nam theo Hieán
Phaùp 1992 söûa ñoåi:

26
 4.2.5.1. Quốc Hội
-Vị trí pháp lý của Quốc hội được Hiến pháp quy định như sau: Quốc hội là cơ
quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam -Quốc hội có ba năng cơ bản:
+ Lập hiến, lập pháp
+ Quyết định những vấn đề quan trọng của nhà nước, như:
*Những chính sách cơ bản về đối nội, đối ngoại;
*Nhiệm vụ kinh tế -xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước; *Những
nguyên tắc chủ yếu về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước; *Quan
hệ xã hội và hoạt động của công dân.
+ Giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của nhà nước.
- Quốc hội của nước ta có cơ cấu một viện, trình tự thành lập quốc hội do cử tri
cả nước bầu ra, nhiệm kỳ 5 năm bao gồm không quá 500 đại biểu quốc hội đại
diện cho các dân tộc, các giới, các ngành.
-Quốc hội có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây như :
1. Làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp; làm luật và sửa đổi luật;
2. Thực hiện quyền giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp, luật và nghị
quyết của Quốc hội; xét báo cáo công tác của Chủ tịch nước, Uỷ ban thường vụ
Quốc hội, Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao,
Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán Nhà nước và cơ quan khác do Quốc hội
thành lập;

27
3. Quyết định mục tiêu, chỉ tiêu, chính sách, nhiệm vụ cơ bản phát triển kinh
tế - xã hội của đất nước;
4. Quyết định chính sách cơ bản về tài chính, tiền tệ quốc gia; quy định, sửa
đổi hoặc bãi bỏ các thứ thuế; quyết định phân chia các khoản thu và nhiệm vụ chi
giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương; quyết định mức giới hạn an
toàn nợ quốc gia, nợ công, nợ chính phủ; quyết định dự toán ngân sách nhà nước
và phân bổ ngân sách trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước;
5. Quyết định chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo của Nhà nước;
6. Quy định tổ chức và hoạt động của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ,
Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán
Nhà nước, chính quyền địa phương và cơ quan khác do Quốc hội thành lập;
7. Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch nước, Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch
Quốc hội, Phó Chủ tịch Quốc hội, Ủy viên Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch
Hội đồng dân tộc, Chủ nhiệm Ủy ban của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ, Chánh
án Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Chủ tịch
Hội đồng bầu cử quốc gia, Tổng Kiểm toán Nhà nước, người đứng đầu cơ quan
khác do Quốc hội thành lập; phê chuẩn đề nghị bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức
Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng và thành viên khác của Chính phủ, Thẩm
phán Tòa án nhân dân tối cao; phê chuẩn danh sách thành viên Hội đồng quốc
phòng và an ninh, Hội đồng bầu cử quốc gia.
Sau khi được bầu, Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ,
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao phải tuyên thệ trung thành với Tổ quốc, Nhân
dân và Hiến pháp;
8. Bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê
chuẩn;
9. Quyết định thành lập, bãi bỏ bộ, cơ quan ngang bộ của Chính phủ; thành
lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới hành chính tỉnh, thành phố trực thuộc
trung ương, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt; thành lập, bãi bỏ cơ quan khác
theo quy định của Hiến pháp và luật;
10. Bãi bỏ văn bản của Chủ tịch nước, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ,
Thủ tướng Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao
trái với Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội;
11. Quyết định đại xá;
12. Quy định hàm, cấp trong lực lượng vũ trang nhân dân, hàm, cấp ngoại giao
và những hàm, cấp nhà nước khác; quy định huân chương, huy chương và danh
hiệu vinh dự nhà nước;
13. Quyết định vấn đề chiến tranh và hoà bình; quy định về tình trạng khẩn
cấp, các biện pháp đặc biệt khác bảo đảm quốc phòng và an ninh quốc gia;
14. Quyết định chính sách cơ bản về đối ngoại; phê chuẩn, quyết định gia nhập
hoặc chấm dứt hiệu lực của điều ước quốc tế liên quan đến chiến tranh, hòa bình,
chủ quyền quốc gia, tư cách thành viên của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
tại các tổ chức quốc tế và khu vực quan trọng, các điều ước quốc tế về quyền con

28
người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân và các điều ước quốc tế khác trái
với luật, nghị quyết của Quốc hội; 15. Quyết định trưng cầu ý dân.
-Cơ cấu của Quốc Hội:
+Ủy ban Thường vụ Quốc hội
+Hội đồng Dân tộc
+Các Ủy ban khác: Uỷ ban pháp luật; Uỷ ban tư pháp; Uỷ ban kinh tế; Uỷ ban
tài chính, ngân sách; Uỷ ban quốc phòng và an ninh; Uỷ ban văn hoá, giáo dục,
thanh niên, thiếu niên và nhi đồng; Uỷ ban về các vấn đề xã hội; Uỷ ban khoa học,
công nghệ và môi trường; Uỷ ban đối ngoại.
4.2.5.2.Chủ tịch nước
-Địa vị pháp lý: Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt nước
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đối nội và đối ngoại.
-Trình tự thành lập: do Quốc hội bầu ra trong số các đại biểu quốc hội tại kỳ
họp đầu tiên.
-Nhiệm kỳ: theo nhiệm kỳ của Quốc hội, 5 năm.
-Chủ tịch nước có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:
1. Công bố Hiến pháp, luật, pháp lệnh; đề nghị Uỷ ban thường vụ Quốc hội
xem xét lại pháp lệnh trong thời hạn mười ngày, kể từ ngày pháp lệnh được thông
qua; nếu pháp lệnh đó vẫn được Uỷ ban thường vụ Quốc hội biểu quyết tán thành
mà Chủ tịch nước vẫn không nhất trí thì Chủ tịch nước trình Quốc hội quyết định
tại kỳ họp gần nhất;
2. Đề nghị Quốc hội bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Phó Chủ tịch nước, Thủ
tướng Chính phủ; căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội bổ nhiệm, miễn nhiệm,
cách chức Phó Thủ tướng, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính phủ;
3. Đề nghị Quốc hội bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chánh án Toà án nhân dân
tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao; căn cứ vào nghị quyết của
Quốc hội bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao;
bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Thẩm
phán các Tòa án khác, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối
cao; quyết định đặc xá; căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội công bố quyết định
đại xá;
4. Quyết định tặng thưởng huân chương, huy chương, các giải thưởng nhà
nước, danh hiệu vinh dự nhà nước; quyết định cho nhập quốc tịch, thôi quốc tịch,
trở lại quốc tịch hoặc tước quốc tịch Việt Nam;
5. Thống lĩnh lực lượng vũ trang nhân dân, giữ chức Chủ tịch Hội đồng quốc
phòng và an ninh, quyết định phong, thăng, giáng, tước quân hàm cấp tướng,
chuẩn đô đốc, phó đô đốc, đô đốc hải quân; bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức
Tổng tham mưu trưởng, Chủ nhiệm Tổng cục chính trị Quân đội nhân dân Việt
Nam; căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội hoặc của Uỷ ban thường vụ Quốc hội
công bố, bãi bỏ quyết định tuyên bố tình trạng chiến tranh; căn cứ vào nghị quyết
của Uỷ ban thường vụ Quốc hội ra lệnh tổng động viên hoặc động viên cục bộ,
công bố, bãi bỏ tình trạng khẩn cấp; trong trường hợp Uỷ ban thường vụ Quốc hội
29
không thể họp được công bố, bãi bỏ tình trạng khẩn cấp trong cả nước hoặc ở
từng địa phương;
6. Tiếp nhận đại sứ đặc mệnh toàn quyền của nước ngoài; căn cứ vào nghị
quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội bổ nhiệm, miễn nhiệm, cử, triệu hồi đại sứ
đặc mệnh toàn quyền của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; phong hàm, cấp
đại sứ; quyết định đàm phán, ký điều ước quốc tế nhân danh Nhà nước; trình
Quốc hội phê chuẩn, quyết định gia nhập hoặc chấm dứt hiệu lực điều ước quốc tế
quy định theo quy định; quyết định phê chuẩn, gia nhập hoặc chấm dứt hiệu lực
điều ước quốc tế khác nhân danh Nhà nước.
4.2.5.3. Chính phủ
-Địa vị pháp lý: Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nước
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền hành pháp, là cơ quan chấp
hành của Quốc hội.
-Trình tự thành lập:
+Quốc hội bầu Thủ tướng chính phủ.
*Thủ tướng Chính phủ đề nghị quốc hội phê chuẩn về việc bổ nhiệm, miễn
nhiệm, cách chức Phó Thủ tướng, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính
phủ;
*Quốc hội quyết định thành lập hoặc bãi bỏ các bộ, cơ quan ngang bộ theo sự
đề nghị của Thủ tướng chính phủ.
-Nhiệm kỳ chính phủ: theo nhiệm kỳ Quốc hội (5 năm).
-Chính phủ có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:
1. Tổ chức thi hành Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị
quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội, lệnh, quyết định của Chủ tịch nước;
2. Đề xuất, xây dựng chính sách trình Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội
quyết định hoặc quyết định theo thẩm quyền để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn
quy định tại Điều này; trình dự án luật, dự án ngân sách nhà nước và các dự án
khác trước Quốc hội; trình dự án pháp lệnh trước Ủy ban thường vụ Quốc hội;
3. Thống nhất quản lý về kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, y tế, khoa học,
công nghệ, môi trường, thông tin, truyền thông, đối ngoại, quốc phòng, an ninh
quốc gia, trật tự, an toàn xã hội; thi hành lệnh động viên, lệnh ban bố tình trạng
khẩn cấp và các biện pháp cần thiết khác để bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm tính mạng,
tài sản của Nhân dân;
4. Trình Quốc hội quyết định thành lập, bãi bỏ bộ, cơ quan ngang bộ; thành
lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới hành chính tỉnh, thành phố trực thuộc
trung ương, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt; trình Ủy ban thường vụ Quốc hội
quyết định thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính
dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;
5. Thống nhất quản lý nền hành chính quốc gia; thực hiện quản lý về cán bộ,
công chức, viên chức và công vụ trong các cơ quan nhà nước; tổ chức công tác
thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, chống quan liêu,
tham nhũng trong bộ máy nhà nước; lãnh đạo công tác của các bộ, cơ quan ngang
30
bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các cấp; hướng dẫn, kiểm tra Hội
đồng nhân dân trong việc thực hiện văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên; tạo
điều kiện để Hội đồng nhân dân thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn do luật định;
6. Bảo vệ quyền và lợi ích của Nhà nước và xã hội, quyền con người, quyền
công dân; bảo đảm trật tự, an toàn xã hội;
7. Tổ chức đàm phán, ký điều ước quốc tế nhân danh Nhà nước theo ủy
quyền của Chủ tịch nước; quyết định việc ký, gia nhập, phê duyệt hoặc chấm dứt
hiệu lực điều ước quốc tế nhân danh Chính phủ, trừ điều ước quốc tế trình Quốc
hội phê chuẩn quy định tại khoản 14 Điều 70; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, lợi ích
chính đáng của tổ chức và công dân Việt Nam ở nước ngoài;
8. Phối hợp với Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và cơ quan
trung ương của các tổ chức chính trị - xã hội trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền
hạn của mình.
- Về cơ cấu tổ chức: Gồm Thủ tướng chính phủ, các phó Thủ tướng chính
phủ, các Bộ trưởng, Thủ trưởng Cơ quan ngang Bộ.
- Hiện nay chính phủ nước ta
+ Có 18 bộ gồm: Bộ quốc phòng , Bộ giáo dục và đào tạo, Bộ nông nghiệp và
phát triển nông thôn , Bộ Kế hoạch và đấu tư, Bộ nội vụ, Bộ y tế, Bộ khoa học và
công nghệ, Bộ văn hóa thể thao và du lịch, Bộ tài nguyên môi trường, Bộ công an,
Bộ ngoại giao, Bộ tư pháp, Bộ tài chính, Bộ công thương, Bộ lao động-thương
binh và xã hội, Bộ giao thông vận tải, Bộ xây dựng, Bộ thông tin và truyền thông
+ Có 4 cơ quan ngang bộ gồm: Thanh tra Chính phủ, Ủy ban dân tộc, Văn
phòng Chính phủ, Ngân hàng nhà nước
+ Có 8 cơ quan trực thuộc chính phủ gồm : Ban quản lý lăng Chủ tịch Hồ Chí
Minh, Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam, Đài tiếng nói Việt
Nam, Đài truyền hình Việt Nam, Học viện chính trị - hành chính quốc gia Hồ Chí
Minh, Viện khoa học và công nghệ Việt Nam, Viện khoa học xã hội Việt Nam.
4.2.5.4. Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân
-Tòa án nhân dân
- Địa vị pháp lý: là. Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hoà
xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp.
-Tòa án nhân dân gồm: Tòa án nhân dân tối cao và các Tòa án khác do luật
định. Tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người,
quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước,
quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
- Viện kiểm sát nhân dân
- Địa vị pháp lý: Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố, kiểm sát
hoạt động tư pháp.
- Viện kiểm sát nhân dân gồm Viện kiểm sát nhân dân tối cao và các Viện
kiểm sát khác do luật định. Viện kiểm sát nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật,
bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ

31
lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần
bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.
4.2.5.5.Ủy ban nhân dân và Hội đồng nhân dân
-Hội đồng nhân dân
- Địa vị pháp lý: Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa
phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân địa
phương, do Nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa
phương và cơ quan nhà nước cấp trên.
-Hội đồng nhân dân quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; giám
sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị
quyết của Hội đồng nhân dân.
-Ủy ban nhân dân
- Địa vị pháp lý: Uỷ ban nhân dân ở cấp chính quyền địa phương do Hội
đồng nhân dân cùng cấp bầu là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ
quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân
dân và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên.
- Uỷ ban nhân dân tổ chức việc thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa
phương; tổ chức thực hiện nghị quyết của Hội đồng nhân dân và thực hiện các
nhiệm vụ do cơ quan nhà nước cấp trên giao.
4.2.5.Nguyeântaéctoåchöùcvaøhoaïtñoängcuûa boä maùyNhaønöôùc ta
- Nguyeân taéc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc laø
nhöõng tö töôûng chæ ñaïo laø caên cöù vaø laø ñieåm xuaát phaùt cho toå
chöùc vaø hoatï ñoäng cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc taïo thaønh boâ maùy
nhaø nöôùc . Toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc phaûi
tuaân thuû theo caùc nguyeân taéc naøy coù yù nghóa quan troïng trong vieäc
baûo ñaûm cho boä maùy nhaø nöôùc hoaït ñoäng nhòp nhaøng, thoáng nhaát
nhö moät coã maùy; baûo ñaûm cho boä maùy giöõ vöõng ñöôïc baûn chaát
thöïc söï cuûa daân, do daân vaø vì daân. Vì vaäy caùc nguyeân taéc
naøythöôøng ñuôïc ghi trong Hieán phaùp vaø caùc luaät veà toå chöùc vaø hoaït
ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc.
Toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc ta theo caùc nguyeân
taéc cô baûn sau:
+NguyeântaécÑaûnglaõnhñaïo toåchöùcvaøhoaïtñoäng cuûa boä maùy
nhaø nöôùc.
Ñaây laø nguyeân taéc baûo ñaûm cho bộâ maùy Nhaø nöôùc trong toå chöùc
vaø hoạt ñoäng giöõ vöõng ñuôïc baûn chaát giai caáp saâu saéc vaø tính nhaân
daân roäng raõi. Ñaây coøn laø nguyeân taéc baûo ñaûm cho caùc haïot ñoäng
cuûa boä maùy nhaø nöôùc coù hieäu löïc, hieäu quaû vaø caên cöù khoa hoïc.
Noäi dung cuûa nguyeân taéc naøy theå hieän ôû choã Ñaûng ñeà ra ñöôøng
loái chính trò, nhöõng chuû tröông vaø ñònh höôùng lôùn veà toå chöùc vaø
haïot ñoäng cuûa boä maùy Nhaø nöôùc, ñoàng thôøi Ñaûng laõnh ñaïo nhaø
32
nöôùc baèng coâng taùc caùn boä, giôùi thieäu nhöõng caùn boä coù ñöùc, coù
taøi ñeà Nhaø nöôùc löïc choïn giöõ nhöõng cöôgn vò laõnh ñaïo trong boä maùy
Nhaø nöôùc. Ñaûng laõnh ñaïo baèng vai troø tieân phong, göông maãu
cuûamoãiñaûngvieân, toå chöùcñaûngtrongheäthoáng cô quan nhaø nöôùc
Ñaûng laõnh ñaïo boä maùy Nhaø nöôùc khoâng coù nghóa laø Ñaûng bao
bieän laøm thay Nhaø nöôùc. Ñaûng laõnh ñaïo chính laø phaùt huy vai troø,
naêng löïc quaûn lyù boä maùy Nhaø nöôùc. Phöông phaùp laõnh ñaïo cuûa
Ñaûng laø giaùo duïc, thuyeát phuïc vaø tuyeân truyeàn.
+Nguyeân taéc baûo ñaûm söï tham gia ñoâng ñaûo cuûa nhaân daân lao
ñoäng vaøo quaûn lyù Nhaø nöôùc
Ñaây laø nguyeân taéc raát quan troïng trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa
boä maùy Nhaø nöôùc ta. Bôûi vì vieäc tuaân theo nguyeân taéc naøykhoâng
nhöõng taïo khaû naêng phaùt huy tính naêng ñoäng, saùng taïo cuûa quaàn
chuùng nhaán daân lao ñoängtham gia vaøo coâng vieäc cuûa Nhaø nöôùc, laøm
cho Nhaø nöôùc vöõng maïnh maø coøn laø moät trong nhöõng phöông phaùp
höõu hieäu goùp phaàn haïn cheá naïn quan lieâu , tham nhöõng, cöûa quyeàn
trong boä maùy Nhaø nöôùc .
Nhaân daân lao ñoäng tham gia vaøo toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä
maùy Nhaø nöôùc baèng nhieàu hình thöùc phong phuù nhö baàu cöû, öùng cöû
vaøo caùc cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc , tham gia thaûo luaän ñoùng goùp yù
kieán vaøo caùc döï aùn luaät, giaùm saùt hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan Nhaø
nöôùc , tham gia vaøo hoaït ñoäng xeùt xöû cuûa toøa aùn… Nguyeân taéc naøy
ñöôïc Hieán phaùp ghi nhaän ôû ñieàu 53 Hieán phaùp 1992 söûa ñoåi
+Nguyeântaéctaäptrungdaânchuû
Ñaây laø nguyeân taéc theå hieän söï keát hôïp giöõa taäp trung vaø daân
chuû, töùc laø söï keát hôïp chaët cheõ giöõa söï laõnh ñaïo chæ ñaïo cuûa caáp
treân vôùi tính naêng ñoäng saùng taïo cuûa caáp döôùi trong vieäc toå chöùc
vaø thöïc hieän quyeàn löïc Nhaø nöôùc. Tuaân thuû nguyeân taéc naøy coù yù
nghóa raát quan troïng trong vieäc baûo ñaûm cho boä maùy Nhaø nöôùc hoaït
ñoäng khoâng ñoäc ñoaùn, chuyeân quyeàn hoaëc hoãn loaïn voâ toå chöùc, voâ
kyû luaät.
Noäi dung cuûa nguyeân taéc naøy theå hieän ôû choã cô quan caáp döôùi
phuïc tuøng cô quan caáp treân, cô quan ñòa phöông phuïc tuøng cô quan trung
öông, cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc phuïc tuøng cô quan quyeàn luïc Nhaø
nöôùc, nhaân vieân phuïc tuøng thuû tröôûng. Nhöng ñoàng thôøi phaûi phaùt
huy vai troø saùng taïo, daân chuû baøn baïc cuûa caùc chuû theå khi quyeát
ñònh. Tuy nhieân söï keát hôïp giöõa taäp trung vaø daân chuû trong toå chöùc
vaø hoaït ñoäng cuûa caùc heä thoáng cô quan Nhaø nöôùc khaùc nhau laø
khaùc nhau.
+NguyeântaécphaùpcheáXHCN

33
 Noäi dung cuûa nguyeân taéc naøy laø ñoøi hoûi vieäc toå chöùc vaø hoaït
ñoäng cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc phaûi ñöôïc tieán haønh theo ñuùng quy
ñònh cuûa phaùp luaät. Taát caû coâng chöùc, vieân chöùc trong boä maùy Nhaø
nöôùc ñeàu phaûi nghieâm chænh tuaân theo phaùp luaät khi thi haønh caùc
quyeàn haïn vaø nhieäm vuï cuûa mình.
Vì vaäy ñaây laø nguyeân taéc coù vai troø quan troïng trong vieäc baûo ñaûm
cho vieäc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy Nhaø nöôùc tuaân theo yù
chí cuûa nhaân daân, laøm cho boä maùy Nhaø nöôùc hoaït ñoäng ñoàng boä,
nhòp nhaøng, phaùt huy ñuôïc hieäu luïc quaûn lyù Nhaø nöôùc. Vieäc thöïc
hieän nguyeân taéc naøy chaúng nhöõng ñoøi hoûi Nhaø nöôùc phaûi ban haønh
phaùp luaät ñoàng boä, kòp thôøi, ñuùng ñaén maø coøn toå chöùc thöïc hieän
phaùp luaät trong thuïc tieãn vaø taêng cöôøng coâng taùc kieåm tra, giaùm
saùt, xöû lyù nghieâm minh nhöõng haønh vi vi phaïm phaùp luaät.

Câu hỏi
1. Khái niệm luật Hiến Pháp. Vị trí của Luật Hiến pháp trong Hệ thống pháp
luật Việt Nam
2. Trình bày lịch sử lập hiến Việt Nam qua các nội dung: Khi nào có Hiến
pháp? Nước ta đã có mấy bản Hiến pháp? Lý do của việc thay đổi, bổ sung
các bản Hiến pháp?
3. Chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quyền và nghĩa vụ cơ bản của
công dân trong Hiến pháp năm 2013.
4. Sự ra đời của Nhà nước Việt Nam, bản chất, hình thức của nhà nước Việt
Nam được quy định trong Hiến pháp như thế nào?
5. Tổ chức bộ máy Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Vẽ sơ đồ
Bộ máy Nhà nước và phân tích)?
BÀI 5: LUAÄT HAØNH CHÍNH VIỆT NAM

5.1 KHAÙI NIEÄM LUAÄT HAØNH CHÍNH

5.1.1. Khaùinieämluaäthaønhchính và cơ quan hành chính nhà nước
-Thuaät ngöõ haønh chính coù theå ñöôïc hieåu laø quaûn lyù, laõnh ñaïo và
họat ñoäng coâng vuï thöôøng ngaøy trong caùc coâng sôû cuûa boä maùy nhaø
nöôùc töø Trung öông xuoáng ñòa phöông
5.1.1.1.Khái niệm:
Luật haønh chính laø ngaønh luaät trong heä thoáng phaùp luaät Vieät nam
bao goàm toàn bộ caùc quy phaïm ñieàu chænh những quan heä xaõ hoäi phaùt
sinh trong quaù trình toå chöùc vaø thöïc hieän hoaït ñoäng chấp hành và điều
hành của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, các tổ chức xã hội được nhà nước
trao quyền quản lý trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội…

34
 -Nhö vaäy luaät haønh chính laø ngaønh luaät veà quaûn lyù, trong đó có các
nội dung sau:
+Chuûtheåquaûnlyù:Cơ quan hành chính nhà nước
+ Noäi dung quaûn lý: ( Quaûn lyù veà vaán ñeà gì?): quản lý trên các lĩnh vực
chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội.
+ Ñoáitöôïngquaûnlý: Các quan hệ xã hội ( là các cá nhân, tổ chức)
5.1.1.2. Cô quanhaønh chính Nhaønöôùc
-Khái niệm: Cơ quan haønh chính Nhaø nöôùc laø moät loaïi cô quan trong
boä maùy nhaø nöôùc, hoaït ñoäng thöôøng xuyeân, lieân tuïc, có vị trí tương đối
ổn ñònh; laø caàu noái tröïc tieáp ñöa ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng,
phaùp luaät cuûa Nhaø nöôùc vaøo cuoäc soáng, được thành lập để thực hiện
chức năng quản lý nhà nước -Cô quan haønh chính Nhaø nöôùc bao goàm:
+ Chính phuû – cô quan haønh chính Nhaø nöôùc cao nhaát quaûn lyù treân
taát caû caùc lónh vöïc ñôøi soáng, kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi treân phaïm vi
caû nöôùc;
+ Boä, cô quan ngang boä – cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc ñoái vôùi ngaønh
hoaëc lónh vöïc treân phaïm vi caû nöôùc.
+ Uûy ban nhaân daân caùc caáp – cô quan haønh chính Nhaø nöôùc ôû ñòa
phöông thöïc hieän coâng taùc quaûn lyù caùc maët kinh teá, vaên hoaù, xaõ
hoäi… treân phaïm vi ñòa phöông.
+ Caùc Sôû, Phoøng, Ban laø cô quan quaûn lyù haønh chính Nhaø nöôùc ñoái
vôùi ngaønh hoaëc lónh vöïc theo phaïm vi ñòa phương.
- Theo quy định của pháp luật các cơ quan hành chính nhà nước được phân loại
phổ biến theo địa giới hoạt động và theo thẩm quyền.
+ Theo địa giới hoạt động:
* Các cơ quan hành chính Trung ương: Chính phủ, Bộ, Cơ quan ngang bộ,
Cơ quan trực thuộc Chính phủ.
* Các cơ quan hành chính địa phương: Ủy ban nhân dân các cấp, các sở,
phòng, ban thuộc Ủy ban nhân dân các cấp.
+ Theo thẩm quyền:
* Các cơ quan hành chính thẩm quyền chung: Chính phủ, Ủy ban nhân dân
các cấp.
*Các cơ quan hành chính thẩm quyền chuyên môn: Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ
quan trực thuộc Chính phủ, sở, phòng, ban thuộc Ủy ban nhân dân các cấp
5.2.QUAN HỆ PHÁP LUẬT HÀNH CHÍNH, TRÁCH NHIỆM HÀNH
CHÍNH VÀ XỬ LÝ VI PHẠM HÀNH CHÍNH
5.2.1 Quan hệ pháp luật hành chính

35
 5.2.1.1. Khái niệm: Quan hệ pháp luật hành chính là hình thức pháp lý của các
quan hệ xã hội mang tích chất chấp hành và điều hành xuất hiện trên cơ sở sự điều
chỉnh của quy phạm pháp luật hành chính tương ứng đối với mối quan hệ đó mà
các bên tham gia quan hệ (chủ thể) đều mang những quyền và nghĩa vụ mà quy
phạm đó đã dự kiến từ trước.
5.2.1.2. Các nhoùmquanheäpháp luật hành chính
+ Nhoùm 1: Nhöõng quan heä xaõ hoäi naûy sinh giöõa cô quan haønh chính
Nhaø nöôùc caáp treân vôùi cô quan haønh chính Nhaø nöôùc caáp döôùi trong
quaù trình hoaït ñoäng quaûn lyù haønh chính Nhaø nöôùc.
Ví duï: Quan heä giöõa Chính phuû vôùi Uûy ban nhaân daân tỉnh Lâm Đồng
trong vieäc trieån khai thöïc hieän coâng taùc phoøng choáng cháy rừng khi mùa
khô đến.
+Nhoùm 2: Nhöõng quan heä giöõa hai beân ñeàu laø cô quan haønh chính
cuøng caáp thöïc hieän caùc quan heä phoái hôïp, phuïc vuï laãn nhau trong lónh
vöïc quaûn lyù haønh chính Nhaø nöôùc.
Ví duï: Quan heä giöõa Boä giaùo duïc vaø ñaøo taïo vôùi Boä Tö phaùp veà
vieäc trieån khai phoøng choáng teä naïn ma tuyù trong hoïc ñöôøng
+ Nhoùm 3: Nhöõng quan heä giöõa moät beân laø cô quan haønh chính nhaø
nöôùc coù thaåm quyeàn vôùi moät beân laø caùc toå chöùc söï nghieäp, ñôn vò
kinh doanh thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc nhau trong lónh vöïc quaûn
lyù haønh chính Nhaø nöôùc.
Ví duï: Quan heä giöõa Sôû keá hoaïch vaø ñaàu tö tỉnh Nghệ An vaø công ty
TNHH dịch vụ-thương mại Hương Việt trong vieäc caáp giaáy pheùp ñaêng kyù
kinh doanh.
+ Nhoùm 4: Nhöõng quan heä giöõa moät beân laø cô quan haønh chính nhaø
nöôùc coù thaåm quyeàn vôùi moät beân laø caùc toå chöùc xaõ hoäi vaø caùc
ñoaøn theå nhaân daân trong lónh vöïc quaûn lyù haønh chính Nhaø nöôùc.
Ví duï: Quan heä giöõa Uûy ban nhaân daân vaø Hoäi lieân hieäp phuï nöõ
trong vieäc trieån khai vay voán cho phuï nöõ coù hoaøn caûnh khoù khaên
+ Nhoùm 5: Nhöõng quan heä giöõa moät beân laø cô quan haønh chính nhaø
nöôùc coù thaåm quyeàn vôùi moät beân laø caù nhaân, coâng daân.
Ví duï: Ủy ban nhaân daân xaõ caáùp giaáy chöùng nhaän ñaêng kyù keát
hoân, chöùng thöïc giaáy tôø töø baûn chính.
5.2.1.3. Phương pháp điều chỉnh: Luaät haønh chính söû duïng phöông phaùp
meänh leänh - ñôn phöông ñeå ñieàu chænh quan heä phaùp luaät haønh chính.
Phöông phaùp, naøy theå hieän tích chaát “quyeàn uy – phuïc tuøng “ trong quan
heä phaùp luaät haønh chính. Xuaát phaùt töø nhöõng quan heä xaõ hoäi maø
ngaønh luaät haønh chính ñieàu chænh.

36
 5.2.2. Traùchnhieämhaønhchính
5.2.2.1.Khaùi nieäm: Trách nhiệm hành chính là một loại trách nhiệm pháp lý
được áp dụng trong hoạt động quản lý- hoạt động hành chính nhà nước theo quy
định của luật hành chính
-Như vậy traùch nhieäm haønh chính laø moät loaïi trách nhiệm pháp lý quan
heä phaùp luaät haønh chính ñaëc thuø xuaát hieän trong lónh vöïc quaûn lyù
haønh chính nhaø nöôùc , trong ñoù theå hieän söï ñaùnh giaù phuû nhaän veà
maët phaùp lyù vaø ñaïo ñöùc ñoái vôùi haønh vi vi phaïm vaø ngöôøi vi phaïm
phaûi chòu nhöõng haäu quaû baát lôïi veà vaät chaát hay tinh thaàn, nhöõng söï
töôùc ñoaït töông öùng vôùi vi phaïm ñaõ gaây ra do phaùp luaät quy ñònh.
5.2.2.2.Đặc điểm của traùchnhieämhaønhchính
+ Cơ sở của trách nhiệm hành chính là vi phạm hành chính: Có nghĩa là trách
nhiệm hành chính seõ ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caù nhaân, toå chöùc thöïc
hieän haønh vi vi phaïm haønh chính ( không có vi phạm hành chính thì không có
trách nhiệm hành chính)
+ Trách nhiệm hành chính được áp dụng chủ yếu bởi cơ quan hành chính nhà
nước, người có thẩm quyền và nằm ngoài trình tự tư pháp
5.2.3.Vi phaïmhaønhchính
4.2.3.1.Khái niệm: Vi phạm hành chính là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức
thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là
tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính.
- Caùc daáu hieäu phaùp lyù cô baûn ñeå xaùc ñònh vi phaïm haønh chính laø
caùc yeáu toá caáu thaønh phaùp lyù cuûa vi phaïm ñoù goàm: Khaùch theå,
khaùch quan, chuû theå, chuû quan
+ Khaùch theå cuûa vi phaïm haønh chính laø nhöõng quan heä xaõ hoäi trong
lónh vöïc quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc ñöôïc baûo veä bôûi nhöõng quy
phaïm phaùp luaät haønh chính. Ñoù chính laø traät töï quaûn lyù haønh chính
nhaø nöôùc
+ Khaùch quan laø nhöõng bieåu hieän beân ngoaøi cuûa vi phaïm ñoù( các
hành vi vi phạm hành chính) . Ví duï: haønh vi chaïy xe vöôït quaø giôùi haïn toác
ñoä cho pheùp, haønh vi xaây nhaø traùi pheùp…
+ Chuû theå cuûa vi phaïm haønh chính laø nhöõng caù nhaân, toå chöùc coù
naêng löïc traùch nhieäm haønh chính. Ñoù laø nhöõng ngöôøi ñuû 16 tuoåi trôû
leân phaûi chòu traùch nhieäm haønh chính veà moïi vi phaïm haønh chính do
coá yù hoaëc voâ yù; ngöôøi ñuû 14 tuoåi ñeán döôùi 16 tuoåi chòu traùch
nhieäm haønh chính veà vi phaïm haønh chính do coá yù. Tôû chöùc phaûi chòu
traùch nhieäm haønh chính veà moïi vi phaïm haønh chính do hoï gaây ra
+ Maët chuû quan cuûa vi phaïm haønh chính theå hieän ôû yeáu toá loãi cuûa
ngöôøi vi phaïm

37
 5.2.3.2. Xöû lyù vi phaïm haønh chính (Theo Luật xử lý vi phạm hành chính
2012)
- Khái niệm: Xử phạt vi phạm hành chính là việc người có thẩm quyền xử
phạt áp dụng hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ
chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về xử
phạt vi phạm hành chính.
- Các nguyên tắc xử lý vi phạm hành chính:
a) Mọi vi phạm hành chính phải được phát hiện, ngăn chặn kịp thời và phải bị
xử lý nghiêm minh, mọi hậu quả do vi phạm hành chính gây ra phải được khắc
phục theo đúng quy định của pháp luật;
b) Việc xử phạt vi phạm hành chính được tiến hành nhanh chóng, công khai,
khách quan, đúng thẩm quyền, bảo đảm công bằng, đúng quy định của pháp luật;
c) Việc xử phạt vi phạm hành chính phải căn cứ vào tính chất, mức độ, hậu
quả
vi phạm, đối tượng vi phạm và tình tiết giảm nhẹ, tình tiết tăng nặng;
d) Chỉ xử phạt vi phạm hành chính khi có hành vi vi phạm hành chính do
pháp
luật quy định.
Một hành vi vi phạm hành chính chỉ bị xử phạt một lần.
Nhiều người cùng thực hiện một hành vi vi phạm hành chính thì mỗi người vi
phạm đều bị xử phạt về hành vi vi phạm hành chính đó.
Một người thực hiện nhiều hành vi vi phạm hành chính hoặc vi phạm hành
chính nhiều lần thì bị xử phạt về từng hành vi vi phạm;
đ) Người có thẩm quyền xử phạt có trách nhiệm chứng minh vi phạm hành
chính. Cá nhân, tổ chức bị xử phạt có quyền tự mình hoặc thông qua người đại
diện hợp pháp chứng minh mình không vi phạm hành chính;
e) Đối với cùng một hành vi vi phạm hành chính thì mức phạt tiền đối với tổ
chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
5.2.3.3.Thaåmquyeànxöû lyù vi phaïm haønh chính:
- Chủ tịch Uûy ban nhaân daân caùc caáp. Cô quan caûnh saùt, boä ñoäi
bieân phoøng, haøi quan, kieåm laâm, thueá vuï, quaûn lyù thò tröôøng, cô quan
thanh tra nhaø nöôùc chuyeân ngaønh, Giaùm ñoác caûng vuï haøng haûi, Giaùm
ñoác coâng vuï thuûy noäi ñòa, Giaùm ñoác caûng haøng khoâng coù thaåm
quyeàn xöû phaït trong lónh vöïc cuï theå. Ví duï: co quan coâng an xem xeùt,
giaûi quyeát nhöõng vi phaïm traät töï an toaøn xaõ hoäi , nhöõng quy taéc hoä
khaåu, quy taéc cö truù, di chyeån cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi, vi phaïm cheá ñoä
phoøng hoaû, traät töï quaûn lyù kinh doanh…
- Toaø aùn nhaân daân coù thaåm quyeàn xöû phaït haønh chính ñoái vôùi
haønh vi caûn trôû hoaït ñoäng xeùt xöû

38
- Cô quan thi haønh aùn daân söï: Coù thaåm quyeàn xöû phaït haønh chính
ñoái vôùi haønh vi caûn trôû hoaït ñoäng thi haønh aùn daân söï
5.2.3.4.Caùc hìnhthöùcxöû lý viphaïmhaønhchính.
1. Các hình thức xử phạt vi phạm hành chính bao gồm:
a) Cảnh cáo;
b) Phạt tiền;
c) Tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề có thời hạn hoặc đình
chỉ hoạt động có thời hạn;
d) Tịch thu tang vật vi phạm hành chính, phương tiện được sử dụng để vi
phạm
hành chính (sau đây gọi chung là tang vật, phương tiện vi phạm hành chính);
đ) Trục xuất.
2. Hình thức xử phạt quy định tại điểm a và điểm b chỉ được quy định và áp
dụng là hình thức xử phạt chính.
Hình thức xử phạt quy định tại các điểm c, d và đ có thể được quy định là hình
thức xử phạt bổ sung hoặc hình thức xử phạt chính.
3. Đối với mỗi vi phạm hành chính, cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính chỉ
bị áp dụng một hình thức xử phạt chính; có thể bị áp dụng một hoặc nhiều hình
thức xử phạt bổ sung quy định. Hình thức xử phạt bổ sung chỉ được áp dụng kèm
theo hình thức xử phạt chính.
- Ngoaøi caùc hình thöùc xöû phaït treân caù nhaân, toå chöùc vi phaïm
haønh chính coøn coù theå bò aùp duïng nhöõng bieän phaùp khắc phuïc haäu
quaû sau:
1. Các biện pháp khắc phục hậu quả bao gồm:
a) Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu;
b) Buộc tháo dỡ công trình, phần công trình xây dựng không có giấy phép
hoặc
xây dựng không đúng với giấy phép;
c) Buộc thực hiện biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, lây lan
dịch bệnh;
d) Buộc đưa ra khỏi lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoặc
tái xuất hàng hoá, vật phẩm, phương tiện;
đ) Buộc tiêu hủy hàng hóa, vật phẩm gây hại cho sức khỏe con người, vật nuôi,
cây trồng và môi trường, văn hóa phẩm có nội dung độc hại;
e) Buộc cải chính thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn;
g) Buộc loại bỏ yếu tố vi phạm trên hàng hoá, bao bì hàng hóa, phương tiện
kinh doanh, vật phẩm;
h) Buộc thu hồi sản phẩm, hàng hóa không bảo đảm chất lượng;

39
 i) Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện vi phạm hành chính
hoặc buộc nộp lại số tiền bằng trị giá tang vật, phương tiện vi phạm hành chính
đã bị tiêu thụ, tẩu tán, tiêu hủy trái quy định của pháp luật;
k) Các biện pháp khắc phục hậu quả khác do Chính phủ quy định.
2. Nguyên tắc áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Đối với mỗi vi phạm hành chính, ngoài việc bị áp dụng hình thức xử phạt,
cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính có thể bị áp dụng một hoặc nhiều biện pháp
khắc phục hậu quả.
b) Biện pháp khắc phục hậu quả được áp dụng độc lập trong trường hợp luật
quy định.

Câu hỏi
1. Luật Hành chính là gì? Thế nào là cơ quan Hành chính nhà nước?
2. Phân tích và lấy ví dụ cụ thể về các quan hệ pháp luật Hành chính ?
3. Trình bày làm rõ: Trách nhiệm hành chính, vi phạm hành chính, thẩm
quyền xử lý vi phạm hành chính, hình thức xử lý vi phạm hành chính?
(Hãy dẫn chứng bằng các quy định cụ thể của luật xử lý vi phạm hành
chính 2012 và các ví dụ minh họa)

40
 BÀI 6: LUAÄT DAÂNSÖÏ; LUẬT HOÂN NHAÂNVAØ GIA ÑÌNH

A. LUẬTDÂNSỰ
6.1. KHAÙI NIEÄM LUAÄT DAÂNSÖÏ
6.1.1. Khaùi nieäm luaät daân söï, ñoái töôïng vaø phöông phaùp ñieàu
chænh cuûa luaät daân söï:
6.1.1.1Khaùinieämluaätdaân söï:
Laø moät ngaønh luaät độc lập trong heä thoáng phaùp luaät Vieät nam bao
goàm toång theå caùc quy phaïm phaùp luaät, ñieàu chænh caùc quan heä taøi
saûn vaø quan heä nhaân thaân trên cô sôû bình ñaúng, ñoäc laäp vaø quyeàn töï
ñònh ñoaït cuûa caùc chuû theå khi tham gia vaøo quan heä ñoù.
6.1.1.2Ñoáitöôïngñieàuchænhcuûaluaät daân söï:
- Đối tượng điều chỉnh của Luật dân sự là hai nhóm quan hệ: Quan heä taøi
saûn vaø Quan heä nhaân thân
+ Quan heä taøi saûn: laø quan heä giöõa nguôøi vôùi ngöôøi thoâng qua moät
taøi saûn nhaát ñònh. Taøi saûn bao goàm vaät coù thật ,tieàn ,giaáy tôø trò giaù
ñöïôc baèng tieàn, traùi phieáu ,coâng traùi, soå tieát kieäm, ngaân phieáu…) vaø
caùc quyeàn taøi saûn ( ñoøi nôï, boài thöôøng thieät haïi)
+Quan hệ nhân thân: là quan hệ giữa người với người không mang tính kinh tế,
không tính được thành tiền, nó phát sinh từ một giá trị tinh thần, trí tuệ của một cá
nhân hay tổ chức hoặc các chủ thể khác và luôn gắn liền với chủ thể đó. Quan hệ
nhân thân do Luật Dân sự điều chỉnh chia làm 2 nhóm:
*Quan hệ nhân thân có liên quan đến tài sản: như tác giả các tác phẩm văn học
nghệ thuật, khoa học kỹ thuật, tác giả các sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu áp
dụng các đối tượng sở hữu công nghiệp.
*Quan hệ nhân thân không liên quan đến tài sản:như danh dự, nhân phẩm, uy
tín của cá nhân, danh dự, uy tín của pháp nhân, quyền đối với học tên, thay đổi họ
tên, quyền xác định dân tộc, quyền đối với hình ảnh, bí mật đời tư, quyền kết hôn,
ly hôn ...
6.1.1.3. Phöôngphaùpñieàuchænhcuûaluaät daân söï
Luaät daân söï söû duïng phöông phaùp bình ñaúng, thoaû thuaän giöõa caùc
bên để điều chỉnh các quan hệ pháp luật dân sự. Phương pháp này thể hiện ở nội
dung sau: các chủ thể bình đẳng về pháp lý( bình đẳng về quyền và nghĩa vụ). Khi
tham gia quan hệ pháp luật dân sự thì các chủ thể có quyền tự định đoạt ( có nghĩa
là họ tự quyết định tham gia hay không tham gia quan hệ pháp luật dân sự trong
khuôn khổ pháp luật). Khi xảy ra tranh chấp thì hoà giải là đặc trưng của phương
pháp giải quyết tranh chấp dân sự và trách nhiệm trước tiên trong qua hệ dân sự là
trách nhiệm về tài sản.

41
 6.2. NHỮNG NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA LUẬT DÂN SỰ
6.2.1.Nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết, thoả thuận
Quyền tự do cam kết, thoả thuận trong việc xác lập quyền, nghĩa vụ dân sự
được pháp luật bảo đảm, nếu cam kết, thoả thuận đó không vi phạm điều cấm của
pháp luật, không trái đạo đức xã hội.
Trong quan hệ dân sự, các bên hoàn toàn tự nguyện, không bên nào được áp
đặt, cấm đoán, cưỡng ép, đe doạ, ngăn cản bên nào.
Cam kết, thoả thuận hợp pháp có hiệu lực bắt buộc thực hiện đối với các bên và
phải được cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác tôn trọng.
6.2.2.Nguyên tắc bình đẳng
Trong quan hệ dân sự, các bên đều bình đẳng, không được lấy lý do khác biệt
về dân tộc, giới tính, thành phần xã hội, hoàn cảnh kinh tế, tín ngưỡng, tôn giáo,
trình độ văn hoá, nghề nghiệp để đối xử không bình đẳng với nhau.
6.2.3.Nguyên tắc thiện chí, trung thực
Trong quan hệ dân sự, các bên phải thiện chí, trung thực trong việc xác lập,
thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự, không bên nào được lừa dối bên nào.
6.2.4. Nguyên tắc chịu trách nhiệm dân sự
Các bên phải nghiêm chỉnh thực hiện nghĩa vụ dân sự của mình và tự chịu trách
nhiệm về việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ, nếu không tự
nguyện thực hiện thì có thể bị cưỡng chế thực hiện theo quy định của pháp luật.
6.2.5.Nguyên tắc tôn trọng đạo đức, truyền thống tốt đẹp
Việc xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự phải bảo đảm giữ gìn bản sắc
dân tộc, tôn trọng và phát huy phong tục, tập quán, truyền thống tốt đẹp, tình đoàn
kết, tương thân, tương ái, mỗi người vì cộng đồng, cộng đồng vì mỗi người và các
giá trị đạo đức cao đẹp của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam.
Đồng bào các dân tộc thiểu số được tạo điều kiện thuận lợi trong quan hệ dân
sự để từng bước nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của mình.
Việc giúp đỡ người già, trẻ em, người tàn tật trong việc thực hiện quyền, nghĩa
vụ dân sự được khuyến khích.
6.2.6. Nguyên tắc tôn trọng, bảo vệ quyền dân sự
1. Tất cả các quyền dân sự của cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác được tôn
trọng và được pháp luật bảo vệ.
2. Khi quyền dân sự của một chủ thể bị xâm phạm thì chủ thể đó có quyền tự
bảo vệ theo quy định của Bộ luật này hoặc yêu cầu cơ quan, tổ chức có thẩm
quyền:
a) Công nhận quyền dân sự của mình; b) Buộc chấm dứt hành vi vi phạm; c)
Buộc xin lỗi, cải chính công khai; d) Buộc thực hiện nghĩa vụ dân sự; đ) Buộc bồi
thường thiệt hại.
6.2.7.Nguyên tắc tôn trọng lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền,
lợi ích hợp pháp của người khác
42
 Việc xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự không được xâm phạm đến lợi
ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác.
6.2.8 Nguyên tắc tuân thủ pháp luật
Việc xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự phải tuân theo quy định của Bộ
luật này và quy định khác của pháp luật.
6.2.9 Nguyên tắc hoà giải
Trong quan hệ dân sự, việc hoà giải giữa các bên phù hợp với quy định của
pháp luật được khuyến khích.
Không ai được dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực khi tham gia quan hệ dân
sự, giải quyết các tranh chấp dân sự.
6.2.10. Áp dụng tập quán, quy định tương tự của pháp luật
Trong trường hợp pháp luật không quy định và các bên không có thoả thuận thì
có thể áp dụng tập quán; nếu không có tập quán thì áp dụng quy định tương tự của
pháp luật. Tập quán và quy định tương tự của pháp luật không được trái với những
nguyên tắc quy định trong Bộ luật này.
6.3.MOÄTSOÁNOÄIDUNG CÔ BAÛNCUÛA LUAÄT DAÂNSÖÏ
6.3.1 Quyeàn sôû höõu 6.3.1.1.Khaùi nieäm quyeàn sôû
höõu
- Quyeàn sôû höõu laø toång hôïp moät heä thoáng caùc qui phaïm phaùp
luaät trong vieäc chieám höõu, söû duïng vaø ñònh ñoaït ñoái vôùi taøi saûn, là
tư lieäu saûn xuaát, tư liệu tiêu dùng cuûa caù nhaân , toå chöùc.
- Hay có thể nói: Quyền sở hữu bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng
và quyền định đoạt tài sản của chủ sở hữu theo quy định của pháp luật. Chủ sở
hữu là cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác có đủ ba quyền là quyền chiếm hữu,
quyền sử dụng, quyền định đoạt tài sản.
- Tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản.
6.3.1.2.Noäi dung quyeàn sôû höõu: Bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử
dụng và quyền định đoạt.
6.3.1.2.1. Quyền chiếm hữu là quyền nắm giữ, quản lý tài sản.
- Chiếm hữu có căn cứ pháp luật
Chiếm hữu có căn cứ pháp luật là việc chiếm hữu tài sản trong các trường hợp
sau đây:
1. Chủ sở hữu chiếm hữu tài sản;
2. Người được chủ sở hữu uỷ quyền quản lý tài sản;
3. Người được chuyển giao quyền chiếm hữu thông qua giao dịch dân sự phù
hợp với quy định của pháp luật;
4. Người phát hiện và giữ tài sản vô chủ, tài sản không xác định được ai là
chủ sở hữu, tài sản bị đánh rơi, bị bỏ quên, bị chôn giấu, bị chìm đắm phù hợp
với các điều kiện do pháp luật quy định;
43
 5. Người phát hiện và giữ gia súc, gia cầm, vật nuôi dưới nước bị thất lạc phù
hợp với các điều kiện do pháp luật quy định;
6. Các trường hợp khác do pháp luật quy định.
6.3.1.2.2.Quyền sử dụng là quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức
từ tài sản.
- Quyền sử dụng của chủ sở hữu
Trong trường hợp chủ sở hữu thực hiện quyền sử dụng tài sản thuộc sở hữu của
mình thì chủ sở hữu được khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản
theo ý chí của mình nhưng không được gây thiệt hại hoặc làm ảnh hưởng đến lợi
ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác.
- Quyền sử dụng của người không phải là chủ sở hữu
1. Quyền sử dụng tài sản có thể được chuyển giao cho người khác thông qua
hợp đồng hoặc theo quy định của pháp luật.
Người không phải là chủ sở hữu có quyền sử dụng tài sản đúng tính năng, công
dụng, đúng phương thức.
2. Người chiếm hữu không có căn cứ pháp luật nhưng ngay tình cũng có
quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản theo quy định của
pháp luật.
6.3.1.2.3.Quyền định đoạt là quyền chuyển giao quyền sở hữu tài sản hoặc từ
bỏ quyền sở hữu đó
- Điều kiện định đoạt : Việc định đoạt tài sản phải do người có năng lực
hành vi dân sự thực hiện theo quy định của pháp luật. Trong trường hợp pháp luật
có quy định trình tự, thủ tục định đoạt tài sản thì phải tuân theo trình tự, thủ tục
đó.
-Quyền định đoạt của chủ sở hữu
Chủ sở hữu có quyền bán, trao đổi, tặng cho, cho vay, để thừa kế, từ bỏ hoặc
thực hiện các hình thức định đoạt khác phù hợp với quy định của pháp luật đối với
tài sản.
-Quyền định đoạt của người không phải là chủ sở hữu
Người không phải là chủ sở hữu tài sản chỉ có quyền định đoạt tài sản theo uỷ
quyền của chủ sở hữu hoặc theo quy định của pháp luật.
Người được chủ sở hữu uỷ quyền định đoạt tài sản phải thực hiện việc định
đoạt phù hợp với ý chí, lợi ích của chủ sở hữu.
- Hạn chế quyền định đoạt : Quyền định đoạt chỉ bị hạn chế trong trường
hợp do pháp luật quy định.
+ Khi tài sản đem bán là di tích lịch sử, văn hoá thì Nhà nước có quyền ưu tiên
mua.
+ Trong trường hợp pháp nhân, cá nhân, chủ thể khác có quyền ưu tiên mua đối
với tài sản nhất định theo quy định của pháp luật thì khi bán tài sản, chủ sở hữu
phải dành quyền ưu tiên mua cho các chủ thể đó.
44
 6.3.2.Quyeànthöøakeá
6.3.2.1. Khaùi nieäm: Thöøa keá laø vieäc chuyeån dòch taøi saûn cuûa ngöôøi
cheát cho ngöôøi khaùc coøn soáng.
- Quyền thừa kế của cá nhân : Cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài
sản của mình; để lại tài sản của mình cho người thừa kế theo pháp luật; hưởng di
sản theo di chúc hoặc theo pháp luật.
- Quyền bình đẳng về thừa kế của cá nhân: Mọi cá nhân đều bình đẳng về
quyền để lại tài sản của mình cho người khác và quyền hưởng di sản theo di chúc
hoặc theo pháp luật.
6.3.2.2.Nhöõngquy ñònh chungcuûaphaùpluaät veàthöøa keá
- Di sản bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết
trong tài sản chung với người khác.
- Người thừa kế là cá nhân phải là người còn sống vào thời điểm mở thừa kế
hoặc sinh ra và còn sống sau thời điểm mở thừa kế nhưng đã thành thai trước khi
người để lại di sản chết. Trong trường hợp người thừa kế theo di chúc là cơ quan,
tổ chức thì phải là cơ quan, tổ chức tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.
-Ngöôøiñeålaïidisaûnthöøakeá: Laø caùnhaân coùquyền sở hữu taøi
saûnhợp pháp
-Việc thừa kế của những người có quyền thừa kế di sản của nhau mà chết cùng
thời điểm: Trong trường hợp những người có quyền thừa kế di sản của nhau đều
chết cùng thời điểm hoặc được coi là chết cùng thời điểm do không thể xác định
được người nào chết trước (sau đây gọi là chết cùng thời điểm) thì họ không được
thừa kế di sản của nhau và di sản của mỗi người do người thừa kế của người đó
hưởng, trừ trường hợp thừa kế thế vị.
-Từ chối nhận di sản: Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường
hợp việc từ chối nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với
người khác.
Việc từ chối nhận di sản phải được lập thành văn bản; người từ chối phải báo
cho những người thừa kế khác, người được giao nhiệm vụ phân chia di sản, cơ
quan công chứng hoặc Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi có địa điểm mở
thừa kế về việc từ chối nhận di sản.
Thời hạn từ chối nhận di sản là sáu tháng, kể từ ngày mở thừa kế. Sau sáu
tháng kể từ ngày mở thừa kế nếu không có từ chối nhận di sản thì được coi là
đồng ý nhận thừa kế.
- Người không được quyền hưởng di sản: Những người sau đây không được
quyền hưởng di sản:
a) Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khoẻ hoặc về
hành vi ngược đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm
trọng danh dự, nhân phẩm của người đó;
b) Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản;

45
c) Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng người thừa kế khác
nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ phần di sản mà người thừa kế đó có quyền
hưởng;
d) Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong
việc lập di chúc; giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc, huỷ di chúc nhằm hưởng một
phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản.
2. Những người không được quyền hưởng di sản vẫn được hưởng di sản, nếu
người để lại di sản đã biết hành vi của những người đó, nhưng vẫn cho họ hưởng
di sản theo di chúc.
-Tài sản không có người nhận thừa kế thuộc Nhà nước
Trong trường hợp không có người thừa kế theo di chúc, theo pháp luật hoặc có
nhưng không được quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản thì tài sản còn lại sau
khi đã thực hiện nghĩa vụ về tài sản mà không có người nhận thừa kế thuộc Nhà
nước
-Thời hiệu khởi kiện về thừa kế
Thời hiệu khởi kiện để người thừa kế yêu cầu chia di sản, xác nhận quyền thừa
kế của mình hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác là mười năm, kể từ thời
điểm mở thừa kế.
Thời hiệu khởi kiện để yêu cầu người thừa kế thực hiện nghĩa vụ về tài sản của
người chết để lại là ba năm, kể từ thời điểm mở thừa kế.
-Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc
Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của
một người thừa kế theo pháp luật, nếu di sản được chia theo pháp luật, trong
trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho
hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó, trừ khi họ là những người từ chối
nhận di sản hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản
1. Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;
2. Con đã thành niên mà không có khả năng lao động.
-Thừa kế thế vị: Trong trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc
cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà
cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc
cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà
cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.
6.3.2.3 Các loại thừa kế theo quy định của pháp luật
Gồm có thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật
6.3.2.3.1 Thừa kế theo di chúc
6.3.2.3.1.1 Khái niệm: Thừa kế theo di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân
nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết.
6.3.2.3.1.2.Người lập di chúc

46
- Người đã thành niên có quyền lập di chúc, trừ trường hợp người đó bị bệnh
tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức và làm chủ được hành vi
của mình.
- Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi có thể lập di chúc,
nếu được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý.
-Quyền của người lập di chúc: Người lập di chúc có các quyền sau đây:
1. Chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế;
2. Phân định phần di sản cho từng người thừa kế;
3. Dành một phần tài sản trong khối di sản để di tặng, thờ cúng;
4. Giao nghĩa vụ cho người thừa kế;
5. Chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người phân chia di sản.
6.3.2.3.1.3.Hình thức của di chúc
Di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn
bản thì có thể di chúc miệng.
Người thuộc dân tộc thiểu số có quyền lập di chúc bằng chữ viết hoặc tiếng nói
của dân tộc mình.
6.3.2.3.1.4. Di chúc bằng văn bản Di
chúc bằng văn bản bao gồm:
1. Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng;
2. Di chúc bằng văn bản có người làm chứng;
3. Di chúc bằng văn bản có công chứng;
4. Di chúc bằng văn bản có chứng thực.
6.3.2.3.1.5.Di chúc miệng
1. Trong trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa do
bệnh tật hoặc các nguyên nhân khác mà không thể lập di chúc bằng văn
bản thì có thể di chúc miệng. Di chúc miệng được coi là hợp pháp, nếu
người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất
hai người làm chứng và ngay sau đó những người làm chứng ghi chép
lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn năm ngày, kể từ ngày
người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công
chứng hoặc chứng thực.
2. Sau ba tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng mà người di
chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị huỷ
bỏ.
6.3.2.3.1.6. Di chúc hợp pháp
1. Di chúc được coi là hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:
a) Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa
dối, đe doạ hoặc cưỡng ép;

47
 b) Nội dung di chúc không trái pháp luật, đạo đức xã hội; hình thức di chúc
không trái quy định của pháp luật.
2. Di chúc của người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi phải
được lập thành văn bản và phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý.
3. Di chúc của người bị hạn chế về thể chất hoặc của người không biết chữ
phải được người làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực.
4. Di chúc bằng văn bản không có công chứng, chứng thực chỉ được coi là
hợp pháp, nếu có đủ các điều kiện được quy định
5. Di chúc miệng được coi là hợp pháp, nếu người di chúc miệng thể hiện ý
chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau đó
những người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn
năm ngày, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc
phải được công chứng hoặc chứng thực.
6.3.2.3.1.7.Nội dung của di chúc bằng văn bản
1. Di chúc phải ghi rõ:
a) Ngày, tháng, năm lập di chúc;
b) Họ, tên và nơi cư trú của người lập di chúc;
c) Họ, tên người, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản hoặc xác định rõ các
điều
kiện để cá nhân, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản;
d) Di sản để lại và nơi có di sản;
đ) Việc chỉ định người thực hiện nghĩa vụ và nội dung của nghĩa vụ.
2. Di chúc không được viết tắt hoặc viết bằng ký hiệu; nếu di chúc gồm nhiều
trang thì mỗi trang phải được đánh số thứ tự và có chữ ký hoặc điểm chỉ của
người lập di chúc.
6.3.2.3.1.8.Người làm chứng cho việc lập di chúc
Mọi người đều có thể làm chứng cho việc lập di chúc, trừ những người sau đây:
1. Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc;
2. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc;
3. Người chưa đủ mười tám tuổi, người không có năng lực hành vi dân sự.
6.3.2.3.1.9.Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc:
Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của
một người thừa kế theo pháp luật, nếu di sản được chia theo pháp luật, trong
trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho
hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó, trừ khi họ là những người từ chối
nhận di sản hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản theo quy định:
1. Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;
2. Con đã thành niên mà không có khả năng lao động.

48
 6.3.2.3.2.Thừa kế theo pháp luật
6.3.2.3.2.1. Khái niệm:
- Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa
kế do pháp luật quy định.
6.3.2.3.2.2.Những trường hợp thừa kế theo pháp luật
1. Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong những trường hợp sau đây:
a) Không có di chúc;
b) Di chúc không hợp pháp;
c) Những người thừa kế theo di chúc đều chết trước hoặc chết cùng thời điểm
với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không
còn vào thời điểm mở thừa kế;
d) Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có
quyền hưởng di sản hoặc từ chối quyền nhận di sản.
2. Thừa kế theo pháp luật cũng được áp dụng đối với các phần di sản sau đây:
a) Phần di sản không được định đoạt trong di chúc;
b) Phần di sản có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật;
c) Phần di sản có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ
không có quyền hưởng di sản, từ chối quyền nhận di sản, chết trước hoặc chết
cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức được
hưởng di sản theo di chúc, nhưng không còn vào thời điểm mở thừa kế.
6.3.2.3.2.3.Người thừa kế theo pháp luật
1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:
a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi,
con đẻ, con nuôi của người chết;
b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột,
chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông
nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;
c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú
ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người
chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột, chắt ruột của người chết mà
người chết là cụ nội, cụ ngoại.
- Lưu ý:
+ Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.
+ Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở
hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng
di sản hoặc từ chối nhận di sản.

49
 6.3.2.3.2.4. Những quy định về thừa kế khác
-Thừa kế thế vị:Trong trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc
cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà
cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc
cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà
cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.
-Quan hệ thừa kế giữa con riêng và bố dượng, mẹ kế: Con riêng và bố dượng,
mẹ kế nếu có quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau như cha con, mẹ con thì được
thừa kế di sản của nhau theo quy định.

-Việc thừa kế trong trường hợp vợ, chồng đã chia tài sản chung, đang xin ly
hôn, đã kết hôn với người khác
+ Trong trường hợp vợ, chồng đã chia tài sản chung khi hôn nhân còn tồn tại
mà sau đó một người chết thì người còn sống vẫn được thừa kế di sản.
+ Trong trường hợp vợ, chồng xin ly hôn mà chưa được hoặc đã được Toà án
cho ly hôn bằng bản án hoặc quyết định chưa có hiệu lực pháp luật, nếu một người
chết thì người còn sống vẫn được thừa kế di sản.
+ Người đang là vợ hoặc chồng của một người tại thời điểm người đó chết thì
dù sau đó đã kết hôn với người khác vẫn được thừa kế di sản.

Câu hỏi
1. Trình bày khái niệm luật Dân sự, đối tượng điều chỉnh và phương pháp
điều chỉnh của luật Dân sự ( hãy lấy các dẫn chứng được quy định trong Bộ
luật dân sự và các ví dụ cụ thể để làm rõ các dẫn chứng đó)
2. Quyền sở hữu được quy định trong Bộ luật dân sự gồm những nội dung
nào? Phân tích và lấy ví dụ minh họa những nội dung đó?
3. Thế nào là Quyền thừa kế? Bộ luật dân sự về quyền thừa kế như thế nào?
(Hãy dẫn chứng các quy định của luật dân sự về quyền thừa kế và lấy ví dụ
làm rõ

B.LUAÄT HOÂNNHAÂNVAØ GIA ÑÌNH

6.1 KHAÙI NIEÄM LUAÄT HOÂNNHAÂN GIA ÑÌNH
6.1.1 Khaùi nieäm hoân nhaân, gia đình và luật hôn
nhân gia đình - Hôn nhân là quan hệ giữa vợ và chồng sau khi kết
hôn.

50
- Gia đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ
huyết thống hoặc do quan hệ nuôi dưỡng, làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ
giữa họ với nhau theo quy định của luật.
- Luaät hoân nhaân gia ñình: Laø moät ngaønh luaät trong heä thoáng
phaùp luaät Vieät Nam bao goàm toång theå caùc quy phaïm phaùp luaät do
Nhaø nöôùc ban haønh ñeå ñieàu chænh hai nhoùm quan heä xaõ hoäi laø caùc
quan heä veà taøi saûn vaø quan heä nhaân thaân trong lónh vöïc hoân nhaân
vaø gia ñình
+ Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa luaät hoân nhaân vaø gia ñình: Ñoù laø caùc
quan heä taøi saûn vaø quan heä nhaân thaân.
+ Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa luaät hoân nhaân gia ñình: Söû duïng
phöông phaùp bình ñaúng, thoûa thuaän.
6.2.2.Nhöõngnguyeântaéccôbaûncuûaluaäthoânnhaân vaø giañình
1. Hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng.

2. Hôn nhân giữa công dân Việt Nam thuộc các dân tộc, tôn giáo, giữa người
theo tôn giáo với người không theo tôn giáo, giữa người có tín ngưỡng với người
không có tín ngưỡng, giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài được tôn
trọng và được pháp luật bảo vệ.

3. Xây dựng gia đình ấm no, tiến bộ, hạnh phúc; các thành viên gia đình có
nghĩa vụ tôn trọng, quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ nhau; không phân biệt đối xử
giữa các con.

4. Nhà nước, xã hội và gia đình có trách nhiệm bảo vệ, hỗ trợ trẻ em, người
cao tuổi, người khuyết tật thực hiện các quyền về hôn nhân và gia đình; giúp đỡ
các bà mẹ thực hiện tốt chức năng cao quý của người mẹ; thực hiện kế hoạch hóa
gia đình.

5. Kế thừa, phát huy truyền thống văn hóa, đạo đức tốt đẹp của dân tộc Việt
Nam về hôn nhân và gia đình.

6.2. NOÄI DUNG CUÛA LUAÄT HOÂNNHAÂN GIA ÑÌNH

6.2.1.Khái niệm kết hoân:
- Kết hôn là việc nam và nữ xác lập quan hệ vợ chồng theo quy định của
pháp luật về điều kiện kết hôn và đăng ký kết hôn;
6.2.2 Điều kiện kết hôn
6.2.2.1.Ñieàukieänveànoäidung:
- Ñủ tuoåi: Nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ 18 tuổi trở lên;
Việc quy định độ tuổi kết hôn căn cứ vào nhiều yếu tố phù hợp với điều kiện
kinh tế-xã hội, lịch sử lập pháp, thực tiễn thi hành pháp luật đã được tổng kết và
sự phát triển của con người Việt Nam

51
 +Thứ 1: Căn cứ vào chỉ số phát triển tâm sinh lý của người Việt
+Thứ 2: Khả năng thực hiện quyền và nghĩa vụ hôn nhân gia đình giữa vợ và
chồng
+Thứ 3: Sự kế thừa các luật trước đó và phù hợp với điều kiện kinh tế hiện tại
- Töï nguyeän: Việc kết hôn do nam và nữ tự nguyện quyết định, không bên
nào được ép buộc, lừa dối bên nào; không ai được cưỡng ép hoặc cản trở
+ Sự tự nguyện của nam nữ thể hiện: Cùng nhất trí trong việc thiết lập hôn
nhân, hoàn thành các thủ tục kết hôn theo quy định của pháp luật và bày tỏ ý chí
khi thực hiện nghi thức kết hôn tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền +Ý nghĩa của
việc tự nguyện kết hôn:
* Mục đích của hôn nhân chỉ có thể đạt được khi hai bên có sự tự nguyện
*Việc kết hôn tự nguyện xóa bỏ tàn tích của hôn nhân phong kiến lạc hậu
*Kết hôn tự nguyện loại bỏ những việc kết hôn không đảm bảo tự nguyện
+ Hôn nhân tự nguyện là hôn nhân không bị ép buộc, lừa dối, cưỡng ép, cản trở
* Ép buộc kết hôn là hành vi của bên nam hoặc bên nữ buộc bên kia phải kết
hôn với mình trái với nguyện vọng của họ. Ví dụ: Kết hôn để không bị mất việc
làm, để trả ơn.
*Lừa dối kết hôn: Là hành vi cố ý của một bên nhằm làm cho bên kia hiểu sai
sự thật về nhân thân, hoàn cảnh của mình mà đồng ý kết hôn. Ví dụ: Lừa dối kết
hôn sẽ bảo lãnh ra nước ngoài, lừa dối để phải kết hôn với người tàn tật.
* Cản trở kết hôn là hành vi nhằm cản người khác kết hôn trái với nguyện
vọng của họ. Ví dụ: Cha mẹ ngăn cản không cho con gái lấy người đàn ông đã có
hai đời vợ và hai đứa con
*Cưỡng ép kết hôn là hành vi buộc người khác phải kết hôn trái với nguyện
vọng của họ
- Người mất năng lực hành vi dân sự
Người mất năng lực hành vi dân sự là người do bị bệnh tâm thần hoặc mắc
bệnh khác mà không thể nhận thức và làm chủ được hành vi của mình. Pháp luật
hôn nhân gia đình cấm người mất năng lực hành vi dân sự không được kết hôn vì:
+ Không thể hiện được ý chí (vi phạm quy định tự nguyện kết hôn)
+ Không thực hiện được quyền và nghĩa vụ làm vợ hoặc làm chồng
+ Có khả năng di chuyền, ảnh hưởng đến giống nòi.
- Khoâng thuoäc caùc tröôøng hôïp caám keát hoân. Việc kết hôn bị cấm
trong những trường hợp sau đây:
a) Kết hôn giả tạo, ly hôn giả tạo;

b) Tảo hôn, cưỡng ép kết hôn, lừa dối kết hôn, cản trở kết hôn;

52
 c) Người đang có vợ, có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng
với người khác hoặc chưa có vợ, chưa có chồng mà kết hôn hoặc chung sống
như vợ chồng với người đang có chồng, có vợ;

Người đang có vợ hoặc có chồng: Là người đang tồn tại quan hệ hôn nhân hợp
pháp, các bên vợ chồng đều còn sống và chưa ly hôn. Người tham gia kết hôn có
nghĩa vụ chứng minh là tại thời điểm kết hôn họ là người không có vợ, không có
chồng. Nếu độc thân chưa kết hôn lần nào thì có giấy xác nhận của cơ quan có
thẩm quyền về tình trạng độc thân. Nếu đã có vợ, có chồng thì phải có bản án,
quyết định của Tòa án (nếu ly hôn); giấy chứng tử (nếu vợ hoặc chồng đã chết)

d) Kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng giữa những người cùng dòng máu
về trực hệ; giữa những người có họ trong phạm vi ba đời; giữa cha, mẹ nuôi với
con nuôi; giữa người đã từng là cha, mẹ nuôi với con nuôi, cha chồng với con
dâu, mẹ vợ với con rể, cha dượng với con riêng của vợ, mẹ kế với con riêng của
chồng;

Những người cùng dòng máu về trực hệ là những người có quan hệ huyết
thống, trong đó, người này sinh ra người kia kế tiếp nhau.

Những người có họ trong phạm vi ba đời là những người cùng một gốc sinh ra
gồm cha mẹ là đời thứ nhất; anh, chị, em cùng cha mẹ, cùng cha khác mẹ, cùng
mẹ khác cha là đời thứ hai; anh, chị, em con chú, con bác, con cô, con cậu, con dì
là đời thứ ba.

Bởi vì : Việc kết hôn giữa những đối tượng trên là vi phạm nghiêm trọng vấn
đề về đạo đức ( quan hệ loạn luân). Theo y học, hôn nhân cận huyết chính là điều
kiện thuận lợi cho những gen lặn bệnh lý tương đồng gặp gỡ nhau, có khả năng
tạo ra những đứa con bệnh tật hoặc dị dạng di truyền.
Việc kết hôn của giữa cha, mẹ nuôi với con nuôi; giữa người đã từng là cha, mẹ
nuôi với con nuôi, cha chồng với con dâu, mẹ vợ với con rể, cha dượng với con
riêng của vợ, mẹ kế với con riêng của chồng; những người kể trên, tuy không có
quan hệ về huyết thống nhưng thuộc vào đối tượng cấm kết hôn vì nhằm bảo đảm
sự trong sáng của mối quan hệ (loại trừ việc lợi dụng mối quan hệ để thực hiện
hành vi mờ ám, ví dụ : Lợi dụng việc nuôi con nuôi để mưu cầu việc kết hôn) .
Nhằm bảo đảm truyền thống về mặt đạo đức.

-Nhà nước không thừa nhận hôn nhân giữa những người cùng giới tính.

Hiện nay, những người cùng giới tính chung sống với nhau không chiếm số
đông trong xã hội (nước ta có khoảng 1,6 triệu người đồng giới). Dù công nhận
hay không công nhận hôn nhân đồng tính thì cũng không được tạo ra định kiến xã
hội đối với cộng đồng và cá nhân người đồng tính. Đồng thời, Nhà nước cũng nên
có cơ chế pháp lý để bảo vệ những lợi ích chính đáng về nhân thân, tài sản hoặc
con (nếu có) giữa những người cùng giới tính có quan hệ sống chung với nhau.

53
 6.2.2.2.Ñieàukieänveàhìnhthöùc
-Việc kết hôn phải được đăng ký và do cơ quan nhà nước có thẩm quyền (sau
đây gọi là cơ quan đăng ký kết hôn) và thực hiện theo nghi thức quy định
-Mọi nghi thức kết hôn không đăng ký kết hôn đều không có giá trị pháp lý.
-Nam, nữ không đăng ký kết hôn mà chung sống với nhau như vợ chồng thì
không được pháp luật công nhận là vợ chồng.
-Vợ chồng đã ly hôn muốn kết hôn lại với nhau cũng phải đăng ký kết hôn.
- Thẩm quyền đăng ký kết hôn
+ Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi cư trú của một trong hai bên kết
hôn là cơ quan đăng ký kết hôn.
+ Cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh sự Việt Nam ở nước ngoài là cơ
quan đăng ký kết hôn giữa công dân Việt Nam với nhau ở nước ngoài.
+ Thaåm quyeàn caáp giaáy ñang kyù keát hoân giöõa coâng daân Vieät Nam
vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi taïi Vieät nam laø Uûy ban nhaân daân caáp Tænh,
thành phố tröïc thuoäc
Trung öông
6.2.3 Quan heäphaùpluaätgiöõavôïchoàng
- Quan heä hoân nhaân hôïp phaùp seõ laøm phaùt sinh quan heä phaùp
luaät giöõa vôï vaø choàng. Ñoù laø caùc quan heä nhaân thaân vaø quan heä
taøi saûn.
- Vôï choàng coù quyeàn vaø nghóa vuï nhaân thaân
sau:
+ Vôï, choàng coù nghóa vuï cuøng thöïc hieän cheá ñoä sinh ñeû coù keá
hoaïch, choàng coù nghóa vuï taïo ñieàu kieän cho vôï thöïc hieän toát chöùc
naêng cuûa ngöôøi meï.
+ Vôï choàng coù quyeàn töï do löïc choïn ngheà nghieäp, töï do hoaït ñoäng
chính trò, vaên hoaù
+ Vôïchoàngtoântroïngvaøgiöõ gìn danh döï, nhaânphaåm,uy tín cho
nhau
+ Vôïchoàngcoùquyeànvaønghóa vuï chungthuûy,yeâuthöông,giuùp ñôõ
nhau
- Quyeàn vaø nghóa vuï taøi saûn giöõa vôï vaø choàng: Vôï choàng coù
quyeàn vaø nghóa vuï veà taøi saûn chung vaø taøi saûn rieâng
+Tài sản chung của vợ chồng
Tài sản chung của vợ chồng gồm tài sản do vợ, chồng tạo ra, thu nhập do lao
động, hoạt động sản xuất, kinh doanh, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng và
thu nhập hợp pháp khác trong thời kỳ hôn nhân, trừ trường hợp chia tài sản chung
của vợ chồng thì phần tài sản được chia, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng
của mỗi bên sau khi chia tài sản chung là tài sản riêng của vợ, chồng, trừ trường
54
hợp vợ chồng có thỏa thuận khác. Phần tài sản còn lại không chia vẫn là tài sản
chung của vợ chồng; tài sản mà vợ chồng được thừa kế chung hoặc được tặng cho
chung và tài sản khác mà vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung.

Quyền sử dụng đất mà vợ, chồng có được sau khi kết hôn là tài sản chung của
vợ chồng, trừ trường hợp vợ hoặc chồng được thừa kế riêng, được tặng cho riêng
hoặc có được thông qua giao dịch bằng tài sản riêng.

Tài sản chung của vợ chồng thuộc sở hữu chung hợp nhất, được dùng để bảo
đảm nhu cầu của gia đình, thực hiện nghĩa vụ chung của vợ chồng.
Trong trường hợp không có căn cứ để chứng minh tài sản mà vợ, chồng đang
có tranh chấp là tài sản riêng của mỗi bên thì tài sản đó được coi là tài sản chung.
Trong trường hợp tài sản thuộc sở hữu chung của vợ chồng mà pháp luật quy
định phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng thì giấy chứng nhận quyền sở
hữu, giấy chứng nhận quyền sử dụng phải ghi tên cả hai vợ chồng, trừ trường hợp
vợ chồng có thỏa thuận khác.

+Tài sản riêng của vợ, chồng

Vợ, chồng có quyền có tài sản riêng ngay cả trong thời kỳ hôn nhân. Tài sản
riêng của vợ, chồng gồm tài sản mà mỗi người có trước khi kết hôn; tài sản được
thừa kế riêng, được tặng cho riêng trong thời kỳ hôn nhân; tài sản được chia riêng
cho vợ, chồng theo quy định của luật; tài sản phục vụ nhu cầu thiết yếu của vợ,
chồng và tài sản khác mà theo quy định của pháp luật thuộc sở hữu riêng của vợ,
chồng.
Vợ, chồng có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản riêng của mình; nhập
hoặc không nhập tài sản riêng vào tài sản chung. Trong trường hợp vợ hoặc chồng
không thể tự mình quản lý tài sản riêng và cũng không ủy quyền cho người khác
quản lý thì bên kia có quyền quản lý tài sản đó. Việc quản lý tài sản phải bảo đảm
lợi ích của người có tài sản. Nghĩa vụ riêng về tài sản của mỗi người được thanh
toán từ tài sản riêng của người đó. Trong trường hợp vợ, chồng có tài sản riêng mà
hoa lợi, lợi tức từ tài sản riêng đó là nguồn sống duy nhất của gia đình thì việc
định đoạt tài sản này phải có sự đồng ý của chồng, vợ.

6.2.4. Quan heäphaùpluaätgiöõachameï – con

6.2.4.1.Nghĩa vụ và quyền của cha mẹ
- Thương yêu con, tôn trọng ý kiến của con; chăm lo việc học tập, giáo dục để
con phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ, đạo đức, trở thành người con hiếu
thảo của gia đình, công dân có ích cho xã hội. Trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc,
bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của con chưa thành niên, con đã thành niên mất
năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để
tự nuôi mình. Không được phân biệt đối xử với con trên cơ sở giới hoặc theo tình
trạng hôn nhân của cha mẹ; không được lạm dụng sức lao động của con chưa
thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả
năng lao động; không được xúi giục, ép buộc con làm việc trái pháp luật, trái đạo
đức xã hội.
55
 6.2.4.2. Quyền và nghĩa vụ của con
1. Được cha mẹ thương yêu, tôn trọng, thực hiện các quyền, lợi ích hợp pháp
về nhân thân và tài sản theo quy định của pháp luật; được học tập và giáo dục;
được phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ và đạo đức.

2. Có bổn phận yêu quý, kính trọng, biết ơn, hiếu thảo, phụng dưỡng cha mẹ,
giữ gìn danh dự, truyền thống tốt đẹp của gia đình.
3. Con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc
không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình thì có quyền
sống chung với cha mẹ, được cha mẹ trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc.

Con chưa thành niên tham gia công việc gia đình phù hợp với lứa tuổi và không
trái với quy định của pháp luật về bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em.

4. Con đã thành niên có quyền tự do lựa chọn nghề nghiệp, nơi cư trú, học
tập, nâng cao trình độ văn hóa, chuyên môn, nghiệp vụ; tham gia hoạt động chính
trị, kinh tế, văn hóa, xã hội theo nguyện vọng và khả năng của mình. Khi sống
cùng với cha mẹ, con có nghĩa vụ tham gia công việc gia đình, lao động, sản xuất,
tạo thu nhập nhằm bảo đảm đời sống chung của gia đình; đóng góp thu nhập vào
việc đáp ứng nhu cầu của gia đình phù hợp với khả năng của mình.

5. Được hưởng quyền về tài sản tương xứng với công sức đóng góp vào tài
sản của gia đình.

6.2.4.3. Chế định giám hộ

-Khái niệm: Là chế định pháp lý được quy định nhằm bảo đảm việc chăm nom,
giáo dục và bảo vệ quyền lợi của người chưa thành niên, người mắc bệnh làm mất
khả năng nhận thức và điều khiển hành vi trước pháp luật.
Pháp luật hôn nhân và gia đình quy định chế độ giám hộ như sau:
-Cha mẹ giám hộ cho con
Trong trường hợp cha mẹ cùng giám hộ cho con đã thành niên mất năng lực
hành vi dân sự thì họ đều phải thực hiện quyền và nghĩa vụ của người giám hộ.
Cha, mẹ thoả thuận với nhau về việc đại diện theo pháp luật cho con trong các
giao dịch dân sự vì lợi ích của con.
-Cha mẹ cử người giám hộ cho con
Trong trường hợp cha mẹ còn sống nhưng không có điều kiện trực tiếp trông
nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất
năng lực hành vi dân sự thì cha mẹ có thể cử người khác giám hộ cho con; cha mẹ
và người giám hộ thoả thuận về việc người giám hộ thực hiện một phần hoặc toàn
bộ việc giám hộ.
-Con riêng giám hộ cho bố dượng, mẹ kế
Trong trường hợp bố dượng, mẹ kế không có người giám hộ thì con riêng đang
sống chung với bố dượng, mẹ kế làm người giám hộ, nếu có đủ điều kiện làm
người giám hộ.
56
 -Giám hộ giữa anh, chị, em
Trong trường hợp anh, chị, em ruột cần được giám hộ thì anh, chị, em đã
+
thành niên có năng lực hành vi dân sự thoả thuận cử một người trong số họ có đủ
điều kiện làm người giám hộ.
+ Khi quyết định các vấn đề liên quan đến nhân thân, tài sản của em chưa thành
niên thì anh, chị là người giám hộ của em phải tham khảo ý kiến của những người
thân thích và ý kiến của em, nếu em từ đủ chín tuổi trở lên.
-Giám hộ giữa ông bà nội, ông bà ngoại và cháu
Trong trường hợp cháu cần được giám hộ mà ông bà nội, ông bà ngoại có đủ
+
điều kiện làm người giám hộ thì những người này thoả thuận cử một bên làm
người giám hộ.
+ Cháu có đủ điều kiện làm người giám hộ thì phải giám hộ cho ông bà nội,
ông bà ngoại, nếu ông bà không có con phụng dưỡng.
6.2.4.4.Vấn đề mang thai hộ
Con sinh ra trong trường hợp mang thai hộ vì mục đích nhân đạo là con chung
của vợ chồng nhờ mang thai hộ kể từ thời điểm con được sinh ra.

6.2.4.4.1.Điều kiện mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

1. Việc mang thai hộ vì mục đích nhân đạo phải được thực hiện trên cơ sở tự
nguyện của các bên và được lập thành văn bản.

2. Vợ chồng có quyền nhờ người mang thai hộ khi có đủ các điều kiện sau
đây:

a) Có xác nhận của tổ chức y tế có thẩm quyền về việc người vợ không thể
mang thai và sinh con ngay cả khi áp dụng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản;

b) Vợ chồng đang không có con chung;

c) Đã được tư vấn về y tế, pháp lý, tâm lý.

3. Người được nhờ mang thai hộ phải có đủ các điều kiện sau đây:

a) Là người thân thích cùng hàng của bên vợ hoặc bên chồng nhờ mang thai
hộ;

b) Đã từng sinh con và chỉ được mang thai hộ một lần;

c) Ở độ tuổi phù hợp và có xác nhận của tổ chức y tế có thẩm quyền về khả
năng mang thai hộ;

d) Trường hợp người phụ nữ mang thai hộ có chồng thì phải có sự đồng ý
bằng văn bản của người chồng;

đ) Đã được tư vấn về y tế, pháp lý, tâm lý.

57
4. Việc mang thai hộ vì mục đích nhân đạo không được trái với quy định của pháp
luật về sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản.

-6.2.4.4.2. Thỏa thuận về mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

-Thỏa thuận về việc mang thai hộ phải được lập thành văn bản có công chứng.
Trong trường hợp vợ chồng bên nhờ mang thai hộ ủy quyền cho nhau hoặc vợ
chồng bên mang thai hộ ủy quyền cho nhau về việc thỏa thuận thì việc ủy quyền
phải lập thành văn bản có công chứng. Việc ủy quyền cho người thứ ba không có
giá trị pháp lý.

- Trong trường hợp thỏa thuận về mang thai hộ giữa bên mang thai hộ và bên nhờ
mang thai hộ được lập cùng với thỏa thuận giữa họ với cơ sở y tế thực hiện việc
sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản thì thỏa thuận này phải có xác nhận của
người có thẩm quyền của cơ sở y tế này.

6.2.4.5.Chaámdöùthoânnhaân
6.2.4.5.1. Khái niệm: Hôn nhân chấm dứt do vợ hoặc chồng chết hay có tuyên
cáo tử vong đối với vợ hoặc chồng. Hôn nhân cũng chấm dứt ngay cả khi vợ
chồng còn sống do có ly hôn.
6.2.4.5.2.Chấm dứt hôn nhân vợ hoặc chồng chết hoặc do bản án hoặc quyết
định có hiệu lực của tòa án tuyên bố vợ hoặc chồng chết.
- Nếu kết hôn là sự kiện bình thường, là thời điểm đầu tiên của hôn nhân thì
khi vợ (hoặc chồng) chết trước là thời điểm cuối cùng tất yếu của hôn nhân. Sau
khi vợ (hoặc chồng) chết trước thì người chồng (hoặc vợ) còn sống vẫn được
hưởng các quyền lợi phát sinh từ hôn nhân với người đã chết (quyền thừa kế tài
sản).
-Chấm dứt hôn nhân do Tòa án tuyên bố là đã chết (Bằng bản án hoặc quyết
định của tòa án đã có hiệu lực pháp luật). Khi Tòa án tuyên bố một người là đã
chết thì các quan hệ nhân thân chấm dứt, còn tài sản giải quyết theo pháp luật thừa
kế.
6.2.4.5.3 Chấm dứt hôn nhân do ly hôn
- Khái niệm ly hôn: Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ vợ chồng theo bản án,
quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án.

-Vợ, chồng hoặc cả hai người có quyền yêu cầu Toà án giải quyết việc ly hôn.

- Trong trường hợp vợ có thai hoặc đang nuôi con dưới mười hai tháng tuổi
thì chồng không có quyền yêu cầu xin ly hôn.
- Cha, mẹ, người thân thích khác có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết ly hôn
khi một bên vợ, chồng do bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể
nhận thức, làm chủ được hành vi của mình, đồng thời là nạn nhân của bạo lực gia
đình do chồng, vợ của họ gây ra làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức
khỏe, tinh thần của họ.

58
- Luật hôn nhân và gia đình quy định hai trường hợp ly hôn:Thuận tình ly
hôn và ly hôn theo yêu cầu của một bên.
+Thuận tình ly hôn
Trong trường hợp vợ chồng cùng yêu cầu ly hôn, nếu xét thấy hai bên thật sự tự
nguyện ly hôn và đã thỏa thuận về việc chia tài sản, việc trông nom, nuôi dưỡng,
chăm sóc, giáo dục con trên cơ sở bảo đảm quyền lợi chính đáng của vợ và con thì
Tòa án công nhận thuận tình ly hôn; nếu không thỏa thuận được hoặc có thỏa
thuận nhưng không bảo đảm quyền lợi chính đáng của vợ và con thì Tòa án giải
quyết việc ly hôn.

+ Ly hôn theo yêu cầu của một bên

Khi vợ hoặc chồng yêu cầu ly hôn mà hòa giải tại Tòa án không thành thì Tòa
án giải quyết cho ly hôn nếu có căn cứ về việc vợ, chồng có hành vi bạo lực gia
đình hoặc vi phạm nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng làm cho hôn nhân
lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích của
hôn nhân không đạt được.

Trong trường hợp vợ hoặc chồng của người bị Toà án tuyên bố mất tích xin ly
hôn thì Toà án giải quyết cho ly hôn.
-Hậu quả pháp lý của ly hôn
- Vaánñeàveànhaânthân;taøisaûn và cấp dưỡng.
+ Quan hệ nhân thân giữa vợ và chồng: Chấm dứt quan hệ vợ chồng trước pháp
luật.
+ Quan hệ giữa cha mẹ - con sau khi ly hôn:
* Sau khi ly hôn, vợ, chồng vẫn có nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, giáo dục,
nuôi dưỡng con chưa thành niên hoặc đã thành niên bị tàn tật, mất năng lực hành
vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.
Người không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi con.
*Vợ, chồng thoả thuận về người trực tiếp nuôi con, quyền và nghĩa vụ của mỗi
bên sau khi ly hôn đối với con; nếu không thoả thuận được thì Toà án quyết định
giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu
con từ đủ chín tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.
Về nguyên tắc, con dưới ba tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, nếu các bên
không có thoả thuận khác
*Vì lợi ích của con, theo yêu cầu của một hoặc cả hai bên, Toà án có thể quyết
định thay đổi người trực tiếp nuôi con.
Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn được thực hiện trong
trường hợp người trực tiếp nuôi con không bảo đảm quyền lợi về mọi mặt của con
và phải tính đến nguyện vọng của con, nếu con từ đủ 7 (bảy) tuổi trở lên.
+ Vấn đề tài sản khi ly hôn

59
 * Trong trường hợp chế độ tài sản của vợ chồng theo luật định thì việc giải
quyết tài sản do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì theo yêu cầu
của vợ, chồng hoặc của hai vợ chồng, Tòa án giải quyết
*Việc chia tài sản chung được giải quyết theo các nguyên tắc sau đây:
Tài sản chung của vợ chồng được chia đôi nhưng có tính đến các yếu tố hoàn
cảnh của gia đình và của vợ, chồng; Công sức đóng góp của vợ, chồng vào việc
tạo lập, duy trì và phát triển khối tài sản chung. Lao động của vợ, chồng trong gia
đình được coi như lao động có thu nhập…

Tài sản riêng của vợ, chồng thuộc quyền sở hữu của người đó, trừ trường hợp
tài sản riêng đã nhập vào tài sản chung theo quy định của Luật này.

Trong trường hợp có sự sáp nhập, trộn lẫn giữa tài sản riêng với tài sản chung
mà vợ, chồng có yêu cầu về chia tài sản thì được thanh toán phần giá trị tài sản
của mình đóng góp vào khối tài sản đó, trừ trường hợp vợ chồng có thỏa thuận
khác.

Nhà ở thuộc sở hữu riêng của vợ, chồng đã đưa vào sử dụng chung thì khi ly
hôn vẫn thuộc sở hữu riêng của người đó; trường hợp vợ hoặc chồng có khó khăn
về chỗ ở thì được quyền lưu cư trong thời hạn 06 tháng kể từ ngày quan hệ hôn
nhân chấm dứt, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.

Câu hỏi

1. Trình bày khái niệm Hôn nhân, Gia đình, luật Hôn nhân và gia đình Việt
Nam ( theo Luật Hôn nhân Gia đình năm 2014 có hiệu lực ngày 1.1.2015)
2. Phân tích các nguyên tắc cơ bản của Luật HNGĐ
3. Vấn đề kết hôn: Về độ tuổi, tự nguyện, các trường hợp cấm kết hôn và vấn
đề hôn nhân đồng tính theo quy định của Luật HNGĐ 2014
4. Phân tích quan hệ hôn nhân giữa vợ và chồng- quan hệ giữa cha mẹ và con
5. Thế nào là chấn dứt hôn nhân? Các trường hợp chấm dứt hôn nhân và hậu
quả pháp lý của nó?
BÀI 7: LUAÄT HÌNH SÖÏ VIỆT NAM

7.1. KHAÙI NIEÄM LUAÄT HÌNH SÖÏ

7.1.1.Khái niệm:
- Khái niệm: Luật hình söï laø moät ngaønh luaät naèm trong heä thoáng
phaùp luaät Vieät Nam bao goàm hệ thống các quy phaïm phaùp luaät do nhà
nước ban hành xác ñònh những hành vi nào nguy hiểm cho xã hội là tội phạm
đồng thời quy định hình phaït ñoái vôùi những toäi phaïm ấy.
-Vai troø cuûa Luaät hình söï: Luaät hình söï coù vai troø baûo veä caùc quan
heä xaõ hoäi baèng thoâng qua vieäc tröøng trò caùc haønh vi xaâm haïi caùc

60
qun heä xaõ hoäi ñoù. Vieäc tröøng trò nhaèm muïc ñích raên ñe ngöôøi phaïm
toäi vaø giaùo duïc nhöõng ngöôøi khaùc trong xaõ hoäi. Goùp phaàn ñaùp öùng
yeâu caàu ñaáu tranh phoøng choáng toäi phaïm trong töøng giai ñoaïn phaùt
trieån cuûa xaõ hoäi, goùp phaàn oån ñònh chính trò, thuùc ñaày kinh teá phaùt
trieån.
7.1.2. Đối tượng và phương pháp điều chỉnh của Luật hình sự
- Đối tượng điều chỉnh của luật hình sự là những quan hệ xã hội phát sinh
giữa nhà nước với người phạm tội khi người này thực hiện một hành vi mà nhà
nước quy định là tội phạm.
- Phương pháp điều chỉnh của luật hình sự là phương pháp quyền uy. Đó là
phương pháp sử dụng quyền lực nhà nước trong việc điều chỉnh các quan hệ pháp
luật hình sự giữa nhà nước và tội phạm. Phương pháp quyền uy cho phép Nhà
nước có quyền tối cao trong việc định đoạt số phận của người phạm tội, buộc họ
phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm mà họ đã gây ra. Trách nhiệm hình sự
về tội phạm đã gây ra là trách nhiệm thuộc về cá nhân người phạm tội, phải do
chính người phạm tội trực tiếp gánh chịu mà không thể "chuyển" hoặc "ủy thác"
cho người khác.
7.2 KHÁI NIỆM TOÄI PHAÏM, CAÁU THAØNH TOÄI PHAÏM VÀ CÁC CHẾ
ĐỊNH KHÁC VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ.
7.2.1 Khái niệm toäiphaïm
- Toäi phaïm laø haønh vi nguy hieåm cho xaõ hoäi ñöôïc quy ñònh trong Boä
luaät hình söï do ngöôøi coù naêng löïc traùch nhieäm hình söï thöïc hieän do coá
y hoaëc voâ yù xaâm phaïm ñoäc laäp, chuû quyeàn, thoáng nhaát, toaøn veïn
laõnh thoå cuûa toå quoác, xaâm phaïm cheá ñoä chính trò , cheá ñoä kinh teá,
neàn vaên hoaù, quoác phoøng, an ninh, traät tö, an toaøn xaõ hoäi, quyeàn, lôïi
ích hôïp phaùp cuûa toå chöùc, xaâm phaïm tính maïng, söùc khoûe, nhaân
phaåm, töï do, taøi saûn, caùc quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa coâng daân,
xaâm phaïm nhuõng lónh vöïc khaùc cuûa traät töï phaùp luaät xaõ hoäi chuû
nghóa.
7.2.1.1.Caùcdaáuhieäucủa toäiphaïm
- Toäi phaïm laø haønh vi nguy hieåm cho xaõ hoäi (
tính nguy hiểm cho xã hội)
Đây là dấu hiệu cơ bản, quan trọng nhất quyết định những dấu hiệu khác của tội
phạm. Một hành vi được quy định trong luật hình sự và phải chịu hình phạt bởi vì
nó có tính nguy hiểm cho xã hội, tính nguy hiểm cho xã hội là thuộc tính khách
quan là dấu hiệu vật chất của tội pham. Hành vi nguy hiểm cho xã hội được coi là
tội phạm phải là hành vi, gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đáng kể cho các
quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ.
- Haønhvi gaây nguy hieåm cho xaõ hoäi phaûi coù loãi
(tính có lỗi của tội phạm)

61
 Lỗi là thái độ tâm lí của một người đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội của
mình và đối với hậu quả do hành vi đó gây ra. Trong bộ luật hình sự nước ta tính
có lỗi được nêu trong định nghĩa về tội phạm là một dấu hiệu độc lập với tính
nguy hiểm cho xã hội để nhấn mạnh tầm quan trọng ở nguyên tắc lỗi luật hình sự
ở Việt Nam không chấp nhận sự buộc tội khách quan tức là buộc tội một người
không căn cứ vào lỗi của họ mà chỉ căn cứ vào hành vi khách quan mà họ đã thực
hiện dưới dạng cố ý hay vô ý. Yếu tố lỗi trong luật hình sự được chia thành lỗi cố
ý và lỗi vô ý.
- Toäi phaïm phaûi ñöôïc quy ñònh trong Boä luaät hình söï (tính trái pháp
luật của tội phạm)
Hành vi gây nguy hiểm cho xã hội được coi là tội phạm nếu nó được quy định
trong luật hình sự. Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định
mới phải chịu trách nhiệm hình sự. Quy định của luật hình sự là cơ sở và đảm bảo
quyền tự do dân chủ của công dân, thúc đẩy cơ quan lập pháp kịp thời sửa đổi, bổ
sung luật hình sự phù hợp với sự thay đổi tình hình kinh tế ,chính trị văn hóa –xã
hội
- Toäi phaïm phaûi ñöôïc xöû lyù baèng hình phaït.(tính phải
chịu hình phạt)
Tính phải chịu hình phạt có nghĩa là bất cứ một hành vi tội phạm nào cũng đều
bị đe dọa, phải chịu một hình phạt. Chỉ có hành vi phạm tội mới phải chịu hình
phạt, tội càng nghiêm trọng thì hình phạt càng nghiêm khắc.
7.2.1.2. Phân loại tội phạm
- Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi được quy
định trong Bộ luật này, tội phạm được phân thành tội phạm ít nghiêm trọng, tội
phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.
+Tội phạm ít nghiêm trọng là tội phạm gây nguy hại không lớn cho xã hội mà
mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến ba năm tù;
+Tội phạm nghiêm trọng là tội phạm gây nguy hại lớn cho xã hội mà mức cao
nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến bảy năm tù;
+Tội phạm rất nghiêm trọng là tội phạm gây nguy hại rất lớn cho xã hội mà
mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến mười lăm năm tù;
+Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm gây nguy hại đặc biệt lớn cho xã
hội mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là trên mười lăm năm tù,
tù chung thân hoặc tử hình.
-Những hành vi tuy có dấu hiệu của tội phạm, nhưng tính chất nguy hiểm cho
xã hội không đáng kể, thì không phải là tội phạm và được xử lý bằng các biện
pháp khác.
7.2.2. Caáuthaønhtoäiphaïm
- Caáu thaønh toäi phaïm laø toång hôïp nhöõng daáu hieäu phaùp lyù ñaëc
tröng cuûa nhöõng toäi phaïm cuï theå ñöôïc quy ñònh trong Boä luaät hình söï.
Chæ xaùc ñònh laø toäi phaïm khi ngöôøi thöïc hieän haønh vi phaïm toäi hoäi
ñuû boán yeáu toá caáu thaønh sau:
62
 7.2.2.1.Khaùch theå cuûa toäi phaïm: Laø nhöõng quan heä xaõ hoäi ñöôïc
phaùp luaät baûo vệ.
Ví duï: Toäi cuôùp taøi saûn seõ xaâm phaïm vaøo khaùch theå ñoù laø quyeàn
sôû höõu taøi saûn
7.2.2.2.Khaùch quan cuûa toäi phaïm: Laø nhöõng daáu hieäu beân ngoaøi
cuûa toäi phaïm taùc ñoäng vaøo quan heä xaõ hoäi maø luaät hình söï baûo veä,
gaây thieät haïi cho quan heä xaõ hoäi ñoù.
-Maët khaùch quan cuûa toäi phaïm chính laø nhöõng haønh vi nguy hieåm
cho xaõ hoäi; moái quan heä nhaân quaû giöõa haønh vi gaây nguy hieåm cho
xaõ hoäi vaø haäu quaû
7.2.2.3.Chuû theå cuûa toäi phaïm: laø caù nhaân thöïc hieän haønh vi nguy
hieåm cho xaõ hoäi moät caùch coá yù hoaëc voâ yù, coù ñuû naêng löïc traùch
nhieäm hình söï do luaät hình söï quy ñònh. Năng lực trách nhiệm hình sự được
quy định như sau:
- Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm.
- Người từ đủ 14 tuổi trở lên, nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm
hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm
trọng
7.2.2.4.Maët chuû quan cuûa toäi phaïm: laø dieãn bieán hiện traïng, phaûn
aùnh traïng thaùi taâm lyù cuûa chuû theå ñoái vôùi haønh vi nguy hieåm cho
xaõ hoäi vaø haäu quaû do haønh vi ñoù gaây ra. Hoïat ñoäng taâm lyù beân
trong cuûa ngöôøi phaïm toäi bao goàm loãi
( lyùtrívaøyùchí)ñoängcôvaømuïcñíchcuûahaønhviphaïmtoäi
-Loãi laø traïng thaùi taâm lyù cuûa moät ngöôøi ñoái vôùi haønh vi nguy
hieåm cho xaõ hoäi cuûa mình vaø haäu quaû do haønh vi ñoù gaây ra ñöôïc
bieåu hieän döôùi hình thöùc lỗi coá yù hoaëc voâ yù.
+Cố ý phạm tội
Cố ý phạm tội là phạm tội trong những trường hợp sau đây:
1. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội,
thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xẩy ra;
2. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội,
thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xẩy ra, tuy không mong muốn nhưng vẫn
có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra.
+Vô ý phạm tội
Vô ý phạm tội là phạm tội trong những trường hợp sau đây:
1. Người phạm tội tuy thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả
nguy hại cho xã hội, nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xẩy ra hoặc có thể ngăn
ngừa được;
2. Người phạm tội không thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả
nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả đó.
63
 7.2.3. Các chế định khác về trách nhiệm hình sự
7.2.3.1.Tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự
+ Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm
thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển
hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự; đối với người này,
phải áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.
+ Người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự, nhưng đã lâm vào
tình trạng mất khả năng nhận thức và điều khiển hành vi trước khi bị kết án, thì
cũng được áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có
thể phải chịu trách nhiệm hình sự.
Người phạm tội trong tình trạng say do dùng rượu hoặc chất kích thích mạnh
khác, thì vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự.
7.2.3.2 Phòng vệ chính đáng
1. Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ lợi ích của Nhà nước,
của tổ chức, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác, mà
chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói
trên.
Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.
2. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá
mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của
hành vi xâm hại.
Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm
hình sự
7.2.3.3 Tình thế cấp thiết
1. Tình thế cấp thiết là tình thế của người vì muốn tránh một nguy cơ đang
thực tế đe doạ lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, quyền, lợi ích chính đáng của
mình hoặc của người khác mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại
nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.
Hành vi gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết không phải là tội phạm.
2. Trong trường hợp thiệt hại gây ra rõ ràng vượt quá yêu cầu của tình thế cấp
thiết, thì người gây thiệt hại đó phải chịu trách nhiệm hình sự.
7.2.3.4 Chuẩn bị phạm tội
Chuẩn bị phạm tội là tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra
những điều kiện khác để thực hiện tội phạm.
Người chuẩn bị phạm một tội rất nghiêm trọng hoặc một tội đặc biệt nghiêm
trọng, thì phải chịu trách nhiệm hình sự về tội định thực hiện.
7.2.3.5. Phạm tội chưa đạt
Phạm tội chưa đạt là cố ý thực hiện tội phạm nhưng không thực hiện được đến
cùng vì những nguyên nhân ngoài ý muốn của người phạm tội.
Người phạm tội chưa đạt phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm chưa đạt.
64
 7.2.3.6 Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội
Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội là tự mình không thực hiện tội phạm
đến cùng, tuy không có gì ngăn cản.
Người tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự
về tội định phạm; nếu hành vi thực tế đã thực hiện có đủ yếu tố cấu thành của một
tội khác, thì người đó phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này.
7.2.3.7 Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự
+ Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự là thời hạn do Bộ luật này quy định
mà khi hết thời hạn đó thì người phạm tội không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
+ Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự được quy định như sau:
A) Năm năm đối với các tội phạm ít nghiêm trọng;
B) Mười năm đối với các tội phạm nghiêm trọng;
C) Mười lăm năm đối với các tội phạm rất nghiêm trọng;
D) Hai mươi năm đối với các tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.
+ Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự được tính từ ngày tội phạm được thực
hiện. Nếu trong thời hạn này người phạm tội lại phạm tội mới mà Bộ luật quy định
mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy trên một năm tù, thì thời gian đã
qua không được tính và thời hiệu đối với tội cũ được tính lại kể từ ngày phạm tội
mới.
7.3. HÌNH PHAÏT VÀ CÁC LOAÏI HÌNH PHAÏT
7.3.1. Khaùinieäm hình phaït:
-Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước nhằm tước
bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người phạm tội. Hình phạt được quy định trong
Bộ luật hình sự và do Toà án quyết định.
-Mục đích của hình phạt
Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở
thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của
cuộc sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa họ phạm tội mới. Hình phạt còn nhằm giáo
dục người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm.
-Hình phaït coù nhöõng ñaëc ñieåm sau: Laø bieän phaùp cöôõng cheá
nghieâm khaéc nhất, chỉ được quy ñònh trong boä luaät Hình söï và do Toøa aùn
quyeát ñònh.
7.3.2 Hệ thống hình phạt
- Hình phạt bao gồm hình phạt chính và hình phạt bổ sung.
7.3.2.1.Hình phạt chính bao gồm:
A) Cảnh cáo; B) Phạt tiền; C) Cải tạo không giam giữ; D) Trục xuất; Đ) Tù có
thời hạn; E) Tù chung thân; G) Tử hình.
7.3.2.2. Hình phạt bổ sung bao gồm:

65
 A) Cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định; B)
Cấm cư trú; C) Quản chế; D) Tước một số quyền công dân; Đ) Tịch thu tài sản; E)
Phạt tiền, khi không áp dụng là hình phạt chính; G) Trục xuất, khi không áp dụng
là hình phạt chính.
- Đối với mỗi tội phạm, người phạm tội chỉ bị áp dụng một hình phạt chính và
có thể bị áp dụng một hoặc một số hình phạt bổ sung. Hình phạt bổ sung là hình
phạt chỉ có thể được tuyên kèm theo một hình phạt chính đối với mỗi tội phạm.
7.3.2.3 Các biện pháp tư pháp
-Các biện pháp tư pháp, xét về bản chất pháp lý, không phải là hình phạt nhưng
là những biện pháp tư pháp hình sự được bộ luật hình sự quy định để có thể áp
dung đối với người có hành vi phạm tội. Sự cần thiết của các biện pháp tư pháp
hình sự thể hiện ở chỗ: khi được áp dụng, chúng có khả năng tác động hỗ trợ hình
phạt đối với người phạm tội. Quy định và áp dụng các biện pháp tư pháp hình sự
là nhằm mục đích xử công minh mọi hành vi phạm tội, để giáo dục, cải tạo người
phạm tội và phòng ngừa tội phạm. Theo quy định của Bộ luật hình sự các biện
pháp tư pháp hình sự bao gồm:
+ Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm
+Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi
+Bắt buộc chữa bệnh.

Câu hỏi
1. Khái niệm và vai trò của luật Hình sự?
2. Khái niệm tội phạm và những dấu hiệu đặc trưng của tội phạm ( lấy ví dụ
về tội phạm cụ thể được quy định trong Bộ luật hình sự để phân tích dấu
hiệu đặc trưng của tội phạm). Làm rõ các chế định khác về trách nhiệm hình
sự và lấy ví dụ minh họa?
3. Nêu nhóm các tội phạm hiện nay được quy định trong Bộ luật Hình sự
( các nhóm từ chương XI đến chương XXIV và lấy ví dụ minh họa)
4. Hình phạt là gì và mục đích của hình phạt? Nêu rõ các loại hình phạt do Bộ
luật Hình sự quy định? Hãy cho biết xu hướng của thế giới trong việc áp
dụng hình phạt tử hình cũng như việc áp dụng hình phạt tử hình ở Việt Nam
hiện nay?

BÀI 8 : LUAÄT LAO ÑOÄNG

8.1 KHAÙI NIEÄM LUAÄT LAO ÑOÄNG, QUAN HEÄ PHAÙP LUAÄT LAO

66
ÑOÄNGVAØHÔÏP ÑOÀNG LAO ÑOÄNG
-Lao ñoäng laø hoaït ñoäng saùng taïo, coù muïc ñích cuûa con ngöôøi. Taïo ra
nhöõng saûn phaåm giaù trò maø con ngöôøi mong muoán nhaèm ñaùp öùng
nhu caàu sinh toàn cuûa baûn thaân vaø laøm giaøu cho xaõ hoäi Ph.Enghen ñaõ
noùi veà lao ñoäng nhö sau: “ Lao ñoäng ñaõ saùng taïo ra xaõ hoäi loaøi
ngöôøi”.
-Việt Nam đứng vào hàng thứ 20 của các nước đông dân, là một quốc gia trẻ
trung với 60% dân số dưới 30 tuổi và 85% dân số dưới 40 tuổi. Hàng năm hàng
triệu con người lao động phải lo kiếm lấy việc làm.
8.1.1. Khái niệm Luật lao động: Luật lao động Việt Nam là tổng thể những
quy phạm pháp luật do nhà nước ban hành điều chỉnh quan hệ lao động giữa
người lao động và người sử dụng lao động hình thành trên cơ sở hơp đồng lao
động và những quan hệ xã hội liên quan trực tiếp với quan hệ lao động.
8.1.1.1. Đối tượng điều chỉnh của Luật lao động
Đối tượng điều chỉnh của Luật lao động là quan hệ lao động giữa người lao
động và người sử dụng lao động về những nội dung sau: Quan hệ về tuyển dụng
và thôi việc; Về hơp đồng lao động; Về học nghề, việc làm, tiền lương; Về thời
gian làm việc, thời gian nghỉ ngơi; Về khen thưởng, kỷ luật, bảo hộ lao động;
Quan hệ về đảm bảo vật chất cho người lao động trong các trường hợp tạm thời
hay vĩnh viễn mất sức lao động, quan hệ về bồi thường thiệt hại; Quan hệ về giải
quyết tranh chấp lao động và đình công.
8.1.1.2.Phương pháp điều chỉnh của luật lao động
+Phương pháp thỏa thuận: Được áp dụng trong quan hệ hợp đồng lao động trên
cơ sở bình đẳng, tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của nhau
+ Phương pháp mệnh lệnh: Trong quá trình lao động người lao động phải tuân
thủ mệnh lệnh hợp pháp của người sử dụng lao động
+Phương pháp tác động của tổ chức công đoàn vào các quan hệ lao động. Tổ
chức Công đoàn là người đại diện cho người lao động, bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của người lao động
8.1.2.Quan hệ pháp luật lao động
8.1.2.1 Khái niệm: Quan hệ pháp luật lao động là quan hệ phát sinh trong quá
trình sử dụng sức lao động của người lao động ở các cơ quan Nhà nước, các tổ
chức, các hợp tác xã, các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế và các gia
đình hay cá nhân có thuê mướn lao động, được các quy phạm phá luật lao động
điều chỉnh.
8.1.2.2Đặc điểm của quan hệ pháp luật lao động
- Được thiết lập chủ yếu dựa trên cơ sở giao kết hợp đồng lao động.
- Các bên tham gia phải trực tiếp giao kết hợp đồng cũng như thực hiện các
quyền và nghĩa vụ đã được thỏa thuận.

67
- Công việc lao động phải do người giao kết thực hiện , nếu giao cho người
khác phải có sự đồng ý của người sử dụng lao đọng.
- Trong quan hệ pháp luật lao động, người sử dụng lao động có quyền tổ
chức, quản lý, giám sát, kiểm tra quá trình lao động của người lao động.
8.1.2.3. Nội dung của quan hệ lao động
- Chủ thể của quan hệ pháp luật lao động: Là các bên tham gia quan hệ pháp
luật lao động: gồm người lao động và người sử dụng lao động.
- Quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ lao động: Khi tham gia vào
quan hệ pháp luật lao động, người lao động muốn sử dụng sức lao động của mình
để có thu nhập đảm bảo cuộc sống cho họ và gia đình cho họ. Còn bên sử dụng
lao động cũng muốn có sức lao động để sử dụng vào quá trình sản xuất, kinh
doanh hay dịch vụ.
- Khách thể của quan hệ pháp luật lao động: Khi thiết lập quan hệ pháp luật
lao động với nhau, các bên đều hướng tới sức lao động của người lao động và đó
chính là khách thể của quan hệ pháp luật lao động.
8.1.3. Hợp đồng lao động
8.1.3.1 Khái niệm: Hợp đồng lao động là sự thoả thuận giữa người lao động và
người sử dụng lao động về việc làm có trả lương, điều kiện làm việc, quyền và
nghĩa vụ của mỗi bên trong quan hệ lao động.
- Đặc điểm của hợp đồng lao động
+ Hợp đồng lao động là cơ sở pháp lý phát sinh mối quan hệ giữa người lao
động và người sử dụng lao động
+ Thể hiện sự thỏa thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động
+ Các bên có thể thỏa thuận hợp đồng bằng văn bản hoặc bằng lời nói -
Hình thức hợp đồng lao động:
+ Hợp đồng lao động phải được giao kết bằng văn bản và được làm thành 02
bản, người lao động giữ 01 bản, người sử dụng lao động giữ 01 bản.
+ Đối với công việc tạm thời có thời hạn dưới 03 tháng, các bên có thể giao kết
hợp đồng lao động bằng lời nói.
-Nguyên tắc giao kết hợp đồng lao động
+Tự nguyện, bình đẳng, thiện chí, hợp tác và trung thực.
+ Tự do giao kết hợp đồng lao động nhưng không được trái pháp luật, thỏa ước
lao động tập thể và đạo đức xã hội.
-Nghĩa vụ giao kết hợp đồng lao động
+ Trước khi nhận người lao động vào làm việc, người sử dụng lao động và
người lao động phải trực tiếp giao kết hợp đồng lao động.
Trong trường hợp người lao động từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi, thì việc giao
kết hợp đồng lao động phải được sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật của
người lao động.

68
 + Đối với công việc theo mùa vụ, công việc nhất định có thời hạn dưới 12
tháng thì nhóm người lao động có thể ủy quyền cho một người lao động trong
nhóm để giao kết hợp đồng lao động bằng văn bản; trường hợp này hợp đồng lao
động có hiệu lực như giao kết với từng người.
+ Hợp đồng lao động do người được ủy quyền giao kết phải kèm theo danh
sách ghi rõ họ tên, tuổi, giới tính, địa chỉ thường trú, nghề nghiệp và chữ ký của
từng người lao động.
8.1.3.2. Phân loại hợp đồng lao động
- Hợp đồng lao động phải được giao kết theo một trong các loại sau đây:
a) Hợp đồng lao động không xác định thời hạn;
Hợp đồng lao động không xác định thời hạn là hợp đồng mà trong đó hai bên
không xác định thời hạn, thời điểm chấm dứt hiệu lực của hợp đồng
b) Hợp đồng lao động xác định thời hạn;
Hợp đồng lao động xác định thời hạn là hợp đồng mà trong đó hai bên xác định
thời hạn, thời điểm chấm dứt hiệu lực của hợp đồng trong khoảng thời gian từ đủ
12 tháng đến 36 tháng.
c) Hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời
hạn dưới 12 tháng.
2. Khi hợp đồng lao động quy định tại điểm b và điểm c này hết hạn mà
người lao động vẫn tiếp tục làm việc thì trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày hợp
đồng lao động hết hạn, hai bên phải ký kết hợp đồng lao động mới; nếu không ký
kết hợp đồng lao động mới thì hợp đồng đã giao kết theo quy định tại điểm b trở
thành hợp đồng lao động không xác định thời hạn và hợp đồng đã giao kết theo
quy định tại điểm c trở thành hợp đồng lao động xác định thời hạn với thời hạn là
24 tháng.
Trường hợp hai bên ký kết hợp đồng lao động mới là hợp đồng xác định thời
hạn thì cũng chỉ được ký thêm 01 lần, sau đó nếu người lao động vẫn tiếp tục làm
việc thì phải ký kết hợp đồng lao động không xác định thời hạn.
3. Không được giao kết hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công
việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng để làm những công việc có tính chất
thường xuyên từ 12 tháng trở lên, trừ trường hợp phải tạm thời thay thế người lao
động đi làm nghĩa vụ quân sự, nghỉ theo chế độ thai sản, ốm đau, tai nạn lao động
hoặc nghỉ việc có tính chất tạm thời khác.
8.1.3.3.Nội dung hợp đồng lao động
1. Hợp đồng lao động phải có những nội dung chủ yếu sau đây:
a) Tên và địa chỉ người sử dụng lao động hoặc của người đại diện hợp pháp;
b) Họ tên, ngày tháng năm sinh, giới tính, địa chỉ nơi cư trú, số chứng minh
nhân dân hoặc giấy tờ hợp pháp khác của người lao động;
c) Công việc và địa điểm làm việc;
d) Thời hạn của hợp đồng lao động;

69
 đ) Mức lương, hình thức trả lương, thời hạn trả lương, phụ cấp lương và các
khoản bổ sung khác;
e) Chế độ nâng bậc, nâng lương;
g) Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi;
h) Trang bị bảo hộ lao động cho người lao động;
i) Bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế;
k) Đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề.
2. Khi người lao động làm việc có liên quan trực tiếp đến bí mật kinh doanh,
bí mật công nghệ theo quy định của pháp luật, thì người sử dụng lao động có
quyền thỏa thuận bằng văn bản với người lao động về nội dung, thời hạn bảo vệ bí
mật kinh doanh, bí mật công nghệ, quyền lợi và việc bồi thường trong trường hợp
người lao động vi phạm.
3. Đối với người lao động làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp,
ngư nghiệp, diêm nghiệp thì tùy theo loại công việc mà hai bên có thể giảm một
số nội dung chủ yếu của hợp đồng lao động và thỏa thuận bổ sung nội dung về
phương thức giải quyết trong trường hợp thực hiện hợp đồng chịu ảnh hưởng của
thiên tai, hoả hoạn, thời tiết.
4. Nội dung của hợp đồng lao động đối với người lao động được thuê làm
giám đốc trong doanh nghiệp có vốn của Nhà nước do Chính phủ quy định.
8.1.3.4. Thử việc
- Người sử dụng lao động và người lao động có thể thoả thuận về việc làm
thử, quyền, nghĩa vụ của hai bên trong thời gian thử việc. Nếu có thoả thuận về
việc làm thử thì các bên có thể giao kết hợp đồng thử việc.
- Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động mùa vụ thì không phải
thử việc.
-Thời gian thử việc: Thời gian thử việc căn cứ vào tính chất và mức độ phức
tạp của công việc nhưng chỉ được thử việc 01 lần đối với một công việc và bảo
đảm các điều kiện sau đây:
+ Không quá 60 ngày đối với công việc có chức danh nghề cần trình độ chuyên
môn, kỹ thuật từ cao đẳng trở lên;
+ Không quá 30 ngày đối với công việc có chức danh nghề cần trình độ chuyên
môn kỹ thuật trung cấp nghề, trung cấp chuyên nghiệp, công nhân kỹ thuật, nhân
viên nghiệp vụ.
+ Không quá 6 ngày làm việc đối với công việc khác.
- Tiền lương của người lao động trong thời gian thử việc do hai bên thoả
thuận nhưng ít nhất phải bằng 85% mức lương của công việc đó.
8.1.3.5. Các trường hợp chấm dứt hợp đồng lao động
1. Hết hạn hợp đồng lao động
2. Đã hoàn thành công việc theo hợp đồng lao động.

70
 3. Hai bên thoả thuận chấm dứt hợp đồng lao động.
4. Người lao động đủ điều kiện về thời gian đóng bảo hiểm xã hội và tuổi
hưởng lương hưu theo quy định
5. Người lao động bị kết án tù giam, tử hình hoặc bị cấm làm công việc ghi
trong hợp đồng lao động theo bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Toà
án.
6. Người lao động chết, bị Toà án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, mất
tích hoặc là đã chết.
7. Người sử dụng lao động là cá nhân chết, bị Toà án tuyên bố mất năng lực
hành vi dân sự, mất tích hoặc là đã chết; người sử dụng lao động không phải là
cá nhân chấm dứt hoạt động.
8. Người lao động bị xử lý kỷ luật sa thải theo quy định
9. Người lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo quy định
10. Người sử dụng lao động đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo quy
định; người sử dụng lao động cho người lao động thôi việc do thay đổi cơ cấu,
công nghệ hoặc vì lý do kinh tế hoặc do sáp nhật, hợp nhất, chia tách doanh
nghiệp, hợp tác xã.
8.1.3.6.Quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của người lao động
1. Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động xác định thời hạn, hợp
đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn dưới 12
tháng có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trước thời hạn trong
những trường hợp sau đây:
a) Không được bố trí theo đúng công việc, địa điểm làm việc hoặc không
được
bảo đảm điều kiện làm việc đã thỏa thuận trong hợp đồng lao động;
b) Không được trả lương đầy đủ hoặc trả lương không đúng thời hạn đã thỏa
thuận trong hợp đồng lao động;
c) Bị ngược đãi, quấy rối tình dục, cưỡng bức lao động;
d) Bản thân hoặc gia đình có hoàn cảnh khó khăn không thể tiếp tục thực hiện
hợp đồng lao động;
đ) Được bầu làm nhiệm vụ chuyên trách ở cơ quan dân cử hoặc được bổ nhiệm
giữ chức vụ trong bộ máy nhà nước;
e) Lao động nữ mang thai phải nghỉ việc theo chỉ định của cơ sở khám bệnh,
chữa bệnh có thẩm quyền;
g) Người lao động bị ốm đau, tai nạn đã điều trị 90 ngày liên tục đối với người
làm việc theo hợp đồng lao động xác định thời hạn và một phần tư thời hạn hợp
đồng đối với người làm việc theo hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một
công việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng mà khả năng lao động chưa được
hồi phục.

71
 2. Khi đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo quy định, người lao động
phải báo cho người sử dụng lao động biết trước:
Ít nhất 3 ngày làm việc đối với các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và
g; Ít nhất 30 ngày nếu là hợp đồng lao động xác định thời hạn; ít nhất 03 ngày làm
việc nếu là hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có
thời hạn dưới 12 tháng đối với các trường hợp quy định tại điểm d và điểm đ. Đối
với trường hợp quy định tại điểm e thì thời hạn báo trước do cơ sở y tế quyết định.
Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn có
quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động, nhưng phải báo cho người sử
dụng lao động biết trước ít nhất 45 ngày.
8.1.3.7. Quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của người sử dụng
lao động
1. Người sử dụng lao động có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động
trong những trường hợp sau đây:
a) Người lao động thường xuyên không hoàn thành công việc theo hợp đồng
lao động;
b) Người lao động bị ốm đau, tai nạn đã điều trị 12 tháng liên tục đối với
người làm theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, đã điều trị 06 tháng
liên tục, đối với người lao động làm theo hợp đồng lao động xác định thời hạn và
quá nửa thời hạn hợp đồng lao động đối với người làm theo hợp đồng lao động
theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng mà khả
năng lao động chưa hồi phục.
Khi sức khỏe của người lao động bình phục, thì người lao động được xem xét
để tiếp tục giao kết hợp đồng lao động;
c) Do thiên tai, hỏa hoạn hoặc những lý do bất khả kháng khác theo quy định
của pháp luật, mà người sử dụng lao động đã tìm mọi biện pháp khắc phục nhưng
vẫn buộc phải thu hẹp sản xuất, giảm chỗ làm việc;
d) Người lao động không có mặt tại nơi làm việc sau thời hạn quy định tại
Điều 33 của Bộ luật này.
2. Khi đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động người sử dụng lao động phải
báo cho người lao động biết trước:
a) Ít nhất 45 ngày đối với hợp đồng lao động không xác định thời hạn;
b) Ít nhất 30 ngày đối với hợp đồng lao động xác định thời hạn;
c) Ít nhất 03 ngày làm việc đối với trường hợp quy định tại điểm b này và đối
với hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời
hạn dưới 12 tháng.
8.1.3.8. Trường hợp người sử dụng lao động không được thực hiện quyền
đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động
1. Người lao động ốm đau hoặc bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp đang
điều trị, điều dưỡng theo quyết định của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có thẩm
quyền, trừ trường hợp người lao động bị ốm đau, tai nạn đã điều trị 12 tháng liên
tục đối với người làm theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, đã điều trị
72
06 tháng liên tục, đối với người lao động làm theo hợp đồng lao động xác định
thời hạn và quá nửa thời hạn hợp đồng lao động đối với người làm theo hợp đồng
lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn dưới 12
tháng mà khả năng lao động chưa hồi phục.
2. Người lao động đang nghỉ hằng năm, nghỉ việc riêng và những trường hợp
nghỉ khác được người sử dụng lao động đồng ý.
3. Đối với lao động nữ vì lý do kết hôn, mang thai, nghỉ thai sản, nuôi con
dưới 12 tháng tuổi, trừ trường hợp người sử dụng lao động là cá nhân chết, bị Tòa
án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, mất tích hoặc là đã chết hoặc người sử
dụng lao động không phải là cá nhân chấm dứt hoạt động.
4. Người lao động nghỉ việc hưởng chế độ thai sản theo quy định của pháp
luật về bảo hiểm xã hội.
8.2 QUYỀN VÀ NGHĨA CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG VÀ NGƯỜI SỬ
DỤNG LAO ĐỘNG
8.2.1 Quyền và nghĩa vụ của người lao động
8.2.1.1. Người lao động có các quyền sau đây:
a) Làm việc, tự do lựa chọn việc làm, nghề nghiệp, học nghề, nâng cao trình
độ
nghề nghiệp và không bị phân biệt đối xử;
b) Hưởng lương phù hợp với trình độ kỹ năng nghề trên cơ sở thoả thuận với
người sử dụng lao động; được bảo hộ lao động, làm việc trong điều kiện bảo
đảm về an toàn lao động, vệ sinh lao động; nghỉ theo chế độ, nghỉ hằng năm có
lương và được hưởng phúc lợi tập thể;
c) Thành lập, gia nhập, hoạt động công đoàn, tổ chức nghề nghiệp và tổ chức
khác theo quy định của pháp luật; yêu cầu và tham gia đối thoại với người sử
dụng lao động, thực hiện quy chế dân chủ và được tham vấn tại nơi làm việc để
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình; tham gia quản lý theo nội quy của
người sử dụng lao động;
d) Đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo quy định của pháp luật;
đ) Đình công.
8.2.1.2.Người lao động có các nghĩa vụ sau đây:
a) Thực hiện hợp đồng lao động, thoả ước lao động tập thể;
b) Chấp hành kỷ luật lao động, nội quy lao động, tuân theo sự điều hành hợp
pháp của người sử dụng lao động;
c) Thực hiện các quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội và pháp luật về
bảo hiểm y tế.
8.2.2.Quyền và nghĩa vụ của người sử dụng lao động
8..2.2.1. Người sử dụng lao động có các quyền sau đây:
a) Tuyển dụng, bố trí, điều hành lao động theo nhu cầu sản xuất, kinh doanh;
khen thưởng và xử lý vi phạm kỷ luật lao động;
73
 b) Thành lập, gia nhập, hoạt động trong tổ chức nghề nghiệp và tổ chức khác
theo quy định của pháp luật;
c) Yêu cầu tập thể lao động đối thoại, thương lượng, ký kết thoả ước lao động
tập thể; tham gia giải quyết tranh chấp lao động, đình công; trao đổi với công
đoàn về các vấn đề trong quan hệ lao động, cải thiện đời sống vật chất và tinh
thần của người lao động;
d) Đóng cửa tạm thời nơi làm việc.
8.2.2.2. Người sử dụng lao động có các nghĩa vụ sau đây:
a) Thực hiện hợp đồng lao động, thoả ước lao động tập thể và thoả thuận khác
với người lao động, tôn trọng danh dự, nhân phẩm của người lao động;
b) Thiết lập cơ chế và thực hiện đối thoại với tập thể lao động tại doanh
nghiệp
và thực hiện nghiêm chỉnh quy chế dân chủ ở cơ sở;
c) Lập sổ quản lý lao động, sổ lương và xuất trình khi cơ quan có thẩm quyền
yêu cầu;
d) Khai trình việc sử dụng lao động trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày bắt
đầu hoạt động và định kỳ báo cáo tình hình thay đổi về lao động trong quá trình
hoạt động với cơ quan quản lý nhà nước về lao động ở địa phương;
đ) Thực hiện các quy định khác của pháp luật về lao động, pháp luật về bảo
hiểm xã hội và pháp luật về bảo hiểm y tế.
Đó là những quyền và nghĩa vụ chung nhất của người lao động và người sử
dụng lao động trong tất cả các quan hệ pháp luật lao động. Tùy theo từng mối
quan hệ mà các bên tham gia pháp luật lao động các quyền và nghĩa vụ này sẽ
được áp dụng phù hợp
8.3. BAÛO HIEÅM XAÕ HOÄI; VAI TROØ, QUYEÀN HAÏN CUÛA TOÅ CHÖÙC
COÂNG ÑOAØN TRONG QUAN HEÄ VÔÙI NGÖÔØI LAO ÑOÄNG VAØ NGÖÔØI
SÖÛ DUÏNG LAO ÑOÄNG.
8.3.1.Baûohieåmxaõhoäi:
8.3.1.1.Khaùi nieäm: Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một
phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau,
thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc
chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.
8.3.1.2 Loại hình bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động và
người sử dụng lao động phải tham gia.
3. Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động
tự nguyện tham gia, được lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với
thu nhập của mình để hưởng bảo hiểm xã hội.

74
 8.3.1.3. Đối tượng áp dụng
1. Người lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc là công dân Việt Nam,
bao gồm:
a) Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng
lao động có thời hạn từ đủ ba tháng trở lên;
b) Cán bộ, công chức, viên chức;
c) Công nhân quốc phòng, công nhân công an;
d) Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan
nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật công an nhân dân; người
làm công tác cơ yếu hưởng lương như đối với quân đội nhân dân, công an nhân
dân;
đ) Hạ sĩ quan, binh sĩ quân đội nhân dân và hạ sĩ quan, chiến sĩ công an nhân
dân phục vụ có thời hạn;
e) Người làm việc có thời hạn ở nước ngoài mà trước đó đã đóng bảo hiểm xã
hội bắt buộc.
2. Người sử dụng lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc bao gồm cơ
quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, đơn vị vũ trang nhân dân; tổ chức chính trị, tổ
chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội nghề
nghiệp, tổ chức xã hội khác; cơ quan, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế hoạt
động trên lãnh thổ Việt Nam; doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể, tổ
hợp tác, tổ chức khác và cá nhân có thuê mướn, sử dụng và trả công cho người lao
động.
3. Người lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp là công dân Việt Nam làm
việc theo hợp đồng lao động hoặc hợp đồng làm việc mà các hợp đồng này không
xác định thời hạn hoặc xác định thời hạn từ đủ mười hai tháng đến ba mươi sáu
tháng với người sử dụng lao động quy định tại khoản 4 Điều này.
4. Người sử dụng lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp là người sử dụng
lao động có sử dụng từ mười lao động trở lên.
5. Người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện là công dân Việt Nam trong độ
tuổi lao động
8.3.1.4. Loại hình bảo hiểm xã hội
- Có ba loại hình bảo hiểm xã hội:
+ Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động và
người sử dụng lao động phải tham gia.
+ Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động tự
nguyện tham gia, được lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu
nhập của mình để hưởng bảo hiểm xã hội.
+ Bảo hiểm thất nghiệp: Là người đang đóng góp bảo hiểm xã hội mà bị mất
việc hoặc chấm dứt hợp đồng lao động mà chưa tìm được việc mới: trợ cấp thất
nghiệp, hỗ trợ việc học nghề, hỗ trợ tìm kiếm việc làm -Mức đóng bảo hiểm xã
hội:
75
 +Mức đóng BHXH hằng tháng đối với người sử dụng lao động (NSDLĐ) và
người lao động (NLĐ) được tính theo mức tiền lương, tiền công ghi trong hợp
đồng lao động, hợp đồng làm việc và tỷ lệ đóng theo bảng tổng hợp dưới đây.
Đối tượng đồng thời tham gia Bảo hiểm xã hội (BHXH), Bảo hiểm y
tế(BHYT), Bảo hiểm thất nghiệp(BHTN) hiện nay có mức đóng được quy định
như sau:
Người sử
dụng lao động Người lao động (%) Tổng
Năm (%) cộng
(%)
BHXH BHYT BHTN BHXH BHYT BHTN

Từ 01/2014 18 3 1 8 1,5 1 32,5

8.3.1.5 Các chế độ bảo hiểm xã hội

- Bảo hiểm xã hội bắt buộc bao gồm các chế độ sau đây: Ốm đau; Thai sản;
Tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; Hưu trí; Tử tuất.
- Bảo hiểm xã hội tự nguyện bao gồm các chế độ sau đây: Hưu trí; Tử tuất.
- Bảo hiểm thất nghiệp bao gồm các chế độ sau đây: Trợ cấp thất nghiệp; Hỗ
trợ học nghề;
8.3.1.6. Điều kiện, thời gian và mức hưởng các chế độ Bảo hiểm xã hội
8.3.1.6.1.Chế độ ốm đau
+ Điều kiện hưởng chế độ ốm đau
1. Bị ốm đau, tai nạn rủi ro phải nghỉ việc và có xác nhận của cơ sở y tế.
Trường hợp ốm đau, tai nạn phải nghỉ việc do tự huỷ hoại sức khoẻ, do say
rượu hoặc sử dụng ma tuý, chất gây nghiện khác thì không được hưởng chế độ ốm
đau.
2. Có con dưới bảy tuổi bị ốm đau, phải nghỉ việc để chăm sóc con và có xác
nhận của cơ sở y tế.
+ Thời gian hưởng chế độ ốm đau
1. Thời gian tối đa hưởng chế độ ốm đau trong một năm đối với người lao động
tính theo ngày làm việc không kể ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, ngày nghỉ hằng tuần và
được quy định như sau:
a) Làm việc trong điều kiện bình thường thì được hưởng ba mươi ngày nếu đã
đóng bảo hiểm xã hội dưới mười lăm năm; bốn mươi ngày nếu đã đóng từ đủ
mười lăm năm đến dưới ba mươi năm; sáu mươi ngày nếu đã đóng từ đủ ba mươi
năm trở lên;
b) Làm nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục
do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Bộ Y tế ban hành hoặc làm việc
thường xuyên ở nơi có phụ cấp khu vực hệ số từ 0,7 trở lên thì được hưởng bốn
mươi ngày nếu đã đóng bảo hiểm xã hội dưới mười lăm năm; năm mươi ngày nếu
76
đã đóng từ đủ mười lăm năm đến dưới ba mươi năm; bảy mươi ngày nếu đã đóng
từ đủ ba mươi năm trở lên.
+Thời gian hưởng chế độ khi con ốm đau
1. Thời gian hưởng chế độ khi con ốm đau trong một năm được tính theo số
ngày chăm sóc con tối đa là hai mươi ngày làm việc nếu con dưới ba tuổi; tối đa là
mười lăm ngày làm việc nếu con từ đủ ba tuổi đến dưới bảy tuổi.
2. Trường hợp cả cha và mẹ cùng tham gia bảo hiểm xã hội, nếu một người
đã hết thời hạn hưởng chế độ mà con vẫn ốm đau thì người kia được hưởng.
- Mức hưởng chế độ ốm đau
1. Người lao động hưởng chế độ ốm đau theo quy định thì mức hưởng tối đa
bằng 75% mức tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề trước
khi nghỉ việc. Đối với người lao động là Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân
đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ
thuật công an nhân dân; người làm công tác cơ yếu hưởng lương như đối với quân
đội nhân dân, công an nhân dân; tuỳ thuộc vào thời gian điều trị tại cơ sở y tế
thuộc quân đội nhân dân và công an nhân dân, thì mức hưởng bằng 100% mức
tiền lương đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề trước khi nghỉ việc.
8.3.1.6.2.Chế độ thai sản
+ Điều kiện hưởng chế độ thai sản
1. Người lao động được hưởng chế độ thai sản khi thuộc một trong các trường
hợp sau đây:
a) Lao động nữ mang thai;
b) Lao động nữ sinh con;
c) Người lao động nhận nuôi con nuôi dưới bốn tháng tuổi;
d) Người lao động đặt vòng tránh thai, thực hiện các biện pháp triệt sản.
2. Người lao động sinh con và nhận nuôi con dưới 4 tháng tuổi phải đóng bảo
hiểm xã hội từ đủ sáu tháng trở lên trong thời gian mười hai tháng trước khi sinh
con hoặc nhận nuôi con nuôi.
+ Thời gian hưởng chế độ khi khám thai
Trong thời gian mang thai, lao động nữ được nghỉ việc để đi khám thai năm
lần, mỗi lần một ngày; trường hợp ở xa cơ sở y tế hoặc người mang thai có bệnh
lý hoặc thai không bình thường thì được nghỉ hai ngày cho mỗi lần khám thai.
Thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản quy định được tính theo ngày làm
việc không kể ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, ngày nghỉ hằng tuần.
+ Thời gian hưởng chế độ khi sẩy thai, nạo, hút thai hoặc thai chết lưu
Khi sẩy thai, nạo, hút thai hoặc thai chết lưu thì lao động nữ được nghỉ việc
hưởng chế độ thai sản mười ngày nếu thai dưới một tháng; hai mươi ngày nếu thai
từ một tháng đến dưới ba tháng; bốn mươi ngày nếu thai từ ba tháng đến dưới sáu
tháng; năm mươi ngày nếu thai từ sáu tháng trở lên.

77
 Thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản quy định tính cả ngày nghỉ lễ, nghỉ
Tết, ngày nghỉ hằng tuần.
+ Thời gian hưởng chế độ khi sinh con
Lao động nữ được nghỉ trước và sau khi sinh con là 06 tháng.
Trường hợp lao động nữ sinh đôi trở lên thì tính từ con thứ 02 trở đi, cứ mỗi
con, người mẹ được nghỉ thêm 01 tháng.
Thời gian nghỉ trước khi sinh tối đa không quá 02 tháng
+ Mức hưởng chế độ thai sản
1. Người lao động hưởng chế độ thai sản thì mức hưởng bằng 100% mức bình
quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội của sáu tháng liền kề trước
khi nghỉ việc.
2. Thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản được tính là thời gian đóng bảo
hiểm xã hội. Thời gian này người lao động và người sử dụng lao động không phải
đóng bảo hiểm xã hội.
8.3.1.6.3.Chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp
+ Điều kiện hưởng chế độ tai nạn lao động
Người lao động được hưởng chế độ tai nạn lao động khi có đủ các điều kiện sau
đây:
1. Bị tai nạn thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Tại nơi làm việc và trong giờ làm việc;
b) Ngoài nơi làm việc hoặc ngoài giờ làm việc khi thực hiện công việc theo
yêu cầu của người sử dụng lao động;
c) Trên tuyến đường đi và về từ nơi ở đến nơi làm việc trong khoảng thời gian
và tuyến đường hợp lý;
2. Suy giảm khả năng lao động từ 5% trở lên do bị tai nạn.
+ Điều kiện hưởng chế độ bệnh nghề nghiệp
Người lao động được hưởng chế độ bệnh nghề nghiệp khi có đủ các điều kiện
sau đây:
1. Bị bệnh thuộc danh mục bệnh nghề nghiệp do Bộ Y tế và Bộ Lao động
Thương binh và Xã hội ban hành khi làm việc trong môi trường hoặc nghề có
yếu tố độc hại;
2. Suy giảm khả năng lao động từ 5% trở lên do bị bệnh
+ Mức hưởng chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp
* Trợ cấp một lần
1. Người lao động bị suy giảm khả năng lao động từ 5% đến 30% thì được
hưởng trợ cấp một lần.
2. Mức trợ cấp một lần được quy định như sau:

78
a) Suy giảm 5% khả năng lao động thì được hưởng năm tháng lương tối thiểu
chung, sau đó cứ suy giảm thêm 1% thì được hưởng thêm 0,5 tháng lương tối
thiểu chung;
b) Ngoài mức trợ cấp quy định tại điểm a khoản này, còn được hưởng thêm
khoản trợ cấp tính theo số năm đã đóng bảo hiểm xã hội, từ một năm trở xuống thì
được tính bằng 0,5 tháng, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội được
tính thêm 0,3 tháng tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề
trước khi nghỉ việc để điều trị.
*Trợ cấp hằng tháng
1. Người lao động bị suy giảm khả năng lao động từ 31% trở lên thì được
hưởng trợ cấp hằng tháng.
2. Mức trợ cấp hằng tháng được quy định như sau:
a) Suy giảm 31% khả năng lao động thì được hưởng bằng 30% mức lương tối
thiểu chung, sau đó cứ suy giảm thêm 1% thì được hưởng thêm 2% mức lương tối
thiểu chung;
b) Ngoài mức trợ cấp quy định tại điểm a khoản này, hằng tháng còn được
hưởng thêm một khoản trợ cấp tính theo số năm đã đóng bảo hiểm xã hội, từ một
năm trở xuống được tính bằng 0,5%, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng bảo hiểm xã
hội được tính thêm 0,3% mức tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của
tháng liền kề trước khi nghỉ việc để điều trị.
8.3.1.6.4.Chế độ lương hưu
+ Điều kiện hưởng lương hưu
1. Người lao động có đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên được
hưởng lương hưu khi thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Nam đủ sáu mươi tuổi, nữ đủ năm mươi lăm tuổi;
b) Nam từ đủ năm mươi lăm tuổi đến đủ sáu mươi tuổi, nữ từ đủ năm mươi
tuổi đến đủ năm mươi lăm tuổi và có đủ mười lăm năm làm nghề hoặc công việc
nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh
và Xã hội và Bộ Y tế ban hành hoặc có đủ mười lăm năm làm việc ở nơi có phụ
cấp khu vực hệ số 0,7 trở lên. Tuổi đời được hưởng lương hưu trong một số
trường hợp đặc biệt khác do Chính phủ quy định.
2. Người lao động là Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân đội nhân dân; sĩ
quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật công an nhân
dân; người làm công tác cơ yếu hưởng lương như đối với quân đội nhân dân, công
an nhân dân; có đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên được hưởng lương
hưu khi thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Nam đủ năm mươi lăm tuổi, nữ đủ năm mươi tuổi, trừ trường hợp Luật sĩ
quan quân đội nhân dân Việt Nam hoặc Luật công an nhân dân có quy định khác;
b) Nam từ đủ năm mươi tuổi đến đủ năm mươi lăm tuổi, nữ từ đủ bốn mươi
lăm tuổi đến đủ năm mươi tuổi và có đủ mười lăm năm làm nghề hoặc công việc
nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh

79
 và Xã hội và Bộ Y tế ban hành hoặc có đủ mười lăm năm làm việc ở nơi có phụ
cấp khu vực hệ số 0,7 trở lên.
+ Mức lương hưu hằng tháng
Mức lương hưu hằng tháng của người lao động đủ điều kiện quy định của Luật
được tính tối đa bằng 75% mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo
hiểm xã hội quy định. Mức lương hưu hằng tháng của người lao động cứ mỗi năm
nghỉ hưu trước tuổi quy định thì giảm 1%.
+ Trợ cấp một lần khi nghỉ hưu
1. Người lao động đã đóng bảo hiểm xã hội trên ba mươi năm đối với nam,
trên hai mươi lăm năm đối với nữ, khi nghỉ hưu, ngoài lương hưu còn được hưởng
trợ cấp một lần.
2. Mức trợ cấp một lần được tính theo số năm đóng bảo hiểm xã hội kể từ
năm thứ ba mươi mốt trở đi đối với nam và năm thứ hai mươi sáu trở đi đối với
nữ. Cứ mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội thì được tính bằng 0,5 tháng mức bình
quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội.
+ Bảo hiểm xã hội một lần đối với người không đủ điều kiện hưởng lương hưu
1. Người lao động quy định được hưởng bảo hiểm xã hội một lần khi thuộc một
trong các trường hợp sau đây:
a) Đủ tuổi hưởng lương hưu theo quy địnhcủa Luật mà chưa đủ hai mươi năm
đóng bảo hiểm xã hội;
b) Suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên mà chưa đủ hai mươi năm
đóng
bảo hiểm xã hội;
c) Sau một năm nghỉ việc nếu không tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội và có yêu
cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần mà chưa đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã
hội;
d) Ra nước ngoài để định cư. + Mức hưởng bảo hiểm xã hội một lần
Mức hưởng bảo hiểm xã hội một lần được tính theo số năm đã đóng bảo hiểm
xã hội, cứ mỗi năm tính bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng
đóng bảo hiểm xã hội.
8.3.1.6.5.Chế độ tử tuất
+Trợ cấp mai táng
1. Các đối tượng sau đây khi chết thì người lo mai táng được nhận trợ cấp mai
táng:
a) Người lao động đang đóng bảo hiểm xã hội;
b) Người lao động đang bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội;
c) Người đang hưởng lương hưu; hưởng trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề
nghiệp hằng tháng đã nghỉ việc.
2. Trợ cấp mai táng bằng mười tháng lương tối thiểu chung.

80
 + Các trường hợp hưởng trợ cấp tuất hằng tháng
1. Các đối tượng sau đây khi chết thì thân nhân được hưởng tiền tuất hằng
tháng:
a) Đã đóng bảo hiểm xã hội đủ mười lăm năm trở lên nhưng chưa hưởng bảo
hiểm xã hội một lần;
b) Đang hưởng lương hưu;
c) Chết do tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp;
d) Đang hưởng trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hằng tháng với
mức
suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên.
2. Thân nhân của các đối tượng quy định được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng,
bao gồm:
a) Con chưa đủ mười lăm tuổi; con chưa đủ mười tám tuổi nếu còn đi học;
con
từ đủ mười lăm tuổi trở lên nếu bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên;
b) Vợ từ đủ năm mươi lăm tuổi trở lên hoặc chồng từ đủ sáu mươi tuổi trở
lên; vợ dưới năm mươi lăm tuổi, chồng dưới sáu mươi tuổi nếu bị suy giảm khả
năng lao động từ 81% trở lên;
c) Cha đẻ, mẹ đẻ, cha vợ hoặc cha chồng, mẹ vợ hoặc mẹ chồng, người khác
mà đối tượng này có trách nhiệm nuôi dưỡng nếu từ đủ sáu mươi tuổi trở lên đối
với nam, từ đủ năm mươi lăm tuổi trở lên đối với nữ;
d) Cha đẻ, mẹ đẻ, cha vợ hoặc cha chồng, mẹ vợ hoặc mẹ chồng, người khác
mà đối tượng này có trách nhiệm nuôi dưỡng nếu dưới sáu mươi tuổi đối với nam,
dưới năm mươi lăm tuổi đối với nữ và bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở
lên.
Thân nhân phải không có thu nhập hoặc có thu nhập hằng tháng nhưng
thấp hơn mức lương tối thiểu chung.
+ Mức trợ cấp tuất hằng tháng
1. Mức trợ cấp tuất hằng tháng đối với mỗi thân nhân bằng 50% mức lương tối
thiểu chung; trường hợp thân nhân không có người trực tiếp nuôi dưỡng thì mức
trợ cấp tuất hằng tháng bằng 70% mức lương tối thiểu chung.
8.3.2. Công đoàn, vai troø, quyeàn haïn cuûa toå chöùc Coâng ñoaøn trong
quan heä vôùi ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng.
8.3.2.1.KhaùinieämCoângñoaøn
Công đoàn là tổ chức chính trị - xã hội rộng lớn của giai cấp công nhân và của
người lao động, được thành lập trên cơ sở tự nguyện, là thành viên trong hệ thống
chính trị của xã hội Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; đại
diện cho cán bộ, công chức, viên chức, công nhân và những người lao động khác
(sau đây gọi chung là người lao động), cùng với cơ quan nhà nước, tổ chức kinh
tế, tổ chức xã hội chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của
người lao động; tham gia quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội, tham gia
81
thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, tổ chức, đơn vị,
doanh nghiệp; tuyên truyền, vận động người lao động học tập nâng cao trình độ,
kỹ năng nghề nghiệp, chấp hành pháp luật, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam
xã hội chủ nghĩa.
8.3.2.2. Vai trò của công đoàn
-Công đoàn thực hiện vai trò đai diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính
đáng của đoàn viên công đoàn, người lao động. Thể hiện ở các mặt sau:
+Tham gia quản lý nhà nước về lao động, quản lý sản xuất kinh doanh, thực
hiện quyền làm chủ tập thể;
+Tham gia thương lượng, ký kết và giám sát việc thực hiện thỏa ước lao động
tập thể, xây dựng thang lương, bảng lương, định mức lao động, quy chế trả lương,
quy chế thưởng, nội quy lao động, quy chế dân chủ ở doanh nghiệp;
+ Tham gia hỗ trợ giả quyết tranh chấp lao động, đối thoại, hợp tác với người
sử dụng lao động, xây dựng quan hệ lao động hài hòa, ổn định, tiến bộ tại doanh
nghiệp;
8.3.2.3.Quyeàn haïn cuûa toå chöùc Coâng ñoaøn trong quan heä vôùi
ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng.
- Đại diện, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động
1. Hướng dẫn, tư vấn cho người lao động về quyền, nghĩa vụ của người lao
động khi giao kết, thực hiện hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc với đơn vị sử
dụng lao động.
2. Đại diện cho tập thể người lao động thương lượng, ký kết và giám sát việc
thực hiện thoả ước lao động tập thể.
3. Tham gia với đơn vị sử dụng lao động xây dựng và giám sát việc thực hiện
thang, bảng lương, định mức lao động, quy chế trả lương, quy chế thưởng, nội
quy lao động.
4. Đối thoại với đơn vị sử dụng lao động để giải quyết các vấn đề liên quan
đến quyền lợi và nghĩa vụ của người lao động.
5. Tổ chức hoạt động tư vấn pháp luật cho người lao động.
6. Tham gia với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tranh
chấp lao động.
7. Kiến nghị với tổ chức, cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, giải
quyết khi quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của tập thể người lao động hoặc của
người lao động bị xâm phạm.
8. Đại diện cho tập thể người lao động khởi kiện tại Toà án khi quyền, lợi ích
hợp pháp, chính đáng của tập thể người lao động bị xâm phạm; đại diện cho người
lao động khởi kiện tại Toà án khi quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người
lao động bị xâm phạm và được người lao động uỷ quyền.
9. Đại diện cho tập thể người lao động tham gia tố tụng trong vụ án lao động,
hành chính, phá sản doanh nghiệp để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng
của tập thể người lao động và người lao động.
82
10. Tổ chức và lãnh đạo đình công theo quy định của pháp luật.
Chính phủ quy định chi tiết Điều này sau khi thống nhất với Tổng Liên đoàn
Lao động Việt Nam.
-Tham gia quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội
1. Tham gia với cơ quan nhà nước xây dựng chính sách, pháp luật về kinh tế
xã hội, lao động, việc làm, tiền lương, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hộ lao
động và chính sách, pháp luật khác liên quan đến tổ chức công đoàn, quyền, nghĩa
vụ của người lao động.
2. Phối hợp với cơ quan nhà nước nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công
nghệ, kỹ thuật bảo hộ lao động, xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn an toàn, vệ sinh
lao động.
3. Tham gia với cơ quan nhà nước quản lý bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế;
giải quyết khiếu nại, tố cáo của người lao động, tập thể người lao động theo quy
định của pháp luật.
4. Tham gia xây dựng quan hệ lao động hài hoà, ổn định và tiến bộ trong cơ
quan, tổ chức, doanh nghiệp.
5. Tham gia xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ trong cơ quan, tổ chức,
doanh nghiệp.
6. Phối hợp tổ chức phong trào thi đua trong phạm vi ngành, địa phương, cơ
quan, tổ chức, doanh nghiệp.
Chính phủ quy định chi tiết Điều này sau khi thống nhất với Tổng Liên đoàn
Lao động Việt Nam.
-Trình dự án luật, pháp lệnh và kiến nghị xây dựng chính sách, pháp luật
1. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam có quyền trình dự án luật, pháp lệnh
ra trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội.
2. Công đoàn các cấp có quyền kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm
quyền xây dựng, sửa đổi, bổ sung chính sách, pháp luật có liên quan đến tổ chức
công đoàn, quyền, nghĩa vụ của người lao động.
-Tham dự các phiên họp, cuộc họp, kỳ họp và hội nghị
Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, chủ tịch công đoàn các cấp có
quyền, trách nhiệm tham dự các phiên họp, cuộc họp, kỳ họp và hội nghị của các
cơ quan, tổ chức hữu quan cùng cấp khi bàn và quyết định những vấn đề liên quan
đến quyền, nghĩa vụ của người lao động.
-Tham gia thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan, tổ chức, doanh
nghiệp
1. Tham gia, phối hợp với cơ quan nhà nước có thẩm quyền thanh tra, kiểm
tra, giám sát việc thực hiện chế độ, chính sách, pháp luật về lao động, công đoàn,
cán bộ, công chức, viên chức, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và chế độ, chính
sách, pháp luật khác có liên quan đến quyền, nghĩa vụ của người lao động; điều
tra tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp.

83
 2. Khi tham gia, phối hợp thanh tra, kiểm tra, giám sát theo quy định tại
khoản 1 Điều này, Công đoàn có quyền sau đây:
a) Yêu cầu cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp cung cấp thông tin, tài liệu và giải
trình
những vấn đề có liên quan;
b) Kiến nghị biện pháp sửa chữa thiếu sót, ngăn ngừa vi phạm, khắc phục hậu
quả
và xử lý hành vi vi phạm pháp luật;
c) Trường hợp phát hiện nơi làm việc có yếu tố ảnh hưởng hoặc nguy hiểm
đến sức khoẻ, tính mạng người lao động, Công đoàn có quyền yêu cầu cơ quan,
tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân có trách nhiệm thực hiện ngay biện pháp khắc
phục, bảo đảm an toàn lao động, kể cả trường hợp phải tạm ngừng hoạt động.
-Tuyên truyền, vận động, giáo dục người lao động
1. Tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của
Nhà nước liên quan đến Công đoàn, người lao động; quy định của Công đoàn.
2. Tuyên truyền, vận động, giáo dục người lao động học tập, nâng cao trình
độ chính trị, văn hóa, chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp, ý thức chấp hành pháp
luật, nội quy, quy chế của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp.
3. Tuyên truyền, vận động, giáo dục người lao động thực hành tiết kiệm,
chống lãng phí, đấu tranh phòng, chống tham nhũng.
-Phát triển đoàn viên công đoàn và công đoàn cơ sở
1. Công đoàn có quyền, trách nhiệm phát triển đoàn viên công đoàn và công
đoàn cơ sở trong cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp.
2. Công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở có quyền, trách nhiệm cử cán bộ công
đoàn đến cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp để tuyên truyền, vận động, hướng dẫn
người lao động thành lập, gia nhập và hoạt động công đoàn.
- Quyền, trách nhiệm của công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở đối với người lao
động ở cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp chưa thành lập công đoàn cơ sở
Ở cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp chưa thành lập công đoàn cơ sở, công đoàn
cấp trên trực tiếp cơ sở có quyền, trách nhiệm đại diện, bảo vệ quyền, lợi ích hợp
pháp, chính đáng của người lao động khi được người lao động ở đó yêu cầu.
Tóm lại: Trong quan hệ lao động, công đoàn là đại diện để bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của người lao động. Do đó trong mọi trường hợp người sử dụng lao
động phải tôn trọng các quyền của tổ chức công đoàn,phải cung cấp thông tin,
phương tiện làm việc để công đoàn thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, vai trò của
mình.

Câu hỏi:
1. Lao động là gì, ý nghĩa của lao động đối với cuộc sống của loài người?
Khái niệm luật lao động, đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh
của luật Lao động?
84
 2. Trình bày quan hệ pháp luật lao động( Phân tích và lấy ví dụ làm rõ các
quyền và nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động )?
3. Trình bày thế nào là hợp đồng lao động? Các loại Hợp đồng lao động theo
quy định pháp luật hiện hành? Các trường hợp chấm dứt Hợp đồng lao
động?
4. Làm rõ khái niệm và ý nghĩa của Bảo hiểm xã hội đối với cuộc sống của
người lao động? Trình bày các loại hình bảo hiểm xã hội? Có những loại
chế độ bảo hiểm xã hội nào và nội dung của nó?
5. Công đoàn là gì? Vai trò của công đoàn? Quyeàn haïn cuûa toå chöùc
Coâng ñoaøn trong quan heä vôùi ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng
lao ñoäng?

BÀI 9: LUẬT PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG

9.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ CÁC HÀNH VI THAM NHŨNG

9.1.1. Khái niệm tham nhũng
- Trên thế giới:
Nạn tham nhũng ngày nay không còn là vấn đề riêng của mỗi quốc gia mà đã
trở thành vấn đề toàn cầu. Nó đã và đang phá hoại sự phát triển ổn định, bền vững
của mỗi quốc gia. Các quốc gia trên thế giới đang cùng nhau thực hiện các biện
pháp mạnh để phòng ngừa và đấu tranh chống tệ nạn này. Đó cũng là lý do khiến
nhiều quốc gia trên thế giới tham gia ký kết, áp dụng các biện pháp thực thi Công
ước của Liên Hiệp Quốc về chống tham nhũng (United Nations Convention
Against Corruption - viết tắt là: UNCAC)1.
Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tham nhũng là kết quả của nỗ lực đàm
phán của nhiều quốc gia nhưng cũng không đưa ra định nghĩa về tham nhũng mà
chỉ có một số điều khoản mô tả các loại hành vi tham nhũng đồng thời yêu cầu các
quốc gia trong khuôn khổ luật pháp và điều kiện thực tế của mình có trách nhiệm
xử lý nghiêm những hành vi tham nhũng như: hối lộ, tham ô, biển thủ công quỹ

1 Công ước Liên Hợp Quốc phòng chống tham nhũng được thông qua ngày 31 tháng 10 năm 2003, đến
ngày 1 tháng 7 năm 2009, đã được 136 quốc gia trên thế giới phê chuẩn, tham gia. Ở Việt Nam, ngày
30/6/2009, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết đã phê chuẩn Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tham
nhũng.
85
hoặc hành vi của công chức lợi dụng chức vụ quyền hạn chiếm đoạt tài sản, lợi
dụng ảnh hưởng để trục lợi…
Theo Ngân hàng Thế Giới (World Bank), tham nhũng là sự "lạm dụng quyền
lực công cộng nhằm lợi ích cá nhân". Tổ chức Minh bạch Quốc tế (Transparency
International - TI) cho rằng, tham nhũng là hành vi "của người lạm dụng chức vụ,
quyền hạn, hoặc cố ý làm trái pháp luật để phục vụ cho lợi ích cá nhân"2.
-Tại Việt Nam:
Tham nhũng là thuật ngữ được sử dụng trong các văn bản pháp luật của Nhà
nước Việt Nam trong khoảng hai chục năm trở lại đây. Văn bản pháp luật sớm
nhất của Nhà nước sử dụng thuật ngữ “tham nhũng”, quy định việc xử lý hành vi
tham nhũng là Quyết định Số 240-HĐBT, ngày 26 tháng 6 năm 1990 về đấu tranh
chống tham nhũng của Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính Phủ) và Nghị quyết của
Quốc Hội ngày 30 tháng 12 năm 1993 về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí,
chống tham nhũng, chống buôn lậu. Tiếp đó các văn bản pháp luật quy định trực
tiếp về vấn đề đấu tranh chống tham nhũng lần lượt được ban hành như: Pháp lệnh
chống tham nhũng năm 1998; Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp
lệnh chống tham nhũng năm 2000; Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005;
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật phòng, chống tham nhũng năm 2007
và năm 2012.
Theo quy định của Pháp lệnh chống tham nhũng của Việt Nam năm 1998 thì
tham nhũng “là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ,
quyền hạn đó để tham ô, hối lộ hoặc cố ý làm trái pháp luật vì động cơ vụ lợi, gây
thiệt hại cho tài sản của Nhà nước, tập thể và cá nhân, xâm phạm hoạt động đúng
đắn của các cơ quan, tổ chức”.3 Theo quy định tại khoản 2 Điều 1 Luật phòng,
chống tham nhũng năm 2005, khái niệm “tham nhũng” được hiểu: “là hành vi của
người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi” 4.
Vậy tham nhũng là gì? Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền
hạn sử dụng chức vụ quyền hạn của mình làm trái pháp luật để mưu cầu lợi
ích riêng.
Tham nhũng và phòng, chống tham nhũng được quy định trong các văn bản
pháp luật của Việt Nam hiện nay được hiểu là “tham nhũng trong khu vực công”.
Hành vi tham nhũng luôn gắn với việc người có chức vụ, quyền hạn (trong các cơ
quan, tổ chức), lợi dụng hoặc lạm dụng chức vụ quyền hạn làm trái công vụ mưu
cầu lợi ích riêng.
Như vậy, hành vi của người có chức vụ, quyền hạn trong các doanh nghiệp, tổ
chức kinh tế tư nhân… (khu vực tư), lợi dụng chức vụ, quyền mưu cầu lợi ích cá
nhân không bị coi là tham nhũng. Bởi vì, hành vi hối lộ (đưa hối lộ, nhận hối lộ)
phải gắn với dấu hiệu “chức vụ”, “quyền hạn”. Theo quy định của pháp luật Việt
Nam từ trước đến nay, khi nói đến “chức vụ”, “quyền hạn” thường gắn với quyền
lực nhà nước. Quyền lực nhà nước ở Việt Nam thuộc về nhân dân, Nhà nước trao
quyền này cho cơ quan, tổ chức, cán bộ công chức thực thi để đảm bảo hoạt động
2 Bách khoa toàn thư mở Wikipedia: Tại địa chỉ http://vi.wikipedia.org/wiki/Tham_nh%C5%A9ng

3 Xem: Điều 1 Pháp lệnh chống tham nhũng năm 1998

4 Xem thêm: Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005
86
của Nhà nước và lợi ích của nhân dân. Như vậy, theo truyền thống, “hối lộ” chỉ có
thể là hối lộ trong lĩnh vực công mà không có hối lộ trong lĩnh vực tư.
9.1.2 Đặc điểm của hành vi tham nhũng.
- Thứ nhất: tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn.
Theo quy định tại Điều 1 Luật phòng, chống tham nhũng: “Tham nhũng là
hành vi… lợi dụng chức vụ, quyền hạn…”. Điều này cho thấy chủ thể của hành vi
tham nhũng phải là người có chức vụ, quyền hạn. Bởi vì, chỉ khi “có chức vụ,
quyền hạn” người ta mới có thể “lợi dụng chức vụ quyền hạn”. Chức vụ quyền
hạn mà chủ thể của hành vi tham nhũng có được có thể do được bầu cử, do được
bổ nhiệm, do hợp đồng… Chức vụ quyền hạn phải gắn với quyền lực nhà nước
trong các lĩnh vực và các cơ quan khác nhau: cơ quan lập pháp, cơ quan hành
pháp, cơ quan tư pháp, các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức
kinh tế Nhà nước hoặc lực lượng vũ trang nhân dân từ trung ương đến địa phương.
Theo quy định tại khoản 3 Điều 1 Luật phòng, chống tham nhũng: “Người có
chức vụ, quyền hạn bao gồm: a) Cán bộ, công chức, viên chức; b) Sĩ quan, quân
nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân
đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn - kỹ
thuật trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân; c) Cán bộ lãnh đạo, quản lý
trong doanh nghiệp của Nhà nước; cán bộ lãnh đạo, quản lý là người đại diện
phần vốn góp của Nhà nước tại doanh nghiệp; d) Người được giao thực hiện
nhiệm vụ, công vụ có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó”.
Đây là dấu hiệu để phân biệt hành vi tham nhũng với những hành vi vi phạm
pháp luật khác tuy cũng có yếu tố vụ lợi nhưng không phải là tham nhũng vì nó
được thực hiện bởi những người không có chức vụ, quyền hạn như hành vi trộm
cắp tài sản, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, buôn lậu…
- Thứ hai: khi thực hiện hành vi tham nhũng, người có chức vụ, quyền hạn
lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình làm trái pháp luật để mưu lợi riêng. Người
có hành vi tham nhũng sử dụng chức vụ, quyền hạn của mình như một phương
tiện để thực hiện hành vi trái pháp luật. Nếu không có chức vụ, quyền hạn đó họ
sẽ không thể thực hiện được hoặc khó có thể thực hiện hành vi vi phạm pháp luật
để đáp ứng nhu cầu hưởng lợi (trái pháp luật) của bản thân. Ví dụ: nếu không phải
là thủ kho thì A không thể hoặc khó có thể lấy được tài sản trong kho làm tài sản
riêng của mình. Việc lợi dụng (sử dụng) chức vụ, quyền hạn là thủ kho trong
trường hợp này đã giúp A đạt được mục đích hưởng lợi ích vật chất trái pháp luật.
Đó chính là tham nhũng.
- Thứ ba: động cơ của người có hành vi tham nhũng là vì vụ lợi. Người có
chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn - sử dụng trái pháp luật quyền
hành mà nhà nước trao cho để mưu cầu lợi ích riêng. Hành vi của họ không xuất
phát từ nhu cầu công việc hay trách nhiệm của người cán bộ, công chức mà vì lợi
ích riêng (cá nhân hay đơn vị mình). Thiếu yếu tố vụ lợi thì hành vi lợi dụng chức
vụ quyền hạn, làm trái công vụ của cán bộ công chức cũng không bị coi là “tham
nhũng” nói chung hay tội phạm về tham nhũng nói riêng.
9.1.3. Các hành vi tham nhũng và tội phạm về tham nhũng

87
 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005 đã phân loại tham nhũng theo hành
vi cụ thể như sau:
1. Tham ô tài sản.
2. Nhận hối lộ.
3. Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản.
4. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ
lợi.
5. Lạm quyền trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi.
6. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng với người khác để trục lợi.
7. Giả mạo trong công tác vì vụ lợi.
8. Đưa hối lộ, môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền
hạn để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ
lợi.
9. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của Nhà nước vì vụ
lợi.
10. Nhũng nhiễu vì vụ lợi.
11. Không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi.
12. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm
pháp luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra, thanh tra,
kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi5.
Trong 12 hành vi tham nhũng nêu trên, có 7 hành vi đã được quy định trong Bộ
luật hình sự năm 1999 (được sửa đổi, bổ sung năm 2009 và có hiệu lực từ ngày
01/01/2010), bao gồm:
- Tham ô tài sản: Tham ô tài sản là lợi dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt
tài sản mà mình có trách nhiệm quản lý.
- Nhận hối lộ: Nhận hối lộ là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn, trực tiếp
hoặc qua trung gian đã nhận hoặc sẽ nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác
dưới bất kỳ hình thức nào để làm hoặc không làm một việc vì lợi ích hoặc theo
yêu cầu của người đưa hối lộ.
- Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản: Ví dụ: người bác sĩ
lạm dụng chức trách khám, kê đơn thuốc cho bệnh nhân đã kê “khống” đơn thuốc
để chiếm đoạt tiền của cơ quan bảo hiểm.
Theo quy định tại Điều 280 BLHS, hành vi lạm dụng chức vụ, quyền hạn
chiếm đoạt tài sản có giá trị từ hai triệu đồng trở lên mới bị coi là tội phạm.
Trường hợp lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản của người khác có
giá trị dưới hai triệu đồng chỉ bị coi là tội phạm nếu thuộc một trong các trường
hợp: Gây hậu quả nghiêm trọng; hoặc Đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này; hoặc Đã
bị kết án về một trong các tội quy định từ Điều 278 đến Điều 284 BLHS, chưa
được xoá án tích mà còn vi phạm.

5 . Xem: Điều 3, Luật phòng, chống tham nhũng.

88
- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ
lợi.
Lợi dung chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi là
cá nhân vì vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác mà lợi dụng chức vụ, quyền hạn làm
trái công vụ gây thiệt hại cho lợi ích Nhà nước, của xã hội, quyền, lợi ích hợp
pháp của công dân.
- Lạm quyền trong khi thi hành công vụ: Lạm quyền trong khi thi hành
công vụ là cá nhân vì vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác mà vượt quá quyền hạn
của mình làm trái công vụ gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước, của xã hội,
quyền, lợi ích hợp pháp của công dân.
- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng với người khác để trục lợi:
Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng của người khác để trục lợi là cá nhân
lợi dụng chức vụ, quyền hạn, trực tiếp hoặc qua trung gian đã nhận hoặc sẽ nhận
tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác dưới bất kỳ hình thức nào, gây hậu quả
nghiêm trọng, đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, để dùng ảnh
hưởng của mình thúc đẩy người có chức vụ, quyền hạn làm hoặc không làm một
việc thuộc trách nhiệm hoặc liên quan trực tiếp đến công việc của họ hoặc làm
một việc không được phép làm.
- Giả mạo trong công tác vì vụ lợi : Giả mạo trong công tác vì vụ lợi là
trường hợp người có chức vụ, quyền hạn vì vụ lợi mà lợi dụng chức vụ, quyền hạn
sửa chữa, làm sai lệch nội dung giấy tờ, tài liệu hoặc làm, cấp giấy tờ giả hoặc giả
mạo chữ ký của người có chức vụ, quyền hạn.
Tuỳ theo mức độ của sự vi phạm mà người có hành vi giả mạo trong công tác
có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội giả mạo trong công tác (Điều 284
BLHS).
-Đưa hối lộ, môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn
để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi
Đưa hối lộ là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức,
đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi mà trực tiếp hoặc qua trung gian đã hoặc sẽ đưa
tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác dưới bất kỳ hình thức nào có giá trị dưới 2
triệu đồng cho người có chức vụ quyền hạn để người đó làm hoặc không làm một
việc cho mình (cá nhân, cơ quan, đơn vị hoặc địa phương mình).
Trường hợp đưa hối lộ mà của hối lộ có giá trị từ 2 triệu đồng trở lên hoặc dưới
2 triệu đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp: gây hậu quả nghiêm trọng
hoặc vi phạm nhiều lần thì người có hành vi đưa hối lộ có thể bị truy cứu trách
nhiệm hình sự về tội đưa hối lộ (Điều 289 BLHS).
Môi giới hối lộ là hành vi của người (trung gian) theo yêu cầu của người đưa
hối lộ hoặc người nhận hối lộ tạo điều kiện cho việc thoả thuận hối lộ giữa hai
bên hoặc giúp sức thực hiện sự thoả thuận hối lộ giữa hai bên.
Ví dụ: Hành vi tổ chức cho người đưa và người nhận hối lộ gặp nhau để họ thoả
thuận về công việc cần phải làm hay số tiền, tài sản (của hối lộ) hoặc nhận tiền, tài
sản từ người đưa rồi chuyển giao cho người nhận hối lộ…

89
 Hành vi môi giới hối lộ mà của hối lộ có giá trị từ 2 triệu đồng trở lên hoặc
dưới 2 triệu đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp: gây hậu quả nghiêm
trọng hoặc vi phạm nhiều lần thì người có hành vi môi giới hối lộ có thể bị truy
cứu trách nhiệm hình sự về tội làm môi giới hối lộ (Điều 290 BLHS).
- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của Nhà nước vì vụ
lợi : Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của Nhà nước vì vụ
lợi là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn vì vụ lợi mà khai thác giá trị sử
dụng của tài sản của Nhà nước một cách trái phép (không được phép hoặc trái
quy định).
Hành vi sử dụng trái phép tài sản của nhà nước có giá trị từ 50 triệu đồng trở
lên gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này hoặc
đã bị kết án về tội này, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm, thì người thực hiện
hành vi (có chức vụ quyền hạn) có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội lợi
dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ (Điều 281 BLHS).
-Nhũng nhiễu vì vụ lợi : Nhũng nhiễu vì vụ lợi là hành vi của người có chức
vụ, quyền hạn gây khó khăn, yêu sách, đòi hỏi về tiền bạc, của cải đối với người
khác trong quan hệ công tác của mình nhằm hưởng lợi bất chính.
Hành vi nhũng nhiễu để nhận tiền, tài sản, lợi ích vật chất có giá trị từ 2 triệu
đồng trở lên hoặc dưới 2 triệu đồng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội
nhận hối lộ theo Điều 279 BLHS nếu thuộc một trong các trường hợp: a) gây hậu
quả nghiêm trọng; b) đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm; c) đã bị
kết án về một trong các tội quy định từ Điều 278 đến Điều 284 BLHS, chưa được
xoá án tích mà còn vi phạm.
-Không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi: Không thực hiện nhiệm vụ,
công vụ vì vụ lợi là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn vì vụ lợi mà không
thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao.
Trường hợp người có hành vi không thực hiện nhiệm vụ, công vụ mà nhận tiền,
tài sản hoặc lợi ích vật chất có giá trị từ 2 triệu đồng trở lên hoặc dưới 2 triệu đồng
nhưng gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn
vi phạm hoặc đã bị kết án về một trong các tội quy định từ Điều 278 đến Điều 284
BLHS, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm, thì họ có thể bị truy cứu trách
nhiệm hình sự về tội nhận hối lộ (Điều 279 BLHS).
Trường hợp không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì lợi ích cá nhân khác (không
phải là tiền, tài sản, lợi ích vật chất) như lợi ích tinh thần, “lấy lòng” cấp trên hoặc
người khác… nếu thoả mãn dấu hiệu gây thiệt hại (đáng kể) cho lợi ích của nhà
nước, tổ chức, công dân thì người có hành vi có thể bị truy cứu trách nhiệm hình
sự về tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ (Điều 281
BLHS).
-Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm pháp
luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra, thanh tra,
kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi
Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm pháp
luật vì vụ lợi là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan nhà nước,

90
tổ chức xã hội vì vụ lợi đã che giấu, bỏ qua hành vi vi phạm pháp luật của người
khác.
Cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều
tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi là hành vi của người có chức vụ quyền
hạn trong cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội vì vụ lợi mà ngăn cản, gây khó khăn,
làm trì hoãn hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án của các cơ quan tư
pháp.
Trường hợp chủ thể thực hiện hành vi nói trên gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà
nước, của xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân thì tùy theo mức độ hành
vi vi phạm cũng như mức độ của hậu quả thiệt hại đã gây ra mà người thực hiện
hành vi nói trên có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội lợi dụng chức vụ,
quyền hạn trong khi thi hành công vụ (Điều 281 BLHS)
9.2. NGUYÊN NHÂN VÀ TÁC HẠI CỦA THAM NHŨNG
9.2.1. Nguyên nhân của tham nhũng
9.2.1.1. Những hạn chế trong chính sách, pháp luật
- Hạn chế trong việc thực hiện các chính sách của Đảng và Nhà nước.
Thời gian qua, Đảng và nhà nước đã có nhiều chính sách phát triển kinh tế,
nâng cao phúc lợi xã hội. Những chính sách này đã thể hiện bản chất tốt đẹp của
xã hội ta. Tuy nhiên, việc thực thi các chính sách này vẫn còn nhiều hạn chế. Thực
tế triển khai các chính sách như đền bù, trợ giá, vay ưu đãi, chính sách lãi suất,
chính sách hỗ trợ cho người nghèo, chính sách tái định cư, … còn nhiều bất cập,
chưa rõ ràng, công khai, minh bạch khiến cho những người thuộc đối tượng chính
sách khó tiếp cận với các nguồn hỗ trợ của nhà nước, của xã hội, nếu không có sự
“môi giới” của người khác. Đây chính là các rào cản mà muốn vượt qua, các đối
tượng cần phải có những “thỏa thuận”, “chi phí” nhất định. Hơn nữa, nhiều cán
bộ, công chức, viên chức đã lợi dụng những kẽ hở trong thực thi các chính sách để
phục vụ cho các lợi ích của bản thân và gia đình. Một số trường hợp cán bộ còn
làm giả hồ sơ, khai khống số lượng thuộc diện chính sách để tham ô tài sản của
Nhà nước.
Nước ta đang trong tiến trình hội nhập với nền kinh tế thế giới, thực hiện những
cam kết của tổ chức thương mại thế giới (WTO) về tự do hóa và mở cửa thị
trường nhưng một số lĩnh vực kinh doanh vẫn thực hiện chính sách độc quyền.
Chính sách bao cấp, bảo hộ, độc quyền, cơ chế “xin-cho” không chỉ làm giảm khả
năng cạnh tranh của nền kinh tế mà còn tạo ra môi trường thuận lợi cho tham
nhũng gia tăng. Để được hưởng sự “bao cấp”, “bảo hộ”, nhất là trường hợp không
thuộc diện được bao cấp, bảo hộ, doanh nghiệp thường phải tốn những “khoản
phí” nhất định. Bên cạnh đó, chính sách tiền lương không đủ đảm bảo đời sống đã
làm cho một số cán bộ, công chức, viên chức sách nhiễu, gây khó khăn khi thực
thi nhiệm vụ để đòi hối lộ.
- Hạn chế về pháp luật
Thời gian qua, cơ quan lập pháp nước ta đã cố gắng hoàn thiện hệ thống pháp
luật tạo khung pháp lí cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, hệ thống pháp
luật nước ta vẫn chưa đầy đủ, đồng bộ, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của
91
nền kinh tế-xã hội, tạo kẽ hở cho tham nhũng gia tăng. Những hạn chế về pháp
luật thể hiện ở các điểm sau:
+ Sự thiếu hoàn thiện của hệ thống pháp luật
Trong hệ thống pháp luật nước ta, vẫn còn rất nhiều lĩnh vực đời sống xã hội
chưa được pháp luật điều chỉnh, tạo sơ hở cho các hành vi vi phạm pháp luật trong
đó có hành vi tham nhũng gia tăng. Mặt khác, chúng ta vẫn chưa xây dựng được
Luật bảo vệ và trợ giúp nạn nhân của tội phạm. Trên thế giới, các bộ luật về bảo
vệ và trợ giúp cho nạn nhân của tội phạm rất được chú trọng. Năm 1982, Mỹ đã
ban hành Luật bảo vệ nạn nhân và nhân chứng (The Victim and Witness
Protection Act of 1982). Tiếp đó, hàng loạt quốc gia khác cũng ban hành bộ luật
bảo vệ và trợ giúp cho nạn nhân của tội phạm. Các bộ luật này đã tạo cơ sở pháp lí
vững chắc không chỉ bảo vệ tốt quyền lợi của nạn nhân và nhân chứng mà còn
khuyến khích họ tham gia tố giác tội phạm, hợp tác chặt chẽ với các cơ quan tư
pháp hình sự trong đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm, nhất là các tội phạm
về tham nhũng.
+ Sự chồng chéo, mâu thuẫn trong các quy định của pháp luật
Sự mâu thuẫn, chồng chéo trong các quy định của pháp luật thể hiện trong
nhiều văn bản pháp luật. Ví dụ, trong khi tội nhận hối lộ (Điều 279 BLHS) được
quy định là tội phạm về tham nhũng thì tội đưa hối lộ (Điều 289 BLHS) và tội làm
môi giới hối lộ (Điều 290 BLHS) lại không được quy định là các tội phạm về
tham nhũng. Khoản 8 Điều 3 Luật phòng, chống tham nhũng quy định nhóm hành
vi “Đưa hối lộ, môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn để
giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi ” là
các hành vi tham nhũng. Các quy định trên cho thấy, giữa BLHS và Luật phòng,
chống tham nhũng có sự không thống nhất. Pháp luật của nhiều quốc gia trên thế
giới đều quy định đưa hối lộ là hành vi tham nhũng và tội phạm về tham nhũng.
Việc chúng ta không quy định “đưa hối lộ” và “môi giới hối lộ” là các tội phạm về
tham nhũng là chưa đáp ứng được yêu cầu của cuộc đấu tranh chống và phòng
ngừa tham nhũng.
+ Sự bất cập, thiếu minh bạch và kém khả thi trong nhiều quy định của pháp luật
Nhiều quy định của pháp luật, nhất là các quy định trong quản lí tài sản công,
quản lý tài chính, đất đai, nhà cửa, xây dựng, đấu thầu, cạnh tranh, cấp phát vốn
đầu tư, cổ phần hóa… còn nhiều bất cập, chưa rõ ràng, chưa công khai, minh
bạch. Đây là kẽ hở để một số người (trong các cơ quan áp dụng pháp luật) tìm
cách sách nhiễu, gây khó khăn khi thực thi công vụ, nhiệm vụ để đòi hối lộ. Thêm
vào đó, nhiều văn bản luật đã ban hành từ lâu nhưng thiếu các văn bản hướng dẫn
khiến cho việc áp dụng trên thực tế không thống nhất, tạo ra sự tùy tiện. Điều đó
dễ làm phát sinh các hành vi tiêu cực, lợi dụng các kẽ hở trong các quy định của
pháp luật để làm lợi cho một số ít người trong xã hội.
9.2.1.2. Những hạn chế trong quản lí, điều hành nền kinh tế và trong hoạt
động của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội
Những hạn chế trong quản lí, điều hành nền kinh tế cũng như trong hoạt động
của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội cũng là những nguyên nhân quan trọng
thúc đẩy sự gia tăng của tham nhũng.
92
 - Hạn chế trong quản lí và điều hành nền kinh tế
Thực hiện đường lối của Đảng chuyển từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang
nền kinh tế thị trường, nền kinh tế nước ta đã và đang đạt được những thành tựu
quan trọng. Tuy nhiên, do cơ chế quản lí mới được xây dựng theo cơ chế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa còn chưa theo kịp với trình độ phát triển của
nền kinh tế nên đã tạo ra những sơ hở, bất cập. Nghị quyết số 04-NQ/TW ngày 21
tháng 8 năm 2006 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã phân tích: “Tổ chức
và hoạt động của hệ thống chính trị nói chung, của bộ máy nhà nước nói riêng,
còn nhiều khuyết điểm, chất lượng và hiệu quả chưa cao; chức năng, nhiệm vụ,
quyền hạn của một số cơ quan, tổ chức chưa được xác định rõ ràng, cụ thể, còn
trùng lặp hoặc bị phân tán”. Những hạn chế, bất cập đó được thể hiện ở những
điểm sau:
+ Hạn chế trong việc phân công trách nhiệm, quyền hạn giữa các chủ thể quản
lí
Quyền hạn, trách nhiệm giữa các chủ thể quản lí trong xã hội còn mâu thuẫn,
chồng chéo, đặc biệt là trong quản lí tài sản công, dẫn đến tính chịu trách nhiệm
của các cá nhân, tổ chức không cao. Tài sản của Nhà nước được giao cho một số
người có quyền hành rất lớn, nhưng chế độ trách nhiệm lại không rõ ràng. Bên
cạnh đó, những công cụ phục vụ cho quá trình quản lí, điều hành nền kinh tế, quản
lí tài sản công như kiểm kê, kiểm toán, kiểm soát, giám sát, thanh tra… lại chưa
được thực hiện thường xuyên, nghiêm túc. Đây chính là những yếu tố thuận lợi để
nhiều cán bộ, công chức, viên chức lợi dụng để tham ô, biến tài sản công thành tài
sản riêng, sử dụng tài sản công trái mục đích, thậm chí trái pháp luật.
+ Hạn chế trong việc công khai, minh bạch hóa các cơ chế quản lí kinh tế
Những cơ chế quản lí kinh tế như cơ chế cấp phát vốn đầu tư xây dựng cơ bản;
cơ chế cấp hạn ngạch xuất, nhập khẩu, đặc biệt là xuất nhập khẩu các mặt hàng
thiết yếu, quan trọng; cơ chế đấu thầu; cơ chế cấp giấy phép; cơ chế duyệt dự án…
vẫn chưa được thực sự công khai, minh bạch dẫn đến những hành vi lợi dụng để
sách nhiễu, gây khó khăn, đòi hối lộ cũng như đưa hối lộ để được cấp kinh phí, để
được cấp các giấy phép xuất nhập khẩu, để giành được các hợp đồng xây dựng
hay cung cấp trang thiết bị…
+ Chính sách quản lí, điều hành kinh tế của Nhà nước còn chưa thực sự hợp lí
Sự can thiệp quá sâu của cơ quan Nhà nước vào nền kinh tế thông qua các
chính sách “điều tiết” thị trường (tức là cấm đoán, hạn chế các chủ thể kinh tế
không được hoạt động, kinh doanh trong một số lĩnh vực, chỉ cho phép một số chủ
thể nhất định được hoạt động) sẽ tạo cơ hội cho tham nhũng. Ví dụ, trong việc cấp
phép xuất, nhập khẩu, chỉ những công ty được cấp phép mới được xuất, nhập khẩu
một số loại hàng hóa nào đó và chỉ với số lượng cụ thể theo giấy phép. Điều đó đã
tạo ra sự khan hiếm trên thị trường. Lượng cung, cầu không được tính toán theo
chi phí cận biên của các nhà sản xuất, nhập khẩu mà được áp đặt bằng mệnh lệnh
hành chính. Kết quả là, giá cả bị đẩy lên cao do cung nhỏ hơn cầu. Khi đó số tiền
người mua phải trả khi mua hàng hóa sẽ cao hơn nhiều so với chi phí sản xuất,
nhập khẩu. Khoản chênh lệch này một phần được dùng làm của hối lộ để được cấp
phép nhập khẩu, một phần sẽ thuộc về người đưa hối lộ.

93
 - Hạn chế trong cải cách hành chính
Ngày 17 tháng 9 năm 2001 Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số
136/2001/QĐ-TTg ban hành Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước
giai đoạn 2001 - 2010. Chương trình này là nhằm "loại bỏ những thủ tục rườm rà,
chồng chéo dễ bị lợi dụng để tham nhũng, gây khó khăn cho dân". Mặc dù Đảng
và Nhà nước ta đã quyết liệt thực hiện cải cách hành chính và bước đầu đã đạt
được những thành công nhất định. Tuy nhiên, cải cách hành chính vẫn chưa đáp
ứng được yêu cầu của nền kinh tế - xã hội. Do ảnh hưởng nặng nề của cơ chế kinh
tế cũ nên các thủ tục hành chính tuy đã được rà soát và loại bỏ một phần nhưng
vẫn còn rất phức tạp, rườm rà, gây nhiều khó khăn, bất cập cho người dân và
doanh nghiệp. Việc điều hành, quản lí nền kinh tế còn nhiều bất cập, lỏng lẻo, yếu
kém, nhất là cơ chế xét cấp phát vốn đầu tư, vốn vay ODA, các thủ tục như thủ tục
vay vốn, đăng kí kinh doanh, cấp phép… còn rườm rà, phức tạp. Bên cạnh đó,
những thủ tục hành chính còn kéo dài, làm cho những người không có thời gian,
hoặc những người muốn có kết quả nhanh chóng buộc phải đưa hối lộ.
Những bất cập, hạn chế trong quản lí, điều hành nền kinh tế cũng như trong
hoạt động của các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội cũng là một trong các nhóm
yếu tố làm gia tăng tệ tham nhũng ở Việt Nam trong những năm gần đây.
9.2.1.3. Những hạn chế trong việc phát hiện và xử lí tham nhũng
- Hạn chế trong việc khuyến khích tố giác hành vi tham nhũng
Khoản 1 điều 4 Luật phòng chống tham nhũng đã quy định: “Mọi hành vi tham
nhũng đều phải được phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời, nghiêm minh”. Việc
phát hiện hành vi tham nhũng ở nước ta hiện nay còn rất hạn chế. Hành vi tham
nhũng chủ yếu được phát hiện thông qua việc tố giác của cán bộ, công chức, viên
chức và thông qua các công cụ phát hiện tham nhũng. Tuy nhiên, cả hai hình thức
này hiện nay đều còn nhiều hạn chế do sợ bị trả thù nên nhiều người không dám tố
cáo. Khoản 2 Điều 10 Luật phòng, chống tham nhũng quy định nghiêm cấm các
hành vi “đe doạ, trả thù, trù dập người phát hiện, báo cáo, tố giác, tố cáo, cung
cấp thông tin về hành vi tham nhũng”. Tuy nhiên, luật lại không quy định cụ thể
cơ chế xử lí đối với các hành vi vi phạm thuộc loại này. Mặt khác, luật cũng
không quy định cụ thể trách nhiệm trong việc bảo vệ cũng như đảm bảo an toàn
tính mạng, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp của cán bộ, công chức, viên chức
đã tố cáo hành vi tham nhũng của thủ trưởng mình. Điều đó cho thấy chúng ta
chưa có cơ chế bảo vệ hữu hiệu cũng như khuyến khích cán bộ, công chức, viên
chức tố cáo, tố giác hành vi tham nhũng. Điều này làm hạn chế đáng kể việc phát
hiện tham nhũng đồng thời tạo điều kiện cho tham nhũng gia tăng.
- Hạn chế trong hoạt động của các cơ quan phát hiện tham nhũng
Hiện nay hoạt động của các cơ quan phát hiện tham nhũng vẫn chưa đáp ứng
được yêu cầu của thực tiễn. Tham nhũng chủ yếu được phát hiện thông việc sử
dụng các công cụ thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán. Tuy nhiên, hoạt động
của các cơ quan này vẫn còn nhiều hạn chế thể hiện ở các điểm sau:
+ Các cơ quan, tổ chức có chức năng thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán
chưa phát huy triệt để vai trò, trách nhiệm, quyền hạn của mình trong phát hiện
tham nhũng. Đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán
94
vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu cả về số lượng cũng như trình độ, năng lực, bản
lĩnh chính trị.
+ Hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán đối với các cơ quan nhà
nước để phát hiện tham nhũng chưa được tiến hành thường xuyên và toàn diện
dẫn đến hiệu quả của việc phát hiện tham nhũng còn hạn chế.
- Hạn chế trong hoạt động của các cơ quan tư pháp hình sự
Công tác phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án tham nhũng vẫn còn hạn
chế. Tỷ lệ phát hiện các vụ án tham nhũng chưa cao, vẫn còn hiện tượng bỏ lọt tội
phạm, chuyển từ xử lí hình sự sang xử lí hành chính hay xử lí kỉ luật. Việc xử lí
các vụ án tham nhũng còn có những biểu hiện thiếu quyết tâm, ngại xử lí. Quá
trình giải quyết vụ án còn chậm, gây nhiều bức xúc trong nhân dân. Một số vụ án
tham nhũng nghiêm trọng nhưng hoạt động điều tra, truy tố và xét xử kéo dài,
hiệu quả xử lí thấp; còn bỏ lọt các hành vi tham nhũng. Hình phạt áp dụng cho
những người có hành vi tham nhũng còn chưa nghiêm khắc, chưa đảm bảo tính
răn đe, phòng ngừa riêng và phòng ngừa chung trong xã hội.
Những quy định trong hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật cũng còn
những điểm chưa rõ ràng, minh bạch dẫn đến các hiện tượng hối lộ cán bộ, công
chức trong các cơ quan bảo vệ pháp luật để được xử lí hành chính, được kết luận
điều tra có lợi, được truy tố với tội danh và khung hình phạt nhẹ hơn, được xét xử
với hình phạt nhẹ hơn hoặc được hưởng án treo. Hiện tượng đưa hối lộ để thu hồi
tài sản là đối tượng của tội phạm trả cho người bị hại, đưa hối lộ để cưỡng chế thi
hành án… vẫn xẩy ra.
- Hạn chế trong hoạt động của các cơ quan truyền thông
Trong cuộc chiến chống tham nhũng, truyền thông giữ một vai trò rất quan
trọng. Khoản 4 Điều 6 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật báo chí năm
1999 quy định báo chí có nhiệm vụ “Phát hiện, nêu gương người tốt, việc tốt,
nhân tố mới; đấu tranh phòng, chống các hành vi vi phạm pháp luật và các hiện
tượng tiêu cực xã hội khác”. Thời gian qua, các cơ quan truyền thông đã phát hiện
và cung cấp thông tin giúp các cơ quan bảo vệ pháp luật phát hiện được nhiều vụ
án tham nhũng. Tuy nhiên, nhìn chung hiệu quả của hoạt động này vẫn còn rất
khiêm tốn..
- Hạn chế trong việc phối hợp hoạt động giữa các cơ quan, tổ chức trong
phòng, chống tham nhũng
Trong hoạt động chống tham nhũng, nhiều cơ quan, tổ chức chưa nhận thức
đúng tính chất và tầm quan trọng của hoạt động phòng, chống tham nhũng. Chính
sự nể nang, né tránh, bao che, dung túng cho tham nhũng của những người đứng
đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị đã làm cho tình hình tham nhũng thêm trầm
trọng. Chúng ta chưa huy động được sức mạnh của tất cả các cá nhân, tổ chức, cơ
quan, đơn vị vào hoạt động phòng, chống tham nhũng. Hiện nay vẫn còn thiếu
một cơ chế phối hợp có hiệu quả giữa các cơ quan Nhà nước với các tổ chức chính
trị, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội nghề nghiệp trong hoạt động
phòng, chống tham nhũng. Điều này làm giảm hiệu quả hoạt động phòng, chống
tham nhũng đồng thời làm cho hành vi tham nhũng phát sinh mà không bị ngăn
chặn.
95
 9.2.1.4. Những hạn chế trong nhận thức, tư tưởng của cán bộ, công chức
cũng như trong hoạt động bổ nhiệm, luân chuyển cán bộ
- Sự xuống cấp về đạo đức, phẩm chất của một bộ phận cán bộ, công chức,
viên chức
Do nền kinh tế kế hoạch đã tồn tại rất lâu ở nước ta, nên nhiều cán bộ, công
chức, viên chức nước ta vẫn chịu ảnh hưởng nặng nề của các tư tưởng, tâm lí tiêu
cực của thời kì quan liêu, bao cấp. Nhiều người vẫn duy trì những thái độ tiêu cực
như hách dịch, cửa quyền, sách nhiễu gây khó khăn cho người dân, kéo dài thời
hạn… Điều này đã làm cho một bộ phận người dân ngại tiếp xúc, ngại làm việc
trực tiếp mà thường sử dụng những hình thức tiêu cực như đưa hối lộ, thông qua
môi giới hối lộ để giải quyết công việc. “Văn hóa phong bì”, vấn đề ăn chia lợi
ích, trích tỷ lệ phần trăm… cũng đang ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động đúng đắn
của cán bộ, công chức, viên chức làm gia tăng tình trạng tham nhũng. Những lĩnh
vực liên quan đến tài chính, tiền tệ, vốn đầu tư… như cấp phát vốn, duyệt dự án
đầu tư, cấp giấy phép, duyệt hạn ngạch… đều xuất hiện các tình trạng nhũng
nhiễu đòi hối lộ. Nếu không đưa hối lộ thì công việc sẽ bị gây khó khăn, mất thời
gian, doanh nghiệp sẽ mất đi cơ hội tốt để làm ăn.
Bên cạnh đó, sự xuống cấp về đạo đức, nhân cách của một bộ phận cán bộ,
đảng viên và công chức, viên chức cũng làm gia tăng tệ tham nhũng. Chiến lược
Quốc gia phòng, chống tham nhũng đến năm 2020 cũng nhận định, một trong các
nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng tham nhũng hiện nay ở nước ta là do
“một bộ phận cán bộ, công chức thiếu tính chuyên nghiệp, ý thức tự tu dưỡng, rèn
luyện về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống còn thấp”. Sự suy thoái về tư tưởng
chính trị, phẩm chất, đạo đức, lối sống thể hiện trước hết ở tư tưởng hưởng thụ,
quá coi trọng đồng tiền, tư tưởng vụ lợi, làm giàu bất chính… Do ảnh hưởng của
những tâm lí này mà một số cán bộ, đảng viên đã lợi dụng công việc, nhiệm vụ,
quyền hạn được giao để sách nhiễu, đòi hối lộ, tham ô tài sản, đặc biệt là những
cán bộ công tác trong các lĩnh vực tài chính, tiền tệ, cấp phát vốn, thanh tra, kiểm
toán cũng như các lĩnh vực có liên quan đến nguồn vốn ngân sách hay vốn tài trợ,
vốn vay ưu đãi hay cấp giấy phép…
- Hạn chế trong công tác quy hoạch và bổ nhiệm cán bộ
Công tác quy hoạch và bổ nhiệm cán bộ thời gian qua đã có nhiều đổi mới
nhưng nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị vẫn chưa thực hiện tốt. Tư tưởng cục bộ, địa
phương, bè phái trong công tác bổ nhiệm cán bộ vẫn còn tồn tại cũng làm gia tăng
tệ tham nhũng. Vẫn còn tình trạng chỉ lựa chọn, bổ nhiệm những cán bộ cùng quê,
cùng bè phái để từ đó hình thành các đường dây tham nhũng khép kín, vô hiệu hóa
cơ chế kiểm soát, thanh tra nội bộ. Những vụ án tham nhũng lớn thời gian qua đã
cho thấy rõ điều đó. Việc luân chuyển cán bộ cũng chưa được thực hiện tốt, nhiều
khi còn phản tác dụng. Nhiều trường hợp các cán bộ, công chức, viên chức tích
cực tố cáo tham nhũng thì bị luân chuyển công tác, còn những người tham nhũng
cùng bè phái, bị tố cáo thì không những không bị luân chuyển công tác mà còn
được bổ nhiệm chức vụ cao hơn.
Những nguyên nhân tham nhũng xuất phát từ hạn chế trong nhận thức, tư tưởng
của cán bộ, công chức, viên chức và công tác cán bộ được xác định là một trong
những nguyên nhân cơ bản.
96
 9.2.1.5 Những hạn chế trong công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp
luật về tham nhũng
Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về tham nhũng thời gian
qua vẫn còn nhiều hạn chế như sau:
- Về phạm vi thực hiện
Hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng chống tham
nhũng ở nhiều nơi mới chỉ được thực hiện trong nội bộ các cơ quan, tổ chức, đơn
vị, chưa được tiến hành sâu rộng đến mọi tầng lớp nhân dân. Nhiều người dân
chưa hiểu rõ quyền và nghĩa vụ trong phòng, chống tham nhũng, đặc biệt là chưa
hiểu rõ cơ chế bảo vệ người tố cáo tham nhũng. Vì vậy, chúng ta chưa huy động
được sức mạnh của toàn thể nhân dân tích cực tham gia phát hiện, tố cáo tham
nhũng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đấu tranh chống và phòng ngừa tham
nhũng.
- Về hình thức tuyên truyền
Hình thức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục phòng, chống tham nhũng còn khá
đơn điệu, chủ yếu thực hiện bằng hình thức báo cáo viên phổ biến, giải thích cho
người nghe. Hình thức này tuy ít tốn kém, nhưng hiệu quả chưa cao do sự đơn
điệu cũng như tính thiếu sâu sát, cụ thể dẫn đến sự nhàm chán, khó hiểu, khó tiếp
thu. Luật phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 đã quy định rất nhiều hình thức
tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật nhưng nhiều hình thức quy định trong
luật này vẫn chưa hoặc rất ít được vận dụng trong tuyên truyền, phổ biến, giáo dục
phòng, chống tham nhũng như tư vấn về phòng, chống tham nhũng; tuyên truyền,
phổ biến, giáo dục phòng, chống tham nhũng thông qua loa truyền thanh, internet,
pa-nô, áp-phích, tranh cổ động, niêm yết tại trụ sở, bảng tin của cơ quan, tổ chức,
khu dân cư; thi tìm hiểu pháp luật phòng, chống tham nhũng; lồng ghép việc tuyên
truyền, phổ biến, giáo dục phòng, chống tham nhũng trong các hoạt động văn hóa,
văn nghệ, sinh hoạt của các cơ quan, tổ chức, câu lạc bộ, tủ sách pháp luật…
Bên cạnh đó thời lượng tuyên truyền, giáo dục, phổ biến về phòng, chống tham
nhũng còn rất hạn chế, chưa được thực hiện một cách tự giác, thường xuyên, liên
tục, chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn đời sống xã hội.
- Về nội dung tuyên truyền
Nội dung tuyên truyền, phổ biến, giáo dục về phòng, chống tham nhũng còn
chưa được biên soạn cho thực sự phù hợp với các nhóm đối tượng khác nhau
trong xã hội. Điều đó tạo ra sự nhàm chán, khó hiểu, khó tiếp thu đối với nhiều
đối tượng, như nông dân, công nhân, cựu chiến binh, đồng bào dân tộc… làm cho
việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục nhiều khi trở thành hình thức, không đạt
được hiệu quả mong muốn.
9.2.2. Tác hại của Tham nhũng
9.2.2.1. Tác hại về chính trị
Tham nhũng trước hết gây ra những thiệt hại to lớn về lĩnh vực chính trị của đất
nước. Chiến lược quốc gia phòng, chống tham nhũng đến năm 2020 Ban hành
kèm theo Nghị quyết số 21/NQ-CP ngày 12 tháng 5 năm 2009 của Chính phủ đã
nhận định: “tình hình tham nhũng vẫn diễn biến phức tạp trên nhiều lĩnh vực, nhất
97
là trong quản lý, sử dụng đất đai, đầu tư xây dựng, cổ phần hóa doanh nghiệp
nhà nước, quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước, gây hậu quả xấu về nhiều mặt,
làm giảm sút lòng tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý Nhà
nước, tiềm ẩn các xung đột lợi ích, phản kháng về xã hội, làm tăng thêm khoảng
cách giàu nghèo. Tham nhũng trở thành vật cản lớn cho thành công của công
cuộc đổi mới, cho sức chiến đấu của Đảng, đe dọa sự tồn vong của chế độ.” Tham
nhũng tạo ra những rào cản, cản trở việc thực hiện các chủ trương, chính sách của
Đảng và Nhà nước. Nhiều chính sách của Đảng và Nhà nước bị các cán bộ, công
chức, viên chức lợi dụng phục vụ cho các mục đích cá nhân đã gây ảnh hưởng
nghiêm trọng đến sự phát triển chung của đất nước. Nhà nước có nhiều chính sách
hỗ trợ, tạo điều kiện đối với người nghèo, đối với vùng đồng bào dân tộc ít người,
chính sách đối với thương binh, liệt sĩ, người có công với cách mạng… Tuy nhiên
những chính sách này thời gian qua đã bị một số cán bộ, đảng viên lợi dụng để
tham ô, chiếm đoạt tài sản. Các chính sách về trợ giá, đền bù giải phóng mặt bằng,
xây dựng các khu công nghiệp, hỗ trợ hoạt động xuất, nhập khẩu… cũng bị một số
cán bộ, công chức lợi dụng phục vụ cho lợi ích của cá nhân gây thiệt hại không
nhỏ đến tài sản của Nhà nước, gây bất bình trong nhân dân. Tham nhũng vì vậy
làm giảm sút lòng tin của nhân dân vào bộ máy Nhà nước, làm xói mòn lòng tin
của nhân dân vào đội ngũ cán bộ, đảng viên, gây bức xúc trong nhân dân và dư
luận xấu trong xã hội.
Tham nhũng cũng làm ảnh hưởng đến uy tín của quốc gia trên trường quốc tế.
Tham nhũng làm giảm lòng tin của các nhà tài trợ khi mà nguồn viện trợ cho các
dự án, nguồn hỗ trợ cũng như sự ủng hộ của các quốc gia cho nước ta bị thất thoát
nhiều, làm cho hiệu quả đạt được của các nguồn tài chính, tín dụng này là rất thấp.
Điều này đã gây ra những ảnh hưởng xấu trong đời sống chính trị của xã hội, gây
ra sự bất bình trong nhân dân, gây ảnh hưởng đến việc thực thi các chính sách
phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước.
9.2.2.2. Tác hại về kinh tế
Bên cạnh các thiệt hại về chính trị, tham nhũng cũng gây ra những thiệt hại to
lớn về mặt kinh tế cho Nhà nước và xã hội. Theo đánh giá của Văn phòng Liên
hợp quốc về ma túy và tội phạm (UNODC) và Ngân hàng Thế giới (WB), nạn
tham nhũng đã gây thiệt hại cho các nước đang phát triển tới 1,6 nghìn tỷ USD
mỗi năm.6 Những thiệt hại về kinh tế mà tham nhũng gây ra cho nước ta có thể kể
đến là:
- Tham nhũng làm thất thoát những khoản tiền lớn trong xây dựng cơ bản do
phải chi phí cho việc đấu thầu, việc cấp vốn, việc thanh tra, kiểm toán và hàng
loạt các chi phí tiêu cực khác. Mặt khác do tham nhũng mà một số lượng lớn tài
sản của Nhà nước bị thất thoát do các hành vi tham ô, lợi dụng, lạm dụng chức vụ
quyền hạn chiếm đoạt... Trong năm 2010, qua thanh tra, các cơ quan chức năng đã
phát hiện nhiều sai phạm trong lĩnh vực đất đai, đền bù giải phóng mặt bằng, đầu
tư xây dựng, quản lý sử dụng tài sản công, kiến nghị thu hồi 8.152,6 tỷ đồng và
2.108,5 ha đất.7 Một số cá nhân, tổ chức thực hiện các hoạt động đầu tư bằng vốn
6 Nguồn: http://www.vietnamplus.vn/Home/The-gioi-thiet-hai-hon-2600-ty-USD-do-
thamnhung/201012/71167.vnplus.
7 Nguồn: http://www.vietnamplus.vn/Home/Phien-hop-thu-35-cua-UBTVQH-ve-chong-
thamnhung/20109/62161.vnplus.
98
ngân sách không nhằm mang lại lợi ích cho Nhà nước, cho xã hội mà chỉ nhằm
mưu cầu lợi ích cho cá nhân. Vì lợi ích cá nhân của mình hay của một nhóm
người, một số doanh nghiệp đã đầu tư mua, nhập khẩu những dây chuyền sản
xuất, máy móc, thiết bị, phương tiện, tàu thủy rất lạc hậu, cũ nát không thể sử
dụng được do công nghệ đã quá cũ hoặc tiêu tốn quá nhiều nhiên liệu hoặc thải ra
quá nhiều các chất độc hại, gây thất thoát cho ngân sách nhà nước hàng ngàn tỷ
đồng.
- Tham nhũng gây tổn thất lớn cho nguồn thu của ngân sách nhà nước thông
qua thuế. Thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước. Tuy nhiên do tệ
tham nhũng, hối lộ mà một số doanh nghiệp chỉ phải nộp khoản thuế ít hơn nhiều
so với khoản thuế thực tế phải nộp. Điều này đã làm thất thoát một lượng tiền rất
lớn hàng năm cho ngân sách nhà nước. Hối lộ cũng dẫn đến những thất thoát lớn
cho ngân sách nhà nước trong việc hoàn thuế, xét miễn giảm thuế, các khoản thu
phí, lệ phí, tiền phạt...
- Tham nhũng, nhất là hành vi tham ô tài sản đã làm cho một số lượng lớn
tài sản công trở thành tài sản tư của một số cán bộ, công chức, viên chức.
Trong một số cơ quan, tổ chức đã hình thành các đường dây tham ô hàng tỷ, thậm
chí hàng trăm tỷ đồng của Nhà nước.
Tham nhũng gây ra những thiệt hại nghiêm trọng cho các công trình xây dựng.
Do tham nhũng mà một số công trình xây dựng như các công trình cầu đường, nhà
cửa kém chất lượng. Điều này không chỉ làm thất thoát tài sản quốc gia mà còn
gây nguy hiểm đáng kể, đe dọa cuộc sống của người dân khi sử dụng các công
trình này, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của nền kinh tế - xã hội.
9.2.2.3. Tác hại về xã hội
Tham nhũng làm ảnh hưởng đến các giá trị, các chuẩn mực đạo đức và pháp
luật, làm xuống cấp đạo đức của một bộ phận cán bộ, đảng viên.
Tham nhũng đã làm cho một bộ phận cán bộ, đảng viên coi thường các giá trị
đạo đức, coi thường các chuẩn mực của pháp luật, sách nhiễu, gây khó khăn… để
đòi hối lộ. Một số người sẵn sàng làm trái lương tâm, trái đạo đức, xâm phạm
nghĩa vụ nghề nghiệp cũng như vi phạm pháp luật vì những khoản tiền hối lộ. Báo
cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ XI của Đảng đã khẳng định, một số chỉ tiêu, nhiệm vụ do Đại hội X đề ra chưa
đạt được, trong đó có “tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tội phạm, tệ nạn xã hội,
suy thoái đạo đức, lối sống... chưa được ngăn chặn, đẩy lùi.”
Ngày nay tham nhũng không chỉ xẩy ra đối với một số lĩnh vực liên quan đến
tài chính, tiền tệ, đầu tư xây dựng cơ bản, đất đai, nhà cửa mà tham nhũng đã xẩy
ra ở nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, gây ra những hậu quả xấu, làm cản trở sự
phát triển lành mạnh của đất nước. Đặc biệt, khi tham nhũng xẩy ra trong các lĩnh
vực, ngành nghề được xã hội tôn kính như giáo dục, y tế, văn hóa… thì hành vi
tham nhũng còn xâm hại nghiêm trọng đến các giá trị đạo đức, xã hội truyền
thống, gây ra những hậu quả xấu, tác động không nhỏ đến hệ tư tưởng trong xã
hội.
Tóm lại, tham nhũng gây ra những hậu quả nghiêm trọng về chính trị, kinh tế
và xã hội; gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển mọi mặt của nền kinh tế - xã hội.
99
Tham nhũng làm xuống cấp đạo đức một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức,
gây bất bình trong dư luận xã hội, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của
Đảng và Nhà nước.
9.3.Ý NGHĨA, TẦM QUAN TRỌNG CỦA CÔNG TÁC PHÒNG, CHỐNG
THAM NHŨNG
9.3.1. Phòng, chống tham nhũng góp phần bảo vệ chế độ, xây dựng Nhà
nước pháp quyền
Sinh thời, Bác Hồ từng nói:: “Tham ô là trộm cướp... Tham ô, lãng phí và bệnh
quan liêu là kẻ thù của nhân dân, của bộ đội, của Chính phủ. Kẻ thù khá nguy
hiểm, vì nó không mang gươm mang súng mà nó nằm trong tổ chức của ta để làm
hỏng công việc của ta. Tham ô, lãng phí, quan liêu là một thứ “giặc ở trong
lòng”.8
Hoạt động phòng, chống tham nhũng luôn được Đảng và Nhà nước ta quan tâm
đặc biệt. Trong những năm gần đây, hoạt động phòng, chống tham nhũng ở Việt
Nam đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, tuy nhiên kết quả của hoạt động này
còn chưa được như mong muốn. Tham nhũng vẫn được coi là “quốc nạn” của đất
nước, là một trong những nguy cơ đe doạ sự tồn vong của chế độ xã hội chủ nghĩa
ở Việt Nam. Do đó, phòng, chống tham nhũng cần được xem như là một nhiệm vụ
quan trọng, cấp thiết của toàn Đảng, toàn dân trong giai đoạn hiện nay.
9.3.2. Phòng, chống tham nhũng góp phần tăng trưởng kinh tế đất nước,
nâng cao đời sống nhân dân
Thiệt hại vật chất do tham nhũng gây ra không chỉ là số lượng tài sản rất lớn
của Nhà nước, tập thể và công dân bị các đối tượng tham nhũng chiếm đoạt mà
còn bao gồm cả những thiệt hại vật chất do các đối tượng này làm thất thoát hoặc
gây lãng phí.
Những thiệt hại vật chất do các vụ tham nhũng gây ra là rất lớn, có vụ thiệt hại
vật chất lên đến hàng ngàn tỷ đồng. Nếu so sánh với mức thu ngân sách hàng năm
của đất nước, mức chi hàng năm cho y tế, giáo dục hoặc cho an sinh xã hội, xoá
đói, giảm nghèo… thì càng thấy rõ mức độ nghiêm trọng của những thiệt hại vật
chất do tham nhũng gây ra cho xã hội.
Vì vậy, để phát triển kinh tế nhanh và vững chắc, đồng thời không ngừng nâng
cao đời sống, vật chất, tinh thần cho nhân dân cần thực hiện các biện pháp cần
thiết để phòng ngừa và đấu tranh không khoan nhượng với tham nhũng. Việc tích
cực phòng, chống tham nhũng có ý nhĩa quan trọng không chỉ đối với việc phát
triển, tăng trưởng nền kinh tế mà còn có ý nghĩa to lớn, góp phần quan trọng trong
việc cải thiện, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân.
9.3.3. Phòng, chống tham nhũng góp phần duy trì các giá trị đạo đức
truyền thống, làm lành mạnh các quan hệ xã hội
Trong những năm gần đây, xã hội, lối sống, đạo đức truyền thống của người
Việt Nam bị tấn công mạnh mẽ và bị biến đổi ở mức độ đáng báo động. Một trong
các yếu tố làm cho các giá trị đạo đức và truyền thống tốt đẹp bị tấn công, xâm hại
chính là tệ nạn tham nhũng. Những hành vi trước đây vốn bị cả cộng đồng lên án,
8 Xem: Hồ Chí Minh toàn tập, Đạo đức cách mạng. (Tháng 12/1958), Tập 9, Nxb CTQG. H.1995, Tr.291.
100
bị coi là xấu, đáng lên án mạnh mẽ như “ăn cắp của công”, “đút lót”, “hối lộ”,…
nay đã trở thành hiện tượng khá phổ biến trong xã hội. Các cụm từ như “văn hoá
phong bì”, “chạy dự án”, “chạy chức”, “chạy tội”… đã không còn xa lạ mà xẩy ra
nhiều, được nói đến nhiều trong xã hội. Tham nhũng đã và đang tấn công mạnh
mẽ sang cả những lĩnh vực vốn được cả xã hội tôn vinh, kính trọng là y tế và giáo
dục. Nhiều cán bộ có chức, có quyền không chỉ “rút ruột” các công trình nhà nước
phục vụ dân sinh hay sản xuất mà cả những công trình dành để tôn vinh các anh
hùng liệt sỹ hay ăn chặn tiền, lương thực, thực phẩm mà người dân cả nước với
đạo lý “lá lành đùm lá rách” quyên góp để ủng hộ đồng bào các vùng bị thiên tai,
bão lũ, ủng hộ người nghèo…
Để bảo vệ xã hội, bảo tồn và phát triển các giá trị đạo đức, văn hoá truyền
thống thì Nhà nước, mỗi người dân và toàn xã hội cần đồng lòng, chung sức đấu
tranh không khoan nhượng với các hành vi tham nhũng và tội phạm về tham
nhũng. Việc phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng chính là hoạt động góp
phần duy trì các giá trị đạo đức truyền thống và làm lành mạnh các quan hệ xã hội.
9.3.4. Phòng, chống tham nhũng góp phần củng cố niềm tin của nhân dân
vào chế độ và pháp luật
Nạn tham nhũng ở Việt Nam thời gian qua diễn ra rất nghiêm trọng và điều đó
đã gây ra những thiệt hại lớn về cả kinh tế và xã hội cũng như làm giảm sút lòng
tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước và pháp luật. Ban chấp hành Trung ương
Đảng cộng sản Việt Nam nhận định: “Tham nhũng, lãng phí vẫn diễn ra nghiêm
trọng ở nhiều ngành, nhiều cấp, nhiều lĩnh vực với phạm vi rộng, tính chất phức
tạp, gây hậu quả xấu về nhiều mặt, làm giảm sút lòng tin của nhân dân, là một
trong những nguy cơ lớn đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ ta”.9 Như vậy,
đấu tranh phòng, chống tham nhũng là một trong những vấn đề có ý nghĩa quyết
định đối với sự sống còn của chế độ, hạnh phúc của nhân dân và tương lai của dân
tộc. Đây là cuộc chiến đầy gian khó và phức tạp nhằm chống lại những thói hư, tật
xấu đang tiềm ẩn trong mỗi cán bộ, công chức, viên chức - những người được nhà
nước và nhân dân trao quyền ở các cơ quan từ trung ương đến địa phương.
9.4.TRÁCH NHIỆM CỦA CÔNG DÂN TRONG PHÒNG, CHỐNG
THAM NHŨNG
9.4.1. Trách nhiệm của công dân trong phòng, chống tham nhũng
Việc phòng, chống tham nhũng không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan Nhà
nước, tổ chức xã hội mà còn là trách nhiệm của mỗi công dân.
Theo quy định tại Điều 6 Luật phòng chống tham nhũng, Điều 24 Nghị định số
47/2007/NĐ-CP ngày 27 tháng 3 năm 2007 của Chính phủ (cũng như quy định
trong các văn bản khác nêu trên), trách của công dân trong phòng, chống tham
nhũng bao gồm các nội dung sau:
- Chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật về phòng, chống tham nhũng;
- Lên án, đấu tranh với những người có hành vi tham nhũng;
- Phát hiện, tố cáo hành vi tham nhũng;

9 Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam, Nghị quyết số 04/NQ-TW ngày 21 tháng 8 năm
2006 Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
101
 - Hợp tác với các cơ quan có thẩm quyền trong việc xác minh, xử lý hành vi
tham nhũng;
- Kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoàn thiện cơ chế, chính
sách pháp luật về phòng, chống tham nhũng;
- Góp ý kiến xây dựng pháp luật về phòng, chống tham nhũng.
9.4.1.1. Chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật về phòng, chống tham nhũng
Trách nhiệm phòng, chống tham nhũng của công dân được thể hiện trước hết
bằng việc chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật về phòng, chống tham nhũng. Tham
nhũng là hiện tượng xã hội luôn tiềm ẩn trong mỗi con người, nhất là những người
có chức vụ, quyền hạn - “người có quyền lực”. Khi đã có quyền lực, con

102
người thường có xu hướng lạm dụng quyền lực để thoả mãn nhu cầu cá nhân,
mưu cầu lợi ích riêng. Vì vậy, việc phòng, chống tham nhũng đòi hỏi mỗi người,
nhất là người có chức vụ quyền hạn phải luôn “giữ mình” để bản thân không lạm
dụng quyền lực, vi phạm pháp luật hay có hành vi tham nhũng, đồng thời mỗi
người (có chức vụ, quyền hạn cũng như không có chức vụ, quyền hạn) còn phải
có trách nhiệm vận động, giáo dục người thân trong gia đình chấp hành nghiêm
chỉnh pháp luật nói chung, pháp luật về phòng, chống tham nhũng nói riêng để
không cho hành vi tham nhũng xẩy ra trong cơ quan, tổ chức, đơn vị hay địa
phương mình.
9.4.1.2. Lên án, đấu tranh với những hành vi tham nhũng
Đối với mỗi công dân, ngoài việc chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật về phòng,
chống tham nhũng thì họ còn phải có thái độ phê phán, lên án mạnh mẽ hành vi
tham nhũng. Bằng hành động cụ thể của mình, trong công việc cũng như trong
cuộc sống khi phát hiện hành vi tham nhũng, công dân cần chủ động nhắc nhở,
phê bình, lên án người có hành vi tham nhũng, kiên quyết đấu tranh không khoan
nhượng với các hành vi tham nhũng.
9.4.1.3. Phát hiện, tố cáo hành vi tham nhũng
Điều 64 Luật phòng, chống tham nhũng quy định: “Công dân có quyền tố cáo
hành vi tham nhũng với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền”.
Việc phát hiện, tố cáo hành vi tham nhũng của công dân được thực hiện dưới
hai hình thức:
+ Phản ánh với Ban thanh tra nhân dân, tổ chức mà mình là thành viên về hành
vi tham nhũng:
+ Tố cáo hành vi tham nhũng với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền.
Khi phát hiện hành vi tham nhũng, vụ việc tham nhũng, công dân có quyền tố cáo
hành vi, vụ việc và người tham nhũng với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm
quyền. Hình thức này thường được thực hiện trong trường hợp người tố cáo
không phải là thành viên cơ quan tổ chức (có hành vi, vụ việc tham nhũng).
Tuy nhiên, khi phát hiện tham nhũng và thực hiện hành vi “phản ánh”, “tố cáo”
hành vi tham nhũng, công dân phải “nêu rõ họ, tên, địa chỉ, nội dung tố cáo và
cung cấp các thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung tố cáo mà mình có được
cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền”10; công dân phải chịu trách nhiệm
về tính “khách quan”, “trung thực” của thông tin đã phản ánh, tố cáo và phải chịu
trách nhiệm về lời tố cáo của mình 11. Công dân không được lợi dụng quyền tự do
dân chủ để tố cáo sai sự thật. Trường hợp công dân bịa đặt và tố cáo người khác là
tham nhũng nhằm xúc phạm danh dự hoặc gây thiệt hại cho quyền lợi của người
bị tố cáo thì tuỳ theo tính chất, múc độ nguy hiểm của hành vi mà có thể bị xử
phạt hành chính, buộc bồi thường thiệt hại hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự về
tội vu khống theo Điều 122 BLHS.

10 Xem: Điều 25 Nghị định số 47/2007/NĐ-CP ngày 27 tháng 3 năm 2007 của Chính
phủ 11 Điều 64 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005
Xem:
103
 Khi phát hiện, tố cáo hành vi tham nhũng, công dân có quyền được giữ bí mật
(danh tính, thông tin tố cáo) để đảm bảo an toàn tính mạng, sức khỏe,… Trường
hợp người có hành vi tố cáo bị đe doạ, trả thù, trù dập… thì họ có quyền yêu cầu
cơ quan nhà nước có thẩm quyền bảo vệ.
9.4.1.4. Hợp tác với các cơ quan có thẩm quyền trong việc xác minh, xử lý
hành vi tham nhũng
Điều 6 Luật phòng chống tham nhũng quy định: “Công dân … có nghĩa vụ hợp
tác, giúp đỡ cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc phát hiện, xử lý
người có hành vi tham nhũng”. Việc hợp tác, hỗ trợ, cung cấp thông tin cần thiết,
nhất là trường hợp công dân có hành vi tố cáo tham nhũng có ý nghĩa quan trọng
giúp cơ quan tổ chức xác minh, điều tra nhanh chóng làm rõ hành vi hành vi tham
nhũng để xử lí theo pháp luật. Việc không hợp tác của công dân mà không có lí
do chính đáng qua đó gây cản trở việc xác minh, điều tra hành vi tham nhũng, đặc
biệt là các vụ việc phạm tội về tham nhũng thì tùy theo tính chất, mức độ mà có
thể bị xử lí về tội từ chối khai báo hoặc từ chối cung cấp tài liệu theo Điều 308
BLHS hoặc tội không tố giác tội phạm theo Điều 314 BLHS.
9.4.1.5. Kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoàn thiện cơ chế,
chính sách pháp luật về phòng, chống tham nhũng
Để tạo điều kiện cho công dân có thể thực hiện tốt trách nhiệm phòng, chống
tham nhũng trong lĩnh vực này, pháp luật quy định cho công dân có quyền yêu
cầu cơ quan, tổ chức, đơn vị cung cấp thông tin. Công dân có quyền được biết về
hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị nơi mình làm việc, địa phương nơi mình
cư trú để từ đó kịp thời phát hiện các hành vi có dấu hiệu tham nhũng cũng như
các căn cứ cần thiết để đưa ra các kiến nghị với cơ quan, tổ chức có thẩm quyền
trong việc hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về phòng, chống tham nhũng.
Điều 32 Luật phòng, chống tham nhũng quy định: “1). Cán bộ, công chức, viên
chức và người lao động khác có quyền yêu cầu người đứng đầu cơ quan, tổ chức,
đơn vị nơi mình làm việc cung cấp thông tin về hoạt động của cơ quan, tổ chức,
đơn vị đó; 2). Công dân có quyền yêu cầu Chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã, phường,
thị trấn nơi mình cư trú cung cấp thông tin về hoạt động của Uỷ ban nhân dân xã,
phường, thị trấn đó…”.
9.4.1.6. Góp ý kiến xây dựng pháp luật về phòng, chống tham nhũng
Từ việc theo dõi tình hình tham nhũng, phân tích các số liệu, tài liệu thu thấp
được, dự đoán tình hình tham nhũng và yêu cầu phòng, chống tham nhũng trong
thời gian tiếp theo trên cơ sở phân tích, đánh giá sự phù hợp, tính khả thi của các
quy định của pháp luật về phòng, chống tham nhũng, công dân có thể thông qua
các hội nghị, diễn đàn hoặc thông qua các cơ quan, tổ chức của mình kiến nghị,
góp ý kiến với cơ quan có thẩm quyền trong việc xây dựng pháp luật về phòng,
chống tham nhũng.
Việc tham gia của người dân không chỉ có ý nghĩa trong việc phòng ngừa tham
nhũng mà còn có ý nghĩa quan trọng trong hoạt động chống tham nhũng qua đó
góp phần ngăn chặn, đẩy lùi và tiến tới loại bỏ hành vi tham nhũng.
9.4.2. Trách nhiệm của cán bộ, công chức, viên chức trong phòng, chống
tham nhũng
104
 Cán cán bộ, công chức, viên chức cũng là công dân vì vậy họ có trách nhiệm
phòng, chống tham nhũng. Việc phòng, chống tham nhũng của cán bộ, công chức,
viên chức khác với công dân bình thường ở chỗ họ là người có trách nhiệm trước
tiên đối với việc phòng, chống tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị của
mình. Hoạt động phòng, chống tham nhũng của cán bộ, công chức, viên chức có
thể được xem xét trong hai trường hợp: cán bộ, công chức, viên chức không phải
là người lãnh đạo, quản lý; và cán bộ, công chức, viên chức là người quản lí, lãnh
đạo trong cơ quan, tổ chức đơn vị.
9.4.2.1. Đối với cán bộ, công chức, viên chức không phải là người lãnh đạo,
quản lý
Theo quy định tại các Điều 36, 37, 38, 39, 42 Luật phòng, chống tham nhũng,
trách nhiệm phòng, chống tham nhũng của cán bộ, công chức, viên chức được thể
hiện ở các nội dung sau:
+ Thứ nhất, cán bộ, công chức, viên chức có trách nhiệm thực hiện quy tắc
ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức. Đây là “các chuẩn mực xử sự của cán
bộ, công chức, viên chức trong thi hành nhiệm vụ, công vụ và trong quan hệ xã
hội, bao gồm những việc phải làm hoặc không được làm, 11 phù hợp với đặc thù
công việc của từng nhóm cán bộ, công chức, viên chức và từng lĩnh vực hoạt
động công vụ, nhằm bảo đảm sự liêm chính và trách nhiệm của cán bộ, công
chức, viên chức”.1213
Đối với các tổ chức xã hội, cán bộ, công chức, viên chức có trách nhiệm thực
hiện quy tắc đạo đức nghề nghiệp. Đây là những “chuẩn mực xử sự phù hợp với
đặc thù của từng nghề bảo đảm sự liêm chính, trung thực và trách nhiệm trong
việc hành nghề”.14
+ Thứ hai, cán bộ, công chức, viên chức có nghĩa vụ báo cáo về các hành vi có
dấu hiệu tham nhũng. Theo quy định tại Điều 38 Luật phòng, chống tham nhũng:
“Khi phát hiện có dấu hiệu tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị nơi mình
làm việc thì cán bộ, công chức, viên chức phải báo cáo ngay với người đứng đầu
cơ quan, tổ chức, đơn vị đó; trường hợp người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị

11 Theoquy định tại Điều 37 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005, các việc cán bộ, công chức không
được làm bao gồm: a) Cửa quyền, hách dịch, gây khó khăn, phiền hà đối với cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá
nhân trong khi giải quyết công việc; b) Thành lập, tham gia thành lập hoặc tham gia quản lý, điều hành
doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh, hợp tác xã, bệnh
viện tư, trường học tư và tổ chức nghiên cứu khoa học tư, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác; c)
Làm tư vấn cho doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân khác ở trong nước và nước ngoài về các công việc có liên
quan đến bí mật nhà nước, bí mật công tác, những công việc thuộc thẩm quyền giải quyết của mình hoặc
mình tham gia giải quyết; d) Kinh doanh trong lĩnh vực mà trước đây mình có trách nhiệm quản lý sau khi
thôi giữ chức vụ trong một thời hạn nhất định theo quy định của Chính phủ; đ) Sử dụng trái phép thông
tin, tài liệu của cơ quan, tổ chức, đơn vị vì vụ lợi.

12 Xem: Điều 36 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005.

13 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005
Xem: Điều
105
có liên quan đến dấu hiệu tham nhũng đó thì báo cáo với người đứng đầu cơ
quan, tổ chức, đơn vị cấp trên trực tiếp”.
Đối với trường hợp, “cán bộ, công chức, viên chức biết được hành vi tham
nhũng mà không báo cáo… thì (họ) phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp
luật”14.
+ Thứ ba, cán bộ, công chức, viên chức có nghĩa vụ chấp hành quyết định về
chuyển đổi vị trí công tác của cơ quan, tổ chức, đơn vị. Theo quy định tại Điều 43
Luật phòng, chống tham nhũng: việc chuyển đổi vị trí công tác của cán bộ, công
chức, viên chức được thực hiện định kỳ đối với một số vị trí công tác liên quan
đến việc quản lý ngân sách, tài sản của Nhà nước, trực tiếp tiếp xúc và giải quyết
công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân nhằm chủ động phòng ngừa tham
nhũng. Điều này có tác dụng quan trọng trong việc tránh để cán bộ, công chức,
viên chức lợi dụng nghiệp vụ, kinh nghiệm công tác mưu cầu lợi ích riêng và thực
hiện hành vi tham nhũng.
9.4.2.2. Đối với cán bộ, công chức, viên chức lãnh đạo, quản lý trong cơ
quan, tổ chức, đơn vị
Cán bộ, công chức, viên chức là người lãnh đạo, quản lí trong cơ quan, đơn vị
có vai trò rất quan trọng trong hoạt động phòng, chống tham nhũng tại cơ sở,
doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức, đơn vị của mình. Hoạt động phòng, chống tham
nhũng của những người này được thể hiện trên các nội dung sau:
+ Một là: tiếp nhận, giải quyết những phản ánh, báo cáo về hành vi có dấu hiệu
tham nhũng xẩy ra trong cơ quan, đơn vị, tổ chức của mình. Sau khi tiếp nhận,
giải quyết các nội dung phản ánh, báo cáo về hành vi, vụ việc có dấu hiệu tham
nhũng, “người được báo cáo phải xử lý vụ việc theo thẩm quyền hoặc chuyển cho
cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét, xử lý và thông báo cho người
báo cáo”15; “người nhận được báo cáo về dấu hiệu tham nhũng mà không xử lý
thì phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật”16.
+ Hai là: cán bộ, công chức, viên chức (quản lý, lãnh đạo) có trách nhiệm tuân
thủ quyết định về việc luân chuyển cán bộ1718, kê khai tài sản19. Việc luân chuyển
cán bộ nhằm hạn chế việc cán bộ, công chức, viên chức lợi dụng chức vụ quyền
hạn để trục lợi; việc kê khai tài sản của cán bộ, công chức, viên chức nhằm kiểm
soát biến động về tài sản của cán bộ, công chức, viên chức nhằm sớm phát hiện
hành vi tham nhũng.
+ Ba là: tổ chức kiểm tra việc chấp hành pháp luật của cơ quan, tổ chức, đơn
vị, cá nhân thuộc phạm vi quản lý.
14 Xem: Điều 39 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005
15 Xem: Điều 38 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005.
16 Xem: Điều 39 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005.
17 Xem: - Nghị định số 24/2010/NĐ-CP ngày 15 tháng 3 năm 2010 của Chính phủ quy định về tuyển dụng,
sử dụng và quản lý công chức; -Nghị định số 93/2010/NĐ-CP ngày 31 tháng 8 năm 2010 Sửa đổi một số
điều của Nghị định số 24/2010/NĐ-CP ngày 15 tháng 3 năm 2010 của Chính phủ quy định về tuyển dụng,
sử dụng và quản lý công chức

18 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005.

Xem: Điều
106
 + Bốn là: người đứng đầu và cấp phó của người đứng đầu cơ quan, tổ chức,
đơn vị phải chịu trách nhiệm về việc để xảy ra hành vi tham nhũng trong cơ quan,
tổ chức, đơn vị do mình quản lý, phụ trách.
Trường hợp để xẩy ra tham nhũng tại cơ quan, tổ chức, đơn vị mình quản lý,
phụ trách thì tùy theo tính chất mức độ nghiêm trọng của vụ việc mà người đứng
đầu và cấp phó của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị bị xử lý kỷ luật hoặc
bị truy cứu trách nhiệm hình sự20.
Câu hỏi
1. Định nghĩa tham nhũng? Hãy phân tích về đặc điểm và các hành vi tham
nhũng được quy định trong Luật phòng chống tham nhũng hiện hành ( hãy
lầy dẫn chứng minh họa cụ thể)?
2. Trình bày những nguyên nhân dẫn đến tham nhũng? Các tác hại của tham
những đối với đời sống xã hội (dẫn chứng minh họa qua các ví dụ cụ thể)?
3. Hiện nay, tham nhũng được coi là “quốc nạn” của đất nước, là một trong
những nguy cơ đe doạ sự tồn vong của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam. Do đó hãy nêu ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác phòng, chống
tham nhũng trong giai đoạn hiện nay?
4. Hãy nêu kinh nghiệm về phòng chống tham nhũng trên thế giới và lịch sử
phòng chống tham nhũng của Việt Nam? Qua đó, hãy phân tích trách
nhiệm của công dân trong phòng chống tham nhũng?

Xem: Điều
107
20
54, 55 Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005.

Xem: Điều
108